Prorocy Królestwa Południowego

s.E.Jezierska, PWT Wrocław
wykład 5
Prorocy Królestwa Południowego (Judy)
(Micheasz, Nahum, Habakuk, Sofoniasz, Barfuch, Izajasz, Jeremiasz)
Po najeździe asyryjskim pozostało małe królestwo Judy. Z pokolenia Judy
kiedyś został powołany Dawid, otrzymał obietnica Jahwe, że tron pozostanie na
wieki przy Judzie (2 Sm 7,16) – i mimo grzechów Dawida i Salomona – ta obietnica
zostaje po upadku królestwa Izraela zacieśniona. Jedno pokolenia ma pozostać „po
wszystkie czasy płomykiem” (1 Krl 11,36) jako znak wybrania przez Boga. „Z pnia
Jessego”: „wyjdzie Ten, który będzie władał w Izraelu” (Mi 5,2). W tym państwie,
jak głosoli prorocy, w czasach mesjańskich, przyjdzie nowy Dawid, Pomazaniec (Iz
11,2), On wstąpi na tron Dawida (Iz 9,6). Pomazaniec jednak nie będzie bezpośrednim potomkiem Dawida, w linii uprawnionej do następstwa tronu; pochodzić będzie z jednego z pni tego rodu – z pokolenia Jessego (Iz 11,1). W mesjańskim blasku przyszłości związanym z pniem Jessego, tajemniczy udział ma całe królestwo
judzkie.
W państwie judzkim proroków było wielu. Obok tzw. „większych”: Izajasza, Jeremiasza, i Ezechiela (proroków o dużych rozmiarach tekstów prorockich), są
jeszcze „mniejsi” prorocy.
Prorocy królestwa Judy przed niewola babilońską
Prorocy „mniejsi” przed niewola babilońską: (Micheasz,, Nahum, Habakuk,
Sofoniasz, Baruch)
Micheasz –
(imię mikajehu = Któż jest jak Jahwe) Współczesny Izajaszowi, rodem z
Moreszet koło Jerozolimy. Występował jako zwiastun kar Bożych za panowania
królów judzkich od Jotama do Ezechiasza – lata 730-693). Piętnował grzechy ludu,
niesprawiedliwość społeczną, synkretyczny kult Samarii i Judy, obwieszczał nadchodzący sąd Boży. Znając tradycję mesjańska Izajasza o Emanuelu, ogłaszał miejsce narodzin Mesjasza, Syna Dawida – Betlejem (Mi 6,8):
1
„A ty, Betlejem Errata, najmniejsze jesteś wśród plemion judzkich! Z ciebie mi
wyjdzie Ten, który będzie władał w Izraelu, a pochodzenie Jego od początku, od
dni wieczności” (Mi 35,1).
[Betlejem - miasto urodzenia i namaszczenia Dawida przez Samuela].
Micheasz zapowiadał panowanie Boga na Syjonie, nową erę, kiedy ludzie żyć
będą w pokoju, uznając władze Jahwe nad sobą:
„Stanie się na końcu czasów, że stać będzie mocno góra świątyni Pańskiej na
szczytach gór i wystrzeli ponad pagórki i popłyną do niej narody. Mnogie ludy
pójdą i powiedzą: chodźcie, wstąpmy na górę Pańską, do świątyni Boga Jakuba.
Niech nas nauczy dróg swoich, byśmy kroczyli Jego ścieżkami>, bo Prawo pochodzi z Syjonu i słowo Pańskie – z Jeruzalem. On będzie rozjemcą między licznymi ludami i wyda wyroki na narody potężne, dalekie; wtedy swe miecze przekują na lemiesze, a swoje włócznie na sierpy. Naród przeciwko narodowi nie
podniesie miecza, nie będą się więcej zaprawiać do wojny” (Mi 4,1-3).
Oprócz panowania Jahwe na Syjonie, Micheasz przepowiadał także tryumf królestwa Mesjasza :
„Wówczas będzie Reszta Jakuba wśród wielu ludów jak rosa [zesłana] przez Pana, jak obfity deszcz na trawę, która nie pokłada nadziei w człowieku ani się na
synów ludzkich nie ogląda. Wówczas będzie Reszta Jakuba miedzy narodami,
wśród wielu ludów, jak lew pomiędzy zwierzętami lasu, jak lwiątko między trzodami owiec, co, gdy przychodzi, tratuje i rozdziera, a nie ma takiego, co by ocalił.
Niech zatryumfuje twoja ręka nad twymi, i niech wszyscy nieprzyjaciele twoi
poginą” (Mi 5,6-8).
Król-Mesjasz, według proroctwa Micheasza, stanie na czele reszty Izraela, która
„nie jest potęgą polityczną, lecz grupa wiernych, wybranych i prowadzonych przez
Boga, praktykująca sprawieliwość, miłość i pełną pokory wiarę” 1.
Micheasz podkreślał, że Jahwe jest jeden, a Jego władza rozciąga się nad wszystkimi narodami.
Nahum –
(nahhum = Jahwe pociesza). Rodem z Elkosz. Występował jako prorok w
latach 663 - 612. Nahum głosił, że Bóg jest potężny, objawia się w wichrze i burzy.
Jest Panem stworzenia, panuje nad narodami strącając ich władców z tronu. Jahwe
zniszczy stolicę Asyrii; usunie wszelka niesprawiedliwość. Jahwe jest jednak wspa-
1
M.Gołębiewski, Micheasz, w: Wstęp do Starego Testamentu,Pallotinum, Poznań 1990, 330.
2
niałomyślny dla tych, którzy się do Niego uciekają, szczególnie dla królestwa Judy,
któremu głosi, że już więcej nie dozna upokorzenia ze strony Asyrii.
„Zazdrosnym i mszczącym się Bogiem jest Pan (Jahwe),
mścicielem jest Pan i władca [pełnym] gniewu […]
Pan jest cierpliwy, ale i potężny siłą;
A oczyszczając – nikogo nie zostawia bez kary.
Wśród burzy jest Jego droga,
A chmury – pyłem nóg Jego. […]
Gniew Jego wylewa się jak ogień;
I rozpadają się przed Nim skały.
Dobry jest Pan,
On obrona w dniu niedoli;
Zna tych, którzy Mu ufają” (Na 1,1-7).
Nahum jest nacjonalistą, który za wszelką cenę zapowiadana zbawienie
Izraelitów w królestwie Judy. Protestuje przeciwko wszelkiemu uciskowi, proklamuje przywileje ludu Bożego, głosi wiarę w potęgę Jahwe2.
Habakuk –
(habakkuk- nazwa wywodzi się być może od słowa hbr. hābāq - obejmować, bardziej od arkadyjskiego hambaququ, co oznaczało roślinę. Grecy wymawiali
hambakum. Imię i miejsce urodzenia proroka są nieznane)3 Habakuk był nabim
czyli prorokiem zawodowym. Działał między rokiem 635 a 612. W swoich proroctwach poruszał problem sprawiedliwości Bożej w rządach nad narodami. Habakuk
głosił, że Bóg rządzi narodami, kieruje ich losami; Bóg panuje także nad naturą.
Opiekuje się Izraelem, ale karze go za wykroczenia przeciw Przymierzu. Wierność
polega na uznawaniu panowania Boga i na przekonaniu, że plan Boży (nagrody i
kary) będzie wykonany. Myśli te znajdują wyraz szczególnie w modlitwie Habakuka (Ha 3).
Prorok modli l się, by Bóg w swym miłosierdziu przyszedł z pomocą pobożnym Izraelitom, będącym w ucisku; by okazał potęgę odbywając sąd nad ciemiężcami - narodami pogańskimi: „w czasie niepokojów pomnij na swą litość” (Ha
2
M.Gołebiewski, Nahum, w: Wstęp do Starego Testamentu, 332.
