Pobierz

Meklemburgia-Pomorze Przednie
Spis treści
1.
Wstęp ............................................................................................................................................. 2
2.
Polityka .......................................................................................................................................... 2
3.
Gospodarka.................................................................................................................................. 3
4.
5.
3.1.
Wstęp ..................................................................................................................................... 3
3.2.
Sytuacja gospodarcza ....................................................................................................... 4
3.3.
Zatrudnienie ......................................................................................................................... 4
3.4.
Działalność gospodarcza ................................................................................................. 4
3.5.
Wybrane gałęzie i sektory gospodarki.......................................................................... 5
3.5.1.
Przemysł spoŜywczy.................................................................................................. 5
3.5.2.
Gospodarka morska .................................................................................................. 5
3.5.3.
Przemysł drzewny ...................................................................................................... 6
3.5.4.
Przemysł metalurgiczny i elektrotechniczny....................................................... 6
Infrastruktura ............................................................................................................................... 7
4.1.
Infrastruktura drogowa ..................................................................................................... 7
4.2.
Infrastruktura kolejowa ..................................................................................................... 7
4.3.
Transport lotniczy .............................................................................................................. 7
4.4.
śegluga śródlądowa .......................................................................................................... 7
Edukacja i nauka......................................................................................................................... 8
1
1. Wstęp
Meklemburgia-Pomorze Przednie
jest
najbardziej
na
północ
wysuniętym krajem związkowym
Republiki Federalnej Niemiec.
Meklemburgia-Pomorze Przednie,
podobnie jak pozostałe kraje
związkowe we wschodniej części
Niemiec, powstała w 1990 roku po
połączeniu Niemieckiej Republiki
Demokratycznej
z
Republiką
Federalną Niemiec. Kraj, który
zajmuje powierzchnię 23.180 km²
i jest pod tym względem 6 landem
w Niemczech,
charakteryzuje
najniŜsza gęstość zaludnienia –
72 mieszkańców na km². Liczba
ludności wynosi 1.659.023 mieszkańców, mniej mają jedynie Brema i Saara.
Land graniczy na północny z Bałtykiem, na zachodzie ze Szlezwikiem-Holsztynem i Dolną
Saksonią, na południu z Brandenburgią oraz z Polską na wschodzie. Na południowym
zachodzie terytorium landu sięga do Łaby, gdzie leŜą miasta Dömitz i Boizenburg/Elbe. Na
całym obszarze występują liczne duŜe jeziora, na przykład Schweriner See i Müritz, oraz
wiele innych z Pojezierza Meklemburskiego. W kraju jest w sumie 2.028 jezior o łącznej
powierzchni 738 km². Na pojezierzu znajdują się róŜne parki natury i jeziora z unikalną florą
i fauną. Wraz z Pojezierzem Mazurskim i Pojezierzem Pomorskim stanowią trzy największe
skupiska jezior nad Morzem Bałtyckim i tworzą tzw. Pojezierze Bałtyckie.
Do Meklemburgii-Pomorza Przedniego naleŜy 25 duŜych i małych wysp. Cztery najbardziej
znane to Rügen (Rugia), Hiddensee, Poel oraz Usedom (Uznam).
Stolicą kraju oraz siedzibą rządu jest miasto Schwerin, które liczy 95,5 tys. mieszkańców.
Największym miastem landu jest Rostock z 201 tys. mieszkańców. Miasto jest po Lubece
i Kilonii trzecim co do wielkości niemieckim portem morskim nad Bałtykiem. Pozostałe miasta
nie przekraczają 70 tys. mieszkańców, najwaŜniejsze to Neubrandenburg, Stralsund,
Greifswald i Wismar.
Meklemburgia-Pomorze Przednie podzielona jest administracyjnie na 12 powiatów, 6 miast
na prawach powiatu oraz 979 gmin. W kompetencji gmin znajdują się przede wszystkim
sprawy dotyczące komunikacji publicznej, budowy dróg publicznych, zaopatrzenia w energię
elektryczną, gaz i kanalizację, planowania urbanistycznego etc. Lokalne zadania, które
przerastają moŜliwości gmin są przejmowane przez powiaty jako jednostki terytorialne
wyŜszego szczebla(finansowanie policji i straŜy poŜarnej, budowa mieszkań, ulic i szkół).
