program edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju gminy
Transkrypt
program edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju gminy
Załącznik do Uchwały Nr 181/XIX/2012 Rady Miejskiej w Radzyminie z dnia 22 czerwca 2012 roku PROGRAM EDUKACJI EKOLOGICZNEJ DLA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU GMINY RADZYMIN na lata 2012- 2015 Radzymin, 2012 1 Niniejszy dokument powstał w ramach ogólnopolskiego projektu ,,Decydujmy razem. Wzmocnienie mechanizmów partycypacyjnych w kreowaniu i wdrażaniu polityk publicznych oraz podejmowaniu decyzji publicznych", realizowanego ze środków Programu Operacyjnego kapitał Ludzki. Autorzy: Zespół ds. partycypacji społecznej: Irena Kielak, Halina Grzelak, Teresa Jóśk, Barbara Walecka, Cezary Wnuk, Mirosław Fabisiak, Krzysztof Dobrzyniecki. Grupa ds. polityki publicznej: Ewa Smuk Stratenwerth, Irena Kielak, Halina Grzelak, Wanda Lisiecka, Emilia Żmijewska Łopińska, Beata Żochowska, Cezary Wnuk, Elżbieta Borkowska, Barbara Walecka, Krzysztof Dobrzyniecki, Grażyna Biedrzycka, Monika Chudzik, Dorota Więch, Hanna Nowicka, Anna Berta, Jolanta Deptuła, Teresa Jóśk, Wojciech Kusi, Mirosław Fabisiak, Marek Markowski, Katarzyna Marzec, Marlena Kondratczyk, Anna Kotowska. Koordynator procesu opracowania programu, opracowanie merytoryczne: Halina Grzelak - pracownik Urzędu Miasta i Gminy Radzymin, pełniąca rolę Animatora Partycypacji Publicznej. 2 Program edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju Gminy Radzymin na lata 2012- 2015 Spis treści 1. Wstęp………………………………………………………………………………... 1.1. Metodyka pracy nad programem……………………………………………......…... 2. Diagnoza edukacji ekologicznej w Gminie Radzymin…………………….…….... 2.1. Uwarunkowania ochrony środowiska i ekorozwoju …………………………………. 2.2. Diagnoza przy wykorzystaniu analizy SWOT………………………………….……. 2.2.1. Tematyczna Analiza SWOT Identyfikacja mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń ……………………..… 3. Zrównoważony rozwój w teorii i w praktycznym zastosowaniu na poziomie lokalnym ...................................................................................................................... 3.1. Koncepcja zrównoważonego rozwoju……………………………………………….. 3.2. Realizacja zasady zrównoważonego rozwoju w praktyce………………………….... 3.3. Zrównoważony rozwój w gospodarce komunalnej i przestrzennej …………..……… 3.3.1. Zrównoważona gospodarka odpadami……………………………………......……… 3.3.2. Racjonalna gospodarka energią na szczeblu komunalnym ……... ……………...... 3.3.3. Zrównoważone gospodarowanie przestrzenią w gminie, zrównoważony rozwój w planowaniu przestrzennym……………...............................................................… 3.3.4. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi …………………………………..... 3.3.5. Ochrona lokalnej jakości powietrza………………………………………………….. 4. Polityka ekologiczna w gminie……………………………………………………… 4.1. Edukacja ekologiczna w gminie……………………………………………………… 4.1.1. Podstawy prawne, warunki realizacji, cele i zadania edukacji ekologicznej na poziomie lokalnym ……………................................................................................... 4.1.2. Współpraca z organizacjami pozarządowymi na polu ekoedukacji społeczności lokalnej …………………………….........................................................…………… 4.1.3. Koncepcja równoważenia wzorców konsumpcji i produkcji ……………….............. 4.1.4. Modele tworzenia partnerstwa w gminie dla realizacji programu ……………........… 4.1.5. Społeczna i ekologiczna odpowiedzialność przedsiębiorstw na poziomie lokalnym ………………...............................................................…………………… 4.2. Znaczenie edukacji ekologicznej dla budowania wizerunku Radzymina, promocja proekologicznych postaw na terenie gminy… 5. Cele programu oraz ich realizacja…………………………………………………. 5.1. Cele programu………………………………………………………......................... 5.2. Plan działań…………………………………………………………………............... 5.3. Działania priorytetowe ……………………………………………………................. 6. Wdrożenie i obszary działań, role i odpowiedzialność……………………………. 6.1. Czynniki i środki do wdrożenia programu …………………………………............... 6.1.1. Propozycje działań i form edukacyjnych…………………………………................... 6.2. Finansowanie działań i programów…………………………………………………... 6.3. System zarządzania i monitoringu programem …………………………………...... 7. Piśmiennictwo i materiały wykorzystane do opracowania programu ……........... 3 4 5 6 6 10 11 16 16 17 18 18 19 20 24 25 26 26 27 30 31 33 34 36 37 37 38 51 54 54 55 55 56 57 1. Wstęp Ochrona i dbałość o jakość środowiska naturalnego jest konstytucyjnym obowiązkiem każdego obywatela i istotą społeczeństwa obywatelskiego. „Program edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju Gminy Radzymin” wykracza poza aspekty czysto przyrodnicze (biologiczne) w kierunku działań kompleksowych i prewencyjnych. Przedmiotem edukacji ekologicznej w gminie powinna być przede wszystkim problematyka lokalnej polityki ekologicznej. Założenia programu opierają się na integracji ładu ekologicznego, społecznego i przestrzennego, a ich realizacja oznacza w praktyce konieczność tworzenia w gminie międzysektorowego lobby na rzecz trwałego zrównoważonego rozwoju, dającego podstawy partnerstwa dla samorządu, biznesu, organizacji pozarządowych i lokalnych liderów. Ustawiczna edukacja ekologiczna społeczeństwa jest koniecznością, rozwija świadomość ekologiczną pojedynczych osób i społeczności lokalnych. Jest więc warunkiem wstępnym osiągnięcia zrównoważonego rozwoju oraz istotnym narzędziem właściwego zarządzania oraz podejmowania uzasadnionych decyzji środowiskowych. Wpływając na zmianę sposobu myślenia, umożliwia ludziom tworzenie bezpieczniejszego, zdrowszego i lepiej prosperującego świata, podnosząc tym samym jakość ich życia. Zamierzeniem niniejszego programu jest długofalowe oddziaływanie na całe społeczeństwo, nauczanie podstaw ekologicznie zrównoważonego użytkowania środowiska naturalnego i sposobów jego ochrony. Jego głównym celem jest przygotowanie i realizacja działań na rzecz: poszerzania wiedzy o ochronie przyrody, kształtowania postaw i świadomości ekologicznej mieszkańców, propagowania aktywnej edukacji ekologicznej i wspierania lokalnych inicjatyw, wpajania właściwych postaw związanych np. z segregacją odpadów, czystością wód, szacunkiem do zwierząt, a także kształtowanie nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia moralnej i obywatelskiej odpowiedzialności za stan otaczającej nas przyrody. Edukacja ekologiczna prowadzona będzie w różnorodny i atrakcyjny sposób. Podstawowym zadaniem niniejszego programu jest realizacja edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju poprzez nauczanie formalne, nieformalne, a także wzmocnienie współpracy w tym zakresie na wszystkich szczeblach i w różnych środowiskach. Samorząd Gminy Radzymin będzie wspierać edukację środowiskową, ponieważ zorientowani mieszkańcy i świadomi konsumenci są niezbędnym warunkiem, aby poprzez ich wybory i działania sukcesywnie realizować ideę zrównoważonego rozwoju, która jest celem strategicznym w rozwoju społeczno - gospodarczym gminy. Efekty ekologiczne i społeczne realizacji programu to przede wszystkim: - podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców i promocja proekologicznych postaw; - upowszechnianie między naturalnymi składnikami środowiska, takimi jak: gleba, woda, powietrze itp., a człowiekiem i jego działalnością; - podejmowanie działań ekologicznych w najbliższym otoczeniu i w zakresie indywidualnych nawyków w codziennym życiu; - przestrzeganie zasad ładu i porządku w miejscach publicznych; - dostrzeganie i uświadamianie jak największej liczbie mieszkańców zagrożeń dla współczesnej cywilizacji wynikających z nieracjonalnego korzystania z naturalnych zasobów środowiska; - podejmowanie racjonalnych działań służących poprawie stanu środowiska naturalnego i istniejącego potencjału przyrodniczego; - upowszechnianie wiedzy na temat gospodarki odpadami komunalnymi, w tym właściwego postępowania z odpadami niebezpiecznymi znajdującymi się w strumieniu odpadów bytowych człowieka. Przedstawiony poniżej program edukacji ekologicznej na poziomie lokalnym i powiązanie jej z rozwojem zrównoważonym to autorskie rozwiązanie grupy osób pracujących nad dokumentem. 4 Zespół osób reprezentujących różne podmioty i środowiska ma nadzieję, że wyniesiona z niniejszego programu praktyczna wiedza będzie sukcesywnie przenoszona do gospodarstw domowych i prywatnego życia mieszkańców, a realizacja zawartych w nim celów, zaplanowanych projektów (zadań), wspólnych akcji itd. pozwolą na upowszechnienie i popularyzację codziennych zachowań oraz działań sprzyjających ochronie środowiska i zrównoważonemu rozwojowi Gminy Radzymin. Niech wszystkim podejmowanym, w ramach tego programu, działaniom towarzyszy myśl przewodnia, iż „ekologia jest z ludźmi i dla ludzi”, a uruchomione mechanizmy społeczne niech sprawiają, że osoby angażujące się w działalność na rzecz ochrony środowiska naturalnego człowieka odczuwają satysfakcję i zadowolenie z wykonywanej pracy i wysiłku – dostrzegając głęboki sens nawet drobnych działań na rzecz ekologii. 1.1. Metodyka pracy nad programem Dokument pn. „Program edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju Gminy Radzymin na lata 2012 - 2015” powstał w ramach programu ,,Decydujmy razem. Wzmocnienie mechanizmów partycypacyjnych w kreowaniu i wdrażaniu polityk publicznych oraz podejmowaniu decyzji publicznych". Rolę lidera pełni Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Departament Zarządzania Europejskim Funduszem Społecznym. Jest to projekt ogólnopolski, realizowany ze środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. ,,Decydujmy razem" to pilotażowy projekt budowania i testowania mechanizmów partycypacji w 108 gminach i powiatach na terenie całej Polski. Celem projektu jest upowszechnienie sprawdzonych modeli partycypacji powstałych w Polsce i za granicą, dostarczenie społecznościom i władzom lokalnym narzędzi monitorowania i oceny stanu partycypacji oraz opracowanie i przygotowanie do wdrożenia ogólnokrajowego systemu wspierania partycypacji. Pojęcie partycypacji można zdefiniować jako mniej lub bardziej bezpośrednie uczestnictwo obywateli w życiu społecznym, publicznym i politycznym. Partycypacja, nazwana publiczną, dotyczy zaangażowania jednostek w działania struktur i instytucji demokratycznego państwa, a więc instytucji władzy publicznej oraz zarządzanych przez nie i podległych im organizacji sektora publicznego. Angażowanie obywateli jako kategoria partycypacji publicznej obejmuje działania inicjowane i kontrolowane przez władze publiczne w toku wypełniania ich statutowych zadań administracyjnych lub zarządczych. Zasadniczym celem tych działań jest doskonalenie procesu decyzyjnego i jakości świadczonych usług publicznych tak, by zapewnić wokół nich możliwy konsensus oraz wsparcie i przychylność obywateli. ,,Decydujmy razem" to projekt, który jest zakrojony na szeroką skalę i jednocześnie elitarny. Uczestnicy - przedstawiciele społeczności lokalnych oraz samorządów - wprowadzają nową jakość w relacje między obywatelami i ich organizacjami, a władzami przedstawicielskimi i administracją lokalną. Ze względu na systemowy i pilotażowy charakter projektu działania są wielowymiarowe. Gmina Radzymin realizuje projekt w ścieżce subregionalnej, na poziomie ponadlokalnym. Do tej części programu przystąpiło 40 gmin i 8 powiatów, wchodzących w skład 8 subregionów. W skład Subregionu pn. „Cud nad Wisłą” weszły samorządy Powiatu Wołomińskiego, Wołomina, Radzymina, Zielonki, Strachówki i Klembowa. W każdej z tych jednostek terytorialnych powstawały w sposób partycypacyjny różne polityki społeczne. Program jest wynikiem prac na szczeblu lokalnym podejmowanych w ramach ww. ogólnopolskiego programu. Program opracowano metodą partycypacyjną i angażującą lokalnych interesariuszy, którzy będą również adresatami działań edukacyjno – ekologicznych. Program został opracowany społecznie, w wyniku warsztatów i konsultacji społecznych prowadzonych pod kierunkiem trenera projektu „Decydujmy Razem” Pani Ewy Smuk Stratenwerth, w ramach współpracy ze Stowarzyszeniem Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej (CAL), Fundacji Partnerstwo dla Środowiska oraz Europejskiego Funduszu Społecznego. W warsztatach brali udział przedstawiciele szerokiego środowiska społecznego – przedstawiciele sektora 5 publicznego, społecznego i gospodarczego, reprezentujący różne grupy społeczne. W tworzeniu programu wykorzystano więc zasoby gminy oraz doświadczenia jej mieszkańców (kapitał społeczny i ludzki). W czasie warsztatów została wypracowana tematyczna analiza SWOT (silne i mocne strony oraz szanse i zagrożenia dla upowszechniania i rozwoju edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju Gminy Radzymin), jak również zdefiniowano obszary tematyczne działań w ramach programu, a także sprecyzowano cele i zadania. Prace nad programem składały się w szczególności z następujących elementów: - diagnoza bazy i zasobów edukacyjnych, - identyfikacja problemów edukacji ekologicznej, - określenie silnych i słabych stron, szans i zagrożeń edukacji ekologicznej w gminie, - zdefiniowanie cele strategiczne (główne) i operacyjne (szczegółowe), - określenie instrumentów realizacji programu (osób, bądź instytucji) i źródeł jego finansowania. Rezultaty partycypacyjnego tworzenia programu to przede wszystkim wprowadzenie bardziej efektywnych działań dzięki dobremu rozpoznaniu występujących potrzeb, podniesienie jakości i wypracowanie wyższych standardów współpracy w zakresie szeroko rozumianej ekologii, a także budowanie dialogu społecznego, który pozwoli wypracować dobre praktyki. Ludność miejscowa wie, czego najbardziej potrzebuje, jakie ma problemy i jak może chronić środowisko - nie rezygnując z rozwoju. Tym samym może stworzyć aktywne lokalne lobby ekologiczne, występujące z inicjatywami na rzecz zrównoważonego rozwoju. Tylko aktywne i świadome społeczeństwo będzie potrafiło stworzyć wizję swojego środowiska, swojego miejsca zamieszkania, pracy i odpoczynku. 2. Diagnoza edukacji ekologicznej w Gminie Radzymin. 2.1. Uwarunkowania ochrony środowiska i ekorozwoju Lokalizacja i ogólna charakterystyka geograficzna: Gmina Radzymin położona jest w północno-zachodniej części powiatu wołomińskiego, w środkowej części województwa mazowieckiego (rys. 1). Miasto Radzymin leży 20 km od Warszawy przy drodze krajowej nr 8 Warszawa – Białystok. Rysunek 1. Lokalizacja miasta Radzymin (Mapa administracyjna województwa mazowieckiego – http://pl.wikipedia.org, 2012) 6 Powierzchnia badanego obszaru wynosi ogółem 129,87 km2, miasto – 23,39 km2, gmina – 106,48 km2 (rys. 2), w tym 26 sołectw: Arciechów, Borki, Cegielnia, Ciemne, Dybów Folwark, Dybów Kolonia, Dybów Stary, Emilianów, Łąki, Łosie, Mokre, Nadma Pólko, Nowe Załubice, Nowy Janków, Opole, Ruda, Rżyska, Sieraków, Słupno, Stara Nadma, Stare Załubice, Stary Janków, Wiktorów, Wolica, Zawady, Zwierzyniec. Rysunek 2. Miasto i Gmina Radzymin (http://www.radzymin.pl/upload/mapa/, 2012) Gmina Radzymin, według podziału Polski na regiony fizycznogeograficzne Kondrackiego (2002) położona jest w obrębie trzech mezoregionów Niziny Środkowomazowieckiej: Równiny Wołomińskiej, dominująca część gminy (południowo-wschodnia), Kotliny Warszawskiej, rejon Łąk Radzymińskich (północno-zachodnia część gminy), Dolina Dolnego Bugu, ujściowy odcinek rzeki Bug (północna część gminy). Głównym elementem hydrograficznym gminy Radzymin jest rzeka Bug, będąca północną granicą gminy. Zmienia tu kierunek z zachodniego na południowy po wpłynięciu do rzeki Narwi, na której, w wyniku utworzenia w 1963 roku zapory wodnej w Dębem, powstał zbiornik wodny – Zalew Zegrzyński. 7 Rzeźba terenu gminy urozmaicona jest licznymi formami geomorfologicznymi. Głównymi elementami rzeźby są doliny rzeczne Bugu, Rządzy, Czarnej, Beniaminówki. Rzeki te, wraz z ciągiem terenów podmokłych – torfowisk, bagien, oczek wodnych i stawów – stanowią gęstą sieć hydrograficzną. W dolinie Bugu często występują starorzecza – miejscowość Popielarze. Walory przyrodnicze gminy Radzymin obejmują takie elementy, jak: obfitość wód powierzchniowych (rzeki: Bug, Narew, Rządza i Czarna, Jezioro Zegrzyńskie), występowanie obszarów chronionych (obszar chronionego krajobrazu), lesistość terenu (kompleksy leśne Nadleśnictwa Drewnica i Jabłonna), strukturę użytkowania gruntów oraz inne walory (urozmaicone ukształtowanie terenu). Walory przyrodnicze analizowanego obszaru odgrywają decydującą rolę w rozwoju atrakcyjnego produktu turystycznego. Wśród najciekawszych elementów istotnie wpływających na atrakcyjność turystyczną gminy, należy wymienić: - Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu, - sąsiedztwo obszarów Natura 2000, - projektowane zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, - projektowane użytki ekologiczne, - pomniki przyrody. W przypadku analizowanego obszaru, lasy znajdujące się głównie w zachodniej części gminy występują na wysoczyznach (wydmach). Są to kompleksy leśne Nadleśnictwa Drewnica i Nadleśnictwa Jabłonna – zajmują około ¼ powierzchni gminy Radzymin. Mniejsze kompleksy znajdują się na południu gminy (Uroczysko Koziak i Ciemne) oraz północy (Uroczysko Rozrzutek i Górki Radzymińskie). Oświata w Gminie Radzymin: Placówki edukacyjne na terenie gminy Radzymin ( publiczne i niepubliczne- wg stanu na rok szkolny 2011/2012): - Przedszkole Nr 1 w Radzyminie , 05-250 Radzymin ul. Batorego 8, - Przedszkole Nr 2 w Radzyminie , 05-250 Radzymin ul. Konstytucji 3 Maja 28, - Niepubliczne Przedszkole „Akademia Przedszkolaka”,05-250 Radzymin ul.Żeligowskiego10, - Niepubliczne Przedszkole „Piotruś Pan”, 05-250 Radzymin ul. Słowackiego 11, - Niepubliczne Przedszkole „Calineczka”, Słupno Al. Jana Pawła II 64, 05-250 Radzymin, - Niepubliczne Przedszkole Edukacyjno- Językowe „Czary – Mary”, 05-250 Radzymin, ul. Weteranów 73 d, - Przedszkole Little Antbee, 05-250 Radzymin, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 9/11, - Zespół Szkól im. Księżnej Eleonory Czartoryskiej w Radzyminie, 05-250 Radzymin, ul. Marii Konopnickiej 24, - Szkoła Podstawowa nr 1 im. ppłk pil. Mariana Pisarka w Radzyminie, 05-250 Radzymin, ul. 11 Listopada 2, - Gimnazjum Nr 1 im. Mjr Stefana Waltera w Radzyminie, 05-250 Radzymin ul. 11 Listopada 2, - Zespół Szkół w Słupnie, 05-250 Radzymin, Al. Jana Pawła II 14, - Szkoła Podstawowa Nr 2 w Słupnie, 05-250 Radzymin ul. Szkolna 3, - Szkoła Podstawowa im. Prymasa Tysiąclecia w Nadmie, 05-270 Nadma, ul. Szkolna 7, - Zespół Szkół w Starych Załubicach, 05-255 Stare Załubice, - Zespół Szkolno-Przedszkolny im. Janiny Januszewskiej w Ciemnem, 05-250 Radzymin Ciemne ul. Wołomińska 208. Współczesny Radzymin to nowoczesna gmina o charakterze osadniczym i rekreacyjnym, dysponująca dużym potencjałem gospodarczym, aktywnie kreująca korzystną koniunkturę inwestycyjną, z silną sferą różnorodnych usług, przyjazna dla sektora różnego typu firm, 8 sukcesywnie podnosząca poziom życia swoich mieszkańców, z powodzeniem biorąca udział w ponadregionalnym współzawodnictwie o rozwój. Na mapie gospodarczej dominują podmioty (w liczbie ponad 1700), średnie i małe, skupione głównie w branżach: usługowo – handlowej, budowlanej, przetwórstwa spożywczego. Dowodem stałego i sukcesywnego rozwoju są też duże przedsiębiorstwa, ogólnie znane i renomowane, takie jak: Coca – Cola HBC Polska, Mennica Polska – Metale Szlachetne, Soraya S.A, Tago PPC, Scania Polska S.A., Provitus. Ochrona zdrowia: Samodzielny Publiczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej. Centrum Medyczne im. Bitwy Warszawskiej 1920 roku, 05-250 Radzymin, ul. Konstytucji 3 Maja 17 : Przychodnia zdrowia i szpital; 05-250 Radzymin, ul. Konstytucji 3 Maja 17. Wykaz organizacji pozarządowych i innych podmiotów działających w sferze pożytku publicznego (według bazy danych UMiG Radzymin): - Stowarzyszenie „Radzymińskie Forum”, 05-250 Radzymin ul. Weteranów 47 skr. poczt. 