docStyl życia kobiet ciężarnych
download 
Reklamacja Transkrypt
Styl życia kobiet ciężarnych
DOBROSTAN A STAN ZDROWIA ROZDZIAŁ XVI Studium doktoranckie, Wydział Nauk o Zdrowiu w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Doctoral study, School of Health Sciences in Katowice, Medical University of Silesia in Katowice, Poland 1 Szpital Miejski w Rudzie Śląskiej Municipal Hospital in Ruda Śląska, Maternity Ward 2 3 Zakład Pielęgniarstwa Internistycznego Katedry Chorób Wewnętrznych, Wydział Nauk o Zdrowiu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Department of Internal Nursing, Chair of Internal Medicine, School of Health Sciences, Medical University of Silesia in Katowice, NATALIA WYCIŚLIK1,2, MAGDALENA JANUSZ-JENCZEŃ3, BEATA HORNIK3, IWONA WŁODARCZYK3 Styl życia kobiet ciężarnych Pregnant women lifestyle Słowa kluczowe: ciąża, zdrowie, dieta, aktywność fizyczna Key words: pregnancy, health, diet, activity Oczekiwanie na narodziny dziecka to jeden z najważniejszych okresów w życiu kobiety. Przez dziewięć miesięcy, rozwijający się w macicy płód otrzymuje poprzez łożysko niezbędne do wzrostu składniki odżywcze i witaminy. Ważne jest zatem, aby dieta ciężarnej obfitowała w produkty o pozytywnym wpływie na zdrowie jej oraz rozwijającego się dziecka. Łatwa dostępność wysoko przetworzonych produktów żywieniowych, a także znaczny konsumpcjonizm i potrzeba wygody, spowodowały w ostatnich latach znaczny wzrost spożycia pokarmów o niekorzystnym wpływie na zdrowie takich jak: pieczywo pszenne, cukier, tłuszcze trans czy tłuszcze nasycone. Zmalało natomiast spożycie produktów nisko przetworzonych i zdrowych takich jak surowe lub gotowane warzywa, ryby, chudy nabiał czy warzywa DOBROSTAN A STAN ZDROWIA strączkowe. Statystyki są nieubłagane – społeczeństwa ucywilizowane są coraz poważniej zagrożone wystąpieniem cukrzycy typu 2 uwarunkowanej nie tylko genetycznie, ale w głównej mierze czynnikami środowiskowymi. Niewłaściwy styl życia prowadzi nieuchronnie do otyłości, pogorszenia sprawności funkcjonowania organizmu a także obniżenia płodności i poważnych chorób cywilizacyjnych. Udowodniono także, że dzieci matek odżywiających się w niewłaściwy sposób oraz unikających aktywności fizycznej rodzą się z większą liczbą adipocytów podskórnych, co obarcza je ryzykiem otyłości w przyszłości. Ważne jest zatem propagowanie zdrowego stylu życia, właściwej diety oraz regularnej aktywności fizycznej. Wśród kobiet ciężarnych pokutuje mit, jakoby ich odmienny stan dewaluował znaczenie diety i aktywności fizycznej. To mylne przeświadczenie sprawia, iż wiele przyszłych mam, w obawie o zdrowie i życie dziecka rezygnuje z regularnych ćwiczeń a także ulega ciążowym zachciankom, czy napadom łakomstwa. Generowane hormonalnie zmiany łaknienia nie stanowią jednak usprawiedliwienia, ponieważ rozwijający się płód wymaga jak najlepszych składników odżywczych umożliwiających jego wzrost i organogenezę. Regularna aktywność fizyczna przyszłej mamy ułatwia zachowanie korzystnej sylwetki, usprawnia działanie mięśni brzucha, oraz dotlenia organizm wpływając tym samym korzystnie na dobrostan płodu [6]. Prawidłowa dieta, w połączeniu z umiarkowanym planem treningowym to niezbędne elementy zdrowego stylu życia każdej kobiety. W ciągu ostatnich kilku lat odnotowano wzrastający poziom świadomości społeczeństwa dotyczący zdrowych nawyków żywieniowych i znaczenia wysiłku fizycznego na samopoczucie człowieka. Świadomość ta sprawia, iż coraz więcej kobiet decyduje się na opiekę dietetyka czy udział w zorganizowanych zajęciach zarówno przed oraz w trakcie trwania ciąży. Zgodnie z zaleceniami Instytutu Żywności i Żywienia (IŻŻ) na 2016 rok, zaleca się, aby: spożywać posiłki regularnie, co 3-4 godziny owoce i warzywa stanowiły 50% spożywanych pokarmów, z czego ¾ racji żywieniowej powinny stanowić warzywa, ¼ owoce spożywać węglowodany złożone wypijać 2 duże szklanki mleka, jogurt lub kefiru dziennie ograniczyć mięsa czerwone do 0,5 kg tygodniowo w diecie przeważały tłuszcze roślinne nad zwierzęcymi unikać słodyczy, ciastek i