potrzeby i preferencje osób starszych w zakresie ubioru

potrzeby i preferencje osób starszych w zakresie ubioru

Krystyna Łapaczewska
Instytut Wzornictwa Przemysłowego
POTRZEBY I PREFERENCJE OSÓB STARSZYCH W ZAKRESIE
UBIORU
Streszczenie: Jednym z istotnych elementów środowiska życia osób starszych jest ubiór,
który zapewniać powinien komfort higieniczno - fizjologiczny, ułatwiać wykonywanie
podstawowych czynności życiowych (funkcjonalność) oraz przez dostosowanie do
ograniczeń wieku zwiększać samodzielność i wpływać korzystnie na poprawę zdrowia
i samopoczucia użytkownika.
Celem badań było opracowanie wymagań i zaleceń do projektowania kolekcji wzorów
odzieży dla osób starszych - kobiet w wieku 60 - 80 lat. Do uzyskania pełnego obrazu tej
grupy populacyjnej przeprowadzono badania psychologiczne - samooceny stanu zdrowia
i samopoczucia oraz potrzeb i preferencji w zakresie ubioru. Opracowane wymagania
służą do przygotowania konstrukcji i projektowania ubioru dla ludzi starszych.
Unia Europejska od wielu lat aktywnie promuje poprawę jakości życia i pracy osób
starszych i niepełnosprawnych. Główną inicjatywą UE była i jest integracja osób
niepełnosprawnych w społeczeństwie. „Integracja” ta obejmuje opracowanie strategii mającej
ułatwić pełne uczestnictwo oraz włączenie osób starszych i niepełnosprawnych w procesy
gospodarcze, społeczne i inne, przy jednoczesnym poszanowaniu ich prawa do osobistego
wyboru. W programach badawczych UE prezentowane jest holistyczne podejście do badań
i rozwoju odpowiadające potrzebom i zdolnościom ludzi starszych oraz osób
niepełnosprawnych.
Także w Polsce daje się odczuć wyraźny postęp w tej dziedzinie. Obserwowany
proces starzenia się ludności zawdzięczamy głównie poprawie warunków sanitarnych,
opanowaniu chorób zakaźnych, zapobieganiu chorobom cywilizacyjnym i leczeniu ich.
Według danych GUS w 1998r. osoby w wieku 60 lat i więcej stanowiły 14% ludności kraju,
a wg. prognozy demograficznej w 2020r. będzie ich ok. 23%. Wraz z wiekiem rośnie liczba
osób niepełnosprawnych. 39,1% - to osoby niepełnosprawne w grupie do 69 lat i 47%
w wieku powyżej 80 lat. Prognozowane zmiany w strukturze naszego społeczeństwa stają się
poważnym problemem społecznym, a jego rozwiązania podejmują się różne instytucje, nie
tylko te związane z opieką zdrowotną. Instytut Wzornictwa Przemysłowego, od lat
specjalizuje się w badaniu, projektowaniu ergonomicznym i konstrukcji ubioru o charakterze
specjalnym dla różnych grup zawodowych pracujących w ekstremalnych warunkach oraz dla
osób niepełnosprawnych. Od lat prowadzi również badania ergonomiczne dla potrzeb
projektowania ubioru.
