BEZPIECZNA DROGA DZIECI DO I ZE SZKOŁY

Stanisława Zielińska
Edukator, specjalista BRD
BEZPIECZNA DROGA DZIECI DO I ZE SZKOŁY
„Dzieci to jedyna forma zachowania nieśmiertelności” – Peter Ustinow.
Wstęp
Po wprowadzeniu reformy szkolnictwa i reorganizacji sieci szkół, a także obniżenie wieku uczęszczania
dzieci do szkół (6-latki), powstały nowe sytuacje i miejsca zagrożeń dla najmniej chronionych w ruchu
drogowym – dzieci. Chodzi tu o konieczność samodzielnego pokonywania dużych odległości (do 4 km)
pieszo lub rowerem, przewozy autobusami szkolnymi, czas oczekiwania na przystankach i poboczach dróg,
moment wsiadania do autobusu i wysiadania z niego. Droga, która jest trasą codziennego dojścia i dojazdu do
i ze szkoły, nie zawsze i wszędzie jest należycie przygotowana, z urządzeniami i zaaranżowana tak, aby
wymuszała należyte zachowania i nawyki uczestników ruchu, zgodne z zasadami bezpieczeństwa, z
udogodnieniami dla pieszych i rowerzystów. Tak samo bezpieczna i przyjazna dziecku powinna być droga w
dużym mieście, jak i małej miejscowości.
Droga do szkoły
Bezpieczeństwo życia i zdrowia dzieci jako uczestników ruchu drogowego zawiera się w obszarze
odpowiedzialnych działań rodziców, dyrektorów szkół i nauczycieli, właściwych służb, władz lokalnych i
centralnych. Ochrona życia i zdrowia dzieci jeszcze zbyt często jest traktowana jako zadania uboczne.
Bagatelizuje się przewożenie dzieci w fotelikach, nie dba o wyposażenie w elementy odblaskowe i ich
noszenie, niekiedy lekceważąco traktuje się bezpieczeństwo szkolnych przewozów zbiorowych, organizację
otoczenia i zarządzania ruchem wokół szkół i na drodze do i ze szkoły, nie prowadzi się bieżącej i należytej
konserwacji dróg służących do dowozu dzieci.
Obszar domu i szkoły jest na ogół dla dzieci obszarem bezpiecznym, natomiast obszar drogi do i ze szkoły
jest często obszarem zagrożenia, z którym dziecko najczęściej musi sobie radzić samo. A przecież dziecko w
wieku 6-7 lat, nie mając doświadczenia, sprawności i nawyków oraz znajomości praw fizyki, nie jest jeszcze
przygotowane do prawidłowej oceny zachodzących zdarzeń na drodze, a w związku z tym do prawidłowej
reakcji i zachowań, stosownych do sytuacji w ruchu drogowym.
Dzieci są niższe niż dorośli, przez co pole ich widzenia jest inne oraz trudniej zauważalne (szczególnie te w
wieku poniżej 10 lat), mają węższe pole widzenia i w mniejszym stopniu rozróżniają kierunki dźwięków,
mają trudności z oceną prędkości pojazdu i dystansu od niego, ich czynności i postępowanie jest trudniej
przewidywalne niż postępowanie dorosłych, mają mniejszą podzielność uwagi i mniejsze doświadczenie
bycia pieszym uczestnikiem ruchu.
We wszystkich działaniach podejmowanych przez dorosłych – nauczycieli, rodziców, dyrektorów szkół,
decydentów, służby nadzorcze i drogowe – sprawą nadrzędną i priorytetową powinno być najlepsze
zabezpieczenie życia i zdrowia dzieci w ruchu drogowym jeszcze na etapie planowania. I nie chodzi tu tylko o
działania edukacyjne (wszyscy chcą uczyć dzieci), ale także o działania inżynierskie, organizacyjne,
nadzorcze, prewencyjne, ratownicze i opiekuńcze. Były proponowane i podejmowane
działania i zadania Krajowego Programu Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego GAMBIT 2005 chroniące
najmłodszych uczestników ruchu drogowego, między innymi, poprzez wzmożenie nadzoru przez instytucje
do tego powołane w obszarach podwyższonego zagrożenia życia i zdrowia dzieci będących w ruchu
drogowym, przede wszystkim obszary szkolne i droga do szkoły oraz prowadzenie ciągłej analizy
wypadkowości z udziałem dzieci, a w szczególności ich przyczyn i wyciąganie wniosków prowadzących do
zapobiegania tragicznym zdarzeniom.
Otoczenie drogowe
Oto co dzieje się w ruchu drogowym – powszechne przechodzenie na czerwonych światłach. To co widzimy
na zdjęciu stało się dla wielu ludzi zjawiskiem codziennym, powszednim.