cukru nie dosalać potraw na rzecz użycia ziół wypijać minimum 1,5 litra wody dziennie ograniczyć do minimum spożywanie alkoholu. Aby zachować organizm w dobrej kondycji oraz poprawić samopoczucie u podstawy piramidy żywienia zamieszczona jest aktywność fizyczna o umiarkowanej 196 Natalia Wyciślik, Magdalena Janusz-Jenczeń, Beata Hornik, Iwona Włodarczyk Styl życia kobiet ciężarnych intensywności (około 60-70% tętna maksymalnego) której czas trwania powinien wynosić 30 minut. Celem badań była ocena zachowań związanych ze stylem życia kobiet w okresie ciąży. MATERIAŁ I METODA Badaniem o charakterze ankietowym objęto grupę 100 kobiet hospitalizowanych w Oddziale Położniczym Szpitala Miejskiego w Rudzie Śląskiej, w pierwszych dniach połogu. Narzędziem badawczym był autorski kwestionariusz anonimowej ankiety składający się z trzech części: 1. Część pierwsza zawierała dwanaście pytań, które pozwoliły określić preferencje żywieniowe kobiet w okresie ciąży, ich podatność na tzw. ciążowe zachcianki oraz stopień świadomości żywieniowej w kwestiach takich jak: zachowanie właściwych odstępów czasowych między posiłkami, liczba spożywanych posiłków w ciągu dnia, spożywanie dodatkowych przekąsek, stosowanie używek. Elementem tej części badania był szczegółowy wywiad w zakresie preferencji pokarmowych. Respondentki, na podstawie własnych doświadczeń z okresu ciąży, określały ilość spożywanych produktów każdej kategorii. Wyróżniono grupy artykułów spożywczych takie jak: węglowodany (zarówno proste jak i złożone), warzywa gotowane i surowe, warzywa strączkowe, owoce, nabiał, mięso (zarówno tłuste jak i chude), ryby, słodycze, wyroby cukiernicze, tłuszcze (roślinne i zwierzęce), gotowe dania instant. Rozpiętość proponowanych częstotliwości spożywania każdej z grup produktów sięgała od kilku spożyć na dobę po całkowite wykluczenie danej grupy z diety. 2. Część druga składała się z pięciu pytań, które umożliwiły ocenę stopnia aktywności fizycznej kobiet w okresie przedkoncepcyjnym jak i w okresie ciąży. 3. Część trzecia ankiety zawierała dane społeczno-demograficzne oraz elementy wywiadu medycznego. Analizę zebranego materiału przeprowadzono za pomocą pakietów: STATISTICA 12 i EXCEL 2010. Wyniki przedstawiono za pomocą tabel i rycin z podaniem odsetka udzielonych odpowiedzi. Analizę wybranych zależności poprzedzono zbadaniem zgodności poszczególnych zmiennych z rozkładem normalnym. W tym celu wykorzystano test Kołmogorowa-Smirnowa. W przypadku braku rozkładu normalnego istotność różnic pomiędzy średnimi dla parametrów ciągłych testowano testem U Manna i Whitneya, a dane przedstawiano jako medianę oraz kwartyl dolny i górny. Parametry jakościowe porównywano testem Chi-kwadrat. 197 DOBROSTAN A STAN ZDROWIA WYNIKI DANE SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNE Większość (63%) badanych kobiet znajdowała się w preferowanym na poczęcie i urodzenie dziecka w przedziale wiekowym 25-34 lat. Warto zauważyć, że odsetek 26% mieścił się w przedziale wiekowym 35-44 lat. [Ryc. 1]. 1% 26% 10% 63% > 18 18 - 24 25 - 34 35 - 44 Ryc. 1. Charakterystyka badanych pod względem wieku Zdecydowana większość badanych (77%) pozostawała w związkach małżeńskich. 39% kobiet urodziło swoje pierwsze dziecko, pozostałe kobiety były wieloródkami. Prawie 80% ciąż określone zostało jako fizjologiczne i niezagrożone. Większość (71%) kobiet oceniła swój stan zdrowia jako zadawalający. Najczęściej wymienianymi jednostkami chorobowymi rozpoznanymi u kobiet były: cukrzyca (7%), nadciśnienie tętnicze (7%), niedoczynność tarczycy (9%). DIETA Kwestią priorytetową dla zachowania zdrowia jest właściwa podaż zalecanych węglowodanów, tłuszczy i białek we właściwych proporcjach. Zbiorcze zestawienie praktykowanych w okresie ciąży zalecanych i niezalecane nawyków żywieniowych przedstawia Tabela I. Jak widać produkty pełnoziarniste były spożywane przez przyszłe matki znacznie rzadziej niż powinny, gdyż zdecydowana większość (85%) wybierała produkty z mąk jasnych. Podobnie przedstawia się kwestia konsumpcji warzyw. Spośród zalecanych kilku porcji dziennie, tylko 27% badanych spełniało te zalecenia. Nieco lepiej prezentuje się statystyka dotycząca spożycia owoców, ponieważ blisko połowa (43%) analizowanych kobiet wybierała je 1-2 razy dziennie. 