1. CHARAKTERYSTYKA PROCESU STARZENIA SIĘ
Wydłużenie przeciętnego okresu trwania życia człowieka stało się faktem. W ostatnim
dziesięcioleciu nastąpił wzrost zainteresowania problemami ludzi starych oraz procesem
starzenia się jako takim. Zasadniczą miarą starzenia pozostał wiek chronologiczny czyli
kalendarzowy, a za próg starości przyjęto umownie i arbitralnie wiek 60 bądź 65 lat
z podziałem na starość wczesną i późną w wieku 75 lat (Bień 2). Za podstawową cechę
starzenia biologicznego uważana jest jego zmienność charakteryzująca się obniżeniem
sprawności. Sprawność fizyczna - zdolność do lokomocji i wykonywania pracy fizycznej,
rzutuje na całokształt aktywności człowieka, jego niezależność, autonomię, a w efekcie na
samopoczucie i satysfakcję życiową. Sprawność to nie tylko niezbędny warunek pomyślnego
starzenia ale także przeciwdziałanie degradacji psychofizycznej człowieka. Często sprawność
określana jest jako wypadkowa per se, współistniejących chorób i efektu stylu życia wraz
z całym zespołem złożonych uwarunkowań społeczno-środowiskowych. Nie udało się
dotychczas ustalić uniwersalnych biologicznych parametrów starzenia. Brak jednoznacznie
określonego zjawiska starzenia się spowodował, że w badaniach skupiano się przede
wszystkim nad stratami psychosomatycznymi związanymi z wiekiem. Proces starzenia się
traktowano jako naturalny, który nie podlega celowym modyfikacjom i ograniczano się do
badania typowych stanów patologicznych. Wskazywano wpływ podeszłego wieku na takie
zmienne jak: słuch, wzrok, czynność nerek, skurczowe ciśnienie krwi tętniczej, gęstość
utkania kostnego, wydolność oddechową płuc, sprawność układu immunologicznego,
aktywność współczulnego układu nerwowego. Wykazywano także charakterystyczne zmiany
w odniesieniu do sposobu zachowania się i funkcji poznawczych. Funkcje te u ludzi starych
są osłabione w porównaniu z młodymi, co często uważano za dowód, iż podeszły wiek
wpływa na nie negatywnie. Zmiany te - same w sobie niepatologiczne - są nie tylko odbiciem
procesu starzenia się, lecz w wielu wypadkach także prekursorem zmian patologicznych.
Próba podziału populacji ludzi starych na zdrowych i chorych o ograniczonej sprawności jest
poważnie ograniczona. Ograniczenie to wynika z różnic osobniczych, które są istotne
zarówno w obrębie danej grupy kulturowej, jak i pomiędzy grupami oraz z nieuwzględnienia
wpływu czynników zewnętrznych na organizm ludzki.
Badania epidemiologiczne dowodzą, że czynniki niezależne od wieku, takie jak
nawyki żywieniowe czy ćwiczenia fizyczne, wspierane czynnikami psychospołecznymi środowiskowymi, nastawieniem rodziny, przyjaciół wpływają dodatnio na poprawę stanu
samopoczucia i zdrowia.
2. CEL BADAŃ
Ubiór człowieka (bielizna, odzież, obuwie i dodatki) jest jednym z elementów
i przejawów kultury materialnej społeczeństwa. Stanowi on przedmiot powszechnego
zainteresowania, które na ogół koncentruje się na wyglądzie zewnętrznym, cechach
użytkowych, jakościowych i estetycznych.
Potrzeby odzieżowe zaliczane są najczęściej do potrzeb fizjologicznych, których
spełnienie związane jest bezpośrednio z biologicznymi właściwościami organizmu człowieka.
Potrzeby te klasyfikowane są w hierarchii potrzeb jako podstawowe, bez zaspokojenia
których człowiek nie może istnieć ani prawidłowo funkcjonować. Oczywiście potrzeby
zmieniają się, a ich zaspokojenie nie wywołuje stanu trwałego nasycenia, lecz przeciwnie
rodzi nowe pragnienia i aspiracje. Potrzeby odzieżowe mogą być zaspokajane zestawem
zróżnicowanych wyrobów, a poziom i struktura ich konsumpcji zależy zarówno od
czynników ekonomicznych, wieku osoby, statusu społecznego jak i uwarunkowań społecznokulturowych.
Zachowania jednostki w tym zakresie, podlegają silnym wpływom otoczenia.
Przynależność do danej grupy odniesienia obliguje do przyjęcia wzorców zachowań przez nią
ustalonych. Natomiast z psychicznymi źródłami potrzeb wiążą się szeroko rozumiane
tradycje, przyzwyczajenie i nawyki. Niezwykle ważnym zewnętrznym czynnikiem o dużej
sile oddziaływania jest moda.