Zły przykład zachowań dorosłych dawany dzieciom
By dzieci postępowały właściwie wymagane jest, aby w swoim otoczeniu widziały tylko takie zachowanie,
jakiego się od nich żąda i jakim się mają wykazać. Przykład nauczyciela, rodziców, wszystkich uczestników
ruchu drogowego to najważniejszy środek wychowania. Brak spójności edukacyjnej między rodzicami a
szkołą, kierowcami i innymi użytkownikami dróg powoduje, że dziecko wybiera swoje własne rozwiązania w
zakresie korzystania z dróg i ich otoczenia. Często są to rozwiązania ryzykowne, niezgodne z zasadami
bezpieczeństwa, gdyż dziecko nie ma możliwości przewidywania zagrożeń.
Jednak sama edukacja dzieci i młodzieży, bez prawidłowych drogowych rozwiązań komunikacyjnych nie
podniesie poziomu bezpieczeństwa, gdyż jest to tylko jeden ze składników systemu bezpieczeństwa w ruchu
drogowym. Pozostałe składniki, takie jak: kierowca, pojazdy, architektura przestrzenna, pobocza,
zabezpieczenia, oznakowania i systemy organizacyjne, dominują nad dzieckiem i wyzwalają tym samym
wzrost zagrożenia niezależnego od poziomu edukacji. Należy więc dostosowywać rozwiązania inżynierskie
do możliwości dziecka. Otoczenie i rozwiązania drogowe powinny edukować także poprzez rozsądne
(uzasadnione) wymuszanie prawidłowych (bezpiecznych) zachowań dzieci w ruchu drogowym.
Nieprzyjazne rozwiązania drogowe, trudne wybory.
W Stanach Zjednoczonych w Stanie Wiktoria jedną z propozycji organizacyjnych rozwiązań drogowych są
szkolne strefy ograniczenia prędkości do 40km/h - stałe, zmienne i czasowe - zależnie od warunków
drogowych panujących na poszczególnych obszarach, objętych strefami. Strefy mogą się różnić między sobą,
ponieważ każda strefa powinna być wytyczona indywidualnie. Przy szkołach proponuje się umieszczenie
znaków ograniczenia prędkości wyraźnie informujących o zmianie dopuszczalnej prędkości jazdy. Strefy te
mogą być wprowadzone przez władze samorządowe na swoim terenie.
Przewozy zbiorowe dzieci – Droga do i ze szkoły
Bezpieczeństwo i dojście do szkół odgrywać powinny kluczową rolę przy wyborze szkoły przez
rodziców. Ryzyko wypadków wśród dzieci w wieku od 5 do 15 lat w drodze do i ze szkoły jest wysokie,
a dzieci muszą pokonywać duże odległości (do 4 km). Dlatego tak ważnym problemem jest
bezwzględnie bezpieczny przewóz dzieci do szkół i ich powrót do domu. Musi on odbywać się zgodnie z
obowiązującymi przepisami ruchu drogowego. Dziecko idące drogą do szkoły jest w niezmiernie
trudnej i niebezpiecznej dla niego sytuacji.
Nad czynnością przewozu dzieci z domu do szkoły i ze szkoły do domu odpowiadać powinni w równym
stopniu rodzice, dyrektor szkoły i organ założycielski. Potrzebne są zasady organizacji tej drogi i
standardy szkolnych przewozów zbiorowych.
Minister Edukacji w liście do Burmistrzów i Wójtów apelował o „intensyfikację i koordynację działań
dotyczących poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego podejmowanych na szczeblu lokalnym. Proponuje by
wspólnie chronić najmłodszych i najsłabszych uczestników ruchu drogowego wykorzystując przy tym
wszystkie dostępne możliwości. Należy dołożyć wszelkich starań by radykalnie zmniejszyć liczbę wypadków na
polskich drogach oraz by sprostać wymaganiom stawianym przez Unię Europejską”.
Uzgodnienia pomiędzy samorządem, szkołą i przewoźnikiem powinny zostać wypracowane w każdej gminie
organizującej przewozy dzieci. Zakres zadań, obowiązków i odpowiedzialności osób i instytucji powinien
wchodzić w skład dokumentu całościowego tzw. umowy społecznej. Na etapie planowania należy ustalać:
trasy przewozowe dzieci, regulaminy przewozów, zakresy obowiązków i nadzór nad realizacją zadań. Należy
zadbać również o uczestniczenie w tych uzgodnieniach przedstawicieli firm ubezpieczeniowych.