198 Natalia Wyciślik, Magdalena Janusz-Jenczeń, Beata Hornik, Iwona Włodarczyk Styl życia kobiet ciężarnych Tab. I. Analiza zlecanych i niezalecanych nawyków żywieniowych w okresie ciąży w badanej grupie położnic Przestrzeganie zaleceń piramidy żywieniowej Spożycie 4 lub 5 porcji produktów pełnoziarnistych, unikanie produktów z mąki jasnej Spożycie warzyw 5 porcji dziennie Spożycie 1-2 porcji owoców dziennie Spożycie 1-2 porcji mleka i jego przetworów dziennie Spożycie mięsa chudego kilka razy w tygodniu Ograniczenie spożycia mięsa czerwonego % 15% Nieprzestrzeganie zaleceń piramidy żywieniowej Spożycie produktów z mąki jasnej, niepełnoziarnistej Spożycie warzyw mniej niż 5 porcji dziennie Spożycie owoców <1 raz dziennie lub 43% >2 razy dziennie Spożycie mleka i jego przetworów <1 75% porcji dziennie 27% % 85% 73% 57% 25% 55% Rzadkie spożycie mięsa chudego 45% 62% Częste spożycie mięsa czerwonego 38% Unikanie słodyczy i półproduktów 13% Spożycie ryb kilka razy w tygodniu Spożycie roślin strączkowych Spożycie tłuszczy roślinnych w zalecanych proporcjach Ograniczenie tłuszczów zwierzęcych Regularne spożywanie posiłków co 3-4 godziny Brak podjadania między posiłkami 90% 47% 27% 93% 75% 60% Częste spożycie słodyczy i półproduktów Spożycie ryb <1 porcji w tygodniu Wykluczenie roślin strączkowych Unikanie tłuszczy roślinnych lub spożywanie więcej niż zalecane Zwiększone spożycie tłuszczów zwierzęcych Spożywanie posiłków nieregularnie, zbyt często lub zbyt rzadko Podjadanie między posiłkami 87% 10% 53% 73% 7% 25% 40% Niepokojąca jest również całkowita rezygnacja z przygotowywania potraw z warzyw strączkowych będących źródłem białka roślinnego u znacznego odsetka badanych. Tylko 47% kobiet spożywała tego typu pokarmy przynajmniej raz w tygodniu, natomiast 75% respondentek sięgało po mleko i jego przetwory 1-2 razy dziennie. Co ciekawe, wbrew powszechnej opinii o małym odsetku spożycia ryb w społeczeństwie, badanie wykazało, że aż 90% badanych spożywało je kilka razy w tygodniu a nawet kilka razy dziennie. Tłuszcze zwierzęce ograniczane były przez zdecydowaną większość (95%) badanych, natomiast tylko 27% kobiet spożywała nienasycone kwasy tłuszczowe w zalecanych proporcjach. Odsetek 16% spożywał półprodukty i dania gotowe. Stosunkowo duży odsetek (38%) badanych spożywał czerwone mięso częściej niż jest to zalecane. Większość (75%) kobiet przestrzegała zalecanej liczby posiłków (3-4 w ciągu dnia) oraz równych odstępów między nimi (3-4 godziny). Zaobserwowano istotną zależność pomiędzy wiekiem kobiet a przerwami między posiłkami. Kobiety powyżej 35 rż. w większym odsetku niż kobiety młodsze stosowały regularne 3-4 godzinne przerwy między posiłkami (odpowiednio: 96,1%, 67,6%) [Tabela II]. 199 DOBROSTAN A STAN ZDROWIA Tab. II. Wiek badanych a przerwy pomiędzy posiłkami Chi^2 Pearsona p=0,01 Chi^2 NW p=0,003 wiek N Wiek do 34 lat %z kolumny %z wiersza N %z kolumny %z wiersza N Wiek pow. 35 lat Ogół Przerwy między Przerwy między posiłkami posiłkami 3-4 godziny 1-3 godziny Przerwy między posiłkami Wiersz powyżej Razem 5 godzin 50 17 7 66,67% 94,44% 100,00% 67,57% 22,97% 9,46% 25 1 0 33,33% 5,56% 0,00% 96,15% 3,85% 0,00% 75 18 7 74 26 100 Niestety, aż 60% badanych przyznało się do podjadania między posiłkami głównymi. Można jednak uznać, iż w specyfikę ciąży wpisuje się zwiększenie apetytu oraz typowe ciążowe „zachcianki”, co tłumaczy sięganie po dodatkowe przekąski. Zachcianki te deklarowało 47% badanych a wśród najczęściej wymienianych pokarmów dominowały: kiszonki, cytrusy, truskawki, wiśnie oraz słodycze. U 59% badanych apetyt w czasie ciąży zwiększył się, zaś 3% z nich określiło go jako „trudny do opanowania” [Ryc. 2]. Co piąta badana stwierdziła, że ciąża zmieniła jej dotychczasowe upodobania smakowe. W trosce o zachowanie zdrowia oraz szczupłej sylwetki, 10% kobiet korzystało z porad dietetyka. 