J.M.Abrego, Ksiega Habakuka, tłum.E.Burska, w: Międzynarodowy Komentarz do Pisma Świętego,
red.W,R.Farmer, red.wyd.pol. W.Chostowski, Verbinum, Warszawa 2000, 1051.
3
3
3,2).W wizjonerskich obrazach, towarzyszących tej prośbie, prorok przedstawia Jahwe, który objawia się w celu odbycia sądu (Ha 3,3-15). Bóg zstępuje z góry, by się
objawić dla wybawienia swego ludu wybranego. Jahwe ukazuje się jako wszechwładny Pan całego stworzenia, a Jego objawienie się skłania wszystkie istoty ziemskie do radosnego powitania Go jako Króla:
„Bóg przychodzi w Temanu, Święty z góry Paran (płn .część Synaju)
Majestat Jego okrywa niebiosa, a ziemia pełna jest Jego chwały.
Wspaniałość Jego podobna do światła, promienie z rąk Mu tryskają
w nich ukryta jest moc Jego” (Ha 3,3-4).
W orszaku Boga są także siły zła, będące wykonawcami sądów Bożych:
„Przed Nim idzie zaraza, w ślad za Nim gorączka śmiertelna” (Ha 3,5).
Pan wkracza na pole bitwy jak olbrzym wielkich rozmiarów; ziemia się trzęsie:
„Stanął i porozdzielał ziemię (Bóg na nowo porozdzielał ziemię między
spojrzał i sprawił, że zadrżały narody;
- jak po wojnie)
rozpadają się góry prastare, zapadają pagórki odwieczne,
te ścieżki Jego od pradawnych czasów” (Ha 3,6). (=drogi przebyte przez
patriarchów i naród izraelski)
Na Jego widok drży całe stworzenie – to On zgotował koniec pogańskiemu ciemiężcy:
„Ujrzały cię góry, zadrżały, trąba wodna się przewaliła.
Wielka zaryczała Otchłań
(Otchłań – kraina zmarłych, niekiedy
wysoko wzniosła swe ręce” (Ha 3,10).
miejsce mąk piekielnych –
Gehenna)
Jahwe wystąpił, by swój lud wybawić:4
„Wyszedłeś, aby swój lud ocalić, aby wybawić swego pomazańca
(króla lub cały lud judzki)
zburzyłeś dom bezbożnego […],
w morze wdeptałeś jego konie,
w kipiącą topiel wód mnogich […]
Prorok ustosunkowuje się do wizji:
„Usłyszałem i łono moje zadrżało,
Na głos ten zadrżały me wargi, przeniknęła trwoga me kości,
Kroki się moje zachwiały,
W spokoju jednak wyglądam dnia utrapienia,
który nadchodzi na lud, co na gnębi” (Ha 3,13-15).
4
A.Kuśmirek, Bóg wszelkiej potęgi i mocy, 0obrońca ludu izraelskiego, w: Ewangelia o Królestwie, Scripturae Lucern 1 (2009), KUL, Lublin 2009, 98.
4
Modlitwę kończy ufność w Bogu:
„Ja mimo to w Panu będę się radować,
weselić się będę w Bogu, moim Zbawicielu. Pan Bóg moją siła” (Ha 3,18).
Habakuk przedstawiał zatem Jahwe jako Pana i Boga, który jest Zbawicielem narodu wybranego, podkreśla, że Jahwe jest Bogiem żywym. W sposób szczególny
opiekuje się Izraelem, chociaż go karze za wykroczenia przeciw prawu moralnemu.
Naród Judy będzie żył w pomyślności i bezpieczeństwie, jednak pod warunkiem, że
uzna panowanie Jahwe, Jego sprawiedliwość i świętość 5.
Sofoniasz –
(sefanja = Jahwe chroni). Prorok współczesny Nahumowi, prawnuk króla
judzkiego Ezechiasza. Jego działalność trwa w latach 640 do 609. Przepowiadał bliski sąd nad Jerozolimą, Juda i krajami sąsiednimi. Sąd Boga jest „dniem Jahwe”,
który obejmie Izraela i narody pogańskie. Jahwe jest bowiem jak płomień, który
niszczy wszystko – a kara Jego jest nieunikniona. Zbawiona będzie jedynie mała
grupa wiernych - Reszta Izraela.
Tekst So 3,14-18a jest wezwaniem proroka pod adresem Jerozolimy, by śpiewała
pieśń tryumfu z powodu darowania jej win, co nastąpi po pokonaniu wrogów przez Jahwe.
Źródłem tej radości będzie bliskość Boga, prawdziwego i wszechmocnego Króla, który odnowi wobec narodu pierwsza swa miłość względem wiele razy niewiernej oblubienicy –
jaka jest Izrael:
„ Wyśpiewuj, Córo Syjońska!
Podnieś radosny okrzyk Izraelu!
Ciesz się i wesel z całego serca, Córo Jeruzalem!
Oddalił Pan wyroki na ciebie, usunął twego nieprzyjaciela:
Król Izraela, Jahwe, jest pośród ciebie, nie będziesz już bała się złego.
Owego dnia powiedzą Jerozolimie:
<Nie bój się Syjonie! Niech nie słabną twe ręce!>
Jahwe, twój Bóg jest pośród ciebie, Mocarz – On zbawi,
Uniesie się weselem nad tobą,
odnowi swą miłość, wzniesie okrzyk radości.
[jak w dniu uroczystego święta].
Zabiorę od ciebie niedolę,
abyś już nie nosiła brzemienia zniewagi”.
5
Jahwe, który odnowi Izraela, który usunął nieprzyjaciół narody wybranego, nazwany jest
wyraźnie przez Sofoniasza „Królem Izraela” 6
Baruch –
(baruk = błogosławiony, niech będzie błogosławiony). Syn Neriasza, sekretarz proroka Jeremiasza. Po zburzeniu Jerozolimy przez Babilończyków, wraz z
Jeremiaszem uprowadzony został do Egiptu.. Jego księga powstała po niewoli babilońskiej (w okresie machabejskim uległa jednak przeróbkom, końcowa redakcja jej
tekstu greckiego może przypadać na II w przed Chr.)7. Baruch głosił, że Bóg jest
transcendentny wobec świata, jest „daleki”, Izrael natomiast jest narodem wybranym; jego wybór usankcjonowało Prawo i Przymierze. Grzechem jest wszelki bunt
przeciw Bogu – polega on na nieposłuszeństwie, bałwochwalstwie, apostazji. Nawrócenie polega na przemianie wewnętrznej.
Baruch kieruje do Jerozolimy słowa pociechy obiecując, że Bóg stanie na
czele swego ludu i zapewni mu powrót do „światła swej chwały”:
„Złóż, Jeruzalem, szatę smutku i utrapienia swego,
a przywdziej wspaniałe szaty chwały, dane ci na zawsze przez Pana.
Oblecz się płaszczem sprawiedliwości, pochodzącej od Boga,
włóż na głowę swą koronę chwały Przedwiecznego!
Albowiem Bóg chce pokazać wspaniałość wszystkiemu, co jest pod niebem.
Imię twe u Boga na wieki będzie nazwane:
<Pokój sprawiedliwości i chwała pobożności!>
Podnieś się Jeruzalem!
Stań na miejscu wysokim, spojrzyj na Wschód,
Zobacz twe dzieci, zgromadzone na słowo Świętego,
od wschodu słońca aż do zachodu,
rozradowane, że Bóg o nich pamiętał.
Wyszli od ciebie pieszo, pędzeni przez wrogów,
a Bóg przyprowadzi ich niesionych z chwałą,
jakby na tronie królewskim.
