docPobierz jako PDF
download 
Reklamacja Transkrypt
Pobierz jako PDF
ienie Zestawkszycyhch jwię ksz nanjanwaijeęmcóww centró ych w handlo wych handlo ów c m e j a n w centró w numerze #0 3 nieruchomości komercyjne oko w oko inwestycje nie gwarantuje 04 There Is No Alternative... 10 Skala sukcesu 14 hotele hotele biura biznes 18 Tradycyjny hotelarski się kończy? na dobrą 22 Widok inwestycję 26 Dobry adres Magazyny centra handlowe centra handlowe Nie, czeka go rewolucja odkrywania szans 34 Morze handlu 30 Sztuka i zagrożeń centra handlowe Recepta na inwestycje możesz pokonać wroga, 38 Nie zaprzyjaźnij się z nim zestawienie najemców centrów handlowych in Poland w galerii tys. mkw. sklepów 41 Krokodyla daj mi luby... 45 Made 48 850 nad Wisłą w budowie English version 60 Scale does not guarantee success 62 Małgorzata Burzec-Lewandowska Robert Posytek There Is No Alternative... 65 A Good address 67 69 My outlook at Poland Made in Poland in Galeria nad Wisłą Czas wyzwań Poziom inwestycji w polskie nieruchomości komercyjne rośnie, a sam rynek mierzy się z nowymi wyzwaniami. Potężne kompleksy i drapacze chmur na stałe wpisały się w krajobraz Warszawy, a jednocześnie pokazały niszę na rynku biurowców butikowych. To pole do popisu dla deweloperów. W sektorze hoteli condo, na którym kilka lat temu rozpoczęła się prawdziwa ofensywa, zrealizowano już wiele inwestycji. Te, które zakończyły się sukcesem, pokazały, że dla sprawnego Opracowanie: Małgorzata Burzec-Lewandowska, [email protected] Robert Posytek, [email protected] Joanna Budzaj, [email protected] Cezary Szczepański, [email protected] Aneta Wieczorek-Hodyra, [email protected] Paola Menin, [email protected] dewelopera to realny zysk, dla zarządcy – wyzwanie warte zachodu. Porażki, których też nie brakowało, spowodowały jednak, że wśród inwestorów hurraoptymizm wciąż nie zapanował. Wiele dzieje się na rynku centrów handlowych. Do budowy kolejnych galerii zachęcają plany polskich sieci, które cieszą się niesłabnącym zainteresowaniem klientów i bez kompleksów rywalizują ofertą ze światowymi gigantami. Marki te chętnie wybierają m.in. Trójmiasto, a szczególnie Gdańsk, który dziś zamienił się w handlowy plac budowy. Z drugiej strony galeriom zagrażają dyskonty, które osłabiają pozycję działających w nich hipermarketów. Prawdziwa euforia zapanowała w nieruchomościach logistyczno-magazynowych. E-commerce i projekty typu SBU, produkcja i inwestycje BTS, a także otwarcie na nowe lokalizacje mogą zaowocować podwojeniem powierzchni w ciągu najbliższych 5 lat. Z życzeniami miłej lektury wydawca: PTWP SA Katowice Business Point ul. P. Ściegiennego 3, 40-114 Katowice, tel. 32 209 13 03, fax 32 253 06 77 Redakcja: www.propertynews.pl 00-867 Warszawa, al. Jana Pawła II 27 Projekt okładki: studio PTWP, fot.: Zdrojowa Invest fot: shutterstock There Is No Alternative... # Poziom inwestycji w polskie nieruchomości komercyjne rośnie. Zwiększa się nie tylko liczba transakcji, ale przede wszystkim wielkość zainwestowanego kapitału. Coraz częściej w grę wchodzą przejęcia portfelowe. Bo nieruchomości nie mają dziś alternatywy. Tylko w tej branży, jeśli działa się oportunistycznie, stopy zwrotu mogą sięgać powyżej 20 proc. # 05 autor Małgorzata BuRzeC-Lewandowska, Robert Posytek J eden z moich kolegów powiedział, że żyjemy w czasach TINA – There is no alternative. Wydarzenia w Chinach tylko pogłębiają to zjawisko. Jeszcze na początku tego roku amerykański FED zapowiadał, że podwyższy stopy procentowe, ale teraz pomysły te są już raczej nieaktualne – mówi Przemysław Krych, prezes Griffin Real Estate. Konrad Białas, analityk DM TMS Brokers SA, potwierdza, że Bank Centralny Chin, aby reagować na wysychanie płynności na rynku kredytowym, już obniża stopy procentowe. – Kolejne spadki z pewnością czekają nas jeszcze w tym roku – mówi. W otoczeniu niskich stóp procentowych będziemy żyć przez najbliższe lata. – Oznacza to, że rządy nie płacą nic lub wręcz każą sobie płacić za przechowywanie pieniędzy. Firmy nie płacą za swoje obligacje, banki każą sobie płacić za przechowywanie pieniędzy, a akcje są albo rekordowo drogie, albo bardzo szybko spadają. Więc „there is no alternative”, tylko nieruchomości – podsumowuje prezes Griffin Real Estate. Tylko Polska? Dziś nieruchomościowe aktywa poszukiwane są w różnych częściach kontynentu, ale szczególnie interesująca jest Europa Centralna i Południowa. Jak mówi Thomas Kurzmann z GTC, tu możliwe są do osiągnięcia naprawdę wysokie stopy zwrotu z nieruchomości. – W tym momencie największym zainteresowaniem funduszy spośród wszystkich krajów Europy Centralnej cieszy się Polska – wyjaśnia. Jednak Griffin poszukuje okazji także w innych państwach regionu. – Polska, dzięki swojej wielkości i dużej liczbie miast regionalnych, pozostaje najbardziej atrakcyjna. Z kolei Czechy, Słowacja czy Węgry to tzw. państwa jednego miasta – wyjaśnia Przemysław Krych. Interesującym rynkiem jest Rumunia. Inwestorzy coraz częściej spoglądają także na Europę Południową. – Włochy i Hiszpania wyglądają interesująco, ale w Hiszpanii dał się już zauważyć wzrost cen – podkreśla. Adrian Karczewicz z firmy Skanska zwraca uwagę na coraz większe zainteresowanie inwestorów miastami regionalnymi w Polsce. – W 2014 roku przypadło na nie 25 proc. wszystkich dokonanych transakcji. W I połowie 2015 roku jest jeszcze lepiej – ponad 50 proc. – wylicza. Poza Warszawą najatrakcyjniejsze są Wrocław i Kraków. Przemysław Krych wymienia też Łódź. – Do tej pory niedoceniana, chwali się znacznym spadkiem pustostanów. Atrakcyjny stają się też Poznań, który przez wiele lat był śpiącym gigantem, oraz Trójmiasto – wyjaśnia. Adrian Karczewicz podkreśla, że nieruchomości komercyjne są dziś bardzo atrakcyjnym sposobem lokaty kapitału wobec innych form inwestowania. – Mamy dość niskie stopy procentowe, a stopy kapitalizacji dla najlepszych biurowców w Warszawie wynoszą 6, a nawet mniej niż 6 proc. – mówi dyrektor ds. transakcji w Skanska. Jak dodaje, często porównuje się je do 10-letnich niemieckich obligacji rządowych, które uchodzą za najbezpieczniejszą formę lokaty kapitału. Jednak różnica sięga 5 proc. – Oprocentowanie wspomnianych obligacji to 1 proc. To pokazuje atrakcyjność nieruchomości komercyjnych dla inwestorów – wnioskuje. Na rynkach regionalnych i w dzielnicach peryferyjnych Warszawy oraz na Mokotowie stopy kapitalizacji sięgają 6,5-7 proc. i więcej. Obiekty magazynowe osiągają zaś poziom powyżej 7 proc. dla produktu wynajętego długoterminowo. Tomasz Trzósło z JLL mówi, że w Polsce najatrakcyjniejsze nieruchomości handlowe w ostatnim półroczu osiągają średnie stopy kapitalizacji na poziomie 6 proc., a czasami dużo poniżej tej wartości. Oczywiście wielkość zysku zależy od klasy aktywów i czasu inwestowania. – Są tacy, którzy grają równo z rynkowym cyklem, czyli kupują wtedy, kiedy wszyscy to robią i tak samo sprzedają. To nie jest najlepszy sposób re k l a m a Lepsze od obligacji n i e r u c h o m o ś c i ko m e r c y j n e w w w . p rop e r t yn ews.pl #06 Polska to dziś Europa Północna Robert Dobrzycki, Panattoni Tomasz Trzósło dyrektor zarządzający JLL w Polsce W Polsce w ostatnich latach widać zwiększające się zainteresowanie inwestycjami w nieruchomości komercyjne, przy czym chodzi nie tyle o ich liczbę, co wielkość zainwestowanego kapitału. W odróżnieniu od lat poprzednich, mamy do czynienia z większą liczbą transakcji portfelowych, o dużej skali inwestycji, niekoniecznie na terenie jednego kraju. Na przykład 50 proc. w Polsce, a pozostałe w innych krajach, w Europie Środkowej, ale i Europie Zachodniej. Mówimy też o istotnie większym zainteresowaniu inwestorów platformami inwestycyjnymi. Widzieliśmy ostatnio transakcję zmiany właściciela GTC czy zmianę właściciela większościowego w firmie Echo Investment. Tego rodzaju transakcji nie było wiele w przeszłości, a teraz się pojawiają. Nieruchomości, w porównaniu do innej klasy aktywów inwestycyjnych, mają tę zaletę, że fizycznie istnieją. Podstawą inwestycji nie jest więc zapis na koncie, rejestr czy inny instrument finansowy. Dziś zainteresowanie inwestorów rynkiem nieruchomości magazynowych jest olbrzymie. Składa się na to wiele czynników. Jednym z głównych jest e-commerce, ale to także wypadkowa sytuacji w polskim przemyśle. Dobrze zlokalizowane i wynajęte obiekty magazynowe przynoszą dziś bardzo wysokie stopy zwrotu. Możliwe do osiągnięcia stawki kapitalizacji wahają się w przedziale 6-7,5 proc. Pewnym minusem jest mniejsza płynność. Z drugiej strony, nieruchomości te są odporne na zmiany wartości w krótkim okresie. W oczach inwestorów kwalifikacja Polski zmieniła się. Wcześniej istniał podział na Wschód i Zachód, dziś jest to Północ-Południe. Polska nie jest zaliczana do Europy Wschodniej, tylko Północnej. Coraz częściej inwestorzy wchodzący do Europy traktują nasz kraj jako ten, gdzie warto długookresowo lokować kapitał. Już dawno słychać było głosy, że Polska jest atrakcyjniejsza od Włoch czy Hiszpanii. Dziś mówi się, że także od Francji. Lokalizacja najważniejsza Maciej Brożek, dyrektor ds. komercjalizacji w firmie Torus Tak naprawdę mówimy o trzech podstawowych kryteriach oceny inwestycyjnej. Pierwszy i najważniejszy to lokalizacja. Znakomite położenie inwestycji to podstawowy argument dla inwestora. Chodzi głównie o jej skomunikowanie, przede wszystkim ze środkami komunikacji miejskiej. Jeśli ten warunek nie jest spełniony, z dużym prawdopodobieństwem pierwsze problemy deweloper napotka już podczas komercjalizacji, a ze sprzedażą może być jeszcze trudniej. Drugim niezwykle istotnym dla inwestorów obszarem są oczywiście najmy. Co oczywiste, najlepiej jeśli umowy są długie, strukturyzowane i z bardzo dobrymi najemcami. Trzeci ważny czynnik to jakość samego budynku. Kwestie techniczne, które przez wiele lat (zwłaszcza w latach 2007-2008) były często bagatelizowane, teraz zaczynają być istotnym elementem oceny. Techniczne due diligence jest audytem, który trwa najdłużej i jest chyba najbardziej wnikliwy. Bardzo dobry stan techniczny i wysoka jakość budynku gwarantują przecież funduszowi bezproblemową eksploatację i brak znaczących nakładów na nieruchomość przez okres przynajmniej 5-7 lat. Poza tym najemcy obiektu wysokiej jakości będą też bardziej skłonni pozostać w nim na dłużej, co znacznie ułatwić może proces rekomercjalizacji. Poziom inwestycji na rynku hotelarskim będzie rósł Michał Sternicki, dyrektor generalny, Aareal Bank AG Oddział w Polsce Nieruchomości komercyjne to specyficzna forma lokowania kapitału. Należy patrzeć na nie w zdecydowanie dłuższym horyzoncie, ale z reguły przynoszą wysokie stopy zwrotu. Przed wejściem Polski do Unii Europejskiej nasz rynek nieruchomości był postrzegany jako płytki i marginalny. Jeszcze 10-15 lat temu mieliśmy do czynienia ze stopami zwrotu na poziomie 10 i więcej procent. Dziś Polska dołączyła do grona pięciu dojrzałych rynków europejskich, które przyciągają największą liczbę inwestorów. Obecnie stopy zwrotu zaczynają się od 5 proc. W Niemczech, Francji czy Wielkiej Brytanii są niższe o 100-150 punktów bazowych, ale należy pamiętać, że te rynki mają bardzo długą historię, a Polska dołącza do nich po zaledwie 20-25 latach rozwoju wolnej gospodarki. Najlepszy poziom zwrotu generują nieruchomości handlowe, które przynoszą inwestorom stopy na poziomie 5-5,5 proc. Dzieje się tak dlatego, że czynsze w Polsce rosły bardzo powoli lub w ogóle, a były jedynie indeksowane o poziom inflacji. W dłuższej perspektywie ciekawą inwestycją są również nieruchomości logistyczne. W ciągu ostatnich lat bardzo rozwinęła się infrastruktura transportowa, a kompleksy magazynowe obsługują już nie tylko Polskę, ale także rynki krajów ościennych. Po 2012 roku i Euro 2012 obserwujemy wzrost zainteresowania inwestorów hotelami. Dzieje się tak, ponieważ systematycznie rośnie obłożenie. W Warszawie kształtuje się już powyżej 60-65 proc., a to bardzo dobry wynik. Poziom inwestycji na rynku hotelarskim będzie rósł i stanie się dobrą alternatywą dla handlu, biur i magazynów. p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 n i e r u c h o m o ś c i ko m e r c y j n e w w w . p rop e r t yn ews.pl #08 POLSKA: STOPY KAPITALIZACJI Biura Centra Handlowe Magazyny 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% Konrad Białas analityk DM TMS Brokers S.A. Wydarzenia na chińskim rynku akcji prowadzą do sytuacji, w której inwestorzy będą czuć się mniej pewnie z utrzymywaniem środków na rynku akcji, co powoduje, że będą poszukiwać alternatywnych form lokowania kapitału z potencjałem na europejskim rynku nieruchomości. 4,00% 2,00% 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 H1 2015 Źródło: JLL Capital Markets Q2 2015 na zarabianie pieniędzy – wyjaśnia Przemysław Krych. – Inni kupują tylko nieruchomości typu „prime”, ale są to aktywa, które raczej zabezpieczają kapitał niż zapewniają istotny wzrost jego wartości. – Najlepiej zarabiają ci, którzy grają oportunistycznie – osiągają stopy zwrotu powyżej 20 proc. Pozostali odnotowują jednocyfrowe wzrosty – mówi Krych. Dla inwestorów kupujących nieruchomości komercyjne w Europie, Polska uchodzi za kraj stabilny i bezpieczny, dający możliwość poprawienia ważonego zwrotu z całego portfela. Stopy kapitalizacji są wyższe niekiedy o 50 punktów bazowych, niekiedy o 100 i więcej w porównaniu z innymi nieruchomościami o podobnej jakości w krajach Europy Zachodniej czy USA. Jednak nad Wisłą, wraz z upływem lat, stopy możliwego do osiągnięcia zysku zmniejszają się. – Jest to stan naturalny wiążący się z tym, że w oczach inwestorów ryzyko takich inwestycji w Polsce się zmniejsza. Są gotowi to akceptować – podsumowuje Trzósło. Dominuje zagraniczny kapitał Radosław Świątkowski, prezes zarządu REINO Partners Polska Adrian Karczewicz dyrektor ds. transakcji, Skanska Commercial Development Europe 2014 rok to najbardziej wyjątkowy okres na rynku nieruchomości komercyjnych od czasu kryzysu w 2008 roku. W tym czasie w całej Europie Centralnej sprzedano nieruchomości za łączną kwotę 8 mld euro, z czego na zakup biurowców przeznaczono 3 mld euro. Polski rynek nieruchomości komercyjnych jest zdominowany przez zagranicznych graczy. Polscy inwestorzy indywidualni są tu obecni w niewielkim zakresie, a instytucjonalni praktycznie wcale. To wynik polityki inwestycyjnej, systemu funduszy emerytalnych i strategii towarzystw ubezpieczeniowych. Dla inwestorów indywidualnych barierą jest wartość inwestycji. Nieruchomości warte 25 mln euro i więcej są dla nich niedostępne, nawet jeśli 60-65 proc. ich ceny zostanie sfinansowane kredytem bankowym. Z konieczności inwestują więc przez fundusze, a takich produktów na polskim rynku do tej pory nie było zbyt wiele. Brakuje dobrych aktywów Thomas Kurzmann, prezes zarządu GTC Obecnie zarówno w Polsce jak i Czechach, brakuje dobrych produktów inwestycyjnych, którymi mogą być zainteresowane podmioty inwestycyjne. To rodzi negatywne konsekwencje. Inwestorzy zgromadzili duże zasoby kapitału i chcą podpisywać nowe umowy, ale często nie dochodzi do finalizacji rozmów. Sprzedający wyczuwając sytuację, stawiają naprawdę trudne warunki, które są nie do przyjęcia z punktu widzenia kupujących. Negocjacje są trudne, zajmują mnóstwo czasu, a na koniec bardzo często i tak strony nie dochodzą do porozumienia. Inwestorzy są już coraz bardziej zmęczeni taką sytuacją. Niestety, minie jeszcze trochę czasu, zanim sprzedający i kupujący będą w stanie się porozumieć, a ceny osiągną satysfakcjonujący wszystkie strony poziom. Dobra wola musi pojawić się u obu stron – kupujący muszą zaakceptować wyższe ceny, ale sprzedający muszą porzucić dotychczasowe praktyki wyczekiwania w nadziei na dodatkowe podbicie wartości nieruchomości. Nikt nie chce sprzedać za wcześnie, bo wszyscy czekają na wzrost cen. Dla dobra rynku sytuacja musi jednak ulec zmianie. p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 n i e r u c h o m o ś c i ko m e r c y j n e #0 9 Największe transakcje inwestycyjne na rynku polskim w okresie II poł. 2010 r. – I poł. 2015 r. Sektor Projekt Miasto Data Szacowana wartość Sprzedający Kupujący 1 Handel + biura Złote Tarasy + Skylight &Lumen (77 proc.) Warszawa I kw. 2012 r. 475 mln euro ING Real Estate Unibail-Rodamco/CBRE PFCE 2 Handel Silesia City Center Katowice III kw. 2013 r. powyżej 400 mln euro Immofinanz Konsorcjum na czele z Allianz 3 Handel Manufaktura Łódź IV kw. 2012 r. 390 mln euro Fonciere Euris / Apsys Union Investment 4 Biura Rondo I Warszawa I kw. 2014 r. prawie 300 mln euro BlackRock RREEF 5 Handel Poznań City Center Poznań I kw. 2014 r. poufna Europa Capital / TriGranit / PKP Resolution / ECE 6 Handel Galeria Mokotów (50 proc.) Warszawa III kw. 2011 r. 237,5 mln euro GTC Unibail-Rodamco 7 Biura Plac Unii Warszawa IV kw. 2014 r. 226 mln euro Liebrecht & wooD / BBI Development Invesco 8 Handel Magnolia Wrocław III kw. 2011 r. 222,5 mln euro NFI Octava / Menchester Corporation Blackstone 9 Biura Warsaw Financial Center (WFC) Warszawa IV kw. 2012 r. poufna CA Immo / Pramerica Allianz Real Estate / Tristan Capital Partners 10 Handel Wola Park Warszawa IV kw. 2013 r. poufna PBW RE Fund / IXIS AEW Europe Inter IKEA Centre Group Poland 11 Biura Metropolitan Warszawa IV kw. 2014 r. poufna Aberdeen (DEGI) Deutsche Asset & Wealth Management (RREEF) 12 Handel Galeria Kaskada Szczecin IV kw. 2011 r. poufna ECE Projektmanagement ECE Fund 13 Handel Galeria Kazimierz Kraków IV kw. 2013 r. 180,4 mln euro GTC / Avestus Invesco 14 Handel Portfolio Focus Mall (50 proc.) Bydgoszcz, Rybnik, Piotrków Trybunalski, Zielona Góra IV kw. 2011 r. szacunkowo 180 mln euro Parkridge Handel Aviva European Property Fund 15 Handel Portfolio Charter Hall (Zakopianka, Arena, Borek, Turzyn, Dąbrówka) Kraków, Gliwice, Wrocław, Szczecin, Katowice IV kw. 2013 r. 174,5 mln euro Charter Hall Handel Reit Tristan Capital Partners 16 Handel Promenada Warszawa II kw. 2011 r. 171 mln euro Carpathian Fund Atrium European Real Estate 17 Handel Galeria Dominikańska Wrocław III kw. 2013 r. 151,7 mln euro Deutsche EuroShop / Otto Family Atrium European Real Estate 18 Biura International Business Center I & II Warszawa IV kw. 2012 r. poufna GLL Real Estate Partners DEKA 19 Handel Galeria Malta (75 proc.) Poznań IV kw. 2010 r. szacunkowo 140 mln euro Neinver Heitman 20 Biura Platinium Business Park (I-IV) Warszwa IV kw. 2012 r. poufna GTC Allianz Real Estate Źródło: JLL fot: shutterstock Sprzedaż Złotych Tarasów to jedna z największych transakcji na rynku nieruchomości komercyjnych w Polsce #10 ro z m aw ia ł a Małgorzata BuRzeC-Lewandowska Skala nie gwarantuje sukcesu o ko w o ko #11 # Po doświadczeniach z lat kryzysu zaufanie do doradców wcale nie spadło. Wręcz przeciwnie. Przedsięwzięcia wielkiej skali są już uważane za mniej ryzykowne, ale wymagają większej pracy ze strony fachowców – mówi w rozmowie z Property Magazine Mark Ridley, dyrektor generalny Savills na Wielką Brytanię i Europę. rek l ama W ostatnim czasie na rynku doradztwa nieruchomości dużo się działo: najpierw DTZ zostało kupione przez TPG & PAG, następnie to samo DTZ przejęło Cushman & Wakefield. Do tego doszły transakcje na skalę regionalną, jak przejęcie Morroccan Lanka przez Colliers. Poza tym w ostatnim roku Savills kupił sto procent udziałów w niezależnym doradztwie firmy Studley. Czy to fala konsolidacji, która pokazuje, że na tym rynku nie ma miejsca dla małych graczy? Rynek usług doradczych już od lat jest podzielony pomiędzy globalnych graczy i firmy działające lokalnie. Procesy konsolidacyjne obserwujemy w wielu sektorach i bez wątpienia będą one nadal postępować. Nasza ostatnia transakcja – przejęcie niezależnej firmy Studley – potwierdza, że także Savills uczestniczy w tych procesach. Zakup był podyktowany długofalową strategią rozwoju w regionie Ameryki Północnej oraz chęcią zbalansowania naszego sukcesu w Wielkiej Brytanii, Europie i Azji. Ta transakcja już przynosi nam zyski. W Polsce z jednej strony mamy do czynienia z postępującą konsolidacją, a z drugiej na rynku wciąż pojawiają się niezależni doradcy... To naturalny proces, który idzie w parze z konsolidacją rynku i chęcią generowania większych zysków. Strategiczna konsolidacja daje możliwość rozwoju kariery osobom, które rozwijają się z tym biznesem. Z drugiej jednak strony, silni i doświadczeni gracze lokalni zawsze będą mieli możliwość rozwijania biznesu. Polska jest tego dobrym przykładem. Jednak ich oferta może odpowiadać szerokiej grupie klientów lokalnych, ale nie zawsze sprawdzi się w kontaktach z międzynarodowym biznesem. o ko w o ko w w w . p rop e r t yn ews.pl #12 fot: shutterstock Jak globalny kryzys gospodarczy wpłynął na usługi doradztwa w branży nieruchomości? Czy zaufanie do doradców spadło? Przede wszystkim są rynki, na których rentowność znacznie spadła, ale większość zdążyła już dojść do siebie i otrząsnąć się z kryzysu. Dodaje nam to pewności przy kolejnych inwestycjach – nasz model biznesowy okazał się odporny i utrzymał ogólną opłacalność w czasie recesji. Jednak kryzys zmienił rynek. Znacznie zwiększyła się konkurencja ze strony firm księgowych oraz banków inwestycyjnych. Pojawili się też zupełnie nowi gracze. Nie sądzę jednak, że zaufanie do doradców spadło. Prawdę mówiąc, duże przedsięwzięcia są uważane za mniej ryzykowne, ale wymagają większej pracy ze strony doradców. Które rynki są „najgorętsze” z punktu widze- Mark Ridley, nia doradców i gdzie w tym zestawieniu znaj- dyrektor generalny Savills na Wielką Brytanię i Europę Z rynkiem nieruchomości związany jest od ponad 30 lat. Doświadczenie zdobywał m.in. w Londynie oraz na azjatyckim rynku inwestycyjnym. Jest również założycielem biura Savills w Manchesterze, które powstało w 1996 roku i obecnie współpracuje ze 130 kluczowymi klientami, takimi jak: British Land, Hammerson, Legal and General, St Martins Property Corporation oraz London Metric. Obecnie Mark Ridley jest odpowiedzialny za zarządzanie agencją Savills w Wielkiej Brytanii i Europie. W ostatnim czasie zaangażowany był m.in. w transakcję zakupu More London, która opiewała na 1,7 mld funtów, sprzedaż 3 Hardman Square (105 mln funtów), Project Blue Portfolio (754 mln euro), a także 21 Tudor Street, EC4 (13,4 mln funtów) oraz zakup 5 Canada Square i E14 (383 mln funtów). duje się Europa Centralna i Wschodnia? Jakie są plany Savillsa, jeśli chodzi o ekspansję? Czy firma skłania się ku przejęciom, czy będzie rosnąć organicznie? W Europie Zachodniej chcemy dalej rozwijać się na wiodących rynkach, tam, gdzie już jesteśmy obecni, czyli w Niemczech, we Francji, Włoszech i w Hiszpanii. Z kolei w Europie Centralnej i Północnej kluczowe dla nas rynki to Belgia, Holandia, Polska oraz kraje nordyckie. Stale poszukujemy nowych kierunków rozwoju, ale we współpracy z firmami prowadzącymi bezpośrednie inwestycje. Tam, gdzie jesteśmy już obecni, rozwijamy się organicznie. Wchodząc na nowe rynki, przyglądamy się możliwościom zakupu działających przedsięwzięć w celu szybkiego wykreowania większej skali działalności. Prawdopodobnie najgorętszym rynkiem nieruchomości pozostaje Wielka Brytania z Londynem na czele. To miasto cieszy się największym przepływem międzynarodowego kapitału na świecie. Rynek w Irlandii szybko się odbudował i wciąż dobrze się rozwija, ale to rynki Hiszpanii, Niemiec i Holandii potrafiły najlepiej dostosować się do zmian i nowych realiów. Odbudowa rynku nieruchomości w Europie wciąż trwa. Z jednej strony obserwujemy duże zainteresowanie regionem Europy Środkowo-Wschodniej, co znajduje odbicie w liczbie i wartości transakcji. Z drugiej, we Włoszech oraz krajach nordyckich wolumen transakcji nie był tak wysoki, jak na innych rynkach, ale wierzę, że to ulegnie zmianie w końcówce 2015 roku. Duże znaczenie dla rynku miała jak na razie największa transakcja 2015 roku – zakup centrum handlowego Palladium Prague, której wartość wyniosła 512 mln euro. Dziękujemy za rozmowę Fuzja DTZ z Cushman & Wakefield nam nie zagraża Michał Muc, dyrektor Działu Kompleksowych Usług dla Nieruchomości, Savills Mimo że obie firmy deklarują, iż dysponują uzupełniającymi się kompetencjami i zasięgiem na różnych rynkach, wraz z fuzją dochodzi do konsolidacji portfeli obiektów, którymi zarządzają. Część nieruchomości będzie względem siebie konkurowała na tych samych rynkach. Dotyczy to nie tylko wynajmu budynków, ale też m.in. zarządzania nieruchomościami handlowymi w tych samych miastach, które w sposób naturalny rywalizują ze sobą. To otwiera szansę innym graczom, w tym Savills, na walkę o przejęcie tych nieruchomości w zarządzanie. Innym obserwowanym zjawiskiem jest wzmożony ruch na rynku pracy. To z kolei daje możliwość przejęcia rozpoznawalnych na rynku ekspertów, którzy nie widzą dla siebie przyszłości w nowych strukturach. p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 O designie nieruchomości architektura wnętrza wzornictwo 1 1 -1 4 L u t e g o 2 0 1 6 m i ę d z y n a r o d o w e c e n t r u m k o n g r e s o w e , k at o w i c e wa r t o r oz m aw i ać ... M a ł g o r z ata B u r z e c- L e wa n d o w s k a , To masz Ko n i o r , A r c h i t ek t, P r o f. d r h a b . a r c h . E wa K u ry ło w i c z , sz e f r e dakcj i ryn ku n i e ru ch o m ości z a ł o ż y c i el w i c ep r e z e s G r u p a P TW P SA ko n i o r stu d i o K u r y ł o w i c z & A s s o c i at e s Przestrzeń, w której żyjemy, nie jest nam obojętna, a architektura i design decydują o sukcesie inwestycji już w takim stopniu jak lokalizacja. To moment, w którym wyzwaniem staje się szukanie inspiracji. Z architekturą mamy do czynienia na co dzień. Jest kosztowna, trwała, bezpowrotnie zmienia krajobraz. Nie zawsze zdajemy sobie sprawę, jak silny wpływ wywiera na nasze życie. Dlatego jakość architektury mierzyvamy zadowoleniem jej użytkowników. Rozmawiajmy o architekturze. Poprzez rozmowę budujmy świadomość otoczenia. Nawet najlepsza architektura jest niekompletna bez dobrej urbanistyki, której domaga się każde miasto. Przestrzenie między budynkami są równie ważne, jak same budynki. Sądzę, że jakość przestrzeni w większym stopniu zależy od oczekiwań użytkowników niż talentu architektów. Prowadzenie pracowni architektonicznej wymaga dobrego orientowania się w realiach i uwarunkowaniach wykonywania zawodu, potrzebach klientów i wymaganiach odbiorców naszej pracy. Dlatego nasza branża potrzebuje spotkań w jak najszerszym gronie. ZAREZERWU J TERMIN 4 DESIGN DAYS – największe w tej części Europy wydarzenie rynku nieruchomości, architektury, wnętrz i wzornictwa. Przez cztery dni ikony światowego i polskiego designu, najwięksi architekci i projektanci, producenci i firmy usługowe oraz deweloperzy będą dyskutować o tym, co inspiruje i kreuje światowe trendy w architekturze i designie. Przedstawią ofertę nowatorskiego wyposażenia i technologii, a także najnowsze inwestycje mieszkaniowe na południu Polski. Spotkaniu towarzyszyć będzie szereg imprez, w tym rozdanie nagród dla branży. inwestycje w w w . p rop e r t yn ews.pl #14 Recepta na inwestycje # Miasta regionalne zyskują w oczach inwestorów. W pierwszym półroczu w sześciu głównych ośrodkach, poza Warszawą, powierzchnia biurowa wzrosła do 3 mln mkw., co stanowi już 66 proc. podaży dostępnej w stolicy. W planach są kolejne biurowce, centra handlowe i hotele. Jak budować atrakcyjność inwestycyjną miast? Na jakich miejskich inwestycjach deweloperom zależy najbardziej? Jakie spektakularne obiekty komercyjne powstały w największych ośrodkach w ostatnim czasie? O to zapytaliśmy prezydentów miast. Połączyć siły Paweł Adamowicz, prezydent Gdańska W ramach współpracy publiczno-prywatnej miasto Gdańsk wspólnie z holenderskim wspólnikiem Multi Corporation B.V. przystąpiło do realizacji projektu „Zagospodarowanie targu siennego i targu rakowego”. Inwestycja obejmuje centralny punkt aglomeracji, w sąsiedztwie dworca kolejowego, Głównego Miasta i budynków użyteczności publicznej, z bezpośrednim dostępem do wszystkich środków komunikacji publicznej Trójmiasta i łatwym dojazdem z wielu kierunków. Na terenie kompleksu powstanie plac miejski zaprojektowany jako atrakcyjne miejsce spotkań i odpoczynku. Będą tam miejsca do siedzenia w otoczeniu zadbanej zieleni, a także liczne kawiarnie i restauracje z ogródkami, otwarte do późnych godzin wieczornych. Plac będzie również doskonałym miejscem do organizacji imprez otwartych. Kolejny projekt to „Zagospodarowanie północnego cypla Wyspy Spichrzów”. W tej sprawie w marcu 2015 roku Miasto Gdańsk podpisało z konsorcjum Multibud – Immobel umowę o partnerstwie publiczno-prywatnym. Celem jest kompleksowe zagospodarowanie i zabudowa północnego cypla Wyspy Spichrzów poprzez stworzenie wizytówki miasta. Konsorcjum zaprojektuje, sfinansuje i zrealizuje obiekty zarówno publiczne, jak i komercyjne. Wśród obiektów publicznych planowane są m.in.: przebudowa układu drogowego, przebudowa mostu Stągiewnego jako mostu zwodzonego, budowa mariny na południe od mostu Stągiewnego oraz ogólnodostępnej kładki dla pieszych, łączącej północny cypel Wyspy Spichrzów z Długim Pobrzeżem. Wśród obiektów komercyjnych planowane są m.in.: hotele, apartamenty i kilkadziesiąt tysięcy mkw. zabudowy usługowej. Szacunkowy koszt realizacji projektu to około 400 mln zł Przemysłowe tereny czekają na nowe życie Michał Guć, wiceprezydent Gdyni W ostatnim roku zrealizowano w mieście szereg inwestycji, głównie o charakterze biurowo-usługowym: kompleks biurowy Tensor przy ul. Łużyckiej, biurowiec Enter przy ul. Śląskiej czy kompleks Baltiq Plaza przy ul. Świętojańskiej. W strefie Śródmieścia Morskiego powstały: kompleks Gdynia Waterfront z hotelem Courtyard by Marriott, Park Konstruktorów na terenach postoczniowych tzw. Międzytorza oraz rozbudowa infrastruktury w Porcie Gdynia: przebudowa układów drogowych i kolejowych i nowa przestrzeń magazynowa na Nabrzeżu Śląskim. W planach są m.in.: Panorama Business & Retail Park – kompleks usługowo-biurowy i hotel, a w strefie Śródmieścia Morskiego – Nowa Gdyńska Marina. Siła Gdyni jako miejsca atrakcyjnego dla inwestorów wynika z kilku czynników: strategicznego położenia miasta na przecięciu ważnych międzynarodowych korytarzy transportowych, wykwalifikowanego kapitału ludzkiego, dostępności atrakcyjnych terenów inwestycyjnych, sprzyjającego otoczenia biznesowo-finansowego, a także stabilnego i otwartego na współpracę samorządu. Największym wyzwaniem dla rozwoju miasta jest zagospodarowanie terenów postoczniowych i przekształcenie ich funkcji z przemysłowej na miejską. W większości są to powierzchnie położone w bezpośrednim sąsiedztwie centrum miasta z dostępem do wód Zatoki Gdańskiej – dlatego proces rewitalizacji jest tak wyjątkowy i de facto sprowadza się do budowy nowej dzielnicy zwanej Śródmieściem Morskim. Dla obszaru tego uchwalono dwa plany zagospodarowania przestrzennego. W związku z tym na wsparcie władz mogą liczyć inwestorzy, którzy wpisywać się będą w główne założenia tych planów, tj.: pozostawienie tego terenu w pełni dostępnego dla mieszkańców i turystów, z możliwością korzystania również z walorów krajobrazowych tego miejsca. p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 inwestycje #15 Biznesowe zaplecze Polski Wschodniej Inwestorzy kochają Kraków Jacek Majchrowski, prezydent Krakowa Wizja rozwoju stolicy Małopolski oparta jest na szeregu strategicznych działań, których priorytetem jest tworzenie obszarów atrakcyjnych inwestycyjnie, nowoczesnych, a jednocześnie przyjaznych i zielonych miejsc do zamieszkania i wypoczynku. Istotne są także inwestycje w szeroko pojętą infrastrukturę, poczynając od rozwiązań komunikacyjnych, a kończąc na dostępie do nowoczesnych mediów. Stąd też wśród najważniejszych miejskich inwestycji ostatnich miesięcy trzeba wymienić: budowę linii tramwajowej ul. Lipska – Wielicka o wartości 166 mln zł, przebudowę linii tramwajowej od ronda Mogilskiego do placu Centralnego o wartości prawie 163 mln zł. Przedsięwzięciem mającym niewątpliwy wpływ na rozwój turystyki biznesowej w Krakowie jest oddanie do użytku Centrum Kongresowego ICE, którego budowa kosztowała 354,5 mln zł, a pierwsze miesiące funkcjonowania i wypełniony w całości kalendarz wydarzeń na wiele miesięcy naprzód udowadniają, że był to obiekt w Krakowie niezbędny. Liczba inwestorów w Krakowie systematycznie rośnie. Potwierdzają to dane z Krakowskiego Rynku Nieruchomości. To skutek konsekwentnych działań miasta. Przyciągamy inwestorów, bo Kraków to inwestycja w prestiż. Budujemy swój gospodarczy wizerunek i markę, biorąc udział w najbardziej prestiżowych imprezach targowych i wystawienniczych. To właśnie pozwala eliminować jedną z największych barier na drodze rozwoju gospodarczego Krakowa, jakim był brak nowoczesnej powierzchni biurowej. Dzięki spotkaniom z deweloperami, pokazaniu, jak atrakcyjnym rynkiem jest Kraków, znacznie wzrosła dostępność powierzchni biurowej – a ten właśnie czynnik poza silnym kapitałem ludzkim należy do istotniejszych z punktu widzenia firm outsourcingowych. Kraków jest również prężnym ośrodkiem naukowym, drugim po stolicy, największym ośrodkiem akademickim w Polsce. Intelektualny i naukowy potencjał miasta to 22 wyższe uczelnie, 12 tys. pracowników naukowych, prawie 195 tys. studentów oraz ponad 100 jednostek naukowo-badawczych i instytutów. Krzysztof Żuk, prezydent Lublina Jednym z ważniejszych procesów przeprowadzonych w ub. roku była sprzedaż przez miasto terenu po byłej zajezdni autobusowej Helenów o powierzchni 5,1 ha. Nieruchomość została zakupiona przez lokalnego dewelopera – Centrum Zana Holding Sp. z o.o., który zobowiązał się do budowy nowoczesnego parku biurowego o łącznej pow. zabudowy 75 tys. mkw. Ta inwestycja wzmacnia potencjał Lublina na drodze do stania się zapleczem biznesowym Polski Wschodniej. Zgodnie ze średnim przelicznikiem, na tys. mkw. pracuje ok. 100 osób, co oznacza, że na terenie nowego kompleksu na Helenowie do 2020 r. zatrudnienie może znaleźć 8-10 tysięcy osób. Takie nowoczesne powierzchnie biurowe dają możliwość rozwoju już istniejących przedsiębiorstw, a z uwagi na atrakcyjne ceny najmu przyciągają także nowe firmy, w tym zagraniczne. Ponadto, ta sama spółka realizuje obecnie na terenie lubelskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej kompleks Technic Office Park o pow. łącznej ponad 15 tys. mkw. Najemcy tych obiektów, po spełnieniu określonych kryteriów i uzyskaniu zezwolenia ministra gospodarki, będą mogli korzystać z pomocy publicznej w postaci zwolnienia z podatku od nieruchomości. W związku z dużym zainteresowaniem inwestorów rozpoczęliśmy prace nad rozszerzeniem granic lubelskiej strefy. Obecnie jej całkowita powierzchnia liczy 116 ha i jest już niemal w całości wykorzystana. Tylko w I półroczu tego roku inwestorzy zadeklarowali nakłady na poziomie o 110 mln złotych większym niż w całym roku ubiegłym. W planach jest rozszerzenie podstrefy o dodatkowe 82 hektary do 2018 roku. Po zrealizowaniu projektu rozszerzenia podstrefa obejmie tereny prawie do 200 hektarów. Szczególnie perspektywiczne kierunki rozwoju Lublina zostały określone w Strategii Rozwoju Miasta na lata 2013-2020. Dokument określa osiem sektorów priorytetowych, dzieląc je jednocześnie na trzy podstawowe – przemysł spożywczy, BPO/SSC, informatyka i telekomunikacja oraz pięć wspierających – logistyka i transport, energia odnawialna, motoryzacja, ochrona zdrowia i farmacja, biotechnologia. Przepis na inwestycje Jacek Jaśkowiak, prezydent Poznania Poznań staje się coraz atrakcyjniejszy dla inwestorów. Dynamicznie rozwija się tu rynek nowoczesnych powierzchni biurowych. Do największych przedsięwzięć należą m.in.: I etap kompleksu Business Garden Poznań, UBIQ Business Park, Centrum Zaawansowanych Technologii Nobel Tower czy Segment B Poznańskiego Parku Technologiczno-Przemysłowego. Realizowane są kolejne inwestycje, a do największych projektów należy biurowiec Bałtyk, który ma szansę stać się nową ikoną architektoniczną Poznania. Ponadto w mieście powstają dwa ważne centra IT: największe centrum przetwarzania danych w kraju Data Center 2 oraz Centrum Badawcze Polskiego Internetu Optycznego. Nową inwestycją jest też budowane Centrum Handlowe Posnania o powierzchni użytkowej blisko 100 tys. mkw. Władze samorządowe silnie wspierają projekty, które są ukierunkowane na warunki życia mieszkańców, a także innowacje, postęp gospodarczy oraz rozwój przedsiębiorczości. Priorytetowe dla miasta sektoramy gospodarki to produkcja zaawansowana technologicznie, zewnętrzne usługi biznesowe, badania i rozwój, działalność kongresowo-wystawiennicza oraz infrastruktura rekreacyjno-rozrywkowa. Miasto Poznań podjęło szereg inicjatyw we współpracy z inwestorami. Należą do nich m.in. WorkGate, czyli warsztaty dla studentów mające na celu popularyzację sektora BPO/SSC, Tydzień SSC/BPO – wydarzenie skierowane do uczniów szkół średnich, czy ogólnopolska kampania „Poznań daje pracę”, której głównym celem było przyciągnięcie do Poznania specjalistów poszukiwanych przez działające w Poznaniu firmy. Najważniejszym instrumentem wspierającym inwestora jest przydzielenie konkretnym projektom opiekuna z ramienia Biura Obsługi Inwestorów, tzw. pilota inwestycyjnego. To osoba pierwszego kontaktu, która wspiera, doradza i pomaga rozwiązywać ewentualne problemy. inwestycje w w w . p rop e r t yn ews.pl #16 Inwestycje, edukacja, kultura Rafał Dutkiewcz, prezydent Wrocławia Rok 2014 był dobrym okresem we Wrocławiu – pełnym ważnych wydarzeń w obszarze inwestycji, edukacji i kultury. To czas, w którym nastąpił ponad 12-procentowy wzrost wydatków inwestycyjnych – wynosiły one ponad 580 mln zł. W 2014 roku nacisk został jednak położony na realizację projektów, które mają poprawić jakość życia wrocławian. Mowa o budowie placówek przedszkolnych i szkolnych, remontach dróg, rozbudowie sieci dróg rowerowych wraz z wypożyczalnią miejskich rowerów, zakupie nowego taboru czy realizacji niemal 90 projektów pochodzących z niezwykle popularnego Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego. Jesienią 2014 roku zakończono rozbudowę ul. M. Skłodowskiej-Curie. To jedna z głównych ulic we Wrocławiu – prowadząca na Wielką Wyspę, na której znajduje się zabytkowa Hala Stulecia z fontanną multimedialną i ogród zoologiczny. W samym ogrodzie otwarte zostało Afrykarium-Oceanarium – jeden z najnowocześniejszych obiektów zoologicznych na świecie. Wartość inwestycji to 245 mln zł. Wrocławskie Afrykarium spośród wszystkich polskich biletowanych atrakcji turystycznych, muzeów, centrów poznawczych cieszy się największą popularnością. Od początku 2015 roku obiekt odwiedziło już ponad milion gości. Przed nami kolejne wyzwania. Miejską tkankę należy uzupełniać m.in. poprzez rozbudowę sieci żłobków, przedszkoli czy szkół. Musimy też myśleć o problemach ludzi starszych, bo Polska starzeje się w szybkim tempie. Miasto żywe to miasto, w którym kultura przeplata się z innowacją. Jeśli zaś chodzi o jakość życia, bardzo ważna jest nie tylko praca i mieszkanie, ale i czas wolny. Trzeba zatem dbać tak o kulturę, jak i tworzyć możliwości różnych form aktywności – w 2016 roku Wrocław będzie pełnił zaszczytną rolę Europejskiej Stolicy Kultury, a w tym roku otwieramy niezwykłe Narodowe Forum Muzyki. Co istotne, wszyscy coraz silniej dostrzegamy rolę ciszy i zieleni. Także w miastach. I jeszcze jedna niezwykle istotna sprawa – mobilność, bo mieszkańcy muszą mieć możliwość dobrego przemieszczania się miedzy domem, miejscem pracy, szkołą, teatrem, boiskiem. To wyzwania stojące przed nami w kolejnych latach. Miasto spotkań Marcin Krupa, prezydent Katowic Katowice, do tej pory postrzegane głównie przez pryzmat miejsca koncentracji przemysłu ciężkiego, dzisiaj są miastem poprzemysłowym, którego przewagę konkurencyjną nad innymi destynacjami inwestycyjnymi buduje wiele czynników. To kapitał ludzki, unikatowy w skali Europy Środkowej obszar aglomeracji zamieszkiwany przez ok. 2 mln ludności, atrakcyjne położenie geograficzne, ale również wysoko rozwinięta infrastruktura transportowa, która przez ostanie lata była kompleksowo modernizowana. Posiadamy najlepszą sieć drogową w Polsce oraz zapewniamy dostęp do 3 międzynarodowych lotnisk położonych w niedalekiej odległości. Dynamiczny rozwój Katowic jest rezultatem inwestycji realizowanych zarówno przez podmioty prywatne, np. z sektora nowoczesnych usług biznesowych czy deweloperów (liczne obiekty biurowe, osiedla mieszkaniowe, centra handlowe, w tym najnowszy Supersam w Śródmieściu Katowic i plany budowy Galerii Echo na południu miasta), jak i przez miasto. W ostatnim czasie w Katowicach zakończono inwestycje na terenie dawnej Kopalni Katowice, na którym powstały Międzynarodowe Centrum Kongresowe (MCK), gmach Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia (NOSPR) oraz Muzeum Śląskie (inwestycja Marszałka Województwa Śląskiego). MCK to wielofunkcyjny obiekt, który jest doskonałym miejscem dla przedsięwzięć o charakterze zjazdów, konferencji, seminariów, imprez kulturalno-społecznych czy projektów wystawienniczo-targowych. Natomiast gmach NOSPR oferuje dostęp do jednej z najlepszych sal koncertowych na świecie. Razem z Muzeum Śląskim i Międzynarodowym Centrum Kongresowym te trzy obiekty są symbolami dokonującej się na naszych oczach przemiany Katowic i sprawiają, iż Katowice staje się światowej rangi metropolią. Z miasta przemysłu ciężkiego zmienia się w miasto „przemysłu spotkań”. Planowane inwestycje będą dotyczyły przede wszystkim integracji transportu miejskiego i poprawy jakości życia w mieście. Te największe to budowa czterech centrów przesiadkowych i nowych linii tramwajowych, w tym na południe Katowic, by połączyć południowe dzielnice miasta z centrum. Kolejny projekt to budowa trzech basenów z małymi strefami SPA, które będą doskonałym uzupełnieniem oferty rekreacyjnej miasta. Kierunek z perspektywą Tadeusz Ferenc, prezydent Rzeszowa Rzeszów to centrum przemysłu lotniczego, badań dla potrzeb lotnictwa i usług edukacyjnych związanych z lotnictwem. Innowacyjny wizerunek miasta kształtuje również branża informatyczna skupiona w klastrze Informatyka Podkarpacka. Rzeszów jest liczącym się w skali kraju ośrodkiem skupiającym podmioty z branży informatycznej, a wiodąca rola przypada firmie Asseco Poland SA – jednemu z największych przedsiębiorstw informatycznych w Europie. Władze Rzeszowa będą konsekwentnie stawiać na dalszy dynamiczny rozwój sektora lotniczego i teleinformatycznego. Niewątpliwie jednym z najbardziej perspektywicznych kierunków rozwoju miasta będzie również systematyczny rozwój branży nowoczesnych usług dla biznesu, a w szczególności branż IT, F&A, LPO oraz R&D. Rosnący potencjał Rzeszowa dla tej branży dostrzegł m.in. Deloitte, który w lipcu br. podjął decyzję o zlokalizowaniu w stolicy Podkarpacia Centrum Usług Wspólnych na Europę Środkowo-Wschodnią. Celem podniesienia na wyższy poziom relacji władz Rzeszowa z inwestorami, w lutym 2014 roku utworzone zostało Biuro Obsługi Inwestora. Merytoryczni pracownicy biura udzielają wszelkiego wsparcia przedsiębiorcom na każdym etapie realizacji inwestycji w Rzeszowie. Wśród największych inwestycji są: SkyRes Warszawska – pierwszy, ultranowoczesny, wielkopowierzchniowy budynek biurowy w klasie A w Rzeszowie, zlokalizowany w bezpośrednim sąsiedztwie ścisłego centrum miasta czy nowoczesny obiekt mieszkaniowo-usługowy Apartamenty Zamkowe. Największym projektem kierowanym do inwestorów w Rzeszowie jest doskonale zlokalizowana Specjalna Strefa Ekonomiczna Rzeszów-Dworzysko, będąca podstrefą Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec. W obrębie Strefy znajdzie się ok. 450 ha gruntów. Tereny przemysłowe, planowane do objęcia przez SSE „Rzeszów-Dworzysko” w obecnych granicach miasta obejmują ok. 150 ha gruntów. W SSE znajdują się strefy produkcji, składu i magazynów oraz strefa Parku Naukowo-Technologicznego. p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 Investment in the future Attractive investment areas more than 50 ha of investment areas of the former steelworks located in Częstochowa Other forms of assistance to investors financing of investments BTS projects construction of office buildings, warehouse and production – to individual customer order Recreational properties extremely attractive leisure facilities located in the Kraków – Częstochowa Upland Investor Service complex support of investor visits, advisory services, analysis of the possibilities of acquiring EU Funds for the investments Regionalny Fundusz Gospodarczy S.A. Aleja Pokoju 44, 42-202 Częstochowa tel. +48 34 363 91 83, +48 696 403 904 [email protected] Biznes hotelarski czeka rewolucja ro z m aw ia ł a # Klasyczne kontrakty dzierżawy, przypominające umowy najmu w sektorze biurowym, to wciąż rzadkość na polskim rynku hotelarskim. O tym, kiedy takich umów będzie w naszym kraju więcej oraz gdzie tkwi największy potencjał do dalszego rozwoju branży, rozmawiamy z dr. Franzem Jurkowitschem, prezesem firmy Warimpex. paola menin W Niemczech wolumen transakcji hotelowych wynosi 2,7 mld euro rocznie. W Polsce to zaledwie 100-150 mln euro. Dlaczego sektor hoteli w naszym kraju jest nadal marginalnym elementem całego rynku inwestycyjnego? Powód jest prosty i ma podłoże historyczne. Ze względu na federalną strukturę Niemcy mają sześć lub nawet siedem dużych miast, które w równym stopniu są cenne dla inwestorów. Najstarszy przemysł rozwinął się na terenie Düsseldorfu. Monachium bardzo intensywnie rosło w ciągu ostatnich 10 lat, tak samo jak Berlin, Stuttgart lub Hamburg – te wszystkie ośrodki są atrakcyjne dla inwestorów. Natomiast w Polsce na rynku hotelowym istnieje jedno „centrum”, którym jest Warszawa. Inne lokalizacje są punktami drugiej kategorii. Jednakże od niedawna zainteresowanie międzynarodowych inwestorów innymi polskimi miastami znacznie wzrasta. Czy na liczbę transakcji ma wpływ rodzaj zawieranych umów między sieciami hotelowymi a inwestorami? Myślę, że tak. Rynek niemiecki jest w dużej mierze napędzany kontraktami dzierżawnymi operatorów hoteli, które nie są tak powszechne w regionie CEE, w tym w Polsce. Dzierżawa, tak jak w Niemczech czy zachodniej Europie, jest przede wszystkim produktem dojrzałego rynku – mamy sektor, na którym jest obecnych kilkuset konkurentów, znamy poziom cen i wiemy, gdzie jest największe obłożenie. To tworzy swego rodzaju duży tort, z którego każdy może ukroić swój kawałek. p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 hotele #19 Na polskim rynku tak dużego tortu, z klarowną kombinacją turystyki wypoczynkowej oraz przemysłu konferencji i spotkań ludzi biznesu, wciąż nie ma. Jednak, jeśli spojrzeć na to, ile nowych produktów pojawiło się w Warszawie w ostatnim czasie, można zauważyć, że Polska staje się coraz bardziej ustabilizowanym rynkiem i być może, kiedy już osiągnie pewien konkretny poziom stabilności, skłonność do podjęcia ryzyka, jakim jest dzierżawa, będzie większa. Na razie to ryzyko podejmują przede wszystkim deweloperzy, a rzadziej operatorzy hoteli. Jakie kontrakty są najpopularniejsze na polskim rynku hotelowym? Najpopularniejsze są kontrakty menedżerskie. Czasem zdarzają się także umowy franczyzowe. Jak wyglądają stopy zwrotu z inwestycji hotelarskich w Polsce i regionie CEE w porównaniu do Europy Zachodniej? rek l ama Trudno dokonać takiego porównania. Jeśli porównać Warszawę z innymi stolicami europejskimi, takimi jak Berlin czy Wiedeń, ta różnica wynosi pomiędzy 50 a 100 punktów stopy procentowej. Jednak jeśli chodzi o zysk, Warszawa w dalszym ciągu plasuje się bardzo blisko głównych wskaźników zachodniej Europy. Nie ma tu wielkiej różnicy, a to bardzo dobry znak. Czy polski rynek nieruchomości zyskuje w oczach zagranicznych inwestorów? Tak. W Polsce rozwój rynku nieruchomości komercyjnych jest napędzany przede wszystkim przez inwestycje biurowe i handlowe, ale hotele korzystają z tego pośrednio. Polska w ciągu dwóch ostatnich lat stała się płynnym rynkiem, takim jak Niemcy czy Austria. Jej wskaźniki zysku w obrębie „Central Business District” (CBD) są bardzo zbliżone do tych dwóch państw. Ponadto, stale poprawia się stan infrastruktury w Polsce. Obecnie mamy do dyspozycji lepszej jakości autostrady, komunikacja między miastami hotele w w w . p rop e r t yn ews.pl # 20 Franz Jurkowitsch, prezes zarządu, Warimpex Franz Jurkowitsch jest aktywny w branży nieruchomościowej od 1985 roku. Jego doświadczenie obejmuje działalność biznesową w obszarach deweloperskim oraz inwestycji w nieruchomości na Węgrzech, w Czechach, Polsce, Niemczech, Francji, Rumunii i Rosji. Jest przewodniczącym Rady Nadzorczej firmy Vienna International Hotelmanagement AG (od maja 1999) i przewodniczącym Rady Nadzorczej Fundacji Zygmunta Freuda w Wiedniu (Sigmund Freud Privatstiftung, od października 2003). Jest absolwentem Wiedeńskiego Uniwersytetu Ekonomicznego. Również na tej uczelni zdobył tytuł doktora w 1971 roku. poprawiła się, znacząco zwiększa się liczba połączeń lotniczych z państwami Zachodu – nie tylko z Warszawy, ale także z mniejszych miast, a to zawsze stanowi podstawę pozytywnego rozwoju rynku hotelowego. Czego Pana zdaniem wciąż brakuje na pol- Warszawa lub Kraków, lub dobrym połączeniem – takim miastem jest na przykład Wrocław, który jest połączony z Niemcami autostradą, czy też Gdańsk, który ma dobre połączenie z krajami skandynawskimi. A na samym rynku hotelarskim? skim rynku hotelarskim? Myślę, że zainwestowanie w sektor konferencyjny zdecydowanie poprawiłoby pozycję Polski na międzynarodowym rynku nieruchomości i przyciągnęłoby większą liczbę gości. Jeżeli mamy do czynienia z zadowoleniem ze strony uczestnika takiej konferencji, to być może za rok powróci on z rodziną lub ze znajomymi w ramach prywatnej wizyty. Istnieją przykłady rynków, z którymi tak właśnie się stało: wystarczy spojrzeć na Barcelonę, która 25 lat temu właściwie nie istniała na mapach. Później mieliśmy do czynienia z dwoma wydarzeniami: wstąpieniem do Unii Europejskiej i Olimpiadą, a przy okazji z inwestycją w doskonałe centrum konferencyjne i przekształceniem infrastruktury nadmorskiej. Dziś Barcelona jest znanym miejscem konferencji, a także obleganym punktem turystycznym. Nie da się oczywiście w dokładny sposób skopiować tego modelu, ale pod tym względem Polska na pewno ma duży potencjał. Naturalnie, będzie to dobrze funkcjonować jedynie w miastach z „mocnymi” lotniskami, jak Warto także wziąć pod uwagę fakt, że rola hoteli zmienia się z upływem czasu. Przykładem jest zjawisko teleworkingu, kiedy pracownicy pracują z domu, a gdy muszą się spotkać, nie korzystają już z biura, ale organizują spotkania w hotelu czy sali konferencyjnej – w tym wypadku zadaniem hotelu nie jest już jedynie zapewnienie noclegu. Spójrzmy na transformację, jaką przeszedł Berlin, który zaraz po Londynie jest numerem jeden na liście miast sprzyjających rozwojowi strat-upów – 10 lat temu nikt nawet o tym nie marzył. Potrzebni są zatem również przedsiębiorcy, którzy będą odnosić sukcesy i zachęcać innych do rozwijania swojego biznesu właśnie w Polsce. Być może na polskim rynku brakuje jeszcze czegoś na miarę Motel One – niemieckiej sieci hoteli low-budget, która jest obecna we wszystkich ważnych ośrodkach, ale też mniejszych miastach. Goście Motel One dobrze znają zakres cen i wiedzą, jakich udogodnień mogą się spodziewać. W Polsce nie musi to być oczywiście ta sama sieć, ale na pewno takiej struktury o podobnym koncepcie jeszcze brakuje. Brakuje hoteli Adam Konieczny, Christie + Co Rynek hotelowy w Polsce jest nadal marginalnym elementem sektora nieruchomości. Największą transakcją w 2014 roku była sprzedaż przez S+B Gruppe hotelu Hampton by Hilton w Śródmieściu Warszawy. Nabywcą tego największego w Europie hotelu Hampton został niemiecki fundusz Union Investment. Miały miejsce również dwie transakcje portfelowe – Hotele Diament zakupiły sieć pięciu hoteli Styles, a grupa Orbis przejęła środkowo-europejskie portfolio hoteli od swojego współwłaściciela – Accoru, w tym m.in. hotel Ibis Stare Miasto Warszawa. Obserwujemy coraz większe zainteresowanie funduszami inwestycyjnymi. W tym roku sprzedany został już hotel Radisson Blu we Wrocławiu, trwa również prywatyzacja hoteli Wojskowej Agencji Mieszkaniowej. W Polsce najbardziej aktywny jest kapitał niemiecki, jednak w ostatnich latach obserwujemy zwiększone zainteresowanie ze strony kapitału francuskiego oraz amerykańskiego. Pojawiają się również zapytania od inwestorów z Bliskiego Wschodu (Izrael, Katar, Zjednoczone Emiraty Arabskie) oraz Dalekiego Wschodu (Singapur). W dalszym ciągu brakuje odpowiednich produktów dla funduszy inwestycyjnych. Liczba działających od kilku lat obiektów sieciowych o wartości powyżej 20 mln euro jest ograniczona. Innym problemem są oczekiwania właścicieli hoteli całkowicie oderwane od rzeczywistości. Jest to więc rynek w dalszym ciągu niedojrzały, charakteryzujący się nierównowagą podażowo-popytową. p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 Hotele #21 Największe transakcje na rynku hotelarskim Rok Miasto Nieruchomość Kategoria Liczba pokoi Wartość transakcji Cena za pokój Sprzedający Kupujący 2015 Wrocław Radisson Blu Midscale 162 nieznana nieznana UBM development AG Union Investment 2014 Warszawa Hampton by Hilton Midscale 300 nieznana nieznana S+B Group Union Investment Warszawa Hotel Bristol Warszawa Upscale 206 nieznana nieznana Royal Starman Bristol UK private trust Quinn Group 2013 2013 Kraków Sheraton Kraków Upscale 232 38 mln euro 163 793 euro 2013 Zakopane Mercure Kasprowy Hotel Midscale 288 1 350 000 euro 4 688 euro 2012 Warszawa Hotel Europejski: Raffles Hotel & Resorts Luxury 93 2012 Warszawa InterContinental Warszawa Luxury 404 2012 Warszawa Holiday Inn Express Hotel Midscale 120 Raffles Hotel & Resorts (keeps 1/3) 103 mln euro 254 950 euro nieznana nieznana Algonquin Bachleda Grupa Inwestycyjna 2/3 Vera Michalski-Hoffmann (Takami Holding) Warimpex/UBM WestInvest InterSelect (DEKA) UBM Polish Hotels Company (investor from Portugal) 2011 Kraków Francuski Upscale 42 4 602 681 euro 109 588 euro Orbis