26% 59% 15% Brak zmian Zmniejszenie Zwiększenie Ryc. 2. Zmiana poziomu łaknienia w okresie ciąży 200 Natalia Wyciślik, Magdalena Janusz-Jenczeń, Beata Hornik, Iwona Włodarczyk Styl życia kobiet ciężarnych Spośród wypijanych napojów uznawanych za używki 81% kobiet spożywało w trakcie ciąży herbatę, zaś 56% kawę, a 2% kobiet przyznało się do picia alkoholu w ciąży. Niepokojąco duży odsetek (12%) kobiet palił papierosy w okresie ciąży 100 80 81 56 60 40 20 12 2 0 Herbata Kawa Alkohol Tytoń Ryc. 3. Konsumpcja używek przez badane w okresie ciąży AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA Oceniając aktywność fizyczną przed zajściem w ciążę, aż 81% kobiet deklarowało zwykłą codzienną aktywność, bez uprawiania dodatkowych form aktywności fizycznej. Lekki trening kilka razy w tygodniu praktykowało 9% respondentek, zaś umiarkowany wysiłek zaledwie 7% badanych, a tylko 5% badanych regularnie uprawiało sport [Ryc. 4]. Codzienna aktywność bez dodatkowych ćwiczeń Codzienna ak- Codzienna aktywność oraz uprawianie sportu tywność oraz lekki trening kilka razywaktyg. Codzienna tywność oraz umiarkowany trening kilka Ryc. 4. Poziom aktywności kobiet przed zajściem w ciążę W okresie ciąży zdecydowana większość (81%) kobiet deklarowała wyłącznie codzienną aktywność, taką jak czynności domowe lub spacery. Odsetek 12% określił swoją aktywność jako ograniczoną do niezbędnych czynności, co podyktowane było przeciwwskazaniami do intensywniejszego wysiłku. Uczestnictwo w treningach swoistych dla ciężarnych deklarowało zaledwie 6% badanych [Ryc. 5]. 201 DOBROSTAN A STAN ZDROWIA Czy nności niezbędne Czy nności codzienne Treningi dla ciężarny ch Ryc. 5. Aktywność kobiet w okresie ciąży Jedną z najchętniej podejmowanych form aktywności były spacery. Na drugim miejscu uplasowały się zajęcia na basenie, a następnie uczestnictwo w specjalnie przygotowanych treningach dla ciężarnych jak np. fitball czy joga [Ryc. 6]. Spacery Pływanie Treningi dla ciężarnych Brak dodatkowej aktywności 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 Ryc. 6. Preferowane rodzaje aktywności wśród ciężarnych Według 21% kobiet życie seksualne w okresie ciąży nie zmieniło się. Ponad połowa badanych (56%) zmniejszyła częstotliwość współżycia, co podyktowane było obawami o bezpieczeństwo potomstwa a także lękiem przed porodem przedwczesnym, czy fizycznymi zmianami w obrębie narządów rodnych utrudniających penetrację (np. suchość pochwy). 202 Natalia Wyciślik, Magdalena Janusz-Jenczeń, Beata Hornik, Iwona Włodarczyk Styl życia kobiet ciężarnych Niewielki odsetek zaobserwował wzrost częstotliwości współżycia, natomiast 13% respondentek, ze wskazań medycznych, była zmuszona zrezygnować całkowicie z życia seksualnego. Średni wzrost masy ciała kobiet w okresie ciąży wynosił 14,5 kg. W niniejszym badaniu zaobserwowano istotną zależność pomiędzy podjadaniem w ciąży a zwiększeniem masy ciała, natomiast takiej zależności nie zaobserwowano pomiędzy występowaniem zachcianek a zwiększeniem masy ciała [Ryc.7, Ryc. 8]. p= 0,03 35 wzrost masy ciała w casie ciąży 30 25 20 15 10 5 0 tak nie podjadanie Mediana 25%-75% Min-Maks Ryc. 7. Zależność pomiędzy podjadaniem w ciąży a zwiększeniem masy ciała podczas ciąży 203 DOBROSTAN A STAN ZDROWIA p=0,2 35 wzrost masy ciała w czasie ciąży 30 25 20 15 10 5 0 nie tak zachcianki Mediana 25%-75% Min-Maks Ryc.8. Zależność pomiędzy zachciankami a zwiększeniem masy ciała podczas ciąży Badanie wskazuje na związek aktywności fizycznej z masą ciała, bowiem osoby aktywne w okresie ciąży tyły zdecydowanie mniej od tych mniej aktywnych [Ryc.9]. 