Soja dla zwierząt, soja dla ludzi (pdf 250kB)

SOJA. Źródło białka
Soja dla zwierząt, soja dla ludzi
Aby obniżyć koszty produkcji żywca, hodowcy trzody chlewnej powinni się zastanowić nad możliwością wprowadzenia
w dawkach pokarmowych pasz białkowych, pochodzących
z własnych źródeł. Spośród wszystkich roślin wysokobiałkowych to właśnie soja ma najwyższą zawartość białka charakteryzującego się wysoką strawnością. Termin jej siewu w Polsce
to zwykle czas między 25 kwietnia a 5 maja.
B
iałko sojowe jest zbilansowane pod względem zawartości
niezbędnych aminokwasów w żywieniu zwierząt. Udział śruty sojowej w paszach dla drobiu i trzody może sięgać nawet do 30%.
W przypadku innych, roślinnych pasz
białkowych, zawartość śruty powinna
być znacznie niższa.
W zależności od gatunku zwierząt,
wieku lub ich przeznaczenia, należy
uważać na udział w dawkach pokarmowych pastewnych nasion strączkowych (bobik, peluszka), z uwagi
na obecność substancji „antyżywieniowych”. Dotyczy to również śruty rzepakowej, produkowanej w Polsce na dużą
skalę. W tym przypadku ograniczenia
są największe, np. w żywieniu drobiu
wynikają one ze szkodliwego działania
produktów rozpadu glukozynolanów
zawartych w śrucie rzepakowej.
Ciepło dla kwitnienia
Współcześnie uprawia się soję
w wielu krajach o różnych warunkach
klimatyczno-glebowych. Największe
obszary uprawy tej rośliny występują w USA. Soję uprawia się także
w Polsce. Można spróbować uprawy
tej rośliny, zaczynając od niewielkiego
areału.
Uprawa soi nie wymaga specjalistycznych maszyn i urządzeń, jednak
duże wymagania cieplne ograniczają jej występowanie. Rośliny bywają
często uszkadzane przez przymrozki
(od siewu do pełni wschodów). Poza
tym soja potrzebuje dużo ciepła,
by rozpocząć kwitnienie.
Jest ciepłolubna, a jednocześnie jest
rośliną dnia krótkiego, co utrudnia jej
uprawę w Polsce. Przy długim dniu
rośliny później kwitną, przedłużają wegetację i nie dojrzewają przed
przymrozkami. Na zawartość białka
w nasionach soi korzystnie wpływa wysoka temperatura powietrza
(23-27 °C) i nasłonecznienie
(ok. 1 000 godzin) podczas wegetacji.
Najlepsze warunki do uprawy soi
występują w południowo-wschodniej
Polsce (Ziemia Sandomierska i Zamojszczyzna). Nieco gorsze warunki
(ze względu na wilgotny klimat) panują w rejonie południowo-zachodnim.
Polskie, wczesne odmiany
Mimo tych utrudnień mamy już polskie, bardzo wczesne odmiany, które
dojrzewają i dobrze plonują w latach
sprzyjających uprawie soi. W warunkach produkcyjnych można uzyskać
średni plon na poziomie ok. 20 dt/ha
(roślina plonuje od 16 do 26 dt/ha).
Nasiona soi zawierają przeciętnie
38% białka i do 20% tłuszczu.
Polskie odmiany nie różnią się
od amerykańskich wartością odżywczą. Ich nasiona zawierają około
38-42% białka o doskonałym składzie
aminokwasowym i ok. 20% tłuszczu o najwyższej wartości biologicznej. Ponadto roślina wzbogaca glebę
w azot, a resztki pożniwne zwiększają zawartość substancji organicznej
w glebie.
Charakterystyka
najważniejszych
odmian do uprawy w Polsce przedstawia się następująco:
• PROGRES - najwcześniejsza
odmiana przeznaczona do uprawy
na terenie całego kraju, dość niska,
co utrudnia zbiór kombajnem i wpły-
wa na straty plonu. Zarejestrowana
w 1981 roku. Wysokość roślin 55 cm,
długość okresu wegetacyjnego 124 dni.
• ALDANA - najplenniejsza,
o największych roślinach odpornych
na wyleganie i w związku z tym lepiej nadających się do zbioru kombajnem. Najlepiej udaje się w części
południowo-wschodniej i południowo-zachodniej kraju, choć może być
uprawiana także w województwach
centralnych, Wielkopolsce i na Pomorzu. Długość okresu wegetacyjnego 129 dni.