104, - Stowarzyszenie Miłośników Bitwy Warszawskiej 1920 roku, Stary Dybów ul. Napoleońska 31, 05-250 Radzymin, - Klub HDK PCK w Radzyminie, 05-250 Radzymin Al. Jana Pawła II 17 C, - Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Obwód „Rajski Ptak” w Radzyminie, 05-250 Radzymin Pl. T. Kościuszki 3, - Klub Jeździecki „Hippica Polonia”, 05-250 Słupno ul. Spokojna 1B, - Towarzystwo Przyjaciół Radzymina, 05-250 Radzymin Pl. T. Kościuszki 3, - Międzyszkolny Klub Sportowy „KARATE KYOKUSHIN”, 05–250 Radzymin, Al. Jana Pawła II 20, - Radzymiński Klub Sportowy „MAZUR”, 05-250 Radzymin ul. Wołomińska 3, - Klub Piłkarski „Rządza” w Załubicach Starych, 05-255 Załubice Stare, - Klub Sportowy „ROKIS”, 05-250 Radzymin, Al. Jana Pawła II 20, - Klub Sportowy „FANABERIA” , 05-250 Radzymin, Al. Jana Pawła II 20, - Uczniowski Klub Sportowy „Dwójka” Radzymin, 05-250 Radzymin, ul. Konopnickiej 24, - Uczniowski Klub Sportowy „LOTNIK”, 05-250 Radzymin, ul.11-go Listopada 2, - Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Łąki, Łąki 12, 05-250 Radzymin, - Stowarzyszenie „Wspólne Cele z Mokrem”, Mokre 22 C, 05-250 Radzymin, - Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Słupno, Al. Jana Pawła II 9 C, Słupno, 05-250 Radzymin, - Stowarzyszenie Inicjatorów Rozwoju Wsi Sieraków, 05-250 Radzymin, ul. H. Sienkiewicza 9 m.1, - Akcja Katolicka przy Parafii Przemienienia Pańskiego w Radzyminie, ul. Polskiej Organizacji Wojskowej 1, 05-250 Radzymin, - Polski Związek Wędkarski Okręg Mazowiecki Koło Miejsko- Gminne nr 19, 05-250 Radzymin Pl. T. Kościuszki 3, - Polski Związek Emerytów Rencistów i Inwalidów, Koło nr 2 w Słupnie, 05-250 Radzymin, Słupno, Al. Jana Pawła 14, - Ochotnicza Straż Pożarna w Radzyminie, 05-250 Radzymin ul. Konstytucji 3 Maja 8A, - Ochotnicza Straż Pożarna w Załubicach, 05-255 Stare Załubice, - Ochotnicza Straż Pożarna w Zawadach, 05-250 Radzymin, - Ochotnicza Straż Pożarna w Mokrem, 05-250 Radzymin, - Ochotnicza Straż Pożarna w Rudzie, 05-255 Stare Załubice, - Ochotnicza Straż Pożarna w Nadmie, 05-270 Nadma, ul. Szkolna 7. Podmioty kościelne: - Parafia Przemienienia Pańskiego Kolegiata p.w. Św. Jana Chrzciciela, 05-250 Radzymin, ul. Polskiej Organizacji Wojskowej 1, - Sanktuarium Bł. Jana Pawła II w Radzyminie, 05-250 Radzymin, ul. Słowackiego 58, 9 - Parafia Św. Jana Chrzciciela w Nadmie, 05-270 Nadma, ul. Prymasa Tysiąclecia 17, - Parafia Św. Stanisława BM, Nowe Załubice 21, 05-255 Stare Załubice, - Dom Zakonny Zgromadzenia Sióstr Albertynek w Domu Opieki Społecznej, 05-250 Radzymin, ul. Konstytucji 3 Maja 7, - Dom Zakonny Zgromadzenia Sióstr Elżbietanek, 05-250 Radzymin ul. Norwida 5 A. Obiekty sportowe: Wiodącą rolę w organizacji życia sportowego w gminie odgrywa Radzymiński Ośrodek Kultury i Sportu (ROKiS). Kultura: Radzymin jest dużym ośrodkiem kulturalnym. Animatorami życia kulturalnego na obszarze gminy są w szczególności: Radzymiński Ośrodek Kultury i Sportu, Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Radzymin wraz z Miejską Salą Koncertową im. F. Chopina, Teatr Malucha w Miejskiej Sali Koncertowej, Radzymiński Teatr Amatorski PARADOKS przy Ośrodku Kultury i Sportu, Radzymińska Orkiestra Dęta przy Bibliotece Publicznej w Radzyminie, Stowarzyszenie Towarzystwo Przyjaciół Radzymina. Trasy rowerowe: Radzymińskie szlaki rowerowe mają swoje odzwierciedlenie w historii związanej z Bitwą Warszawską w 1920 roku. Zostały opracowane z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Radzymina ze wsparciem finansowym Gminy Radzymin. Nazwy tych szlaków wywodzą się od imion bohaterów walk pod Radzyminem: majora Stefana Waltera i kapitana Stefana Pogonowskiego. Szlaki rowerowe związane są ściśle z I i II linią polskiej obrony Warszawy i związane są ze zwycięskimi bojami z bolszewikami. Wzbogacają one wiedzę o terenach bitewnych i wydarzeniach chwalebnych dni polskiego oręża. I Turystyczny szlak rowerowy na linię polskiej obrony Warszawy im. Majora Stefana Waltera Szlak długości 30 km koloru niebieskiego. Jego trasa prowadzi przez: Aleksandrów, Łąki, Beniaminów, Rejentówka, Mokre, Zawady, Dybów Górki, Stary Dybów, Emilianów, Rasztów, Kraszew Stary, Stary Janków, Ciemne. Szlak zaczyna i kończy się w Radzyminie. Szlak rozpoczyna się przed Kolegiatą Radzymińską. Na szlaku znajdują się ciekawe obiekty historyczne i przyrodnicze: Pomnik Pomordowanych i Spalonych mieszkańców Radzymina w 1944 roku, niemiecki bunkier z II wojny światowej, carski fort w Beniaminowie, tablica upamiętniająca śmiertelne zranienie majora Stefana Waltera, dolina rzeki Rządzy. II Turystyczny szlak rowerowy na II linię polskiej obrony Warszawy im. Kpt. Stefana Pogonowskiego Szlak długości 25 km, koloru czerwonego. Jego trasa prowadzi przez Rejentówkę, Beniaminów, Wólkę Radzymińską, Sieraków i Cegielnię. Szlak zaczyna i kończy się w Radzyminie. Szlak rozpoczyna się przed Kolegiatą Radzymińską. Na szlaku znajdują się ciekawe obiekty historyczne i przyrodnicze: kapliczka na Zjawieniu, fort carski w Beniaminowie, dąb króla Jana Kazimierza, Pomnik Żołnierzy 28 pułku Strzelców Kaniowskich, pozostałość rowów strzeleckich z 1920 roku, historycznie piaszczysty szlak wzniesienia 103 oraz Cmentarz Żołnierzy Polskich 1920 r., a dalej do centrum Radzymina szlak prowadzi Drogą Golgoty Narodu Polskiego. 2.2. Diagnoza przy wykorzystaniu analizy SWOT Wybrane metodą partycypacyjną cele programu edukacji ekologicznej nawiązują do atutów obszaru naszej gminy i szans jej rozwoju, biorąc zarazem pod uwagę wyeliminowanie występujących słabości i zagrożeń. Analiza SWOT stworzona została w celu zdefiniowania najważniejszych czynników zewnętrznych i wewnętrznych pod kątem rozwijania edukacji ekologicznej w Gminie Radzymin. 10 Pierwsza część analizy SWOT polega na zidentyfikowaniu tendencji występujących w otoczeniu, które mogą sprzyjać (szanse, możliwości) bądź spowolnić (zagrożenia) procesy edukacji dla zrównoważonego rozwoju gminy. Jednak na te uwarunkowania gmina nie ma możliwości wpływu. 2.2.1. Tematyczna Analiza SWOT Identyfikacja mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń Szanse i zagrożenia dla rozwoju edukacji ekologicznej w Gminie Radzymin: SZANSE (MOŻLIWOŚCI) strategiczne położenie w obrębie aglomeracji warszawskiej wykorzystanie funduszy unijnych i innych na ochronę przyrody i środowiska naturalnego, gospodarkę odpadami komunalnymi i przemysłowymi, na rozwój i promocję edukacji ekologicznej, turystykę, infrastrukturę techniczną, rewitalizację i renaturyzację oraz rozwój zasobów ludzkich przez podmioty publiczne, prywatne i społeczne integracja obszaru, tworzenie wspólnych produktów turystycznych, równomierne rozłożenie ruchu turystycznego rozwój współpracy z organizacjami pozarządowymi, zlecanie im zadań z dziedziny ochrony środowiska i edukacji ekologicznej transfer wiedzy z nauki do gospodarki rozwój gospodarki opartej na wiedzy i wysokich technologiach wysoki poziom wykształcenia kadry pracowniczej rozwój szkolnictwa publicznego i niepublicznego sukcesywne rozwiązywanie problemów gospodarki wodno – ściekowej w skali regionu zahamowanie tempa degradacji rzek i zbiorników wodnych (sztucznych i naturalnych) wzrost roli i znaczenia edukacji ekologicznej różnych obszarach życia społeczno – gospodarczego poprawa jakości powietrza wyciszanie hałasu przemysłowego i komunikacyjnego ZAGROŻENIA niski poziom świadomości społecznej w zakresie ochrony środowiska bliskość Warszawy – zanieczyszczenia powietrza, hałas, zaśmiecanie lasów i rzek kryzys finansowy niski priorytet edukacji ekologicznej w różnych obszarach życia społeczno gospodarczego zagrożenie zanieczyszczeniami chemicznymi przez zakłady produkcyjne, usługowe i transport brak poczucia bezpieczeństwa w skali globalnej i lokalnej brak współdziałania między samorządami w ramach metropolii warszawskiej niski poziom dochodów przeciętnej polskiej rodziny migracja wykształconych młodych, zdolnych ludzi za granicę niekorzystne tendencje w turystyce przyjazdowej i turystyce krajowej degradacja środowiska naturalnego oraz krajobrazu kulturowego brak spójnego systemu planowania przestrzennego dezintegracja przestrzeni miejskiej, rozpraszanie zabudowy pogarszanie jakości wód podziemnych problemy spójnego i efektywnego systemu gospodarki odpadami zagrożenie hałasem komunikacyjnym wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną wśród odbiorców indywidualnych i przemysłowych nadmierna urbanizacja kosztem degradacji środowiska naturalnego, presja urbanistyczna na tereny Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu 11 wprowadzanie jednolitego systemu zagospodarowania odpadów rosnąca liczba użytkowników transportu zbiorowego liberalizacja rynku energetycznego wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii spadek zużycia wody (oparty o prognozę demograficzną GUS do roku 2030) wzrastające skojarzenie wytwarzania ciepła i energii elektrycznej trendy obserwowane na rynku turystycznym (moda na zdrowie, ciszę i spokój, poznawanie nowych regionów), agroturystyka i zdrowa żywność rozwój turystyki kulturowej tendencje w turystyce – rosnąca aktywność turystyczna z elementami edukacji ekologicznej, wzrost zainteresowania aktywnym wypoczynkiem, wzmożony popyt na wyjazdy weekendowe, rozwój turystyki rodzinnej, wyjazdy indywidualne promocja zrównoważonego rozwoju możliwość korzystania z międzynarodowych wzorców wzrost znaczenia regionalizmu, odrębności kulturowych, twórczości ludowej organizacja silnego zaplecza turystycznego (współpraca trzech sektorów) duże uprawnienia służb publicznych, w tym straży miejskiej, organizacja patroli wzrost znaczenia rozwiązań formalno – prawnych i wprowadzanie rozwiązań kompleksowych na rzecz zrównoważonego rozwoju promocja i rozwój agroturystyki, rolnictwa ekologicznego oraz produktów regionalnych promocja wieloaspektowego zdrowego stylu życia wykorzystywanie potencjału organizacji pozarządowych niski poziom świadomości społecznej w zakresie ochrony środowiska wzrost liczby samochodów i tendencja do ich używania jako podstawowego środka transportu w mieście podtopienia, wylewy rzek niska dynamika wzrostu nakładów na badania i rozwój , niski poziom powiązań między nauką i biznesem, niewielkie zaangażowanie środków sektora prywatnego w badania i rozwój brak wykorzystania polskiej myśli technicznej, źródłem innowacji i nowych technologii są głównie firmy z udziałem kapitału zagranicznego brak współdziałania w ramach metropolii dezintegracja przestrzeni miejskich i rozpraszanie zabudowy brak koordynacji transportu zbiorowego na poziomie metropolitarnym wysoki poziom hałasu komunikacyjnego wzrost liczby samochodów zanieczyszczenie środowiska, zagrożenie hałasem komunikacyjnym coraz większej liczby mieszkańców niestabilność finansowania oraz skomplikowane procedury związane z działalnością organizacji pozarządowych brak dobrych, codziennych i ekologicznych nawyków w skali indywidualnej i społecznej zanieczyszczenie rzek narastającą chemizacją rolnictwa 12 Powyższe zestawienie potwierdza zróżnicowany wpływ czynników zewnętrznych na rozwój edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju Gminy Radzymin. Wśród szans szczególne miejsce zajmują czynniki związane z lokalizacją Radzymina, który położony jest na trasie ważnych linii komunikacyjnych o znaczeniu międzynarodowym. Różnego typu szanse wynikają z procesu integracji z UE oraz możliwości budowy powiązań gospodarczych, turystycznych i kulturalnych. Wśród pozytywnych czynników uznać można możliwość uzyskania środków z funduszy zewnętrznych. Głównym zagrożeniem dla społeczności wydają się być zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego, generowane przez Warszawę i okoliczne gminy. Druga część analizy SWOT polega na analizie uwarunkowań wewnętrznych. Jej celem jest zidentyfikowanie atutów i słabości Gminy Radzymin. Uwarunkowania wewnętrzne stanowią te czynniki, na które gmina ma wpływ, a zatem analiza taka jest szczególnie cenna, ponieważ na jej podstawie można ustalić właściwe kierunki działania. Gospodarka przestrzenna, stan i ochrona środowiska, rekreacja i turystyka Silne i słabe strony dla rozwoju edukacji ekologicznej w Gminie Radzymin: SILNE (MOCNE ) STRONY dogodne położenie geograficzne - przy drodze krajowej S8 dobra dostępność komunikacyjna (obwodnica miasta) potencjał przyrodniczy i kulturowy, walory przyrodnicze, krajobrazowe, kulturowe, obszary krajobrazowo – architektoniczne o dużej wartości potencjał przyrodniczy: Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu, Puszcza Słupecka, lasy, liczne pomniki przyrody, rzeki, stawy, bagna, bezpośrednie sąsiedztwo bliskość Zalewu Zegrzyńskiego atrakcyjne tereny rekreacyjne i wypoczynkowe, o ciekawych walorach przyrodniczych duża ilość terenów zieleni (lasy) naturalny charakter rzeki Rządzy sukcesywne wprowadzanie ładu przestrzennego – weryfikacja i uaktualnianie dokumentów planistycznych duży potencjał do rozwoju turystyki weekendowej, rekreacyjnej aktywnej i kwalifikacyjnej rozwój bazy sportowej i rekreacyjnej duży zasób gruntów pod zabudowę przemysłową, mieszkaniową i rekreacyjną prowadzenie selektywnej zbiórki 13 SŁABE STRONY niedostateczne wykorzystanie zasobów przyrodniczych niski poziom odzyskiwania surowców wtórnych brak jednolitego systemu zbierania i utylizacji odpadów komunalnych i przemysłowych brak pełnej ochrony przeciwpowodziowej oraz duża ilość osób mieszkająca na terenach zalewowych duże dysproporcje w rozwoju przestrzennym, degradacja czynników kompozycyjnych w obszarach o wysokich walorach przestrzennych stosunkowo duże zanieczyszczenie środowiska spowodowane głównie bliskim położeniem od Warszawy – zanieczyszczenie powietrza, wód powierzchniowych, gleb zróżnicowanie społeczno – przestrzenne brak koordynacji w zakresie kreacji i wdrażania produktów turystycznych w powiązaniu z edukacją ekologiczną słabe wykorzystanie potencjału w słaba infrastruktura paraturystyczna (słabo rozwinięta baza noclegowa) brak na terenie gminy przemysłu silnie zanieczyszczającego środowisko potencjalna chłonność gminy (duża dynamika wzrostu liczby mieszkańców) Zasoby ludzkie, kapitał społeczny aktywność – zaangażowanie ludzi i kapitału społecznego mało zróżnicowana dostępność komunikacyjna (brak dróg, chodników, oświetlenia, ścieżek rowerowych, ekologicznych itp.) powstawanie dzikich wysypisk śmieci (przy drogach, w lasach, rzekach) brak odpowiedniej infrastruktury na terenach typowo letniskowych (tzn. brak leśnych parkingów oraz pól biwakowych) niski poziom wiedzy i świadomości ekologicznej wśród lokalnej społeczności brak aktualnej zintegrowanej bazy informacji o lokalnym stanie środowiska naturalnego doświadczona kadra w zakresie brak pozaszkolnych ośrodków edukacji prowadzenia edukacji ekologicznej dla ekologicznej typu centrum edukacji dzieci, młodzieży ekologicznej aktywność szkół w obszarze formalnej i ekologicznych różnej rangi) nieformalnej edukacji ekologicznej brak długofalowych programów (koła zainteresowań przyrodnicze, edukacyjnych ekologiczne, uczestnictwo w konkursach ekologicznych różnej rangi) wzrost aktywności i liczby organizacji brak stałego wsparcia dla działań pozarządowych działających w organizacji realizujących programy obszarze ochrony środowiska edukacyjne naturalnego i edukacji ekologicznej funkcjonowanie stowarzyszeń i niepełna znajomość specyfiki i związków: Lokalnej Grupy Działania potencjału organizacji pozarządowych „Partnerstwo Zalewu Zegrzyńskiego”, wśród mieszkańców gminy Lokalnej Grupy Rybackiej „Zalew Zegrzyński” oraz Związku Gmin Zalewu Zegrzyńskiego” aktywne społeczeństwo świadome bariery w przekazywaniu zadań swoich potrzeb i praw, liderzy lokalni publicznych organizacjom pozarządowym (w przypadku organizacja znaczących kampanii, mniejszych organizacji: skromne akcji, imprez i innych przedsięwzięć o zasoby, niewystarczające charakterze ekologicznym i przygotowanie merytoryczne) prośrodowiskowym fora internetowe zrzeszające niewystarczający poziom identyfikacji mieszkańców zainteresowanych mieszkańców z gminą 14 Zasoby ludzkie, kapitał społeczny Rozwój gospodarczy i przedsiębiorczość, infrastruktura techniczna, transport wysoki udział osób z wyższym wykształceniem wśród rosnącej liczby mieszkańców gminy współpraca gminy (finansowa i niefinansowa) z wieloma organizacjami pozarządowymi różnorodność profilów kształcenia w systemie oświaty gminnej i powiatowej aktywność lokalnych mediów w obszarze ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju gminy realizacja programu współpracy z organizacjami pozarządowymi wzrastające zainteresowanie mieszkańców odnawialnymi źródłami energii oraz innymi przedsięwzięciami ekologicznymi rozbudowa i modernizacja, rozwój infrastruktury technicznej duży potencjał gospodarczy i koncentracja inwestycji siedziba dużych firm krajowych i zagranicznych stosunkowo duże PKB na mieszkańca stosunkowo wysokie przeciętne wynagrodzenie brutto 15 niestabilność finansowa organizacji pozarządowych niewystarczające przygotowanie zasobów ludzkich do planowania rozwoju turystyki, edukacji ekologicznej oraz obsługi ruchu turystycznego brak liderów koordynujących i scalających osoby zainteresowane ekorozwojem gminy brak dobrych, codziennych i ekologicznych nawyków mieszkańców słaba promocja ekologii w gminie nadanie odpowiedniej rangi edukacji ekologicznej i ekologii niewystarczający poziom dofinansowania działalności instytucji i placówek kulturalnych oraz organizacji pozarządowych na rzecz ochrony środowiska i edukacji ekologicznej brak powszechnej znajomości zasad pozyskiwania środków na edukację ekologiczną z rożnych źródeł finansowania stosunkowo mała liczba i niski potencjał organizacji pozarządowych działających statutowo w obszarze ekologii brak integracji środowiska pozarządowego brak świadomości ekologicznej wśród przedsiębiorców o społecznej odpowiedzialności biznesu niedostateczna ilość środków na działania proekologiczne wieloletnie zaniedbania inwestycyjne w obszarze infrastruktury technicznej (sieć wodno – kanalizacyjna, drogowa i kanalizacja deszczowa) zbyt wolno rozwijająca się infrastruktura techniczna, w tym drogowa zbyt wolno rozwijająca się infrastruktura komunikacji zbiorowej w stosunku do rozwoju urbanistycznego gminy Rozwój gospodarczy i przedsiębiorczość, infrastruktura techniczna, transport dominacja sektora prywatnego rozwój sektora usług problemy z parkowaniem brak systemu odprowadzania wód opadowych (gruntowych) rezerwy wydajności źródeł i urządzeń do produkcji wody zachowane rezerwy pod rozbudowę infrastruktury drogowo – ulicznej znaczący udział transportu zbiorowego sukcesywny rozwój usług komunalnych duży potencjał inwestycyjny Po przeanalizowaniu wymienionych składników widać jaki wpływ mogą one mieć na rozwój edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju Gminy Radzymin oraz w jakim kierunku należy skierować działania, aby zapewnić jak najlepszy rozwój edukacji ekologicznej w przyszłości. Powyższa analiza społeczno-gospodarczych uwarunkowań i problemów rozwoju edukacji ekologicznej doprowadziła do wytyczenia konkretnych celów operacyjnych na rzecz zrównoważonego rozwoju Gminy Radzymin. 3. Zrównoważony rozwój w teorii i w praktycznym zastosowaniu na poziomie lokalnym 3.1. Koncepcja zrównoważonego rozwoju Zrównoważony rozwój - to rozwój cywilizacyjny z poszanowaniem człowieka i środowiska. Koncepcja rozwoju zrównoważonego powstała w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia. Celem zrównoważonego rozwoju jest dobra jakość życia, przy zachowaniu bioróżnorodności, równości społecznej i dostatku zasobów naturalnych. Charakterystyczną cechą zrównoważonego rozwoju jest wskazanie na fakt, że życie ludzi jest uzależnione od przyrody, od środowiska – w skali lokalnej, regionalnej i globalnej. Wiąże się to z korzystaniem z ekologicznych technologii, dbaniem o bioróżnorodność oraz utrzymywaniem konsumpcji na takim poziomie, żeby mieściła się ona w granicach produktywności ekosystemów. Zrównoważony rozwój w praktyce to życie w harmonii z przyrodą. Takie warunki egzystencji pozwalają nie tylko na wprowadzenie wszelkich ekologicznych rozwiązań, lecz także na budowanie więzi społecznych i na bliski kontakt z przyrodą. Zrównoważony rozwój oznacza przede wszystkim obniżenie poziomu konsumpcji zasobów naturalnych. Zasada zrównoważonego rozwoju jest jedną z podstawowych konstytucyjnych zasad ustroju państwa polskiego; zrównoważony rozwój jest także zasadą ustrojową Wspólnoty Europejskiej (Strategia Europa 2020). Konstytucja RP z 1997 roku odwołuje się do zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska. Zgodnie z art. 5 Konstytucji RP: "Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolność i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju". Ważne są także dwa inne artykuły, mianowicie art. 74 i 86. W pierwszym z nich jest mowa o tym, że władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska. Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska. Drugi artykuł odnosi się do obowiązku dbałości o 16 stan środowiska i odpowiedzialności każdego obywatela za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Wprowadzenie rozwoju zrównoważonego do ustawy zasadniczej spowodowało, że stała się ona podstawową zasadą, która musi być uwzględniana w innych aktach normatywnych. Skutkiem takiej regulacji jest fakt, że wszelkie działania na terenie naszego kraju zostają jej podporządkowane. Wszystkie podmioty zobowiązane są do uwzględniania założeń rozwoju zrównoważonego przy kształtowaniu i wdrażaniu własnych polityk, strategii i planów rozwojowych. Tym samym na poziomie lokalnym – gminnym, taki obowiązek spoczywa na władzach samorządowych. Obecnie obowiązująca definicja zrównoważonego rozwoju znajduje się w ustawie z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz.150 z późn. zm.). Zgodnie z brzmieniem art. 2 pkt 50 przytoczonej ustawy: zrównoważony rozwój jest to „taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”. Zrównoważony rozwój, pojmowany jako rozwój pożądany społecznie, uzasadniony ekonomicznie i dopuszczalny ekologicznie, umożliwia pogodzenie rozwoju ekonomicznego, wymogów ochrony środowiska oraz jakości życia. Zasada ta oznacza więc rozwój gospodarczy w zgodzie ze społecznym i przyrodniczym otoczeniem, a nie ich kosztem. Idea zrównoważonego rozwoju jest również wyrazem odpowiedzialnego podejścia ludzi do zmian zachodzących w środowisku i związanych z nimi zmian w sferze konsumpcji. Zrównoważony rozwój jest drogą ku sukcesywnemu podwyższaniu standardów naszego życia. 3.2. Realizacja zasady zrównoważonego rozwoju w praktyce Rząd polski uchwalił w 2009 roku dokument pn. Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016, w którym priorytetami są m.in.: ochrona bioróżnorodności, renaturyzacja i udrażnianie rzek, racjonalna gospodarka woda, ocena ryzyka powodziowego, prace nad ochroną klimatu, ochrona przed erozją, rekultywacja gruntów zdegradowanych. Polityka ekologiczna państwa sprecyzowała także zadania dla samorządów terytorialnych w ramach realizacji zasady zrównoważonego rozwoju. Na szczeblu gminnym mają być one systematycznie wdrażane, przy wsparciu instrumentów prawnych i administracyjnych, poprzez takie działania jak: wzmocnienie systemu zarządzania środowiska poprzez utworzenie struktur organizacyjnych realizujących zadania publiczne w zakresie tzw. planowania ekologicznego, przy szerokim udziale społecznym, planów i programów rozwoju, gromadzenie, przetwarzanie i udostępnianie informacji, rozwijanie dialogu między instytucjami administracji a biznesem w ramach dobrowolnych porozumień ekologicznych, zadania z zakresu planowania przestrzennego - uwzględnienie w metodyce prac planistycznych potrzeb ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju; zweryfikowanie lub opracowanie nowych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego; wzmocnienie pozycji gminy przy ustalaniu lokalizacji inwestycji, uczestnictwo w procedurze ocen oddziaływania na środowisko, wprowadzenie procedur umożliwiających gminie występowanie w charakterze inicjatora ustanawiania pomników przyrody, rezerwatów, parków, tworzenia parków wiejskich i miejskich oraz innych obiektów chronionych, leżących całkowicie lub w części na terytorium gminy, przygotowanie planów inwestycyjnych i rozwoju w dziedzinie wykorzystania energii odnawialnej, 17 przygotowanie programów ochrony środowiska, zwiększenie stopnia zalesiania, opracowanie programu informowania społeczeństwa o nadzwyczajnych zagrożeniach środowiska, podjęcie działań na rzecz wzrostu świadomości ekologicznej. Głównym czynnikiem kształtującym zrównoważony rozwój jest wiedza i edukacja oraz kształtowanie nowego wzorca konsumpcji. Zrównoważony rozwój to także postawa etyczna, która jest związana z pojęciami świadomości wewnątrzpokoleniowej i międzypokoleniowej. Realizacja zrównoważonego rozwoju wymaga współdziałania przedstawicieli wszystkich lokalnych środowisk - sektora publicznego, społecznego i gospodarczego. Na szczeblu gminy największą trudność sprawia przełożenie zasad trwałego i zrównoważonego rozwoju na cele i zadania realizacyjne. Prawne i administracyjne aspekty ochrony, kształtowania i użytkowania środowiska wynikają z art. 74 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który brzmi: ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych. Konstytucja traktuje więc ochronę środowiska jako jeden z podstawowych celów (funkcji) państwa, co oznacza, że obowiązek ten obejmujące zarówno organy państwowe, jak i samorządowe wszystkich szczebli. Egzekucja obowiązków płynących z ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1228 ze zm.) prowadzona jest przede wszystkim w ramach tzw. kontroli społecznej, zwanej także kontrolą obywatelską. Pod tym pojęciem rozumie się kontrolę organów władzy publicznej, w szczególności organów administracji podejmowaną przez samo społeczeństwo, tj. przez organizacje społeczne, niezorganizowane grupy obywateli oraz osoby fizyczne i media z wykorzystaniem środków określonych przepisami prawa - w celu zagwarantowania realizacji celów uzasadnionych interesem społecznym. 3.3. Zrównoważony rozwój w gospodarce komunalnej i przestrzennej 3.3.1. Zrównoważona gospodarka odpadami Jedną z kluczowych dziedzin dla wdrażania zrównoważonego rozwoju jest selektywna gospodarka odpadami, prowadzona na potrzeby recyklingu materiałowego i organicznego. Należy przyznać, że w naszym kraju brak jest sprawnego systemu utylizacji odpadów, a dotychczas funkcjonujące rozwiązania nie okazały się skuteczne. Ponad 90% odpadów w Polsce jest kierowanych na składowiska. Taki sposób usuwania odpadów w wieloraki sposób negatywnie oddziałuje na środowisko naturalne, a tym samym na zdrowie ludzi, a przecież wiele produktów trafiających na wysypisko to odpady, które mogą zostać wykorzystane jako surowce wtórne. Są to np. papier, tektura, szkło, tworzywa sztuczne, tekstylia, metale. Na odpady powinno się również spojrzeć jak na potencjalne źródło energii. W aktualnym stanie prawnym, w oparciu o przepisy ustawy o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw z 1 lipca 2011 r. ( Dz. U. Nr 152, poz.897) stoją przed gminą zupełnie nowe jakościowo wyzwania w zakresie stworzenia systemu recyklingu i zagospodarowania odpadów. Przedmiotowa ustawa została przyjęta w związku z koniecznością dostosowania prawa krajowego do wymogów prawa unijnego. Główne założenie nowelizacji ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach ( Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008 z późn. zm.), to przekazanie gminie władztwa nad odpadami komunalnymi przez właścicieli nieruchomości, co ma doprowadzić do stworzenia kompleksowego systemu zarządzania nimi. Nowelizacja zakłada więc zdjęcie z mieszkańców obowiązku samodzielnego podpisywania umów na odbiór odpadów komunalnych. Samorząd 18 gminy odpowiedzialny jest za tworzenie, utrzymywanie i rozwój lokalnej gospodarki odpadami, ukierunkowanej na wzrost poziomów odzysku i recyklingu surowców, jak również materii organicznej pochodzącej z bioodpadów. Należy podkreślić, że ww. ustawa narzuca bardzo wysokie standardy w zakresie recyklingu odpadów. Gminy zostały zobowiązane do osiągnięcia do dnia 31 grudnia 2020 r. następujących poziomów recyklingu: - papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła w wysokości co najmniej 50% wagowo; - odpadów budowlanych i rozbiórkowych w wysokości co najmniej 70% wagowo. Dodatkowo do dnia 16 lipca 2013 r. nie więcej niż 50% wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji może być przekazywanych do składowania. Aby w najbliższych latach można było osiągnąć znaczny postęp, gospodarka odpadami wymaga obecnie szczególnej uwagi. Niezwykle ważna jest edukacja ludności co do preselekcji odpadów komunalnych, a także promocja i finansowe wspomaganie ich odzysku i recyklingu. W działaniach tych szczególną rolę mają do odegrania nie tylko administracja gminna, ale również podmioty prywatne i organizacje społeczne, które powinny w tym obszarze współdziałać i tworzyć lokalne partnerstwa. W celu ochrony środowiska i zapewnienia warunków zrównoważonego rozwoju w gospodarce odpadami należy przyjąć następujące zasady postępowania: - należy zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ich ilość i negatywne oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich użytkowania, - jeżeli nie udało się zapobiec powstawaniu odpadów, należy zapewnić zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk (recykling), - jeżeli nie udało się zapobiec powstawaniu odpadów lub poddać ich odzyskowi, należy zapewnić zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwienie odpadów. 3.3.2. Racjonalna gospodarka energią na szczeblu komunalnym Od 1950 do 2002 roku zużycie energii wzrosło 4,7 razy i nadal rośnie. Główny problem związany dziś z energią to sposób jej wytwarzania. 64% energii na świecie pochodzi z paliw kopalnych, których zasoby są ograniczone. Zagrożenia związane z konwencjonalnymi źródłami energii związane są głównie ze spalaniem, które powoduje skażenie powietrza, wody, kwaśne deszcze oraz wzrost ilości gazów powodujących efekt cieplarniany. Odpowiedzialny za efekt cieplarniany jest przede wszystkim CO2 (dwutlenek węgla) ale też CO (tlenek węgla),CH4 (metan), N2O (dwutlenek azotu). Według opinii większości klimatologów gaz ten, uwalniany do atmosfery, na skutek działalności człowieka jest przyczyną zmian klimatu i występowania takich zjawisk jak: wzrost temperatur na świecie, topnienie pokryw lodowych, podnoszenie się poziomu oceanu i występowanie niszczycielskich sztormów. Emisje zanieczyszczeń odbijają się także na zdrowiu ludzi. Przyjęty w 2008 r. przez Parlament Europejski tzw. pakiet klimatyczny wyznaczył cel "3 x 20", czyli ograniczenia do 2020 roku emisji dwutlenku węgla o 20 procent, zmniejszenia o taki sam poziom zużycia energii oraz wzrost zużycia energii z odnawialnych źródeł do 20 procent. Z uwagi na fakt, iż polska energetyka opiera się zasadniczo na węglu, Polskę obowiązuje wymóg ulgowy – osiągnięcie do 2020 r. 15- procentowego udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energetycznym kraju. Przyjęta przez rząd RP Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. prognozuje, iż w warunkach polskich decydujące znaczenie w kontekście osiągnięcia tego celu będą miały postępy poczynione w energetyce wiatrowej, produkcji energii z biogazu (wykorzystanie biomasy mokrej), produkcji energii ze spalania biomasy stałej, produkcji biopaliw. Energia odnawialna to energia związana z aktywnością Słońca, geotermią wnętrza Ziemi i z grawitacyjnym oddziaływaniem Księżyca, której zasoby w dostępnej skali czasowej nie ulegną wyczerpaniu. Źródła energii odnawialnej można podzielić ze względu na pierwotne źródło energii oraz techniczne procesy przemiany energii. Najbardziej znane to: woda ( elektrownie wodne), wiatr (elektrownie wiatrowe), promieniowanie słoneczne ( 19 pompy ciepła, kolektory cieplne, fotoogniwa i elektrownie słoneczne, biomasa (ogrzewanie i elektrownie cieplne). Polskie prawo energetyczne zobowiązuje gminę do efektywnego zaplanowania zaopatrzenia i wykorzystania energii. Istnieje wiele potencjalnych możliwości racjonalizacji gospodarki energetycznej, a poprzez podjęcie odpowiednich decyzji samorząd gminny może motywować i wspomagać swoich mieszkańców w oszczędzaniu energii i ochronie środowiska. Gmina wspiera na przykład rozwój odnawialnych źródeł energii poprzez informowanie swoich mieszkańców o realizowanych programach rządowych związanych z udzieleniem dotacji na indywidualne inwestycje w tym zakresie. Należy podkreślić, iż sukcesywnie wzrasta zainteresowanie lokalnej społeczności urządzeniami solarnymi, pompami ciepła i turbinami wiatrowymi małej mocy, co wpływa na ograniczenie emisji dwutlenku węgla. 3.3.3. Zrównoważone gospodarowanie przestrzenią w gminie, zrównoważony rozwój w planowaniu przestrzennym Ustawa z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717 ze zm.) jest zasadniczym aktem prawnym, który pozwala prowadzić politykę przestrzenną, a więc także środowiskową na szczeblu gminnym. Zasada uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej mówi o tym, że planowanie przestrzenne odgrywa dużą rolę w zarządzaniu potencjałem przyrodniczym. Należy podkreślić, że na poziomie gminy planowanie przestrzenne jest najskuteczniejszym narzędziem, służącym do realizacji polityki przestrzennej, której podstawowym celem jest ład przestrzenny. Ład przestrzenny należy rozumieć przede wszystkim jako takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia występujące na danym terenie wymagania środowiskowe Zachowanie równowagi wiąże się również z ładem ekologicznym, ładem społecznym (czyli społeczną akceptacją) oraz ładem ekonomicznym (czyli ekonomiczną efektywnością). Zadanie miejscowego planu sprowadza się do funkcji regulacyjnej, polegającej na odpowiednim przeznaczeniu zagospodarowania terenu. Idealnym rozwiązaniem jest osiągnięcie tzw. ładu zintegrowanego, który łączy i równoważy wszystkie wymienione wyżej sfery. W ujęciu planistycznym planowanie zintegrowane łączy aspekty społeczne, ekologiczne, gospodarcze i przestrzenne. Wdrożenie zasad zrównoważonego rozwoju do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego wpływa na poprawę stanu środowiska, na poprawę jakości życia w gminie oraz może przynieść wymierne korzyści materialne. Planowanie przestrzenne w gminie a zasady ochrony środowiska i ochrony przyrody Szczególnym walorem gminy Radzymin jest bliskość dużych obszarów przyrodniczych i terenów miejskich, bezpośrednio sąsiedztwo przyrody z nowoczesną cywilizacją. Za nadrzędny, zasadniczy cel rozwoju i przekształceń istniejącej struktury przestrzennej uznano wykreowanie wizerunku gminy jako gminy przyjaznej dla inwestycji w zgodzie z naturą i przyrodą. Celem strategicznym zaplanowanych działań jest uczynienie z Radzymina miejsca, w którym znajdują się atrakcyjne tereny do zamieszkania oraz do wypoczynku i rekreacji. W związku z tym winien powstać w gminie układ terenów przyrodniczych, spełniających funkcje rekreacyjne i ochrony przyrody. Cele strategiczne rozwoju gminy to: 1) zwiększenie atrakcyjności Radzymina dla lokalizacji różnych form działalności gospodarczej, szeroko rozumianych usług; 2) stworzenie przyjaznej i atrakcyjnej przestrzeni dla obecnych i przyszłych mieszkańców gminy; 3) rozwój ruchu turystycznego; 4) zachowanie walorów przyrodniczych i krajobrazowych gminy. 20 Dla osiągnięcia w/w celów konieczna jest realizacja następujących celów operacyjnych: 1) usprawnienie gminnego systemu transportu i powiązanie go z układem zewnętrznym poprzez przebudowę istniejących i budowę projektowanych dróg; 2) udostępnienie terenów dla lokalizacji działalności gospodarczej; 3) ukształtowanie przestrzeni publicznych, w tym ukształtowanie funkcjonalnego centrum gminy poprzez rozbudowę nowych terenów budowlanych w rejonie Radzymina; 4) stworzenie w rejonach najbardziej atrakcyjnych nowych zespołów mieszkaniowo – turystycznych, zapewniających wysokie standardy zagospodarowania przestrzeni oraz wysokie nasycenie usługami z zakresu turystyki, rekreacji i sportu; 5) udostępnienie najbardziej atrakcyjnych pod względem przyrodniczym i krajobrazowym rejonów gminy poprzez rozwój systemu ścieżek rowerowych i zespołu parkingów; 6) rozbudowa systemów infrastruktury technicznej (dozbrojenie terenów); 7) utrzymanie i podkreślenie walorów przyrodniczych gminy. Rozwój przestrzenny gminy Radzymin w obecnych granicach administracyjnych stanowi samodzielny organizm terytorialny o wykształconych strefach funkcjonalno – przestrzennych, w którym jednakże brakuje wyraźnego podziału na jednostki funkcjonalno – przestrzenne z wyróżnioną dominującą funkcją. Wydaje się, że przyczyny tego zjawiska tkwią w dwóch sferach: oprócz biernej ochrony wartości przyrodniczych i kulturowych, w gminie obserwuje się też mało skoordynowaną działalność inwestycyjną, opartą głównie na doraźnym uruchamianiu pojedynczych terenów. Konieczna jest zatem rekompozycja struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy pod kątem nadania jej rozpoznawalnych cech, harmonii krajobrazowej, ciągłości przestrzennej i charakteru miejskości. Zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody i krajobrazu kulturowego Formy ochrony środowiska przyrodniczego na obszarze Gminy Radzymin wynikają z istniejących tutaj zasobów wartości przyrodniczych i krajobrazowych. Gmina położona jest w granicach Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Zachowaniu istniejących walorów środowiska powinno służyć stosowanie właściwych proporcji oraz względnie równomiernego rozmieszczenia na terenie gminy obszarów biologicznie czynnych oraz terenów biologicznie pasywnych, intensywnie wykorzystywanych rolniczo i gospodarczo. Na terenie Gminy Radzymin występują gatunki roślin i zwierząt objęte ochroną prawną. Proces kształtowania struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy powinien opierać się między innymi o następujące zasady: 1) zachowanie i ochrona zieleni istniejącej; 2) zapobieganie dalszej fragmentacji i zmniejszaniu powierzchni cennych dla funkcjonowania systemu przyrodniczego gminy; 3) uzupełnianie zadrzewień zgodnie z siedliskiem, głównie wzdłuż cieków wodnych i w obniżeniach terenowych oraz wzdłuż ciągów komunikacyjnych; 4) pozostawianie jako ważnych nisz ekologicznych - zadrzewień i zakrzewień śródpolnych, fragmentów zabagnionych, torfowisk; 5) zachowanie ciągłości przestrzennej i funkcjonalnej terenów zielonych – poprzez oszczędne gospodarowanie przestrzenią i ograniczanie niepotrzebnych cięć tej przestrzeni; 6) ochrona przed nadmiernym zainwestowaniem terenów łąk i pastwisk oraz gruntów ornych, w tym zwłaszcza wysokich klas bonitacyjnych; 7) zagęszczanie zabudowy mieszkaniowej i jej koncentracja na terenach już zainwestowanych (zmniejszenie skutków rozwoju mieszkalnictwa na terenach niewystarczająco uzbrojonych i cennych przyrodniczo bądź o gorszych warunkach 21 8) ograniczenie do niezbędnego minimum lokalizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko; w przypadku konieczności wprowadzenia tego typu przedsięwzięć, wskazane jest wprowadzenie odpowiednich ograniczeń dla zagospodarowania w ich bezpośrednim sąsiedztwie, wynikających z przepisów szczególnych – dotyczy to między innymi: cmentarzy, napowietrznych linii elektroenergetycznych wysokiego i średniego napięcia, gazociągów wysokiego i średniego ciśnienia, wież telefonii komórkowej, linii kolejowej oraz dróg publicznych. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radzymin, przyjęte do realizacji uchwałą nr 470/XXXII/2009 Rady Miejskiej w Radzyminie z dnia 20 listopada 2009 r. zaleca, by w zapisach opracowywanych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego Gminy Radzymin uwzględnić między innymi następujące zasady zarządzania przestrzenią, szczególnie istotne dla ochrony i kształtowania struktury przyrodniczej gminy: 1) zachowanie i ochrona kompleksów przyrodniczych o najwyższym potencjale biologicznym, w szczególności dotyczy to lasów, jezior, cieków wodnych i ich dolin, obniżeń bezodpływowych oraz ciągów powiązań przyrodniczych lokalnych i regionalnych; 2) ochrona i uzupełnianie zadrzewień śródpolnych, przydrożnych oraz towarzyszących ciekom i zbiornikom wodnym; 3) ochrona drobnych elementów naturalnej rzeźby terenu: dolin, obniżeń, skarp itp; 4) ochrona gleb wysokiej klasy przed zmianą przeznaczenia na cele nierolnicze; 5) ochrona gruntów leśnych przed zmianą przeznaczenia; 6) ochrona środowiska poprzez rozwój infrastruktury służącej poprawie środowiska; 7) ograniczenie lokalizacji inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko tylko i wyłącznie do inwestycji niezbędnych do funkcjonowania lokalnych i ponadlokalnych systemów inżynieryjnych oraz terenów przemysłowo – usługowych skupionych w jednolite kompleksy przestrzenne; 8) w przypadku likwidacji starych zadrzewień wzdłuż dróg, należy dążyć, o ile to możliwe do ich odtworzenia z uwzględnieniem dotychczasowego składu gatunkowego. Lp. Problematyka 1. Kierunki zmian w strukturze przestrzennej gminy oraz w przeznaczeniu terenów. 2. Synteza 1.Wskazano obszary modernizacji, rozwoju i rewitalizacji struktur przestrzennych. 2. Wskazano tereny przeznaczone pod: zabudowę mieszkaniową jednorodzinną, mieszkaniową wielorodzinną, usługi, usługi sportu i rekreacji, zabudowę produkcyjno-magazynową, zabudowę produkcyjnomagazynową i usługi, infrastrukturę techniczną, tereny rolnicze, lasy, cmentarze. Obszary oraz zasady ochrony Wskazano lokalizacje obiektów i obszarów środowiska i jego zasobów, chronionych na podstawie przepisów odrębnych. ochrony przyrody, krajobrazu Ustalono kierunki rozwoju systemów komunikacji i kulturowego i uzdrowisk. infrastruktury technicznej w celu ograniczenia uciążliwości działalności człowieka dla środowiska: 1) rozwój systemów kanalizacji sanitarnej i kanalizacji 22 2) wykorzystanie wód geotermalnych; 3) wykorzystanie sieci gazowej jako nośnika energii dla indywidualnych źródeł ciepła. 3. Obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego, zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. 4. Kierunki rozwoju komunikacji. 5. Kierunki rozwoju systemów infrastruktury technicznej. 6. Obszary, dla których gmina zamierza sporządzić Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Kierunki i zasady kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej. Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi i osuwania się mas ziemnych. 7. 8. 9. Obszary wymagające przekształceń, rewitalizacji lub rekultywacji. Wskazano lokalizacje obiektów i obszarów chronionych na podstawie przepisów odrębnych. Wskazano kierunki działań i wymogi ochrony zabytków: wytyczne konserwatorskie – obowiązek szanowania, konieczność opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami. 1.Ustalono parametry techniczne dla istniejących dróg, obowiązek dostosowania parametrów do odpowiednich klas technicznych. 2. Wskazano nowe przebiegi dróg: 1) obwodnicy w przebiegu drogi krajowej; 2) projektowane przebiegi dróg zbiorczych i lokalnych. 1.Wskazano tereny istniejącej infrastruktury technicznej oraz przebiegi istniejących i ważniejszych projektowanych sieci. 2. Założono rozwój sieci kanalizacji deszczowej, sanitarnej, wodociągowej, ciepłowniczej, gazowej i energetycznej w oparciu o istniejące zasoby. 3. Założono wykorzystanie wód geotermalnych dla celów grzewczych. Wskazano obszary, dla których gmina zamierza sporządzić Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. 1. W zakresie rolniczej przestrzeni produkcyjnej ustalono ograniczenie terenów rolnych. 2. W zakresie leśnej przestrzeni produkcyjnej wskazano na wymogi ochrony oraz założono możliwości zalesień. 1.Wskazano granice obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, ustalono obowiązek wprowadzenia ograniczeń w ich zainwestowaniu. 2.Obszary narażone na osuwanie się mas ziemnych nie występują. Wymieniono centrum miasta Radzymina jako teren wymagający przekształceń. Wpływ transportu na środowisko naturalne Korytarze transportowe mają istotny wpływ na krajobraz. Infrastruktura transportowa doprowadza do degeneracji fauny oraz przecina korytarze migracyjne zwierząt. Przy realizacjach nowych inwestycji coraz większą uwagę zwraca się na ochronę środowiska – instaluje się ekrany 23 dźwiękochłonne, przepusty dla zwierząt (nad i pod drogami), ogrodzenia zapobiegające wtargnięciu ich na jezdnie. Zrównoważony transport jest to system przemieszczania się, który: - pozwala zaspokoić potrzeby obywateli związane z transportem, w sposób, który nie zagraża zdrowiu ludzi i ekosystemom, - jest przystępny pod względem ekonomicznym dla wszystkich obywateli, efektywny i pozwala na funkcjonowanie zdrowej gospodarki, - ogranicza szkodliwe emisje i odpady, - nie powoduje zatłoczenia dróg i ulic. Hałas Najbardziej narażeni na hałas są mieszkańcy gminy z terenów położonych wzdłuż ruchliwych głównych ciągów komunikacyjnych i w pobliżu niektórych zakładów przemysłowych, których funkcjonowanie wiąże się z transportem. Narastającym problemem jest hałas pochodzący z eksploatacji drogi krajowej nr 8 Warszawa – Białystok. Tak więc konieczność ochrony przed hałasem dotyczy głównie drogi krajowej oraz istniejących dróg o znaczeniu wojewódzkim. W związku z tym należy projektować zabezpieczenia naturalne w formie biologicznej obudowy szlaków komunikacyjnych. 