204 Natalia Wyciślik, Magdalena Janusz-Jenczeń, Beata Hornik, Iwona Włodarczyk Styl życia kobiet ciężarnych p=0,2 35 wzrost masy ciała w czasie ciąży 30 25 20 15 10 5 0 podstawowa oraz spacery, basen itp. minimalna AKTYWNOŚĆW CIĄŻY Mediana 25%-75% Min-Maks Ryc. 9. Zależność pomiędzy aktywnością fizyczną a zwiększaniem masy ciała podczas ciąży OMÓWIENIE WYNIKÓW Dieta jest jednym z najważniejszych aspektów zachowania zdrowia i dobrego samopoczucia na każdym etapie życia kobiety. Istotna jest nie tylko ilość spożywanych pokarmów, ale i jakość zastosowanych produktów, czy pora konsumpcji danego rodzaju pokarmu. Utrzymanie właściwego bilansu energetycznego wraz z odpowiednio wysokim poziomem aktywności fizycznej przyczynia się do zachowania szczupłej sylwetki oraz profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych, czy metabolicznych (np. cukrzyca typu 2) [5]. Zgodnie z piramidą żywienia podstawę stanowią warzywa oraz produkty zbożowe pełnoziarniste, takie jak: pieczywo z mąki z pełnego przemiału, gruboziarniste kasze, brązowy ryż, makarony razowe, pełnoziarniste płatki owsiane. Stanowią one materiał energetyczny dla organizmu, wykorzystywany w celu wykonywania codziennych czynności oraz podtrzymania funkcji życiowych. Wśród kobiet ciężarnych zalecane spożycie węglowodanów wynosi 50-60% całkowitego zapotrzebowania energetycznego. Oprócz niezbędnych kilokalorii, węglowodany złożone dostarczają także witamin z grupy B, żelaza, błonnika, cynku czy magnezu. Błonnik spełnia w tym okresie szczególną rolę ze względu na łagodzenie objawów zaparć. Ilość 205 DOBROSTAN A STAN ZDROWIA spożywanego włókna roślinnego musi jednak korelować wprost proporcjonalnie z objętością wypijanych płynów [7, 8]. Ogólna analiza spożycia pokarmów węglowodanowych przez ciężarne w niniejszym badaniu nie przedstawia się zadowalająco – wielość cukrów prostych oraz potraw z mąki wysoko przetworzonej nie jest wskazana zarówno dla kobiet ciężarnych jak i nie będących w tym stanie. Niepokojący okazał się odsetek osób spożywających słodycze i cukry rafinowane – zaledwie 13% badanych zrezygnowało z konsumpcji tego typu pokarmów. W innym badaniu obserwowano większy odsetek (39,9%) kobiet, które unikały w czasie ciąży spożywania słodyczy. Kategoryczną eliminacją z diety w okresie ciąży powinny być objęte słodycze, pieczywo cukiernicze i słodkie przekąski gdyż są źródłem tzw. pustych kalorii przyczyniających się do nadwagi, powodują próchnicę zębów, a także zwiększają ryzyko wystąpienia cukrzycy. Na kolejnym piętrze piramidy uplasowały się produkty białkowe. Stanowią one budulec tkanek organizmu matczynego oraz warunkują właściwy wzrost i organogenezę u płodu. Do produktów białkowych zalicza się: mięso, jaja, ryby, rośliny strączkowe oraz mleko i jego przetwory. W czasie ciąży dobowe zapotrzebowanie na białko wzrasta o 0,3g na kg masy ciała [5, 7, 8]. Spośród polecanych gatunków mięs wymienia się: drób, cielęcinę, mięso królicze, rzadziej chudą wołowinę lub wieprzowinę. Ograniczenie czerwonego mięsa podyktowane jest ich niekorzystnym profilem lipidowym. Zaleca się spożywanie mięs w towarzystwie warzyw bogatych w witaminę C, co zwiększa wchłanialność żelaza zawartego we włóknach mięśniowych. Zapotrzebowanie na żelazo wzrasta bowiem w okresie ciąży aż o 60% [5]. Istotne jest także spożycie ryb, minimum dwa razy w tygodniu ze względu na zawartość korzystnych kwasów tłuszczowych omega 3, witaminy D oraz jodu. W przeciwieństwie do tłustego mięsa, prozdrowotne działanie ryb jest wprost proporcjonalne do ilości zawartego w nich tłuszczu. Nie zaleca się przekraczania dawki 200g ryby tygodniowo ze względu na możliwość absorpcji metali ciężkich. Według Europejskiego Urzędu do spraw Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) z 2004 roku, zaleca się ograniczenie spożywania przez ciężarne gatunków takich jak: marlin, miecznik, rekin, tuńczyk ze względu na ilość absorbowanych przez nie rtęci. [5, 7, 8]. Badanie wskazuje że, zwiększyła się świadomość kobiet dotycząca spożycia ryb, bowiem aż 90% z nich spożywało ryby kilka razy w tygodniu. W porównaniu z danymi innych badaczy z 2013 roku, spożycie to jest niemal o 50% większe, co może świadczyć właściwej edukacji zdrowotnej w zakresie żywienia w ostatnich latach. Należy jednak zastanowić się, czy były to odpowiednie gatunki ryb, a zwłaszcza, czy nie były to ryby z terenów skażonych ekologicznie. Niezbędnym składnikiem zdrowej diety jest także nabiał – mleko i jego przetwory. Ich największą zaletą jest wysoka zawartość wapnia, będącego budulcem układu kostnego, a także zawartość witaminy D pełniącej funkcję ochrony kośćca przed demineralizacją. Ponadto wysoka zawartość wapnia zapobiega nadciśnieniu tętniczemu. Zaleca się spożycie 3-4 porcji półtłustych produktów mlecznych dziennie, każda porcja to 200 ml napoju, 100g produktu o konsystencji stałej (np. ser biały), lub 2 plastry sera żółtego [5, 7]. Zdaniem innych badaczy [10], wśród ciężarnych zwiększa się również liczba kobiet spożywających zwiększoną ilość nabiału (69%). 