„ZIMY” Andrzeja Stasiuka Zbiór opowiadań Andrzeja Stasiuka „Zima”

OBLICZA „ZIMY” Andrzeja Stasiuka
Zbiór opowiadań Andrzeja Stasiuka „Zima” można odczytać z dwóch perspektyw:
pierwsza- metafizyczna każe postrzegać opowiadania Stasiuka jako swoistego rodzaju
rozprawę o ogólnych prawach rządzących światem i bytowaniu we wszechświecie. Druga
natomiast kładzie nacisk na fakt, iż owe ogólne prawdy i wartości filozoficzne prezentowane
są na indywidualnych przypadkach poszczególnych bohaterów, co pozwala traktować
opowiadania w kategorii czysto fizycznej. Sposób patrzenia na świat determinuje tożsamość
człowieka i odwrotnie, człowiek natomiast nie jest w stanie dotrzeć do istoty rzeczywistości
obiektywnej. Przeszkodę w jej poznaniu stanowi zsubiektywizowany sposób patrzenia na
świat. Tak więc, wszystko, co widzi człowiek to tylko cienie i odbicia platońskich idei. „
Każda ksiązka jest porażką, ponieważ nie potrafi nazwać świata tak, jak byśmy pragnęli.
Dlatego zaczyna się następna i następna”.1- to słowa samego autora, które mogą posłużyć
jako poparcie powyższej tezy. Wynika z nich fakt iż język, którym posługuje się człowiek nie
1
Ad-astra, nr 39/2012, ISSN 2081-2937, s. 14
1
jest w stanie nazwać zjawisk, jakie zachodzą w otaczającej go rzeczywistości, a co za tym
idzie także i poznać istoty elementów jego otoczenia. Każde kolejne spojrzenie na otaczającą
człowieka rzeczywistość to próba ponownego jej nazwania, która wnosi nowe informacje o
świecie, nie poznane dotąd sensy, poszerza zakres słownika finalnego, oraz w mniejszym,
bądź większym stopniu przybliża człowieka do duchowego, metafizycznego pierwiastka
rzeczy materialnych. Nie jest to jedyna możliwość interpretacji prozy Stasiuka, bowiem dobra
literatura to ta, na którą można patrzeć z rożnych punktów widzenia, i która z każdym
kolejnym odczytaniem przynosi nowe sensy.
„Zycie, życie, życie… Jestem bacznym obserwatorem. Inspiruje mnie wszystko, co
dzieje się za oknem- w pewnym stopniu może i to co kiedyś tam przeczytałem. Uważnie
przyglądam się ludziom i otaczającej mnie rzeczywistości- pomysł na tematykę pojawia się
przeważnie niespodziewanie”2- odpowiada autor „Zimy” zapytany w jednym z wywiadów, o
źródło inspiracji i tematykę swoich książek.
Tak wiec, najprościej, „Zima” może być postrzegana jako opowieść o współczesnej
pisarzowi rzeczywistości, o rutynie codziennego życia. Zbiór tekstów Stasiuka, traktuje o
konkretnej, fizycznie dostępnej czasoprzestrzeni, której nieodzownym komponentem jest
człowiek. W przypadku „Zimy” chodzi o obszar Beskidu Niskiego. Bohaterowie opowiadań
to zwykli, prości ludzie, zamieszkujący określoną szerokość geograficzną, funkcjonujący
bądź to w miejskiej, bądź wiejskiej przestrzeni. Osadzeni są w określonej kulturze,
zwyczajowości i czasie. Wrzuceni w wir rodzenia się, bycia i umierania. Proza zawarta w
tomie „Zima” może być potraktowana jako źródło wiedzy o regionie.
Po drugie na zbiór próz Stasiuka można patrzyć jako na zapis specyficznego i
zindywidualizowanego doświadczenie miasta. Tak na przykład opowiadanie „Paweł” pisane
jest z perspektywy wiejskiego emeryta, dla którego miasto zdaje się być oknem na świat,
furtką do cywilizacji, źródłem informacji o rzeczywistości, która znajduje się poza jego
miejscem zamieszkania. Bohater mieszkaniec mikroświata- wsi, postrzega przestrzeń miejską
jako inny, lepszy świat (makroświat). Miasto to metaforyczne drzwi, przez które „ja”
istniejące w przestrzeni wiejskiej przechodzi do rzeczywistości poza nią. Dlatego też z
perspektywy bohatera można mówić o następujących opozycjach cech, odnoszących się do
obu przestrzeni:
wieś: miasto
2
Tamże
2
obrzeża : centrum
niewiedza: informacja
zastój : postęp
natura: kultura
Na uwagę zasługuje kategoria narratora opowiadania. Narrator-turysta podróżuje
obserwując świat. Sposób jego widzenia rzeczywistości, każe patrzeć na niego jako na
człowiekia o niezwykłej wrażliwości, wnikliwym spojrzeniu, i głębokiej refleksji
filozoficznej. Przedstawia on świat bardzo dokładnie, dostrzegając nie istotne dla innych
detale i szczegóły. Przywołuje nazwy miejsc, ulic, sklepów, które odwiedza. W relacji
głównego bohatera Pawła, która można potraktować jako reportaż z podróży, pojawiają się
elementy banerów reklamowych oraz ulicznych wystaw. Szlak wędrówki głównej postaci
opisany jest z geograficzną precyzja, co dodatkowo pozwala traktować opowiadanie oraz cały
zbiór jako przewodnik po Ziemi Beskidzkiej. Co więcej ta wszechstronna wiedza o regionie,
zwyczajach mieszkańców, jaką dysponuje narrator (zauważmy że podaje on dni, kiedy w
miasteczku jest rynek, zna z imienia i nazwiska właścicieli sklepów), może skłonić czytelnika
do utożsamienia narratora z autorem. Założenie, że tytułowy Paweł to tylko maska, za która
kryje się autor- mieszkaniec małej wioski z terenów Beskidu, baczny obserwator, a nawet
poeta szukający inspiracji w otaczającej go rzeczywistości, pozwala traktować tekst
opowieści w kategoriach gry, jaką autor prowadzi z czytelnikiem.
Podsumowując całość moich rozważań mogę stwierdzić, iż na zbiór opowiadań
„Zima” Andrzeja Stasiuka można patrzeć z kilku punktów widzenia, zbiorek może być
odczytany jako:
esej- opowiadania Stasiuka to zindywidualizowane refleksje nad światem, życiem i
człowiekiem,
reportaż lub przewodnik- zbiorek może zostać potraktowany jako zbiór relacji z podroży po
poszczególnych miastach, oraz jako mapa, broszura turystyczna Ziemi beskidzkiej i nie tylko.
Portret tożsamościowy- opis sytuacji pojedynczej jednostki, grupy osób zamieszkującej
określony obszar, na tle całej ludzkości w sensie dosłownym i metaforycznym.
3