św. Tomasza z Akwinu

TEKSTY TOMASZA Z AKWINU
Definicja piękna
1. Dobro jest przedmiotem pożądania... Piękno natomiast jest przedmiotem władzy
poznawczej, bo pięknymi nazywamy rzeczy, które podobają się, gdy się je ogląda; dlatego też
piękno polega na właściwej proporcji, ponieważ rzeczy o właściwej proporcji odpowiadają
zmysłom, które odkrywają w nich podobieństwo do siebie samych; zmysł bowiem i wszelka władza
poznawcza jest pewnego rodzaju rozumem, a ponieważ poznanie dokonuje się przez
upodobnienie, to zaś odnosi się do formy, przeto piękno mieści się w pojęciu przyczyny formalnej.
2. Do istoty piękna należy to, że jego oglądanie, czyli poznanie, zaspokaja pożądanie.
Dlatego też zmysły najbardziej czynne w poznaniu i będące na usługach rozumu, mianowicie
wzrok i słuch, mają szczególny związek z pięknem. Mówimy wszak o pięknych widokach i
pięknych głosach; gdy natomiast chodzi o przedmioty innych zmysłów, nie używamy słowa
“piękno”, nie mówimy bowiem o pięknych smakach i zapachach. Stąd wniosek, że piękno dodaje
do dobra jakieś przyporządkowanie do władzy poznawczej; i gdy dobrem nazywa się to, co po
prostu podoba się pożądaniu, to pięknem niech się zwie to, czego samo postrzeżenie się podoba.
Pojęcie widzenia
3. Nazwa „widzenie" wskazuje, że stosuje się ona przede wszystkim do oznaczania
czynności zmysłu wzroku; wszakże godność i pewność tego zmysłu czyni, że jego nazwa zgodnie
z obyczajem językowym jest rozciągana na całe poznanie dokonywane przez inne zmysły, a w
końcu nawet na poznanie przez umysł.
Piękno cielesne
4. Piękno ciała polega na proporcji członów i barw.
5. Piękno ciała ludzkiego zasadza się na tym, że ma ono członki proporcjonalnie
ukształtowane oraz pewien blask barwy.
Piękno cielesne a duchowe
6. Istnieje dwojakiego rodzaju piękno, pierwsze, które polega na właściwym
uporządkowaniu i pełni dóbr duchowych, drugie, zewnętrzne, które polega na właściwym układzie
ciała i pełni własności zewnętrznych do ciała należących.
Piękno a dobro
7. Chociaż piękno i dobro mają ten sam podmiot, bo zarówno blask, jak i harmonia
zawierają się w pojęciu dobra, to jednak różnią się pojęciowo, ponieważ piękno tym uzupełnia
dobro, że je przyporządkowuje do władzy poznawczej.
Obiektywność piękna.
8. Nie dlatego coś jest piękne, że my to kochamy, lecz dlatego kochamy, że coś jest piękne i
dobre.
Człowiek a piękno
9. Tylko człowiek znajduje upodobanie w piękności rzeczy zmysłowych jako takiej.
10. Przyczyną upodobania jest miłość, każdy bowiem cieszy się z tego powodu, że ma to,
co kocha.
1
Estetyczne a biologiczne upodobanie
.
11. Lew cieszy się, gdy widzi lub słyszy jelenia, który stanowi jego żer. Człowiek zaś
doznaje upodobania innymi zmysłami i nie tylko dla pokarmu, lecz także z powodu zgodności
wrażeń zmysłowych. Skoro zaś wrażenia zmysłowe płynące z innych zmysłów budzą upodobanie
z racji ich zgodności, np. kiedy człowiek zachwyca się dźwiękami dobrze zestrojonymi, to takie
upodobanie nie służy utrzymywaniu go przy życiu.
Blask i proporcja
12. Każda rzecz jest nazywana piękną, jeśli posiada blask właściwy swemu rodzajowi,
duchowy lub cielesny, i jeśli jest zbudowana w należytej proporcji.
13. Piękno polega na pewnym blasku i proporcji.
Dwojakie pojęcie proporcji
14. Używamy słowa proporcja w dwojakim znaczeniu; w pierwszym znaczeniu chodzi o
określony stosunek jednej ilości do drugiej i w tym znaczeniu ,,podwójne", „potrójne", „równe" są
rodzajami proporcji. W drugim zaś znaczeniu mówimy o proporcji jako o jakimkolwiek stosunku
jednego członu do drugiego. W tym sensie może zachodzić proporcja między stworzeniem a
Bogiem, skoro stworzenie ma się tak do Boga jak skutek do przyczyny lub możność do aktu.