W 2011 roku planowana jest reforma struktury samorządowej landu, która ma polegać na
zmniejszeniu liczby powiatów i miast na prawach powiatu
2. Polityka
Władzę
ustawodawczą
w
Meklemburgii-Pomorzu
Przednim
stanowi
Landtag
z siedzibą w Schwerin, którego posłowie wybierani są od 2006 roku co 5 lat. Parlament liczy
obecnie 71 posłów, z których połowa jest wybierana bezpośrednio w okręgach wyborczych a
pozostali pośrednio poprzez listy krajowe (Landeslisten).
2
W Landtagu podobnie jak Bundestagu jest
stosowana zasada pięcioprocentowego progu
wyborczego dla kandydujących partii.
Rząd kraju związkowego stanowią premier
(Ministerpräsident)
oraz
ministrowie
(Landesminister). Wybierany przez Landtag
premier mianuje ministrów, ustala wytyczne
polityki oraz reprezentuje kraj na zewnątrz.
Premier i ministrowie są dodatkowo wspierani
przez Kancelarię Państwową (Staatskanzlei),
która jest najwyŜszym organem administracji
landu. Zadaniem urzędu jest głównie
wspieranie rządu
w realizacji celów
Wykres 1.
politycznych i nadzór administracji kraju. W
Rozkład miejsc w parlamencie krajowym.
2006 roku nastąpiła reforma struktur
administracyjnych w landzie, w wyniku której zmniejszono liczbę ministerstw z 11 do 9.
Ostatnie wybory do parlamentu krajowego miały miejsce 17. września 2006 roku.
W Landtagu reprezentowanych jest 5 partii, frekwencja wyborcza wyniosła 59,1 %.
Zwycięzcą została SPD (Socjaldemokratyczna Partia Niemiec) z wynikiem 30,2 %
i 23 mandatami. Kolejne miejsca zajęły CDU (Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna)
z wynikiem 28,8 % i 22 mandatami, Die Linke (Partia Lewicy) z wynikiem 16,8 %
i 13 mandatami, FDP (Wolna Partia Demokratyczna) – 9,6 % głosów i 7 mandatów, oraz
prawicowa NPD - 7,3 % i 6 mandatów.
Prezydentem Landtagu Meklemburgii-Pomorza Przedniego jest od 2002 roku Sylvia
Bretschneider (SPD). Godność premiera sprawuje obecnie Erwin Sellering (SPD).
Najsilniejszą frakcją jest SPD, która z CDU rządzi w koalicji. Aktualny skład gabinetu:
Jürgen Seidel (CDU) – wicepremier
Lorenz Caffier (CDU) – minister spraw wewnętrznych
Uta-Maria Kuder (CDU) – minister sprawiedliwości
Heike Polzin (SPD) – minister finansów
Jürgen Seidel (CDU) – minister gospodarki, pracy i turystyki
Till Backhaus (SPD) – minister rolnictwa, ochrony środowiska i konsumenta
Henry Tesch (CDU) – minister kultury, oświaty i nauki
Volker Schlotmann (SPD) – minister komunikacji, budownictwa i rozwoju
Manuela Schwesig (SPD) – minister zdrowia i spraw socjalnych
3. Gospodarka
3.1. Wstęp
Działalność przemysłowa w Meklemburgii-Pomorzu Przednim skupia się przede wszystkim
w branŜy spoŜywczej i konsumpcyjnej, stoczniowej, budowlanej, maszynowej i drzewnej.
Priorytetowe znaczenie dla rozwoju kraju mają porty morskie, które w ostatniej dekadzie
zostały gruntownie zmodernizowane. Władze pozycjonują gospodarkę landu równieŜ
w kierunku rozwoju branŜ o wysokim stopniu innowacyjności, tj. Life Science, technologii
informacyjno-komunikacyjnych, energii odnawialnych i wtórnego wykorzystania zasobów.
WaŜnym czynnikiem rozwoju kraju jest turystyka. Na terenie landu turyści mają do dyspozycji
około 2.700 obiektów hotelowych z blisko 160 tys. łóŜek. Land rocznie odwiedza około 10
mln turystów.
3
3.2. Sytuacja gospodarcza
Produkt
krajowy
brutto
Meklemburgii-Pomorza
Przedniego naleŜy do niŜszych
w Niemczech. Realny przyrost
PKB w landzie w 2008 roku
wzrósł o 1,2 % z nominalną
wartością 35,87 mld €. W roku
2007 wzrost wyniósł realnie
3,3 %. Średni realny wzrost
gospodarczy dla całej Republiki
Federalnej Niemiec wyniósł w
2008 roku 1,3 % oraz 2.489,40
mld
€.