Hotel Group Emir 19 2011 Warszawa Le Meridien Bristol Luxury 205 21 300 000 euro 103 902 euro Orbis Hotel Groups Royal Starman Bristol 2011 Warszawa Hotel Sobieski Upscale 435 50 mln euro 114 943 euro Warimpex, Europa Capital Wenaasgruppen (Norway) 2011 Kraków Hotel Orbis Cracovia Midscale 314 15 207 000 euro nieznana Orbis Hotel Groups Echo Investment 2011 Szczecin Hotel Orbis Neptun Midscale 277 15 207 000 euro nieznana Orbis Hotel Groups Echo Investment 2010 Warszawa Mercure Fryderyk Chopin Midscale 250 31 mln euro 124 000 euro Accor Polski Echo Investment 2009 Kraków Radisson Blu Luxury 196 32 mln euro 163 265 euro UBM Union Investment 2009 Kraków Andels Upscale 159 29 mln euro 182 390 euro Warimpex Deka 2008 Kraków Andels (50% stake) Upscale 159 33 mln euro 207 547 euro UBM Warimpex 2007 Kazimierz Hotel in Kazimierz 115 19 170 000 euro 166 696 euro undisclosed Europeski Fundusz Hipoteczny 2007 Łódź Orbis Grand 161 20 600 000 euro 127 950 euro Orbis Hotel Groups undisclosed 2006 Warszawa Hilton Warszawa & Convention Center (66 proc. stake) 207 35 900 000 euro 173 430 euro undisclosed Atlas Estates 2006 Warszawa Hotel Sobieski Upscale 427 22 200 000 euro 51 991 euro Polska Kasa Opieki Warimpex, Europa Hawk and Europa Fund 11 2006 Kraków Sheraton Kraków Upscale 323 45 mln euro 193 966 euro PKO Bank, NDI, Besix and Starwood Quinn Group 2006 Warszawa Hilton Warszawa Hotel & Convention Centre 314 35 900 000 euro 114 331 euro Undisclosed Atlas Estates 2001 Warszawa Intercontinental Warszawa 406 174 759 000 euro 430 441 euro Unknown Six Continents/UBM Vienna Midmarket Źródło: Christie + Co. W jakim kierunku będzie się rozwijać polski rynek hotelowy? Jeśli chodzi o przyszłość Polski, jestem optymistą. Kraj ten jest w trakcie transformacji w nowoczesną gospodarkę rynkową i, jeżeli nie będziemy mieli do czynienia w najbliższym czasie z żadnym kryzysem światowej gospodarki, będzie nabierać coraz większej prędkości i zwiększać swój potencjał. Polska nie osiągnęła jeszcze takiego poziomu jak Niemcy, ale wydaje mi się, że będziemy mieli tu do czynienia z podobną tendencją. Poza tym swojego charakteru zaczynają nabierać miasta regionalne. Przykładem jest Kraków – piękne miasto z dobrymi lotniskami, które jest połączeniem tradycji i nowoczesności. Podobnie rozwijają się takie miasta jak Wrocław i Gdańsk. Myślę, że wkrótce pojawi się tu więcej hoteli, a grupy klientów będą bardziej zróżnicowane. Być może Polska będzie się też mogła silniej wypozycjonować na rynku konferencji. Jakie są plany rozwoju firmy Warimpex na polskim rynku w najbliższych latach? W obszarze działalności deweloperskiej posiadamy dwa projekty biurowe w Krakowie i jeden w Łodzi, a także projekt biurowy i hotelowy w Białymstoku – to nasze cztery inwestycje, nad którymi aktualnie bardzo intensywnie pracujemy. Stale poszukujemy także miejsc do rozwoju w Warszawie – najprawdopodobniej kolejnym naszym projektem będzie hotel angelo. Naturalnie, od czasu do czasu zdarza nam się oportunistyczne podejście, które ciężko jest przewidzieć z góry. Jesteśmy nastawieni bardzo optymistycznie do polskiego sektora nieruchomości – jest to obecnie jeden z naszych najsilniejszych rynków. Dziękujemy za rozmowę Hotele www . propert y news . pl #22 Widok na dobrą inwestycję autor Aneta Wieczorek-Hodyra # Historia condo hoteli w Polsce to tyle samo sukcesów, co porażek. Dla sprawnego dewelopera to realny zysk, dla zarządcy – wyzwanie warte zachodu. Wśród inwestorów hurraoptymizm jednak nie zapanował. Znaków zapytania wciąż jest wiele. NAJNOWSZE REALIZOWANE I PLANOWANE INWESTYCJE CONDO W POLSCE Baltic Park Molo w Świnoujściu ZDROJOWA INVEST & HOTELS Royal Tulip Jurata QUALIA DEVELOPMENT Nowa Motława w Gdańsku DEKPOL Rezydencja Park Rodzinna w Mielnie FIRMUS GROUP Forest Ski Hotel & Resort w Szklarskiej Porębie ZDROJOWA INVEST & HOTELS Apartamenty Bukowa Góra w Wiśle KRISTENSEN GROUP R osnąca popularność systemu condo nie przekłada się na bezkrytyczną fascynację relatywnie nowym rozwiązaniem biznesowym. Dlaczego? Na przestrzeni lat powstało kilka inwestycji, które okazały się błędnie skalkulowane, źle zlokalizowane lub nie miały zapewnionego finansowania. Do najbardziej spektakularnych niepowodzeń można zaliczyć przedsięwzięcia firmy Hotel System powstałej w ramach grupy Salwator. Firma zbudowała dwa obiekty w Krakowie i po jednym w Poznaniu, we Wrocławiu i w Dźwirzynie. Niestety, przeliczyła się z możliwościami finansowymi i ogłosiła upadłość. Majątek zajął syndyk, a niedokończone projekty, m.in. w Zakopanem, trafiły pod młotek. Próby inwestowania na polskim rynku condo czyniła również sieć Choice. Niestety, ze względu na niesolidnego partnera, projekt okazał się niewypałem. Piętno na reputacji branży odcisnęło również fiasko obiektu Cztery Kolory we Władysławowie. Właściciel Dariusz Guzek wybudował hotel spa i pierwszy etap inwestycji condo – tzw. cytrynowy. Hotel zarządzał pokojami, a ich właścicielom, którzy podpisywali umowy najmu ze spółką Velaves Hotel-Spa, miał płacić gwarantowany stały czynsz w wysokości 25 tys. zł rocznie za pokój o powierzchni 25 mkw. Poślizgi w płatnościach zaczęły się już po kilku miesiącach. Gwoździem do trumny okazało się zawalenie konstrukcji sufitowej w holu condo hotelu. Obiekt trafił pod nadzór syndyka, a właściciele apartamentów zaczęli dochodzić swoich roszczeń w sądzie – bezskutecznie. Z kolei Guzek wyszedł z nieudanego przedsięwzięcia niemal bez szwanku. Stowarzyszeni inwestorzy do dziś walczą o odzyskanie pieniędzy, nie licząc już na zyski. Nieudane przedsięwzięcia psują rynek i rzutują negatywnie na cały segment. Inni gracze w trudnych czasach radzili sobie lepiej. Spółka Kristensen Group wstrzymała nowe inwestycje, koncentrując się na sprzedaży już zrealizowanych obiektów, tym samym minimalizując ryzyko niepowodzenia. Strategia przyniosła zamierzone efekty. Dziś Kristensen Group – wykorzystując aktualne ożywienie na rynku nieruchomości wakacyjnych – powraca do rozbudowy wartego 25 mln zł obiektu w Wiśle. Maszynka do zarabiania? Inwestycjom w apartamenty wakacyjne sprzyja sytuacja gospodarcza, do czego przyczyniła się Rada Polityki Pieniężnej. Dzięki wielokrotnym obniżkom stóp procentowych, trzymanie oszczędności na lokacie bankowej stało się coraz mniej opłacalne. Inwestorzy zaczęli więc rozglądać się za bardziej intratnymi rozwiązaniami. W efekcie pieniądze z lokat popłynęły m.in. na rynek apartamentów realizowanych w systemie p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 Hotele #23 condo lub mieszkań na wynajem. Znaczna część tych transakcji inicjowana była przez inwestorów lokujących kapitał na rynku nieruchomości dających większą stopę zwrotu niż tradycyjne instrumenty oszczędnościowe. – Teoretycznie zyski z tego typu projektów mogą być duże. Ich rentowność może oscylować na poziomie 7-8 procent i więcej – szacuje Bartosz Turek, analityk Lion’s Bank. – Inwestorzy powinni być jednak świadomi dużego ryzyka, jakim obarczony jest rynek condo hoteli. Gwarantowany przez kilka lat czynsz jest zachętą do wejścia. Potem, w większości przypadków, mamy do czynienia z partycypowaniem w zyskach, ale i kosztach, a więc indywidualni inwestorzy biorą na siebie ryzyko działalności obiektu – ostrzega. Wariantów zarządzania finansami condo hoteli jest wiele i zależą one od indywidualnych ustaleń z deweloperem. O ewentualnych kosztach kupcy mogą być informowani np. poprzez zapisy w umowie najmu. Z takim rozwiązaniem zetknęli się kupujący lokale od firmy Dolcan, pierwszego dewelopera mieszkaniowego, który zdecydował się wejść w system condo. Firma w umowie bierze na siebie naprawy, ale jedynie wynikające z bieżącego użytkowania. Koszty usunięcia ewentualnych wad budynku pokrywają wszyscy, bo rękojmia przysługuje inwestorom jedynie przez trzy lata. Partycypacja nie tylko w zyskach, ale i kosztach to niejedyny słaby punkt systemu condo. Zdaniem ekspertów, głównym problemem, przed którym już wcześniej stanęli właściciele apartamentów w inwestycjach Hotel System czy obiektu Cztery Kolory, jest brak zabezpieczeń na wypadek upadłości lub problemów finansowych obiektu bądź spółki nim zarządzającej. – Większość działających obiektów istnieje zaledwie kilka lat, a więc inwestorzy, którzy kupili apartamenty, nadal korzystają z gwarancji czynszu wynikającej z umowy z deweloperem czy zarządzającym obiektem. Gwarantowane kilkuprocentowe wypłaty przez kilka lat są uwzględnione w marżach przy sprzedaży lokali – mówi Alex Kloszewski, partner zarządzający spółki Hotel Professionals. – Co jednak dzieje się w kolejnych latach działalności obiektów lub wówczas, gdy deweloper „wychodzi z inwestycji”? Poza nielicznymi wyjątkami, to jedna wielka niewiadoma – uważa specjalista i jednocześnie zwraca uwagę na jeszcze jeden aspekt: duże ryzyko związane ze specyfiką polskiego rynku turystycznego. – Apartamenty condo są produktem typowo wakacyjnym, zwykle zlokalizowanym w regionach turystycznych mających obłożenie na poziomie 50-55 proc., czyli relatywnie niskie. Bo condo ofensywa rozpoczęła się właśnie w popularnych miejscowościach turystycznych. Znacznie mniejszą popularność notując w destynacjach biznesowych. – Aczkolwiek pierwsze obiekty tego typu powstały już np. we Wrocławiu (hotel Invite) czy Warszawie (Puławska Residence) – wylicza Dariusz Futoma, dyrektor Zespołu Doradztwa Hotelowego i Turystycznego Horwath HTL Poland. – W Polsce jest niewiele zagranicznych sieci zainteresowanych projektami condo, jak chociażby Louvre Hotel Group czy Best Western – dodaje. Amerykański sen Do walki o swoje miejsce na rynku dołączają kolejni deweloperzy, w tym ci specjalizujący się w budowie mieszkań. Nie brakuje też firm realizujących pojedyncze inwestycje. Dariusz Futoma, Dyrektor Zespołu Doradztwa Hotelowego i Turystycznego Horwath HTL Poland System hoteli condo okazał się właściwym zagospodarowaniem rynku z punktu widzenia ekonomicznego. Można mieć nadzieje na jego dalszy rozwój – powolny, ale stabilny. Wyzwaniem dla tego typu inwestycji mogą być m.in. utrzymanie jednolitych standardów i wysoka jakość serwisu. Gość nie powinien widzieć różnicy pomiędzy hotelem tradycyjnym a condo. Przykładowo, brak regularnych napraw i gruntownego odnowienia obiektu co 8-12 lat spowoduje spadek przychodów i zysków, gdyż obiekt przestanie być konkurencyjny. Sukces zależy również od dostępności kapitału odtworzeniowego (rezerwa FF&E). Dzięki temu w dłuższej perspektywie da się utrzymać taką samą jakość we wszystkich pokojach. Hotele w w w . p rop e r t yn ews.pl # 24 Jan Wróblewski, Członek zarządu Zdrojowa Invest & Hotels Oferta na rynku condo hoteli jest bardzo szeroka i każdy znajdzie lokal dostosowany nie tylko do zasobności swojego portfela, ale również indywidualnych preferencji. Po zakupie inwestor może wykorzystywać apartament na swoje potrzeby lub potraktować go wyłącznie inwestycyjnie. Jednak dziś każdy scenariusz rozwoju condo hoteli i prognozowanie potencjalnych zysków jest wyłącznie spekulacją. Jednym ze znaków zapytania jest bowiem sytuacja na rynku wtórnym. Ryzyko rośnie wprost proporcjonalnie do liczby działających i dopiero powstających obiektów. Przykładów rozwiązania problemu można szukać na kontynencie amerykańskim, gdzie sektor condo jest już dojrzały. W USA właściciele condo lokali zrzeszają się w stowarzyszenia, tzw. homeowner association. Zasady funkcjonowania wspólnot condo określa regulamin definiujący zakres praw, obowiązków i odpowiedzialności właścicieli poszczególnych lokali. Takie zapisy mają zapewnić dobry stan nieruchomości lub zapobiec spadkowi jej wartości. W przypadku condo hoteli zarządzaniem zajmują się renomowane marki hotelarskie, m.in. Four Seasons, Ritz-Carlton, Starwood, Hilton, Le Méridien czy Kempinski, które często decydują się na początku na uruchomienie tradycyjnego hotelu, a dopiero z biegiem czasu lokale sprzedawane są indywidualnym inwestorom. Innym sposobem na uniknięcie kłopotów finansowych może być utworzenie wspólnoty, która posiada 50,05 proc. udziałów w powierzchni nieruchomości i tym samym może decydować o wyborze operatora hotelowego albo zarządzać obiektem we własnym zakresie. Czy któryś ze sprawdzonych na amerykańskim rynku wariantów mógłby się przyjąć w polskich warunkach? 1,5 tysiąca lokali w budowie Rynek condo hoteli choć wyszedł z fazy raczkowania, nadal jest stosunkowo młody. Najstarsze obiekty, zlokalizowane w kurortach wakacyjnych, liczą nie więcej niż kilkanaście lat. Większość z nich przynosi właścicielom regularne zyski. Atrakcyjna perspektywa rozwoju rynku przyciąga deweloperów realizujących nowe inwestycje i osoby zainteresowane alternatywną formą lokowania kapitału. Z najnowszych badań firmy Reas wynika, że w samym 2014 roku w polskich projektach condo powstało blisko tysiąc lokali, a realizację kolejnych 1,5 tysiąca zaplanowano na bieżący rok. To imponująca dynamika. wpływ architektura i wysokiej jakości wykończenie, bo apartament w condo hotelu to produkt luksusowy skierowany do osób zamożnych, które wydając określoną kwotę pieniędzy, oczekują prestiżu. – Kolejnym ważnym faktorem jest godny zaufania deweloper oraz doświadczony operator hotelowy, który będzie potem obiektem zarządzał i wypłacał właścicielom czynsz – wylicza Jan Wróblewski i doradza uważną analizę każdej Inwestycja dobrze skalkulowana oferty. – Należy zwrócić szczególną uwagę na Według ekspertów głównym powodem roz- podmioty bez doświadczenia hotelarskiego czarowań systemem condo jest obiecywanie czy deweloperskiego lub nowych graczy z poinwestorom zbyt wiele. Każdy hotel ma określo- jedynczymi inwestycjami, zwłaszcza w mniej atrakcyjnych lokalizacjach, ną zyskowność operacyjną którzy oferują nierealne i oferta czynszu powyżej 6-7 stopy zwrotu przekraczająproc. jest trudna do zrealizoce 8 proc. rocznie w pierwwania w przypadku obiektów szych latach funkcjonowania prowadzonych przez firmy obiektu – dodaje. bez doświadczenia w branży. Potencjalni inwestorzy po– Inwestorzy powinni winni sprawdzać reputację być jednak świadomi ryzyfirmy, zanim zdecydują się ka i wszystkich czynników na zakup i mieć świadomość wpływających na sukces intego, że inwestycja w lokal westycji. Potencjalne zyski condo to nie tylko perspekzależą m.in. od lokalizacji to przykładowa cena tywa zysków, ale i niełatwa i zaplecza, które oferuje netto za 2-pokojowy sztuka inwestowania. obiekt, doświadczenia zaapartament o powierzchni Polskie społeczeństwo się rządcy i rzetelnej kalkulacji 40 mkw. bogaci, a posiadanie aparta– wylicza Bartosz Turek. mentu z widokiem na morze Na umiejętnym łączeniu czy góry stało się synonimem czynników decydujących o powodzeniu przedsięwzięcia bazują najwięksi sukcesu. Dobrą passę na rynku condo inwestycji gracze polskiego rynku condo hoteli, w tym Zdro- podtrzymują też otoczenie niskich stóp procenjowa Invest. Spółka zarządza ośmioma obiek- towych oraz pozytywna atmosfera wokół branży tami. Po kilka obiektów condo mają również hotelarskiej. Jednak dziś, tak jak w przypadku w swoim portfelu m.in. Qualia Development czy centrów handlowych czy biurowców, w branży Sabe Investments wraz ze spółkami zależnymi. condo nie ma miejsca na nieprzemyślane projekty. Według Jana Wróblewskiego, członka zarzą- Czas bezlitośnie obnaży nietrafione lokalizacje, du Zdrojowa Invest & Hotels, na sukces sprze- nieudolne zarządzanie czy skąpstwo na etapie dażowy danej inwestycji, poza lokalizacją, mają realizacji inwestycji. 360 tys. zł p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 Biura www . propert y news .pl #26 Dobry adres au to r Aneta Wieczorek-Hodyra B # Rynek powierzchni biurowych w Warszawie dojrzewa. Potężne kompleksy i drapacze chmur na stałe wpisały się w krajobraz miasta, ale pokazały też niszę. Nie każdy najemca chce być jednym spośród tysiąca. Są tacy, dla których najważniejsza jest prestiżowa lokalizacja, niebanalna architektura i klimat miejsca. Wszystko to mają butikowe biurowce. iurowce butikowe nie konkurują z nowoczesnymi obiektami biurowymi ani pod względem metrażu, ani stawek najmu. Średnia powierzchnia zrewitalizowanych budynków waha się od 4 do 10 tys. mkw., co w porównaniu do kilkudziesięciotysięcznych drapaczy chmur stanowi niewielki procent w skali rynku. Z kolei stawki czynszu są w większości przypadków o około 10-10 proc. wyższe od tych obowiązujących w nowoczesnych biurowcach. Mimo to chętnych nie brakuje. – Niektórzy najemcy są w stanie delikatnie zwiększyć budżet na wynajem biura w zamian za niepowtarzalny klimat i prestiż siedziby – komentuje Michał Lis, dyrektor w Dziale Wynajmu Powierzchni Biurowych JLL. – Wzrost liczby tego typu klientów jest zauważalny, choć nie jest to jeszcze bardzo duża zmiana – dodaje. Przyczyn popularności historycznych obiektów jako atrakcyjnych lokalizacji biurowych jest kilka. – Przede wszystkim w centrum miasta brakuje pustych działek, na których można budować, natomiast zabytkowe kamienice cechuje zwykle bardzo dobra lokalizacja oraz wiążący się z położeniem i historią p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 Biura #27 danego miejsca prestiż, bardzo ważny dla niektórych firm – wyjaśnia Michał Lis. Kancelarie prawne, konsulaty, firmy finansowe czy agencje kreatywne szukają mniejszych modułów zlokalizowanych w sercu miasta, w reprezentacyjnych budynkach. Historyczne obiekty w największym stopniu zaspokajają te potrzeby. Zrewitalizowane biurowce w Warszawie* BUDYNEK POWIERZCHNIA BIUROWA (MKW.) WŁAŚCICIEL Plac Małachowskiego 12 500 Kulczyk Silverstein Properties Le Palais 4 900 IVG Jasna 26 4 70 Vienna Insurance Group Royal Trakt Offices 4 100 IVG Plac Bankowy 1 3 700 Plac Bankowy 1 (Artur Jarczyński) Dom Dochodowy 3 000 Platan Group *wybrane realizacje Źródło: PORF, JLL Q1 2015 rek l ama Maciej Zajdel, członek zarządu Kulczyk Silverstein Properties, wskazuje na duży atut tych lokalizacji – niewielki wskaźnik rotacji najemców. – Budynki rewitalizowane i „osadzone” w istniejącej dobrze zagospodarowanej tkance miejskiej dają najemcom coś więcej, niż tylko funkcjonalną i nowoczesną powierzchnię: przede wszystkim „wyjątkowy i niepowtarzalny adres”, miejsce dopasowane do indywidualnych potrzeb, wysoki poziom wykończenia i niepowtarzalny klimat wnętrz- czyli wiele często niemierzalnych czynników, które trudno wycenić – mówi Maciej Zajdel. – Po pięciu czy dziesięciu latach, kiedy najemcy poznają już atuty budynku, rzadko decydują się na zmianę siedziby – dodaje. Inwestycja nie dla każdego W Warszawie więcej niż jeden projekt rewitalizacji historycznego obiektu wykonały takie firmy jak: Kulczyk Silverstein Properties (Mazowiecka 2/4, Małachowski Square, Ufficio Primo oraz planowany Ethos) oraz LHI (Chmielna 25 i Nowy Dom Jabłkowskich). – Wymienionych deweloperów nie można jednak określić mianem podmiotów specjalizujących się wyłącznie Maciej Zajdel członek zarządu Kulczyk Silverstein Properties Odnowa zniszczonej tkanki, zgodnie z przepisami technicznymi, budowlanymi i wytycznymi konserwatora zabytków czy też wysokimi wymaganiami kluczowych najemców, wiąże się ze znacznie wyższymi kosztami budowy i wydłużonym czasem realizacji. Dla deweloperów bez doświadczenia to nie lada wyzwanie. Biura w w w . p rop e r t yn ews.pl #28 Biurowce butikowe w Warszawie – w budowie i planowane Michał Lis dyrektor w Dziale Wynajmu Powierzchni Biurowych JLL Coraz więcej deweloperów uważa za prestiżowe posiadanie w swoim portfolio pieczołowicie zrewitalizowanej kamienicy. Potwierdza to mocną pozycję firmy na rynku. Rafał Nadolny Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków Nowa jakość, ale za wysoką cenę. W Warszawie wciąż jest miejsce dla kolejnych butikowych biurowców. W samym centrum miasta mamy wiele budynków o wartości historycznej, które wymagają zabezpieczenia i adaptacji na nowe cele. Dostosowanie rewitalizowanego obiektu do funkcji biurowych jest dużym wyzwaniem zarówno dla deweloperów, jak i służb konserwatorskich. Każda nieruchomość podlega indywidualnej analizie i wymaga niestandardowego podejścia do projektowania nowych funkcji, tak by walor historyczny w dalszym ciągu był zachowany w jak największej liczbie detali. Niejednokrotnie to bardzo czasochłonny i kosztowny proces. W zamian deweloper zyskuje nową jakość, choćby w postaci wyższej wyceny nieruchomości. Budynek Deweloper/Właściciel Powierzchnia najmu (mkw.) Biurowiec Kró.LEW.ska S+B Gruppe AG 5 500 Smolna 40 Budizol 4 300 Nowy Świat 2.0 Mars Real Estate/Agencja Rozwoju Przemysłu 4 100 Plac Zamkowy - Business with Heritage NDI/ Senatorska Investment 3 850 Ethos Kulczyk Silverstein Properties 11 100 Poznańska 37 Icon Real Estate Sp. z o.o. 4 200 Nowy Świat 64a Nowy Świat 64a Sp. z o.o. 3 300 Źródło: Knight Frank w budowie biurowców butikowych – zastrzega – Wielu deweloperów korzysta z unijnego wsparcia, jednak zdecydowana większość podmiotów Magdalena Czempińska. Zdaniem Macieja Zajdla butikowe biurowce są specjalizujących się w tworzeniu biurowców i pozostaną odrębną klasą obiektów dla konese- butikowych korzysta ze środków własnych, kredytu lub wsparcia ze rów i pasjonatów. Dotyczy strony funduszy, choćby to zarówno deweloperów, w postaci „forward funwłaścicieli obiektów, jak ding”, czyli zakupu z wczei najemców. Barierą dla śniejszym finansowaniem szybkiego rozwoju tego Knight Frank zidentyfikował blisko nieruchomości – mówi segmentu rynku jest bo30 budynków biurowych w WarszaMaciej Zajdel. Wiarygodny wiem wysoki próg wejścia. wie o łącznej powierzchni prawie 117 deweloper nie ma pro– Rewitalizacja i adaptacja tys. mkw., które oferują bardzo wyblemów z dostępnością kamienic jest procesem soki standard wykończenia, a jednokapitału. czasochłonnym, skomplicześnie są kameralnymi obiektami, kowanym i generującym w większości o powierzchni nieprzeWarszawa kraczającej 6 tys. mkw. Nieliczne wykoszty o 30-40 proc. wyż– miasto jątki to nieruchomości o powierzchni sze niż budowa od pod10-12 tys. mkw. z potencjałem staw – uważa przedstaTo zarówno zmodernizowane zabytwiciel Kulczyk Silverstein Biurowce butikowe to ciekowe kamienice, jak i nowoczesne Properties. – Deweloper kawa alternatywa na rynbudynki budowane od podstaw. musi mieć doświadczeku biurowym. Wszystko Zidentyfikowano też kolejne cztery nie w realizacji tego typu wskazuje na to, że liczba projekty w budowie o łącznej poobiektów. Chodzi o złotakich projektów będzie wierzchni 18 tys. mkw. oraz trzy inżony proces budowlany, rosnąć, nadal będzie to westycje na etapie planowania z porozmowy z miastem czy jednak produkt niszowy, zwoleniami na budowę, które będą konserwatorem zabytków. zlokalizowany głównie mogły być określone jako biurowce Przy rewitalizacji kaw stolicy. Zdaniem eksbutikowe. Ich metraż zajmie łącznie m i e ni c i i s tni e j ąc y c h pertów pozostałe regiony 19 tys. mkw. budynków można pomuszą poczekać na takie siłkować się zewnętrzinwestycje jeszcze kilka, nym wsparciem finansowym, choćby w po- a nawet kilkanaście lat, zanim rynek biurowy staci programu UE Jessica wspomagającego dojrzeje i stanie się płynny. Na wysyp prestirewitalizację miast. Nie jest to jednak wiodące żowych adresów trzeba będzie zatem jeszcze źródło finansowania w tym segmencie rynku. poczekać. Butikowy potencjał Największe umowy najmu w biurowcach butikowych w Warszawie w latach 2013-2015 Najemca Powierzchnia wynajęta w mkw./ rodzaj umowy Carpathia Business House Chajec, Don-Siemion & Żyto 1 100/pre-lease Foksal City Ministerstwo Spraw Zagranicznych 3 400/nowa Nowy Świat 2.0 Nieujawniony 1 600/nowa II kw. 2013 Pałac Młodziejowskiego Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka 1 400/ekspansja III kw. 2013 Pl. Bankowy 1 Grupa Lotos 1 100/nowa I kw. 2014 Plac Małachowskiego K&L Gates 3 600/pre-lease Data transakcji Budynek IV kw. 2013 II kw. 2015 II kw. 2015 Źródło: Knight Frank, PORF p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 Magazyny w w w . p rop e r t yn ews.pl #30 Sztuka odkrywania szans i zagrożeń # Kierunki rozwoju rynku powierzchni logistyczno-magazynowych w Polsce wyznaczają trzy trendy: e-commerce i projekty typu SBU, produkcja i inwestycje BTS, a także otwarcie na nowe lokalizacje. Bliski euforii nastrój może zaowocować podwojeniem powierzchni w ciągu najbliższych 5 lat. autor cezary szczepański Andrzej Rosiński prezes zarządu Waimea Holding Gdzie czyhają zagrożenia? Przyszłość zależy od stabilnej sytuacji ekonomicznej i politycznej. – Jeśli nie stanie się nic złego w gospodarce, czekają nas dobre lata – deklaruje Robert Dobrzycki, partner zarządzający Panattoni Europe. Jak zaznacza, nie zmienia to faktu, że trzeba pracować nad rozwojem rynku. – Kluczowe jest przyciąganie nowych inwestorów. Można to robić tylko poprzez dobry marketing. Polska, biorąc pod uwagę wszystkie kraje Unii Europejskiej, jest najlepsza dla lokowania inwestycji magazynowych. Tyle że nie wszyscy o tym wiedzą – uważa Dobrzycki. Powoli na horyzoncie zaczyna pojawiać się problem braku dużych gruntów pod wielkie inwestycje. – Przedstawiciele stref muszą działać, by tworzyć tego typu miejsca. W połączeniu z promocją da to świetne rezultaty – radzi Robert Dobrzycki. Zagrożenie tkwi także w znacznych zmianach polityki rządu, POPYT BRUTTO WEDŁUG SEKTORÓW [w proc.] 50 43 40 37 I półrocze 2015 r. I półrocze 2014 r. 30 20 17 18 11 10 9 4 6 8 7 10 11 4 6 4 5 0 POZOSTAŁE ARTYKUŁY SPOŻYWCZE FMCG ARTYKUŁY ELEKTRYCZNE LEKKA PRODUKCJA MOTORYZACJA SIECI SKLEPÓW OPERATORZY LOGISTYCZNI Większość najemców, którzy prowadzą działalność produkcyjną w North-West Logistic Park, to firmy skandynawskie, które znalazły u nas znakomite warunki do rozwoju. Przy podejmowaniu decyzji o lokowaniu produkcji w naszym parku logistycznym, ważnym czynnikiem dla firm z kapitałem skandynawskim był dostęp do bardzo dobrze przygotowanej i wykwalifikowanej kadry inżynieryjnej oraz pracowników z różnych branż ze znajomością języków obcych. Duże znaczenie dla firm duńskich ma położenie w bezpośrednim sąsiedztwie Szczecina, tuż przy węźle komunikacyjnym z dostępem do autostrady A6. Przejazd do Danii drogą lądową zajmuje niecałe 6 godzin. A inwestorzy. – Ze względu na rekordowy rok 2014 i malejącą liczbę pustostanów coraz częściej deweloperzy budują spekulacyjnie – komentuje Magdalena Szulc, dyrektor Segro na Europę Centralną. przecież wszyscy jeszcze bardzo dobrze pamiętamy kryzys z lat 2008-2009, który brutalnie uderzył w polski rynek magazynowy. Na najemców czekały setki tysięcy mkw. wolnej powierzchni. Przyszło jednak odbicie, a jego symbolem są potężne inwestycje Amazona. – Deweloperzy chcą budować i inwestować – przekonuje Tomasz Mika, dyrektor Działu Powierzchni Magazynowo-Przemysłowych w Polsce, JLL. Przyszłość rysuje się w świetlanych barwach – spada wskaźnik powierzchni niewynajętej, a do Polski przybywają kolejni Źródło: JLL p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 Magazyny #3 1 kryzysach geopolitycznych, ale także w opóźnieniach przy tworzeniu planów zagospodarowania przestrzennego. – Mimo tych zagrożeń, obserwujemy bardzo duże zainteresowanie Polską przez inwestorów – tłumaczy