Albowiem postanowił Bóg zniżyć każdą górę wysoką, pagórki odwieczne,
doły zasypać do zrównania z ziemią,
aby bezpiecznie mógł kroczyć Izrael w chwale Pana.
Na rozkaz Pana lasy i drzewa pachnące ocieniać będą Izraela.
Z radością bowiem poprowadzi Bóg Izraela
5
M.Gołębiewski,Habakuk, w: Wstęp do Starego Testamentu, 334.
M.Gołębiewski, Sofoniasz, w: Wstęp do Starego Testamentu, 335-336.
7
A.Läpple, Od Księgi Rodzaju du Ewangelii, 317-319.
6
6
do światła swej chwały
z właściwą sobie sprawiedliwością i miłosierdziem” (Ba 5,1-9).
Z powyższego wynika, że wsławionych Izraelitów, czyli wybrane dzieci Boga,
Jahwe poprowadzi, „niesionych z chwałą”, „jakby na tronie królewskim”, do swojej
chwały. Na głowach mieć będą „koronę chwały Przedwiecznego”
Jahwe ukazany jest w proroctwie Barucha jako Król, którego rozkazom poddany jest świat (Ba 5,7-8), który chce pokazać „wszystkiemu, co jest pod niebem”
wspaniałość Jeruzalem (Ba 5,3)8.
Prorocy „więksi” przed niewolą babilońską (Izajasz, Jeremiasz)
Izajasz
Działa w czasie panowanie królów judzkich: Azariasza, Jotama, Achaza,
Ezechiasza. Urodzony ok. r.765 w Jerozolimie. Żonaty, dwoje dzieci o symbolicznych imionach: Szear-Jaszub (= Reszta się nawraca – Iż 7,3), Maher-Szalal-ChaszBaz (= Rychły-łup-bliska-zdobycz - Iz 8,3).
Powołany do misji prorockiej r.740 (Iz 6,1-13)
Zapowiada sąd do czasu wojny syryjsko-efraimskiej (740/735).
735/734 - nauczanie podczas wojny syryjsko-efraimskiej. Prorotwo:„Oto
Panna pocznie i porodzi Syna, i nazwie Go imieniem Emanuel” (Iż 7,14);
ok.724 – ostrzega przed przymierzem z Egiptem (Iż 30,1-14; 31,1-3),
zapowiada upadek Samarii (Iz 28,1-29).
Ok.701 zapowiada zagrożenie ze strony króla asyryjskiego Sennecheryba
(panuje 705-681);
Zapowiada królestwo pokoju, wypowiadając proroctwo:
„Naród kroczący w ciemnościach ujrzał światłość wielką…”
K s i ę g a Izajasza – jest dziełem wielowarstwowym, nie może być dziełem jednego autora. Biblistyka wyróżnia trzy części: Iz 1 – 39; Iz 40 – 55;
Iz 56 – 66.
7
Tylko część I-a zgodna jest z czasem działania Izajasza (z tłem religijnym i
politycznym). Zawiera jednak kilka tekstów wstawionych po okresie niewoli babilońskiej (są to tzw. wielka rr. 24 - 27 i mała apokalipsa rr. 34 – 35.
Częśc II – przypisywana jest autorowi z okresu niewoli babilońskiej (Deutero-Izajasz),
Część III – powstała prawdopodobnie po niewoli, przypisywana jest TritoIzajaszowi (jednemu autorowi lub zespołowi piszących).
N a u c z a n i e Izajasza:
Obraz Boga w nauczaniu Izajasza zmienił się w stosunku do obrazu czasów
poprzednich. Bliski i swojski „Bóg ojców” przedstawiony jest teraz w Iz 6,1-5 (w
przedwygnaniowym tekście Izajasza) jako monarcha, suweren, otoczony dworem
(w.1-3), jako święty (kadosz) Pan – siedzący „na wysokim i wyniosłym tronie”, a
Aniołowie wołali:
„Świety, święty, święty, Jest Pan Zastępów” (Iz 6,3a)
Po trzykroć święty Bóg (czyli absolutnie święty) jest nieskończenie wzniosły ponad
niebem i ziemią. Jest absolutnie wszechmocny.
Ten Bóg daleki i transcendentny jest Bogiem świata, ponieważ Jego chwała (Kabód)
ożywia i opromienia cały kosmos:
„Cała ziemia pełna jest jego chwały” (Iz 6,3b).
Bóg jest nie tylko w świątyni jerozolimskiej, ale jest we wszechświecie, który jest
pełen chwały Boga. Równocześnie Jahwe jest sędzią , wzbudzającym lęk.
W obliczu takiego Boga prorok widzi wstrząsająca przepaść grzechu, która oddziela
go (człowieka) od Boga:
„Biada mi! Jestem zgubiony! Wszak jestem mężem o nieczystych wargach
I mieszkam pośród ludu o nieczystych wargach” ale jednocześnie dodaje:,
„a oczy moje oglądały Króla, Pana Zastępów” (Iz 6,5).
Tekst podkreśla ustami proroka, godność Jahwe, który postrzegany jest jako Król
Izraela9.
8
9
L.Stachowiak, Prorocy więksi, w: Wstęp do Starego Testamentu, 299.
J.Lemański, Królestwo Boże w Starym Testamencie, w: Ewangelia o Królestwie, 25.
8
Ktokolwiek sprzeciwiałby się Jego planom, popadnie pod Jego sąd – „dzień
Jahwe”, będzie dniem sądu i równocześnie dniem tryumfu Boga - Jahwe (Iz 2,1217)10.
Oblicze Boga-sędziego wpłynęło na przedstawienie teologii dziejów przez
Izajasza. Motyw zacieśnienia drogi zbawienia powrócił u Izajasza w słowie SzearJaszub (= uświęcona reszta) – tylko mała reszta będzie dziedzicem Obietnicy. Ale
tej „reszcie” dany jest znak Emanuela:
„ Słuchajcie więc, domu Dawidowy, czyż mało wam uprzykrzać się ludziom, iż
uprzykrzacie się też mojemu Bogu? Dlatego Pan sam da wam znak: Oto Panna pocznie i
porodzi Syna, i nazwie Go imieniem Emanuel. Śmietanę i miód spożywać będzie, aż się
nauczy odrzucać zło, a wybierać dobro” (Iz 7,13n).
Kiedy jednak „Panna porodzi Syna…” (Iz 7,14), kiedy Emanuel ery mesjańskiej zakróluje na tronie Dawida i nad jego królestwem…na wieki” (Iz 9,6),
obietnice Boże rozszerzą się i wszystkie narody będą mogły przyjść do Księcia Pokoju.
„Naród kroczący w ciemnościach ujrzał światłość wielką;
Nad mieszkańcami kraju mroków światło zabłysło.
Pomnożyłeś radość, zwiększyłeś wesele,
ozradowali się przed Tobą, jak się radują we żniwa,
jak się weselą przy podziale łupu[…]
Albowiem Dziecię nam się narodziło, Syn został nam dany,
na Jego barkach spoczęła władza.
Nazwano Go imieniem: Przedziwny Doradca, Bóg Mocny,
Odwieczny Ojciec, Książę Pokoju.
Wielkie będzie Jego panowanie w pokoju bez granic
na tronie Dawida i nad jego królestwem,
które On utwierdzi i umocni
Prawem i sprawiedliwością, odtąd i na wieki” (Iz 9,1-6).
I nieco dalej Izajasz dopełnił obraz sylwetki Mesjasza podkreślając, że :będzie On
obdarzony pełnią darów Ducha Świętego, zaprowadzi wśród ludu sprawiedliwość i powszechny pokój (panowanie Jego będzie królestwem pokoju):
„I wyrośnie różdżka z pnia Jessego, wypuści odrośl z jego korzeni.