206 Natalia Wyciślik, Magdalena Janusz-Jenczeń, Beata Hornik, Iwona Włodarczyk Styl życia kobiet ciężarnych Prezentowane badanie wykazało, że aż 75% kobiet spożywało zalecaną liczbę porcji mleka i jego przetworów w okresie oczekiwania na dziecko. Okres ciąży wiąże się także ze zwiększonym zapotrzebowaniem na tłuszcze nienasycone. Rola „dobrych” kwasów tłuszczowych opiera się na umożliwieniu wchłaniania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) a także usprawnianiu przemian metabolicznych. Ich najlepsze źródła to oleje roślinne, tłuste ryby morskie oraz nasiona i orzechy. Zaleca się natomiast ograniczenie tłuszczy nasyconych powodujących rozwój blaszki miażdżycowej. Istotna jest także ilość tłuszczy, która nie powinna przekraczać 1-2 łyżek oleju dziennie, gdyż nadużywanie tego składnika pokarmowego nieuchronnie prowadzi do nadwagi i otyłości [5, 7, 8]. W przedstawianym badaniu zdecydowana większość kobiet rezygnowała z tłuszczy nasyconych, 27% spożywało tłuszcze roślinne w zalecanych proporcjach. W innych badaniach zaobserwowano optymalne spożycie tłuszczów roślinnych tylko u 14,7% kobiet w ciąży [10]. W codziennej diecie kobiety ciężarnej powinno znaleźć się około 300-400 g warzyw i owoców. Charakteryzuje je niska kaloryczność, wysoka zawartość błonnika a także bogactwo witamin i soli mineralnych. Zapewniają przyszłej matce uczucie sytości oraz wspomagają właściwą perystaltykę jelit i dostarczają niezbędnych mikroelementów. Zaleca się spożywanie warzyw i owoców w postaci surowej, duszonej lub gotowanej, nawet do 5 razy w ciągu dnia. Należy dbać o ich różnorodność w diecie. Zaleca się ograniczenie spożycia owoców do 2-3 porcji dziennie z uwagi na wysoką zawartość węglowodanów prostych. Spośród zalecanych pięciu porcji dziennie, respondentki w omawianym badaniu sięgały po warzywa zaledwie kilka razy w tygodniu. Tylko nieliczna grupa badanych deklarowała większą częstotliwość spożywania warzyw gotowanych. To również zbyt mało, aby mówić o zdrowym stylu życia. Nieco lepiej prezentowała się statystyka dotycząca spożycia owoców, ponieważ blisko połowa badanych wybierała je przynajmniej raz dziennie. Niepokojąca jest również całkowita rezygnacja z przygotowywania warzyw strączkowych będących źródłem białka roślinnego. Tylko połowa kobiet spożywała tego typu pokarmy przynajmniej raz w tygodniu. [7]. Należy pamiętać że, są źródłem składników mineralnych takich jak cynk, żelazo, miedź oraz mangan. Produkty te charakteryzuje niewielka ilość tłuszczu, natomiast ich biologiczna wartość odżywcza jest wysoka. Dostarczają nie tylko witamin, ale również błonnika. Zalecana częstotliwość spożycia to jedna porcja tygodniowo. Przyszła mama może wybierać spośród: różnych rodzajów fasoli, grochu, soczewicy czy ciecierzycy. Według innych badaczy, zwiększoną konsumpcję warzyw deklarowało 79,5% ciężarnych [10]. Nie jest jednak wyszczególnione o jaki typ warzyw chodzi – strączkowe, gotowane czy surowe. Zgodnie z raportem J. Zwolińskiego i P. Paprzyckiego z 2013 roku [10], 80,7% ciężarnych zwiększyło w okresie oczekiwania na dziecko konsumpcję owoców, co nie znalazło potwierdzenia w prezentowanej pracy. Okazało się bowiem, iż spożycie owoców w zalecanych porcjach stwierdzono tylko u 43% badanych. Kobieta ciężarna, z powodu powiększającej się objętości krwi krążącej, wymaga również zwiększonej objętości płynów. Najbardziej optymalne jest picie wody niegazowanej oraz słabych naparów herbaty czerwonej lub ziołowej, soków warzyw207 DOBROSTAN A STAN ZDROWIA nych i owocowych bez dodatku cukru. W dzienny bilans wodny wlicza się