Tomasz Lubowiecki z 7R Logistics. Sztuką pozostaje więc umiejętne odkrywanie szans i zagrożeń, jakie przed deweloperami stawiają zmiany trendów na rynku. Dziś wszyscy stawiają na e-commerce i produkcję. Ostatnia mila – Liczba zamawianych przez internet produktów z roku na rok rośnie. W Niemczech na jedną osobę przypada 9-10 przesyłek rocznie. W Polsce to około trzech. Oznacza to, że przed nami duże możliwości rozwoju na polu zakupów internetowych – uważa Igor Caban, dyrektor zarządzający DHL Parcel. rek l ama Rozwój rynku e-commerce i jego wpływ na rynek magazynowy nie jest nowością. Trudno jednak dokładnie policzyć, ile mkw. powstało w odpowiedzi na potrzeby tego segmentu. Wynika to z płynnej granicy między sprzedażą tradycyjną a internetową. Sieci handlowe wykorzystują kanał elektroniczny do sprzedaży towarów, które są odbierane w tradycyjnych placówkach. – Jeszcze parę lat temu usługa kurierska była realizowana w ciągu 1-2 dni roboczych. Obecnie nie tylko przewozimy nieporównywalnie większe ilości przesyłek, ale czas dostawy mierzony jest w godzinach – przekonuje Igor Caban. Duże kompleksy logistyczne z powodu dłuższego czasu dojazdu do klienta mogą nie spełniać potrzeb najemców. Rozwiązaniem są projekty typu SBU, czyli Small Business Units. – Dzięki nim kurierzy mogą szybko reagować na zamówienia, KONCENTRACJA OBIEKTÓW PRODUKCYJNYCH ORAZ GŁÓWNE RYNKI MAGAZYNOWO-PRZEMYSŁOWE Główne polskie rynki przemysłowo-magazynowe (regiony) Obiekty przemysłowo-magazynowe wynajmowane pod produkcję Region szczeciński Region toruńsko-bydgoski Region poznański Region warszawski Region Polski Centralnej Region wrocławski Region górnośląski Region krakowski Źródło: Colliers International Magazyny w w w . p rop e r t yn ews.pl # 32 POPYT NETTO W MKW. VS DYNAMIKA PKB I kw. Piotr Wąs Dynamika PKB 1 500 000 6 proc. 1 000 000 4 proc. 500 000 2 proc. 0 0 proc. 2015 r. 2014 r. 2013 r. 2012 r. 2011 r. 2010 r. 2009 r. 2008 r. 2007 r. skracając czas dostaw na tzw. ostatniej mili – tłumaczy Chmielewski. Budynki SBU są najczęściej lokowane w obrębie największych miast. Zajmują stosunkowo niewielkie powierzchnie, ale mogą doskonale uzupełniać możliwości dużych centrów logistycznych. Przed branżą duże możliwości rozwoju. – Obecnie takich projektów nie ma zbyt wiele, ale pojawia się coraz większa potrzeba ich realizacji – komentuje przedstawiciel Colliers. Tym bardziej że e-commerce z roku na rok rośnie. Według prognoz w 2015 roku sprzedaż internetowa na świecie ma wzrosnąć o 18 proc., natomiast w Polsce o 21 proc. IV kw. 8 proc. 2006 r. Wschód Polski, w porównaniu z resztą kraju, posiada niewielką liczbę centrów logistyczno-magazynowych. Obserwujemy jednak aktywność deweloperów, która koncertuje w tej części kraju na obszarze Podkarpacia i rynku lubelskiego. Popyt na magazyny zgłaszany jest przez lokalne firmy i duże międzynarodowe koncerny, które wybrały wschodnią Polskę na lokalizację swoich zakładów produkcyjnych. W związku ze swoim rozwojem firmy te potrzebują większej powierzchni pod magazynowanie swoich produktów. Zainteresowanie wynajęciem powierzchni magazynowej w tej części kraju wyrażają również operatorzy logistyczni, którzy poszukują bazy do dystrybucji na lokalne rynki, np. rzeszowski czy lubelski. Oczywiście wraz z dalszą rozbudową infrastruktury w tej części kraju, będzie rósł również potencjał tego regionu. III kw. 2 000 000 2005 r. Leasing & Development Director, P3 Logistic Parks II kw. Źródło: JLL Produkcja rodzi wyzwania Polska pozostaje też niezwykle atrakcyjnym punktem na mapie Europy dla inwestycji produkcyjnych. – Mamy wciąż zachęcające koszty pracy, a zarazem dobrze wykształcone kadry i rozwijającą się infrastrukturę – tłumaczy Tomasz Mika. Popyt na powierzchnie buduje też zmiana w sposobie funkcjonowania firm przemysłowych. – Efektem kryzysu gospodarczego jest chęć zachowania dużej elastyczności przez najemców. Dlatego wolą oni wynajmować niż inwestować we własne zakłady produkcyjne – dodaje analityk JLL. A to z kolei świetny interes dla deweloperów. Średnie umowy najmu na rynku produkcyjnym wynoszą od 7 do 10 lat. Stabilny najemca przynosi stabilne dochody. Wymaga jednak specyficznych rozwiązań, czyli magazynów BTS – Build To Suit. Dla działalności produkcyjnej konieczne jest zapewnienie np. większego dostępu światła, grubszych podłóg czy dodatkowych źródeł zasilania elektrycznego. Polscy deweloperzy bez problemu radzą sobie z tymi wymaganiami. Rynek produkcyjny ma też coraz większy wpływ na popyt na powierzchnie magazynowe. Jest to możliwe m.in. dzięki potężnym inwestycjom rozpoznawalnych marek. Olbrzymi wpływ ma np. projekt Volkswagena, który aktywizuje branżę logistyczną oraz skłania do inwestycji lokalnych podwykonawców. – Wszyscy idą za dużymi. Dlatego musimy podjąć działania, by ściągnąć więcej takich marek – dodaje Maciej Chmielewski, partner i dyrektor Działu powierzchni logistycznych i przemysłowych w Colliers International. Jak zauważa Robert Dobrzycki, partner zarządzający Panattoni Europe, duże nadzieje wiązane są właśnie z tzw. sektorem automotive. Tyle że zmieniają się potencjalne lokalizacje dla nowych inwestycji. – W zachodniej Polsce coraz trudniej zdobyć pracowników. Dzięki lepszej infrastrukturze firmy poszukują szans na wschodzie kraju. Dlatego zdecydowaliśmy się zaangażować w projekty w Rzeszowie i Lublinie – mówi. Tomasz Lubowiecki, prezes 7R Logistics, podkreśla, że dodatkową zachętą dla inwestorów są ulgi finansowe oferowane w ramach Specjalnych Stref Ekonomicznych, a te po ostatnich zmianach w prawie są korzystniejsze właśnie na wschodzie. Nowe kierunki Zainteresowanie inwestorów ścianą wschodnią potwierdza Maciej Chmielewski. – Coraz częściej otrzymujemy zapytania od firm poszukujących innych miejsc niż Górny Śląsk czy Poznań. Swój wzrok kierują np. na Lublin – tłumaczy. Polska Wschodnia to nie jedyne miejsce, gdzie chcą wchodzić najemcy. Atrakcyjne stają się również okolice Bydgoszczy i przede wszystkim – Pomorze, choć wpływ samych portów wciąż jest niewielki. – Widzimy to po strukturze najemców w już istniejących centrach logistycznych – wyjaśnia Tomasz Mika. – Bardzo aktywne stają się jednak firmy skandynawskie. Bliskość geograficzna, niższe koszty pracy i bardzo wysoki standard magazynów sprawiają, że coraz częściej inwestują w okolicach Szczecina i Gdańska – dodaje. Branża duże nadzieje wiązała z rozbudową DCT w Gdańsku, ale czas pokazał, że firmy często wolą transportować towary bezpośrednio do centralnej Polski. – Paradoksalnie to efekt inwestycji infrastrukturalnych, czyli autostrady A1 – zauważa Maciej Chmielewski. Ostrożnie, ale z impetem Dziś branża korzysta z popytu i szuka nowych szans. Ten rok może być rekordowy, jeśli chodzi o popyt na powierzchnie. – W ciągu najbliższych pięciu lat zasoby polskich magazynów mogą się podwoić – informuje ekspert JLL. Deweloperzy pamiętają jednak lekcję z kryzysu lat 2008 i 2009. Działają ostrożnie, ale korzystają z okazji. – Sytuacja jest dobra, ale nie wpadajmy w hurraoptymizm. Rynek zależy w dużym stopniu od sytuacji gospodarczej. Dopóki jest korzystna, czeka nas rozwój – uważa Maciej Chmielewski. Zdaniem analityków, pomimo nowych trendów na rynku, na celowniku inwestorów pozostaną główne rejony magazynowe Polski. – „Żelazna piątka” nie jest zagrożona – podsumowuje Mika. p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 Professional services that cover all your real estate needs g Sales and acquisitions g Asset Management g Leasing and advisory g Property Management g Valuation and Consultancy g Project Management “Our key strength is our extensive international experience alongside a detailed local knowledge across market sectors including office agency, investment, valuation & consultancy, retail agency, property and project management. Our highly qualified teams adopt an entrepreneurial approach and have a thorough understanding of their clients’ strategies and goals and back up their strong technical skills with the most up-to-date information to deliver the best possible service.” Tomasz Buras MRICS CCIM Managing Director, Head of Poland Michał Ćwikliński MRICS Managing Director, Head of Investment Department ul. Złota 59 00-120 Warszawa +48 22 222 4000 savills.pl Jarosław Tutaj Director, Head of Retail Agency Michał Muc Director, Head of Real Estate Management Services Kamil Kowa MRICS Director, Head of Valuation and Consultancy centra handlowe w w w . p rop e r t yn ews.pl #34 Morze handlu # W Trójmieście są 23 galerie handlowe oferujące 513 tys. mkw. Nasycenie sięga 499 mkw. na 1000 mieszkańców. To trzeci wynik w Polsce, po Wrocławiu i Poznaniu. Ponad połowa tych metrów kwadratowych znajduje się w Gdańsku. Najmocniejszą pozycję na rynku mają Galeria Bałtycka i Riviera w Gdyni, ale w trakcie realizacji są kolejne projekty. Jak zmieni się handlowa mapa Trójmiasta? a utor małgorzata burzec-lewandowska, robert posytek T rójmiasto, a szczególnie Gdańsk, to dziś handlowy plac budowy. Największa inwestycja powstaje w centrum miasta. To Forum Gdańsk (wcześniej Forum Radunia), które wzbogaci ten obszar o 63 000 mkw. Buduje się też Galeria Metropolia. Plany zwiększenia powierzchni mają też właściciele Galerii Bałtyckiej. Poza tym trwa gruntowna przebudowa i modernizacja centrum handlowego ETC – najstarszego obiektu handlowego w Gdańsku, oddanego do użytku w 1994 r. Podobny proces – ale nie na taką skalę – przechodzi centrum Morena. Nowoczesny handel zawita też do Sopotu, gdzie realizowany jest projekt Sopot Centrum. Ale kolejnych perspektywicznych lokalizacji nie brakuje. – Potencjał Podaż powierzchni w centrach handlowych w Trójmieście 2005 261 500 2006 261 500 2007 342 900 2008 362 000 2009 411 900 2010 426 100 2011 440 500 2012 460 300 2013 510 100 2014 510 100 2015.08 513 000 Źródło: JLL, I półrocze 2015 (uwzględnione centra handlowe powyżej 5 000 mkw. GLA) handlowy ma teren stoczni, pomiędzy Europejskim Centrum Solidarności, ul. Nową Wałową i Centrum Stocznia Gdańska. Projekt Gdynia Waterfront pomiędzy Sea Towers a Skwerem Kościuszki na nadbrzeżu Basenu Prezydenta w Gdyni również wypełni przestrzeń z możliwością zabudowy handlowej – opowiada Marta Augustyn. Deweloperzy chętnie realizują swoje przedsięwzięcia w regionie, bo Trójmiasto cieszy się bardzo dużym zainteresowaniem inwes to rów pos zukują c yc h okazji w sektorze handlowym. Agnieszka Kołat z JLL zaznacza, że przedmiotem zakupów są przede wszystkim centra z najmocniejszą pozycją rynkową. Przykładem jest transakcja sprzedaży gdyńskiej Riviery. – Mimo że ostateczna wartość transakcji nie została ujawniona, możemy potwierdzić, że była to kwota w przedziale 291300 milionów euro, co stanowi największą tegoroczną umowę we wszystkich segmentach rynku inwestycyjnego w Polsce – mówi. Dla porównania, obecnie wolumen wszystkich transakcji handlowych w Polsce wynosi ponad 600 milionów euro. Inne znaczące transakcje ostatnich lat dotyczyły Osowy Gdańsk czy Fashion House Gdańsk. Turysta na zakupach Czy aktywność deweloperów i inwestorów jest równoznaczna z zainteresowaniem sieci handlowych? Marta Augustyn potwierdza, że poziom obrotów najemców w Trójmieście jest zbliżony do osiąganego na takich rynkach jak Kraków czy Wrocław. Pomaga w tym inny kalendarz zakupowy niż w pozostałych aglomeracjach. – W okresie wakacyjnym, kiedy centra handlowe zwykle rejestrują spadek odwiedzalności, trójmiejskie obiekty przeżywają boom – zarówno pod względem liczby gości, jak i obrotów. Wynika to oczywiście z turystycznego, nadmorskiego charakteru aglomeracji – tłumaczy Marta Augustyn. Jak dodaje, polski turysta stanowi bardzo ważną grupę klientów trójmiejskich centrów handlowych w okresie wakacyjnym, szczególnie jeśli nie dopisuje pogoda. A nie tylko na Polaków trójmiejskie centra mogą liczyć. Właściciele gdyńskiego Klifu wskazują na zwiększony napływie turystów z zamożnych krajów skandynawskich. Agnieszka Sawicka, z firmy AEW Europe, reprezentującej właściciela marki Klif, podkreśla, że specyfika kalendarza zakupowego miejscowości wypoczynkowych czy turystycznych nie wpływa w dużym stopniu na kształtowanie oferty, ma jednak niebagatelny wpływ na strategię marketingową i promocyjną. – Z naszymi komunikatami reklamowymi, działaniami promocyjnymi musimy odwołać się również do osób, które są tutaj stosunkowo krótko. Musimy dać się poznać i zachęcić do wizyty w ekspresowym tempie. Należy wykazywać się dużą proaktywnością, aby robić to skutecznie. Stąd nasza współpraca z Urzędem Miasta, obecność na plażach i podczas największych imprez sezonu, a także ścisła współpraca z hotelami – wylicza. Istotnym odbiorcą trójmiejskiej oferty handlowej jest również niemiecki i rosyjski turysta. Oczywiście, znaczenie tej ostatniej grupy klientów może maleć w efekcie napiętej sytuacji politycznej. – Przez długi czas Gdańsk był ważnym celem wyjazdów turystyczno-zakupowych dla gości z Rosji, szczególnie z Obwodu Kaliningradzkiego. Ostatnio liczba Rosjan odwiedzających Trójmiasto znacząco zmalała. Ich powrót z pewnością przyczyniłby się do dalszego rozwoju sektora handlowo-usługowego – przekonuje Małgorzata Słowik z Multi-Poland. Jasne i ciemne strony Specjaliści wskazują, że w Trójmieście jest zapotrzebowanie zarówno na ofertę modową z niższej i średniej półki, jak również na marki z kategorii premium. Potwierdzeniem tego jest dobra pozycja centrum Klif w Gdyni, które w gronie najemców posiada m.in. marki: Bohoboco, Bizuu, Pinko, Michael Kors czy Liu Jo. Agnieszka Sawicka podkreśla, p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 centra handlowe #3 5 Największe centra handlowe w Trójmieście* Nazwa Miasto Właściciel Data otwarcia Powierzchnia GLA (mkw.) Liczba sklepów 1 Riviera Gdynia Union Investment (w momencie pisania materiału transakcja oczekuje na finalizację) 2001, 2013 70 500 250 2 Galeria Bałtycka Gdańsk ECE Projektmanagement Polska 2007 46 400 200 3 CH Osowa Gdańsk Pradera / Hansainvest 1998 39 100 65 4 Port Rumia Rumia Auchan Polska 2007 35 000 85 150 5 Klif Gdynia AEW Europe 1996, 2009 31 800 6 Auchan Gdańsk Auchan Polska 1998, 1999 27 600 55 7 Morena Gdańsk Carrefour Polska 2002 26 000 65 8 Galeria Przymorze Gdańsk Immogdańsk 2009 23 600 105 9 Tesco Gdynia Tesco Polska 2004 22 000 50 10 Galeria Szperk Gdynia UBM Realitätenentwicklung 2010, 2012 21 500 70 *Tabela uwzględnia tylko format centrów handlowych. Źródło: JLL że marki rozważające ekspansję w Trójmieście są ostrożne, szczególnie te debiutujące. – Otwarcie nowego salonu obarczone jest szeregiem analiz i badań, ale nasze negocjacje i sukces istniejących najemców rek l ama przynoszą pozytywne rezultaty – tłumaczy. Dodaje, że już na jesieni w Klifie Gdynia zadebiutuje salon marki COS, a z początkiem 2016 r. nastąpi reotwarcie monobrandowego butiku Liu Jo. Tak optymistyczny wobec tej lokalizacji nie jest już prezes firmy CDRL SA Marek Dworczak. Z jednej strony wymienia Trójmiasto wśród najbardziej interesujących rynków dla firmy i potwierdza, że spółka Marta Augustyn JLL Czynsze „prime” dotyczące sklepów o powierzchni 100 mkw. z asortymentem odzieży lub dodatków, w najlepszych galeriach w Trójmieście, wynoszą 40-47 euro za mkw. miesięcznie i są porównywalne do poznańskich, ale są niższe od np. od wrocławskich. Poziom wakatów w centrach handlowych w Trójmieście wynosi obecnie 4 proc. Dla porównania, w Aglomeracji Warszawy jest to ok. 1,8 proc. centra handlowe w w w . p rop e r t yn ews.pl #36 Galerie handlowe w budowie Nazwa Miasto Inwestor Data otwarcia Powierzchnia GLA (mkw.) Liczba sklepów 1 Galeria Metropolia Gdańsk PB Górski 2016 34 200 150 2 Forum Gdańsk (dawniej Forum Radunia) Gdańsk Multi Development 2017 63 000 200 Źródło: JLL Centrum Riviera Rynek centrów handlowych w Trójmieście zmierza ku dojrzałości. Wydaje się, że podstawowymi obiektami kształtującymi obraz handlu będą Galeria Bałtycka, Centrum Riviera w Gdyni oraz nowo budowane Forum Radunia. Te galerie koncentrują najsilniejsze marki i dają najbardziej zróżnicowaną i uniwersalną ofertę. Pierwsze dwie cieszą się wysoką odwiedzalnością. Wciąż istniej popyt na proste obiekty zogniskowane wokół hipermarketu czy też typowe traffikowe centra przy obwodnicy czy drogach wyjazdowych, obsługujące osoby dojeżdżające do pracy w Trójmieście. interesuje się takimi obiektami jak Galeria Bałtycka i powstająca Metropolia. – Z drugiej strony należy zastanowić się, jak po otwarciu kolejnych galerii poradzą sobie sklepy w starszych centrach – zauważa Dworczak. Sieci lubią Trójmiasto Przedstawiciel firmy Mayland potwierdza, że potencjalny najemca zainteresowany np. otworzeniem flagowego sklepu w Trójmieście wybierze centrum Riviera, Galerię Bałtycką lub obie jednocześnie. – Większy problem mają mniejsze obiekty, gdyż konkurują o lokalizację tych samych sieci. W przypadku Centrum Riviera mamy najważniejszych graczy, a zainteresowanie wciąż jest. Ostatnio np. podpisaliśmy umowę z Desigualem – mówi Marek Ciszewski, dyrektor centrum. Właściciele ETC Gdańsk przekonują, że decyzja o przebudowie była podyktowana dobrymi wynikami centrum i zainteresowaniem sieci handlowych. Marek Ciszewski, dyrektor centrum Sopot Centrum Trójmiasto ma mocno rozbudowaną ofertę centrów handlowych różnego formatu, posiadających zbliżoną ofertę handlową. Aby wyróżnić się na tle tych obiektów, trzeba stworzyć coś więcej niż tylko miejsce, gdzie można zrobić zakupy. Tworzymy nową tkankę miejską, tak by w sposób naturalny przyjęła się ona w otoczeniu. Katarzyna Arczyńska-Karpowicz, IMV Polska, marketing & leasing manager, projekt sopot centrum ETC GDAŃSK Galeria Metropolia Nie można zebrać oczekiwań klienta w jednym centrum. Jeśli myślimy o galerii, w której jest oferta wszystkich marek, zwłaszcza modowych, to możemy mieć pewność, że nie odpowie ona na potrzeby codziennych zakupów, podczas których klient potrzebuje sprawnie i szybko załatwić podstawowe zakupy. Dziś klienci oddzielają zakupy codzienne i te związane z odzieżą, akcesoriami, gadżetami. A to oznacza, że odwiedzają różne obiekty, aby spełnić swoje oczekiwania. Trzeba tworzyć projekt dla konkretnej grupy docelowej, mając świadomość możliwości rozwoju obiektu, wykorzystania jego potencjału chociażby poprzez jego przebudowę. Najważniejszym elementem jest zróżnicowania oferty względem innych centrów handlowych. W Galerii Metropolia pojawiają się nieobecne do tej pory marki i operatorzy oraz funkcje. Ważnym aspektem naszej inwestycji jest fakt, że komunikacyjnie oraz ofertowo jest ona powiązana z inwestycją Browaru Gdańskiego. Tak więc na 8 hektarach gruntu zaoferujemy klientom nie tylko sklepy, kina, fitness, ale również restauracje autorskie, sale widowiskową na 1200 miejsc, baseny termalne z szeroką ofertą łaźni, jak i powrócimy do tradycji produkcji lokalnego piwa. Dzięki temu zrewitalizowana przez nas dzielnica miasta stanie się modnym, multifunkcyjnym miejscem zakupów jak i spotkań i spędzania wolnego czasu. Wojciech Nowakowski, Investment Manager w Grupie Capital Park Michał Rułka, project manager galeria metropolia – Równie istotne są potrzeby najemców, którzy poszukiwali większych lokali czy nowych standardów powierzchni. W ETC Gdańsk, poza dotychczasowym zestawem marek, pojawią się również nowe, takie jak: Rossmann, sklep zoologiczny Zoo Karina oraz Textil Market, a także koncept fitness dla pań – Egurolla Fitness Club – tłumaczy Wojciech Nowakowski, Investment Manager, Grupa Capital Park. Marki nieobecne do tej pory zarówno w Trójmieście, jak i Polsce pojawią się też w Galerii Metropolia. Przedstawiciele projektu Sopot Centrum również twierdzą, że inwestycja cieszy się dużym zainteresowanie wśród potencjalnych najemców. – Uważamy, że jest to miejsce idealne również dla debiutujących sieci, poszukujących nietuzinkowych powierzchni na wynajem – podsumowuje Katarzyna Arczyńska-Karpowicz z IMV Polska. W ciągu ostatnich pięciu lat największymi debiutami na trójmiejskim rynku były m.in.: Michael Kors (Klif, Gdynia), Van Graaf (Riviera, Gdynia) czy Massimo Dutti (Riviera, Gdynia). Do grona największych nieobecnych w Trójmieście, a zlokalizowanych już w Polsce należą m.in.: Superdry, Kiabi, Imaginarium, Kipling czy Twin-Set. Pojawienie się silnych galerii handlowych jest wyzwaniem dla starszych obiektów, które muszą się dostosować do nowych warunków i znaleźć swoją niszę. – Dotyczy to zarówno centrów zlokalizowanych przy obwodnicy, ale przede wszystkim centrów osiedlowych (dzielnicowych). Obiekty te będą musiały przejść modernizację i skupić się na zapewnieniu wygodnych i szybkich zakupów dla lokalnej społeczności – podsumowuje Marek Ciszewski. p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 centra handlowe w w w . p rop e r t yn ews.pl #38 Nie możesz pokonać wroga, zaprzyjaźnij się z nim # Hipermarkety od lat tracą na znaczeniu, co odbija się na funkcjonowaniu centrów handlowych uzależnionych od dużych operatorów. Na horyzoncie pojawia się jednak kolejne zagrożenie – dyskonty. a utor cezary szczepański Co roku w Polsce przybywa 300 nowych dyskontów spożywczych. Pod koniec ub.r. rynek tych sklepów obejmował już 3,6 tys. lokalizacji i nic nie wskazuje na to, że jego rozwój miałby się zatrzymać. Ofensywa takich sklepów cieszy Polaków, ale zaczyna spędzać sen z powiek zarządcom centrów handlowych i właścicielom działających w nich hipermarketów. Problem jest duży, bo operatorzy spożywczy od początku istnienia rynku nowoczesnej powierzchni handlowej stanowili o sile galerii handlowych. Sytuacja będzie coraz trudniejsza. Jak prognozuje Maciej Bartmiński, prezes MarketSide, docelowy potencjał rynku dyskontów w Polsce to 5 tys. sklepów. – Oznacza to, że w kolejnych latach powstanie jeszcze blisko 1,5 tys. nowych dyskontów – podkreśla. Postanowiliśmy sprawdzić, co branża myśli o „dyskontowym” zagrożeniu. Miliony strat Poznań liderem odpowiednich miejsc na inwestycje jest w dużych miastach trudniejsze niż w mniejszych ośrodkach. Wynika to m.in. z mniejszej podaży odpowiednich nieruchomości w aglomeracjach – informuje właściciel Biedronki. Wrocław też w czubie We Wrocławiu sytuacja jest podobna. Przykładem jest należąca do ECE Galeria Dominikańska. Pod koniec 2014 roku w odległości 3 km od obiektu działały 24 sklepy dyskontowe. Połowa z nich została uruchomiona po 2009 roku. Ich łączne roczne obroty to nawet 360 mln złotych. Co ciekawe, według danych MarketSide to właśnie obiekty LICZBA SKLEPÓW DYSKONTOWYCH OGÓŁEM [STAN NA 31 GRUDNIA] I kw. zmiana Dynamika Wzrost o 1529 sklepów (+74 proc.) w ciągu 5 lat 4000 000 296 20 proc. 345 3500 000 344 295 3000 000 15 proc. 249 2500 000 10 proc. 2000 000 1500 000 1000 000 5 proc. 500 000 0 0 proc. 2009 r. 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r. Miastem, w którym dyskonty w największym stopniu uderzają w funkcjonowanie galerii handlowych, jest Poznań – wynika z danych MarketSide. Na liście polskich centrów handlowych, które muszą mierzyć się z największą liczbą sklepów dyskontowych w otoczeniu (tabela), pierwszych siedem miejsc zajmują obiekty właśnie z tego miasta. Przedstawiciele jednego z obiektów, Galerii Malta, nie obawiają się jednak tej konkurencji. – W Galerii Malta operatorem spożywczym jest supermarket Piotr i Paweł, którego oferta jest pozycjonowana wyżej niż popularnych dyskontów. Dlatego ich sąsiedztwo nie wpływa negatywnie na jego powodzenie wśród naszych klientów – komentuje Tomasz Wojsz, dyrektor obiektu. Zarządcy są jednak świadomi zmieniającej się sytuacji. – Na co dzień szczegółowo przyglądamy się wynikom odwiedzalności i sprzedaży naszych najemców – dodaje Wojsz. Do tej pory zarządca nie zauważył niepokojących tendencji. Wynika to z szerokiej gamy usług i marek modowych. Dyskonty największy potencjał widzą właśnie w dużych miastach. Jedna trzecia planowanych sklepów pojawi się w aglomeracjach powyżej 100 tys. mieszkańców. Potwierdza to firma Jeronimo Martins Polska. – Duże aglomeracje są jednym z ważnych elementów strategii rozwoju sieci sklepów Biedronka. Należy jednak pamiętać, że znalezienie 2014 r. Pomimo że galeria handlowa to coś więcej niż sklep spożywczy, zarządcy i właściciele obiektów powinni mieć się na baczności. – Dyskonty mają wpływ na funkcjonowanie centrów handlowych. Nie jest on duży, ale zauważalny – zauważa Marta Augustyn z JLL. Gdzie zagrożenie jest największe? Według danych firmy MarketSide, w 2014 roku około 40 proc. hipermarketów w odległości do 500 metrów miało konkurencję w postaci dyskontu. W 3-kilometrowej strefie oddziaływania analitycy doliczyli się średnio 10 dyskontów. Jeśli przyjmiemy, że średnie roczne obroty dyskontu to 15 mln zł, to przeciętny hipermarket traci nawet 150 mln złotych rocznie. – Kilkanaście sklepów nie będzie miało wpływu np. na funkcjonowanie warszawskiej Arkadii. Zupełnie inaczej jest w przypadku obiektów pierwszej generacji, z dużym hipermarketem stanowiącym podstawę całego projektu – komentuje Marta Augustyn. Obiekty pierwszej i drugiej generacji, w których powierzchnia zajmowana przez hiper- czy supermarket przekracza 30 proc. powierzchni całego obiektu, to dziś ponad połowa istniejących galerii. Dynamika Źródło: Market Side p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 centra handlowe #3 9 LUDNOŚĆ/SKLEP OGÓŁEM [TYS. MIESZKAŃCÓW/DYSKONT] 2014 2013 2012 2011 2010 10,7 11,7 13,1 14,8 16,5 2009 18,5 Źródło: Market Side zarządzane przez ECE muszą radzić sobie z największą średnią konkurencją dyskontów. – Zagęszczenie dyskontów w pobliżu centrów handlowych należących do ECE wynika z polityki naszej firmy, która zakłada tworzenie projektów w centrach kluczowych miast. To atrakcyjne lokalizacje także dla dyskontów, stąd tak duże nasycenie – tłumaczy Jarosław Szymczak, Regional Director, Center Management w ECE. Nie zmienia to faktu niższych obrotów, z jakimi musi sobie radzić najemca – w tym przypadku Carrefour Market. Zdaniem Szymczaka nie przekłada się to bezpośrednio na sam obiekt. – Sieci zajmują duże powierzchnie handlowe, ale ich potencjalnie niższe obroty bądź spadające frekwencje mogą być kompensowane przez wyniki sklepów z innych branż. Należy pamiętać, że oferta dyskontów kierowana jest do zupełnie innego grona klientów niż zainteresowanych ofertą całego centrum handlowego – komentuje. Ręka na pulsie Co można zrobić? Po pierwsze pomagać najemcom. Zarządcy preferują „miękkie rozwiązania”. – Doradzamy sieciom podjęcie różnego rodzaju działań, które mogą im pomóc długofalowo. Chodzi np. o zmianę lub rozszerzenie oferty czy modernizację sklepu dla podjęcia skutecznej walki z dyskontami. Jest to możliwe, jeśli wprowadzimy dobre jakościowo towary, które przyciągną klientów niezbyt zainteresowanych ofertą dyskontów. Wymaga to jednak dużego nakładu pracy i środków, które nie wszyscy są gotowi ponosić – tłumaczy Jarosław Szymczak z ECE. Tu pojawia się problem zaangażowania najemców. Znacznie prościej jest wymóc na właścicielu obiektu obniżkę czynszu. Przy ogólnej trudnej sytuacji rynkowej, spadającym foot-fallu w galeriach, nie jest to pomysł bez szans na powodzenie. Jak zauważają eksperci, jest coraz