8. IS-LM - E-SGH

Równowaga krótkookresowa – prosty model
IS-LM
Dr Michał Gradzewicz
Katedra Ekonomii I
KAE
Makroekonomia II – Wykład 8
Plan wykładu
•
•
•
•
•
•
•
Ceny w krótki i długim okresie – co to są sztywności nominalne?
Założenia modelu IS-LM
Co to jest mnożnik Keynesowski (mnożnik wydatków rządowych) i czy jest on wysoki?
Wyprowadzenie krzywej IS – równowaga na rynku dóbr
Wyprowadzenie krzywej LM – równowaga na rynku pieniądza
Polityka fiskalna i pieniężna w modelu IS-LM
Ograniczenia modelu IS-LM
Literatura:
 Burda, Wypłosz (2013) „Makroekonomia. Podręcznik Europejski”, rozdział 10
 Mankiw „Macroeconomics”, 7th Edition, Worth Publishers, Harvard University, 2010,
rozdział 10 i 11
Zachowanie się cen w gospodarce
•
•
Charakter zachowania się cen w gospodarce
–
Długi okres – ceny są giętkie (doskonale elastyczne) i każda zmiana w parametrach nominalnych
gospodarki rozładowuje się w zmianach cen, nie wpływając na decyzje podmiotów (które oparte są
na zmiennych realnych) i alokacje zasobów w gospodarce (nazywane jest to dychotomią realnej i
ത
nominalnej strony gospodarki i można to ująć równaniem ilościowym pieniądza 𝑀 ⋅ 𝑉ത = 𝑃 ⋅ 𝑌)
–
Krótki okres – ceny są lepkie i nie muszą od razu dostosowywać się do nowych parametrów
nominalnych gospodarki. W konsekwencji zmiany nominalne (lub zmiany popytu) mogą wpływać na
realną stronę gospodarki. Dlaczego? Ekonomiści źródła tego faktu upatrują w istnieniu tzw.
sztywności nominalnych
Co to są i jakie są przyczyny sztywności nominalnych (nominal rigidities)?
–
–
–
–
•
Koszty zmiany cenników (menu costs) – zmiany cen są kosztowne i firmy dokonują je niezbyt często,
godząc się na (niewielką) utratę potencjalnych zysków
Niedoskonała informacja, która powoduje, że firmy nie potrafią dokładnie rozróżnić, czy
obserwowane przez nich zmiany cen są zmianami cen ogólnych (i wtedy nie powinni reagować na
nie wzrostem produkcji, bo to jest nieopłacalne), czy zmianami cen ich wyrobów (co oznacza zmiany
cen relatywnych, na które powinni zareagować), wrócimy do tego wątku w modelu Lucasa
Charakterem przeważających kontraktów (pomiędzy partnerami handlowymi czy w relacjach
pracodawca-pracownik), które są wielookresowe i są najczęściej zapisane w ujęciu nominalnym (nie
są indeksowane, np. inflacją)
Iluzja pieniądza (zmiany cen ogólnych nie zawsze są postrzegane jako zmiany siły nabywczej
pieniądza)
Badania nad procesem ustalania cen pokazują, że faktycznie ceny zmieniane są przeciętnie co
kilka lub kilkanaście miesięcy (wrócimy jeszcze do tego tematu omawiając model AD-AS)
Założenia modelu Keynesowskiego (IS-LM)
•
•
•
•
Ceny są stałe, zatem producenci dostosowują swoją produkcję, aby w całości pokryć zmiany popytu
– jest to bardzo silne założenie
– stoi za nim przekonanie, że w krótkim okresie istnieją niewykorzystanie zasoby w gospodarce (np.