także zupy, maślanki, mleko czy kefiry. Średnie zapotrzebowanie na płyny w okresie ciąży wynosi 2-2,5l na dobę. Należy ograniczyć picie kawy z uwagi na niekorzystne działanie kofeiny na płód. Bezwzględnie należy wykluczyć w ciąży spożywanie alkoholu [5, 7]. Zgodnie z wynikami badań na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA) dotyczącymi „Wzorów konsumpcji alkoholu w Polsce”, odsetek kobiet pijących w ciąży ma tendencję nieznacznie zniżkową. W omawianym badaniu odsetek ten wynosił 2%. W okresie ciąży zabrania się palenia wyrobów tytoniowych oraz biernego wdychania dymu tytoniowego [5, 7, 8]. W analizowanym badaniu, aż 12% ciężarnych paliło papierosy. Ten sam odsetek palących ciężarnych stwierdził Zatoński W. i wsp. [9] w raporcie z 2007 roku pt. „Zdrowie kobiet w wieku prokreacyjnym”. Podobnie jak inni badacze [10] zaobserwowano regularność w spożywaniu posiłków przez ciężarne, ponieważ większość kobiet spożywała posiłki regularnie, co 3-4 godziny. W starszej grupie wiekowej w większym odsetku przestrzegano regularności spożywanych posiłków. Aktywność fizyczna jest jednym z aspektów zachowania dobrej kondycji i szczupłej sylwetki. Regularny trening poprawia bowiem odporność organizmu, zapobiega wystąpieniu nadciśnienia tętniczego, a także usprawnia krążenie płynów ustrojowych [5, 7]. Ponadto wysiłek fizyczny stanowi doskonałą profilaktykę cukrzycy typu 2, otyłości oraz choroby wieńcowej. Zaleca się 30 minut ćwiczeń o umiarkowanej intensywności pięć dni w tygodniu. W trakcie ciąży ćwiczenia umożliwiają również zachowanie higieny psychicznej oraz przygotowują mięśnie do porodu. Udowodniono także, iż matki aktywne w okresie ciąży tyją mniej, a po rozwiązaniu łatwiej odzyskują sylwetkę sprzed ciąży. Ćwiczenia obejmujące kobiety ciężarne to sporty nieurazowe, o umiarkowanej intensywności, takie jak: spacery, pływanie, zajęcia aerobowe, specjalne treningi dla ciężarnych. Treningi są zakazane w przypadku jakiegokolwiek zagrożenia dla dziecka [5, 7]. W analizowanym badaniu niewielki odsetek (6%) kobiet uczestniczył w zajęciach dedykowanych kobietom w ciąży. Również ich aktywność fizyczna w okresie przedkoncepcyjnym była niska, gdyż tylko 20 % badanych kobiet uczestniczyło w treningach fizycznych o różnej intensywności. W badaniu Zwolińskiego i wsp. odsetek mało aktywnych kobiet przed zajściem w ciążę wynosił 39% , zaś lekki lub umiarkowany trening kilka razy w tygodniu deklarowało 30% badanych. 39,2% kobiet nie ograniczyło aktywności w czasie ciąży. Odsetek 7,8% deklarował aktywność intensywniejszą niż spacery, czy wykonywanie codziennych czynności. Dane WHO wskazują natomiast, iż 50% ciężarnych rezygnowało z aktywności fizycznej w okresie oczekiwania na dziecko. WNIOSKI 1. Obserwuje się zbyt małe spożycie warzyw, zarówno gotowanych, surowych, jak i warzyw strączkowych oraz produktów pełnoziarnistych, natomiast większość 208 Natalia Wyciślik, Magdalena Janusz-Jenczeń, Beata Hornik, Iwona Włodarczyk Styl życia kobiet ciężarnych kobiet ciężarnych spożywa właściwą ilość ryb. Większość kobiet w czasie ciąży spożywa nadmiernie słodycze. 2. Ciążowe zachcianki mają mniejszy wpływ na nadmierne zwiększenie masy ciała niż podjadanie między posiłkami. 3. Starsze kobiety prezentują większą determinację w stosowaniu zdrowego stylu życia w ciąży, ale mimo to tyją bardziej niż kobiety młodsze, które stosują mniejszy reżim dietetyczny zarówno co do ilości, jak i jakości pokarmów. 4. Nie wszystkie ciężarne powstrzymują się od palenia tytoniu i spożywania alkoholu. 5. Wiele kobiet ogranicza w ciąży aktywność fizyczną. Wśród kobiet ciężarnych dominuje aktywność o lekkim stopniu intensywności. PIŚMIENNICTWO 1. Basu A. i wsp. - „Eating for 1, Healthy and Active for 2; feasibility of delivering novel, compact training for midwives to build knowledge and confidence in giving nutrition, physical activity and weight management advice during pregnancy” - BMC pregnancy childbirth - 2014 – artykuł online, pobrano 21.03.2016. 