częściej stosowany. – Każdy najemca stara się uzyskać jak najniższy poziom czynszu, argumentując to np. wahaniami kursów walutowych, trudną sytuacją rynkową czy dużą konkurencją dyskontów. Takie zapytania są kierowane także do naszej firmy. Jako właściciel czy zarządca mamy zestaw narzędzi, mogących pomóc najemcom w wyjątkowo trudnych sytuacjach, do których może należeć również np. czasowe obniżenie podstawowej stawki czynszu. Tyle że jest to rozwiązanie na krótką metę – tłumaczy Szymczak. Dyskont w parze z hipermarketem? Na rynku coraz więcej mówi się jednak o zupełnie nowym rozwiązaniu. Chodzi o wprowadzenie do obiektu dwóch operatorów spożywczych – tradycyjnego supermarketu i dyskontu. – Dwaj najemcy spożywczy w centrum handlowym to ciekawy pomysł, który może zdać egzamin. Muszą jednak odpowiednio wyprofilować swoją ofertę do różnych grup konsumentów. Obecne przykłady pozwalają sądzić, że to interesujące rozwiązanie – tłumaczy Marta Augustyn. Pierwsze, nieudane próby połączenia dwóch żywiołów miały miejsce już 10 lat temu. Przykładem jest Galeria Łódzka. Dziś firmy na nowo odkrywają ten potencjał. Dyskont przyciąga liczne rzesze klientów, którzy mogą skorzystać dodatkowo np. z oferty kawiarni czy sklepów modowych. Z kolei supermarket prezentujący ofertę z wyższej półki trafia do zupełnie nowego segmentu. – Atutem Almy jest przede wszystkim jakość towaru – mówi Małgorzata Moska, wiceprezes zarządu Alma Market SA. Sieć będąca operatorem w 22 centrach handlowych stawia na towary regionalne z Polski i zagranicy. Do tego promowana jest zdrowa żywność. To oferta, której dyskonty nie mają. Przeszkód w ekspansji na terenie centrów handlowych nie widzą także przedstawiciele sieci dyskontów. Kluczem jest opłacalność. – Staramy się, aby nowe sklepy były zlokalizowane w miejscach, które gwarantują, że placówki będą dostępne dla dużej grupy klientów – komentuje Jeronimo Martins Polska. Przykładem dobrze funkcjonującego rozwiązania jest Galeria Sfera w Bielsku-Białej. Działają tu Piotr i Paweł oraz Biedronka. – Każdy ze sklepów obsługuje klientów w innym budynku. Pomiędzy sklepami jest około 500 m odległości, dzięki czemu operatorzy nie odczuwają swojej wzajemnej obecności – opisuje Ireneusz Hendel, członek zarządu Galerii Sfera. Jak dodaje Hendel, taka oferta pozwala przyciągnąć dodatkowych klientów, którzy mogliby wybrać inne punkty ulokowane w centrum miasta. To rodzi dobre wyniki także u innych najemców niespożywczych. – W naszej ocenie Jarosław Szymczak ECE Firma ECE była jednym z pierwszych zarządców centrów handlowych, którzy podjęli decyzję o wprowadzeniu do własnego centrum handlowego zarówno oferty tradycyjnego operatora, jak i dyskontu. Eksperyment miał miejsce około 10 lat temu w Galerii Łódzkiej. Wtedy okazało się, że na taki ruch jest za wcześnie. Oferta dyskontów bazowała na słabych jakościowo markach własnych i trafiała przede wszystkim do biedniejszych klientów. Dziś sytuacja wygląda inaczej, oferta takich sieci, jak Biedronka czy Lidl przyciąga także osoby bogatsze, a ich powierzchnia w dużym stopniu zapełniona jest przez rozpoznawalne marki. Dzięki temu duże centra handlowe już dziś mogą poszerzyć zestaw najemców o dyskont spożywczy. Taki ruch nie musi oznaczać kłopotów tradycyjnego operatora – oferta obu konceptów trafia do różnego grona klientów, a jednocześnie obie firmy mogą korzystać na wzajemnej obecności. To trend, który moim zdaniem będzie pojawiał się w przyszłości. centra handlowe w w w . p rop e r t yn ews.pl #40 DYNAMIKA SPRZEDAŻY Dyskonty* Hipermarkety Supermarkety Sprzedaż detaliczna – GUS 30 proc. 25 proc. Wzrost 21 15,6 20,1 12,4 3,4 1,1 3,7 -1 -0,3 -5,4 -5,1 12,5 6,3 6,6 4,7 4,5 0,9 -6,9 9,6 7,6 3,7 1,3 3,3 -0,6 Spadek 5,5 4,4 4,8 20 proc. 15,5 16,8 9,4 2,9 Zerowa stopa wzrostu 18,8 11,5 10,4 9,0 11,4 5 3,1 2,7 2,7 -4,7 -4,1 -0,3 -3,8 -4 -4,9 15 proc. 10 proc. 5 3,8 7,1 1,9 9,4 -4,1 5 proc. 0 proc. -5 proc. -10 proc. Q1 2015 r. Q4 2014 r. Q3 2014 r. Q2 2014 r. Q1 2014 r. Q4 2013 r. Q3 2013 r. Q2 2013 r. Q1 2013 r. Q4 2012 r. Q3 2012 r. Q2 2012 r. Q1 2012 r. Pokazano dynamikę sprzedaży rdr w ujęciu kwartalnym. Źródło: AC Nielsen, (za: G K Emperia); GUS, Jeronimo Martins *Dynamika wartości sprzedaży PLN dla całej sieci Biedronka Źródło: Market Side Przyszłość galerii LICZBA DYSKONTÓW W ODLEGŁOŚCI 3 KM OD OBIEKTU HANDLOWEGO Dynamika 2014/2009 r. 72 proc. 2014 r. 11,5 2013 r. 10,3 2012 r. 9,3 2011 r. 8,3 2010 r. 7,2 2009 r. 6,7 Tesco Metro/Real Auchan/Immochan Apsys Carrefour 78 proc. 66 proc. 73 proc. 105 proc. 90 proc. 11,8 10,9 7,4 12,8 11,5 10,3 9,7 6,7 11,5 10,2 9,2 8,7 5,9 10,3 9,1 8,2 7,8 5,4 8,6 8,1 7,3 7,0 4,9 7,6 7,0 6,6 6,6 4,3 6,3 6,1 Atrium DTZ Cushman & Wakefiield Echo Inter Ikea 43 proc. 102 proc. -6 proc. 56 proc. 88 proc. 13,1 10,7 10,3 11,7 8,6 12,7 8,7 11,4 11,0 7,3 11,5 7,3 12,0 10,3 8,2 10,6 6,2 13,0 9,5 7,0 9,5 5,8 11,8 7,8 5,6 9,2 5,3 11,0 7,5 4,6 ECE Neinver Klepierre Multi Mall Management CBRE 139 proc. 97 proc. 54 proc. 51 proc. 86 proc. 20,8 15,0 12,9 12,9 11,2 18,4 12,4 11,9 11,7 8,8 15,1 11,4 10,9 10,1 8,0 13,0 9,0 9,3 9,4 7,2 10,0 7,8 7,7 8,8 6,3 8,7 7,6 8,3 8,5 6,0 E.Leclerc Jones Lang LaSalle LCP Properties Mayland Schiever Polska 125 proc. 38 proc. 80 proc. 43 proc. 90 proc. 10,8 12,4 11,3 10,0 9,5 9,4 11,0 11,3 8,5 8,3 8,4 11,0 10,0 8,7 7,5 6,8 10,0 9,0 7,7 6,5 6,2 9,0 7,3 6,7 6,0 4,8 9,0 6,3 7,0 5,0 Unibail-Rodamco 367 proc. 10,5 7,5 5,8 3,8 2,8 2,3 Zarządca Ogółem zlokalizowanie w dwóch budynkach różnych formatów sklepów spożywczych uatrakcyjnia ofertę handlową Galerii Sfera. Niewątpliwie przyczynia się to do dalszego wzrostu dwóch najważniejszych wskaźników w obiekcie handlowym: odwiedzalności i obrotów – podsumowuje. Taka możliwość nie zawsze jest realna. Wynika to ze specyfiki umów najmu, jakie podpisują operatorzy spożywczy. – Wszystkie sklepy spożywcze negocjują klauzule wyłączności w samym obiekcie, aby wynajmujący nie wprowadził im konkurencji w postaci drugiego marketu spożywczego w galerii – tłumaczy Tomasz Górski, Associate, starszy negocjator w dziale powierzchni handlowych firmy Cushman & Wakefield. Ewentualne otwarcie się na nowe pomysły wymaga więc zgody samego operatora. Kolorami zaznaczono wartości najsilniej odbiegające od średniej Źródło: Market Side Ekspansja dyskontów nie jest jednym problemem, z jakim borykają się duże centra handlowe i sieci hipermarketów. Klienci coraz chętniej uciekają do mniejszych konceptów handlowych, pozwalających na szybsze zakupy. A centra convenience, bo o nich mowa, bardzo często powstają przy istniejących lub planowanych dyskontach, wzbogacając ich ofertę o modę i usługi. Walka z dyskontami przestaje być więc grą pomiędzy samymi sieciami handlowymi. – Rynek jest bardzo dynamiczny i ostatnie kilka lat pokazuje, że zmieniają się także sklepy dyskontowe. W przyszłości zajmą one jeszcze ważniejszą pozycję, zwłaszcza kosztem hipermarketów, których rozwój obecnie jest znikomy – tłumaczy Tomasz Górski. Dlatego tak ważna jest kooperacja. Umiejętne dopasowanie oferty handlowej centrum, połączone z wykorzystaniem nowych technologii i przyciągnięciem atrakcyjnych marek pozwala na co najmniej utrzymanie wskaźnika odwiedzalności. Niebagatelną rolę odgrywają tu także operatorzy spożywczy. – To do nich należy obowiązek bacznej obserwacji rynku i takiej zmiany oferty, by wciąż przyciągać klientów – tłumaczy ekspert Marta Augustyn z JLL. p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 centra handlowe #41 Krokodyla daj mi luby... # Zarządcy sieci Coccodrillo podkreślają, że na kolejne lokalizacje wybierają tylko te centra, w których czynsze są na rozsądnym poziomie. Strategia pilnowania kosztów pozwala im prowadzić równą grę na konkurencyjnym rynku sieci handlowych z ofertą dla dzieci. O tym, jaki jest potencjał branży z perspektywy rynkowego gracza, opowiadają Ewa Matuszak, dyrektor ds. sprzedaży, i Mieczysław Andersz, dyrektor handlowy, CDRL SA. Polski rynek sklepów z odzieżą i artykułami dla dzieci to z jednej strony tacy giganci jak Smyk, Mothercare czy Toys R Us, z drugiej – krajowe sieci z wyspecjalizowaną ofertą jak Coccodrillo, 5-10-15 czy Bartek. Do tego dochodzą koncepty popularnych sieciówek: H&M, Reserved czy Zara. Czy sąsiedztwo wielu marek dziecięcych w centrum handlowym jest problemem? Ewa Matuszak: Oferta dla dzieci jest bardzo duża, a rynek konkurencyjny. Poza wymienionymi markami, w Polsce są także obecne hiszpańskie i francuskie ubrania dla najmłodszych. Jeśli stylistyka i cena, jaką proponują, zostaną zaakceptowane przez polskich odbiorców, też mają szansę na rozwój. Konkurencja jest duża, ale nadal widzimy potencjał do wzrostu rynku. Działamy na wielu kontynentach i widzimy, że to właśnie Polacy naprawdę dbają o swoje dzieci, a w miarę możliwości są skłonni przeznaczyć duże pieniądze na to, by kupić im jakościowe produkty. Sąsiedztwo innych marek dziecięcych nie jest dla nas problemem – klient może łatwiej i szybciej porównać produkty i ofertę. Konkurencja zmusza nas jednak do tego, żeby wyraźnie określić swoje miejsce na rynku. Powoduje też, że trzeba kłaść duży nacisk na obsługę klienta oraz ekspozycję asortymentu. panujących na polskim rynku lub do prestiżu i popularności danej galerii. Należy pamiętać, że poza stawkami czynszu są jeszcze wysokie opłaty dodatkowe na utrzymanie galerii. Centra czynne są siedem dni w tygodniu, a to wpływa na zwiększenie zatrudnienia i znacząco przekłada się na koszty wynagrodzeń. Nie zawsze wyższe obroty, jakie osiągane są przez salony w galerii, przekładają się na rentowność. Nie unikamy nowych centrów, ale podejmujemy współpracę tylko z tymi właścicielami obiektów, którzy proponują rozsądne warunki. Nie współpracujemy z właścicielami galerii, którzy np. nie wspomagają najemcy w wykończeniu lokalu. Salony Coccodrillo powstają zarówno w galeriach handlowych, jak i ważnych punktach miast. W centrach posiadamy 110 salonów, natomiast przy ulicach – 115. Postawiliśmy na dynamiczny rozwój i budowę silnej marki, za jaką Coccodrillo obecnie już uchodzi. W realizacji tych zadań bardzo pomogła nam, i nadal pomaga, zgodna współpraca z licznymi partnerami. Przede wszystkim opieramy się na wzajemnym szacunku i zasadzie dzielenia się zyskami. Model naszej działalności zakłada rozwój sieci salonów o współpracę na zasadzie franczyzy. Pomagać mają w tym również dogodne warunki rozpoczęcia współpracy. Inwestują też państwo w internet. Jak godzić sprzedaż w internecie ze sprzedażą w sklepach stacjonarnych? Nie ukrywają państwo, że na lokalizacje swoich sklepów unikają nowych centrów handlowych. Dlaczego? Mieczysław Andersz: Sytuacja na przestrzeni lat uległa zmianie, jednak stawki czynszu niejednokrotnie nie są dostosowane do warunków Ewa Matuszak: Sprzedaż w sklepie internetowym pl.coccodrillo.eu jest kanałem, który wciąż się rozwija i rośnie w siłę. To również jeden z naszych priorytetów. W tym roku uruchomiliśmy nową wersję sklepu internetowego, kończymy prace nad nową platformą B2B, a następnie au to r małgorzata burzec-lewandowska centra handlowe w w w . p rop e r t yn ews.pl # 42 ewa Matuszak, dyrektor ds. sprzedaży, CDRL SA będziemy uruchamiać kolejne wersje językowe e-sklepu. Coraz więcej ludzi sięga do internetu, by zrobić zakupy dla swoich pociech. Co miesiąc przybywa nowych klientów. Rola internetu będzie rosła, ale do zdominowania przez niego handlu droga jest jeszcze bardzo długa. Bezpośrednie zakupy, wizyta w sklepie, możliwość obejrzenia i dotknięcia ubrania, jeszcze długo będą bardzo ważne dla ludzi. Jakie są dla państwa najważniejsze wyzwania na ten i kolejny rok? Mieczysław Andersz: Zeszły rok był dla nas bardzo ważny od strony biznesowej. Spłaciliśmy obligacje i weszliśmy na giełdę. Zrealizowaliśmy też naszą prognozę, która zakładała wzrosty na wszystkich poziomach. W tym roku chcemy potwierdzić, że możemy rosnąć bardzo regularnie. Rozwijamy naszą sieć handlową, która też musi być na bieżąco optymalizowana. Pracujemy nad wejściem na kolejne rynki zagraniczne, nad dalszym rozwojem sieci i pozyskiwaniem Mieczysław Andersz, dyrektor handlowy, CDRL SA nowych partnerów. Umacniamy naszą pozycję w Europie Środkowo-Wschodniej. Obecnie sieć salonów Coccodrillo w Polsce liczy 225 salonów. Sprzedaż na terenie Unii Europejskiej odbywa się w 125 placówkach, natomiast poza jej granicami w 38 punktach. Cały czas doskonalimy produkt i poszerzamy ofertę. Słuchamy głosu klientów i staramy się dostosowywać do ich potrzeb zarówno w kwestii produktu, jak również obsługi klienta. Przykładamy dużą uwagę do wyglądu salonów, łączymy funkcjonalność z nowoczesnością. Salon w nowej odsłonie powstał w centrum Magnolia we Wrocławiu. Równocześnie w Polsce inwestujemy w logistykę i e-commerce. Obecnie najważniejszym celem jest wielokanałowość sprzedaży, czyli omnichannel. Chcemy szybko i bezpośrednio docierać z naszą ofertą do klientów i dać im możliwość zakupu w sposób swobodny i dogodny. Kto podejmuje decyzje zakupowe w sklepach dziecięcych – dziecko czy rodzic? Mieczysław Andersz: Marka Coccodrillo skierowana jest do dzieci, jednak decyzje zakupowe podejmują dorośli, szczególnie w pierwszych latach życia dziecka. Staramy się być inspiracją dla rodziców. Nasz zespół projektantów co roku przygotowuje dwie oferty na jesień-zimę oraz wiosnę-lato. W związku z tym liczba motywów i inspiracji, które wykorzystywane są w ich pracy, jest bardzo szeroka. Szkolenia, podróże, uczestnictwo w imprezach branżowych, jak również osobiste zainteresowania przekładają się na finalny kształt projektów. Dla projektantów ważny jest świat dziecka, etapy rozwoju i potrzeby, jakie każdy z nich niesie. Projektując ubrania, zwracają uwagę nie tylko na ich wygląd, ale także na wygodę i komfort najmłodszych. Bardzo dużą rolę odgrywa marketing i media społecznościowe. Dzięki nim nasze oferty zakupowe trafiają do szerokiego grona odbiorców. Staramy się rozwijać nowe kanały komunikacji, jak również wykorzystywać nowe rozwiązania, by nasze propozycje były jak najbardziej spersonalizowane. Dziękujemy za rozmowę p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 Trendy Najlepsze projekty w architekturze Pracownie Najciekawsze realizacje architektoniczne Hotele Magazyny Centra handlowe Biura tabela zestawienia najemców centrów handlowych od str. 50 #45 Made in Poland w galerii nad Wisłą fot: shutterstock # O ile jeszcze niedawno najemcami centrów handlowych były głównie marki zagraniczne, dziś szala przechyla się w drugą stronę. Znane polskie brandy, takie jak z grupy LPP, ale też Diverse, Gino Rossi, Vistula czy CCC, cieszą się niesłabnącym zainteresowaniem klientów i bez kompleksów rywalizują o ofertą ze światowymi gigantami. autor Edyta Potera, dyrektor, Dział Wynajmu Powierzchni Handlowych JLL C oraz większe znaczenie w miksie najemców mają rodzime firmy, które zwiększają swój udział w strukturze marek w galeriach handlowych i zdobywają wiodącą pozycję w wielu segmentach rynku. Dobrym przykładem jest branża obuwnicza, w której bardzo dużą popularnością cieszą się produkty CCC (lider w swoim segmencie), jak również Kazar, Gino Rossi czy Wojas. Z kolei takie marki jak Apart, Kruk czy Yes dominują wśród producentów biżuterii już od wielu lat. Bardzo dobrze radzą sobie również polscy producenci odzieży męskiej – Bytom, Lavard, Lancerto, Vistula. Co więcej, na rynku pojawiają się nowe polskie marki, np. Rage Age Woman czy a Tab. Rodzime sieci handlowe dojrzewały wraz z rozwojem rynku i dziś śmiało czerpią z zachodnich wzorców, jeśli chodzi o budowanie swojej pozycji. Śledzą zmieniające się oczekiwania coraz bardziej wymagających klientów, doskonale orientują się w trendach zarówno w modzie, wzornictwie, jak i marketingu, zatrudniając np. celebrytów do kampanii reklamowych, a także prowadzą ekspansję zagraniczną. Nasze rodzime marki doskonale zdają sobie sprawę, że dobry produkt nie gwarantuje sukcesu na zawsze, a niezbędna jest otoczka wizerunkowa. Sieci handlowe zwiększają więc powierzchnię, zmieniają aranżację sklepów, stawiają na sprzedaż wielokanałową oraz wszechstronną komunikację z klientem. Debiuty i wyjścia W 2014 r. w Polsce zadebiutowały takie zagraniczne marki z branży mody jak m.in.: Nuna Lie, Olimp Live and Fight, Gattinoni Roma, Inside, Devred 1902, Undiz czy Twin-Set. Wzbogaciła się również oferta odzieży sportowej (Neo), wyposażenia (JOOP!) i wystroju wnętrz (English Home), biżuterii i akcesoriów (Calvin Klein Watch & Jewelry) oraz kosmetyczna (Kiehl’s Since 1851, Kiko Milano). Zmiany zarejestrowaliśmy również w segmencie sportowym z e s taw i e n i e na j e m c ó w c e n t r ó w h a n d l o w y c h w w w . p rop e r t yn ews.pl #46 Edyta Potera, dyrektor, Dział Wynajmu Powierzchni Handlowych w JLL (CityFit), zabawkowym (Imaginarium) czy rozrywkowym (Leopark). Swój pierwszy regularny sklep w ubiegłym roku otworzył Desigual, wcześniej sprzedający odzież w centrach wyprzedażowych, oraz Avon Studio, do tej pory dostępny jedynie w kanałach sprzedaży bezpośredniej i na stoiskach w galeriach handlowych. Obecne od wielu lat w Polsce marki Lee i Wrangler po raz pierwszy w historii naszego rynku uruchomiły sklepy monobrandowe. Najgłośniejszym modowym debiutem na polskim rynku handlowym w 2015 r. był Superdry. W tym roku do Polski weszły również takie marki modowe jak m.in. Kiabi z ofertą dla całej rodziny oraz sportowe Decimas i Courir. Rozwinęła się również oferta fitnessowa (Fitness24Seven). Większość zagranicznych sieci swoją działalność w Polsce rozpoczyna od centrów handlowych typu prime – o najsilniejszej pozycji rynkowej, zlokalizowanych w Warszawie lub innych głównych aglomeracjach. O ile Polska nadal przyciąga nowe marki i jest atrakcyjną lokalizacją dla debiutu i ekspansji ze względu na rosnący poziom siły nabywczej czy coraz większą świadomość mody, to jednak cały czas nie mamy tak rozwiniętej oferty jak np. kraje Europy Zachodniej. Brakuje w Polsce między innymi marek takich jak: Debenhams, Forever 21, American Apparel, Uniqlo, Urban Outfitters czy Primark, bardzo popularnych w innych krajach. Warto zauważyć, że w ostatnich latach stale rosła obecność światowych marek luksusowych (m.in. Armani Jeans, Agent Provocateur, Louis Vuitton, Calvin Klein Watch & Jewelry, Maserati i Rolls Royce) w Polsce. Na polskim rynku dóbr luksusowych dostępnych jest już ponad 70 proc. globalnych marek luksusowych, pochodzących przede wszystkim z Włoch i Francji. Głównymi barierami, które ograniczają rozwój segmentu dóbr luksusowych, jest zbyt mała grupa nabywców o odpowiednim poziomie dochodów, zmienny kurs walutowy oraz problemy ze znalezieniem powierzchni handlowej wymaganej jakości. Należy jednak podkreślić, że liczba nabywców produktów i usług luksusowych w Polsce rośnie i trend ten utrzyma się w przyszłości. Szacuje się, że w ciągu trzech najbliższych lat wartość sprzedaży rynku dóbr luksusowych w Polsce wzrośnie średnio aż o 20 proc. Należy także zwrócić uwagę na perspektywy rozwoju sektora gastronomicznego, który obecnie w funkcjonowaniu centrum handlowego pełni wręcz rolę społeczną. Dziś nowe koncepcje przyciągają klientów na dłużej, a oferta gastronomiczna stała się ogromną atrakcją. W związku z tym, punkty gastronomiczne wymagają większych powierzchni najmu. Zazwyczaj zajmują 10-15 proc. całej powierzchni centrum handlowego. Powstają też nietypowe punkty gastronomiczne jak mobilne food trucki. Pomimo ofert gastronomicznych dostępnych w internecie, to właśnie elementy takie jak otoczenie, atmosfera, zapachy i dźwięki tworzą prawdziwe doświadczenie i przeżycie gastronomiczne, a internetowe zamawianie jedzenia nigdy temu nie dorówna. Co zawiodło? W ostatnich kilku latach z Polski wycofały się takie marki jak – przykładowo – Bata, Centro, Charles Voegele, Cottonfield, Gap, Nine West. Powodów takich decyzji jest kilka. Jednym z nich jest duża konkurencja o klienta, który jest coraz bardziej wymagający, ma coraz bardziej wysublimowane i skonkretyzowane potrzeby, coraz większą świadomość marek, i o którego „względy” trzeba umiejętnie zabiegać i rywalizować z innymi. Takiemu odbiorcy trzeba wychodzić naprzeciw, zarówno dbając o nowoczesne wzornictwo, jak i aranżację sklepów czy wizerunek marki, jej promocję i marketing. Zdarza się również, że dana firma rozpoczęła ekspansję w Polsce od niekoniecznie trafnie dobranych lokalizacji, wchodząc np. do mniej uznanych centrów handlowych, poza głównymi aglomeracjami, podczas gdy najlepszym przyczółkiem do ekspansji są wiodące obiekty handlowe w największych miastach, w których kupują klienci w największym stopniu ciekawi nowości. Niektórym markom zabrakło masy krytycznej – odpowiedniej liczby nowych, dobrych lokalizacji oraz szeroko zakrojonej kampanii promocyjnej, dzięki którym mogłyby utrwalić się w świadomości konsumenta. Niejednokrotnie niebagatelne znaczenie ma to, czy za rozwój danej marki odpowiada firma macierzysta czy też franczyzobiorca. Czasami zdarza się po prostu tak, że kombinacja oferty modowej danej marki i ceny nie trafia w gust, preferencje i możliwości klientów. Wśród polskich marek wniosek o upadłość układową złożył ostatnio Atlantic, wśród zagranicznych – bankructwo ogłosił Quiksilver. Nie ma reguły, jeśli chodzi o rodzaj sieci, które rezygnują z obecności w naszym kraju – mogą to być zarówno marki z niższej półki, jak i segmentu premium. Należy jednak podkreślić, że wyjście z polskiego rynku to sytuacja raczej sporadyczna. Są marki, które rozwijają się bardzo intensywnie, a najlepszym przykładem ekspansywnych sieci są Rossmann i Martes Sport. Z segmentu mody i akcesoriów warto zwrócić uwagę na LPP (Reserved, Cropp, Mohito i inne), H&M, Deichmanna, CCC. Aktywnymi graczami rynkowymi są także firmy z branży elektroniki użytkowej – RTV Euro AGD, Media Expert, Saturn, który w odpowiedzi na nowe uwarunkowania rynkowe dostosowuje wielkość swoich sklepów, pozostając w dobrej kondycji. Segment perfumeryjny – Sephora i Douglas, podobnie jak drogerie – Rossmann, Super Pharm, Hebe czy sklepy z elementami wystroju wnętrz i DYI – Leroy Merlin, IKEA, Jysk cieszą się powodzeniem wśród klientów. Niektóre sieci, tak jak H&M, intensywnie szukają nowych lokalizacji i uruchamiają sklepy w coraz mniejszych miastach. Rynek najemcy w fazie stabilnego wzrostu Rynek polski staje się coraz bardziej dojrzały i nasycony. W obliczu rosnącej konkurencji, marki będą musiały bardzo strategicznie i umiejętnie zarządzać swoimi planami rozwoju. Niektóre marki mają już rozwiniętą sieć sklepów, dlatego otwierając kolejne, będą zwracać uwagę i szczegółowo analizować możliwość wystąpienia tzw. efektu kanibalizacji. Niektóre marki będą w dalszym ciągu optymalizować swój portfel, analizując dokładnie kondycję i obroty w poszczególnych obiektach, a w efekcie – renegocjować umowy najmu, zamykać nierentowne sklepy w jednych lokalizacjach, a wzmacniać ofertę np. poprzez powiększanie powierzchni sprzedaży w innych. Inne mogą po wygaśnięciu umów najmu zamykać swoje sklepy w centrach handlowych, które historycznie notowały niesatysfakcjonujące obroty, wysoki poziom pustostanów oraz nie przeszły procesu remodellingu i zamiast tego będą stawiać na wybrane, nowe projekty handlowe. Sytuacja na polskim rynku handlowym jest stabilna, mamy za sobą zarówno czas wielkiego boomu, jak i spowolnienia gospodarczego, dziś czas na dalszy, przemyślany, organiczny rozwój, ale w umiarkowanym tempie. p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 z e s taw i e n i e na j e m c ó w c e n t r ó w h a n d l o w y c h w w w . p rop e r t yn ews.pl #48 850 tys. mkw. sklepów w budowie # W raporcie wywiadowni gospodarczej Bisnode Polska i portalu Propertynews.pl zestawiono 360 największych i najbardziej znanych w Polsce sieci handlowych. Na podstawie danych dokonano analizy ich kondycji finansowej. B Tomasz Starzyk, Bisnode Polska adanie pokazuje, że największe sieci w Polsce mają się dobrze. Nieco ponad 70 proc. z badanych sieci handlowych znajduje się w bardzo dobrej i dobrej kondycji finansowej, w tym 43 proc. w bardzo dobrej. W porównaniu do analogicznego okresu roku ubiegłego stanowi to wzrost podmiotów w bardzo dobrej i dobrej kondycji o 3 proc. Oznacza to, że nieco ponad jedna trzecia z nich jest w słabej i bardzo złej kondycji finansowej, w tym 17 proc. w bardzo złej. Potwierdzeniem tego są dane finansowe. Uwzględnione w analizie podmioty w 2014 roku zwiększyły swój przychód o ponad 17 proc., a w porównaniu do 2012 roku o 37 proc. Jednocześnie zwiększyły swój zysk w 2014 roku o 17 proc., a w porównaniu do sytuacji sprzed dwóch lat o 32 proc. Doskonała kondycja finansowa w bezpośredni sposób wpływa na rosnącą liczbę galerii handlowych. Polacy kochają galerie handlowe. Nie dziwi więc fakt, że Polska jest na piątym miejscu w Europie pod względem powierzchni handlowej, jaka ma być zbudowana do końca br. Dane szacunkowe mówią o tym, że w budowie jest 850 tys. mkw. sklepów. Na tym nie koniec, bowiem tylko w Warszawie w 2015 roku może rozpocząć się budowa galerii mieszczących łącznie 150 tys. mkw. sklepów. Tylko w roku ubiegłym otwarto Atrium Felicity w Lublinie czy Galerię Warmińską w Olsztynie. Duże galerie handlowe to nie tylko specyfika dużych miast i aglomeracji. Galerie coraz częściej powstają w miastach średniej wielkości. W ubiegłym roku niemal połowa nowo wybudowanych powierzchni powstała w miastach poniżej 100 tys. mieszkańców, jednocześnie nie otwarto żadnego nowego obiektu w dużych ośrodkach miejskich. Dla porównania w 2013 roku dwie trzecie nowej podaży przypadło na osiem największych w Polsce aglomeracji. Wszystko to napędza sprzedaż i samych sieci, i galerii handlowych. Jak przygotowaliśmy zestawienie? Na ocenę kondycji finansowej podmiotu bezpośredni wpływ mają takie wskaźniki jak płynność, wysokość zadłużenia i rentowność. Dodatkowo została wzięta pod uwagę zdolność finansowa, poziom zarejestrowanych, przeterminowanych płatności, zarejestrowane wnioski z sądów gospodarczych o upadłość lub postępowanie naprawcze, ogłoszenie upadłości, rozpoczęcie procesu likwidacji oraz negatywne sygnały prasowe. Ocena kondycji finansowej poszczególnej sieci handlowej odbywała się na podstawie danych finansowych nie starszych niż dwa lata. W przypadku spółek prawa handlowego za podstawę do oceny brano bilans i rachunek wyników. Podstawą zestawienia były dane finansowe z lat 2014/2013 i 2012. p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 ECE is busy building Zielone Arkady Bydgoszcz ul. Wojska Polskiego 1, 85-171 Bydgoszcz, Poland www.zielonearkady.com.pl ECE Projektmanagement Polska Sp. z o.o. ul. Fabryczna 5a, 00-446 Warszawa, Poland Phone +48 22 310 60 00, fax: +48 22 310 60 02 www.ece.pl, [email protected] z e s taw i e n i e na j e m c ó w c e n t r ó w h a n d l o w y c h www . propert y news .pl # 50 Lp. FIRMA (NAZWA SIECI) Liczba punktów sprzedaży (stan na lipiec 2015 r.) Liczba punktów sprzedaży w 2014 r. Ostatnia dostępna Sprzedaż 2014 sprzedaż (w zł) (w zł) Zysk netto Sprzedaż 2013 2014 (w zł) (w zł) Zysk netto www 2013 (w zł) 1 A BLIKLE SP. Z O.O. (A.BLIKLE) 