Transport materiału biologicznego
Transkrypt
Transport materiału biologicznego
Transport materiału biologicznego Warunki transportu badanych próbek mają ogromny wpływ na wiarygodność uzyskanych wyników. Materiały biologiczne badane w różnych kierunkach mają odmienną temperaturę, zalecany sposób oraz maksymalny czas transportu. Próbka może zostać dostarczona do laboratorium przez kuriera, pocztą pneumatyczną czy też osobiście przez pacjenta. W przypadku dużej odległości, a tym samym długiego czasu potrzebnego na dostarczenie próbki, należy unikać transportowania krwi pełnej. Wyznacznik czasu i temperatura mają duży wpływ na poziom glukozy oraz potasu we krwi. Stężenie glukozy stopniowo obniża się wraz z upływem czasu. Największy spadek obserwuje się po 8 godzinach przechowywania w 30ºC. Po tym samym upływie czasu nieco mniejszy spadek odnotowuje się w 23ºC. W tych warunkach stężenie glukozy po 2 godzinach spada o 10%. Poziom glukozy jest najbardziej stabilny w 4ºC. Można zatem rzec, że stężenie glukozy spada wraz ze wzrostem temperatury. Poziom potasu wykazuje największą stabilność w temperaturze pokojowej. Uzyskana wartość zależy od aktywności Na-, K- ATP-azy, która także wykazuje zależność od temperatury. Wzrost temperatury wpływa także na fosforany nieorganiczne, zwiększając ich poziom ze względu na zmiany aktywności fosfataz w surowicy i erytrocytach. Należy jednak pamiętać, że w przypadku pewnych schorzeń podstawowych lub dodatkowych pacjenta, możliwe są aberracje od standardowo obserwowanych zmian poziomu oznaczanych parametrów w zależności od warunków przechowywania próbki. Przykładowo leukocytoza wzmacnia efekt spadku glukozy zależny od czasu (we krwi pełnej). Tymczasem poziom amoniaku zwiększa się w badanych próbkach wraz ze wzrostem aktywności gamma-glutamylotransferazy (GGT). W badania hematologiczne może ingerować zależna od temperatury obecność przeciwciał. Część oznaczanych analitów nie ulega dużym zmianom otrzymanych wartości pod wpływem warunków transportu. W przeciwieństwie do hematokrytu oraz MCV, liczba erytrocytów i poziom hemoglobiny są dość stabilnymi parametrami. W przypadku liczenia odsetka krwinek białych niezbędne jest wykonanie rozmazu krwi obwodowej w ciągu 3 godzin od pobrania. Istotne zmiany w wartościach obserwuje się w przypadku oznaczeń bilirubiny (możliwy >10% spadek), nieco mniejsze przy oznaczeniach aminotransferazy alaninowej (AlAT) oraz dehydrogenazy mleczanowej (LDH). Nieznaczne różnice w uzyskanych rezultatach odnotowano przy oznaczeniach sodu, potasu, wapnia, albuminy, kreatyniny, fosfatazy alkalicznej (ALP), a także aminotransferazy asparaginianowej (AspAT). Oddzielnym tematem jest zmienność parametrów opisujących homeostazę w układzie krzepnięcia krwi. Okazuje się, że wartość czasu protrombinowego (PT), czasu częściowej tromboplastyny po aktywacji (APTT), białka C oraz czynnika V, są stabilne przez 8 godzin w temperaturze pokojowej (odwirowane próbki, osocze nie oddzielone od erytrocytów). W przypadku pacjentów poddanych terapii heparynowej, zaleca się wykonanie badań w ciągu 4 godzin od pobrania. Kolejnym warunkiem prawidłowego transportu próbek jest właściwe oznakowanie i zabezpieczenie materiału biologicznego. Każda transportowana próbka powinna posiadać oznakowanie pozwalające na jednoznaczna identyfikację. Materiał zakaźny powinien być odpowiednio oznakowany (na przykład biohazard/infectious hazard) i transportowany w specjalnych pojemnikach zapobiegających rozlaniu się próbki oraz wszelkim innym uszkodzeniom mechanicznym. Nie praktykuje się używania szklanych opakowań ze względu na ryzyko rozbicia, a tym samym wzrostu szkodliwości dla ludzi. Istnieje kilka istotnych zasad które powinny zostać zachowane: – należy pamiętać, że wstrząsanie próbki krwi podczas transportu może powodować hemolizę i tym samym wpływać niekorzystnie na wyniki niektórych oznaczeń; – najlepiej, gdy próbki są odwirowane w ciągu godziny od pobrania i dostarczone do laboratorium w ciągu 45 minut; – badany materiał powinien być przechowywany w zamkniętych probówkach. Ograniczy to kontakt z powietrzem a tym samym zmniejszy wpływ sublimacji, mogący prowadzić do wzrostu stężenia lub aktywności związków nieulatniających się; – niektóre anality ulegają rozkładowi pod wpływem światła, dlatego też należy używać pojemników zapewniających odpowiednie warunki transportu (bilirubina, witamina C, porfiryny, kinaza kreatynowa, kwas foliowy); – schłodzenie próbek zazwyczaj wydłuża ich czas przydatności do oznaczeń. Schłodzenie moczu może prowadzić do wytrącania się soli wapnia, kwasu moczowego, fosforanów; – oznaczenie niektórych parametrów wymaga, aby nie stosować mrożenia próbek (przykładowo krew pobrana na EDTA na badania hematologiczne czy też osocze/surowica w kierunku elektroforezy lipoprotein); – w przypadków niektórych materiałów mikrobiologicznych możliwe jest stosowanie podłoży transportowych wydłużających czas transportu do laboratorium do 24 godzin; – transport krwi na badania molekularne powinien odbywać się w ciągu 24 godzin od pobrania w lodówce transportowej lub pojemniku styropianowym z wkładami chłodzącymi, w sposób uniemożliwiający jego zanieczyszczenie. Aby nie doprowadzić do lizy komórek i uwolnienia enzymów nukleolitycznych unika się mrożenia, szczególnie w przypadku badań RNA. W przypadku wymazów bakteriologicznych przykładowo w kierunku Chlamydia trachomatis metodą sond genetycznych praktykuje się transport w temperaturze 2-25°C. W przypadku konieczności przechowywania materiału w czasie dłuższym niż 7 dni od próbkę z materiałem przechowuje się od -20°C do –70°C (wymaz przy pomocy zestawu GEN-PROBE). Każda transportowana próbka powinna posiadać oznakowanie pozwalające na jednoznaczna identyfikację Źródło Wikimedia Commons, autor William Rafiti, licencja CC BY 2.5 Sposób transportu i zabezpieczenia materiału do badań genetycznych i materiału zakaźnego obwarowany jest specjalnymi zaleceniami z zachowaniem szczególnej ostrożności. Szczegółowy sposób postępowania i transportu próbek diagnostycznych jest opisany w dokumencie wydanym przez The Clinical and Laboratory Standards Institute (CLSI) Procedures for the handling and processing of blood specimens for common laboratory tests H18-A4. mgr Agnieszka Helis, diagnosta laboratoryjny Piśmiennictwo: Guder W., Narayanan S., Wisser H., Zawta B. Samples: From the Patient to the Laboratory. The impact of preanalytical variables on the quality of laboratory results. 3rd revised Edition. Wiley-Vch, 2003. Data publikacji: 27.10.2012r.