3.3.4. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Zadaniem priorytetowym w ochronie środowiska do 2016 r. na skalę kraju jest wyposażenie wszystkich większych miejscowości w nowoczesne, wysokosprawne oczyszczalnie ścieków, współpracujące z szeroko rozbudowanymi sieciami kanalizacyjnymi. Zadanie to jest zdecydowanie dominujące - tak co do skali, jak i co do kosztów – nad wszystkimi innymi priorytetami. W jego realizacji pomocne są fundusze Unii Europejskiej, szczególnie w ramach Programu "Infrastruktura i Środowisko". Aby zasoby wód podziemnych mogły się odnawiać, woda powierzchniowa musi mieć czas i możliwość, aby przesączać się przez grunt i wnikać w głębsze warstwy skał. Dlatego konieczne jest zatrzymywanie (retencjonowanie) wody deszczowej w stawach i małych zbiornikach wodnych. Obszar Gminy Radzymin cechuje, ze względu na budowę geologiczną, wysoki poziom wód gruntowych. W podłożu występują osady czwartorzędowe, wśród których pod względem stratygraficzno-genetycznym wyróżnić należy m.in. stosunkowo płytko zalegające i praktycznie nieprzepuszczalne iły warwowe, jak również gliny zwałowe. Poza tym, znajdujemy się w strefie wpływów aglomeracji warszawskiej, której typową cechą jest duża presja urbanistyczna i rozbudowa infrastruktury osadniczej. Z intensywną zabudową terenów rolniczych związane są różnego typu bariery przestrzenne, toteż niekwestionowanym faktem jest, że obserwowany rozwój społeczno- gospodarczy skutecznie zaburzył naturalny spływ wód. Zmeliorowane tereny rolnicze stają się w coraz większym stopniu terenami pod zabudowę rozproszoną i zwartą oraz miejscem rozwoju lokalnego przemysłu. Obecnie spotykamy się z sytuacją, że prężnie rozwijające się miejscowości praktycznie nie posiadają rozwiązania dotyczącego powierzchniowego odprowadzania wody. Pomimo dobrych warunków naturalnych, na terenie Gminy Radzymin bardzo ograniczona jest retencja wód i jej magazynowanie. Należy jak najszybciej podjąć działania zmierzające do przywrócenia właściwego stanu wód powierzchniowych na terenie gminy, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Docelowo planuje się kompleksowe rozwiązania gospodarki wodnej polegające na sukcesywnym odtwarzaniu, modernizacji, odbudowie i cyklicznej konserwacji całego systemu odwadniającego najbardziej zagrożone podtopieniami rejony gminy. Wymaga to wielu zintegrowanych działań formalno - prawnych i organizacyjnych, jak również zaangażowania dużych środków finansowych. Niezbędna jest również efektywna 24 współpraca odpowiednich organów gminy ze służbami Starostwa Powiatu Wołomińskiego i innymi, powołanymi na mocy ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r., Nr 239, poz. 2019 ze zm.), instytucjami, jak również - a może przede wszystkim - różnorodna partycypacja i zaangażowanie ze strony samych mieszkańców i właścicieli gruntów. Dostęp do wód należy oprzeć na zasadach określonych w obowiązujących przepisach ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r., Nr 239, poz. 2019 ze zm.). Na obszarach zalewowych nie powinno się wydawać pozwoleń na realizację obiektów budowlanych. Istniejące już obiekty o złym stanie zachowania, należy przeznaczyć do śmierci technicznej, zachowane w dobrym stanie, powinny podlegać specjalnym zabezpieczeniom. Troska o lepszą jakość cieków i sztucznych oraz naturalnych zbiorników wodnych przejawiać się powinna zarówno w ochronie istniejących zasobów, jak i w działaniach zapobiegających obniżaniu jakości wody. Efektywność działań tego typu wymaga współpracy ponadlokalnej. Ochrona wód wymaga przede wszystkim wyznaczania stref i obszarów chronionych, uporządkowania terenów spływu wód do cieków i zbiorników wodnych oraz rozbudowy i modernizacji systemu kanalizacji sanitarnej i deszczowej. W ostatnim okresie nastąpiła wyraźna zmiana poglądów na rolę i znaczenie zabiegów melioracyjnych. Ze względu na lokalne uwarunkowania przestrzenne system osuszania i nawadniania obszarów rolniczych należy powiązać z gospodarką wodną całej zlewni, a gospodarowanie zasobami wodnymi musi uwzględniać ich dużą zmienność uzależnioną od serii lat mokrych i suchych. Obecnie zakres melioracji w większym stopniu wyznaczany jest przez kryteria środowiskowe, umożliwiające utrzymywanie w nim równowagi. Działania melioracyjne, oprócz zwiększania retencji, uwzględniają potrzebę zachowania walorów przyrodniczych oraz ochronę krajobrazu. Melioracje powinny być ukierunkowane na działania regulujące stosunki wodne. W racjonalnym gospodarowaniu zasobami wodnymi istotną rolę odgrywają suche poldery. Polder jest to osuszony, depresyjny teren, stanowiący obszar retencyjny, który może być zalewany w czasie wezbrań, zwykle w sposób kontrolowany. Do najważniejszych zadań polderów należy zaliczyć: ochronę przeciwpowodziową obszarów leżących poniżej, regulacje stosunków wodnych, funkcje rekreacyjne i funkcje obszaru edukacji ekologicznej. Dla sukcesywnej poprawy stanu małej retencji wodnej wskazane jest zwiększenie działań promujących i upowszechniających różnorodne działania w tym zakresie. Bardzo ważny jest wzrost świadomości i wiedzy na temat roli małej retencji. Szczególnie istotne jest dotarcie bezpośrednio do mieszkańców mających na swoim własnym terenie glinianki , stawy i oczka wodne, które często zasypywane są śmieciami. Ze strony człowieka wody gruntowe zagrożone są również groźnymi zanieczyszczeniami typu: azotany, pestycydy, metale ciężkie czy petrochemikalia. 3.3.5.Ochrona lokalnej jakości powietrza Spalanie węgla jest źródłem 95% energii elektrycznej i 80% energii cieplnej w Polsce. Powoduje to duże zanieczyszczenia powietrza. Szczególnie trudne zadania związane z ochroną atmosfery, z uwagi na wspomniany bilans energii pierwotnej oparty na węglu, wynikają dla Polski z przyjętej przez Radę Europejską w 2007 r. decyzji o znacznej redukcji - do 2020 r.emisji dwutlenku węgla. Proces ograniczenia ilości dwutlenku węgla w atmosferze jest już ujęty w ogólnopolskim programie, który realizuje Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej udzielając dotacji 45% na zestawy solarne. W gminie Radzymin program ten cieszy się dużym zainteresowaniem społecznym. Ochrona klimatu to przede wszystkim konkretne działania i rozwiązywanie problemów, które muszą być podjęte przez wszystkie szczeble zarządzania ochroną. Jest to np. podjęcie działań na rzecz zmniejszenia niskiej emisji, zachęcanie do stosowania innych niż tradycyjne paliw, 25 promowanie energii alternatywnej, edukacja związana z zaprzestaniem procederu wypalania traw czy spalania odpadów w piecach domowych. W zakresie ochrony powietrza atmosferycznego prowadzone w gminie działania sprowadzają się do tworzenia warunków przechodzenia z ogrzewania węglowego (likwidacja niskiej emisji) do ogrzewania w oparciu o gaz ziemny. Planuje się, aby objąć siecią gazową całą gminę. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż główną przyczyną zanieczyszczeń powietrza jest napływ zanieczyszczeń spoza gminy. 4. Polityka ekologiczna w gminie W polityce ekologicznej gminy niezwykle ważną rolę odgrywa: 1) „Program ochrony środowiska dla miasta i gminy Radzymin na lata 2004-2015”, przyjęty do realizacji Uchwałą Nr 10/III/2007 Rady Miejskiej w Radzyminie z dnia 19 stycznia 2007 r. – jest to dokument, którego niezbędną częścią jest system informacji o zasobach przyrodniczych gminy. Program zawiera zasoby i różnorodność przyrodniczą gminy, zagrożenia dla środowiska przyrodniczego wynikające z działalności człowieka i ocenę jego stanu oraz omawia zamierzenia gminy w zakresie ochrony jego wartości i zasobów. Program ten stanowi najważniejszy dokument sektorowy w perspektywie ekorozwoju. 2) „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radzymin”, przyjęte do realizacji uchwałą nr 470/XXXII/2009 Rady Miejskiej w Radzyminie z dnia 20 listopada 2009 r. - jest to dokument, który nie ma statusu aktu prawa lokalnego, zgodnie jednak z przepisami, miejscowe plany zagospodarowania, które już taki status mają muszą być z nim zgodne. 3) „Strategia zrównoważonego rozwoju Gminy Radzymin 2004-2015”, przyjęta do realizacji Uchwałą Nr 220/XVII/2004 Rady Miejskiej w Radzyminie z dnia 6 lipca 2004 r. - jest to dokument w którym wybór zadań oraz sposób ich realizacji uwzględnia zasady ekorozwoju. Strategia została opracowana jako jedno z narzędzi służących wspieraniu i koordynacji działań oraz aktywności samorządu lokalnego w zaspokajaniu potrzeb mieszkańców. Zostały w niej wskazane kierunki strategiczne i działania istotne dla zdynamizowania rozwoju społeczno – gospodarczego naszej gminy. Strategia wytycza kierunki rozwoju, zgodnie z oczekiwaniami różnych środowisk lokalnych. Podstawą lokalnej polityki ekologicznej jest diagnoza głównych ekologicznych problemów gminy, która pozwala na wyznaczenie różnorodnych działań, przede wszystkim w zakresie gospodarki odpadami, ochrony obszarów przyrodniczo cennych, jakości powietrza atmosferycznego, jakości wód oraz stanowi podstawę do określenia sposobu realizacji przedsięwzięć ekologicznych. Dla upowszechnienia zasad ekorozwoju, istnieje potrzeba utworzenia, w oparciu o lokalną politykę ekologiczną, międzysektorowego lobby na rzecz ekorozwoju. Stanowiłoby ono podstawę do partnerstwa na rzecz środowiska naturalnego dla podmiotów publicznych, gospodarczych i społecznych. 4.1. Edukacja ekologiczna w gminie Strategiczne cele edukacji dla zrównoważonego rozwoju to: 1) zwrócenie uwagi na centralną rolę edukacji w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju; 2) wzmacnianie powiązań i budowanie sieci współpracy między różnymi grupami; 3) promowanie wizji zrównoważonego rozwoju w mediach; 4) podnoszenia jakości uczenia i nauczania o rozwoju zrównoważonym; 5) tworzenie odpowiednich strategii i programów na każdym poziomie decyzyjnym. 26 Adekwatnie do zdiagnozowanych potrzeb, główne zadania edukacji ekologicznej w gminie polegają na: 1) nauczaniu podstaw ekologicznie zrównoważonego użytkowania środowiska i sposobów jego ochrony; 2) kształtowaniu nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia moralnej i obywatelskiej odpowiedzialności za ochronę dóbr środowiska naturalnego i przyrodniczego; 3) wpajaniu postaw związanych z segregacją odpadów, czystością wód, ochroną przyrody, szacunkiem do zwierząt itp. Edukacja ekologiczna może mieć charakter formalny, kiedy jest realizowana poprzez placówki oświatowe i edukacyjne w procesie kształcenia i wychowania od przedszkola do szkoły wyższej oraz nieformalny, kiedy jest realizowana poprzez organizacje pozarządowe, środki masowego przekazu w formie specjalnych programów, kampanii, akcji itp. Edukacja ekologiczna na rzecz zrównoważonego rozwoju winna korzystać z szerokiego zakresu metod aktywnego uczestnictwa i kształcenia zorientowanego na definiowanie i rozwiązywanie problemów, dopasowanych do możliwości beneficjentów. Istotnymi podmiotami w procesie podnoszenia świadomości ekologicznej są: szkoły, organizacje pozarządowe, liderzy społeczni i środki masowego przekazu. Edukacja ekologiczna prowadzona będzie poprzez artykuły w prasie lokalnej, prelekcje w szkołach, konferencje, szkolenia, warsztaty dla dzieci i młodzieży, konkursy, wydawnictwa w postaci ulotek, stronę internetową gminy i inne. Należy podkreślić, że środki masowego przekazu są potężną siłą kierującą wyborem i sposobem życia konsumenta, zwłaszcza dzieci i ludzi młodych. Ważnym wyzwaniem jest zmobilizowanie ich umiejętności, technologii oraz kanałów dystrybucji, w celu rozpowszechniania wiarygodnych informacji oraz istotnych komunikatów dotyczących kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem. 4.1.1. Podstawy prawne, warunki realizacji, cele i zadania edukacji ekologicznej na poziomie lokalnym Podstawowym celem edukacji ekologicznej jest wykształcenie szerokiej świadomości ekologicznej, która warunkuje istnienie proekologicznych postaw, zachowań i wyborów konsumenckich. Poziom i efektywność edukacji ekologicznej decyduje w głównej mierze o stanie świadomości społecznej i gotowości jednostek i grup do aktywności i czynnego uczestnictwa w realizacji programów i przedsięwzięć na rzecz ekorozwoju. To właśnie decyzje podejmowane na szczeblu lokalnym oddziaływują bezpośrednio na środowisko człowieka w miejscu jego zamieszkania. Budowa społeczeństwa obywatelskiego i umacnianie samorządności związane jest m.in. z odpowiedzialnością gminy za sprawy ochrony środowiska i edukacji środowiskowej. Na samorządach spoczywa również obowiązek określania celów i form tej edukacji, uwzględniających lokalne warunki, możliwości i specyfikę. Proekologiczne zachowania mieszkańców tylko wtedy będą miały charakter trwały, jeśli będą motywowane wiedzą i przekonaniami. Należy zwrócić uwagę, iż edukacja ekologiczna dla zrównoważonego rozwoju jest procesem permanentnym, trwającym „całe życie”. Ze względu na fakt, że indywidualne wartości, styl życia oraz postawy kształtowane są już we wczesnym wieku, edukacja ma szczególne znaczenie w przypadku dzieci i młodzieży. Ważne jest, by wspierać nieformalne działania edukacji środowiskowej, ponieważ są one istotnym uzupełnieniem edukacji formalnej oraz promują ustawiczne kształcenie się. Z tego względu współpraca pomiędzy różnymi uczestnikami zaangażowanymi we wszystkie formy edukacji ekologicznej powinna być doceniana i popierana. 27 Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 15, poz. 1220) zawiera w przedmiotowym zakresie m.in. następujące zapisy w brzmieniu art. 4: 1. Obowiązkiem organów administracji publicznej, osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych oraz osób fizycznych jest dbałość o przyrodę będącą dziedzictwem i bogactwem narodowym. 2. Organy administracji publicznej są obowiązane do zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych dla ochrony przyrody. 3. Obowiązkiem organów administracji publicznej, instytucji naukowych i oświatowych, a także publicznych środków masowego przekazu jest prowadzenie działalności edukacyjnej, informacyjnej i promocyjnej w dziedzinie ochrony przyrody. Tak jak już wcześniej podkreślono, edukacja środowiskowa na rzecz zrównoważonego rozwoju wymaga współpracy i partnerstwa wielu zainteresowanych podmiotów. Należą do nich przede wszystkim: samorząd gminy i administracja publiczna, oświata ( szkoły i przedszkola), sektor gospodarczy, rolnictwo, organizacje pozarządowe, środki masowego przekazu, różne wspólnoty i społeczności lokalne. Edukacja ekologiczna mieszkańców ma na celu, w szczególności: - upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy o środowisku naturalnym, ze szczególnym uwzględnieniem lokalnego potencjału przyrodniczego, - podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa, w tym promowanie racjonalnego i odpowiedzialnego korzystania z różnorodnych dóbr środowiska naturalnego i przyrody, - promowanie kultury ekologicznej, - projektowanie i podejmowanie działań na rzecz zrównoważonego rozwoju gminy, - organizowanie i podejmowanie działań na rzecz segregacji odpadów i wykorzystania surowców wtórnych, a w szczególności poznanie sposobów zagospodarowywania odpadów, w tym poznanie sposobów sortowania i recyklingu odpadów komunalnych, - kształtowanie i upowszechnianie postawy indywidualnego zaangażowania w działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego. Indywidualne działania na rzecz środowiska to m.in.: segregacja odpadów i zmniejszenie ich ilości, racjonalne wykorzystanie energii, ograniczenie zużycia wody itd. Analiza dostępnych badań społecznych i socjologicznych wskazuje, iż w uzasadnieniu niepodejmowania indywidualnych działań na rzecz środowiska przytaczane są najczęściej następuje aspekty: brak zainteresowania problemem, brak wiary w skuteczność indywidualnych działań, niechęć do zmiany przyzwyczajeń, brak wiedzy o możliwościach działań, ograniczone możliwości podejmowania działań, brak zrozumienia i wsparcia ze strony najbliższego otoczenia. Optymistycznym zjawiskiem jest to, że coraz większa liczba osób zaczyna doceniać znaczenie społecznego udziału w procesie podejmowania decyzji dotyczących ich samych i środowiska, w którym żyją. Większość społeczeństwa pozytywnie postrzega również osoby aktywne, angażujące się w działalność na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego – działaczy ekologicznych. Analiza istniejącego potencjału społecznego i gospodarczego gminy wskazuje na możliwości pozyskania wielu partnerów, którzy mogą aktywnie włączyć się do szeroko rozumianej działalności na rzecz edukacji dla zrównoważonego rozwoju lokalnego i którzy mogą na różne sposoby przyczynić się do sukcesu działań edukacyjnych. Potencjalnymi partnerami w procesie edukacji dla rozwoju zrównoważonego są przede wszystkim: szkoły (liderzy: dyrekcja, nauczyciele, uczniowie, ale także rodzice), administracja samorządowa (w tym jednostki organizacyjne i pomocnicze gminy), organizacje pozarządowe, media i sektor gospodarczy. 28 Strategiczne cele edukacji ekologicznej to: 1) kształtowanie ekologicznej świadomości i budzenie zainteresowania społeczeństwa wzajemnie powiązanymi kwestiami ekonomicznymi, społecznymi i ekologicznymi; 2) umożliwianie zdobywania wiedzy i umiejętności niezbędnych dla poprawy stanu środowiska przyrodniczego; 3) tworzenie i upowszechnianie nowych wzorców zachowań, kształtowanie postaw, wartości i przekonań jednostek, lokalnych społeczności, uwzględniających troskę o jakość środowiska naturalnego; 4) realizacja edukacji konsumenckiej, mającej za zadanie zmianę świadomości społecznej i zmianę wzorców oraz standardów konsumpcji. 5) umacnianie w społecznej świadomości poczucia odpowiedzialności za stan lokalnego środowiska przyrodniczego. Realizacja tych celów wymaga wprowadzenia elementów edukacji ekologicznej do wszystkich sfer życia społecznego, zapewnienia dostępu społeczeństwa do informacji o stanie środowiska przyrodniczego i edukacji ekologicznej jako podstawowego warunku zmiany konsumpcyjnego modelu społeczeństwa. Edukacja ekologiczna w naszej gminie powinna rozwijać się również w następstwie oddolnych inicjatyw i uwarunkowań. Przy korzystaniu z zewnętrznych bodźców i aspiracji nie powinna jedynie powielać doświadczeń i praktyk innych związanych najczęściej z odmiennymi uwarunkowaniami społecznymi i gospodarczymi, ale ściśle wiązać się z takimi kategoriami jak: lokalny kapitał społeczny, kapitał ludzki, rozwój lokalny, potencjał przyrodniczy gminy itp. Jak już wcześniej podkreślono, edukacja dla rozwoju zrównoważonego powinna być realizowana w ramach systemów edukacji formalnej, czyli przez szkolnictwo oraz edukacji nieformalnej koncentrującej się na kształtowaniu określonych postaw i zachowań poprzez wychowanie w rodzinie, edukację w miejscu pracy itp. Powinna ona stanowić element kształcenia ustawicznego, realizowanego przez całe życie. Cele edukacyjno - wychowawcze: 1) z zakresu gospodarki odpadami, to w szczególności: - podniesienie poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców, zwłaszcza w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi, w tym niebezpiecznymi odpadami komunalnymi, - podniesienie poziomu wiedzy mieszkańców na temat segregacji, utylizacji, składowania i likwidacji odpadów komunalnych oraz organizacyjnych, finansowych i ekologicznych uwarunkowań właściwej gospodarki tymi odpadami, - uświadomienie konieczności dostosowania istniejącego w gminie systemu gospodarki odpadami komunalnymi do aktualnie obowiązujących regulacji prawnych, - przeprowadzenie kampanii informacyjno-edukacyjnych. 2) z zakresu ochrony środowiska naturalnego, to w szczególności: - promowanie wśród mieszkańców postaw i zachowań zgodnych z zasadami ochrony krajobrazu i przyrody, - wykorzystanie w gospodarstwach domowych proekologicznych nośników energii i wykazywanie szkodliwości spalania materiałów odpadowych (szczególnie tworzyw sztucznych), - przestrzeganie wymagań ochrony środowiska, głównie w ramach funkcjonowania budownictwa mieszkaniowego oraz prowadzenia działalności rolniczej, - włączenie w akcję edukacji ekologicznej radzymińskich szkół oraz proekologicznych organizacji pozarządowych. 