25 24 21 870 552 b.d. b.d. 21 870 552 2 A&P BRANDS 39 W SKLEPACH MULTIBRANDOWYCH 31 9 827 715 b.d. b.d. 9 827 715 3 ABRA SA (ABRA) 99 88 231 173 855 b.d. b.d. b.d. ACUS MARIA SOBIECH I PIOTR STEFANIUK 4 24 SP.J. (CATERINA) 26 105 121 532 b.d. b.d. 105 121 532 6 366 521 www.caterina.pl ADBUT ADAM FILIPOWICZ 5 (FILIPPO,VINCEZA) 13 (FILIPPO – 12, VINCEZA - 1) 12 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.pawpol.eu 6 ADE LINE SA 8 8 95 980 867 b.d. b.d. b.d. 7 ADIDAS POLAND SP. Z O.O. SKLEPY WŁASNE – 15 51 520 431 000 520 431 000 12 762 000 438 018 000 8 AGGI 4 4 b.d. b.d. b.d. b.d. 9 ALMA MARKET SA 46 46 992 845 000 992 845 000 -9 521 000 967 562 000 10 ALPENPARK KUŚ SP.K. 6 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.alpenpark.pl ALSHAYA POLAND SP. Z O.O. (MOTHERCARE, AMERICAN EAGLE, TOPSHOP, 11 DOROTHY PERKINS, THE BODY SHOP, M.A.C., VICTORIA’S SECRET, BATH & BODY WORKS) 37 (MOTHERCARE – 12, AMERICAN EAGLE – 2, TOPSHOP - 1, DOROTHY PERKINS – 1, THE BODY SHOP – 12, M.A.C. – 5, VICTORIA’S SECRET – 2, BATH & BODY WORKS – 2) 37 102 555 000 b.d. b.d. 102 555 000 -36 168 000 www.alshaya.com 12 AMERICANOS SP. Z O.O. 5 12 328(PIZZA HUT - 64, KFC – 195, BURGER KING - 33, STARBUCKS – 39) 307 13 AMREST SP. Z O.O. (PIZZA HUT, KFC, BURGER KING, STARBUCKS) 12 563 522 b.d. b.d. b.d. 1 026 050 400 b.d. b.d. 1 026 050 400 14 ANDY FASHION PHP ANDRZEJ AKSAMIT 4 4 b.d. b.d. b.d. b.d. 15 ANIA KRUK SP. Z O.O. 10 9 b.d. b.d. b.d. b.d. 16 APART SP. Z O.O. 186 209 492 483 319 b.d. b.d. 492 483 319 -1 913 025 www.blikle.pl -39 132 www.ap-brands.com b.d. www.abra-meble.pl b.d. www.adeline.com.pl 13 555 000 www.adidas.com b.d. www.aggi.pl 6 584 000 www.almamarket.pl b.d. www.americanos.pl 89 777 500 www.amrest.eu b.d. www.andy-fashion.pl b.d. www.aniakruk.pl 58 978 828 www.apart.pl 17 APIA SP. Z O.O. 8 7 16 499 884 b.d. b.d. 16 499 884 16 220 www.apia.pl 18 APTEKI CENTRUM 10 13 26 928 274 b.d. b.d. 26 928 274 311 592 www.ateki-centrum.pl 19 AQUAEL JANUSZ JANKIEWICZ SP. Z O.O. 31 SKLEPÓW FIRMOWYCH AQUAELZOO PONAD 20 48 202 976 b.d. b.d. 48 202 976 583 352 www.aquael.pl b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.godan.pl 29 032 120 b.d. b.d. 29 032 120 385 091 www.aryton.pl 20 ART GODAN SC ROSTKOWSKI ANDRZEJ WIERZBICKI ROBERT (GODAN, ENJOY) 13 (SPRZEDAŻ HURTOWA I DETALICZNA 6 (ENJOY - 4, 3, PRZEDSTAWICIELSKA HURTOWNIA - 5, GODAN - 1, FORSKLEPY FIRMOWE GODAN - 2, SKLEPY DUN - 1) FIRMOWE ENJOY - 3) 21 ARYTON SP. Z O.O. (PATRIZIA ARYTON) 34 (26 - SKLEPY FIRMOWE, 2 - SALONY OUTLETOWE, 5 - SALONY PARTNERSKIE 31 (PLUS SIEDZIBA FIRMY I SPRZEDAŻ CASH & CARRY 22 ASICS POLSKA SP. Z O.O. 6 6 19 862 584 b.d. b.d. b.d. 23 ATLANTIC SA 18 61 91 550 820 b.d. b.d. 91 550 820 -4 233 612 www.atlantic.pl 161 884 500 www.auchan.pl b.d. www.asics.pl 24 AUCHAN POLSKA SP. Z O.O. 39 31 6 089 775 800 b.d. b.d. 6 089 775 800 25 AVENIR MEDICAL SP. Z O.O. SP.K.A. 51 47 b.d. b.d. b.d. b.d. 26 B SA 4 b.d. 10 920 125 b.d. b.d. b.d. b.d. www.batycki.pl 27 BADURA SA 49 43 73 864 366 b.d. b.d. 73 864 366 735 143 www.badura.pl 28 BAGATT POLAND SP. Z O.O. 4 8 2 369 203 b.d. b.d. 2 369 203 -575 330 www.bagatt.pl 29 BAJEKO SP. Z O.O. (TEXAS CLUB) 10 9 9 945 000 9 945 000 -625 000 10 642 407 -301 591 www.texasclub.pl 30 BARTEK SA 43 52 55 481 548 55 481 548 644 393 63 855 843 1 155 724 www.bartek.com.pl b.d. www.twojesoczewki.com 31 BEELINE POLAND SP. Z O.O. (SIX, I AM) 20 (10 – SIX, 10 - I AM) 14 30 624 568 b.d. b.d. 30 624 568 32 BENETTON RETAIL POLAND SP. Z O.O. 42 35 62 920 328 b.d. b.d. 62 920 328 -16 201 034 www.benetton.com 3 628 455 www.beeline-group.com 33 BERSHKA POLSKA SP. Z O.O. 53 51 187 922 853 b.d. b.d. 187 922 853 4 235 527 www.inditex.com 34 BESTA PLUS BIWAN I SOCHACKI SP.J. 12 26 9 593 663 b.d. b.d. 9 593 663 35 BESTSELLER RETAIL SP. Z O.O. 26 (ONLY) 38 60 773 692 60 773 692 2 694 614 63 924 684 43 728 www.bestaplus.pl 189 061 www.bestseller.com 36 BIALCON BARBARA CHWESIUK 60 76 1 125 158 b.d. b.d. b.d. 37 BIG APPLE 8 SP. Z O.O. SP. K (HOS & ME) 11 5 4 262 144 b.d. b.d. b.d. 38 BIG STAR LIMITED SP. Z O.O. OK. 60 b.d. 170 323 723 b.d. b.d. 170 323 723 -4 338 941 www.bigstar.com.pl -1 876 614 www.bijou-brigitte.com 39 BIJOU BRIGITTE SP. Z O.O. 40 BONINEX JACKOWSKI I WYRZYKOWSKI SP.J. 35 36 18 940 595 b.d. b.d. 18 940 595 60 60 11 887 533 b.d. b.d. 11 887 533 41 BONJOUR POLSKA SP. Z O.O. 3 3 42 BRANDBQ SP. Z O.O. b.d. 60 b.d. b.d. b.d. b.d. 75 849 741 b.d. b.d. 75 849 741 43 BRICE POLSKA SP. Z O.O. 8 44 BRICOMAN POLSKA SP. Z O.O. 8 8 8 708 135 b.d. b.d. b.d. 6 198 086 000 b.d. b.d. 198 086 000 45 BYTOM SA 87 76 103 857 000 103 857 000 5 325 000 85 256 000 46 C & J CLARK POLSKA SP. Z O.O. 13 14 25 164 000 b.d. b.d. 25 164 000 47 C&A POLSKA SP. Z O.O. 70 69 560 084 281 b.d. b.d. 560 084 281 48 CAFE CLUB SP. Z O.O. 20 20 b.d. b.d. b.d. b.d. CALYPSO FITNESS SA (CALYPSO 49 FITNESS CLUB ) 27 18 21 206 253 b.d. b.d. 21 206 253 b.d. www.bialcon.pl b.d. www.hosandme.pl 70 374 www.boninex.pl b.d. www.kawiarniabonjour.pl -4 952 015 www.brandbq.pl b.d. www.bricepolska.pl -818 000 www.bricoman.pl 998 000 www.bytom.com.pl 962 000 www.clarks.com -19 058 840 www.c-and-a.pl b.d. www.cafeclub.eu -1 148 710 www.calypso.com.pl p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 z e s taw i e n i e na j e m c ó w c e n t r ó w h a n d l o w y c h #51 FIRMA (NAZWA SIECI) Liczba punktów sprzedaży (stan na lipiec 2015 r.) Liczba punktów Ostatnia dostępna sprzedaży sprzedaż (w zł) w 2014 r. CALZ POLSKA SP. Z O.O. (CALZEDONIA, INTIMISSIMI) 116 125 228 323 373 228 323 373 14 068 824 197 131 802 51 CAMAIEU POLSKA SP. Z O.O. 97 165 204 817 326 b.d. b.d. b.d. 52 CARREFOUR POLSKA SP. Z O.O. 600 - HIPERMARKETY, SUPERMARKETY, SKLEPY FRANCZYZOWE PONAD 600 W RÓŻNYCH FORMATACH 7 054 944 800 7 054 944 800 -11 979 700 7 165 189 400 53 CARRY SP. Z O.O. b.d. 102 178 619 651 b.d. b.d. 178 619 651 54 CASTORAMA POLSKA SP. Z O.O. 69 72 5 494 081 000 b.d. b.d. 5 494 081 000 400 644 000 www.castorama.pl 104 063 000 www.ccc.eu Lp. 50 Sprzedaż 2014 Zysk netto (w zł) 2014 (w zł) Sprzedaż 2013 Zysk netto (w zł) 2013 (w zł) 55 CCC SA PONAD 700 700 1 700 292 000 1 700 292 000 128 745 000 1 519 023 000 56 CDRL SA (COCCODRILLO) 217 205 136 854 175 b.d. b.d. 136 854 175 CENEU POLAND SP. Z O.O. (PIZZA 57 EATALIANO) 4 4 8 650 360 b.d. b.d. 8 650 360 58 CEZAR SP. Z O.O. 28 27 5 850 898 b.d. b.d. 5 850 898 59 CGB SP. Z O.O. (WYJĄTKOWY PREZENT) 21 16 2 990 544 b.d. b.d. 2 990 544 60 CHI POLSKA SA 108 105 134 391 978 b.d. b.d. 134 391 978 61 CHIARA BOUTIQE 4 3 b.d. b.d. b.d. b.d. 62 CINEMA 3D SA 6 b.d. 18 713 655 b.d. b.d. 18 713 655 33 31 364 074 407 b.d. b.d. 364 074 407 63 CINEMA CITY POLAND CC SP. Z O.O. SP.K.A. 64 CITY SPORT SP. Z O.O. 40 40 111 886 865 b.d. b.d. 111 886 865 65 CLAIRE’S POLAND SP. Z O.O. 32 32 22 123 100 b.d. b.d. 22 123 100 66 COFFEE POLSKA SA b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. COIFFURE MASTER POLSKA SP. Z O.O. 67 (FRANCK PROVOST) 6 6 649 088 b.d. b.d. 649 088 rek l ama www 11 301 828 www.calzedonia.pl b.d. www.camaieu.pl 64 884 100 www.carrefour.pl 9 401 537 www.carry.pl 3 730 866 www.coccodrillo.pl -1 371 019 www.pizzaexpress.com.pl -42 318 www.cezar.com.pl -745 954 www.wyjatkowyprezent.pl -48 401 390 www.costacoffee.pl b.d. www.chiaraboutique.com 2 011 697 www.cinema3d.pl 10 766 049 www.cinema-city.pl 2 902 700 www.citysport.com.pl -8 087 300 www.claires.com b.d. www.icoffee.pl 38 802 www.franckprovost.pl z e s taw i e n i e na j e m c ó w c e n t r ó w h a n d l o w y c h w w w . p rop e r t yn ews.pl # 52 FIRMA (NAZWA SIECI) Liczba punktów sprzedaży (stan na lipiec 2015 r.) Liczba punktów Ostatnia dostępna sprzedaży sprzedaż (w zł) w 2014 r. CREATOR POLSKA SP. Z O.O. SP.K. (TOY PLANET) 39 39 5 066 768 b.d. b.d. 69 CUBUS SP. Z O.O. 45 46 152 853 100 b.d. b.d. b.d. 70 DCG SA (DENI CLER) 33 b.d. 37 673 000 b.d. b.d. 37 673 000 -2 880 000 www.denicler.eu 22 502 440 www.decathlon.com.pl Lp. 68 Sprzedaż 2014 Zysk netto (w zł) 2014 (w zł) Sprzedaż 2013 Zysk netto (w zł) 2013 (w zł) b.d. www b.d. www.twojazabawka.pl b.d. www.cubus.pl 71 DECATHLON SP. Z O.O. 35 34 791 919 399 b.d. b.d. 791 919 399 72 DECORATUM SP. Z O.O. SP.K.A. 84 b.d. 13 367 708 b.d. b.d. 13 367 708 3 506 308 www.endo.pl 73 DEICHMANN OBUWIE SP. Z O.O. 240 234 661 814 011 b.d. b.d. 661 814 011 20 994 241 www.deichmann.com 74 TOMASZ GALUSEK DELIKATESY 108 LODOMANIA A&J 10 9 b.d. b.d. b.d. b.d. 75 DENIQUE SP. Z O.O. 10 SALONÓW I 4 STOISKA FIRMOWE 10 7 894 293 b.d. b.d. 7 894 293 76 DIGEL POLSKA SP. Z O.O. 5 SALONÓW DIGEL 7 10 749 023 10 749 023 355 938 9 412 891 77 DOMINATA SP. Z O.O. (W BIEGU CAFE) 12 12 9 560 266 b.d. b.d. b.d. 78 DOMINIUM SA 66 PONAD 70 66 360 000 b.d. b.d. 66 360 000 79 DOUGLAS POLSKA SP. Z O.O. 115 120 42 877 726 b.d. b.d. b.d. 80 DR ZDROWIE SA 28 22 60 809 052 60 809 052 1 097 639 60 602 007 1 549 156 www.drzdrowie.pl 31 30 32 832 000 b.d. b.d. 32 832 000 -2 517 000 www.heavyduty.pl 81 DRASZBA SA [ W UPADŁOŚCI ] (HEAVY DUTY) DUET ROBERT KOWALIK IRMINA KOWALIK 82 13 SP.J. (TRYGON SPORT) 11 b.d. b.d. b.d. b.d. 83 DUKA POLSKA SP. Z O.O. 38 31 46 718 623 46 718 623 129 861 42 785 148 12 - HANA SUSHI 12 8 059 915 b.d. b.d. b.d. 84 EAST FOOD PARTNERS SP. Z O.O. (HANA SUSHI) b.d. www.lodomania.com -424 354 www.denique.pl 24 084 www.digel.com.pl b.d. www.wbiegucafe.pl 5 137 000 www.pizzadominium.pl b.d. www.douglas.pl b.d. www.trygonsport.pl -7 418 361 www.dukapolska.com b.d. www.hanasushi.pl 85 EBS SA (5ASEC) 120 120 67 886 334 b.d. b.d. 67 886 334 86 ECCO SHOES POLAND SP. Z O.O. 100 71 132 369 400 b.d. b.d. b.d. b.d. www.pl.ecco.com 87 EKSBUT PRODUKCJA OBUWIA 21 5 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.eksbut.com.pl 88 ELBA SŁAWOMIR WASIAK 4 5 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.elba.com.pl ELMAK SP. Z O.O. (FREDERIC MORENO, 89 CAMILLE ALBANE) FREDERIC MORENO – 4 FREDERIC MORENO - 4, CAMILLE ALBANE - 9 9 487 896 b.d. b.d. b.d. b.d. www.camillealbane.pl 90 EMPIK SP. Z O.O. 219 198 1 148 249 103 1 148 249 103 7 713 809 1 126 157 947 91 EPOCA S.C. (MARINO FABIANI) MARINO FABIANI: 4 4 b.d. b.d. b.d. b.d. www.marinofabiani.pl 92 ESTEE LAUDER (POLAND) SP. Z O.O. 7 4 146 703 700 146 703 700 17 083 900 125 302 300 10 880 800 www.esteelauder.com 93 ETAM POLAND SP. Z O.O. 10 17 940 565 b.d. b.d. 17 940 565 94 ETOS SA (DIVERSE) DIVERSE: 278 200 257 963 000 257 963 000 18 664 000 199 040 987 95 EUPHORA GRZEGORZ WNĘK SP.J. (PAESE COSMETICS) 7 629 310 www.5asec.pl -49 332 200 www.empik.com 273 552 www.etam.com 12 056 677 www.diversesystem.com 19 (16 STOISK I 3 SKLEPY FIRMOWE) 18 14 045 110 b.d. b.d. 14 045 110 96 EURO NET SP. Z O.O. 233 213 3 427 747 184 b.d. b.d. b.d. 1 800 581 www.euphora.pl b.d. www.euro.com.pl 97 EUROFIRANY B B CHOCZYŃSCY SP.J. 60 60 538 275 b.d. b.d. b.d. b.d. www.eurofirany.com.pl 98 EVA MINGE DESIGN SP. Z O.O. 5 8 b.d. b.d. b.d. b.d. 12 901 763 b.d. b.d. 12 901 763 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.evaminge.com 99 EXCELLENT OFFICE EWA ŁĄCZYŃSKA ROBERT ŁĄCZYŃSKI SP.J. 12 9 100 FABRYKA OBUWIA STANISŁAW RYŁKO (RYŁKO) 106 90 20 PUNKTÓW SPRZEDAŻY, W TYM 1 SKLEP FIRMOWY NATURINO 8 1 203 060 1 203 060 -215 013 1 377 855 -319 591 www.naturino.com HORYZONT: 4, JACK WOLFSKIN: 7 JACK WOLFSKIN: 7 11 672 102 11 672 102 170 666 10 444 470 513 133 www.fam.gda.pl 82 73 47 403 501 b.d. b.d. 47 403 501 3 124 384 www.greenpoint.pl 15 17 63 207 920 b.d. b.d. b.d. 101 FALC POLAND SP. Z O.O. (NATURINO) 102 FAM M GABRYOŁEK SP.J. (HORYZONT, JACK WOLFSKIN) FANDANGO JAN ORŁOWSKI SP.J. 103 (GREENPOINT) 104 FASHION CONNECTION SP. Z O.O. (ROYAL COLLECTION) 105 FEEL THE CHILL SP. Z O.O. 9 13 4 741 187 b.d. b.d. b.d. 106 FERAX SP. Z O.O. (GATTA) 123 115 230 072 077 230 072 077 5 703 534 228 041 806 107 FIRMA BOLERO BOBER WOJCIECH 28 24 7 442 091 b.d. b.d. b.d. 108 FIRMA CONHPOL HENRYK KONOPKA 2 14 39 055 761 b.d. b.d. 39 055 761 109 BY DZIUBEKA TOMASZ DZIUBEK 36 47 8 8 110 FIRMA HANDLOWA TM TOMASZ FILIPIAK (MILITARIA.PL) 569 475 www.excellentoffice.pl b.d. www.rylko.com b.d. www.royalcollection.pl b.d. www.feel-the-chill.com 5 245 749 www.gatta.pl b.d. www.bolero.com.pl 4 459 549 www.conhpol.com.pl b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.bydziubeka.pl/ 29 500 484 b.d. b.d. b.d. b.d. www.militaria.pl b.d. www.marilyn.pl 111 FIRMA MARILYN MARZENA JANIAK 57 PONAD 30 b.d. b.d. b.d. b.d. 112 BC – BEATA CUPRIAK 3 2 b.d. b.d. b.d. b.d. 113 FOOT LOCKER POLAND SP. Z O.O. 5 6 18 530 300 b.d. b.d. 18 530 300 b.d. www.bc-moda.pl 777 700 www.footlocker.com 114 FORNETTI POLSKA SP. Z O.O. OKOŁO 150 128 18 638 410 b.d. b.d. 18 638 410 115 FRG SP. Z O.O. (LARA FABIO) 20 25 406 345 b.d. b.d. b.d. -726 764 www.fornetti.pl b.d. www.larafabio.pl FULL OF STYLE AGATA ZYCH-ZIELIŃSKA 116 I WSPÓLNICY SP.J. 2 2 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.fullofstyle.pl p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 z e s taw i e n i e na j e m c ó w c e n t r ó w h a n d l o w y c h w w w . p rop e r t yn ews.pl # 54 Liczba punktów sprzedaży (stan na lipiec 2015 r.) Liczba punktów Ostatnia dostępna sprzedaży sprzedaż (w zł) w 2014 r. GPOLAND (np. Antoni Morato, Armani Jeans, Axara, Basler, Bric’s, Kelvin Klein Jeans, Dkny, Fabi, Fiorucci, Furla, Gas, Liu 117 Jo, Liviana Conti, Love Moschino, Luciano Barachini, Manila Grace, Patrizia Pepe, Pinko, Ralph Lauren, Roccobarocco, Silvian Heach, Tosca Blue) 39 (LIU LIO: 17, PINKO: 9, PATRIZIA PEPE: 7, MANILA GRACE: 4, ARMANI JEANS: 1, LIO JO JEANS: 1) 42 7 564 022 7 564 022 297 861 118 GEOX POLAND SP. Z O.O. 11 13 13 687 093 13 687 093 119 GERRY WEBER POLSKA SP. Z O.O. 26 26 17 461 454 b.d. 120 GINO ROSSI SA 136 (SIMPLE - 56, GINO ROSSI - 80) 134 ( GINO ROSSI 81, SIMPLE -53) 127 278 000 b.d. b.d. 127 278 000 121 GO SPORT POLSKA SP. Z O.O. 29 26 220 153 846 b.d. b.d. 220 153 846 673 979 www.go-sport.pl 122 GOLDEN ROSE SP. Z O.O. PONAD 65 51 23 633 156 b.d. b.d. 23 633 156 1 894 042 www.goldenrose.pl 123 GREEN WAY SA 16 18 2 043 072 b.d. b.d. 2 043 072 292 583 www.greenway.pl 124 GRENO SP. Z O.O. b.d. 57 (GRENO - 7, BIELBAW - 45, MITUU - 5) b.d. b.d. b.d. b.d. Lp. FIRMA (NAZWA SIECI) 125 GUESS POLAND SP. Z O.O. 17 15 126 H & M HENNES & MAURITZ SP. Z O.O. 143 b.d. Sprzedaż 2014 Zysk netto (w zł) 2014 (w zł) Sprzedaż 2013 Zysk netto (w zł) 2013 (w zł) www 6 133 580 -3 268 299 www.gpoland.com.pl 29 285 5 882 816 49 299 www.geox.com b.d. 17 461 454 731 515 www.gerryweber.com 2 198 000 www.gino-rossi.com b.d. www.greno.pl 23 984 171 b.d. b.d. 23 984 171 -546 339 www.guess.com 1 267 159 000 b.d. b.d. 1 267 159 000 61 853 000 www.hm.com.pl 127 H6 INVESTMENTS POLSKA SP. Z O.O. 1 1 688 324 b.d. b.d. b.d. b.d. www.h6-investments.com 128 HAPPY MUM RETAIL SP. Z O.O. 8 8 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.happymum.pl 129 HDS POLSKA SP. Z O.O. INMEDIO: PONAD 450, RELAY: PONAD 100, DISCOVER: 8, 550 (INMEDIO 450, RELAY - 100) 934 835 541 b.d. b.d. 934 835 541 HEALTHY LIFESTYLES MASTER FRAN130 CHISER POLSKA SP. Z O.O. 4 4 7 597 b.d. b.d. b.d. 16 856 416 www.hds.pl b.d. www.yogenfruz.pl 131 HELIOS SA 35 34 213 598 000 b.d. b.d. 213 598 000 132 HEXELINE SP. Z O.O. 22 22 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.hexe.com.pl 133 HILFIGER STORES SP. Z O.O. 27 26 35 044 126 b.d. b.d. b.d. b.d. www.eu.tommy.com 134 HOLMES PLACE POLAND SP. Z O.O. 4 6 20 369 708 b.d. b.d. b.d. b.d. www.holmesplace.pl 135 HUMANIC SP. Z O.O. 4 5 13 766 929 b.d. b.d. 13 766 929 -2 838 530 www.shoemanic.com 136 HURTIMEX SA (TUP TUP) 31 26 9 536 214 b.d. b.d. 9 536 214 -1 453 231 www.hurtimex.com.pl I O VENEZIA IWONA OGANOWSKA WO137 JCIECH NACHIŁO SP.J. 98 (VENEZIA - 66, UNISONO - 32) 93 227 878 407 227 878 407 13 820 272 195 843 584 138 IKEA RETAIL SP. Z O.O. 9 8 2 384 085 700 2 384 085 700 5 248 800 2 085 203 900 139 INGLOT SP. Z O.O. 168 PLUS 4 PUNKTY SPRZEDAŻY W PERFUMERIACH DOUGLAS 450 119 558 147 b.d. b.d. 119 558 147 140 INTERMODA SA b.d. b.d. 5 109 991 5 109 991 1 364 733 5 057 990 141 INTERSHOE POLAND SP. Z O.O. SP.K.A. 12 13 14 589 802 14 589 802 139 956 18 829 555 142 INTERSPORT POLSKA SA 36 35 219 891 000 b.d. b.d. 219 891 000 143 INVEST PBB SP. Z O.O. SP.K.A. (ANSWEAR, MEDICINE) ANSWEAR: 1, MEDICINE: 50 60 10 525 169 b.d. b.d. b.d. 144 ITALIAN FASHION BY GUAZZONE SP. Z O.O. 23 SALONY FIRMOWE 22 22 584 836 b.d. b.d. 22 584 836 145 JERONIMO MARTINS DROGERIE I FARMAC140 (93 HEBE, 47 - NA ZDROWIE) JA SP. Z O.O. 112 (HEBE - 80, NA ZDROWIE 32) 172 319 290 b.d. b.d. 172 319 290 146 JPG SP. Z O.O. (HEGO’S) 5 5 8 199 866 b.d. b.d. 8 199 866 147 JUBITOM 27 25 50 045 152 b.d. b.d. 50 045 152 148 JULA POLAND SP. Z O.O. 12 11 149 JYSK SP. Z O.O. 187 163 150 KAKADU SP. Z O.O. 38 41 48 (TATUUM 44, COYOCO - 2) 76 ( TATUUM 74, COYOCO - 2) 152 KAPPAHL POLSKA SP. Z O.O. 40 153 KARI POLAND SP. Z O.O. PONAD 30 154 KAZAR FOOTWEAR SP. Z O.O. 47 SKLEPÓW FIRMOWYCH, 6 OUTLETÓW, 3 PLANOWANE OTWARCIA/ HTTP://WWW. KAZAR.COM/PL/ SALONY 155 KENT SP. Z O.O. (EMANUEL BERG) 5 156 KIK TEXTIL SP. Z O.O. 86 670 000 www.helios.pl 8 803 666 www.venezia.pl -24 328 700 www.ikea.pl 15 398 332 www.inglot.com 804 788 b.d. 156 694 www.intershoe.com.pl -1 873 000 www.intersport.pl b.d. www.answear.com 1 180 023 www.italianfashion.com.pl -82 056 774 www.drogeriahebe.pl 4 476 www.sklepy.hegos.eu 7 238 556 www.jubitom.com 181 333 250 181 333 250 1 711 379 139 859 463 -970 826 www.jula.pl 1 454 519 689 1 454 519 689 18 009 425 1 230 839 815 6 015 236 www.jysk.pl 110 787 521 b.d. b.d. 110 787 521 5 803 821 5 803 821 4 036 948 6 399 556 47 169 843 900 b.d. b.d. 169 843 900 30 41 530 421 b.d. b.d. 41 530 421 142 947 073 142 947 073 12 618 814 127 546 038 6 10 091 592 b.d. b.d. 10 091 592 56 34 526 783 b.d. b.d. 34 526 783 -8 158 260 www.kik-textilien.com 34 38 11 115 647 b.d. b.d. 11 115 647 519 502 www.kinderplaneta.pl 158 KOMEX SA PONAD 230 232 127 499 700 b.d. b.d. b.d. 159 KOMPUTRONIK SA PONAD 300 155 2 198 473 000 2 198 473 000 13 365 000 1 645 132 000 160 KOSSMANN FASHION SP. Z O.O. 2 1 514 001 b.d. b.d. 514 001 161 KRAWCEWICZ JUBIREX SP.J. 4 5 b.d. b.d. b.d. 151 157 KAN TRADEMARK SP. Z O.O. (TATUUM, COYOCO) KINDERMAGNET POLSKA SP. Z O.O. - KINDERPLANETA -3 004 636 www.kakadu.pl 4 264 864 www.kan.pl -53 352 400 www.kappahl.pl -18 322 950 www.kari.com 12 701 712 www.kazar.com.pl 397 485 www.emanuelberg.com b.d. www.51015kids.eu 12 202 000 www.komputronik.pl -429 371 www.kossman.com.pl b.d. www.jubirex.pl p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 z e s taw i e n i e na j e m c ó w c e n t r ó w h a n d l o w y c h #55 Liczba punktów sprzedaży (stan na lipiec 2015 r.) Liczba punktów Ostatnia dostępna sprzedaży sprzedaż (w zł) w 2014 r. 162 KUBENZ SP. Z O.O. b.d. 15 b.d. b.d. b.d. b.d. 163 KWIACIARNIA AGA FLOWERS 3 3 b.d. b.d. b.d. b.d. 164 L OCCITANE POLSKA SP. Z O.O. 22 21 18 104 027 b.d. b.d. 18 104 027 -1 132 050 pl.loccitane.com Lp. FIRMA (NAZWA SIECI) Sprzedaż 2014 Zysk netto (w zł) 2014 (w zł) Sprzedaż 2013 Zysk netto (w zł) 2013 (w zł) www b.d. www.kubenz.pl b.d. www.agaflowers.eu 165 LANCERTO SA 35 32 40 329 777 40 329 777 4 009 171 32 009 179 3 170 653 www.lancerto.com 166 LANORO KĘPIŃSKA SP.J. 6 10 2 879 782 2 879 782 -834 888 4 098 490 -459 665 www.lanoro.com.pl 167 LAURA GUIDI SP. Z O.O. 1 SALON FIRMOWY, 3 SKLEPY PARTNERSKIE 7 1 888 597 b.d. b.d. b.d. 168 LAVARD SP. Z O.O. SALONY FIRMOWE: 20 72 41 426 355 b.d. b.d. 41 426 355 1 582 472 www.lavard.pl 169 LEGO POLSKA SP. Z O.O. b.d. b.d. 202 083 000 b.d. b.d. 202 083 000 4 547 000 www.lego.com 170 LEROY MERLIN POLSKA SP. Z O.O. 48 46 3 220 593 000 b.d. b.d. 3 220 593 000 171 LEVI STRAUSS POLAND SP. Z O.O. b.d. OK.40 215 186 300 b.d. b.d. 215 186 300 172 LODZIARNIE FIRMOWE SP. Z O.O. OK. 130 122 7 378 794 7 378 794 1 069 555 7 516 036 1 419 532 www.grycan.pl 173 LODZIARNIE FIRMOWE SP. Z O.O. SP.K.A. b.d. b.d. 175 406 033 b.d. b.d. 175 406 033 19 808 630 www.grycan.pl 174 LORENS TRADE SP. Z O.O. 8 8 3 796 935 b.d. b.d. 3 796 935 LPP SA (RESERVED, CROPP, HOUSE, 175 MOHITO, SINSAY) 1594 (RESERVED - 429 , CROPP - 382, HOUSE - 330, MOHITO - 268, SINSAY 150, OUTLETY - 35) 867 4 000 163 000 4 000 163 000 283 408 000 3 493 324 000 7 6 b.d. b.d. b.d. b.d. 176 LUKULLUS HALINA JUDYCKA JANUSZ ALBERT JUDYCKI SC b.d. www.lauraguidi.pl 160 863 000 www.leroymerlin.pl 15 989 000 www.levi.com -763 843 www.lorenswiktor.pl 394 466 000 www.lpp.pl b.d. www.cukiernialukullus.pl 177 LUMIERE (CINEMA LUMIERE) 1 1 3 952 324 b.d. b.d. 3 952 324 178 MAC COSMETICS SP. Z O.O. 13 9 b.d. b.d. b.d. b.d. 179 MAFRIPEL SP. Z O.O. (MARCO ALDANY) 1 2 1 591 388 b.d. b.d. 1 591 388 180 MAGIC CITY SP. Z O.O. (INCA PLAYS ) 1 1 4 888 446 b.d. b.d. 4 888 446 -1 974 512 www.lucidclub.pl 181 MANGO POLSKA SP. Z O.O. 23 25 87 825 410 b.d. b.d. 87 825 410 -4 085 242 www.mango.com 182 MARABUTY SP. ZO.O. (ZEBRA) 6 6 5 262 025 b.d. b.d. 5 262 025 MARC O POLO EINZELHANDELS GMBH SP. 183 9 Z O.O. ODDZIAŁ W POLSCE 26 16 465 616 16 465 616 -2 784 843 13 370 133 184 MARCPOL SA PONAD 60 59 637 566 168 b.d. b.d. 637 566 168 MAREK MACIEJ PSTROKOŃSKI PRZED185 SIĘBIORSTWO HANDLOWO-USŁUGOWE NATALIA (BY INSOMNIA ) 15 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. MARKETING INVESTMENT GROUP SP. 186 Z O.O. SP.K.A. (SYMBIOSIS, SIZEER: TIMBERLAND, 50STYLE) 167 (SIZEER, SYMBIOSIS - 13, SIZEER: 76, TIMBERLAND: TIMBERLAND, 12 , 50STYLE - 78 UMBRO, 50STYLE, SYMBIOSIS 293 373 649 b.d. b.d. 293 373 649 -208 071 www.cinema-lumiere.pl b.d. www.maccosmetics.pl -693 804 www.marcoaldany.pl -700 656 www.zebra-buty.pl -5 430 749 www.marc-o-polo.com 20 120 621 www.marcpol.pl b.d. www.byinsomnia.com 8 738 123 www.miggroup.com 187 MARKS AND SPENCER POLAND SP. Z O.O. 13 14 121 623 825 b.d. b.d. 121 623 825 -51 738 666 www.marks-and-spencer.pl 188 MARTES SPORT SP. Z O.O. 130 84 343 861 000 343 861 000 36 053 000 238 263 578 21 821 693 www.martessport.com.pl 189 MASSIMO DUTTI POLSKA SP. Z O.O. 25 23 82 555 013 b.d. b.d. b.d. 190 MATRAS SA PONAD 170 172 211 608 048 211 608 048 -5 441 128 222 424 126 191 MAXI ZOO POLSKA SP. Z O.O. 6 5 192 MCARTHUR SP. Z O.O. 25 22 193 MCDONALD S POLSKA SP. Z O.O. 357 338 3 139 811 b.d. b.d. 3 139 811 13 843 936 b.d. b.d. b.d. 1 062 345 000 b.d. b.d. 1 062 345 000 194 MEDIA SATURN HOLDING POLSKA SP. Z O.O. 77 (SATURN - 24 MEDIA MARKT - 53) 71 215 458 129 215 458 129 91 085 752 194 839 891 195 MEGAPUNKT 500 OGÓLNOPOLSKA SIEĆ PROMOCJI HANDLOWEJ SP. Z O.O. b.d. www.massimodutti.com 1 839 683 www.matras.pl -2 429 147 www.maxizoo.pl b.d. www.mcarthur.com.pl 102 150 000 www.mcdonalds.pl 99 488 884 www.mediamarkt.pl 18 18 10 588 651 b.d. b.d. 10 588 651 196 MICHAEL KORS (POLAND) SP. Z O.O. 3 3 b.d. b.d. b.d. b.d. 197 MODESSA POLSKA SP. Z O.O. (PARFOIS) 24 30 29 425 812 b.d. b.d. 29 425 812 -433 313 www.parfois.com 198 MOLTON STYL SP. Z O.O. 33 29 21 698 266 b.d. b.d. 21 698 266 279 509 www.molton.pl 199 MONETTI URSZULA MONETTI 5 10 10 108 762 b.d. b.d. b.d. b.d. www.monetti.pl b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.moodo.pl MOODO URBAN FASHION MODE SZYSZKO & SYNOWIE SC TADEUSZ SZYSZKO 117 200 ARKADIUSZ SZYSZKO PRZEMYSŁAW SZYSZKO 135 208 352 www.megapunkt.com.pl b.d. www.michaelkors.com 201 MOUNT SP. Z O.O. 15 29 38 098 065 b.d. b.d. 38 098 065 202 MULTIKINO SA 32 31 269 311 000 b.d. b.d. b.d. b.d. www.multikino.pl 203 MYECO SP. Z O.O. (PHENOME) 3 6 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.phenome.pl 204 NERINA A PIOTROWSKI M KNIGAWKA SP.J. 3 4 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.yego.pl 205 NEW MEDIA S.C. (URBAN CITY) 1 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.urbancity.pl NEWSMOKE SP CYWILNA A RAJZNER 206 M RAJZNER 17 AUTORYZOWANYCH PUNKTÓW SPRZEDAŻY 40 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 362 322 800 b.d. b.d. 362 322 800 61 253 950 b.d. b.d. b.d. b.d. www.nike.com 468 283 000 b.d. b.d. b.d. b.d. www.nomi.pl 207 NEW YORKER POLSKA SP. Z O.O. 82 87 208 NIKE POLAND SP. Z O.O. 12 (FACTORY STORE) 7 - SKLEPY WŁASNE 209 NOMI SA [ W UPADŁOŚCI UKŁADOWEJ ] 9 19 102 678 www.himountain.pl 12 174 400 www.newyorker.de z e s taw i e n i e na j e m c ó w c e n t r ó w h a n d l o w y c h w w w . p rop e r t yn ews.pl # 56 Liczba punktów sprzedaży (stan na lipiec 2015 r.) Liczba punktów Ostatnia dostępna sprzedaży sprzedaż (w zł) w 2014 r. 210 NORTH FOOD POLSKA SA 40 40 NUTRIFARM SP. Z O.O. (PERFECT BODY 211 CENTER) b.d. 212 OBI CENTRALA SYSTEMOWA SP. Z O.O. 46 213 OCHNIK SP. Z O.O. 214 OKAIDI POLAND SP. Z O.O. Lp. FIRMA (NAZWA SIECI) Sprzedaż 2014 Zysk netto (w zł) 2014 (w zł) Sprzedaż 2013 Zysk netto (w zł) 2013 (w zł) 69 046 503 www 84 338 155 84 338 155 -6 007 035 -4 370 248 www.northfood.pl b.d. 32 722 222 32 722 222 2 247 173 30 937 325 46 152 126 900 b.d. b.d. 152 126 900 83 75 81 531 572 b.d. b.d. 81 531 572 5 543 729 www.ochnik.com 5 5 8 301 781 8 301 781 -155 127 6 139 612 -680 360 www.okaidi.com 215 OLSEN FASHION SP. Z O.O. b.d. 18 24 975 828 b.d. b.d. 24 975 828 216 ORDIPOL SP. Z O.O. 156 150 631 763 000 b.d. b.d. 631 763 000 2 196 397 www.nutrifarm.com.pl 21 482 200 www.obi.pl -769 207 www.olsenfashion.com 4 915 000 www.orsay.com 217 ORGANIC FARMA ZDROWIA SA 27 23 41 001 475 b.d. b.d. 41 001 475 -388 239 www.organicmarket.pl 218 ORGANIQUE SP. Z O.O. SP.K. 49 49 15 402 202 b.d. b.d. 15 402 202 2 252 411 www.organiquecosmetics.pl 219 ORIENS BIJOU SP. Z O.O. (TOUS) 28 19 16 241 372 b.d. b.d. 16 241 372 220 OTCF SP. Z O.O. (4F) 150 b.d. 318 408 000 318 408 000 32 461 000 219 857 266 890 732 www.touspolska.pl 25 778 834 www.otcf.pl 221 OYSHO POLSKA SP. Z O.O. 17 15 28 423 267 b.d. b.d. 28 423 267 222 P P H MAKALU DOROTA STOLARZ 39 b.d. 15 773 823 b.d. b.d. b.d. b.d. www.makalu.com.pl 223 P P H U ORPOL STANISŁAW ORŁOWSKI VENEZIANA: 12 SKLEPÓW FIRMOWYCH 18 17 470 276 b.d. b.d. b.d. b.d. www.veneziana.com.pl 224 PAKO LORENTE SC 35 28 b.d. b.d. b.d. b.d. 225 PANDORA JEWELRY CEE SP. Z O.O. 24 24 324 566 681 b.d. b.d. 324 566 681 12 092 350 www.pandora.net PASSION CARDS SP. Z O.O. NOMI 226 SA [ W UPADŁOŚCI UKŁADOWEJ ] (KUKARTKA) 12 12 10 946 703 b.d. b.d. 10 946 703 -3 915 221 www.kukartka.pl 227 PBH SA (QUIOSQUE) 113 110 89 600 725 b.d. b.d. 89 600 725 228 PEEK & CLOPPENBURG SP. Z O.O. 10 10 303 697 843 b.d. b.d. 303 697 843 229 PEPCO POLAND SP. Z O.O. 588 510 1 018 192 328 1 018 192 328 81 723 910 769 926 081 230 PEPE JEANS POLSKA SP. Z O.O. 18 22 17 578 669 b.d. b.d. 17 578 669 231 PERFECT GROUP SP. Z O.O. (VERSACE COLLECTION) 4 2 b.d. b.d. b.d. b.d. 232 PIJALNIE CZEKOLADY SP. Z O.O. 21 19 29 214 858 b.d. b.d. 29 214 858 233 PIMKIE MODE POLSKA SP. Z O.O. 7 8 234 PIOTR I PAWEŁ SA 120 107 ADVETURE SPORTS - 9, QUICK SILVER - 14 236 POLBITA SP. Z O.O. (DROGERIE NATURA) 237 POWIERZA FAMILY COMPANY SP. Z O.O. 2 466 990 www.inditex.com b.d. www.pakolorente.eu 1 549 308 www.quiosque.pl 27 248 347 www.peek-cloppenburg.com 54 282 117 www.pepco.pl -1 937 562 www.pepejeans.com 1 038 www.perfect-group.pl 1 426 282 www.wedelpijalnie.pl 14 282 812 b.d. b.d. 14 282 812 947 730 202 b.d. b.d. 947 730 202 ADVENTURE