Dwojakie pojęcie harmonii
15. Wiadomo, że harmonia, ściśle rzecz biorąc, jest współbrzmieniem dźwięków. Lecz oni
przenieśli tę nazwę na wszelką właściwą proporcję zachodzącą w rzeczach złożonych z różnych
części lub połączonych z części przeciwstawnych. Zgodnie z tym więc harmonia może oznaczać
dwie rzeczy: albo samo złożenie lub połączenie, albo też proporcję tego złożenia lub połączenia.
Kształt i barwa
16. Kształt, gdy odpowiada naturze danej rzeczy, oraz barwa czynią ją piękną.
Indywidualność piękna
17. Inne jest piękno ducha i inne ciała; inne też jest piękno tego i tamtego ciała.
18. Każdy człowiek kocha piękno: ludzie cieleśni kochają piękno cielesne, uduchowieni piękno duchowe.
Dwa warunki piękna
19. Człowieka nazywamy pięknym z powodu właściwej proporcji członków, w ich liczbie i
rozmieszczeniu, oraz z powodu tego, że ma jasną i lśniącą barwę. Stosownie do tego i w innych
wypadkach należy przyjąć, że pięknem nazywa się to wszystko, co ma właściwy swemu rodzajowi
blask czy to duchowy, czy cielesny, co jest ukształtowane we właściwej proporcji.
Jak wynika ze słów Dionizego, na pojęcie piękna składa się zarówno blask, jak właściwa
proporcja. Mówi mianowicie, że Bóg jest nazywany pięknym, ponieważ we wszystkich rzeczach
jest przyczyną harmonii i blasku.
Trzy warunki piękna
20. Piękno wymaga spełnienia trzech warunków: pierwszym jest pełnia, czyli doskonałość
rzeczy, to bowiem, co ma braki, jest już przez to samo brzydkie; drugim jest właściwa proporcja,
czyli harmonia; trzecim zaś blask - dlatego też rzeczy, które mają błyszczącą barwę, nazywane są
2
pięknymi.
Artysta a sztuka
21. Wartość sztuki leży nie w samym artyście, lecz raczej w wytworze, ponieważ sztuka jest
prawidłowym pojęciem o rzeczy wytwarzanej: czynność bowiem kształtująca
zewnętrzną materię nie doskonali twórcę, lecz wytwór. Sztuka nie wymaga, by artysta dobrze
postępował, lecz by tworzył dobre dzieło.
21a. Dom istnieje przedtem w umyśle budowniczego; można go nazwać ideą domu, bo
zamierzeniem artysty jest upodobnić dom do formy, jaką ujął umysłem.
Sztuka a życie moralne
22. W dziedzinie sztuki myśl jest skierowana do jakiegoś celu szczegółowego, w dziedzinie
moralności natomiast do celu wspólnego całemu ludzkiemu życiu.
Przyroda a sztuka
23. Sztuka naśladuje naturę; a racją tego jest, że zasadą działań artystycznych jest
poznanie. Przeto rzeczy przyrodzone mogą być naśladowane przez sztukę, boć dzięki pewnej
zasadzie umysłowej cała przyroda jest skierowana ku swemu celowi, tak iż dzieło przyrody zdaje
się dziełem inteligencji, skoro przez określone środki zmierza ku pewnym celom - i to właśnie
sztuka naśladuje w swych czynnościach.
Sztuka a piękno
24. Każdy, kto coś odtwarza lub przedstawia, czyni to po to, by wykonać coś pięknego.
Dzieło sztuki
25. Dzieła artystyczne mają swe źródło w pomyśle twórcy i nie są niczym innym jak
układem, ładem i kształtem.
Ludzkie prawo do przyjemności
26. Nie jest to rozumne, gdy ktoś jest dla innych uciążliwy, na przykład gdy nie czyni
niczego, co sprawia przyjemność, a także jeśli innym utrudnia doznawanie przyjemności...
Surowość, o ile jest cnotą, nie wyklucza wszystkich przyjemności, lecz jedynie przekraczające
miarę i nie uporządkowane.
Sztuka podporządkowana celowi
27. Każdy twórca dąży do tego, by zapewnić swemu dziełu najlepszy układ, ale nie
bezwzględnie najlepszy, tylko najlepszy w odniesieniu do jego celu. Jeśli taka kompozycja pociąga
za sobą jakiś skutek ujemny, to artysta się tym nie przejmuje. Jeśli np. twórca robi piłę do cięcia, to
robi ją z żelaza, bo ono do tego się nadaje, nie myśli zaś robić jej ze szkła, choć to piękniejszy
surowiec, bo takie piękno byłoby w kolizji z celem.
Obraz a piękno
28. Obraz nazywamy pięknym, jeżeli doskonale odtwarza rzecz, chociażby ona sama była
brzydka.
3