2. „Charakterystyka rozpowszechniania zaburzeń psychicznych w Polsce” na podstawie badania EZOP - raport z 2012 r. pobrano 12.02.2016, http://www.pzh.gov.pl/page/fileadmin/user_upload/aktualnosci/ezop/ BACKGROUNDER_KONFERENCJA%20%20PRASOWA% 20% 20PROJEKTU% 20EZOP.Pdf 3. Fraś M. i wsp. Styl życia kobiet w ciąży. Hygeia Public Health, nr 47(4) 2012 str. 412-417. 4. Maciąg D. i wsp. Wiedza kobiet na temat zdrowego stylu życia w okresie ciąży raport z badania - 2012r. dostęp online, pobrano 02.03.2016r. http://zn.wsbip. edu.pl/wydania/zeszyt2/sekcjaB/4.PDF. 5. Marianowski L. i wsp. Od poczęcia do narodzin - poradnik dla przyszłych rodziców. Pelagros Sp. Z o.o; wyd. 38, Warszawa 2014. 6. Villamor E., Cnattingius S. Interpregnancy weight change and risk of adverse pregnancy outcomes: A population based study. Lancet 2006, 368: 1164-70. 7. Świątkowska D. Poradnik żywienia kobiet w ciąży - Instytut Matki i Dziecka 8. Klinika położnictwa i ginekologii Instytutu Matki i Dziecka - dostęp online http://www.imid.med.pl/images/do; pobrano dn. 21. 03. 2016 pobrania/ poradnik_zywienia_kobiety_w_ciazy.pdf 9. „Zalecenia Instytutu Żywności i Żywienia” związane z piramidą zdrowego żywienia i aktywności fizycznej . 2016. 10. Zatoński W. - „Raport: Zdrowie kobiet w wieku prokreacyjnym 15-49 lat. Polska 2006” - Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju – Warszawa – 2007 209 DOBROSTAN A STAN ZDROWIA 11. Zwoliński J. Paprzycki P. - Raport „Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży” Instytut Medycyny Wsi im.Witolda Chodźki - Lublin 2013. STRESZCZENIE Ciąża jest okresem szczególnym, w którym od prawidłowego stylu życia zależy nie tylko dobre samopoczucie przyszłej matki, ale i właściwy rozwój i wzrost poczętego dziecka. Przeprowadzono badanie ankietowe wśród stu położnic Szpitala Miejskiego w Rudzie Śląskiej, którego celem była weryfikacja ich stylu życia pod kątem diety i aktywności fizycznej w okresie oczekiwania na dziecko. Okazało się, że kobiety popełniają wiele błędów dietetycznych, a najpowszechniejszym z nich jest unikanie spożywania warzyw w każdym posiłku. Zauważono także brak spożycia roślin strączkowych oraz podaż niewłaściwych węglowodanów w diecie. Zaobserwowano, iż zachcianki ciążowe mają mniejszy wpływ na przyrost masy ciała niż podjadanie między głównymi posiłkami. Istotny jest także wiek matki – kobiety młodsze tyją mniej niż starsze mimo mniej restrykcyjnej diety. Ponadto nie wszystkie kobiety rezygnują w czasie ciąży z używek. Wiele matek ogranicza w czasie ciąży aktywność fizyczną a preferowaną formą ruchu są ćwiczenia o lekkim stopniu intensywności jak np. spacery. Przeprowadzone badanie umożliwiło sporządzenie zbiorczego raportu przedstawiającego ogólną charakterystykę stylu życia kobiet spodziewających się dziecka a także zwraca uwagę na współcześnie występujące problemy w zakresie edukacji zdrowotnej ciężarnych Polek. ABSTRACT Pregnancy is specific period, when from healthy lifestyle depend maternal frame of mind and correct fetal development and weight gain. The research, we done in one hundred pregnancy women on maternity ward in Municipal Hospital at Ruda Śląska. The aim was check, how is the diet and activity in pregnancies lifestyle during their pregnancy time. Turned out, so women doing much dietetic mistakes and the most common is avoid vegetables in every meal. Noticed, so women avoid legumes and too much consumption of bad carbohydrates. Found, so pregnancy cravings have less impact to weight gain then snacking between meals. Significant is also the mother's age - younger women gain weight less than older , despite a less restrictive diet. Moreover, not all women quit during pregnancy drugs. Many mothers during pregnancy reduces physical activity and the preferred form of motion exercises with light intensity , such as . Walks. Our audit enabled the preparation of summary report presenting the general characteristics of the lifestyle of women expecting a child and also draws attention to contemporary problems occurring in the field of health education of pregnant Polish women. Artykuł zawiera 30248 znaków ze spacjami + grafika 210