29 Szczególnie bardzo szerokie możliwości włączenia się w proces informacyjno-edukacyjny w obszarze edukacji ekologicznej mają szkoły. W tym zakresie możliwe są zarówno formy zajęć lekcyjnych, jak i pozalekcyjnych. Idealnym rozwiązaniem jest, gdy formalna edukacja ekologiczna jest połączona z pozaszkolnym doświadczeniem życiowym i zawodowym. Nauczyciele odgrywają istotną rolę w ułatwianiu tego procesu i w zachęcaniu do dialogu pomiędzy uczniami oraz samorządem i społecznością lokalną. Zadania placówek oświatowych to przede wszystkim: - prowadzenie edukacji ekologicznej wśród dzieci i młodzieży, - inicjowanie i korzystanie z kontaktów z różnego typu ośrodkami edukacji ekologicznej i instytucjami, podmiotami (np. organizacjami odzysku, recyclingu) oraz pozarządowymi organizacjami ekologicznymi, - inicjowanie oraz uczestniczenie w regionalnych i krajowych programach edukacji ekologicznej, - stałe podejmowanie i rozszerzanie zakresu praktycznych działań na rzecz ochrony środowiska w szkole i w lokalnej społeczności, - stałe promowanie pozytywnej roli dzieci i młodzieży w edukacji ekologicznej dorosłych. Dla osiągnięcia celu skutecznej i efektywnej edukacji ekologicznej należy stosować różne formy działań bezpośrednio skierowanych na pobudzenie świadomości, podnoszenie poziomu wiedzy i wyrabianie umiejętności, głownie wśród dzieci i młodzieży, a pośrednio również u wszystkich mieszkańców gminy. W kontekście lokalnych uwarunkowań zaleca się do realizacji w szczególności następujące formy działania: - pogadanki i spotkania z ciekawymi ludźmi działającymi w obszarze ekologii i ochrony środowiska naturalnego, - konkursy plastyczne i literackie m.in. na temat ochrony środowiska i ekologii, - konkursy zbiórki surowców wtórnych, - przedstawienia teatralne, happeningi ekologiczne, festyny i pokazy, - dni otwarte w zakładach przemysłowych stosujących prośrodowiskowe technologie, typu: zakłady utylizacji odpadów, zakłady oczyszczania, organizacje odzysku, centra recyklingowe, - współpracę i wymianę doświadczeń z innymi samorządami, szkołami, organizacjami pozarządowymi, instytucjami, - korzystanie z ogólnodostępnej bazy dobrych praktyk. 4.1.2. Współpraca z organizacjami pozarządowymi na polu ekoedukacji społeczności lokalnej W odniesieniu do przedmiotu „partnerstwa publiczno - społecznego” zastosowanie mają przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie ((t.j. Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 z późn. zm.). Działalność pożytku publicznego rozumiana jest jako działalność społecznie użyteczna, prowadzona przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych określonych w ustawie. Do sfery zadań publicznych, które zostały w niej wymienione, a które mają istotne znaczenie w kontekście działań na rzecz edukacji ekologicznej na rzecz zrównoważonego rozwoju należą działania w zakresie: edukacji, oświaty i wychowania, ekologii i ochrony zwierząt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego, upowszechniania i ochrony praw konsumentów. Organizacje pozarządowe w istotny sposób wprowadzają nieformalną i pozaformalną edukację, mają możliwości wdrażania procesu umacniania społeczeństwa obywatelskiego, jak również niejednokrotnie przekładają wiedzę specjalistyczną na łatwo zrozumiałą informację. 30 Rola tzw. trzeciego sektora w upowszechnianiu edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju powinna zostać uznana, propagowana i wspierana. Współpraca Gminy Radzymin z organizacjami pozarządowymi odbywa się na zasadach: pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności. Cele współpracy: 1) podnoszenie poziomu wiedzy ekologicznej przez kształtowanie świadomości społeczeństwa w dziedzinie ekologii i ochrony środowiska naturalnego; 2) kształtowanie i upowszechnianie postawy społecznej odpowiedzialnej za obecny i przyszły stan środowiska naturalnego, w wymiarze lokalnym, regionalnym i globalnym; 3) praktyczna edukacja ekologiczna mieszkańców gminy oraz włączanie ich do działań o charakterze proekologicznym; 4) uświadamianie negatywnego i pozytywnego wpływu oddziaływania ludzi na poszczególne elementy środowiska przyrodniczego, szczególnie w kontekście codziennych zachowań; 5) przeciwdziałanie degradacji środowiska naturalnego. Lokalne organizacje pozarządowe działające w obszarze ekologii, ochrony środowiska naturalnego i dziedzictwa przyrodniczego Ziemi Radzymińskiej prowadzą, adekwatnie do swych możliwości i potencjału, konstruktywne działania na rzecz zrównoważonego rozwoju. Należą do nich takie organizacje jak: Stowarzyszenie „Radzymińskie Forum”, 05-250 Radzymin, ul. Weteranów 47, Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Słupno, Słupno ul. Lipowa 18, 05-250 Radzymin, Polski Związek Wędkarski Okręg Mazowiecki Koło Miejsko - Gminne nr 19, Pl. T. Kościuszki 3, 05-250 Radzymin, Stowarzyszenie Inicjatorów Rozwoju Wsi Sieraków, Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Łąki, Chorągiew Stołeczna Związku Harcerstwa Polskiego Ośrodek Drużyn Radzymin. W aktualnym stanie prawnym i w oparciu o politykę proekologiczną i społeczną radzymińskich władz samorządowych, partnerstwo międzysektorowe stwarza szansę na rozwój organizacji społecznych oraz na wykorzystanie ich potencjału na rzecz ekologii i zrównoważonego rozwoju gminy. 4.1.3. Koncepcja równoważenia wzorców konsumpcji i produkcji Na gruncie koncepcji zrównoważonego rozwoju, w związku z powszechną dziś nadmierną konsumpcją różnych dóbr, mówi się coraz częściej o potrzebie równoważenia wzorców konsumpcji i produkcji. Dotyczy to pomiotów publicznych, prywatnych i indywidualnych konsumentów i wymaga uwzględniania, w jak najszerszym zakresie, aspektów ekologicznych. Zrównoważona konsumpcja to optymalne, świadome i odpowiedzialne, zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju, korzystanie z dostępnych zasobów naturalnych, dóbr i usług. Taka postawa wiąże się z ograniczeniem produkcji odpadów i zanieczyszczeń. W związku z tym ważną dziedziną edukacji ekologicznej winny być aspekty związane z upowszechnianiem i wdrażaniem tzw. wzorców trwałej i zrównoważonej konsumpcji i produkcji. Rozumie się przez to takie użytkowanie dóbr i usług, które odpowiadając podstawowym potrzebom i przyczyniając się do podniesienia jakości życia wiąże się równocześnie z minimalizowaniem zużycia zasobów naturalnych, powstawania szkodliwych dla zdrowia substancji oraz emisji zanieczyszczeń i odpadów w trakcie całego cyklu życia produktów. Działania na rzecz zwiększenia stopnia ekologicznego i społecznego zrównoważenia konsumpcji, dotyczą przede wszystkim zmiany świadomości, postaw i zachowań konsumenckich, a także inicjowania i upowszechniania zrównoważonych i odpowiedzialnych wyborów konsumenckich oraz zakupów - zarówno u podmiotów prywatnych, jak i publicznych, konsumentów indywidualnych i zbiorowych. Jednym z priorytetów „Programu edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju Gminy Radzymin” jest tworzenie tzw. zrównoważonej społeczności lokalnej. Szczególną funkcję powinna tu pełnić edukacja 31 prowadząca do podnoszenia poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców, obejmująca edukację konsumentów, zarówno dzieci jak i dorosłych. Proces ten jest złożony i długoterminowy, gdyż wiąże się ze zmianą światopoglądu i sposobu myślenia. W związku z tym w ramach niniejszego programu należy m.in.: 1) intensyfikować edukację ekologiczną promującą minimalizację powstawania odpadów (np. opakowań, toreb foliowych) i ich preselekcję w gospodarstwach domowych; 2) promować etykiety zawierające aspekt środowiskowy produktów w celu ułatwienia konsumentom zachowań proekologicznych; 3) prowadzić wszechstronną edukację mieszkańców (np. w wielu gospodarstwach domowych ma miejsce niechlubna praktyka wylewania zawartości szamb na pola i do lasów, jak również spalanie odpadków z tworzyw sztucznych w piecach domowych). Efektywność i skuteczność edukacji ekologicznej w obszarze równoważenia wzorców konsumpcji i produkcji wymaga podejmowania aktywnych działań na szczeblu lokalnym, adresowanych do lokalnych społeczności, uwzględniających specyfikę społeczną (w tym wiek i wykształcenie) i gospodarczą (stopień zamożności), a w szczególności: - kształtowania wśród mieszkańców świadomości wpływania na poprawę stanu i jakości środowiska poprzez konkretne postawy, wybory i zachowania konsumenckie w codziennym życiu, - unaoczniania związków między codziennymi, praktycznymi zachowaniami a rodzajem i stopniem oddziaływania na środowisko np. zakup opakowań z folią PCV a powstawaniem szkodliwych i trudnych do utylizacji powstałych z nich odpadów, - integrowania i koordynowania działań edukacyjnych podejmowanych przez podmioty społeczne, publiczne i gospodarcze, - współdziałania i partnerstwa między podmiotami sektora publicznego, pozarządowego i gospodarczego, jak również włączenia do tego placówek oświatowych i edukacyjnych oraz mediów. W świetle lokalnych uwarunkowań: 1) zadania gminy w obszarze promocji i upowszechniania idei zrównoważonej konsumpcji będą polegały przede wszystkim na: - prowadzeniu lokalnych kampanii informacyjno-promocyjnych we współpracy z organizacjami społecznymi, mediami i firmami w zakresie tzw. ekologizacji codziennej konsumpcji i stylu życia, - organizowaniu lokalnych proekologicznych kampanii, imprez i festynów, - rozpowszechnianiu informacji o stronach internetowych i organizacjach działających w obszarze edukacji ekologicznej na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji, - analizowaniu możliwości wykorzystania, finansowania i lokalizowania w gminie alternatywnych (odnawialnych) źródeł energii dla zaspokojenia lokalnych potrzeb energetycznych, - definiowaniu i monitorowaniu przestrzegania wymagań, jakie musi spełniać inwestor z punktu widzenia interesów zrównoważonego rozwoju, - organizowaniu kampanii na rzecz racjonalizacji i oszczędnego użytkowania energii cieplnej i elektrycznej, wody i surowców na terenie gminy, - segregacji odpadów na potrzeby odzysku i recyklingu. 2) zadania organizacji pozarządowych, działających statutowo w obszarze ekologii na terenie Gminy Radzymin, będą polegały przede wszystkim na: 32 - udzielaniu konsumentom aktualnych i rzetelnych informacji na temat ekologicznych aspektów konsumpcji oraz materiałochłonności dóbr konsumpcyjnych, celem rozwoju ekologicznych kryteriów dokonywania wyborów konsumenckich, - organizacji społecznych inicjatyw na rzecz odzysku surowców i recyklingu materiałowego i organicznego, - realizacji projektów edukacyjnych adresowanych do społeczności lokalnej, - organizacji społecznych inicjatyw na rzecz odzysku surowców i recyklingu materiałowego i organicznego. Należy podkreślić, iż zakres zadań, które mogą wykonywać organizacje pozarządowe w ramach przedsięwzięć na rzecz równoważenia wzorców konsumpcji i produkcji jest bardzo szeroki. Rola takich podmiotów, w zależności od ich potencjału, powinna polegać na pełnieniu funkcji opiniodawczo-doradczych, monitorująco - kontrolnych, a także funkcji edukacyjnych w kształtowaniu proekologicznej świadomości i postaw. Działalność ta pociąga za sobą aktywne uczestnictwo w życiu publicznym, a głównie prowadzenie dialogu społecznego i gospodarczego. 4.1.4. Modele tworzenia partnerstwa w gminie dla realizacji programu Partnerstwo międzysektorowe w edukacji ekologicznej na rzecz zrównoważonego rozwoju Gminy Radzymin. Na skuteczność edukacji ekologicznej duży wpływ ma zasada partnerstwa, utożsamiana często z zasadą partycypacji społecznej. Zasada partycypacji społecznej (uspołecznienia), dotyczy udostępniania rzeczowej informacji i włączania różnych podmiotów organizacyjnych społeczeństwa w proces rozwiązywania różnorodnych problemów, w tym problemów ekologicznych. Jest ona traktowana jako zalecenie uwzględnienia opinii i stanowisk różnych zainteresowanych środowisk, tj. społeczności lokalnych, organizacji pozarządowych i gospodarczych w procesie decyzyjnym jednostek publicznych i gospodarczych. W odróżnieniu od zasady partycypacji zasada partnerstwa wychodzi poza wymiar koncepcyjny i planistyczny, a ściśle wiąże się z kooperacją, wspólnymi działaniami i przedsięwzięciami. Ideę partnerstwa określają następujące kategorie: współudział → współdecydowanie → współodpowiedzialność. Przedsięwzięcia w zakresie edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju wymagają działań kompleksowych i zintegrowanych. Samorząd gminny, Organizacje pozarządowe i gospodarcze, podejmując przedsięwzięcia partnerskie, wnoszą swój wkład i uzyskują korzyści, których nie uzyskałyby podejmując działania samodzielnie. Jest to tzw. efekt synergii. Wyróżnia się: 1. Partnerstwa dwusektorowe: a) publiczno-prywatne PPP: jednostki publiczne (samorządowe) – podmioty prywatne. (podstawa prawna: ustawa z 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno – prywatnym - Dz.U. z 2009 r. Nr 19, poz.100 oraz z 2010 r.nr106, poz.675), b) publiczno-społeczne: jednostki samorządowe – organizacje pozarządowe (podstawa prawna: ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie - tj. Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 z późn. zm.), c) prywatno-społeczne: firmy prywatne – organizacje pozarządowe: podejmowane w ramach projektów społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw (CSR). 2. Partnerstwo trójsektorowe: publiczno - prywatno-społeczne. Dobrym przykładem takiego partnerstwa w zintegrowanym podejściu do zrównoważonego rozwoju jest Lokalna Grupa Działania Związek Stowarzyszeń „Partnerstwo Zalewu Zegrzyńskiego”, utworzona w ramach programu UE Leader. W ramach LGD została opracowana Lokalna Strategia Rozwoju na lata 2009 – 2015, integrująca na swoim obszarze, 33 zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, ład społeczny, środowiskowy i gospodarczy. Realizacja strategicznych celów opiera się właśnie na nowym, zintegrowanym podejściu do rozwiązywania lokalnych problemów. Warunkiem niezbędnym do pełnego i skutecznego realizowania polityki wobec obszarów wsi i małych miast jest zaangażowanie lokalnych społeczności w proces podejmowania decyzji i ich zintegrowanie wokół wspólnych celów rozwojowych i podejmowania działań na rzecz ich osiągania. W trakcie realizacji lokalnej strategii rozwoju kładzie się silny nacisk na partnerstwo pomiędzy trzema sektorami: publicznym, społecznym i ekonomicznym oraz na tworzenie pomiędzy nimi sieci powiązań celem wymiany doświadczeń, wzajemnej współpracy i realizacji wspólnych projektów. W Gminie Radzymin działa już ok. trzydziestu organizacji pozarządowych, w tym podmioty kościelne oraz jednostki ochotniczej straży pożarnej. Z satysfakcją należy stwierdzić, że liczba ich z roku na rok wzrasta i proces dynamicznej aktywizacji społeczności lokalnej jest cennym walorem lokalnym. Gmina realizuje zadania własne we współpracy z organizacjami pozarządowymi także w obszarze ekologii oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego. Zauważa się stałą tendencję corocznego zwiększania zakresu merytorycznego współpracy. Proces budowy potencjału Organizacji pozarządowych, z których mogą się wywodzić cenni partnerzy w realizacji zadań publicznych wymaga jednak doświadczenia i odpowiednich zasobów ludzkich tak aby ich chęci oraz oczekiwania były adekwatne do możliwości. 4.1.5. Społeczna i ekologiczna odpowiedzialność przedsiębiorstw na poziomie lokalnym Wielu istotnych problemów ekologicznych i społecznych nie uda się rozwiązać zaangażowaniem wyłącznie podmiotów publicznych czy pozarządowych. Warunkiem powodzenia jest konieczność włączenia się do tych działań podmiotów sektora gospodarczego. Określenie "społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw (biznesu)" jest tłumaczeniem angielskiej formuły Corporate Social Responsibility (w skrócie CSR), określającej szereg inicjatyw, projektów i programów, jak też sposobów zarządzania, podejmowanych i wprowadzanych przez przedsiębiorstwa, mających na celu dobro danej społeczności, lub społeczeństwa jako całości. Należą one do tzw. "miękkich" instrumentów realizacji zrównoważonego rozwoju. Natomiast do "twardych" instrumentów równoważenia działalności gospodarczej przedsiębiorstw o aspekty społeczne i środowiskowe należy wdrażanie proekologicznych technik i technologii. Obecnie CSR traktuje się jako metodę zarządzania strategicznego i budowania długofalowej przewagi konkurencyjnej firmy na rynku, zarówno lokalnym, jak i ponadlokalnym. W długofalowej perspektywie jedynie firma, która buduje pozytywne relacje ze swoim, szeroko pojmowanym otoczeniem, może być stabilna i przewidywalna, ciesząc się zaufaniem i dobrą reputacją. Należy podkreślić, iż działania w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu wykraczają poza zobowiązania prawne i mają charakter całkowicie dobrowolny. Podstawą CSR jest tzw. model interesariuszy: do podmiotów, z którymi liczy się dana firma, nie zalicza się już tylko akcjonariuszy czy podwykonawców firmy, lecz także społeczność lokalną i środowisko naturalne. Aby firma mogła być dobrze postrzegana w społeczności lokalnej powinna wykazywać się postawą obywatelską i pokazywać, że sprawy, które bezpośrednio dotyczą społeczności lokalnej i jakości jej życia nie są jej obojętne. W CSR podkreśla się potrzebę budowania tzw. kapitału społecznego zaufania poprzez kształtowanie partnerskich relacji z wszelkimi zainteresowanymi podmiotami, w szczególności z lokalnym samorządem, organizacjami pozarządowymi i grupami społecznymi. Należy podkreślić, iż zakres możliwych działań w tym obszarze zależy od inwencji konkretnej firmy, jej potencjału ekonomicznego i organizacyjnego, a także posiadanej wiedzy z zakresu rozpoznania społecznych potrzeb w środowisku lokalnym. 34 Zaliczamy do nich m.in.: 1. Wspieranie finansowe, organizacyjne, rzeczowe podmiotów lokalnych Wspierane podmiotów lokalnych może mieć następującą formę: - dotacje finansowe: np. dla organizacji pozarządowych, zakup pomocy dydaktycznych do szkół i bibliotek, wspieranie organizowanych kampanii społeczno-ekologicznych, - donacji rzeczowych: np. przekazanie sprzętu komputerowego, mebli i innego wyposażenia do szkół, organizacji pozarządowych, świetlic środowiskowych itp., - donacji produktowych firmy: np. firma produkująca artykuły biurowe może przeznaczyć jakąś partię swoich produktów na rzecz organizacji pozarządowych, - wsparcia organizacyjnego, które polega na użyczeniu sprzętu (np. pojazdów) i innych zasobów firmy na lokalne potrzeby (np. nieodpłatne użyczenie pojazdu firmowego do przewozu zebranych śmieci w trakcie akcji sprzątania lasu). 2. Wolontariat pracowniczy Działania określane mianem wolontariatu pracowniczego polegają na dobrowolnym angażowaniu się pracowników danej firmy w świadczenie różnego rodzaju prac na rzecz rozwiązywania różnych problemów społeczności lokalnej, w tym związanych z ochroną przyrody i ekologią. W ramach działań woluntarystycznych pracownicy wykorzystują często swoją wiedzę, umiejętności i zdolności, a firma, w której są zatrudnieni wspiera i popiera te działania. Wsparcie to może przybierać formę finansową, organizacyjną, logistyczną, rzeczową. Wolontariat pracowniczy może przybierać również formę współpracy i wspierania organizacji pozarządowych działających na terenie gminy, np. w organizowaniu kampanii i konkursów na rzecz środowiska naturalnego. 3. Lokalna współpraca biznesu z organizacjami pozarządowymi w obszarze przedsięwzięć na rzecz środowiska Na płaszczyźnie ochrony środowiska relacje pomiędzy sektorem pozarządowym a sektorem gospodarczym mają często charakter konfliktowy. Dotyczą one w szczególności planowanych inwestycji i /lub sposobów produkcji, które potencjalnie mogą pogorszyć stan środowiska i być uciążliwe dla otoczenia. Konflikty tego typu są także obecne w relacjach władze lokalne – społeczność lokalna i jej organizacje społeczne. Pożądaną sytuacją jest, gdy organizacje pozarządowe, w ramach przedsięwzięć partnerskich z podmiotami sektora gospodarczego i we współpracy z gminą, pełnią funkcje kształtowania proekologicznej świadomości i zrównoważonych postaw, preferencji i zachowań konsumenckich. Samorząd Gminy Radzymin ma już cenne doświadczenia z tego zakresu. Zadania Gminy Radzymin w tworzeniu warunków i w promocji koncepcji „społecznej i ekologicznej odpowiedzialności biznesu”, to: 1) promowanie i upowszechnianie koncepcji „społecznej i ekologicznej odpowiedzialności biznesu” ( CSR) w środowisku lokalnym; 2) promocja przedsiębiorstw zaangażowanych w obszarze ekologii i ochrony środowiska i tworzenie lokalnej bazy danych takich firm; 3) wyróżnianie i nagradzanie działań CSR-owych, np. przez organizację lokalnych konkursów i rankingów; 4) upowszechnianie i promocja dobrych praktyk CSR-owych na poziomie lokalnym i regionalnym; 5) współpraca z mediami w celach edukacyjnych, promocyjnych i informacyjnych na rzecz koncepcji „społecznej i ekologicznej odpowiedzialności biznesu” (CSR). 