Dyrektor szkoły zabezpiecza kompetentną opiekę kadrową na czas przewozu. Organ założycielski szkoły
zabezpiecza transport, łącznie z odpowiednio wyszkolonym kierowcą. Dzieci powinny być pod fachową
opieką osoby dorosłej podczas całego okresu podróży, od momentu wyjścia ze szkoły poprzez
oczekiwanie na przyjazd autobusu i czas przejazdu aż do momentu odebrania dziecka przez prawnego
opiekuna. Tą osobą nie może być kierowca autobusu. Niedopuszczalne jest by dzieci bez opieki czekały
na przystanku i odbywały podróż same. Każdy kierowca, prowadzący szkolne przewozy dzieci oraz
wycieczki (dalsze i bliższe), powinien uczestniczyć w szkoleniach instruktażowych w zakresie pedagogiki,
brd i niesienia pomocy dzieciom. Rodzice są odpowiedzialni za punktualne przybycie dzieci na umówione
przystanki i ich odbiór z tych przystanków oraz za prawidłowe zachowania w oczekiwaniu na przewóz i w
czasie podróży.
Ustawa prawo o ruchu drogowym nakazuje, by dzieci do 15 lat nosiły elementy odblaskowe. Rolą szkoły jest
kształtowanie właściwych postaw i nawyków „bycia widocznym” na drodze i w jej pobliżu. Forma przekazu i
same elementy odblaskowe powinny zachęcać dzieci, a także młodzież do ich noszenia. Podczas szkolnych
zbiorowych wyjść i wycieczek (pieszych, rowerowych) uczniowie powinni być wyposażeni w kamizelki i
elementy odblaskowe. Każdy uczeń, otrzymując kartę rowerową powinien jednocześnie otrzymać elementy
odblaskowe (szelki, kamizelki), a wszystkie grupy rowerowe przemieszczające się w sposób zorganizowany
powinny być obowiązkowo wyposażone w te elementy.
Zgodnie z wymogami bezpieczeństwa droga dziecka do szkoły nie powinna trwać dłużej niż 15 minut
piechotą. Już w pierwszych dniach nauki dzieci powinny ćwiczyć drogę do i ze szkoły przez kilka tygodni w
ramach zajęć szkolnych. Mapy dojść drogowych powinny być uaktualniane o zdarzenia mające istotny wpływ
na bezpieczeństwo ruchu drogowego, np. prace drogowe, zmiana organizacji ruchu, a szkoła powinna o tym
być powiadomiona, by podjąć odpowiednie działania edukacyjno-zapobiegawcze.
Ważnym zadaniem jest coroczna ocena bezpieczeństwa dzieci w drodze do i ze szkoły oraz wykonanie na tej
podstawie planu bezpiecznego dojścia i transportu dzieci do szkoły. W ramach Programu GAMBIT były
opracowane standardy organizacji ruchu na obszarze szkolnym i przygotowany został projekt pilotażowy
„Organizacja bezpiecznej drogi do szkoły”, który objął kilka szkół województwa pomorskiego,
reprezentujących różne środowiska (wieś, małe miasto, dzielnica dużego miasta, szkoła podstawowa,
gimnazjum).Każda szkoła powinna mieć swój program „Bezpieczna droga do mojej szkoły”.
Zakończenie
Dyrektorzy szkół, jako główni odpowiedzialni z mocy ustawy o systemie edukacji za bezpieczeństwo życia i
zdrowia powierzonych opiece dzieci powinni zadbać o to, by zapisy o bezpieczeństwie znalazły się w postaci
zapisów statutowych, a powszechna edukacja w zakresie brd znalazła podstawowe miejsce w programie
dydaktyczno-wychowawczym szkoły. Nauczyciele i rodzice powinni pytać dzieci o ich codzienną drogę do i
ze szkoły, co zaobserwowały i co się zdarzyło nowego (kształcenie uwagi, umiejętności obserwacji,
spostrzegawczości). Chodzi o informowanie o stanie zagrożenia, szukanie sposobów jego eliminowania i
unikania.
Kuratorzy Oświaty, przyjmując statuty szkół i programy nauczania, powinni zwrócić szczególną uwagę
na zapisy dotyczące bezpieczeństwa życia i zdrowia dzieci i na poziomie wojewódzkim promować szkoły
tworzące własne środowiskowe programy bezpiecznej drogi do i ze szkoły.
Samorząd lokalny będący reprezentantem społeczności, powinien dbać o bezpieczeństwo, inwestować w
bezpieczne rozwiązania drogowe i chronić swoje dzieci. Jednym z aktów prawnych, zobowiązujących do tego
jest Konwencja o Prawach Dziecka, a szczególnie Artykuł 3 tej Konwencji. Prawa w niej zawarte w coraz
większym stopniu będą egzekwowane przez różne instytucje i organy nadzorcze państwa.