bezrobocie jest trwałą cechą gospodarek) i firmy mogą zawsze zaspokoić zwiększony popyt
zwiększając zatrudnienie i produkcję
– w zasadzie nie jest to błędna obserwacja i założenie, ale…
– …firmy mogą dojść do wniosku, że lepszą strategią (przynosząca im większe zyski) jest nie
zwiększenie produkcji, ale podniesienie cen (wrócimy do tego na kolejnych wykładach)
Ze stałości cen wynika, że zmiany stóp nominalnych wpływają bezpośrednio na stopy realne (na podstawie
równania Fishera 𝑟 = 𝑖 − 𝜋)
ത
Upraszczające założenia, w szczególności do reguł decyzyjnych podmiotów, takich jak gospodarstwa
domowe czy przedsiębiorstwa
Przypominając:
– 𝑌 = 𝐶 + 𝐼 + 𝐺 + (𝑋 − 𝑀)
– 𝐺 – egzogeniczne (determinowane polityką fiskalną państwa)
– 𝐼 = 𝐼(𝑞, 𝑟, 𝐸 Δ𝑌 ), wzrost 𝑟 obniża 𝐼 bezpośrednio (wzrost kosztów kredytowania inwestycji) oraz
poprzez q-Tobina (wpływa negatywnie na wycenę opłacalności projektów inwestycyjnych). Ponieważ
dla 𝜋 = 0, 𝑟 = 𝑖, to 𝐼 = 𝐼(𝑖), oraz 𝐼′ 𝑖 < 0
– 𝐶 = 𝐶(Ω, 𝑌 − 𝑇), C jest funkcja majątku, ale ze względu np. na niedoskonałości systemu
finansowego reaguje relatywnie silnie na bieżący dochód do dyspozycji. Model ten wprowadza silnie
upraszczające założenie, że konsumpcja zależy jedynie od bieżącego dochodu 𝐶 = 𝐶𝐴 + 𝑐(𝑌 − 𝑇)
– 𝑋 = 𝑋 𝜎, 𝑌 ∗ , czyli eksport jest funkcją realnego kursu walutowego i popytu zewnętrznego
– 𝑀 = 𝑀(𝜎, 𝑌), załóżmy dla uproszczenia, że import sprowadzany jest jedynie w celach zaspokojenia
części popytu konsumpcyjnego 𝑀 = 𝑚𝐶
Mnożnik Keynesowski
•
Równanie tożsamościowe 𝑌 = 𝐶 + 𝐼 + 𝐺 + 𝑁𝑋 jest też w zasadzie równaniem wyrażającym
równowagę na rynku dóbr. W równowadze podaż dóbr (determinowana przez dostępność
czynników produkcji i technologię produkcji, która analizowaliśmy jako funkcję produkcji)
musi się równać popytowi (na który składają się jego różne źródła, a które są zależne m.in. od
stopy procentowej i od poziomu wygenerowanego dochodu w gospodarce)
𝑌 = 𝐶𝐴 + 𝑐𝑌 + 𝐼 𝑖 + 𝐺 + 𝑋 − 𝑚𝐶 = 𝐶𝐴 + 𝑐𝑌 + 𝐼 𝑖 + 𝐺 + 𝑋 − 𝑚(𝐶𝐴 + 𝑐𝑌)
𝑌 1 − 𝑐 + 𝑐𝑚 = 𝐼 𝑖 + 𝐺 + 𝑋 + 𝐶𝐴
1
𝑌 = 1−𝑐(1−𝑚) (𝐼 𝑖 + 𝐺 + 𝑋 + 𝐶𝐴 )
•
•
Wielkość
1
1−𝑐(1−𝑚)
jest często nazywana mnożnikiem keynesowskim, informującym jak
bardzo zmieni się produkcja, jeśli któryś z egzogenicznych elementów popytu wzrośnie o 1.
Np. dla 𝑐 = 0.8 oraz 𝑚 = 0.5, mnożnik jest równy 1.66 czyli wzrost np. 𝐺 o jednostkę
powoduje niemal dwukrotny wzrost 𝑌 (jeśli 𝑚 = 0, to mnożnik dla 𝑐 = 0.8 wynosi aż 5)
Ważna uwaga! Jest to bardzo prosty i trochę „staromodny” sposób liczenia mnożnika
popytowego. W rzeczywistości zależy on od wielu czynników, a literatura na ten temat jest
bardzo szeroka i daleka od jednoznaczności:
–
–
Przykładowo, z naszych rozważań nt. ekwiwalencji ricardiańskiej wynika, że zmiany wydatków
rządowych mogą zostać zinternalizowane (wzięte pod uwagę w procesie planowania) przez GD jako
równoważny wzrost opodatkowania w przyszłości i wtedy (w krańcowym przypadku) 𝑐 = 0
Wiemy również, że GD w różnorodny sposób reagują na zmiany dochodów, np. „rozsmarowując” w
dłuższym horyzoncie dodatkowy popyt konsumpcyjny wywołany jedynie krótkotrwałym wzrostem
dochodów, co powoduje, że 𝑐 może być bardzo niskie
Mnożniki fiskalne – czy w praktyce są one wysokie?