35 4.2. Znaczenie edukacji ekologicznej dla budowania wizerunku Radzymina, promocja proekologicznych postaw na terenie gminy Upowszechnianie wśród mieszkańców gminy wiedzy na temat ekorozwoju na pewno ułatwi komunikację społeczną i rozwiązywanie trudnych problemów. Edukacja ekologiczna poszerza horyzonty, angażuje i motywuje jednostki do działań na rzecz gminy. Umożliwia pozyskiwanie dodatkowych środków finansowych na zadania publiczne oraz podejmowanie współpracy z przedsiębiorstwami, instytucjami, organizacjami, czyli tworzenie grup współpracy. Edukacja ekologiczna zwiększa również szansę na efektywną promocję „turystyki zielonej” (ekologicznej), funkcjonującej w symbiozie z otaczającą przyrodą oraz świadomy i konsekwentny wybór stylu życia, obejmujący między innymi: wspieranie lokalnego rynku poprzez miejscowe zakupy, preferowanie naturalnych i przyjaznych dla środowiska producentów, oszczędzanie wody i energii, segregację odpadów, konsumpcję ekologicznej żywności. Edukacja ekologiczna sprzyja dbaniu o przyrodę jako dobro wspólne, które może się stać produktem ( także turystycznym) umożliwiającym wszechstronny, zrównoważony rozwój Gminy Radzymin. Jakkolwiek duża jest rola państwa i gminy we wprowadzaniu zrównoważonego rozwoju, podstawowe znaczenie ma udział samych obywateli, których codzienne wybory i zachowania mają wpływ na środowisko. Dla osoby indywidualnej w sferze konsumpcji zrównoważony rozwój to konsumowanie takiej ilości dóbr, która mieści się w biologicznych możliwościach ekosystemu, w którym żyje. Aby mieszkańcy krajów uprzemysłowionych mieścili się w tych granicach powinni na przykład kupować mniej, wykorzystywać ponownie różnego rodzaju produkty (np. opakowania) oraz brać udział w recyklingu. Obywatele mogą prowadzić życie zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju, np. budować domy z przyjaznych dla środowiska materiałów, korzystać z przydomowych źródeł energii odnawialnej, oszczędzać wodę itd. Niezwykle istotnym problemem w przedmiotowym obszarze jest zagadnienie oznaczeń ekologicznych. Konsumenci mają swój udział w ochronie środowiska jeśli wybierają produkty z eko – znakami. Eko – znak to oznaczenie, które informuje o tym, że produkt został wytworzony zgodnie z normami ekologicznymi w danej kategorii. Eko-znaki mogą posiadać np.: żywność, drewno, papier czy urządzenia elektryczne. Polskim eko–znakiem jest „Znak Ekologiczny” przyznawany przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji. Wybierając produkty z eko–znakami, konsument wybiera ekologiczne metody produkcji i dzięki temu dba o środowisko. Gmina może wspierać ekologiczny model konsumpcji w następujący sposób: wykształcenie proekologicznych postaw konsumenckich poprzez przekazywanie wiedzy o tym jak produkowane są przedmioty codziennego użytku oraz jaki jest ich wpływ na środowisko, a także upowszechnianie edukacji konsumenckiej wśród mieszkańców, wspieranie inicjatyw organizacji pozarządowych w zakresie edukacji ekologicznej, prowadzenie kampanii promującej eko-znaki itp. Nie jest prawdą, że ochrona środowiska i ochrona klimatu są kosztem dla społeczeństwa. Już niemalże 100 tysięcy gospodarstw domowych w Polsce płaci niższe rachunki za paliwa i energię tylko dlatego, ze korzysta ze słonecznych instalacji do podgrzewania wody. Coraz więcej osób interesuje się również systemami fotowoltaicznymi, pompami ciepła itp. Podmioty sektora publicznego, gospodarczego i społecznego a także osoby fizyczne, które zostaną nagrodzone ekologicznym wyróżnieniem będą promowane na stronach internetowych gminy oraz w lokalnych mediach. 36 5. Cele programu oraz ich realizacja 5.1 Cele programu Niniejszy program powstał jako konsekwencja udziału Gminy Radzymin w pilotażowym ogólnopolskim projekcie budowania, testowania i upowszechniania mechanizmów partycypacji społecznej, pod nazwą „Decydujmy razem”. Z uwagi na specyfikę zarówno społeczną jak i środowiskową gminy, po przeprowadzeniu rozpoznania i konsultacji społecznych zdefiniowano następujące cele główne „Programu edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju Gminy Radzymin na lata 2012-2016”: 1. Wszechstronne działania na rzecz edukacji i rozwoju świadomości ekologicznej mieszkańców Gminy Radzymin 2. Tworzenie warunków do współpracy międzysektorowej i dialogu społecznego w obszarze ekorozwoju Gminy Radzymi 3. Rozwój bazy dla rozwoju i upowszechniania edukacji ekologicznej na terenie Gminy Radzymin. Do powyższych celów sformułowane zostały konkretne zadania dla realizatorów programu. Podstawowym celem „Programu edukacji ekologicznej na rzecz zrównoważonego rozwoju Gminy Radzymin” jest podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców gminy, zgodnie z prawem polskim, dyrektywami unijnymi oraz aktami prawa miejscowego w zakresie prawidłowej gospodarki odpadami, ochrony wód, ochrony przyrody ożywionej i nieożywionej. Do powyższych celów sformułowane zostały propozycje konkretnych zadań dla podmiotów – realizatorów programu - typu: samorząd gminny ( urzędnicy jednostek samorządu gminnego, pracownicy lokalnych instytucji publicznych, radni ), szkolnictwo, organizacje pozarządowe, lokalny biznes, którzy różnią się formą udziału w realizacji programu. Wszystkie podmioty w realizacji zadań powinny brać pod uwagę wykaz zadań priorytetowych będących częścią programu. Program zachęca uczestników do współpracy zarówno z osobami prywatnymi, jak i instytucjami i organizacjami wszystkich 3 sektorów: publicznego, prywatnego i społecznego. Wspierając partnerskie inicjatywy program generuje działania na rzecz zrównoważonego rozwoju, przez co wpływa na poprawę jakości życia mieszkańców gminy. Formułując cele programu wzięto pod uwagę fakt, że za pośrednictwem dzieci i młodzieży można edukować również pokolenie rodziców i dziadków. Programy, projekty, kampanie, inicjatywy i inne przedsięwzięcia na rzecz ekorozwoju w dużej mierze skierowane są do szkół, przedszkoli i społeczności lokalnych w całej gminie. Podstawowym ich celem jest angażowanie wszystkich uczestników i partnerów w działania na rzecz edukacji ekologicznej dla trwałego zrównoważonego rozwoju. Natomiast celem pośrednim jest włączenie społeczności lokalnych w ochronę środowiska oraz wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców gminy. Działaniom społeczności lokalnej gmina będzie udzielała zarówno wsparcia merytorycznego, jak i finansowego (konkursy, dotacje). Samorząd Gminy Radzymin stwarza tym samym warunki na poprawienie jakości najbliższego otoczenia przyrodniczego oraz wprowadzanie zmian korzystnych dla całej społeczności, umożliwia również promowanie doświadczeń i wymianę dobrych praktyk z zakresu działań na rzecz środowiska podejmowanych przez lokalne społeczności. W tym znaczeniu niniejszy program: - buduje potencjał i wiedzę na temat podejmowania działań na rzecz środowiska, przyczyniając się do budowania międzysektorowego partnerstwa, - wprowadza mechanizm zespołowego zarządzania w skali gminy, na przykładzie m.in. współpracy z biznesem, by pomyślnie angażować społeczności lokalne, 37 - identyfikuje nowe potrzeby i możliwości do wymiany doświadczeń, narzędzi i wiedzy pomiędzy organizacjami pozarządowymi i społecznościami jak i organizacjami pozarządowymi i sektorem publicznym, - łączy działania na rzecz poprawy jakości środowiska, zdrowia i bezpieczeństwa ekologicznego, a także pomaga w kreowaniu dobrych warunków dla wsparcia publicznego, działań na rzecz środowiska i zrównoważonego rozwoju na poziomie oddolnych inicjatyw lokalnych. Realizacja programów edukacyjno- informacyjnych prowadzona będzie na różnych poziomach zaawansowania wiedzy oraz dla poszczególnych grup wiekowych i zawodowych. Należy podkreślić, iż to przede wszystkim radzymińskie szkoły mają możliwość do rozwoju cennych społecznie działań - poprzez wdrażanie różnych form edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży we współpracy ze społecznością lokalną. Najlepsze przykłady realizowanych. szkolnych przedsięwzięć, inicjatyw itp. będą rekomendowane i nagradzane. Gmina jako organ prowadzący będzie wspierała takie działania poprzez uhonorowanie zaangażowanych placówek np. tytułem Radzymińskiego Centrum Aktywności Ekologicznej itp. Należy dołożyć wszelkich starań, aby programy dla ekorozwoju były realizowane we współpracy z partnerami strategicznym, takimi jak: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, znane, ogólnopolskie firmy, stowarzyszenia i fundacje działające w obszarze ekologii, gospodarki odpadami i na rzecz naturalnego środowiska. 5.2. Plan działań Cel nr 1. Wszechstronne działania na rzecz edukacji i rozwoju świadomości ekologicznej mieszkańców Gminy Radzymin Działania 1. Przygotowywanie gminnego programu edukacji ekologicznej w ramach sporządzania gminnych programów ochrony środowiska, systematyczna aktualizacja i monitoring programu. 2. Wspieranie wszechstronnych działań, służących podnoszeniu świadomości ekologicznej mieszkańców, realizowanych przez placówki oświatowe, kulturalne, organizacje pozarządowe i podmioty gospodarcze. 3. Realizacja programów i projektów edukacji Termin Realizatorzy Samorząd Gminy Radzymin, Urząd Miasta i Gminy Radzymin 2012 - 2015 Samorząd Gminy Radzymin, jednostki organizacyjne gminy, przedszkola i szkoły na terenie Gminy Radzymin, organizacje pozarządowe 2012 - 2015 2012 -2015 Źródła finansowania Środki budżetowe Gminy Radzymin, środki organizacyjne i wkład osobowy pracowników urzędu Środki własne, środki finansowe z innych źródeł publicznych (w szczególności: dotacje budżetu państwa lub budżetu innej jednostki samorządowej, funduszy celowych, środki z funduszy strukturalnych UE), pozyskane od sponsorów i inne Przedszkola i szkoły na Środki własne, środki terenie Gminy Radzymin, finansowe z innych 38 ekologicznej w przedszkolach i szkołach na terenie Gminy Radzymin z elementami zajęć terenowych. Dotarcie poprzez te programy do rodziców i ogółu społeczeństwa. Samorząd Gminy Radzymin, jednostki organizacyjne gminy, organizacje pozarządowe 4. Przygotowanie i prowadzenie zintegrowanych programów edukacji ekologicznej adresowanych do szerokiego ogółu społeczeństwa ( np. programów tematycznych dotyczących gospodarki odpadami, świadomej konsumpcji itp.), w tym przygotowanie i wdrażanie programów edukacji ekologicznej dla szkół (ze szczególnych uwzględnieniem edukacji interdyscyplinarnej i terenowej). 5. Promocja i popularyzacja regionalnych, ogólnopolskich i międzynarodowych programów z zakresu edukacji ekologicznej, szczególnie tych , które łączą w sobie elementy ochrony środowiska lokalnego i globalnego oraz włączanie placówek oświatowych , kulturalnych i organizacji pozarządowych w regionalne, ogólnopolskie i międzynarodowe programy edukacyjne. 6. Organizacja publicznych imprez edukacyjno – ekologicznych przeznaczonych dla szerokiego grona Organizacje pozarządowe (działania statutowe stanowiące formę wsparcia dla samorządu gminnego), sektor gospodarczy (np. organizacje odzysku) i inne 2013 -2015 Urząd Miasta i Gminy Radzymin, jednostki organizacyjne gminy, organizacje pozarządowe Fundusze celowe (w szczególności: NFOŚiGW, WFOŚiGW), środki z funduszy unijnych i innych, środki budżetowe jst, środki własne Organizacje pozarządowe (działania statutowe stanowiące formę wsparcia dla samorządu Środki własne, środki budżetowe, fundusze celowe (w szczególności: NFOŚiGW, 2012 - 2015 2013 - 2015 źródeł publicznych (w szczególności: dotacje budżetu państwa lub budżetu innej jednostki samorządowej, funduszy celowych, środki z funduszy strukturalnych UE), pozyskane od sponsorów i inne Środki własne, środki budżetowe, fundusze celowe ( w szczególności: NFOŚiGW, WFOŚiGW), środki z funduszy unijnych i innych 39 odbiorców, typu: festyny, happeningi, imprezy plenerowe, a także konkursów, konferencji , warsztatów, seminariów oraz wszelkiego typu przedsięwzięć promocyjnych na rzecz ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. 7. Wspieranie cyklicznych długofalowych kampanii , programów i projektów edukacyjnych skierowanych do mieszkańców gminy. 8. Działalność promująca wiedzę ekologiczną, w tym organizacja konkursów dla placówek oświatowych, kulturalnych oraz organizacji pozarządowych. 9. Upowszechnianie informacji na temat ochrony, zagrożeń i stanu środowiska w gminie. 10. Prowadzenie działalności szkoleniowej dotyczącej zrównoważonego rozwoju i możliwości jego wdrażania na szczeblu gminnym, nakierowanej na różne grupy społeczne i zawodowe, m.in. dla rolników i przedsiębiorców, członków organizacji pozarządowych. 11. Popularyzacja informacji i edukacji ekologicznej prowadzonej poprzez różnego typu opracowania, publikacje, strony internetowe itp. gminnego), jednostki zarządzające obszarami chronionymi i leśnymi np. Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych, Samorząd Gminy Radzymin WFOŚiGW), środki z funduszy unijnych i innych Samorząd i administracja Gminy Radzymin Budżet gminy oraz środki pozabudżetowe: fundusze celowe ( w szczególności: NFOŚiGW, WFOŚiGW), środki z funduszy unijnych i innych Środki budżetowe Gminy Radzymin, środki pozyskane od sponsorów danego przedsięwzięcia 2012 - 2015 Urząd Miasta i Gminy Radzymin 2013 - 2015 Urząd Miasta i Gminy Radzymin 2012 - 2015 2013 – 2015 2012– 2015 Urząd Miasta i Gminy Radzymin, organizacje pozarządowe( działania statutowe stanowiące formę wsparcia dla samorządu gminnego) Jednostki zarządzające obszarami chronionymi i leśnymi np. Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych, Urząd Miasta i Gminy Radzymin, 40 Środki budżetowe Gminy Radzymin, środki organizacyjne i wkład osobowy pracowników tut. Urzędu Fundusze celowe (w szczególności: NFOŚiGW, WFOŚiGW), środki z funduszy unijnych (fundusze strukturalne) i innych, środki budżetowe, środki własne Środki własne, środki pozabudżetowe WFOŚiGW, NFOŚ, GFOŚiGW, inne. Organizacje pozarządowe ekologiczne. Opis poszczególnych działań: Działanie 1 Przygotowywanie gminnego programu edukacji ekologicznej w ramach sporządzania gminnych programów ochrony środowiska; systematyczna aktualizacja i monitoring programu. Przygotowanie i uchwalenie programu edukacji ekologicznej jest bardzo ważne ponieważ wielu zadaniom gminy z zakresu ochrony środowiska musi towarzyszyć edukacja ekologiczna mieszkańców, szczególnie w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, racjonalnej gospodarki zasobami wód słodkich, ochrony powierzchni ziemi, powietrza i inne. Realizacja programu pozwoli na wyznaczenie najistotniejszych kierunków edukacji ekologicznej społeczności lokalnej, efektywne wykorzystanie środków finansowych oraz na kooperację zaangażowanych podmiotów i zintegrowanie środowisk działających w tym obszarze. Działanie 2 Wspieranie wszechstronnych działań służących podnoszeniu świadomości ekologicznej mieszkańców realizowanych przez placówki oświatowe, kulturalne, organizacje pozarządowe i podmioty gospodarcze. W oparciu o zaplanowane zadania ( projekty, programy) w zakresie edukacji ekologicznej, gmina będzie wspierać, adekwatnie do swoich możliwości finansowych i organizacyjnych, wszelkiego typu przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekologicznej mieszkańców. Potencjalni beneficjenci tych środków powinni otrzymać stosowną informację na jakich zasadach mogą z nich korzystać. Działanie 3 Realizacja programów edukacji ekologicznej w przedszkolach i szkołach na terenie Gminy Radzymin z elementami zajęć terenowych. Dotarcie poprzez te programy do rodziców i ogółu społeczeństwa. To jedno z najskuteczniejszych narzędzi kształtujących świadomość ekologiczną i kreujących proekologiczne postawy. Ważne jest aby w programach w sposób zrozumiały prezentowano ważne problemy ekologiczne (w tym dotyczące m.in. tematyki odpadów oraz potrzeby ich zagospodarowania) i praktyczne metody ich rozwiązywania. Zajęcia terenowe to bardzo skuteczna forma edukacji ekologicznej. Realizacja programów w zakresie edukacji ekologicznej ma na celu podniesienie świadomości i poziomu wiedzy mieszkańców. Na przykład aby zmienić system gospodarki odpadami konieczne są działania informacyjne, bez których nie będzie możliwa zmiana przyzwyczajeń oraz mentalności mieszkańców. Bardzo istotne jest wykształcenie w społeczeństwie nowych nawyków i zachowań, takich jak np. segregowanie odpadów w gospodarstwie domowym, wyodrębnianie rodzajów odpadów, które nie powinny trafiać na składowisko (przeterminowane leki, baterie, azbest i inne odpady niebezpieczne), minimalizowanie odpadów poprzez wybieranie produktów opakowaniach wielokrotnego użytku lub nadających się do recyclingu). Tworzenie programu edukacyjnego (kolejne kroki) to: identyfikacja grupy docelowej; identyfikacja potrzeb informacyjnych grupy docelowej, określenie celu programu edukacyjnego, 41 rozpoznanie grupy docelowej, segmentacja grupy docelowej, dobór treści i narzędzi przekazu, dobór działań, identyfikacja mocnych stron i zagrożeń, weryfikacja programu. Działanie 4 Przygotowanie i prowadzenie zintegrowanych programów edukacji ekologicznej adresowanych do szerokiego ogółu społeczeństwa (np. programów tematycznych dotyczących gospodarki odpadami, świadomej konsumpcji itp.), w tym przygotowanie i wdrażanie programów edukacji ekologicznej dla szkół (ze szczególnych uwzględnieniem edukacji interdyscyplinarnej i terenowej). Należy wykorzystać potencjał merytoryczny organizacji. Ważne jest również wsparcie atrakcyjnych form promujących wiedzę – w tym olimpiad, konkursów. Szczególnie wsparcia wymagają konkursy związane z wykorzystaniem wiedzy dla rozwiązywania problemów, których tematyka uwzględnia kluczowe problemy takie jak: gospodarka odpadami, ochrona przyrody. Działanie 5 Promocja i popularyzacja regionalnych, ogólnopolskich i międzynarodowych programów z zakresu edukacji ekologicznej, szczególnie tych, które łączą w sobie elementy ochrony środowiska lokalnego i globalnego oraz włączanie placówek oświatowych , kulturalnych i organizacji pozarządowych w regionalne, ogólnopolskie i międzynarodowe programy edukacyjne. Współpraca regionalna i międzynarodowa może znacznie podnieść świadomość ekologiczną społeczeństwa. Dobre przykłady już istniejącej współpracy należy wykorzystać i rozszerzyć na inne placówki i podmioty. W realizacji wybranego programu obcojęzycznego pożądany jest współudział nauczycieli języków obcych. Szereg placówek już realizuje tego typu programy. Jednak biorąc pod uwagę małą popularność tego typu działań ważne jest aby to samorząd gminny przekazywał stosowne informacje, zachęcał do udziału w tych programach oraz wspierał te instytucje i organizacje, które chcą rozwijać współpracę regionalną i międzynarodową na rzecz ochrony środowiska. Działanie 6 Organizacja publicznych imprez edukacyjno- ekologicznych przeznaczonych dla szerokiego grona odbiorców, typu: festyny, happeningi, imprezy plenerowe, a także konkursów, konferencji, warsztatów, seminariów oraz wszelkiego typu przedsięwzięć promocyjnych na rzecz ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. Realizowane będą imprezy edukacyjno – ekologiczne w różnorodnej i atrakcyjnej formie (szczególnie skierowane dla dzieci i młodzieży), w tym m.in. takie przedsięwzięcia jak: plenery plastyczne i fotograficzne, konkursy ekologiczne (np. konkursy na zbieranie surowców wtórnych, zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, zużytych baterii, przeterminowanych leków, farb, olejów odpadowych i innych niebezpiecznych odpadów występujących w strumieniu odpadów komunalnych), akcje edukacyjne i konkursy w szkołach, konferencje, seminaria, wystawy fotograficzne, plastyczne i ekologiczne, festiwale recyklingu, rajdy ekologiczne, akcje edukacyjne i imprezy okolicznościowe, konferencje ekologiczne, prelekcje o przyrodzie, atrakcyjne akcje zbierania surowców wtórnych ( np. za przyniesione surowce wtórne uczestnicy otrzymują sadzonki drzew i kwiatów oraz drobne upominki typu: płócienne torby, koszulki, gadżety). Ważne jest wspieranie imprez lokalnych i imprez plenerowych organizowanych przez lokalne organizacje pozarządowe, które mają już stałą pozycję w gminnym kalendarzu wydarzeń. Należą do nich np. ekologiczne jarmarki w 42 Radzyminie (tzw. Pchli targ), ekologiczne festyny w Słupnie czy Sierakowie. Są to przedsięwzięcia adresowane do szerokiego odbiorcy, posiadające duże walory promocyjne i medialne. Działanie 7 Wspieranie cyklicznych, długofalowych kampanii, programów i projektów edukacyjnych skierowanych do mieszkańców gminy. Należy tu szczególnie uwzględnić działania długofalowe które stanowią istotne wsparcie dla działań samorządu gminnego związanych np. z porządkowaniem gospodarki odpadami, (np. kampanie odpadowe), ochroną wód (kampanie na rzecz czystości wód), ograniczeniem ruchu samochodowego i promocją aktywnego stylu życia (kampanie na rzecz ścieżek rowerowych). Działania te realizowane są najczęściej przez duże organizacje ekologiczne i szkoły, często przy wykorzystaniu mediów. Należą do nich m.in.: Sprzątanie Świata, Dzień Ziemi, Pierwszy Dzień Wiosny, Światowy Dzień Ochrony Środowiska, Dzień Bociana, Święto Drzewa. Cykliczność realizacji danego programu czy przedsięwzięcia przyczyni się do utrwalenia wiadomości w obranym zakresie edukacji ekologicznej oraz zapewni dotarcie tych informacji do coraz większej liczby mieszkańców w każdej grupie wiekowej. Działanie 8 Działalność promująca wiedzę ekologiczną, w tym organizacja konkursów dla placówek oświatowych, kulturalnych oraz organizacji pozarządowych. Jest to bardzo efektywna forma wsparcia na poziomie lokalnym beneficjentów realizujących stosunkowo małe projekty i składających wnioski na małe kwoty dofinansowania. Dotacje przeznaczane są z reguły na konkursy, warsztaty i inne wydarzenia ekologiczne. Działania mają charakter lokalny i angażują stosunkowo niewielkie środki finansowe. W takiej sytuacji wiele cennych inicjatyw i pomysłów nie miałoby szans na realizację. Konkursy powinny mieć opracowane czytelne i jawne zasady, regulaminy i procedury ubiegania się o publiczne środki finansowe. Przy realizacji konkursów szczególnie istotna jest uwaga, aby bieżące nagrody nie przesłoniły celu działań, a zasada konkurencyjności nie pozostawiała na dalszym tle potrzeby współpracy. Działanie 9 Upowszechnianie informacji o stanie środowiska Brakuje łatwej w odbiorze informacji o stanie środowiska czy zasobach przyrodniczych gminy i regionu. Tego typu dane są dostępne na stronach internetowych Urzędu Marszałkowskiego czy Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Wskazane jest więc stworzenie, na poziomie gminy, szeroko dostępnego i łatwego w odbiorze systemu informacji na ten temat. Działanie 10 Prowadzenie działalności szkoleniowej dotyczącej zrównoważonego rozwoju i możliwości jego wdrażania na szczeblu gminnym, nakierowanej na różne grupy społeczne i zawodowe, m.in. dla rolników i przedsiębiorców, członków organizacji pozarządowych. Szczególnie istotna jest realizacja szkoleń tematycznych, przy czym z uwagi na formę, różnorodność nadawców, ważne jest wyprofilowanie i dobranie właściwej grupy odbiorców. Programy szkoleniowe powinny mieć wyraźnego adresata. Tematyka ekologiczna powinna być prezentowana przy użyciu różnorodnych i atrakcyjnych form. Dużą uwagę poświęcić należy 43 efektywnej promocji. Wybór tematów szkoleń powinien być zgodny ze zdiagnozowanymi potrzebami w zakresie edukacji ekologicznej. Działanie 11 Popularyzacja informacji i edukacji ekologicznej prowadzonej poprzez różnego typu opracowania, publikacje, strony internetowe itp. Jednostki zarządzające obszarami chronionymi i leśnymi, takie jak Dyrekcja Lasów Państwowych bardzo często publikują broszury, foldery i rożnego typu opracowania tematyczne i monograficzne, które udostępniają zainteresowanym osobom, instytucjom i organizacjom. Poza tym na obszarach będących w zarządzie jednostek terenowej administracji ochrony przyrody, takich jak Dyrekcja Lasów Państwowych i inne, utrzymywany jest system oznakowania tablic informacyjnych i ostrzegawczych regulujących zakres dozwolonych i niedozwolonych zachowań na tych terenach. Jest to podstawowy sposób edukacji w zakresie ochrony lasu i krajobrazu. Ustawodawca nakłada w tym zakresie obowiązek zastosowania tej formy informowania społeczeństwa. Coraz większego znaczenia nabiera również prowadzenie stron internetowych oraz komunikowanie się drogą elektroniczną. Cel nr 2: Tworzenie warunków do współpracy międzysektorowej i dialogu społecznego w obszarze ekorozwoju Gminy Radzymin Działania 1. Budowa systemu sprawnego przepływu informacji, wymiany doświadczeń, kompetencji i dobrych praktyk między placówkami oświatowymi, między sektorem szkolnictwa a samorządem lokalnym i administracją samorządową , także organizacjami pozarządowymi i mediami. 