Służby drogowe powinny być wyczulone na przewozy dzieci na poszczególnych odcinkach tras i stale
przygotowane na działania zapobiegawcze, wyprzedzające zdarzenia drogowe. Chodzi o stan drogi i
przystanków zależnie od pory roku, aktualne i dokładne oznakowania, szczególnie przed szkołami i
przystankami.
Ochrona dzieci przed niebezpieczeństwem w ruchu drogowym wymaga:
- czujnych, odpowiedzialnych i dobrych technicznie kierowców, specjalnie przeszkolonych w zakresie
pedagogiki i niesienia pomocy dzieciom,
- myślących i przewidujących opiekunów – wychowawców – nauczycieli, przygotowanych do tej roli na
specjalnych szkoleniach brd,
- edukacji rodziców w zakresie koniecznych do stosowania środkach ochrony dzieci (elementy odblaskowe,
kaski, pasy bezpieczeństwa),
- zmiany zapisów w kodeksie karnym odpowiedzialności za niedopełnienie obowiązku ustawowego przez
dyrektora, organ założycielski, rodziców i pozostałe służby, powołane do tego celu.
Wszystkie środki realizacyjne, dobór form, ich organizacja i realizacja muszą być dobierane z
najwyższą starannością, tak aby chroniły najwyższe dobra dziecka, jego życie i zdrowie. Rodzice,
opiekunowie, wychowawcy, nauczyciele, oraz ci wszyscy dorośli, którzy pomagają dziecku uczestniczyć
w ruchu drogowym, powinni być włączani do wszystkich działań poprawy bezpieczeństwa dzieci w
drodze do i ze szkoły.
Literatura:
[1]Krystek R., Jamroz K., Gaca S., Dąbrowska-Loranc M., Zielińska St. i inni. (2005) Krajowy Program
Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego na lata 2005 – 2007 – 2013 „GAMBIT 2005”, Konsorcjum
Politechnika Gdańska, Politechnika Krakowska, Instytut Transportu Samochodowego w Warszawie na
zlecenie Ministerstwa Infrastruktury, Gdańsk/Kraków /Warszawa.
[2] St. Zielińska, K. Jamroz, M. Romanowska. (2006): Ochrona dzieci przed niebezpieczeństwem w
ruchu drogowym w: Transport Miejski i Regionalny Nr 7/8 Kraków.
[3] Zielińska St. (2002–2004): Edukacja motoryzacyjna dzieci i młodzieży w: Krystek R., Jamroz K.,
Zielińska St., i inni: Wojewódzki Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego w Województwie
Pomorskim – GAMBIT Pomorski. Fundacja Rozwoju Inżynierii Lądowej. Gdańsk,
[4] St. Zielińska (2004): Edukacja szkolna w programie Gambit w: GAMBIT 2004. 10 lat Programu
GAMBIT, Międzynarodowe Seminarium BRD, Politechnika Gdańska, Gdańsk.
[5] Zielińska St. (2005): Edukacja i komunikacja społeczna. Przygotowanie kadr oświatowych. Baza
dydaktyczna w szkołach. Edukacja dzieci i młodzieży w: Praca zbiorowa: Program szkoleń w zakresie
bezpieczeństwa ruchu drogowego. Podręcznik dla słuchaczy. Obszar 4/10. Wersja 08/2005. Fundacja
Rozwoju Inżynierii Lądowej, Ekodroga i NEA dla Krajowej Rady BRD. Warszawa.
[6] Zielińska St. (2000): Edukacja motoryzacyjna w programach MEN w: Partnerstwo dla
bezpieczeństwa ruchu drogowego –nowe podejście do problemu. GAMBIT 2000. Międzynarodowe
Seminarium BRD. Politechnika Gdańska. Gdańsk.
[7] Zielińska St. (2002-2003): Przygotowanie kadry do realizacji form pedagogiczno-edukacyjnych
szkolnych i pozaszkolnych, Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży w ruchu drogowym w: Edukacja Pomorska
nr 1/2002, nr 2/2002, nr 4/2002, 5/2003, 7-8/2003r biuletyn Centrum Edukacji Nauczycieli w
Gdańsku.
[8] Zielińska St. (2007): Jak bezpiecznie chodzić? Co na drodze robić? Uczy Autochodzik, w: Edukacja
Pomorska nr 25 biuletyn CEN w Gdańsku Gdańsk.
[9] Pomorska Rada BRD – www.prbrd.gda.pl
[10] Pilskie TKKF Związek Ognisk – www.tkkf.pila.pl
Stanisława Zielińska
Piła, listopad 2013r.