I spocznie na niej Duch Pański, duch mądrości i rozumu,
Duch rady i męstwa, duch wiedzy i bojaźni Bożej.
10
L.Stachowiak, Izajasz, w: Wstęp do Starego Testamentu, redl.Stachowiak, Pallotinum, Poznań 1990, 271277.
9
Upodobał sobie w bojaźni Pańskiej.
Nie będzie sądził z pozorów ani wyrokował według pogłosek;
raczej rozsądzi biednych sprawiedliwie i pokornym w kraju wyda słuszny wyrok.
[…] Wtedy wilk zamieszka wraz z barankiem, pantera z koźlęciem razem leżeć będą,
cielę i lew paść się będą pospołu i mały chłopiec będzie je poganiał […].
Niemowlę igrać będzie w gnieździe kobry. Dziecko włoży swą rękę do kryjówki żmji […].
kraj napełni się znajomością Pana, na kształt wód, które przepełniają morze” (Iż 11,1-9)”
Jahwe okaże się, jak pokazuje Izajasz, Panem wszystkich narodów, przebywać będzie w świątyni:
„…na końcu czasów…wszystkie narody do niej popłyną, mnogie ludy pójdą
i rzekną: <Chodźcie, wstąpmy na Górę Jahwe do świątyni Boga Jakuba!
Niech nas nauczy dróg swoich, abyśmy kroczyli Jego ścieżkami>” (Iz 2,2n).
Nie będzie już nieprzyjaciół Izraela, nie będzie narodów wrogich:
„W ów dzień będzie otwarta droga z Egiptu do Asyrii… Pan Zastępów po
błogosławi mu, mówiąc: <Błogosławiony niech będzie Egipt, mój lud, i
Asyria, dzieło moich rąk, i Izrael, moje dziedzictwo>” (Iz 19,23-25).
Inny tekst Izajasza (Iz 25,6-8), wprawdzie nie wprowadził określenia Królestwo
Boże, ale jest opisem uczty królewskiej, inaugurującej panowanie Jahwe nad narodami:
„Jahwe Zastępów przygotuje dla wszystkich ludów na tej górze, ucztę obfitą, ucztę
za starymi winami, ucztę z żywego mięsa, z wybornymi winami.
I zetrze na tej górze zasłonę, okrywająca twarze wszystkich ludów,
I przykrycie rozciągnięte na wszystkie narody.
Zniszczy śmierć na zawsze i otrze Pan Jahwe łzy z każdego oblicza,
Usunie hańbę swego ludu z całej ziemi, bo Jahwe powiedział”.
Uczta będzie przygotowana „na tej górze”, czyli na Syjonie, w Jerozolimie,
która staje się stolicą królestwa Jahwe, królestwa obejmującego wszystkie narody.
Wspaniałość uczty podkreślają słowa „obfita”, „ze starymi, wybornymi winami”,
„z żywego mięsa”. Jahwe zedrze zasłonę zakrywająca twarze ucztujących (zasłona
jest oznaka smutku – żałoby, śmierci, cierpienia, braku zbawienia), zniszczy śmierć
(która oznacza kres życia ludzkiego ale i „władzę i moc przeciwną Bogu”), otrze
łzy (które są znakiem żałoby, cierpienia, skłóconej więzi z Bogiem11.
11
R.Rumianek, Proklamacja Królestwa Bożego według Księgi Izajasza 25,6-8, w: Ewangelia o Królestwie,
54-57.
10
Tekst Iz 25,6-8 jest rodzajem przepowiedni, której spełnienia się oczekuje.
Do tej przepowiedni nawiązuje potem Mt 22,1-1412.
Jeremiasz
(jerem jahu = Jahwe podniósł albo Jahwe jest wielki)
Jeremiasz jest ostatnim prorokiem przed niewolą babilońską. Jego życie przypada
na czas panowania ostatnich królów państwa południowego (Jr 1,1-3; 21,1n): Jozjasza (638-608), Joachaza (608), Jojakima (608-597), Jojakina (597), Sedecjasza
(597-588).
Urodził się ok.r.650 w Anantot, w pobliżu Jerozolimy. Pochodził z rodu
kapłańskiego. W r..627 został powołany do misji prorockiej (Jr 1,4-10).
Zapowiedział najazd nieprzyjaciela „z północy” (Jr1,13n) – Scytów (?).
W 622r. podczas prac w świątyni odnaleziono „Księgi Prawa” (2 Krl 22,323; 25) co stało się podstawą „deuteronomistycznej” reformy religijnej za Jozjasza
(Jeremiasz brał w nim udział).
608r. – u bramy świątyni jerozolimskiej nawołuje do pokuty (Jr 26,1nn).
Przepowiada upadek królestwa judzkiego pod figurą rozbitego dzbana: „ …zniszczę
ten naród i to miasto, jak tłucze się naczynie garncarza, którego nie można już naprawić” (por. Jr 19,1nn).
597r. (15 marca) – zdobycie Jerozolimy przez króla babilońskiego Nabuchodonozora. Juda staje się lennikiem Babilonu. –
Jeremiasz przestrzegał przed przymierzem z Egiptem (Jr 46,20), jest więziony (Jr 32,1nn). Wskazuje na bezsens walki z przemocą, nawołuje do kapitulacji –
zostaje uwięziony: „niech umrze ten człowiek, bo obezwładnia on ręce żołnierzy”
(Jr 38,4)
- 586 (19 lipca) – zdobycie Jerozolimy i zburzenie świątyni. Jeremiasz
pozostaje w zburzonym mieście. Ostaje uprowadzony do Egiptu (wg żydowskiej legendy, tam ukamienowany).
12
R.Runianek, Proklamacja Królestwa Bożego według Księgi Izajasza 25,6-8, w: Ewangelia o Królestwie,
58.
11
D z i e ł o Jeremiasza
Z relacji księgi wynika, że pierwsze dzieło Jeremiasza ( podyktowane w latach 605 i 604) zostało zniszczone (Jr 36,20-26). Zostało ono ponownie spisane z
dodaniem innych treści: „zostały dodane liczne słowa podobne do tamtych” (Jr
36,22). Informacje biograficzne (apologetyczne) zostały włączone prawdopodobnie
przez Barucha. Mowy prorockie, fragmenty biograficzne zostały włączone przez
Barucha przypuszczalnie dopiero w niewoli w Egipcie. Tekst księgi dotarł do Żydów w Babilonii. Ostateczna forma księga pochodzi w końca niewoli babilońskiej.
(Że księga miała różne warianty świadczy to, że tekst grecki jest krótszy o hebrajskiego o 1/8, a LXX podaje pewne fragmenty w innej kolejności niż to występuje w
tekście hebrajskim).
Obok księgi prorockiej Jeremiaszowi przypisuje się Lamentacje – pieśni
indywidualne i społeczne, które pozostają pod przygnębiającym wrażeniem zburzenia Jerozolimy. Lamentacje datuje się na rok 586 (przed końcem niewoli – 538).
N a u c z a n i e Jeremiasza
Jeremiasza uważa istnienie Boga za oczywiste. Wszechmoc Jahwe wyraża
się w Jego absolutnej władzy nad naturą, nad żywiołami. Jahwe jest – w przeciwieństwie do różnych bóstw - Bogiem żywym w pełni udzielającym się Izraelowi i innym narodom, poprzez które realizuje swoje plany.
Bóg zna każdego człowieka („bada nerki i serce”- Jr 11,20; 12,3; i In.), nagradza lub karze zgodnie ze swoja sprawiedliwością.
Prorok zapowiadał nowe przymierze (z perspektywą odnowienia ogólnego)
jako punkt kulminacyjny zbawczych działań Boga.