W
Meklemburgii
powstaje więc około 1,4 % PKB
Niemiec.
Pod
względem
udziału
w wartości dodanej brutto landu
największy udział w kraju ma
Wykres 2.
sektor usługowy na poziomie
Wzrost produktu krajowego brutto w %.
31,2 % w 2008 roku. Udział
usług w skali całych Niemiec jest znacznie niŜszy – na poziomie około 22 %. Sektor usług
przedsiębiorczych, finansów i nieruchomości miał 25,7 % udział w wartości dodanej brutto.
Przemysł przetwórczy, w skali Niemiec z największym udziałem w wartości dodanej brutto
(30,1 %), w Meklemburgii usytuował się dopiero na 3. pozycji z wynikiem 20,5 %. Wzrost
gospodarczy w tym sektorze wyniósł jednak w 2008 roku 1,5 % i był w konsekwencji
znacznie wyŜszy niŜ średnia Niemiec z wynikiem 0,8 %.
3.3. Zatrudnienie
W roku 2008 w landzie było około 742 tys. osób czynnych zawodowo, więc o 4,2 tys. osób
lub 0,6 % więcej w stosunku do roku minionego. Liczba stosunków pracy z ubezpieczeniem
społecznym (Sozialversicherung) wniosła w grudniu 2008 roku blisko 512 tys., z czego
264 tys. stanowiły kobiety. Oznacza to wzrost o 3.152 osoby w stosunku do roku 2007.
W konsekwencji blisko 70 % wszystkich zatrudnionych w kraju podlega obowiązkowi
płacenia ubezpieczenia społecznego. Największą liczbę stosunków pracy z ubezpieczeniem
społecznym odnotował sektor opieki zdrowotnej z liczbą ponad 71 tys. zatrudnionych. Na
drugim miejscu umiejscowił się handel z 67 tys. zatrudnionych.
NajwyŜszy poziom zatrudnienia występował w grupie wiekowej od 40 do 55 lat, gdzie było
zatrudnionych 335 tys. osób. NajniŜsze zatrudnienie występowało w przedziale wiekowym
poniŜej 20 oraz powyŜej 60 lat, zatrudnieniowych było juŜ tylko 61 tys. osób. Stopa
bezrobocia wyniosła w 2008 roku średnio 15,5 %, w kraju było 124 tys. osób bez
zatrudnienia.
3.4. Działalność gospodarcza
W roku 2008 rozpoczęło działalność gospodarczą 14.588 nowych podmiotów, 14.091
podmiotów gospodarczych zawiesiło swoją działalność, co skutkuje pozytywnym saldem
rocznym wynoszącym 497 nowych podmiotów gospodarczych. Bilans ten był jednak
znacznie niŜszy niŜ w roku 2007, kiedy to wyniósł 1.186 nowych podmiotów gospodarczych.
4
Większość nowych podmiotów dotyczyła handlu oraz napraw i konserwacji pojazdów z sumą
3.210 nowych podmiotów gospodarczych. Na rozpoczęcie działalności w rolnictwie
zdecydowało się w 2008 roku zaledwie 150 osób.
W roku 2008 ilość ogłoszonych upadłości podmiotów gospodarczych spadła i wyniosła 3.112
przypadków, co oznacza spadek o 120 przypadków w stosunku do 2007 roku. Suma
naleŜności wierzycieli wzrosła jednak do sumy 645 mln €, podczas gdy w roku 2007 było to
około 423 mln €.
3.5. Wybrane gałęzie i sektory gospodarki
3.5.1. Przemysł spoŜywczy
Przemysł spoŜywczy jest jedną z waŜniejszych gałęzi przemysłowych MeklemburgiiPomorza Przedniego. Jako największy sektor przemysłowy zatrudniający blisko 17 tys. osób,
branŜ ma szczególne znaczenie dla rozwoju i struktury gospodarki landu. W 2008 roku 87
przedsiębiorstw zatrudniających powyŜej 50 pracowników uzyskało ponad 1/3 całego
przychodu przemysłu przetwórczego. Największe przedsiębiorstwa sektora to
Mecklenburgische Brauerei Lübz GmbH, Grabower Süsswaren GmbH, Mecklenburger
Backstuben GmbH oraz Mecklenburger Kartoffelveredelung GmbH.