2
Postępujący proces starzenia się społeczeństwa wymaga kształtowania środowiska
życia człowieka z uwzględnieniem osób starszych. Jednym z istotnych elementów tego
środowiska jest ubiór, który zapewniać powinien komfort higieniczno - fizjologiczny,
ułatwiać wykonywanie podstawowych czynności życiowych oraz przez dostosowanie do
ograniczeń wieku zwiększać samodzielność i wpływać korzystnie na poprawę zdrowia
i samopoczucia użytkownika.
Celem badań było opracowanie wymagań i zaleceń do projektowania kolekcji wzorów
odzieży dla (osób starszych) kobiet w wieku 60 - 80 lat. Do osiągnięcia wymienionego celu tj.
uzyskania pełnego obrazu tej grupy populacyjnej przeprowadzono badania psychologiczne samooceny stanu zdrowia i samopoczucia oraz potrzeb i preferencji w zakresie ubioru.
Równolegle - na tej samej grupie osób badanych - prowadzono pomiary
antropometryczne na podstawie, których opracowane zostaną dane do projektowania.
3. METODA BADAŃ
Badania samooceny stanu zdrowia i samopoczucia przeprowadzono metodą wywiadu
przy użyciu Kwestionariusza EASYcare (wersja polska-1999-2002). EASYcare jest systemem
szybkiej oceny fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu osoby starszej. Został on
opracowany do ukazania szerokiego obrazu potrzeb człowieka starszego, koncentrując się
głownie na jakości życia. Kwestionariusz opracowany został w ramach międzynarodowego
projektu Supporting Clinical Outcomes in Primary Care of the Elderly (SCOPE)
koordynowanym przez Uniwersytet w Sheffield (Wielka Brytania), pod auspicjami WHO
(Europejskiego Biura Regionalnego). Ze strony polskiej w pracach nad kwestionariuszem
EASY-Care uczestniczył Zakład Gerontologii Klinicznej i Społecznej Akademii Medycznej
w Białymstoku 1/.
Kwestionariusz EASYcare składa się z następujących modułów tematycznych: (1)
danych personalnych respondenta, (2) pytań oceniających zdolność widzenia, słyszenia,
samooceny stanu zdrowia, stanu emocjonalnego (depresji), (3) oceny sprawności w zakresie
instrumentalnych i personalnych czynności życia codziennego. Ze względu na cel badań
Kwestionariusz został uzupełniony o zagadnienia „Potrzeb i oczekiwań użytkowników
w zakresie ubioru”: (1) preferencje odzieżowe, (2) kryteria doboru odzieży, (3) używane
asortymenty odzieży, (4) propozycje zmian zmniejszających uciążliwość w użytkowaniu
ubioru, (5) zabezpieczenia potrzeb, (6) akceptacji wybranej kolekcji modnej odzieży.
4.
OSOBY BADANE I WARUNKI BADAŃ
Badania przeprowadzono w okresie wrzesień - grudzień 2000r. w godz. 10 - 18oo.
Badania Kwestionariuszem EASY - Care przeprowadzono na 120 osobach (kobietach),
w czterech 30 osobowych grupach w wieku: 60 - 64, 65 - 69, 70 -74, 75 - 80 lat. Wywiady
przeprowadzała ta sama ekipa badawcza, w dziennych domach opieki społecznej oraz
w grupie słuchaczek Uniwersytetu III Wieku w Warszawie, Społecznego Towarzystwa
Pomocy Geriatrii i Związku Kombatantów. Udział osób starszych w badaniach był
dobrowolny.
1/
Kierownik Zakładu dr hab. med. Barbara BIEŃ upoważniona przez Grupę Programową EASY-Care
udzieliła zgody na posługiwanie się polską wersją kwestionariusza.