Czynniki wpływające na wielkość mnożników:
– Otwartość gospodarki (-)
– Sztywności rynku pracy, głównie sztywności w
dostosowaniu płac (+)
– Znaczenie automatycznych stabilizatorów (-)
– Reżim kursu walutowego (płynny kurs – mniejsze
mnożniki)
– Wyjściowy poziom długu (-)
– Efektywność systemu podatkowego i systemu
wydatków (+)
– Stan koniunktury (większe mnożniki w recesjach)
– Interakcja z polityką pieniężną (w szczególności
silnie ograniczona efektywność polityki pieniężnej –
ZLB – znacząco poprawia efektywność wydatków
rządowych)
Źródło: Boussard, de Castro, Salto (2012), „Fiscal Multipliers and Public Debt
Dynamics in Consolidations”, Economic Papers 460, European Commision
Źródło: Batini, Eyraud, Forni, Weber (2014), „Fiscal
Multipliers: Size, Determinants, and Use in
Macroeconomic Projections”, IMF, Technical Notes and
Manuals
Krzywa IS – równowaga na rynku dóbr
•
Krzywa IS jest dana równaniem wyprowadzonym nieco
wcześniej
𝑖
1
𝑌 = 1−𝑐(1−𝑚) (𝐼 𝑖 + 𝐺 + 𝑋 + 𝐶𝐴 )
•
•
•
Zatem 𝑌 = 𝑌(𝑖), gdzie 𝑌 ′ < 0, a krzywa IS jest taką
kombinacją 𝑖 oraz 𝑌, dla których rynek dóbr jest w
równowadze
Obszar na prawo od krzywej IS odpowiada nadwyżce
podaży dóbr (dla danej stopy procentowej planowane
wydatki są zbyt małe, co oznacza zbyt duże oszczędności),
obszar na lewo – nadwyżce popytu na dobra
Nachylenie krzywej IS jest zależne od wartości mnożnika
oraz wrażliwości popytu inwestycyjnego na stopy
procentowe, im są one wyższe, tym krzywa IS jest bardziej
płaska (𝑌 mocniej reaguje na zmiany 𝑖):
𝜕𝑌
𝜕𝑖
•
•
1
= 1−𝑐(1−𝑚)
𝑑𝐼 𝑖
𝑑𝑖
< 0, ponieważ
𝑑𝐼 𝑖
𝑑𝑖
𝐴
Nadwyżka podaży
dóbr (S>I)
𝐵
Nadwyżka popytu
na dobra (S<I)
𝐼𝑆
𝑌
𝑖
<0
Ruch po krzywej IS (przesunięcie z A do B) – jest obrazem
reakcji (wzrostu) produkcji na zmiany (spadek) stopy
procentowej
Przesunięcia krzywej IS – zmiany egzogenicznych
elementów popytu (wydatki rządowe, popyt zagraniczny,
majątek GD oraz oczekiwania)
𝐼𝑆𝑛𝑜𝑤𝑒
𝐼𝑆
𝑌
Krzywa LM – równowaga na rynku pieniądza
•
Przypomnijmy: popyt na pieniądz dany jest przez:
𝑀
𝑃
•
•
•
•
= 𝐿 𝑌, 𝑖 , gdzie
𝜕𝐿
𝜕𝑌
> 0 oraz
𝜕𝐿
𝜕𝑖
<0
𝑖
𝑀
𝑃
𝑠
Jeśli podaż pieniądza się nie zmienia, to wzrost popytu w
gospodarce (𝑌) powoduje wzrost popytu na pieniądz