Jeremiasz głęboko odczuł istotę grzechu, wyrażającego się w bałwochwalstwie, w buncie przeciw Bogu, upadku moralnym – czego skutkiem była zatwardziałość serca. Natomiast wyrazem gniewu Boga były najazdu nieprzyjaciela, pustoszenie kraju , także zniszczenie miasta i świątyni. Jednakże naród i każdy mieszkaniec Judy ma drogę otwarta do powrotu do Boga, który daje łaskę umożliwiającą
całkowite nawrócenie (Jr 17,140. Prorok podkreśla, zgodnie z tradycja prorocką,
12
wyższość posłuszeństwa nad praktykami zewnętrznymi, łącznie z obrzezaniem i
ofiarami (Jr 4,4; 9,25; 7,21-230.
Prorok, który doznał wiele bólu i goryczy osobiście, mówił wprawdzie o
sądzie Bożym, ale w sercu miał obraz Boga – wiecznej miłości:
„Izrael pójdzie do miejsca swego odpoczynku
Jahwe się mu ukaże z daleka:
Ukochałem cię odwieczną miłością,
Dlatego też zachowałem dla ciebie łaskawość
Znowu cię zbuduję i będziesz odbudowana,
Dziewico-Izraelu!” (Jr 3,2-4)
(=do własnego kraju)
Jeremiasz widzi Boga Jahwe jako oblubieńca, który swoja oblubienicę, naród izraelski kocha, mimo jej niewierności. Efraima uważa Jahwe za swojego syna:
„Czy Efraim nie jest moim drogim synem lub wybranym dzieckiem?...”
(Jr 31,20).
Mówiąc o przymierzu, Jeremiasz ukazywał je nie jako prawo lecz wyraz
serdecznego zaufania i rodzinnej zażyłości Boga do ludzi. Miłość widzi jako podstawę przymierza:
„Lecz takie będzie przymierze
jakie zawrez domem Izraela
po tych dniach – wyrocznia Jahwe.
Umieszczę swe prawo w w głębi ich jestestwa
i wypiszę na ich sercu.
Będę im bogiem,
oni zaś będą Mi narodem (Jr 31,33).
Prorok uważał, że ten, kto napełniony jest miłością Boga, ten wie, jak powinien żyć zgodnie z myślą Jahwe. Pocieszająca misja Jeremiasza w stosunku do
uprowadzonych do niewoli Żydów polega na podkreślaniu, że Izrael pozostaje miejscem historii zbawienie, w którym następuje spotkania Boga z ludźmi. Prorok głosił
nie tylko powrót z niewoli ale również, że „w owym dniu” (Jr 30,8) nastanie „nowe
przymierze” (Jr 30,31) i pojawi się „odrośl Dawidowa”, nowy Król - Mesjasz :
„W owym dniu – wyrocznia Pana Zastępów – skrusze jarzmo na ich karku,
13
zerwę ich więzy, tak że nie będą więcej służyć obcym. Będą zaś służyć
Panu, swemu Bogu, i Dawidowi, swojemu królowi, którego im wzbudzę”
(Jr 30,9; por. Jr 23,5; 33,15).
W tym nowym czasie uczestniczyć będą także inne narody (do czego nawiąże po wiekach św.Paweł w Rz 11,18).
W swojej prorockiej perspektywie Jeremiasz łączył odnowienie nie tylko
z powrotem z niewoli , ale z pojawieniem się „odrośli Dawidowej”, Mesjasza –
Króla i zaistnieniem Jego królestwa, które będzie rolestwem sprawiedliwości :
„Oto nadejdą dni – wyrocznia Pana –
kiedy wzbudzę Dawidowi Odrośl sprawiedliwą.
Będzie panował jako król, postępując roztropnie,
I będzie wykonywał prawo i sprawiedliwość na ziemi” (Jr 23,5)
Zauważyć trzeba, ze w Księdze Jeremiasza brak bezpośredniego związku
między nowym przymierzem a wystąpieniem Mesjasza. Dopiero Jezus podczas
Ostatniej Wieczerzy wskazał na związek miedzy Nowym Przymierzem z Jego
przyjściem (Mk 14,24 i par.)13.
……………………………….
Prorocy okresu niewoli babilońskiej (586-538 przed Chr.)
(Ezechiel, Deutero-Izajasz, Daniel)
Zdobycie Jerozolimy i zburzenie świątyni miało miejsce 19 czerwca 586 r.
przed Chr. Tysiące Żydów uprowadzonych zostało do niewoli babilońskiej. Wśród
deportowanych w niewoli działali prorocy: Ezechiel, Deutero-Izajasz, Daniel.
Ezechiel, syn kapłana Buziego, został powołany, jak uważa wielu teologów, po uprowadzeniu do Babilonu w 587r. Jego działalność należy umieszczać w
Babilonii przed i po zburzeniu Jerozolimy.
Był prorokiem otuchy i zwiastunem wybawienia: Jahwe jest dobrym pasterzem (Ez 34,1 – 3,15), lud izraelski powróci do ojczyzny (Ez 37,1-28). .). Ezechiel
13
L.Stachowiak, Jeremiasz,, w: Wstęp do Starego testamentu, 288-289.
14
głosił na wygnaniu, że odnowiony Izrael w Palestynie będzie prowadzony przez „mego
sługę” Dawida:
„I ustanowię nad nimi jednego pasterza, który je [owce] będzie pasł, on będzie ich
pasterzem” (Ez 34,23),
„Sługa mój Dawid, będzie królem nad nimi i wszyscy oni będą mieć jednego pa
sterza, i żyć będą wtedy według moich praw i moje przykazania zachowywać bę
dą i wypełniać” (Ez 37,24).
Ezechiel zapowiada przyszłe zbawienie: zbudowana będzie nowa Jerozolima i nowa świątynia (Ez 40-48),
Obrazowo przedstawiona jest jego wizja ożywienia wyschłych kości:
„Wyschły kości nasze, minęła nadzieja, nasza, jest już po nas. Dlatego prorokuj i mów do nich: Tak mówi Jahwe, Pan: Oto otwieram wasze groby i wydobywam was z grobów, ludu mój, i wiodę was do kraju Izraela…(Ez 37,1-14). Udzielę
wam mego ducha po to, byście ożyli, i powiodę was do kraju waszego (Ez 37,11-14)
I uczynię ich (rozdzielonych synów królestwa izraelskiego i judzkiego) jednym ludem w kraju… jeden król będzie nimi wszystkimi rządził, i już nie będą tworzyć
dwóch narodów, i już nie będą podzieleni na dwa królestwa (Ez 37,22). Sługa mój,
Dawid, będzie królem nad nimi i wszyscy oni będą mieć jednego Pasterza (Ez 37,24)
Ludy zaś pogańskie poznają, że ja jestem Jahwe, który uświęca Izraela (Ez 37,28).
Bóg w Księdze Ezechiela jest transcendentny, daleki, niedostępny, inny od
wszystkiego co ziemskie, chociaż prorok stwierdza, że Jahwe jest wszędzie, a nie
w określonym miejscu. Od grzesznika wymaga spełnienia przykazań. Bóg nie zwraca się do człowieka jego imieniem, ale imieniem ogólnym: „syn człowieczy” (93 razy w księdze). Człowiek grzeszny zostaje uświęcony przez wierne przestrzeganie
przepisów. Mimo grzeszności narodu izraelskiego, Jahwe pozostaje jego Bogiem.
On go wybrał, zawarł z nim przymierze i mimo dotkliwej kary wygnania, przywróci
go do poprzedniego stanu :
„Twoja siostra Sodoma i jej córki znów wrócą do pierwotnego swego stanu.
Podobnie i Samaria ze swymi córkami…Ty i córki twoje powrócicie także
do stanu pierwotnego” (Ez 16,55).