Obok tradycyjnych i utworzonych po zjednoczeniu Niemiec przedsiębiorstw przemysłu
spoŜywczego, w Meklemburgii osiedliły się równieŜ spółki zaleŜne światowych koncernów z
branŜy. Przedsiębiorstwo Dr. August Oetker KG prowadzi zakład w Wittenburg, Carl Kühne
KG w Hagenow a Pfanni GmbH & Co. OHG w Stavenhagen.
W ostatnich latach siedziby w kraju utworzyli Sweet Tec GmbH oraz Toffee Tec GmbH w
Boizenburg. Przedsiębiorstwo Edeka wybudowało przetwórnię wyrobów mięsnych w Valluhn,
Kamps AG otworzyło zakład piekarski w Lüdersdorf a Euro-Baltic Fischverarbeitungs GmbH
otworzyła przetwórnię ryb w Sassnitz.
Przedsiębiorstwa przemysłu spoŜywczego korzystają z rolniczego charakteru kraju
związkowego. Ponad połowa powierzchni kraju jest wykorzystywana pod uprawy, dzięki
czemu przemysł moŜe korzystać z tutejszych produktów rolnych
3.5.2. Gospodarka morska
Gospodarka morska w Meklemburgii-Pomorzu Przednim zajmuje szczególną pozycję wśród
pozostałych sektorów kraju ze względu na porty morskie i związane z tym funkcje
logistyczne. Port morski Rostock naleŜy do najwaŜniejszych portów morskich w Niemczech
i jest zarazem światowym punktem przeładunkowym towarów z całego świata. W 2007 roku
obrót ładunkowy przekroczył 26 mln t towarów. Port charakteryzuje szczególnie wysoki
wzrost gospodarczy w dziedzinie transportu RO-RO oraz promowego. Miasto jest dodatkowo
siedzibą wielu armatorów, zarówno statków handlowych jak i promów pasaŜerskich.
Obok Rostocku, równieŜ w Sassnitz, Wismar oraz Stralsund znajdują się waŜne porty
morskie, z obrotem ładunkowym przekraczającym w 2007 roku 10 mln t frachtunku.
Inną waŜną gałęzią gospodarki morskiej Meklemburgii jest przemysł stoczniowy. W ponad 80
przedsiębiorstwach zatrudnionych jest ok. 6 tys. osób, z czego 4,5 tys. w czterech stoczniach
morskich oraz jednej śródlądowej. Ten obszar działalności przemysłowej wspierany jest
przez liczne grono poddostawców półfabrykatów i wysoce skomplikowanych urządzeń
technicznych, nawigacyjnych, napędowych i in. W sumie, wraz z siecią poddostawców
w przemyśle stoczniowym i morskim czynnych jest ponad 300 firm z 13 tys. pracowników.
5
Wśród 20 największych przedsiębiorstw w kraju pod względem zatrudnienia, 8 działa
w sektorze gospodarki morskiej. Armatorzy Scandlines AG oraz AIDA Cruises zajmują
odpowiednio 5. i 6. miejsce, stocznia Wadan Yards MTW z Wismar miejsce 7.
Planowane jest włączenie przemysłu stoczniowego Meklemburgii-Pomorza Przedniego do
europejskiej strategii na rzecz przemysłu stoczniowego – Leadership 2015. Celem programu
jest osiągnięcie efektu synergii i rozwój innowacyjności poprzez intensyfikację kooperacji
w branŜy.
3.5.3. Przemysł drzewny
Przemysł drzewny i meblowy naleŜy do tradycyjnych gałęzi przemysłu MeklemburgiiPomorza Przedniego. Obecnie 25 przedsiębiorstw (16 firm zajmujących się obróbką drewna
oraz 9 producentów mebli) zatrudnia około 3.200 pracowników i w 2007 roku osiągnęło
przychód w wysokości 1 mld €, co oznacza wzrost w wysokości 0,8 % w stosunku do 2006
roku.