(przesunięcie krzywej popytu w prawo), czemu
towarzyszy wzrost stopy procentowej (𝑖)
𝑀
𝑃
𝑑𝑖
Dlaczego 𝑑𝑌 > 0? Z różniczki zupełnej dostajemy:
𝑀
𝜕𝐿(𝑌,𝑖)
𝜕𝐿(𝑌,𝑖)
𝑑 𝑃 = 𝜕𝑌 𝑑𝑌 + 𝜕𝑖 𝑑𝑖, ponieważ chcemy, aby
𝑀
𝑑 𝑃 = 0 (chcemy, aby podaż pieniądza była stała),
𝑑𝑖
𝜕𝐿(𝑌,𝑖)/𝜕𝑌
zatem 𝑑𝑌 = − 𝜕𝐿(𝑌,𝑖)/𝜕𝑖 jest liczbą dodatnią
Przy stałej podaży pieniądza równowaga na rynku
pieniężnym wymaga, aby wyższemu poziomowi popytu
odpowiadała wyższa stopa procentowa – odwzorowanie
to nazywane jest krzywą LM (dodatnią zależnością
pomiędzy 𝑌 a 𝑖, obrazującą różne punkty równowagi na
rynku pieniądza dla różnych poziomów produktu)
Powyżej krzywej LM, dla danego Y stopa procentowa jest
za wysoka, a popyt na pieniądz zbyt niski (czyli istnieje
nadwyżka podaży pieniądza) i odwrotnie poniżej krzywej
LM
𝑀
𝑃
𝑑
𝑛𝑜𝑤𝑒
𝑑
𝑀
𝑃
𝑖
𝐿𝑀
Nadwyżka podaży
pieniądza
Nadwyżka popytu
na pieniądz
𝑌
Krzywa LM
•
Nachylenie krzywej LM – jest ona tym bardziej stroma, im bardziej popyt na pieniądz jest
wrażliwy na zmiany 𝑌 oraz im mniej popyt na pieniądz jest wrażliwy na zmiany 𝑖 – na
𝑑𝑖
𝜕𝐿(𝑌,𝑖)/𝜕𝑌
poprzednim slajdzie pokazaliśmy, że 𝑑𝑌 = − 𝜕𝐿(𝑌,𝑖)/𝜕𝑖
𝑀
ഥ
𝑃
= −𝛼𝑖 𝑖 + 𝛼𝑌 𝑌, to 𝑖 =
𝛼𝑌
𝑌
𝛼𝑖
−
1 𝑀
ഥ
( )
𝛼𝑖 𝑃
•
Przykładowo, jeśli
•
Ruch gospodarki po krzywej LM odpowiada różnym poziomom stóp procentowych
wymaganych do zrównoważenia rynku pieniądza przy różnych poziomach produktu, gdy
podaż pieniądza się nie zmienia
Przesunięcie krzywej LM oznacza zmianę podaży pieniądza (w szczególności, wzrost podaży
pieniądza – przesunięcie krzywej LM w prawo)
•
𝑖
𝐿𝑀
𝐿𝑀𝑛𝑜𝑤𝑒
𝑌
Analiza modelu IS-LM – polityka fiskalna
•
•
Złożenie tych dwóch krzywych nazywane
jest modelem IS-LM i obrazuje łączną
równowagę na rynku dóbr i pieniądza
Polityka fiskalna.
–
–
–
–
Przesunięcie w prawo krzywej 𝐼𝑆 (np.
wzrost wydatków rządowych) powoduje
wzrost produkcji i zatrudnienia czynników
produkcji,
zwiększone dochody z czynników trafiające
do GD powodują wzrost popytu
konsumpcyjnego (mnożnik) (gospodarka
przesuwa się z 𝐴 do 𝐵),
ale jednocześnie zwiększony popyt na
pieniądz, co powoduje wzrost stopy
procentowej i ruch w górę po krzywej
𝐿𝑀 (wzrost 𝑖 hamuje początkowy wzrost
zagregowanego popytu, głównie
ograniczając popyt inwestycyjny).