Dzieło odnowienia zależy wyłacznie do Jahwe. W odnowionym kraju, zamieszka On na zawsze ze swym ludem.
Ezechiel mówi o królu okresu zbawienia. Król mesjański (jako pasterz)
zjednoczy cały naród:
„I ustanowię nad nimi jednego pasterza, który je [owce] będzie pasł, mego
sług Dawida. On je będzie pasł, on będzie ich pasterzem. A Ja, Jahwe, będę
ich Bogiem, sługa zaś mój, Dawid, będzie władca pośród nich. Ja, Pan, to
15
powiedziałem” (Ez 34,23-24).
Księga Ezechiela wykazuje „przemalowania” kapłańskie. Szkoła teologiczna okresu po niewoli, z której wyszedł Kodeks kapłański (lata 570-445) przykładała
dużą wagę do przepisów (co dało podstawy religii opartej na Prawie, a to mogło
przerodzić się w faryzeizm)14.
D e u t e r o – Izajasz
II część Księgi Izajasza (rozdziały 40-55) napisana została przez „ucznia
Ezechiela” (jak przyjmuje Albert Gelin) pod koniec okresu niewoli. Autor napisał ją
w duchu proroka Izajasza, jako księgę pocieszającą. Na Bliskim Wschodzie, na firmamencie politycznym, zaczyna błyszczeć gwiazda króla Cyrusa . Zbliża się upadek Babilonu (Iz 47) i powrót Żydów do Jerozolimy (Iz 47).
Charakterystyczne dla Księgi Deutero-Izajasza są pieśni o „Słudze Jahwe
(ebed Jahwe), o Wybranym przez Boga do wypełnienia swego posłannictwa.
. I pieśń Sługi Jahwe (Iz 42,1-9)
- Charakterystyka Sługi Jahwe i Jego
zadanie:
Oto mój Sług, którego podtrzymuję,
Wybrany mój, w którym mam upodobanie.
Sprawiłem, że Duch mój na Nim spoczął; On przyniesie narodom Prawo.
Nie będzie wołam ani podnosił głosu,
nie da słyszeć krzyku swego na dworze,
Nie złamie trzciny nadłamanej,
Nie zgasi knotka o nikłym płomyku
On niezachwianie przyniesie Prawo […].
Ja Pan, powołałem Cię słusznie,
Ująłem Cię za rękę i ukształtowałem,
Ustanowiłem Cię przymierzem dla ludzi […].
II pieśń (Iz 49,1-7) (Boski wybór Sługi i Jego trudne zadanie)
„Wyspy, słuchajcie Mnie!
Ludy najdalsze uważajcie!
Powołał mnie Pan z łona mej matki,
od jej wnętrzności wspomniał moje imię.
Ostrym mieczem uczynił me usta,
14
L.Stachowiak, Prorocy więksi, w: Wstęp do Starego Testamentu, 305-306.
16
w cieniu swej ręki Mnie ukrył […].
I rzekł mi: <Tyś Sługa moim ,
w Tobie się rozsławię> […].
A mówił: <To zbyt mało, ze jesteś Mi Sługą
dla podźwignięcia pokoleń Jakuba
i sprowadzenia ocalałych z Izraela1
Ustanowię Cie światłością dla pogan,
aby moje zbawienie dotarło
aż do krańców ziemi> […]”.
III pieśń Sługi Jahwe (Iz 50,4-9) - Pan wspiera Sługę w prześladowaniach
„Pan Bóg obdarzył mnie
językiem wymownym,
abym umiał przyjść z pomocą
strudzonemu przez słowo krzepiące. […]
Pan Bóg otworzył Ni ucho
A Ja się nie parłem,
ani się cofnąłem.
Podałem grzbiet mój bijącym
i policzki rwącym mi brodę. […].”.
IV pieśń Sługi Jahwe (Iz 52,13 – 53,1-12) - Jego cierpienia, śmierć
I chwała.
„Oto się powiedzie mojemu Słudze,
wybije się, wywyższy i wyrośnie bardzo.
Jak wielu osłupiało na Jego widok –
- tak nieludzko został oszpecony Jego wygląd
i postać Jego była niepodobna do ludzi […]”.
.
Kim był , kim miał być Sługa Jahwe? Prorocy (większość z nich) oczekiwali Mesjasza, nie mieli jednak pojęcia jak Go określić. Jahwe Księdze DeuteroIzajasza postać „Sługi Jahwe” nosi indywidualne cechy Mojżesza, bądź Jeremiasza.
Chodzi o postać Mesjasza, skupiającego cechy Pomazańca-Proroka oraz Króla
(Nowy Testament widzi w „Słudze Jahwe” typ i zapowiedź Chrystusa(por.Łk 22,37;
J 1,29; Dz 8,35). „Kolektywne wyjaśnienie postaci <Sługi Jahwe> nawiązują do
specyficznego pojęcia narodu Bożego jako swego rodzaju jednostki (corporate porsonality)”15. Pieśń pierwsza wyraża powołanie Izraela do niesienia religii prawdzi-
15
L.Stachowiak, Izajasz, w: Wstęp do Starego Testamentu, 279-280.
17
wego Boga całemu światu. Druga pieśń przypisuje to dzieło „reszcie Izraela”, która
dokona je najpierw we własnym narodzie. Dzieło to będzie trudne do zrealizowania
dla przedstawicieli narodu Jahwe, ponieważ plany Boże widzieli w doczesnych
wymiarach, po ludzku. Jednakże przyszłość pozostawiła daleko poza sobą te plany
przewyższając je realizacją…
Deutero-Izajasz przedstawia obraz Boga, który rozsadza ramy obrazu Boga
u Izraelitów. Bóg sam ma królować z Syjonu nad całą ziemią:
„O jak są pełne wdzięku na górach nogi zwiastuna radosnej nowiny, który
ogłasza pokój, zwiastuje szczęście , który obwieszcza zbawienie, który mówi do Syjonu: <Twój Bóg zaczął królować>” (Iz 52,7). Jahwe nie jest Panem jednego narodu,
On jest Panem wszystkich narodów, które stworzył i utrzymuje w istnieniu; „Ja jestem Pan, i nie ma innego. Poza Mną nie ma Boga.[…] poza Mną nie ma nic. Ja jestem Pan i nikt poza Mną” (Iz 45,5-6). . W nowym Jeruzalem wszystkie narody
znajdą swoją ojczyznę16.
Daniel
( danijjel- Bóg jest moim sędzią )
Jest postacią historyczną. W r.597 deportowany do Babilonu wraz z CHananiaszem, Miszaelem i Azariaszem. . Zajął (wraz z towarzyszami) wpływową pozycje na dworze Nabuchodonozora i kolejnych władców (księga wymienia Baltazara, Meda i Cyrusa).
Daniel otrzymywał objawienia w wizjach, cieszył się nadprzyrodzonym darem wykładania snówdarem. Księga notuje m.in. :
1) tłumaczenie przez Daniela snów króla babilońskiego (Dn 2,24-45; 4,1-24)
2) odczytanie tajemniczego napisu i wyjaśnienie słów: „policzono-zważonopodzielono” ( Dn 5,1 – 6,1).
Daniel z okresu niewoli babilońskiej jest bohaterem Księgi Daniela, ale nie
jej autorem. Dzisiejsza Księgę Daniela przypisuje się autorowi okresu machabejskiego (ok.167/163). Trudno zrekonstruować historyczne jądro Księgi. Nie jest ona
klasycznym proroctwem, zalicza się ją do rodzaju apokalipsy (np. Dn 7,1nn).
16
A.Läpple, Od Księgi Rodzaju…323-324.