• POLAN - zarejestrowana w 1986
roku, o wyjątkowo białych kwiatach
i oliwkowych nasionach z ciemnym
znaczkiem. Najlepiej plonuje w południowo-wschodniej i południowozachodniej części kraju. Wysokość
roślin ok. 60 cm. Długość okresu wegetacyjnego 126 dni.
• NAWIKO - krzyżówka „Fiskeby V” z linią „PI 180502”. Odmiana
wczesna, dojrzewająca w pierwszym
tygodniu września. Dość wysoka,
zawiązuje strąki wyżej niż pozostałe polskie odmiany. Przystosowana do zbioru kombajnem, odporna
na choroby i wyleganie. Istotna zaleta tej odmiany to niepękające strąki,
pozwalające na opóźnienie zbioru
w przypadku niesprzyjającej pogody.
Wysokość roślin 62 cm. Długość wegetacji 128 dni. Masa tysiąca nasion
(MTN) 132 g.
Na niezbyt zasobnej glebie
Soja może być uprawiana po wszystkich roślinach zostawiających czyste
pole, bez pozostałości herbicydów.
Często jednak uprawia się ją po zbożach, w trzecim roku po oborniku
(wyjątek gleby słabe), gdyż zbyt zasobne stanowisko opóźnia kwitnienie
i dojrzewanie soi. Sama jest bardzo
dobrym przedplonem dla zbóż.
Najbardziej odpowiednimi dla niej
glebami są przepuszczalne, lekkie gliny na południowych stokach, czarne
ziemie od klasy bonitacyjnej I do IV a
lub IV b w dobrej kulturze. Nie lubi
gleb podmokłych, zimnych, kwaśnych, o zbitej strukturze i niskiej zawartości próchnicy.
Nawożenie i uprawa
Gleby zakwaszone należy jesienią
zwapnować. Uprawa gleby, jak pod
inne rośliny jare. Ważne, aby powierzchnia pola była dobrze wyrównana i bez bruzd, co ułatwia niskie cięcie
roślin przy zbiorze kombajnem.
Orientacyjne dawki nawozów na 1 ha
w czystym składniku:
N - 20-60 kg (w 2 dawkach po wschodach i w początkach kwitnienia),
P2O5 - 80 kg (stosowany jesienią),
K2O - 120 kg (stosowany najlepiej
jesienią).
Na stanowiskach dobrych i zasobnych
w azot zmniejszamy nawożenie azotem, by nie przedłużać dojrzewania
roślin.
W wypadku niedoboru mikroelementów (bor, molibden, mangan),
należy je dostarczyć, stosując nawozy dolistne podczas wegetacji,
w fazie tworzenia pąków kwiatowych.
Siew i ochrona roślin
Nasiona należy zaprawiać przeciw
chorobom grzybowym (np. Vitawax
200 FS 400 ml + 400 ml wody na 100
kg nasion). Należy zaszczepić pole
nitraginą, zaprawiając nasiona odpowiednim szczepem bakterii (Rhizobium Japonicum), gdy po raz pierwszy
zasiejemy na nim soję.
Siew nasion od 25 kwietnia do 5 maja,
w terminie kwitnienia klonu zwyczajnego lub w końcu kwitnienia wiśni,
gdy temperatura gleby wynosi 8-10 oC.
Najlepiej kiełkuje w temperaturze
10-15 oC.
Zbyt wczesny siew w niedostatecznie ogrzaną glebę opóźnia i zmniejsza wschody oraz zwiększa ryzyko uszkodzenia przez przymrozki.
Opóźnienie siewu o trzy tygodnie
i wysiew ok. 20 maja, powoduje obniżenie plonu nawet o 40%.
Ilość wysiewu nasion ok. 100-180
kg/ha tak, aby zapewnić obsadę ok.
60-80 roślin na 1 m2. Zbyt niska lub
za wysoka obsada nie daje odpowiedniego plonu. Przy zbyt gęstym siewie (ponad 100 nasion/m2) rośliny
są wyższe i wyżej osadzają pierwszy
strąk. Wykształcają wtedy jednak
mniej strąków, mniej nasion w strąku i mają mniejszą masę 1000 nasion,
co sprawia, że nie ma zwyżki plonu
spowodowanej gęściejszym siewem.
Głębokość siewu to ok. 3-4 cm.