Gospodarka ostatecznie przesuwa się z
punktu 𝐵 do punktu 𝐶, przy wyższej
produkcji (ale nie tak wysokiej jak w
punkcie 𝐵, w którym nie ma dostosowania
𝑖) oraz wyższej stopie procentowej 𝑖
𝑖
𝐿𝑀
𝐶
𝐵
𝐴
𝐼𝑆′
𝐼𝑆
𝑌
Analiza modelu IS-LM – polityka pieniężna
•
Polityka pieniężna.
–
–
–
–
–
Przesunięcie w prawo krzywej 𝐿𝑀 (wzrost
podaży pieniądza) wymaga spadku stopy
procentowej, aby zrównoważyć rynek pracy
przy niezmienionym początkowo popycie (co
oznacza przesunięcie w modelu IS-LM,
początkowo z punktu 𝐴 do punktu 𝐵).
Niższa stopa procentowa 𝑖 napędza
jednocześnie kredyt w gospodarce, powoduje
wzrost inwestycji, a w konsekwencji
zagregowanego popytu i produkcji,
oraz w rezultacie wzrost dochodów z
czynników produkcji (przekładający się na
wzrost konsumpcji).
Wzrost aktywności gospodarczej powoduje
wzrost popytu na pieniądz i towarzyszący
temu wzrost 𝑖 (niezbędny do zrównoważenia
rynku pieniężnego).
Gospodarka przesuwa się po nowej krzywej
𝐿𝑀 do nowego punktu równowagi 𝐶
𝑖
𝐿𝑀
𝐿𝑀𝑛𝑜𝑤𝑒
𝐴
𝐶
𝐵
𝐼𝑆
𝑌
Wnioski
•
•
•
Model IS-LM wydaje się być bardzo dobrym narzędziem do krótkookresowej analizy wpływu zakłóceń
(głownie związanych z oddziaływaniem polityki gospodarczej) na równowagę gospodarczą, w szczególności
analizy egzogenicznych zmian
– Polityki pieniężnej
– Polityki fiskalnej
…prowadząc do ustalenia odpowiedniego dla gospodarki policy-mix i stanowiąc podwaliny dla polityki
aktywnego zarzadzania popytem
Rozumowanie to (mocno oparte na Keynesowkich założeniach) było często wykorzystywane w polityce
gospodarczej krajów zachodnich w latach 50-tych i 60-tych (a czasami przebija też w dyskusjach obecnie),
ale jest bardzo uproszczone i nie okazało się wielkim sukcesem, m.in. ze względu na:
– Konsekwencje, jakie ekspansywna polityka pieniężna ma dla inflacji (czyli siły nabywczej pieniądza)
– Konsekwencje, jakie ekspansywna polityka fiskalna ma dla długu, jego oprocentowania i wzrostu w
dłuższym okresie (kiedy trzeba spłacać wcześniej zaciągnięte długi)
– Zwrócenie uwagi teoretyków makroekonomii na fakt, że społeczeństwo nie jest nieświadome tych
negatywnych skutków polityki państwa i istnieją zjawiska takie jak:
• Ekwiwalencja ricardiańska (nawet w ograniczonym stopniu) i ograniczona efektywność oddziaływania
impulsów fiskalnych na zagregowany popyt
• Internalizacja tych skutków przez podmioty gospodarcze w swoich oczekiwaniach (nadmierna podaż
pieniądza dziś to nadmierna inflacja jutro, a nadmierne wydatki rządowe dziś to „obietnica” wzrostu
przyszłych podatków) i odpowiednia korekta dzisiejszych zachowań, niwelująca początkowe
zamierzenia polityki gospodarczej.
• W konsekwencji oczekiwania podmiotów mogą zmienić charakter obserwowanych przed zmianą
polityki zależności makroekonomicznych – jest to sedno tzw. krytyki Lucasa, do której jeszcze
wrócimy
• A co najważniejsze , model IS-LM nie uwzględnia w ogóle strony podażowej gospodarki i reakcji
przedsiębiorstw na zmiany w polityce państwa