SPORTS - 9, QUICK SILVER - 16 36 824 863 b.d. b.d. 36 824 863 265 270 431 217 088 b.d. b.d. 431 217 088 13 15 47 012 356 b.d. b.d. 47 012 356 238 PPH AE WOMAN ŻUKOWSCY SP.J. 5 5 4 665 000 b.d. b.d. b.d. b.d. www.ae-woman.com.pl 239 PPH KEMER 10 15 b.d. b.d. b.d. b.d. www.kemer.com.pl 240 PPHU AMG MARIUSZ GAŁA 6 6 19 970 581 b.d. b.d. b.d. b.d. www.cocomore.pl 241 PRAKTIKER POLSKA SP. Z O.O. 24 24 761 735 970 b.d. b.d. b.d. b.d. www.praktiker.pl 242 PREMIERE SP. Z O.O. 33 36 19 958 940 b.d. b.d. b.d. 243 PREMIUM CIGARS SP. Z O.O. 6 6 7 432 863 b.d. b.d. 7 432 863 b.d. b.d. 93 477 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.prettygirl.pl 235 244 PM SPORT P. LEWANDOWSKI I M. WOJTIUK SP.J. KONESER SMAKU PREMIUM GROUP POLSKA SP. Z O.O. 245 PRETTY GIRL SA 43 40 b.d. b.d. b.d. b.d. 246 PRETTY ONE KRZYSZTOF KUŁAKOWSKI 24 26 b.d. b.d. b.d. b.d. 247 PRIMA MODA SA PONAD 30 36 47 426 000 47 426 000 -2 412 000 49 604 000 248 PRIMA BUT (PRIMA STRADA) 52 006 www.pimkie.pl 6 595 680 www.piotripawel.pl 569 941 www.pmsport.com.pl -29 164 234 www.polbita.com.pl -1 815 789 www.fashiongroup.pl b.d. www.funknsoul.pl 708 053 www.premiumcigars.pl b.d. www.prettyone.pl -3 236 000 www.primamoda.com.pl 10 10 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.primastrada.com.pl 31 25 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.pawo.pl 250 PROFAC SP. Z O.O. (HAIRCOIF) 12 13 14 698 772 b.d. b.d. b.d. b.d. www.profac.pl 251 PROGRESSIVE 24 23 1 841 750 b.d. b.d. b.d. b.d. www.herbata.net 252 PROMOD POLSKA SP. Z O.O. 76 78 138 428 642 b.d. b.d. b.d. 253 PROVALLIANCE POLAND SP. Z O.O. 39 36 29 762 425 b.d. b.d. 29 762 425 249 PRODUCENT ODZIEŻY MĘSKIEJ PAWO PIOTR WŁODARCZYK 254 PRÓCHNIK SA PRÓCHNIK - 33, RAGE AGE - 12 46 39 425 000 39 425 000 -7 424 000 31 408 000 255 PHU JUBILER SP. Z O.O. (SWISS) 92 86 69 488 930 69 488 930 1 506 028 60 626 780 256 PPH KONIMPEX PLUS SP. Z O.O. 4 4 12 767 351 b.d. b.d. 12 767 351 173 573 000 b.d. b.d. 173 573 000 b.d. www.promod.pl -530 098 www.provalliance.com.pl 4 422 000 www.prochnik.com.pl 1 477 662 www.swiss.com.pl -1 057 364 www.aventura.com.pl PRZEDSIĘBIORSTWO ZAOPATRZENIA 257 FARMACEUTYCZNEGO CEFARM WARSZA- OK. 200 WA SA 186 258 PUCCINI SP. Z O.O. 17 14 21 164 764 b.d. b.d. 21 164 764 259 PULL & BEAR POLSKA SP. Z O.O. 35 33 98 790 861 b.d. b.d. b.d. b.d. www.inditex.com 260 PUMA POLSKA SP. Z O.O. b.d. 39 128 031 176 b.d. b.d. 128 031 176 -13 000 820 www.puma.com 261 PURE HEALTH AND FITNESS SP. Z O.O. 35 35 103 331 384 b.d. b.d. b.d. b.d. www.purepoland.com 8 7 16 245 393 b.d. b.d. b.d. b.d. www.globrest.com 262 QLT RESTAURANT & BAR SP. Z O.O. (BIERHALLE) 2 461 000 www.cefarm.waw.pl 1 158 422 www.puccini.pl p a ź d z i er ni k 2 0 1 5 z e s taw i e n i e na j e m c ó w c e n t r ó w h a n d l o w y c h #57 Liczba punktów sprzedaży (stan na lipiec 2015 r.) Liczba punktów Ostatnia dostępna sprzedaży sprzedaż (w zł) w 2014 r. 263 RAGE AGE POLSKA SA 12 8 RAVEL SP. Z O.O. [ W UPADŁOŚCI 264 UKŁADOWEJ ] 9 9 265 REAL SP. Z O.O. I SPÓŁKA SP.K. 57 55 266 RECMAN SP. Z O.O. PONAD 100 61 3 3 Lp. 267 FIRMA (NAZWA SIECI) RED RUBIN SP.J. ANNA BRZOZOWSKA JAKUB LASOCKI 268 REDBERRY SP. Z O.O. 11 10 1050 900 23 3 272 SALAD STORY SP. Z O.O. 26 273 SALAMANDER POLSKA SP. Z O.O. 14 269 ROSSMANN SUPERMARKETY DROGERYJNE POLSKA SP. Z O.O. 270 SAD SP. Z O.O. 271 JOLANTA RĘBKOWSKA SALAD BAR TUKAN Sprzedaż 2014 Zysk netto (w zł) 2014 (w zł) Sprzedaż 2013 Zysk netto (w zł) 2013 (w zł) b.d. www 250 000 b.d. b.d. b.d. www.rageage.co.uk 27 713 015 b.d. b.d. b.d. 5 040 423 100 b.d. b.d. 5 040 423 100 32 892 383 b.d. b.d. 32 892 383 255 288 www.recman.pl 11 457 469 b.d. b.d. b.d. b.d. www.redrubin.pl b.d. www.ravel.com.pl -254 231 600 www.real.pl b.d. b.d. b.d. b.d. 5 425 329 800 5 425 329 800 612 301 600 4 791 222 800 b.d. www.redberry.pl 22 324 641 862 b.d. b.d. 324 641 862 9 449 169 www.sad.com.pl b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.saladbar.pl 26 b.d. b.d. b.d. b.d. 15 17 157 168 b.d. b.d. 17 157 168 534 697 000 www.rossmann.com.pl 89 022 www.saladstory.com -2 816 113 www.salamander.pl 274 SAMSONITE SP. Z O.O. 5 SKLEPÓW FIRMOWYCH 16 19 785 464 b.d. b.d. 19 785 464 275 SEPHORA POLSKA SP. Z O.O. 94 92 453 395 359 b.d. b.d. 453 395 359 21 303 508 www.sephora.pl 369 702 www.samsonite.com 276 SFERIS SP. Z O.O. 16 SALONÓW FIRMOWYCH 19 SKLEPÓW WŁASNYCH 424 237 000 b.d. b.d. 424 237 000 1 069 000 www.sferis.pl 277 SFINKS POLSKA SA SPHINX - OK. 100, WOOK - 4, CHŁOPSKIE JADŁO - 10 109( SPHINX - 94, CHŁOPSKIE JADŁO - 10, WOOK - 5) 141 178 000 b.d. b.d. 141 178 000 -3 542 000 www.sfinks.pl 278 SHOE FLEX SP. Z O.O. b.d. 4 886 922 b.d. b.d. 886 922 279 SKI TEAM SP. Z O.O. 6 10 59 387 916 b.d. b.d. 59 387 916 -3 446 972 www.skiteam.pl 280 SKLEPY KOMFORT SA 107 95 247 620 000 b.d. b.d. 247 620 000 -552 000 www.komfort.pl 281 SKOK NA SOK SA 4 6 b.d. b.d. b.d. b.d. SŁUPSKA FABRYKA OBUWIA NORD 282 MEKA SZTRAJBEL SP.J. b.d. 3 22 880 631 b.d. b.d. 22 880 631 1 517 168 www.nord-shoes.pl 283 SMYK SP. Z O.O. PONAD 80 202 749 734 000 749 734 000 52 968 000 671 820 862 -84 559 999 www.smykgroup.com/pl 284 SOLAR COMPANY SA 76 SKLEPÓW FIRMOWYCH, 18 PLACÓWEK FRANCZYZOWYCH, 88 SKLEPÓW PARTNERSKICH 186 119 653 000 b.d. b.d. 119 653 000 -51 620 www.mcflek.com b.d. skoknasok.pl 9 274 000 www.solar-company.com.pl 285 SOLO PIZZERIA S.C. - SOLO PIZZA 9 12 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.solopizza.pl 286 SOUL SP. Z O.O. 10 17 18 701 927 b.d. b.d. b.d. b.d. www.soulshop.pl 287 SPF POLSKA SP. Z O.O. (SPRINGFIELD) 10 b.d. 19 560 894 b.d. b.d. b.d. 288 STEFANEL POLONIA SP. Z O.O. 15 13 20 428 174 b.d. b.d. 20 428 174 b.d. www.spf.com -2 250 139 www.stefanel.com 289 STENDERS EUROPE SP. Z O.O. 7 6 2 879 479 b.d. b.d. 2 879 479 -636 280 www.stenders.pl 290 STOKROTKA SP. Z O.O. PONAD 251 240 1 792 368 017 b.d. b.d. 1 792 368 017 -32 586 650 www.stokrotka.pl 291 STRADIVARIUS POLSKA SP. Z O.O. 74 73 218 040 656 b.d. b.d. 218 040 656 SUB RESTAURANTS SYSTEM (EU) 292 LIMITED SP. Z O.O. ODDZIAŁ W POLSCE (SUBWAY) 97 91 b.d. b.d. b.d. b.d. 293 SUPER PHARM POLAND SP. Z O.O. 59 56 721 052 223 b.d. b.d. 721 052 223 23 050 002 www.superpharm.pl 294 SWAROVSKI POLAND SP. Z O.O. 31 ( W TYM JUBITOM - 7, IMRAN - 1, SWAROVSKI - 22) 21 11 261 527 b.d. b.d. 11 261 527 -2 003 986 www.swarovski.com 13 379 053 www.stradivarius.com b.d. www.subway.pl 295 SZUZ SZOP SP. Z O.O. 9 10 7 181 890 b.d. b.d. 7 181 890 296 T0YS R US POLAND SP. Z O.O. 10 8 41 285 443 b.d. b.d. 41 285 443 -13 750 645 www.toysrus.pl -12 355 130 www.takko.pl 297 TAKKO FASHION POLSKA SP. Z O.O. 65 70 123 978 520 123 978 520 -7 643 760 114 955 940 298 TALLY WEIJL (POLSKA) SP. Z O.O. 47 50 71 953 800 b.d. b.d. 71 953 800 299 TAPE A L’OEIL POLSKA SP. Z O.O. 10 10 b.d. b.d. b.d. b.d. 300 TARANKO SP. Z O.O. 36 38 21 529 269 b.d. b.d. 21 529 269 TARMAX SP. Z O.O. SP.K. (M.IN. NEW BALANCE) 18 9 302 TCHIBO WARSZAWA SP. Z O.O. 57 56 303 TEA FOR YOU SP. Z O.O. b.d. 304 TESCO (POLSKA) SP. Z O.O. 305 THAI MARK SP. Z O.O. (QUADRIFOGLIO) 19 9 301 306 THAI WOK SP.J. ROBERT BIEŃKOWSKI I WSPÓLNICY 62 151 411 b.d. b.d. b.d. 692 585 700 b.d. b.d. 692 585 700 b.d. 275 958 b.d. b.d. 275 958 443 - SKLEPY, 58 - CENTRA HANDLOWE, 450 30 - STACJE PALIW 12 108 290 000 b.d. b.d. 12 108 290 000 17 11 115 801 b.d. b.d. 11 115 801 9 b.d. b.d. b.d. b.d. 307 THE SWATCH GROUP (POLSKA) SP. Z O.O. 21 42 28 131 878 b.d. b.d. 28 131 878 308 TJX POLAND SP. Z O.O. (TK MAXX) 28 25 458 295 000 b.d. b.d. b.d. 309 TOM TAILOR RETAIL POLAND SP. Z O.O. 9: TOM TAILOR, 4: BONITA 13 20 516 595 b.d. b.d. 20 516 595 310 TOP FIT (MUSCLE CLINIC ) 5 5 b.d. b.d. b.d. b.d. 311 TOYS4BOYS PL SP. Z O.O. 1 b.d. 8 887 031 b.d. b.d. 8 887 031 -457 050 www.szuzszop.pl -10 111 300 www.tally-weijl.com b.d. www.t-a-o.pl 32 065 www.taranko.pl b.d. www.newbalance.pl 16 079 300 www.tchibo.pl -42 267 www.teaforyou.eu -671 410 000 www.tesco.pl -1 095 375 www.thaimark.com.pl b.d. www.thaiwok.pl -2 213 455 www.swatchgroup.com b.d. www.tkmaxx.pl -1 117 530 www.tom-tailor.eu b.d. www.allstars.com.pl 13 475 www.toys4boys.pl z e s taw i e n i e na j e m c ó w c e n t r ó w h a n d l o w y c h w w w . p rop e r t yn ews.pl # 58 FIRMA (NAZWA SIECI) Liczba punktów sprzedaży (stan na lipiec 2015 r.) Liczba punktów Ostatnia dostępna sprzedaży sprzedaż (w zł) w 2014 r. TREC NUTRITION SP. Z O.O. (VITAMIN SHOP) 97 96 57 735 917 b.d. b.d. 57 735 917 313 TREND & FASHION GROUP SP. Z O.O. 160 143 89 285 706 b.d. b.d. 89 285 706 314 TRENDY POLSKA (MANSO) 35 37 b.d. b.d. b.d. b.d. TRIUMPH INTERNATIONAL (POLSKA) 315 SP. Z O.O. b.d. 135 133 428 935 b.d. b.d. 133 428 935 -1 559 462 www.triumph.com ULLA POPKEN VERWALTUNGS GMBH 316 SP.K. 3 (SKLEPY PARTNERSKIE) 4 5 655 284 b.d. b.d. b.d. b.d. www.ullapopken.pl Lp. 312 Sprzedaż 2014 Zysk netto (w zł) 2014 (w zł) Sprzedaż 2013 Zysk netto (w zł) 2013 (w zł) www 4 641 488 www.trec.com.pl 422 885 www.butikstyle.eu b.d. www.manso.pl 317 ULTIMATE FASHION SP. Z O.O. b.d. b.d. 103 712 459 b.d. b.d. 103 712 459 318 VAGA TIME SP. Z O.O. (S.T.A.M.P.S.) 22 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 319 VAGABOND POLSKA SP. Z O.O. 5 SKLEPÓW FIRMOWYCH b.d. 5 345 708 b.d. b.d. 5 345 708 320 VAN DER VALK SP. Z O.O. 30 b.d. 10 577 045 b.d. b.d. 10 577 045 7 b.d. 70 591 698 b.d. b.d. b.d. b.d. www.vangraaf.com 322 VAN HORN 2 SKLEPY FIRMOWE, 3 SALONY PARTNERSKIE b.d. 18 263 621 b.d. b.d. b.d. b.d. www.vanhorn.com.pl 323 VENTURI SP. Z O.O. 2 SKLEPY FIRMOWE, 8 SKLEPÓW TYPU MULTIBRAND b.d. 1 265 251 b.d. b.d. b.d. b.d. www.butyventuri.pl 324 VF POLSKA DISTRIBUTION SP. Z O.O. WRANGLER - 23, LEE – 5 (SALONY FIRMOWE) b.d. 26 253 695 b.d. b.d. 26 253 695 321 VAN GRAAF GMBH SPÓŁKA KOMANDYTOWA -15 025 685 www.ultimatefashion.pl b.d. www.stamps.eu -1 441 165 www.vagabond.com 225 267 b.d. 2 449 039 www.vfc.com 325 VIPERA COSMETICS SA b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 326 VISION EXPRESS POLSKA SP. Z O.O. PONAD 160 b.d. 91 717 086 b.d. b.d. b.d. b.d. www.vipera.com.pl 327 VISTULA GROUP SA VISTULA - 93, W.KRUK - 84, WÓLCZANKA - 84, DENI CLER MILANO - 32 b.d. 389 489 000 389 489 000 22 768 000 352 871 000 47 778 000 www.vistulagroup.pl 328 WARSZADIS SP. Z O.O. (E.LECLERC) 43 b.d. 113 666 541 b.d. b.d. 113 666 541 5 518 701 www.e-leclerc.pl 329 WIKING RESTAURACJE SP. Z O.O. SP.K. 6 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 330 WITTCHEN SA 13 - VIP COLLECTION, 41 - WITTCHEN 59 (WITTCHEN, VIP COLLECTION) 331 WOJAS TRADE SP. Z O.O. 160 154 332 WÓJCIK FASHION SP. Z O.O. SP.K. WÓJCIK - 5, CEREMONY - 1 333 YES BIŻUTERIA SP. Z O.O. PONAD 110 334 YILBA TEKSTIL SP. Z O.O. (CIPO&BAXX) 335 YVES ROCHER POLSKA SP. Z O.O. b.d. www.visionexpress.pl b.d. www.restauracjewiking.pl 57 995 291 b.d. b.d. b.d. 147 200 690 b.d. b.d. 147 200 690 b.d. www.wittchen.pl 54 27 050 542 b.d. b.d. 27 050 542 -11 128 756 www.wojcik.com.pl 111 151 294 479 b.d. b.d. 151 294 479 4 535 317 www.yes.com.pl 23 SKLEPY PARTNERSKIE, 15 SKLEPÓW MULTIBRANDOWYCH 29 6 399 456 b.d. b.d. b.d. 1 350 817 www.wojas.pl b.d. www.cipo&baxx.pl 104 97 151 914 000 151 914 000 5 762 000 147 295 000 336 ZAKŁAD PHU CHOLEWIŃSKI ZAKŁAD PRACY CHRONIONEJ JAN CHOLEWIŃSKI 9 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 6 826 000 www.yves-rocher.com.pl b.d. www.cholewinski.com 337 ZAKŁAD KRAWIECTWA KONFEKCYJNEGO DAN HEN DANUTA PIGŁA 13 SALONÓW FIRMOWYCH, 5 SKLEPÓW PATRONACKICH, 14 STOISK PATRONACKICH, 3 OUTLETY 15 (SKLEPY FIRMOWE) b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.danhen.com 338 ZAKŁAD KRAWIECTWA KONFEKCYJNEGO DAN HEN DANUTA PIGŁA 14 SALONÓW FIRMOWYCH, 5 SKLEPÓW PATRONACKICH, 14 STOISK PATRONACKICH, 3 OUTLETY b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. www.danhen.com 339 ZAKŁADY PRZEMYSŁU DZIEWIARSKIEGO OLIMPIA SA 11 SALONÓW FIRMOWYCH, 4 STORE IN STORE CONCEPT, 1 SALON PARTNERSKI, 4 SALONY WSPÓŁPRACUJĄCE b.d. 10 794 634 10 794 634 -769 882 10 456 171 340 ZARA HOME POLSKA SP. Z O.O. 10 b.d. 25 590 847 b.d. b.d. 25 590 847 341 ZARA POLSKA SP. Z O.O. 48 b.d. 668 397 391 b.d. b.d. 668 397 391 342 ZIBI SA 56 SALONÓW FIRMOWYCH b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 343 ZIKO APTEKA 86 b.d. 234 305 161 b.d. b.d. 234 305 161 -1 422 612 www.olimpia.com.pl 1 226 650 www.zarahome.com 67 908 036 www.zara.com -16 830 www.zibi.pl 1 633 990 www.e-zikoapteka.pl Źródło danych finansowych: Bisnode Polska Dyskryminacja mniejszych sieci Największym wyzwaniem dla sieci działających w centrach takiej wielkości jak my, już nie. Tę niekorzystną tendencję handlowych jest ogromna konkurencja i walka cenowa. wzmacniają też same centra, których marketing w dużej Spójrzmy choćby na branżę eleganckiej mody męskiej – mierze opiera się na eventach, podczas których oczekują w niektórych obiektach funkcjonuje nawet 13 sklepów od wszystkich najemców dodatkowych rabatów. z takim asortymentem. Dobry produkt i nienaganna ob- Obecnej sytuacji na rynku centrów handlowych nie sługa obronią się same, jednak wiele marek postanawia nazwalibyśmy „rynkiem najemców”, jednak prawdą jest, przyciągnąć ludzi promocjami trwającymi cały rok. Efekt? że prawie wszystkim galeriom zależy przede wszystkim na Klienci stają się bardziej wymagający, przyzwyczajają się pozyskaniu dużych i znanych sieciówek. To one otrzymują do obniżek i nie dość, że nie robią one na nich wrażenia, najatrakcyjniejsze lokalizacje i propozycje. Wprowadza to to przestają dokonywać zakupów w regularnych cenach. dyskryminację mniejszych sieci – dużo trudniej negocjować Wielkie sieci mogą sobie pozwolić na sprzedawanie asor- korzystne warunki. tymentu w cenie poniżej kosztów produkcji, jednak marki Magdalena Nowaczyk, Giacomo Conti Our interview w w w . p rop e r t yn ews.pl #60 Scale does not guarantee success en g l i s h v ers i o n oc t ob e r 2 0 1 5 Our interview #61 # In the wake of the experience we have gained during the years of crisis, confidence in advisers has not diminished at all. Quite the contrary. Largescale undertakings are now considered less risky, but they require more work on the part of professionals,’ said Mark Ridley, Chief Executive Officer of Savills UK & Europe, during his interview with Property Magazine. In recent times, a lot happened in the real estate advisory market: first DTZ was acquired by TPG & PAG, then the same DTZ took over Cushman & Wakefield. We also observe transactions on a regional scale with Colliers International taking over Moroccan Lanka. Last year, Savills bought a 100 percent stake in the independent consulting firm Studley. Is it a wave of consolidation, which shows that in this market there is no room for small players? There is a polarisation between those businesses which can provide services from a global platform and others which focus on the national or local markets. We have seen consolidation in many other professional service sectors and this will no doubt continue albeit every sector is different and there is no one size that fits all. Our acquisition of the Studley business fulfilled our long-term strategy of developing our business across North America as a balance between our successful UK, European and Asian businesses and this acquisition is already paying dividends. However size is no guaranteed recipe for success, it is the quality of service and clients are demanding the expertise and highest quality of service that advisors can provide. There will always be room for more players provided they offer this level of service. On the other hand new independent firms offering consultancy services enter markets, e.g. in Poland. Within Europe we are looking to develop in the core countries we already operate within including Germany, France, Italy and Spain whilst in Central and Northern Europe our key markets will include Belgium, the Netherlands, Poland and the Nordics. We will also look to some new markets with buyer association of direct investment. Where we have existing businesses, growth is generally organic but where we are entering a new market, this can be by way of acquisition to allow the scale to be created at day one. In the context of the financial crisis, it is always about banks, funds and developers. Has the crisis influenced the real estate consultancy services? Is there less trust towards advisors? Did the profitability of this business change? Are there industries that decided to consult professional advisors after the crisis? Whilst profitability in some markets dipped significantly, most markets have now recovered which gives us the confidence to invest further in the platform. Savills has a very robust business model and maintain overall profitability throughout the recession at long levels. The market has changed with greater competition from accountants and investment banks as well as other new entrants but I do not believe manifestly less trust towards advisors, indeed the stronger businesses are regarded as less risky and attracted greater levels of advisory work. Often these are entities set up by former heads of major agencies. Is it the natural way of things in emerging markets? Which markets are most “hot” from the advisors point of view, what place in this ranking takes Central and Eastern Europe and Poland? This goes hand in hand with consolidation for revenue growths sake, consolidation must be strategic and offer careers for those within the business going forward. Strong and experienced operators in a local market will always have the option to develop their own business and keep it focused on the core markets and Poland would be a good example of this due to their experience and depth of knowledge and contacts. Again this would suit a number of local clients but may not suit international businesses in the same way. What are the plans for Savills’ geographic expansion? Which markets are interesting? Considering business development, do you lean towards acquisitions or organic growth? The UK probably remains the hottest market, epitomised by London which is enjoying some of the greatest flows of Cross Border Capital globally. Ireland has recovered well and continues to perform strongly and Spain, Germany and the Netherlands again were all early movers in terms of market recovery. As the recovery has continued, we are seeing much better levels of interest and approved transactional volumes across central and Eastern Europe, as well as Italy and the Nordics and whilst overall transactional volumes were not as strong as some markets we believe this to be enhanced during the final quarter of 2015. This is optimised by the acquisition of the Palladium Prague shopping mall which was t for €512m by Union, the largest deal in H1. Thank you for the conversation. Transactions w w w . p rop e r t yn ews.pl #62 fot: shutterstock There Is No Alternative... # The level of investments in Polish real property is increasing. Not only is the number of transactions increasing, but first and foremost the amount of invested capital is growing. More and more often, portfolio acquisitions come into play. This is because there is no alternative to real property today. It is the only industry in which the rate of return may amount to over 20 percent, provided that one adopts an opportunist approach. en g l i s h v ers i o n oc t ob e r 2 0 1 5 Transactions #63 O ne of my colleagues said that we are living in the time of TINA – There Is No Alternative. The recent events in China have only further exacerbated this phenomenon. It was at the beginning of this year that the American FED announced that they plan to increase interest rates, but these ideas are rather obsolete as of now, said Przemysław Krych, Chairman of the Board of Griffin Real Estate. Konrad Białas – Analyst at DM TMS Brokers SA – confirmed that the People’s Bank of China has already begun to lower interest rates in order to respond to the drying liquidity in the credit market. ‘There are surely further drops ahead this year,’ he said. We will keep living in an environment of low interest rates in the coming years. ‘This means that governments pay nothing for the storage of money or they even demand to be paid for storing it. Enterprises do not pay for their bonds, banks require payments for the storage of money and share prices are either record-high or they are plummeting very fast. Thus, “there is no alternative” – real property is the only way,’ summarised the Chairman of the Board of Griffin Real Estate. Is there Poland only? The level of investments in the hotel market will continue to increase Michał Sternicki, General Manager Poland, Aareal Bank AG Commercial property is a specific form of investing capital. It should be seen in a decidedly longer perspective, but as a rule it brings high rates of return. Before Poland’s access to the European Union, our real property market was considered shallow and marginal. Even 10–15 years ago, we dealt with rates of return amounting to 10 per cent and more. Today, Poland has joined the group of five mature European markets that attract the highest number of investors. At present, the rates of return begin at the level of 5 per cent. In Germany, France or the United Kingdom, the rates are lower by 100–150 basis points, but it should be remembered that those markets have a very long history, whereas Poland has joined them after only 20–25 years of developing the free economy. The best level of return is generated by retail property, which provides the investors with rates at the level of 5–5.5 per cent. This is because rents in Poland have increased very slowly or they have not increased at all, being only indexed with the level of inflation. In a longer term, logistics property is also an interesting investment. In recent years, the transport infrastructure has developed to a great extent and warehouse complexes are now providing their services not only in Poland, but also in the markets of the neighbouring countries. After 2012 and Euro 2012, we can observe an increase in the investors’ interest in hotels. This is because the occupancy rate has been increasing steadily. In Warsaw, it has already reached the level exceeding 60–65 per cent, which is a very good result. The level of investments in the hotel market will keep increasing and it will thus become a good alternative to retail, offices and warehouses. Today, there is a search for real property assets in various parts of the continent, but Central and Southern Europe is particularly interesting. Apart from Warsaw, other most attractive loAccording to Thomas Kurzmann of GTC, it is possible to achieve really high rates of return on real cations are Wrocław and Kraków. Przemysław property there. ‘At present, Poland is the most Krych also mentioned Łódź. ‘Until recently, the city popular destination among the funds compared to has been underestimated, but now it can pride other countries of Central Europe,’ he explained. itself on a considerable decrease in the numHowever, Griffin also looks for opportunities ber of vacant buildings. Other locations that are being considered attractive in other states of the region. include Poznań, which has ‘Owing to its size and a large remained a sleeping giant for number of regional cities, PoWe will keep many years, and Trójmiasto land remains the most atliving in an (Tricity),’ he explained. tractive destination, whereas environment of the Czech Republic, Slovakia Better than bonds or Hungary are the so-called low interest one-city states,’ explained Adrian Karczewicz emrates in the Przemysław Krych. phasised that commercial coming years, Romania, on the other property is nowadays a very hand, is an interesting marattractive way of investing Przemysław ket. More and more often, capital compared to other Krych, Chairman investors turn their gaze to forms of investment. ‘We of the Board of Southern Europe as well. ‘Italy have quite low interest rates Griffin Real Estate and the capitalisation rates and Spain look interesting, but an increase in prices in for the best office blocks in Spain has already been noWarsaw amount to 6 or even ticeable,’ he emphasised. less than 6 per cent,’ said the Adrian Karczewicz of Skanska pointed out the Transaction Director of Skanska. He also added increasing interest that investors express in the that the interest rates in question are often regional cities in Poland. ‘In 2014, they accounted being compared to 10-year German governfor 25 per cent of all transactions carried out. The ment bonds that are considered the safest form situation has been even better in the first half of capital investment. However, the difference of 2015 – the amount increased to 50 per cent,’ amounts to 5 per cent. ‘The interest rate on the he enumerated. bonds in question is 1 per cent. This shows Transactions w w w . p rop e r t yn ews.pl #64 the attractiveness of commercial property for the investors,’ he concluded. In the regional markets, as well as in the peripheral districts of Warsaw and in Mokotów, the capitalisation rates amount to 6.5–7 per cent and more. Warehouse facilities, on the other hand, reach the level exceeding 7 per cent for products rented for a long term. Tomasz Trzósło of JLL said that the most attractive retail property in Poland has reached average capitalisation rates at the level of 6 per cent in the last six months, and that sometimes the level has been considerably lower. Of course, the amount of profit depends on the class of assets and the time of investing. ‘There are some who play in tune with the market cycle, that is they purchase when all others purchase and in the same way they sell when all others do the same. This is not the best way to earn money,’ explained Przemysław Krych. ‘Others purchase “prime” property only, but these are assets that secure capital rather than provide a significant increase in its value.’ ‘Top earners are those who play in an opportunist way – they achieve rates of return exceeding 20 per cent. Others record only single-digit increases,’ said Krych. In the eyes of investors purchasing commercial property in Europe, Poland is considered a stable and safe country that offers the possibility of improving weighted return on the entire portfolio. Capitalisation rates are higher by 50 basis points at times, and sometimes even by 100 basis points and more, compared to other real property of comparable quality in the countries of Western Europe or in the USA. In Poland, however, the rates of profit that could be achieved have been decreasing over the years. ‘It is a natural condition related to the fact that the risk such investments in Poland entail in the eyes of the investors is decreasing. The investors are ready to accept it,’ summarised Trzósło. Key Deals, H2 2010 - H1 2015 Sector Property Name City Date Approx. Sale Price Seller Buyer 1 Retail +Office Złote Tarasy + Skylight &Lumen (77%) Warszawa Q 1 2012 €475 mln ING Real Estate Unibail-Rodamco/CBRE PFCE 2 Retaill Silesia City Center Katowice Q 3 2013 above €400 mln Immofinanz Konsorcjum na czele z Allianz 3 Retaill Manufaktura Łódź Q 4 2012 €390 mln Fonciere Euris / Apsys Union Investment 4 Office Rondo I Warszawa Q 1 2014 almost €300 mln BlackRock RREEF 5 Retaill Poznań City Center Poznań Q 1 2014 confidential Europa Capital / TriGranit / PKP Resolution / ECE 6 Retaill Galeria Mokotów (50 %) Warszawa Q 3 2011 €237.5 mln GTC Unibail-Rodamco 7 Office Plac Unii Warszawa Q 4 2014 €226 mln Liebrecht & wooD / BBI Development Invesco 8 Retaill Magnolia Wrocław Q 3 2011 €222.5 mln NFI Octava / Menchester Corporation Blackstone 9 Office Warszawa Financial Center (WFC) Warszawa Q 4 2012 confidential CA Immo / Pramerica Allianz Real Estate / Tristan Capital Partners 10 Retaill Wola Park Warszawa Q 4 2013 confidential PBW RE Fund / IXIS AEW Europe Inter IKEA Centre Group Poland 11 Office Metropolitan Warszawa Q 4 2014 confidential Aberdeen (DEGI) Deutsche Asset & Wealth Management (RREEF) 12 Retaill Galeria Kaskada Szczecin Q 4 2011 confidential ECE Projektmanagement ECE Fund 13 Retaill Galeria Kazimierz Kraków Q 4 2013 €180.4 mln GTC / Avestus Invesco 14 Retaill Portfolio Focus Mall (50%) Bydgoszcz, Rybnik, Piotrków Trybunalski, Zielona Góra Q 4 2011 estimated €180 mln Parkridge Handel Aviva European Property Fund 15 Retaill Portfolio Charter Hall (Zakopianka, Arena, Borek, Turzyn, Dąbrówka) Kraków, Gliwice, Wrocław, Szczecin, Katowice Q 4 2013 €174.5 mln Charter Hall Handel Reit Tristan Capital Partners 16 Retaill Promenada Warszawa Q 2 2011 €171 mln Carpathian Fund Atrium European Real Estate 17 Retaill Galeria Dominikańska Wrocław Q 3 2013 €151.7 mln Deutsche EuroShop / Otto Family Atrium European Real Estate 18 Office International Business Center I & II Warszawa Q 4 2012 confidential GLL Real Estate Partners DEKA 19 Retaill Galeria Malta (75%) Poznań Q 4 2010 estimated €140 mln Neinver Heitman 20 Office Platinium Business Park (I-IV) Warszwa Q 4 2012 confidential GTC Allianz Real Estate en g l i sh v ers i o n octo b er 2 0 1 5 Office market #65 A good address # The office space market in Warsaw is maturing. Huge complexes and skyscrapers are etched for good into the landscape of the city, but they have also shown a niche. Not everyone in this industry wants to be just a random lessee. There are some people who consider a prestigious location, original architecture and the atmosphere of a given place as the most important qualities. Boutique office blocks have it all. B outique office blocks do not compete with modern office buildings in terms of either floor space or rental rates. The average area of revitalised buildings varies from 4 to 10 thousand square metres, which is actually a small percentage of the market compared to dozens of thousands of square metres of floor space in the case of skyscrapers. In most cases, rental rates are about 10–15 per cent higher than the current ones that apply to modern office blocks. Even so, there is no lack of demand for them. Revitalised office blocks in Warsaw* Office Office space (square meters) Owner Plac Małachowskiego 12,500 Le Palais 4,900 IVG Jasna 26 4,70 Vienna Insurance Group Royal Trakt Offices 4,100 IVG Plac Bankowy 1 3,700 Plac Bankowy 1 (Artur Jarczyński) Dom Dochodowy 3,000 Platan Group Kulczyk Silverstein Properties *selected projects Source: PORF, JLL Q1 2015 ‘Some of the lessees are able to slightly increase the budget for office rental in exchange for unique atmosphere and prestige of the place,’ commented Michał Lis, Director at JLL Office Space Rentals Department. There are several reasons behind the fame of historic buildings being considered as attractive office locations. ‘First and foremost, the city centre lacks empty building plots, where it would be possible to construct, whereas historic townhouses are usually marked by very good location and prestige related to the history and location of a given place, which some enterprises find very important,’ explained Michał Lis. Law firms, consulates, financial companies or creative agencies are looking for some smaller modules located in the heart of the city – in buildings regarded as showpieces. Historic buildings meet these needs to the greatest extent. Maciej Zajdel, Member of the Board of Kulczyk Silverstein Properties, pointed out a huge advantage of these locations – a relatively small rate of lessees’ rotation. Historic buildings give the lessees something more than just functional space: they deliver space adjusted to individual needs, high level of decor, professional administrative services, a unique address and atmosphere of the interior, and many other factors which are difficult to Office market w w w . p rop e r t yn ews.pl #66 Boutique office blocks in Warsaw – in construction and planned Office Developer/ Owner Lease area (square meters) Biurowiec Kró.LEW.ska S+B Gruppe AG 5,500 Smolna 40 Budizol 4,300 Nowy Świat 2.0 Mars Real Estate/Agencja Rozwoju Przemysłu 4,100 Plac Zamkowy - Business with Heritage NDI/ Senatorska Investment 3,850 Ethos Kulczyk Silverstein Properties 11,100 Poznańska 37 Icon Real Estate Sp. z o.o. 4,200 Nowy Świat 64a Nowy Świat 64a Sp. z o.o. 3,300 Source: Knight Frank value,’ said Maciej Zajdel. ‘After 5 or 10 years, when the lessees get to know the advantages of the building, they rarely decide to change the location of their registered office,’ he added. An investment not for everyone In Warsaw, more than one project consisting in historic building revitalisation has been completed by such companies as: Kulczyk Silverstein Properties (Mazowiecka 2/4, Plac Małachowskiego (Małachowski Square), Ufficio Primo and the planned Ethos) and LHI (Chmielna 25 and Nowy Dom Jabłkowskich). ‘However, we cannot define the developers mentioned above as entities specialising exclusively in the construction of boutique office blocks,’ said Magdalena Czempińska. According to Maciej Zajdel, boutique office blocks are and will remain a separate class of facilities for connoisseurs and people who have a passion for it. This applies to developers inasmuch as it concerns facility owners and lessees. The barrier to the fast development of this market segment is high entry thresholds. ‘Revitalisation and conversion of townhouses is a complicated and time-consuming process that generates costs around 30–40 per cent higher than it is the case with construction from scratch,’ said the representative of Kulczyk Silverstein Properties. ‘The developer needs to have experience in construction of facilities of this type. It is all about the complicated construction process and the talks with municipal authorities or with the conservator of monuments. The largest lease contracts in boutique office blocks in Warsaw in 2013 – 2015 Transaction date Building Lessee Rented space in square metres / Type of contract Q4 2013 Carpathia Business House Chajec, Don-Siemion & Żyto 1,100/pre-lease Q2 2015 Foksal City Ministry of Foreign Affairs 3,400/new Q2 2015 Nowy Świat 2.0 Undisclosed 1,600/new Pałac Młodziejowskiego Democratic Institutions and Human Rights Office 1,400/expansion Q3 2013 Pl. Bankowy 1 Grupa Lotos 1,100/new Q1 2014 Plac Małachowskiego K&L Gates 3,600/pre-lease Q2 2013 While revitalising townhouses, it is possible to receive external financial support, such as the EU Jessica programme that supports urban renewal. However, this is not the leading source of financing in this market segment. ‘Many developers benefit from EU funds; however, the vast majority of entities specialising in the creation of boutique office blocks use their own capital or loans, or take advantage of the support provided by various funds, such as “forward funding”, that is the purchase of real property with earlier funding,’ said Maciej Zajdel. A reliable developer does not have problems with gaining access to capital. Warsaw – a city with potential Boutique office blocks are an interesting alternative on the office market. Everything seems to indicate that the number of such projects will increase, but it will still be a niche product located mainly in the capital city. According to experts, all the other regions have to wait several or even a dozen years for such investments, until the office space market matures and becomes liquid. So, we still need to wait for the crop of prestigious addresses. Market with potential Knight Frank identified nearly 30 office buildings in Warsaw, having about 117,000 square metres of floor space, that offer a very high standard of interior design; at the same time, they are cosy facilities and the majority of them offer floor space not exceeding 6 thousand square metres. However, there are a few exceptions that offer floor space of 10–12 thousand square metres. They are both modernised historic townhouses and modern buildings created from scratch. At the same time, four subsequent projects under construction have been identified, having the total area of 18 thousand square metres, as well as 3 investments at the stage of planning, which have received building permits and it will be possible to define them as boutique office blocks. Their floor space will amount to 19 thousand square metres in total. Źródło: Knight Frank, PORF en g l i sh v ers i o n octo b er 2 0 1 5 H o s p i ta l i t y #67 My outlook at Poland # The online accommodation booking business is growing so strongly one may start to wonder if there is any need for franchising at all. We spoke with Franz Jurkowitsch, CEO of Warimpex, about where the Polish hotel market is now and where its largest growth potential lies. Hotel transactions in Germany reach an annual volume of €2.7 billion but merely €100–150 million in Poland. Why does the Polish hotel sector remain marginal in relation to the overall investment market? The reason is simple and historical. Owing to its federal structure, Germany has six or even seven large cities that are equally valuable for investors. The oldest industry developed in Düsseldorf, Munich and Berlin have both seen very rapid growth over the last ten years, as have Stuttgart and Hamburg – all these centres are attractive for investors. In contrast, the Polish hotel market has one “centre”, which is Warsaw. Other cities are secondawry locations. However lately, the interest of international investors in Polish cities has been significantly growing. Is the number of transactions affected by the type of contracts between hotel chains and investors? I think it is. The German market is driven largely by leases taken by hotel operation companies, a form of agreement that is not so frequently used in CEE, including in Poland. The lease, as is common in Germany or Western Europe, is above all a product of a mature market – we have a sector with several hundred competitors, we know the prices, and we know where the highest occupancy rates are. It is a kind of large cake, of which everybody can have their own slice. This large cake, with a clear mix of leisure tourism and business conferences and meetings, is still absent in Poland. However, if you look at how many new offerings have come up in Warsaw recently, you can see that Poland is becoming an increasingly stable market and perhaps, when it reaches a certain specific level of stability, there will be more appetite for risking lease-based relationships. For now, this risk is mainly taken by developers and less by hotel operators. H o s p i ta l i t y w w w . p rop e r t yn ews.pl #68 Franz Jurkowitsch, Chairman of the Management Board, Warimpex Franz Jurkowitsch has worked in real estate development and investment business in Hungary, the Czech Republic, Poland, Germany, France, Romania and Russia since 1985. He is chairman of the Supervisory Board of Vienna International Hotelmanagement AG (since May 1999) and chairman of the Supervisory Board of Sigmund Freud Privatstiftung Foundation (since October 2003). Mr. Jurkowitsch graduated from the University of Economics in Vienna. He also holds a doctorate from the University of Economics in Vienna (1971). What kind of contracts are most popular on the Polish hotel market? Hotel management contracts are the most popular. Franchising agreements are also concluded from time to time. How do yields on hotel projects in Poland and CEE compare with those in Western Europe? It’s hard to compare them. If you put Warsaw next to other European capital cities such as Berlin or Vienna, the difference will be between 50 and 100 basis points. But when it comes to profit, Warsaw continues to rank very closely to Western Europe’s main ratios. There is no big difference here, which is a very good sign. Is the Polish property market gaining points with foreign investors? Yes. The Polish commercial property market is being driven primarily by office and shopping projects, but hotels benefit indirectly. Over the last two years, Poland has become a liquid market like Germany and Austria. Poland’s Central Business District (CBD) performance ratios are very close to those of these two countries. Moreover, Poland is constantly improving its infrastructure. We currently have better motorways available, improved transportation between cities, and a markedly higher number of air links with Western countries – not only from Warsaw but from smaller cities, too, which is always a basis for the positive development of the hotel market. Where do you think the Polish hotel market is still lacking? I think investments in the conference sector would definitely improve Poland’s position in the international real estate market and would attract more guests. If a conference participant is happy, he may well come back with his family or friends on a private visit next year. There are markets where this is exactly what has happened. Take Barcelona, a city that was virtually non-existent on the maps 25 years ago. Then, there were two events: EU accession and the Olympics, and with them came investment in a splendid conference centre and seaside infrastructure developments. Today, Barcelona is a recognised conference site and a busy tourist location. This model obviously cannot be copied exactly, but Poland surely has great potential here. Naturally, this will only work well in cities with „strong“ airports like Warsaw and Krakow or good transport links such as Wrocław, which has a motorway link to Germany, or Gdańsk with good links to Nordic countries. And what about the hotel market itself? It’s worth noting that the role of the hotel changes over time. Take telework, for example, where employees work from home and, if they have to meet, they no longer use an office but organise meetings at hotels or in conference rooms. In such a case, the hotel’s role is no longer limited to providing accommodation. Look at the transformation of Berlin, right behind London on the list of start-upfriendly cities. Ten years ago, no one even dreamt of this. So we also need entrepreneurs who will succeed and encourage others to develop their businesses in Poland. Maybe Poland is yet to see a firm of the sort of Motel One, a German low-budget hotel chain with a presence in all major centres, but also in smaller locations. Motel One’s guests are familiar with the pricing and know what amenities to expect. It obviously does not have to be the same chain in Poland, but Poland certainly still does not have such an organisation based on a similar concept. What direction will the development of the Polish hotel market take? My outlook for Poland is optimistic. The country is transforming into a modern market economy and, absent any global economic crisis in the immediate future, is bound to gain momentum and enhance its potential. Poland has not reached the level of Germany yet, but I suppose the trend here will be similar. In addition, secondary locations are beginning to acquire more character. For example, take Kraków, a beautiful city with good airports, a mixture of tradition and modernity. Other cities like Wrocław and Gdańsk are on a similar development path. I think there will be more hotels here soon with a more diversified customer mix. Perhaps Poland will also be able to more strongly position itself in the conference market. What are Warimpex’s plans for the Polish market in the immediate future? In terms of property development, we have two office projects in Kraków and one in Łódź, as well as a hotel and office project in Białystok. These are the four projects we are currently developing very intensively. We also keep looking for sites to develop in Warsaw, with an angelo hotel as the most likely candidate for our next project. Obviously, we do take an opportunistic approach from time to time, which is hard to predict. Generally, we have a very optimistic outlook on the Polish real estate market, it is currently one of our strongest markets. Thank you for the conversation. en g l i s h v ers i o n oc t ob e r 2 0 1 5 R e ta i l #69 Made in Poland in Galeria nad Wisłą fot: shutterstock # Not a long time ago the only lessees of the shopping centres were foreign brands. Today, however, the other part gets the balance shifted towards them. Popular Polish brands like the ones belonging to the LPP Group, but also Diverse, Gino Rossi, Vistula or CCC, are enjoying continued interest and their offer competes without any problems with the biggest companies in the world. a uthor Edyta Potera, National Director, Retail Agency, JLL Poland U ntil recently, tenants of shopping centers comprised mainly foreign brands. Nowadays, however, the scale is gradually tipping the other way as well-known Polish retail chains such as LPP, Diverse, Gino Rossi, Vistula, CCC and others enjoy continuing interest among customers with their offers able to easily compete with global giants. National companies have gained in importance within the tenant mix and increased their share in the brand structure of shopping centers. Furthermore, Polish brands have started to occupy leading positions on many market segments. A good example of this is the footwear industry, where products by CCC (leader within the segment) enjoy great popularity followed by Kazar, Gino Rossi or Wojas. Also, companies such as Apart, Kruk and Yes have been dominating the jewelry industry for many years now. In addition, Polish producers of male clothing lines, such as Bytom, Lavard, Lancerto, Vistula, also continue to do well. Furthermore, the market has witnessed the entrance of many new Polish brands, including Rage Age Woman and A Tab (LPP). Polish retailers have matured as the market has developed. Today, they draw upon Western trends in terms of building a strong market position. They follow the changing expectations of increasingly demanding customers by using the latest trends in fashion and design, marketing, employing celebrities for their advertisement campaigns and conducting foreign expansions. Our national brands are perfectly aware of the fact that a good product does not guarantee business success forever, and that the brand image is a necessity. Therefore, retailers expand their occupied space, change their store arrangement and focus on multichannel sales as well as comprehensive communication with customers. R e ta i l w w w . p rop e r t yn ews.pl #70 Debuts and exits In 2014, Poland witnessed debuts of foreign brands from the fashion sector such as Nuna Lie, Olimp Live and Fight, Gattinoni Roma, Inside, Devred 1902, Undiz and Twin – Set as well as the expansion of sportswear offer (Neo), equipment (JOOP!), interior design (English Home), jewelry and accessories (Calvin Klein Watch & Jewelry) and cosmetics (Kiehl’s Since 1851, Kiko Milano). We also recorded changes within the sports sector (CityFit) as well as toys (Imaginarium) and entertainment (Leopark). First regular Edyta Potera, Associate Director, Retail Agency, JLL ‘bricks and mortar’ stores were opened by Desigual (previously selling clothes in outlet centers) and by Avon Studio (before available via direct sale channels and at stands within shopping centers). Furthermore, Lee and Wrangler brands known in Poland for years - have recently launched monobrand stores for the first time on the Polish market. The biggest fashion debut on the Polish retail market in 2015 was Superdry. Furthermore, fashion brands such as Kiabi, with a range for the whole family, and sports Decimas and Courir also entered the Polish market. The fitness offer has expanded (Fitness24Seven) as well. The majority of foreign retailers launch their operations in Poland within prime shopping centers in Warsaw and other major agglomerations. While Poland still attracts new brands and is an appealing location for debuts and expansion due to growing purchasing power and increasing fashion awareness, we still do not have such a developed retail sector when compared to Western European countries. Poland lacks brands, i.a., Debenhams, Forever 21, American Apparel, Uniqlo, Urban Outfitters and Primark, which are very popular in other countries. It is worth noting that the activity of global luxury brands (e.g. Armani Jeans, Agent Provocateur, Louis Vuitton, Calvin Klein Watch & Jewelry, Maserati and Rolls Royce) in Poland has been steadily increasing. 70% of global luxury brands, originating mainly from Italy and France, are already available in Poland. The main barriers limiting the development of the luxury goods sector include too few purchasers with appropriate disposable income, fluctuating exchange rates and problems with selecting retail space of the right quality. Nevertheless, it is worth underlining that the number of buyers of luxury goods and services in Poland is growing and this trend will continue into the future. It is estimated that the sales of luxury goods market in Poland will increase by 20% on average in the next three years. Another sector whose development prospects are on the up is the gastronomy which is now bringing a prominent social aspect to shopping centers. New concepts today attract customers for longer periods of time and the gastronomy offer has become a huge attraction. As a result, catering units require larger space for lease. They usually occupy 1015% of the space within a shopping centre. In addition, many unusual catering points, such as mobile food trucks, are being launched. Despite gastronomy offer being extensively available on the Internet, elements such as surroundings, atmosphere, smells and sounds add to a real catering experience and cannot be matched by ordering food via the Internet. Some companies have withdrawn from Poland in the last few years, including Bata, Centro, Charles Voegele, Cottonfield, Gap and Nine West. There are numerous reasons for such decisions. One of them is the intense competition for customers who are becoming increasingly demanding, more discerning and have a higher brand awareness. Companies must skillfully “court” the consumer and compete with other brands. They must respond to customers’ needs with a focus on modern design as well as the layout of their stores, brand image, promotion and marketing. Sometimes the company launches an expansion in Poland from less well-suited locations, for example by entering less well-known shopping centers outside major agglomerations while the best bridgeheads for further expansion are leading shopping centers in the biggest cities where customers are more willing to try new brands. Some brands have lacked critical mass – an appropriate number of new, good locations and a broad promotion campaign allowing them to establish and raise the brand awareness. On numerous occasions, it is important who is responsible for the development of a big brand – the mother company or the franchisee. Sometimes the combination of the brand’s fashion offer and prices simply do not cater for the tastes, preferences and abilities of customers. Among Polish brands, Atlantic has recently filed for bankruptcy, while among the foreign retailers– Quicksilver declared bankruptcy. There is no rule when it comes to retailers withdrawing from Poland- they can comprise low-level brands as well as premium. Nevertheless, it is worth pointing out that withdrawal from the Polish market is a rather rare event. There are brands that have expanded dynamically in Poland with Rossmann and Martes Sport being prime examples. From the fashion and accessories segment, it is worth focusing on LPP (Reserved, Cropp, Mohito i inne), H&M, Deichmann and CCC. Companies from the consumer electronics sector, such as RTV Euro AGD, Media Expert, Saturn are also active market players and remain in good shape by meeting new market conditions and adjusting the size of their stores accordingly. The perfume sector (Sephora and Douglas), drugstores (Rossmann, Super Pharm, Hebe) and stores providing elements of interior design and DIY (Leroy Merlin, IKEA and Jysk) enjoy interest among customers. Some retailers such as H&M intensively search for new locations and launch new stores in smaller cities. The tenant market in stable development The Polish market is becoming increasingly mature and saturated. Facing growing competition, brands will have to strategically and skillfully manage their development plans. Some of the brands already have developed their store networks and, when opening new stores, they have to focus on and thoroughly analyze the opportunity of the so-called “cannibalization effect”. Some of the brands will continue to optimize their portfolio by closely analyzing the conditions and turnover within specific locations and, as a result, renegotiate their lease agreements, closing unprofitable stores in some locations and enhancing offers in others by expanding the occupied space. After the expiration of their lease agreements, some brands might close their stores in shopping centers that have historically recorded an unsatisfactory turnover, a high vacancy rate and have not gone through the remodeling process and, therefore, exclusively rely on new retail projects. The situation on the Polish market remains stable, we are past both a great boom and economic slowdown. Today, it is time for further, thoroughly thought- out and organic development at a steady pace. en g l i s h v ers i o n oc t ob e r 2 0 1 5 $84.9 Assets under management worldwide: 20.7 4th billion million square meters largest provider of asset management services globally* IREI Real Estate Investment Manager Ranking 1. Brookfield Asset Management 2. TIAA-CREF 3. CBRE Global Investors 4. Hines 5. JP Morgan Asset Management 6. The Blackstone Group 7. TIAA Henderson Real Estate 8. Invesco Real Estate 9. Prudential Real Estate Investors 10. Principal Real Estate Investors Discover our asset management services in Poland: Hines Poland tel.: +48 22 351 24 00 [email protected] www.hines.pl * Based on Institutional Real Estate Inc. December 31, 2014. $129.3 bn $102.9 bn $90.6 bn $84.9 bn $82.0 bn $80.6 bn $77.0 bn $64.1 bn $58.1 bn $57.2 bn