3
5. WYNIKI BADAŃ
5.1
Samoocena zdrowia i samopoczucia osób starszych
Zebrany w badaniach materiał, chociaż skromny pod względem ilościowym, okazał
się bardzo interesujący. Analizowaną grupę osób starszych charakteryzuje zespół cech
wspólnych ze względu na ich obiektywną sytuację życiową oraz niski standard ekonomiczny,
szczególnie w grupie osób w zaawansowanym wieku (po 70 roku życia). Fakt przejścia na
emeryturę lub rentę powoduje pogorszenie statusu społeczno-zawodowego, a nawet obniżenie
miejsca w rodzinie.
Stan psycho-emocjonalny ludzi straszych jest wyrazem odczuć i opinii badanych na
temat postrzegania własnej osoby, sytuacji życiowej i osiągniętego w życiu poziomu
satysfakcji osobistej. Subiektywna ocena ludzi starszych stanowi indywidualny obraz starości
wykreowany przez nich samych i jest ważnym składnikiem dobrego lub obniżonego nastroju.
Wykładnikiem obniżonego nastroju jest poczucie osamotnienia, opuszczenia lub bycia
niepotrzebnym ( zgłaszało ok. 52% badanych). Nie wpływa dodatnio na zmianę poczucia
osamotnienia np. fakt mieszkania z rodziną. Poczucie osamotnienia pozostaje także w ścisłym
związku z samooceną stanu zdrowia - zły stan zdrowia lub obniżenie sprawności życiowej
(deklarowało ok. 30% badanych) jednoznacznie wpływa na silne odczuwanie samotności.
Pozytywnym wykładnikiem stanu emocjonalnego jest stopień zadowolenia z obecnego
życia oraz z satysfakcji dokonań życiowych ( ok. 45 % respondentów). Wydaje się, że liczba
osób, które wyrażają zadowolenie z obecnego życia nie zależy od stopnia zaawansowania
wieku starszego lecz od stanu zdrowia i bieżących uwarunkowań, do których należą np. dobra
sytuacja ekonomiczna, sposób zamieszkiwania, sprawność lokomocyjna , działalność w życiu
społecznym i towarzyskim.
Aktywność życia codziennego, ADL (od angielskiego Activity of Daily Living)
oznacza zestaw czynności niezbędnych do niezależnego funkcjonowania człowieka w jego
środowisku życiowym. W grupie badanych kobiet - niezależnie od wieku - kształtowała się na
wysokim stopniu sprawności (ok. 80 % badanych było samodzielnych) tylko niewielka grupa
wymagała wsparcia i pomocy rodziny ( ok. 12%).
Podsumowując, badana grupa kobiet w wieku 60 - 80 lat, dobrze odnajdywała się
w sytuacjach życiowych wynikających z ograniczeń wieku, a część z niej (ok. 35 %
badanych) poprzez swoją aktywność społeczną - uczestnictwo w wykładach Uniwersytetu III
Wieku, spotkaniach grup np. Towarzystwa Pomocy Geriatrii, kombatantów lub czynnego
udziału w życiu rodzinnym zachowała dobry stan psychofizyczny i pogodne usposobienie.
Poczucie bycia pełnoprawnym członkiem społeczeństwa tworzyło pozytywny klimat do
prowadzenia badań ankietowych obejmujących potrzeby i preferencje ludzi starszych
w zakresie ubioru.
Pytania były tak skonstruowane, że odpowiedzi pozwalały na uzyskanie informacji o:
• danych do projektowania wzorów uniwersalnych, o maksymalnych walorach
użytkowych (funkcjonalnych), dających gwarancję „dobrego” wyglądu
• dobrym poziomie wzorniczym,
• wykorzystaniu nowoczesnych tkanin o wysokich walorach higienicznofizjologicznych, trwałych i łatwych w konserwacji
• możliwie niskich kosztach produkcji, uwzględniających możliwości krajowej bazy
surowcowej.