Ważna jest wilgotność i temperatura gleby. Niekorzystny jest głębszy siew, który utrudnia wschody roślin. Najczęściej sieje się soję
w rozstawie rzędów 25-20 cm,
chociaż można siać także w rozstawie rzędów od 15 cm (pole wolne
od chwastów, planowane jednorazowe
zastosowanie herbicydów) do 40 cm
(pola zachwaszczone, planowane
mechaniczne niszczenie chwastów).
Rozstawa roślin w rzędzie wynosi
4 cm do 5 cm. Wysiewamy tylko nasiona dobrej jakości, błyszczące i bez
pęknięć, o sile kiełkowania 80-90%.
Pielęgnowanie
Soja początkowo rośnie wolno.
W tym okresie jest szczególnie wrażliwa na zachwaszczenie, które zacienia rośliny i obniża temperaturę
w łanie, a soja wymaga przecież dużo
ciepła. Obniżka plonu z powodu
zachwaszczenia może sięgać nawet
90%. Chwasty zwalczamy przed
siewem i bezpośrednio po nim, herbicydami zalecanymi przez Instytut
Ochrony Roślin.
Choroby soi nie są dziś w Polsce
dużym zagrożeniem. Rzadko występują choroby powodowane przez
wirusy (mozaika soi), czy bakterie
(bakteryjna ospowatość soi, bakteryjna plamistość soi) lub grzyby
(zgorzel siewek, mączniak rzekomy
soi, septorioza). Bardziej odporne
na choroby są rzadsze zasiewy soi.
Zagrożenie ze strony szkodników jest
jeszcze mniejsze niż zagrożenie chorobami. Na roślinach mogą występować strąkowce, mszyce i zmienniki.
We wcześniejszych fazach rozwojowych soi może na niej żerować
zwierzyna łowna oraz myszy i nornice. Gryzonie niszczą dojrzewające
strąki i wypadające z nich nasiona.
Zbiór i przechowywanie
nasion
Okres wegetacji polskich odmian soi
wynosi ok. 120-130 dni. Jego dłu-
gość zależy od odmiany, warunków
cieplnych, wilgotności i nawożenia
azotem.
Zbiór soi powinien się odbywać
w godzinach popołudniowych, w fazie pełnej dojrzałości. Zwykle przypada on na czas od trzeciej dekady
sierpnia do połowy września.
Rośliny gotowe do zbioru mają brązową barwę, są bez liści, mają żółtobrązowe strąki i żółte nasiona z brązowym znaczkiem, które są twarde
i po potrąceniu strąka „dzwonią”.
Zaleca się stosowanie środków ochrony roślin do przyśpieszonego dojrzewania, według zaleceń Instytutu
Ochrony Roślin.
Zbierać możemy dwufazowo lub jednofazowo, kombajnem zbożowym
z najniżej opuszczonym przyrządem
tnącym i odpowiednio wyregulowaną
młocarnią.
Wadą soi jest niskie osadzenie strąków, co zwiększa straty podczas zbioru mechanicznego. Dlatego wysokość
cięcia kombajnem powinna być jak
najniższa, a liczba obrotów bębna
młócącego zmniejszona do 500-600
na minutę. Gdy rośliny są niskie
i mają nisko osadzone strąki lub ich
dojrzewanie jest nierównomierne,
zbiór powinien być dwuetapowy.
Po zbiorze dosuszyć nasiona
Po zbiorze z pola należy nasiona
dosuszyć do optymalnego poziomu
12-13% wilgotności i nie więcej niż
15% wody. Nasiona przechowujemy
w przewiewnych pomieszczeniach.
Dosuszamy zimnym powietrzem,
w suszarni podłogowej lub z przerwami, powietrzem podgrzanym do temperatury 5-30oC.W przypadku nasion
soi przeznaczonych do wysiewu, temperatura suszenia nie powinna przekraczać 30 oC, aby ich nie uszkodzić.
Niedosuszone ziarno łatwo się psuje
ze względu na dużą zawartość białka.
Zarówno przesuszenie, jak i niedosuszenie ziarna powoduje zmniejszenie,
a nawet pozbawienie nasion soi wartości użytkowej.
Marta Domeracka
DODR we Wrocławiu
Źródła: „Bilans białka: skazani na soję” ,
Top Agrar Polska
„Wszystko o soi” Jerzy Szyrmer,
„Farmer”