2. Partnerstwo międzysektorowe na rzecz zrównoważonego rozwoju poprzez utworzenie gminnego, międzysektorowego lobby społecznego na rzecz ekorozwoju: Forum społeczne pn.„EKOROZWÓJ DLA GMINY RADZYMIN” ( tzw. Ekoforum). 3. Współpraca i partycypacja przy organizacji przedsięwzięć edukacji ekologicznej w formie zajęć i warsztatów ekologicznych dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Termin realizacji 2012 - 2015 2012 - 2015 2012-2015 44 Realizatorzy Placówki oświatowe, Samorząd i administracja Gminy Radzymin, organizacje pozarządowe, media lokalne Źródła finansowania Środki własne poszczególnych sektorów i jednostek Wszystkie sektory i jednostki reprezentujące sektor publiczny, społeczny i gospodarczy Środki budżetowe, środki własne środki organizacyjne i wkład osobowy pracowników Urzędu. Wszystkie sektory i jednostki reprezentujące sektor publiczny, społeczny i Środki własne, środki pozabudżetowe: WFOŚiGW, NFOŚiGW inne. 4. Współpraca z instytucjami i organizacjami medialnymi (prasa, radio, telewizja). 5 . Przeprowadzanie konsultacji społecznych dokumentów typu: strategie, plany i programy oraz decyzje dotyczące ochrony środowiska 6. Współpraca z organizacjami pozarządowymi, placówkami szkolnymi, jednostkami organizacyjnymi i pomocniczymi gminy oraz liderami lokalnymi w zakresie realizacji edukacji ekologicznej. 7. Wspieranie partnerstw międzysektorowych 2012 - 2015 2012 - 2015 2012 - 2015 2012 - 2015 gospodarczy oraz jednostki zarządzające obszarami chronionymi i leśnymi. Wszystkie sektory i jednostki reprezentujące sektor publiczny, społeczny i gospodarczy oraz jednostki zarządzające obszarami chronionymi i leśnymi Samorząd i administracja Gminy Radzymin Samorząd i administracja Gminy Radzymin Wszystkie sektory i jednostki Środki własne, środki pozabudżetowe: WFOŚiGW, NFOŚ, inne. Środki własne Środki własne i środki pozabudżetowe Środki własne zaangażowanych podmiotów , środki budżetowe i pozabudżetowe środki organizacyjne i wkład osobowy pracowników Urzędu. Opis poszczególnych działań: Działanie 1 Budowa systemu sprawnego przepływu informacji, wymiany doświadczeń, kompetencji i dobrych praktyk między placówkami oświatowymi w gminie, między sektorem szkolnictwa a samorządem lokalnym i administracją samorządową, a także organizacjami pozarządowymi i mediami. Dla sukcesywnego podnoszenia świadomości ekologicznej mieszkańców duże znacznie ma wymiana informacji, dobrych praktyk i stała współpraca i dialog - zarówno wewnątrz 45 poszczególnych sektorów jak i pomiędzy nimi. W związku z tym program zakłada stworzenie warunków dla sprawnego i skutecznego przepływu informacji. Skutecznym narzędziem do osiągnięcia tego celu jest powstanie gminnego forum ekologicznego. Działanie 2 Partnerstwo międzysektorowe na rzecz zrównoważonego rozwoju poprzez utworzenie gminnego, międzysektorowego lobby społecznego na rzecz ekorozwoju: Forum społeczne pn.„Ekorozwój dla Gminy Radzymin” ( tzw. Ekoforum). Współdziałanie i partnerstwo między podmiotami sektora publicznego, pozarządowego i biznesu, jak również włączenia do tego placówek oświatowych i edukacyjnych oraz mediów. Forum, stanowiące (nieformalną) swoistą koalicję złożoną z radnych, organizacji pozarządowych, biznesu, liderów lokalnych, szkół i przedszkoli, indywidualnych gospodarstw domowych i rolnych, jednostek organizacyjnych i pomocniczych gminy oraz pracowników urzędu pełniłoby w istocie rzeczy funkcję regionalnej rady ds. ekorozwoju. Podstawowym zadaniem partnerstwa międzysektorowego jest integracja poszczególnych sektorów i koordynacja wspólnych działań. Podejmując przedsięwzięcia partnerskie, organizacje sektorowe – gospodarcze, publiczne (samorządowe), pozarządowe – wnoszą wkład i uzyskują korzyści, których nie uzyskałyby podejmując działania samodzielnie (efekt synergii). Dotyczy to w szczególności przedsięwzięć w zakresie edukacji ekologicznej na rzecz zrównoważonego rozwoju, wymagających działań kompleksowych i zintegrowanych. Bez stworzenia silnego międzysektorowego partnerstwa, działania proekologiczne mają znacznie mniejszą szansę realizacji. Główne cele takiej formy edukacji ekologicznej to: kształtowanie pełnej świadomości i budzenie zainteresowania społecznego wzajemnie powiązanymi kwestiami ekonomicznymi, społecznymi, politycznymi i ekologicznymi, umożliwienie każdemu człowiekowi zdobywania wiedzy i umiejętności niezbędnych dla poprawy stanu środowiska, tworzenie nowych wzorców zachowań, kształtowanie postaw, wartości i przekonań jednostek, grup i społeczeństw, uwzględniających troskę o jakość środowiska. Rozwój lokalny zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju będzie możliwy wtedy, gdy organy administracji samorządowej skutecznie zachęcą do tego mieszkańców i przedsiębiorców. W praktyce przejawia się to nie tylko w zapisach stosownych dokumentów programowych (np. w Programie Ochrony Środowiska, miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, opracowaniach ekofizjograficznych czy w Strategii rozwoju), ale i włączeniu się w dobrowolne porozumienia ekologiczne. Celem jest angażowanie wszystkich uczestników i partnerów Ekoforum w działania na rzecz zrównoważonego rozwoju, kształtowanie świadomości ekologicznej osób zaangażowanych w działania społeczne, przybliżanie społeczeństwu istoty i znaczenia problemów ekologicznych, wywieranie wpływu na osoby i instytucje odpowiedzialne za podejmowanie decyzji dotyczących zarządzania środowiskiem, propagowanie humanistycznego i kulturowego wzorca ekologii. Pośrednim celem jest włączenie społeczności lokalnych w ochronę środowiska, a także wzrost jej świadomości ekologicznej. Program Ekoforum, generując działania na rzecz zrównoważonego rozwoju i wspierając partnerskie inicjatywy społeczne, zachęcałby do współpracy zarówno osoby prywatne, jak i instytucje i organizacje wszystkich trzech sektorów. Formy działania to w szczególności organizacja warsztatów, debat, konsultacji, a przede wszystkim prowadzenie lokalnych kampanii informacyjno-promocyjnych we współpracy z organizacjami społecznymi, mediami i firmami w zakresie ekologizacji codziennej konsumpcji i stylu życia, organizowanie lokalnych proekologicznych imprez i akcji edukacyjnych,, konkursów i festynów, a także przygotowanie i dystrybucja różnych materiałów informacyjnych. Forum, rozpowszechniając informacje o organizacjach i instytucjach działających w obszarze edukacji ekologicznej na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji, umożliwiałoby 46 promowanie doświadczeń i wymianę dobrych praktyk z zakresu działań na rzecz środowiska, podejmowanych przez lokalne społeczności. Reasumując, Ekoforum: - buduje potencjał i wiedzę na temat podejmowania działań na rzecz środowiska w małej skali, przyczyniając się do budowania międzysektorowego partnerstwa na rzecz ekorozwoju, - wprowadza mechanizm zespołowego zarządzania, na przykładzie m.in. współpracy z biznesem, by pomyślnie angażować społeczności lokalne, - łączy działania na rzecz poprawy jakości środowiska, zdrowia i bezpieczeństwa oraz pomaga w kreowaniu dobrych warunków dla wsparcia publicznego działań na rzecz środowiska i zrównoważonego rozwoju na poziomie oddolnych inicjatyw lokalnych, - wprowadza elementy edukacji ekologicznej do wszystkich sfer życia społecznego, - zapewnia dostęp społeczeństwa do informacji o stanie środowiska przyrodniczego i edukacji ekologicznej. Działania priorytetowe: Obecnie ważną dziedziną edukacji ekologicznej są aspekty związane z upowszechnianiem i wdrażaniem tzw. wzorców trwałej i zrównoważonej konsumpcji i produkcji. Zrównoważona konsumpcja to: użytkowanie dóbr i usług odpowiadające podstawowym potrzebom, przyczyniające się do podniesienia jakości życia z równoczesnym minimalizowaniem zużycia zasobów naturalnych, szkodliwych dla zdrowia substancji oraz emisji zanieczyszczeń i odpadów w trakcie całego cyklu życia produktów, bez stwarzania zagrożeń dla zaspakajania potrzeb życiowych przyszłych generacji. Działania na rzecz zwiększenia stopnia ekologicznego i społecznego zrównoważenia konsumpcji dotyczą zmiany świadomości, postaw i zachowań konsumenckich, jak również łańcucha dostaw i systemu dystrybucji produktów konsumpcyjnych, obejmując zarówno podmioty prywatne, jak i publiczne, konsumentów indywidualnych i zbiorowych np.: - rozwój oferty produktów proekologicznych, eko-znakowanych, promowanie etykiet znakujących aspekt środowiskowy produktów w celu ułatwienia konsumentom zachowań proekologicznych, - intensyfikacja edukacji ekologicznej promującej minimalizację powstawania odpadów (np. opakowań, toreb foliowych) i ich preselekcję w gospodarstwach domowych, a także rozwój selektywnego zagospodarowania odpadów dla celów recyklingu materiałowego i organicznego, - edukacja rolników (np. w wielu gospodarstwach rolnych ma miejsce niechlubna praktyka wylewania zawartości szamb na pola i do lasów, jak również spalanie odpadków z tworzyw sztucznych w piecach domowych), - udzielanie konsumentom aktualnych i rzetelnych informacji na temat ekologicznych aspektów konsumpcji, - analiza możliwości wprowadzenia rozwiązań ekoinnowacyjnych i udoskonaleń w lokalnej polityce i gospodarce komunalnej i funkcjonowaniu gminy, - organizacja społecznych inicjatyw na rzecz odzysku surowców i recyklingu materiałowego i organicznego, - organizowanie kampanii na rzecz określonych celów odmaterializowania konsumpcji, zwłaszcza racjonalizacji i oszczędnego użytkowania energii cieplnej i elektrycznej oraz wody, - promocja lokalna i regionalna firm cechujących się ekoinnowacyjnością (ekoefektywnością), posiadających wdrożony system zarządzania środowiskowego (odpowiedzialności ekologicznej), - rozwój świadomości ekologicznej poprzez bezpośredni kontakt ze społecznością (społeczeństwem) i systematyczny dialog edukacyjny, - stymulowanie proekologicznych postaw, wyborów, zachowań i praktyk konsumenckich, - wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych, - promocja społeczno-ekologicznej odpowiedzialności firm wśród lokalnego biznesu (konkursy, propagowanie dobrych przykładów, - stymulowanie ochrony środowiska poprzez proekologiczną konsumpcję i tryb życia, 47 - aktywna ochrona przyrody poprzez akcje społeczności lokalnej i firm gospodarki odpadami (np. cykliczna likwidacja leśnych/dzikich wysypisk), - stymulowanie rozwoju świadomości obywatelsko-ekologicznej oraz proekologicznych postaw i działań społeczności lokalnych. Działanie 3 Współpraca i partycypacja przy organizacji przedsięwzięć edukacji ekologicznej w formie zajęć i warsztatów ekologicznych dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Współpraca i współdziałanie wszystkich sektorów i jednostek reprezentujących sektor publiczny, społeczny i gospodarczy oraz jednostek zarządzających obszary chronione i leśne w zakresie edukacji ekologicznej odbywać się będzie między innymi w formie: prelekcji, pogadanek, pokazów, wystaw, wykładów i referatów na seminariach i na konferencjach. Niektóre przedsięwzięcia, akcje, imprezy lokalne będą obejmowane patronatem, poprzez sponsorowanie, lub innymi, dostępnymi sposobami wsparcia, przez przedstawicieli ww. sektorów i instytucji. Działanie 4 Współpraca z instytucjami i organizacjami medialnymi (prasa, radio, telewizja). Współpraca w tym zakresie ma najczęściej charakter okazjonalny i ma miejsce wtedy, gdy promocja i upowszechnianie przedsięwzięć o charakterze ekologicznym jest wyjątkowo ważna z punktu widzenia edukacji ekologicznej społeczności i problemów związanych z ochroną środowiska. Program zakłada rozwój stałej formy współpracy dla promocji ekorozwoju i ekologii. Środki masowego przekazu są bowiem zobowiązane do realizacji programu edukacji ekologicznej. Zgodne z art. 78 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska: „środki masowego przekazu są obowiązane kształtować pozytywny stosunek społeczeństwa do ochrony środowiska oraz popularyzować zasady tej ochrony w publikacjach i audycjach”. Działanie 5 Przeprowadzanie konsultacji społecznych dokumentów typu: strategie, plany i programy oraz decyzje dotyczące ochrony środowiska Udział społeczny w sprawach dotyczących ochrony środowiska jest wymogiem ustawowym zapisanym w ww. ustawie i jest niezbędny, aby realizować politykę ochrony środowiska. Pomaga również zapobiegać i skutecznie rozwiązywać konflikty społeczne w tym obszarze. Konsultowanie powinno również polegać na udziale przedstawicieli różnych środowisk w opracowywaniu planów, programów, zbieraniu opinii środowisk lokalnych, udostępnianiu informacji o stanie środowiska. W chwili obecnej nie jest to często praktykowany sposób konsultacji społecznych i należy go upowszechnić. Konsultacje społeczne powinny często być uzupełniane działaniami edukacyjno-informacyjnymi nakierowanymi na wzrost świadomości i wiedzy mieszkańców na dany temat ( problem). Działanie 6 Współpraca z organizacjami pozarządowymi, placówkami szkolnymi, jednostkami organizacyjnymi i pomocniczymi gminy oraz liderami lokalnymi w zakresie realizacji edukacji ekologicznej. Działanie to polega nie tylko na wspieraniu finansowym instytucji, organizacji i osób prowadzących edukację ekologiczną ale i sukcesywnym włączaniu tych podmiotów w 48 planowanie działań związanych z edukacją ekologiczną oraz tworzeniem mechanizmów np. wspólnego inicjowania działań edukacyjnych na ważny społecznie temat. Działanie 7 Wspieranie partnerstw międzysektorowych. Partnerstwo międzysektorowe jest stosunkowo nową ideą, która potrzebuje większego wsparcia. Realizacja programu może zapewnić skuteczny rozwój partnerstwa. Jednym ze skutecznych narzędzi wspierania partnerstw może być aktywność i zaangażowanie dla zrównoważonego rozwoju w ramach działalności Lokalnej Grupy Działania „ Partnerstwo Zalewu Zegrzyńskiego”, której Gmina Radzymin jest członkiem. Przykład partnerstwa lokalnego: Realizacja międzysektorowego projektu z zakresu edukacji ekologicznej, podjętego z inicjatywy firmy prywatnej. Zaprojektowanie programu, który odpowiada na lokalne potrzeby związane z ochroną środowiska i buduje świadomość ekologiczną mieszkańców. Program wspiera realizację konkretnych zadań, które spoczywają na samorządzie gminnym z zakresu ekorozwoju. Do działań z zakresu kształtowania świadomości ekologicznej i proekologicznych postaw konsumenckich należy zaliczyć zawiązanie międzysektorowej koalicji na rzecz edukacji ekologicznej. Uczestnicy projektu i ich zadania: 1) firma prywatna - inicjator i sponsor programu edukacji ekologicznej; 2) organizacja ekologiczna - koordynator programu edukacji ekologicznej; 3) samorząd Gminy Radzymin uczestniczy w programie w następujący sposób: Burmistrz Radzymina obejmuje patronat nad programem, Urząd Miasta i Gminy Radzymin uczestniczy w przygotowaniu debaty, zorganizowanej z udziałem Władz samorządowych i uczniów biorących udział w programie; 4) szkoły – główni beneficjenci programu; 5) lokalne media – obejmują patronat medialny nad programem i nieodpłatnie zamieszczają informacje o jego przebiegu i ogłaszanych konkursach; 6) W przebieg programu, w miarę możliwości, angażowane są inne jednostki, takie jak: jednostki organizacyjne i pomocnicze Gminy Radzymin (Radzymiński Ośrodek Kultury i Sportu, Biblioteka Publiczna, sołectwa), a także zainteresowani przedstawiciele lokalnych środowisk. Cele główne programu: 1) budowanie wizerunku zaangażowanej firmy, jako firmy dbającej o środowisko naturalne, społecznie odpowiedzialnej, przyjaznej dla swoich sąsiadów i promującej ekologiczny styl życia; 2) pogłębianie świadomości ekologicznej wśród lokalnej społeczności, a w szczególności wśród dzieci, poprzez edukację ekologiczną np. na polu zagospodarowania odpadów i rozsądnego gospodarowania zasobami przyrody oraz podkreślenie wpływu stanu środowiska naturalnego na zdrowie człowieka. Cele operacyjne programu to: 1) propagowanie modelu funkcjonowania firmy stosującej zasady ekorozwoju; 2) prezentacja niektórych aspektów działania gospodarczego (przemysłowego), pokazującego korzyści wynikające z rozsądnego gospodarowania zasobami przyrody; 3) wykorzystanie możliwości edukacyjnych, jakie niosą ze sobą np. wyroby firmy; 4) promocja produktów ekologicznych i ważnych ekonomicznie dla lokalnej społeczności na przykładzie produktów wybranej firmy; 49 5) budowanie reputacji Radzymina jako gminy promującej zasady zrównoważonego rozwoju na szczeblu lokalnym; 6) podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa poprzez zwrócenie uwagi na przykład na: konieczność poszanowania zasobów przyrody, „mądrą konsumpcję”, unikanie niepotrzebnych opakowań oraz możliwość wielokrotnego wykorzystywania opakowań, konieczność stosowania selektywnej zbiorki odpadów, zaangażowanie lokalnej społeczności w działania prowadzące do polepszenia stanu lokalnego środowiska. Program i jego odbiorcy - w programie przewidziano dwa zasadnicze komponenty: 1) program szkolny: warsztaty edukacyjne w szkole i wycieczki edukacyjne, konkursy międzyszkolne, szkolne zbiórki surowców wtórnych, np. makulatury; 2) kampania edukacyjno-promocyjna: promocja w lokalnych mediach, wydarzenia publiczne, organizacja konkursu fotograficznego. Program edukacyjny skierowany został do całej społeczności lokalnej. Głównymi odbiorcami są dzieci i młodzież z radzymińskich szkół. Poprzez ich zaangażowanie w program można skutecznie dotrzeć do dorosłych mieszkańców gminy. Dla lepszego efektu ekologicznego należy pozyskać patronat medialny dla programu. W ten sposób miejscowa społeczność lepiej pozna również, zaangażowaną w program, firmę – jako firmę ekologiczną, która - organizując i realizując program edukacji ekologicznej - daje wyraz swojej odpowiedzialności za środowisko naturalne i otoczenie przyrodnicze, w którym jest zlokalizowana i gdzie funkcjonuje. Cel nr 3: Rozwój bazy dla rozwoju i upowszechniania edukacji ekologicznej na terenie Gminy Radzymin Działania 1. Promowanie i wspieranie zaangażowanych w rozwój edukacji ekologicznej placówek oświatowych, organizacji pozarządowych i innych podmiotów oraz indywidualnych osób z terenu Gminy Radzymin 2. Upowszechnienie informacji wśród organizacji pozarządowych, placówek oświatowych i innych beneficjentów o zasadach korzystania z funduszy ochrony środowiska oraz środków unijnych i innych Termin realizacji 2012 -2015 2012 -2015 Opis poszczególnych działań: Działanie 1 50 Realizatorzy Urząd Miasta i Gminy Radzymin, organizacje pozarządowe , lokalne media Źródła finansowania Środki własne, środki pozabudżetowe, środki organizacyjne i wkład osobowy pracowników Urzędu. Urząd Miasta i Środki własne Gminy Radzymin Promowanie i wspieranie zaangażowanych w rozwój edukacji ekologicznej placówek oświatowych, organizacji pozarządowych i innych podmiotów oraz indywidualnych osób z terenu Gminy Radzymin. Placówki oświatowe, organizacje pozarządowe i inne podmioty, które są zaangażowane w rozwój edukacji ekologicznej mogą służyć jako wzór do naśladowania i powinny być promowane i wspierane w różnoraki sposób przez Samorząd gminny. Bardzo ważnym elementem sukcesu edukacji ekologicznej, realizowanej w różnych formach, jest bowiem właściwa motywacja. Działanie 2 Upowszechnienie informacji wśród organizacji pozarządowych, placówek oświatowych i innych beneficjentów o zasadach korzystania z funduszy ochrony środowiska oraz środków unijnych i innych. Upowszechnianie informacji, pomoc merytoryczna oraz szkolenia związane z pozyskiwaniem środków z różnych źródeł finansowania, także unijnych ma bardzo duże znaczenie w prowadzeniu działań z zakresu edukacji ekologicznej. 5.3. Działania priorytetowe na lata 2012 – 2013 Jako priorytetowe planuje się niżej wymienione przedsięwzięcia realizowane w szczególności w następujących dziedzinach ochrony środowiska: 1. Ochrona powierzchni ziemi: a) realizacja działań zmierzających do uzyskania społecznej akceptacji dla nowoczesnych rozwiązań w zakresie gospodarki odpadami, b) realizacja programów edukacji ekologicznej mających na celu zwiększenie świadomości mieszkańców i wykształcenie prawidłowych i odpowiedzialnych zachowań w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi ( zagospodarowanie odpadów, w tym selektywna zbiórka odpadów „u źródła”, odzysk i recykling), c) unieszkodliwianie i odzysk odpadów niebezpiecznych, d) wspieranie działań w zakresie likwidacji „dzikich wysypisk śmieci”, e) wspieranie zadań realizowanych zgodnie z Wojewódzkim Planem Gospodarki Odpadami. 