Dzięki programom wspierania gospodarki oraz dobrym warunkom logistycznym, które
charakteryzuje bliskie połoŜenie portów morskich oraz dobrze rozwinięta infrastruktura
drogowa i kolejowa, moŜliwości przetwórcze sektora wzrosły z 350 tys. kubików w 1998 roku
do ponad 3,5 mln kubików obecnie. MoŜliwości przetwórcze znacznie przekraczają
produkcję drewna w kraju, przemysł zaopatruje się więc w drewno ze Skandynawii i regionu
Morza Bałtyckiego.
Za pośrednictwem inicjatywy przemysłu drzewnego miasta Wismar Meklemburgia-Pomorze
Przednie przekształciła się w Centrum Kompetencji przemysłu drzewnego o europejskim
znaczeniu. Tutaj znajduje się największy tartak drzew iglastych w Europie. Dzięki bliskości
firm produkujących deski, płyty wiórowe, płyty z włókien drzewnych i laminaty podłogowe
oraz palety drewniane, zachodzą silne efekty synergii. W Wismar swoje siedziby mają
przedsiębiorstwa Klausner Nordic Timber / Holzwerke Nord oraz EGGER Holzwerkstoffe
Wismar, które wspólnie tworzą ponad 1000 miejsc pracy.
3.5.4. Przemysł metalurgiczny i elektrotechniczny
Przemysł metalowy i elektrotechniczny, dzięki wysokiemu stopniowi innowacyjności, jest
jednym z motorów wzrostu gospodarki Meklemburgii-Pomorza Przedniego.
Produkcja wyrobów metalowych (łącznie z hutnictwem i obróbką metali) oraz przemysł
elektrotechniczny zatrudniał w 2007 roku około 8,5 tys. pracowników, więc o 10,5 % więcej
niŜ w 2006 roku. W 2007 roku 72 przedsiębiorstwa osiągnęły przychód w wysokości
2,1 mld €, co oznacza wzrost o 32,7 % w stosunku do roku minionego.
Sieć „automotive mv“ zrzesza dostawców przemysłu motoryzacyjnego na terenie
Meklemburgii. Blisko 100 zakładów zatrudniających około 4,5 tys. pracowników róŜnych
gałęzi przemysłu produkuje podzespoły dla sektora motoryzacyjnego.
Budowaniem maszyn zajmuje się w kraju 28 zakładów i około 3,8 tys. pracowników, co
oznacza wzrost zatrudnienia w tym sektorze o 21,1 % w stosunku do 2006 roku.
Przedsiębiorstwa osiągnęły w 2007 roku przychód w wysokości 536 mln €. Przychód wzrósł
więc o 30 % w stosunku do minionego roku.
Budowa maszyn koncentruje się na konstruowaniu i produkcji maszyn specjalnych, gdyŜ
uwaŜa się, Ŝe tylko w ten sposób sektor ma szansę na dalekosięŜny rozwój. Sukces branŜy
to głównie efekt łączenia wysiłków ośrodków naukowych i przemysłowych. Tworzone są
sieci powiązań, których celem są działania innowacyjne i podniesienie konkurencyjności
przedsiębiorstw.
6
4. Infrastruktura
4.1. Infrastruktura drogowa
Przez terytorium Meklemburgii-Pomorza Przedniego przebiegają najwaŜniejsze
transeuropejskie szlaki transportowe, rozbudowane i zmodernizowane po zjednoczeniu
Niemiec. Główną sieć transportową stanowi infrastruktura drogowa (w sumie 26.600 km
długości). Sieć autostrad łączy główne porty i centra turystyczne z Berlinem oraz innymi
miastami hanzeatyckimi, tj. Hamburgiem i Lubeką.
Kraj przecina autostrada A 20 z Lubeki przez Wismar, Rostock i Neubrandenburg do węzła
Kreuz Uckermark. Trasa stanowi główną oś transportową landu doprowadzając ruch
drogowy w popularne miejsca wypoczynkowe – Pojezierze Meklemburskie, wybrzeŜe
Bałtyku, wyspy Uznam i Rugia – stąd często nazywana jest „Autostradą Bałtycką”
(Ostseeautobahn) lub „Autostradą NadbrzeŜną” (Küstenautobahn).
Prowadząca przez kraj autostrada A 24 z Berlina do Hamburga łączy się z autostradą
A 14 w kierunku na Schwerin, oraz z A 19 na Rostock. Niewielki odcinek autostrady A 11
przechodzi przez południowy wschód landu.