18
W wizjonerskiej części (II-ej, rozdz. 7 – 12 ) charakterystyczne są przepowiednie:
1. O zwierzętach i o Synu Człowieczym (Dn 7,13n):
Daniel ujrzał w widzeniach sennych: 4 zwierzęta symbolizujące cztery imperia: I-a
bestia to lew o skrzydłach orła, II-a to niedźwiedź, III-a pantera, IV-a to bestia
wielka, silna, o zębach z żelaza, mająca rogi. A potem:
„ Patrzałem w nocnych widzeniach, a oto na obłokach nieba przybywa jakby
Syn Człowieczy. Podchodzi do Przedwiecznego i wprowadzają Go przed Niego.
Powierzono Mu panowanie, chwałę i władzę królewską, a służyły Mu wszystkie
narody, ludy i języki. Panowanie Jego jest wiecznym panowaniem, które nie
przeminie, a Jego królestwo nie ulegnie zagładzie” (Dn 4,13-14)
Tekst przekazuje obraz wysłannika Boga, który na ziemi ma urzeczywistnić
królestwo Boże. Królestwo ziemskie symbolizują bestie (Dn 7,1-8). Nadchodzące
Królestwo Boże ma cechy ludzkie, będzie reprezentowane przez nie tylko króla i
syna Dawida, lecz przez tajemniczego „jakby Syna Człowieczego” (Dn 7,13), który
przybywa na obłokach. Jemu powierzono „panowanie, chwałę i władzę królewską”.
A służyć Mu będą wszystkie narody.(Dn 7,14). Ten Syn Człowieczy to mesjasz
transcendentny, który toruje już drogę Nowemu Testamentowi.
2. Przepowiednia o tygodniach – latach, po których ma nadejść królestwo
Boże (Da 9,24 -27). Po długiej modlitwie, Daniel otrzymał proroctwo i jego wyjaśnienie dotyczące tygodni: „Ustalono siedemdziesiąt tygodni, by położyć kres nieprawości, grzech oblożyć pieczęcią i dopokutować występek, a wprowadzić
wieczną sprawiedliwość, przypieczętować widzenie i proroka i namaścić Święte
Świętych […]”.17. .
P r o r o c y po okresie niewoli babilońskiej
(Aggeusz, Zachariasz, Trito-Izajasz, Malachiasz, Joel, Abdiasz,
Deutero-Zachariasz)
Wydany przez króla perskiego Cytrusa edykt (538r. – por4. Ezd 1,2-4) pozwolił Żydom powrócić do ojczyzny. Ponieważ jednak wszystko przebiegło bez wi-
17
L.Stachowiak, Daniel, w: Wstęp dp Starego Testamentu, 307-310.
19
docznej interwencji Bożej, spokojnie (a inaczej wyobrażano sobie ten powrót w
niewoli), powrót wywołał uczucie religijnego rozczarowania.
To, co zaczęło się po powrocie, nie było wiosną religijną, lecz religijną restauracją. Charakteryzował ją:
- silny akcent apokaliptyczny i eschatologiczny połączony z ideą mesjańską
i oczekiwaniem powrotu Eliasza,
- rozwój sformalizowanej „religii Prawa” - kodeks kapłański podkreślał
mocno kult świątynny, obrzędy;
- odwoływanie się do spisanej tradycji i wielki szacunek dla ksiąg świętych
(okres Pisma i uczonych w Piśmie).
Te cechy wchodzą także w nauczanie proroków, które jest teraz inne niż
przed i w czasie niewoli.
Aggeusz
( haggai = urodzony w święto ) Księga Aggeusza liczy 38 wierszy, które
stanowią trzy mowy wypowiedziane w różnych okolicznościach..
Po powrocie z niewoli babilońskiej, od r.520 działał na rzecz odbudowy
świątyni (zakończonej w 515 r,.). Aggeusz w Księdze nawołuje do odbudowy
Świątyni. Opóźnianie odbudowy jest według proroka przyczyną klęsk, jakie nawiedzają naród. Kontynuacja dzieła odbudowy jest gwarancją pomyślności i warunkiem obecności Boga wśród ludu. Z odbudowa łączy się początek ery mesjańskiej i
suwerennego panowanie Jahwe nad całym światem. Dawne obietnice koncentrują
się na osobie Zorobabela (odznacza się gorliwością o czystość kultu, ideą teokracji
opartej na kulcie), który skupia w sobie tytuły królewskie i mesjańskie (mesjanizm z
okresu przed niewolą i mesjanizm Izajasza).
Aggeusz przez swoje zainteresowania kultem był inicjatorem judaizmu 18.
Zachariasz
(zekarja Jahwe znów sobie przypomniał). Syn Barachiasza. Współczesny
Aggeuszowi. Powrócił z niewoli wraz ze swoją rodziną. Za 1 – 8 zawierają przepo-
18
M.Gołębiewski, Aggeusz, w: Wstęp do Starego Testamentu, 338-339.
20
wiednie z lat 520-518. Rozdziały 9-14 są innego autorstwa; przypisuje się je Deutero-Izajaszowi.
Na czoło przepowiadania Zachariasza, poruszającego wiele tematów, wysuwają się dwa: transcendencja Boga i angelologia:
.1. Tytułem Boga jest „Jahwe zastępów”.. Jahwe oczyści z win cały naród,
który oszukany został przez proroków i złych pasterzy. To oczyszczenie osiągnie
szczyt w „Reszcie”. Jahwe dokonuje odnowy Izraela, sprawia powrót rozproszonych, włącza do wspólnoty zbawienia także pogan. Jahwe jest Panem wszechświata,
będzie uznany królem całego świata.
„Pan będzie królem nad całą ziemią.
Wówczas Pan będzie jeden i jedno będzie Jego imię” (Za 17,9).
Zachariasz ukazuje Mesjasza jako pokornego i zwycięskiego króla pokoju, który jedzie na osiołku i jest opiekunem ubogich (opisy Męki Pańskiej w Ewangeliach synoptycznych zawierają cytaty z tej Księgi) 19.
2) Natomiast anioł (anioł Pański) jest autonomicznym stworzeniem, dzięki
któremu stworzenie (w wizji Zachariasza – Jozue) ma kontakt z Bogiem. Anioł ten
przewodniczy trybunałowi sprawiedliwości w niebie (w tekście Za 3,2 po raz pierwszy mowa jest o Szatanie, który jest oskarżycielem człowieka).
T r i t o – Izajasz (Iz 56-66)
Autorem jest jakiś duchowy przywódca Żydów, którzy przybyli z wygnania.
Do Palestyny.Przypisuje się mu rozdziały 56-66 Księgi Izajasza oraz „małą apokalipsę” (Iz 34-35) i :wielką apokalipsę” (Iz 24-27). Egzegeci widzą powiązania wewne między Deutero-Izajaszem i Trito-Izajaszem (autorem mógł być ten sam człowiek, ale piszący w odmiennych warunkach niż w niewoli babilońskiej).
Treść Trito-Izajasza kontynuuje częściowo tematy zawarte w I i II części
Księgi jak: wybór Syjonu, nadrzędne stanowisko ludu Jahwe wobec innych narodów, troska o świątynię i stolicę, potępienie bałwochwalstwa, przyjście Jahwe na
sąd, zbawienie Izraela, a kara dla bałwochwalców. Przeszkodą w nadejściu Jahwe sa
19
M.Gołębiewski, Zachariasz, w: Wstęp do Starego Testamentu, 342.
21
występki narodu. Wizja odnowionego życia nawiązuje do powszechnej harmonii,
jaka panowała w raju np.:
„Wilk i baranek paść się będą razem;
lew też będzie jadł słomę, jak wół;
a wąż będzie miał proch ziemi jako pokarm.