2. Ochrona wód, gospodarka wodna i ochrona przeciwpowodziowa: a) gospodarka wodno- ściekowa na terenach miejskich i wiejskich, b) profilaktyka przeciwpowodziowa, c) porządkowanie gospodarki wodami opadowymi na obszarach zurbanizowanych. 3. Ochrona powietrza: a) realizacja programów edukacji ekologicznej z zakresu odnawialnych źródeł energii, b) oszczędność energii, c) ochrona powietrza poprzez wspieranie działań przyczyniających się do zmniejszenia niskiej emisji, walki z nielegalnym procederem spalania odpadów w instalacjach domowych itp, d) wspieranie cyklicznych, długofalowych kampanii na rzecz ograniczenia ruchu samochodowego i promocji aktywnego stylu życia (kampanie na rzecz ścieżek rowerowych). 51 4. Ochrona przyrody: a) ochrona przyrody na obszarach prawnie chronionych, b) ochrona zagrożonych gatunków flory i fauny. Lista przedsięwzięć priorytetowych: 1.Wspieranie wszechstronnych działań służących podnoszeniu świadomości ekologicznej mieszkańców, realizowanych przez placówki oświatowe, kulturalne, organizacje pozarządowe i podmioty gospodarcze. - Realizator zadania: Samorząd Gminy Radzymin, jednostki organizacyjne gminy, szkoły i placówki oświatowe na terenie Gminy Radzymin, organizacje pozarządowe. - Źródła finansowania: środki własne, środki finansowe z innych źródeł publicznych (w szczególności: dotacje budżetu państwa lub budżetu innej jednostki samorządowej, fundusze celowe, środki z funduszy strukturalnych UE), pozyskane od sponsorów i inne. 2. Realizacja programów i projektów edukacji ekologicznej w przedszkolach i szkołach na terenie Gminy Radzymin z elementami zajęć terenowych. Dotarcie poprzez te programy do rodziców i ogółu społeczeństwa. - Realizator zadania: przedszkola i szkoły na terenie Gminy Radzymin, Samorząd Gminy Radzymin, jednostki organizacyjne gminy, organizacje pozarządowe. - Źródła finansowania: środki własne, środki finansowe z innych źródeł publicznych (w szczególności: dotacje budżetu państwa lub budżetu innej jednostki samorządowej, funduszy celowych, środki z funduszy strukturalnych UE), pozyskane od sponsorów i inne. 3. Przygotowanie i prowadzenie zintegrowanych programów edukacji ekologicznej adresowanych do szerokiego ogółu społeczeństwa (np. programów tematycznych dotyczących gospodarki odpadami, świadomej konsumpcji itp.), w tym przygotowanie i wdrażanie programów edukacji ekologicznej dla szkół (ze szczególnych uwzględnieniem edukacji interdyscyplinarnej i terenowej). - Realizator zadania: organizacje pozarządowe (działania statutowe stanowiące formę wsparcia dla samorządu gminnego), sektor gospodarczy (np. organizacje odzysku) i inne. - Źródła finansowania: środki własne, środki budżetowe, fundusze celowe (w szczególności: NFOŚiGW, WFOŚiGW), środki z funduszy unijnych i innych. 4. Promocja i popularyzacja regionalnych, ogólnopolskich i międzynarodowych programów z zakresu edukacji ekologicznej, szczególnie tych, które łączą w sobie elementy ochrony środowiska lokalnego i globalnego oraz włączanie placówek oświatowych, kulturalnych i organizacji pozarządowych w regionalne, ogólnopolskie i międzynarodowe programy edukacyjne. - Realizator zadania: Urząd Miasta i Gminy Radzymin, jednostki organizacyjne gminy, organizacje pozarządowe. - Źródła finansowania: fundusze celowe (w szczególności: NFOŚiGW, WFOŚiGW), środki z funduszy unijnych i innych, środki budżetowe jst, środki własne. 5. Działalność promująca wiedzę ekologiczną, w tym organizacja konkursów dla placówek oświatowych, kulturalnych oraz organizacji pozarządowych. - Realizator zadania: Urząd Miasta i Gminy Radzymin. 52 - Źródła finansowania: środki budżetowe Gminy Radzymin, środki pozyskane od sponsorów danego przedsięwzięcia. 6. Upowszechnianie informacji na temat ochrony, zagrożeń i stanu środowiska w gminie oraz popularyzacja informacji i edukacji ekologicznej prowadzonej poprzez różnego typu opracowania, publikacje, strony internetowe itp. 7. Partnerstwo międzysektorowe na rzecz zrównoważonego rozwoju poprzez utworzenie gminnego, międzysektorowego lobby społecznego na rzecz ekorozwoju: Forum społeczne pn. „Ekorozwój dla Gminy Radzymin ” (tzw. Ekoforum). - Realizator zadania: Urząd Miasta i Gminy Radzymin. - Źródła finansowania: środki budżetowe Gminy Radzymin, środki organizacyjne i wkład osobowy pracowników Urzędu. 8. Przeprowadzanie konsultacji społecznych dokumentów typu: strategie, plany i programy oraz decyzje dotyczące ochrony środowiska. - Realizator zadania: Urząd Miasta i Gminy Radzymin. - Źródła finansowania: środki budżetowe Gminy Radzymin, środki organizacyjne i wkład osobowy pracowników Urzędu. 9. Współpraca z organizacjami pozarządowymi, placówkami szkolnymi, jednostkami organizacyjnymi i pomocniczymi gminy oraz liderami lokalnymi w zakresie realizacji edukacji ekologicznej. - Realizator zadania: samorząd i administracja Gminy Radzymin. - Źródła finansowania: środki własne (środki budżetowe Gminy Radzymin) i środki pozabudżetowe, środki organizacyjne i wkład osobowy pracowników Urzędu. 10. Wspieranie partnerstw międzysektorowych. - Realizator zadania: wszystkie sektory i jednostki. - Źródła finansowania: środki własne zaangażowanych podmiotów, środki budżetowe Gminy Radzymin i środki pozabudżetowe, środki organizacyjne i wkład osobowy pracowników Urzędu. 11. Promowanie i wspieranie zaangażowanych w rozwój edukacji ekologicznej placówek oświatowych, organizacji pozarządowych i innych podmiotów oraz indywidualnych osób z terenu Gminy Radzymin. - Realizator zadania: Urząd Miasta i Gminy Radzymin, organizacje pozarządowe, lokalne media. - Źródła finansowania: środki własne zaangażowanych podmiotów, środki budżetowe Gminy Radzymin i środki pozabudżetowe, środki organizacyjne i wkład osobowy pracowników Urzędu. 12. Upowszechnienie informacji wśród organizacji pozarządowych, placówek oświatowych i innych beneficjentów o zasadach korzystania z funduszy ochrony środowiska oraz środków unijnych i innych. 53 - Realizator zadania: Urząd Miasta i Gminy Radzymin. - Źródła finansowania: środki budżetowe Gminy Radzymin, środki organizacyjne i wkład osobowy pracowników Urzędu. 6. Wdrożenie i obszary działań, role i odpowiedzialność 6.1. Czynniki i środki do wdrożenia programu Przyjmuje się, że „Program edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju Gminy Radzymin” ma 4-letni horyzont programowania, z tym że przewidziane w nim działania są działaniami długofalowymi i w perspektywie obejmują kolejne 4 lata. Ważnym elementem Programu jest również jego uspołecznienie. Program ma takie atrybuty jak: spójność (tzn. dokumenty niższego szczebla powinny wpisywać się w dokumenty szczebla wyższego, a wszystkie powinny służyć realizacji Polityki Ekologicznej Państwa) oraz lokalność (tzn. Realizacja Polityki Ekologicznej Państwa w warunkach konkretnej gminy musi uwzględniać lokalne uwarunkowania). Program zawiera „mapę zadań ekologicznych”, jakie chcemy osiągnąć w lokalnej społeczności oraz powiązań między tymi zadaniami. Z tej „mapy zadań" wybierane będą corocznie możliwe i konieczne do wykonania projekty w danym roku. Zgodnie z tą zasadą projekty uzyskują status do realizacji zależny od poziomu swojego przygotowania i zaawansowania. W ten sposób tworzona jest przestrzeń do debaty publicznej nad projektami i pozyskany zostanie czas, aby uzyskać akceptację do ich realizacji. Skuteczne wdrożenie niniejszego programu wymaga zintegrowania wszystkich zainteresowanych tą problematyką podmiotów i środowisk oraz wykorzystania innych istotnych dwu- i wielostronnych inicjatyw w tym zakresie. Instrumenty prawne, ekonomiczne i komunikacyjne powinny być dostosowane do warunków gminy. Należy promować zrównoważony rozwój poprzez formalną i nieformalną edukację ekologiczną. Należy popierać podnoszenie świadomości społecznej w zakresie zrównoważonego rozwoju, zarówno poprzez instytucje oświaty formalnej ( przedszkola, szkoły) jak i społeczności lokalne, rodziny, środki masowego przekazu i organizacje pozarządowe, społeczne. Wiedza na temat zrównoważonego rozwoju powinna ulegać stałej poprawie i w konsekwencji, stanowić powinna część nauki przez całe życie poszczególnych osób, włączając w to administrację publiczną, rolnictwo, sektor prywatny, społeczny i gospodarczy itd. Aby ten cel osiągnąć konieczna jest zachęta i poparcie wszelkiego typu działań podnoszących świadomość ekologiczną mieszkańców, rozwijanie współpracy z organizacjami pozarządowymi i wspieranie ich działalności edukacyjnej, promocja współpracy pomiędzy instytucjami oświaty i organizacjami społecznymi oraz gospodarczymi, a także zachęcanie środków masowego przekazu do informowania i dyskusji na temat zagadnień zrównoważonego rozwoju w celu dotarcia do opinii publicznej. Pierwszą zasadą realizacji programu jest integracja planu działań. Drugą zasadą jest oddzielenie poziomu planu od programu. W myśl tej zasady najpierw trzeba przedyskutować ze wszystkimi zainteresowanymi stronami planowane do realizacji zadania, bez podejmowania decyzji, kiedy i z jakich środków będą wdrażane. W podanym tu rozumieniu plan przypomina „mapę wszystkich zadań”, jakie chcemy osiągnąć oraz powiązań miedzy tymi zadaniami. Dopiero z tej „mapy” wybierane będą zadania konieczne i możliwe do wykonania w danym czasie. Uzupełnieniem poprzedniej jest trzecia zasada: kolejnych przybliżeń. Zgodnie z tą zasadą dany projekt uzyskuje odpowiedni status realizacji, który jest zależny od poziomu jego zaawansowania. Należy przez to rozumieć takie przede wszystkim czynniki jak ustalony harmonogram i budżet. W ten sposób tworzona będzie przestrzeń do debaty publicznej nad konkretnymi projektami i pozyskiwany czas, aby uzyskać społeczną akceptację. Samorząd Radzymina powinien odgrywać aktywną rolę w promowaniu i ułatwianiu wdrożenia programu na terenie gminy. Merytoryczni pracownicy 54 komórek organizacyjnych urzędu a w szczególności Referatu Środowiska i Gospodarki Komunalnej powinni oceniać i regularnie monitorować jego wdrażanie na wszystkich poziomach zarządzania. Wspólne przedsięwzięcia i programy pozwolą wykreować postawy, które będą angażować lokalne społeczności, nie tylko administracje samorządową, ale także szkoły, organizacje oraz przedsiębiorstwa, w działania zmierzające do popularyzacji codziennych zachowań, sprzyjających zrównoważonemu rozwojowi. Zaangażowane w realizację ekologicznych przedsięwzięć podmioty gospodarcze, społeczne i publiczne a także indywidualne osoby zostaną nagrodzone specjalnymi wyróżnieniami i będą promowani na stronach internetowych gminy. Najważniejsze czynniki i środki do efektywnego wdrożenia programu, zwane również instrumentami realizacji programu, to: 1) instrumenty edukacyjne ( np. szkolenia, warsztaty, seminaria, konferencje itp.); 2) instrumenty społeczne (współpraca międzysektorowa na terenie gminy); 3) instrumenty infrastrukturalne (ośrodki edukacji ekologicznej, infrastruktura edukacyjna) 4) instrumenty promocyjne (upowszechnienie i nagłaśnianie programu); 5) instrumenty finansowe (zasady i formy finansowania edukacji ekologicznej). 6.1.1. Propozycje działań i form edukacyjnych Odbiorcami programu są dzieci i młodzież oraz dorośli mieszkańcy gminy, przedsiębiorcy lokalni, goście i turyści. Realizacja programu prowadzona będzie na różnych poziomach wiedzy, adekwatnie do poszczególnych grup wiekowych, społecznych i zawodowych itd. Edukacja ekologiczna powinna być prowadzona wielopłaszczyznowo i obejmować: 1) działania edukacyjne, typu: edukacja podstawowa na bazie szkół poprzez prowadzenie zajęć dydaktycznych i kółek zainteresowań, otwarte konferencje, seminaria, warsztaty tematyczne itp., dostępność literatury i tematycznych publikatorów; 2) działania popularyzacyjne i informacyjne, typu: publikacje plakatowe i ulotki, imprezy terenowe o charakterze edukacyjnym (rajdy, wycieczki), audycje tematyczne, publikacje itp. w środkach masowego przekazu, na stronach internetowych gminy, bezpośrednie kontakty z mieszkańcami itp. Do priorytetowych działań należą: - wspieranie działalności i inicjatyw proekologicznych szkół poprzez organizowanie konkursów, zapewnienie nagród, wspieranie inicjatyw teatrzyków szkolnych itp., - kampanie z wykorzystaniem różnych nośników i form przekazu (materiały drukowane, nośniki audiowizualne, imprezy promocyjne), - utrzymanie na stronie internetowej gminy www.radzymin.pl zakładki poświęconej edukacji ekologicznej (konieczna jest systematyczna jej aktualizacja i regularne uzupełnianie treści), - dystrybucja materiałów edukacyjnych, - informowanie o obowiązujących przepisach prawnych. 6.2. Finansowanie działań i programów Aby we właściwy sposób oceniać koszty wdrożenia działań dla osiągnięcia celów programu oraz oceny zwrotu tej inwestycji, niezbędne jest zrozumienie wartości kształcenia przy wprowadzaniu polityki i praktyki zrównoważonego rozwoju w społeczeństwie. Edukacja to inwestycja bardzo opłacalna na dłuższą metę. Na realizację programu planuje się przeznaczać środki finansowe w wysokości określonej w uchwale budżetowej Gminy Radzymin – adekwatnie do aktualnych możliwości finansowych. W budżecie gminy na rok 2012 na edukację ekologiczną przeznaczono kwotę w wysokości 15 tys. zł ( w tym 7 tys. zł na wspieranie 55 mechanizmów partycypacyjnych w zakresie wdrażania i upowszechnienia działań ujętych w programie). Koszt wdrożenia Programu powinien być weryfikowany każdego roku, a wszystkie zaangażowane strony powinny zapewnić dostępność niezbędnych środków finansowych, rzeczowych, osobowych. Wiele z proponowanych działań można będzie włączyć do już istniejących prac edukacyjnych w oświacie. Niektóre działania będą łatwiej wykonalne na poziomie regionalnym. Gmina powinna każdorazowo rozważyć szansę skorzystania z zewnętrznych źródeł dofinansowania i innego pozafinansowego wsparcia. Wskazane jest tworzenie różnego typu partnerstw, które powinny być zachęcane do poszukiwania poparcia, włączając w to wsparcie z sektora prywatnego. Możliwe źródła finansowania w zakresie edukacji ekologicznej to: - budżet – środki własne (własne fundusze samorządów) oraz dotacje celowe przekazane z budżetu państwa na zadania bieżące realizowane przez powiat, gminę, - fundusze celowe: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz fundusze wojewódzkie (dotacje przekazane z funduszy celowych na realizację zadań bieżących), - środki własne: realizatorów i uczestników danego projektu/programu/działania, organizacji, podmiotów gospodarczych (środki pochodzące z funduszy pozabudżetowych), - sponsorzy – środki uzyskane z różnych źródeł, - fundusze pomocowe UE i inne środki zagraniczne, - inne formy wsparcia. 6.3. System zarządzania i monitoringu programu Realizacja Programu odbywać się będzie przede wszystkim za pośrednictwem komórek organizacyjnych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin, jednostek budżetowych i pomocniczych gminy, w szczególności szkół i przedszkoli. Referat Środowiska i Gospodarki Odpadami Urzędu sprawuje nadzór merytoryczny nad wszystkimi działaniami z zakresu edukacji ekologicznej. Bieżącym monitoringiem realizacji programu będzie zajmował się ww. Referat urzędu we współpracy z Animatorem Partycypacji Publicznej. Uzyskiwane w czasie realizacji programu informacje, uwagi, wnioski i propozycje, dotyczące realizowanych projektów będą wykorzystywane do usprawnienia form i narzędzi realizacji edukacji ekologicznej na terenie gminy. System zarządzania programem będzie obejmować organy gminy oraz jednostki społeczne. Od zaangażowania wszystkich grup społecznych w proces realizacji programu zależeć będzie w przyszłości stopień osiągnięcia przyjętych w nim celów. Realizacja zadań będzie wymagała także szerokiego wsparcia społeczności lokalnej. Proces wprowadzenia ustaleń programu (zarządzania) musi obejmować następujące elementy: zaangażowanie władz gminy w proces realizacji programu, tworzenie instrumentów realizacji programu, inicjowanie szerokiego udziału społecznego, wymiana informacji o programie, powołanie jednego koordynatora programu, wykorzystanie w procesie realizacji programu wielu donatorów finansowych, aktywne poszukiwanie źródeł finansowania, sukcesywne opracowywanie harmonogramów zadań cząstkowych oraz ich sprawne realizowanie, monitorowanie realizacji ustaleń programu, promocja programu, także wśród inwestorów gospodarczych, aktualizacja programu, sprawozdawczość z programu. Bardzo istotne wydaje się stworzenie grupy koordynującej złożonej z osób reprezentujących różne środowiska i sektory. Praca tej grupy będzie przede wszystkim polegać na: promocji programu wśród mieszkańców i podmiotów społecznych, ścisłej współpracy z administracją samorządową podczas realizacji programu, eliminowaniu konfliktów na tle realizacji zadań programu, udzielaniu informacji o programie, organizowaniu cyklicznych spotkań poświęconych wypracowaniu wspólnych działań i metod wdrażania celów oraz zadań zapisanych w programie, dotarciu do lokalnych mediów, weryfikowaniu skuteczności osiągania 56 celów programu, zbieraniu opinii mieszkańców o zadaniach programu, ich celowości i narzędziach realizacji, korygowaniu programu do jego kolejnej wersji z uwzględnieniem opinii mieszkańców. Grupa może podzielić się na podzespoły odpowiedzialne za koordynację poszczególnych pakietów zadań. Zadaniem grupy będzie „łączność” między organami gminy a społecznością lokalną podczas realizacji programu. Grupa pomoże też w ocenie i monitoringu programu, głównie za pomocą wskaźników. Monitoring będzie polegać głównie na obserwacji realizacji celów i zadań oraz dokonywaniu korekt programu. Ważnym instrumentem są również negocjacje społeczne, przekonujące mieszkańców do słuszności obranej drogi, edukacja, zawiązywanie umów i porozumień. Koniecznością jest umieszczenie informacji o programie na stronie internetowej gminy, udostępnienie programu w Urzędzie Miasta i Gminy Radzymin, w placówkach oświatowych i w innych miejscach - adekwatnie do potrzeb. Wdrażanie programu powinno być uważane za proces stały. Aby oceniać stopień wdrożenia programu należy nie tylko zakreślić jego ramy czasowe ale i opracować odpowiednie wskaźniki. Wprowadzanie aspektów zrównoważonego rozwoju w lokalnym życiu społeczno – gospodarczym jest procesem długoterminowym, a jego wynik może być mierzony po upływie co najmniej dwóch lat. Monitoring polega na obserwacji celów i działań programu oraz zmian w warunkach jego realizacji. Określa się następujące wskaźniki oceny realizacji programu: 1) nakłady przeznaczone na edukację ekologiczną; 2) ilość realizowanych programów edukacyjnych o zasięgu regionalnych oraz ilość ich odbiorców; 3) ilość realizowanych gminnych programów edukacji ekologicznej oraz ilość ich odbiorców; 4) ilość i zasięg lokalnych i regionalnych wydarzeń edukacyjnych typu: konkursy, imprezy, happeningi itp.; 5) utworzenie bazy danych o działaniach w zakresie edukacji ekologicznej. Referat Środowiska i Gospodarki Odpadami przygotowuje co dwa lata sprawozdanie z realizacji programu i przekazuje Burmistrzowi Radzymina w takim terminie, by zostało ono przedłożone Radzie Miejskiej w Radzyminie nie później niż do 30 kwietnia danego roku. Sprawozdanie z realizacji programu umieszczane jest w BIP i na stronie internetowej Urzędu. 7. Piśmiennictwo i materiały wykorzystane do opracowania programu 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Radzymin na lata 2004- 2015. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radzymin. Miejscowy plan Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Radzymin. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Radzymin 2004-2015. Program Ochrony Środowiska dla powiatu wołomińskiego. Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020. Strategia Rozwoju Lokalnej Grupy Działania Partnerstwo Zalewu Zegrzyńskiego. Strategia Rozwoju Lokalnej Grupy Rybackiej Zalew Zegrzyński. Polityka ekologiczna Państwa w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016, Ministerstwo Środowiska 2008. 10. Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy do 2014 r. 11. Narodowy Program Edukacji Ekologicznej. 57 12. Przez edukację do zrównoważonego rozwoju. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej. Ministerstwo Środowiska 2001. 13. Zobowiązania Polski wynikające z postanowień zawartych w Planie działań Szczytu Ziemi w Johannesburgu. Program wdrażania. Ministerstwo Środowiska maj 2003. 14. Strategia zmian wzorców produkcji i konsumpcji na sprzyjające realizacji zasad trwałego, zrównoważonego rozwoju. Rada Ministrów, Warszawa, październik 2003. 15. Rola organizacji pozarządowych w kształtowaniu proekologicznych wzorców konsumpcji, kier. proj. J. Kamieniecka, Raport 1/2002, Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa 2002; 16. Strona Ministerstwa Gospodarki poświęcona zrównoważonej produkcji konsumpcji. Świadomość ekologiczna Polaków. Raport z badań 2009, A. Bołtromiuk Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Instytut na rzecz Ekorozwoju, 2009. 17. Strategia Edukacji na rzecz Zrównoważonego Rozwoju EKG ONZ, MŚ 2008. 18. Portal "Dekady Edukacji na rzecz Zrównoważonego Rozwoju UNESCO". 19. Przewodnik dla przedsiębiorstw Centrum Informacji o Środowisku. 20. Strona www Instytutu na rzecz Ekorozwoju - zestaw publikacji – ekspertyzy i wyniki debat. Przewodniczący Rady Miejskiej /-/ mgr inż. Marek Brodziak 58