4.2. Infrastruktura kolejowa
Długość sieci kolejowej w Meklemburgii-Pomorzu Przednim wynosi 1.748 km. Przez
południowozachodnią część kraju przebiega główna trasa kolejowa z Berlina do Hamburga.
Trasa ta łączy się równieŜ przez Schwerin oraz Bad Kleinen z Wismar, Rostock, Stralsund
i Rügen. Dwa pozostałe istotne połączenia to trasy Berlin przez Neustrelitz do Rostock,
Neubrandenburg, Stralsund, Rügen oraz z Berlina do Stralsund przez Pasewalk, Anklam
i Greifswald. W ostatnich latach kraj zainwestował znaczne środki w rozwój i modernizację
głównych tras kolejowych. Dodatkową atrakcją meklemburskiej infrastruktury kolejowej jest
parowa kolej wąskotorowa – jeden odcinek na wyspie Rugii, a drugi wzdłuŜ wybrzeŜa Morza
Bałtyckiego.
4.3. Transport lotniczy
Na terenie Meklemburgii Pomorza Przedniego znajduje się 5 regionalnych portów lotniczych:
Barth, Heringsdorf, Neubrandenburg, Rostock-Laage i Schwerin-Parchim, które
wykorzystywane są w komunikacji liniowej i czarterowej oraz 16 lądowisk. W latach 19912001 w rozbudowę infrastruktury lotniskowej zainwestowano 90 mln €.
Port lotniczy Rostock-Laage (Flughafen Rostock-Laage) połoŜony 28 km od Rostocku, jest
największym lotniskiem w kraju. W 2008 roku korzystało z niego ponad 175 tys. pasaŜerów
i przetransportowano około 1.100 t frachtunku.
4.4. śegluga śródlądowa
Transport morski i śródlądowy ma strategiczne znaczenie dla gospodarki MeklemburgiiPomorza Przedniego. Na terenie kraju funkcjonuje obecnie 7 portów morskich: w Wismarze,
Rostocku, Stralsundzie, Greifswaldzie, Wolgast (port promowy), Sassnitz oraz
Ueckermünde. Z portu w Rostocku i w Sassnitz kursują promy do Danii, Finlandii i Szwecji.
W celu zwiększenia konkurencyjności portów wschodnioniemieckich przeprowadzono ich
modernizację oraz rozbudowano istniejącą infrastrukturę. Tylko w latach 1991-2001
zainwestowano 500 mln €.
Wody śródlądowe w transporcie towarowym nie pełnią tak waŜnej roki jak transport morski,
mają jednak ogromne znaczenie dla ruchu sportowego i motorowodnego.
7
Liczne jeziora są połączone rzekami Warnow, Recknitz, Peene (Piana) oraz wieloma
kanałami z Morzem Bałtyckim. Ze względu na bliskość takich metropolii, jak Hamburg czy
Berlin, otwierają duŜe moŜliwości dla branŜy turystycznej.
5. Edukacja i nauka
Na terenie Meklemburgii-Pomorza Przedniego działają dwa uniwersytety (w Greifswaldzie
i Rostocku) oraz kilka szkół wyŜszych.
Uniwersytet im. Ernsta Moritza Arndta (Ernst-Moritz-Arndt-Universität Greifswald) został
załoŜony w 1456 roku jako drugi najstarszy uniwersytet w basenie Morza Bałtyckiego
i czwarty w Niemczech. Uniwersytet w Rostocku (Universität Rostock) został załoŜony w
1419 roku jako trzecia pod względem wieku placówka w Niemczech i najstarszy uniwersytet
w basenie Morza Bałtyckiego.
Na Uniwersytecie w Rostocku w 2008 roku studiowało około 14,5 tys. osób, wykłady
prowadziło 348 profesorów. Studenci mieli do wyboru 70 kierunków studiów. Na
uniwersytecie w Greifswaldzie było zapisanych około 12 tys. studentów. Wykłady były
prowadzone przez 222 profesorów na 5 fakultetach podzielonych na wiele instytutów.
Źródła i pomocne linki:
http://www.mecklenburg-vorpommern.eu
http://www.landtag-mv.de
http://www.regierung-mv.de
http://www.statistik-mv.de
https://www.nordlb.de/Regionalanalysen
Opracowano: grudzień 2009 r.
--Opracowanie jest własnością Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w RFN.
Dalsza publikacja dozwolona jest po uzyskaniu zgody wydawcy.
8