Zła czynić nie będą ani zgubnie działać
na całej świętej mej górze – mówi Jahwe” (Iz 65,25)
Odbudowa kraju i narodu nabierają charakteru eschatologicznego, przygotowując nowy okres historii zbawienia: definitywne odnowienie mesjańskie (temat
ważny u progu NT)20
.
Malachiasz
( malaki = mój wysłaniec ).
Prorok nieznany. Księga zawiera sześć dialogów. Powstała między wystąpienie Aggeusza i Zachariasza a reformą Ezrdasza i Nehemiasza.
Przekazuje wysokie pojęcie Boga, który jest jeden, niezmienny, Stworzyciel i Ojciec, czczony przez narody, władca świata i historii.
Przedmiotem miłości Jahwe jest naród izraelski. Oczekiwany „Dzień Jahwe” jest tylko dla Izraela. Malachiasz zapowiada poprzednika, który przygotuje
„dzień Pański”, dzień przyjścia Mesjasza:
„Oto ja wyśle anioła swego, aby przygotował dwoje przede Mną,
a potem nagle przybędzie do swej świątyni Pan,
którego wy oczekujecie i Anioł Przymierza, którego pragniecie” (Ml 3,1)
– „aniołem”, wysłannikiem jest św. Jan Chrzciciel – do tekstu Mi 3,1 nawiązuje Mt 11,10,
mówiąc: „On jest Tym, o którym napisano: Oto Ja posyłam mego wysłańca przed Tobą,
aby Ci przygotował drogę, ( Łk 7,27- to podobne zdanie) ; „Anioł Przymierza” – to określenie Mesjasza, który przychodzi na sąd.
Ideałem etycznym dla Malachiasza jest nierozerwalne małżeństwo (co płynie z jego koncepcji Boga jako stwórcy Judejczyków; w kwestii kultu uważa, że
wszelkie ryty winny być odbiciem dyspozycji wewnętrznych 21.
20
21
L.Stachowiak, Izajasz, w: Wstęp do Starego testamentu, 280.
M.Gołebiewski, Malachiasz, w: Wstęp do Starego Testamentu, 315-344.
22
Joel
( jo-el = Jahwe jest Bogiem )
Syn Petuela. Prorok wzywający do pokuty przed „dniem Jahwe”.. Księga
powstała ok.400r. przed Chr. Kwestionuje się jej jednolity charakter.
Joel akcentuje ideę nawrócenia, pobożność opartą na kulcie i Prawie. Jego
zdaniem tylko świątynia jerozolimska jest miejscem kultu. Jahwe jest Bogiem Izraela, a Izrael Jego ludem, . Joel daje obraz eschatologii ST z centralnym obrazem
Dnia Jahwe; ocaleją tylko ci, co wzywają imienia Jahwe.
”Bliski jest Dzień Pański w Dolinie Wyroku.
Słońce i księżyc się zaćmią, a gwiazdy światłość swa utracą,
A Pan zagrzmi z Syjonu
i z Jeruzalem tak głos swój podniesie, że niebiosa i ziemia zadrżą.
Pan jest ucieczką swego ludu i ostoją synów Izraela.
<I poznacie, że Ja jestem Pan, Bóg wasz,
co mieszkam na Syjonie, górze mojej świętej;” (Jl 4,14-17a)
W II części księgi, w uniwersalnej wizji zbawienia, zbawieni otrzymają ducha Jahwe, który sprawi, że na świecie zaistnieje nowy sposób poznania Jahwe i
możliwość nowej relacji z Nim, poprzez kontakt osobowy i bezpośredni.. Będzie to
cechą nowego stworzenia22:.
„I wyleje potem Ducha mego na wszelkie ciało,
synowie wasi i córki wasze prorokować będą
starcy wasi będą mieć sny, a młodzieńcy wasi będą mieć widzenia.
Nawet na sługi i służebnice wyleję Ducha mego w owych czasach”
(Jl 3,1-2).
A b d i a s z ( abadja = sługa Jahwe )
Nieznany prorok. Zapowiadał zbawienie. Działał w Judzie. Księga zawiera
21 wierszy. Warstwę starszą stanowią w.1-15. Ostateczna redakcja po niewoli.
Orędzie księgi koncentruje się na sądzie Bożym Jahwe i na przyszłym
zbawieniu Judy. Tło proroctwa jest narodowo-religijne, eschatologia ma zabarwienie panowania ziemskiego Jahwe, uniwersalnego i sprawiedliwego. Dzień Jahwe
22
M.Gołębiewski, Joel, w: Wstęp do Starego Testamentu, 320.
23
dotknie wszystkie narody. W treści odczuwa się aspiracje narodu żydowskiego do
wielkości, tęskniącego za wielkością. Abdiasz zapowiada królowanie Jahwe:
„Wygnańcy zaś tego wojska z synów Izraela
posiądą Kankan aż do Sarepty
Wygnańcy zaś Jerozolimy, którzy przebywają w Sefarad,
posiądą miasta Negebu.
I wkroczą ocaleni na górę Syjon,
aby sądzić górę Ezawa.
I będzie dla Jahwe królestwo”.(Ab 21)23.
(Sarepta – miasto fenickie; Serafad – być może Sardes, stoica Lidii w Azji mn.)
D e u t e r o – Zachariasz
(Za 9-14)
Nieznany autor po śmierci Aleksandra Wielkiego (323 przed Chr.) zebrał
wątki narracyjne z różnego okresu w okresie hellenistycznym w całość literacką.
Każdemu prorokowi przyświecał własny cel religijny; każdy z nich działał w innym
klimacie religijnym i politycznym: każdy z proroków cechował się innym temperamentem, inną pobożnością, miał nieco innym obraz Boga. Księga jest „mozaiką
różnych tematów”: prezentuje koncepcję eschatologiczna bez Mesjasza, personalny
mesjanizm, uniwersalizm zbawienia i partykularyzm świąteczny.
Temat duchowego królestwa łączy się z oczyszczeniem z win narodu,
oszukanego przez błędnych nauczycieli i proroków. Sprawcą oczyszczenia będzie
Jahwe. Oczyszczenie osiągnie szczyt w „Reszcie”.
Jahwe dokonuje odnowy Izraela, gromadzi rozproszonych, wciela pogan do wspólnoty zbawienia. Wiara monoteistyczna szerzy się po całej ziemi..
Za 9,9n wspomina o królu mesjańskim, którego cechami są skromność i
pokora. W tym Mesjaszu zespoliły się cechy mesjanizmu sprzed niewoli z mesjanizmem cierpiącego Sługi Jahwe24:
„Raduj się, Córo Syjonu,
wołaj radośnie, córo Jeruzalem!
Oto Król twój idzie do ciebie,
Sprawiedliwy i zwycięski.
23
24
M.Gołebiewski, Abdiasz, w: Wstęp do Starego Testamentu, 325.
M.Gołebiewski, Deuterozachariasz, w: Wstęp do Starego Testamentu, 342.
24
Pokorny jedzie na osiołku,
Na oślątku, źrebięciu oślicy” .
Za 12,10 przedstawia figurę „Przebitego”, na którego patrząc i opłakując
Go, ludzie zostaną oczyszczeni:
„Będą patrzeć na tego, którego przebili,
i boleć będą nad nim, jak się boleje nad jedynakiem,
i płakać będą nad nim, jak płacze się nad pierworodnym”
Prorok podkreśla transcendencję Boga, który jest Panem nad całym światem..
(cytaty z Księgi Deuterozachariasza znajdują się w opisach Męki Pańskiej).
W Księdze Deuterozachariasza zauważa się rozwój doktryny religijnej i
pojmowania pobożności, coraz szerszy obraz Boga, coraz wyraźniejsze akcenty
eschatologiczno-mesjańskie.
**************************
25