Potrzeby osób starszych rozpatrywano przede wszystkim w aspekcie potrzeb
społecznych, bowiem ubiór jest wyrobem osobistym, mocno „zrośniętym” z użytkownikiem.
Ma znakomicie ułatwiać życie, zaspokajać indywidualne potrzeby i gusty nadążać za
bieżącymi tendencjami mody. Jednakże uzyskanie względnie obiektywnego
(reprezentatywnego) obrazu populacji ludzi starszych wymagałoby poszerzenia badań
o środowiska poza warszawskie.
5.2
Potrzeby i oczekiwania w zakresie ubioru
Zebrany materiał w zakresie potrzeb i preferencji był materiałem bogatym (mały
rozrzut wyników badań) pozwalającym na jego uogólnienie i określenie potrzeb, upodobań
i oczekiwań w zakresie ubioru. Wyniki badań kształtowały się następująco:
• 79% badanych kobiet preferuje styl racjonalny, standardowy o typie sportowym, który
daje gwarancję „dobrego” wyglądu i jest wyrazem świadomie stosowanego umiaru.
• okrycia wierzchnie: płaszcz - 87%, kurtka zimowa - 87%, kurtka letnia - 66%,
• odzież codzienna: spódnice - 99%, bluzki - 97%, kamizelki ciepłe - 88%, dresy - 60%,
• spodnie - 61%, garnitury - 14%, marynarka/ żakiet - 74%, sweter/wdzianko - 96%
• suknie: dwuczęściowe - 93%, jednoczęściowe - 12%, wizytowe - 54%
• tkaniny: naturalne (bawełna, len, wełna) - 78%, połączenie naturalnej ze sztuczną 43%
• dzianiny - 53%
• kolory: granat - 63%, zielony - 28%, pastelowe -53%, jasne - 37%
• funkcjonalność - 85%, wygoda w ubieraniu się - 76%, wygoda w użytkowaniu - 63%
• zapięcia: łatwe, proste, wygodne - 49%
• łatwość konserwacji i utrzymania czystości - 87%
• bielizna dzienna: biustonosz - 86%, koszulki tradycyjne -76%,podkoszulki T-shirt
53%, podkoszulki bez rękawów - 52%
• bielizna nocna: koszula - 76%, piżama - 48%, szlafrok - 73%
• pończosznictwo: rajstopy - 97%
• nakrycia głowy: beret - 74%, kapelusz - 54%, czapka z dzianiny - 42%
• buty: standardowe - gotowe - 91%.
Dodatkowe pytanie dotyczyło akceptacji kolekcji z magazynu mody. Prezentowana
kolekcja była akceptowana przez 85% ankietowanych kobiet. Głównym argumentem
wyrażanym w opiniach odnośnie zakupu nowej odzieży była dostępność ceny.
5.3
Wymagania do projektowania ubioru dla osób starszych
Warunki życia, stan zdrowia i styl życia osób starszych wskazują, że tzw. „ zestaw
minimum” odpowiadający podstawowym potrzebom użytkowników powinien stanowić bazę
w zakresie konstrukcji i formy poszczególnych części ubioru. Zestaw ten powinien być
rozwijany przez stosowanie zróżnicowanych wariantów, które powinny go wzbogacać
i uatrakcyjniać.
Ubiór powinien zapewniać:
• wielofunkcyjność i możliwość zestawiania w zależności od potrzeb
• odpowiednie cechy higieniczno-fizjologiczne, głównie w zakresie przewiewności
i higroskopijności, wyrażające się w zastosowaniu surowców naturalnych
i odpowiedniej konstrukcji odzieży
• komfort użytkowania, głównie w zakresie swobody ruchów, wygody w ubieraniu się
i noszeniu
5
•
komfort cieplny - przez zastosowanie surowców naturalnych i odpowiednią strukturę
ubioru
• łatwość manipulacji przy zakładaniu, zdejmowaniu, zapinaniu łatwość konserwacji prania prasowania i przechowywania
Wyniki badań wykorzystywane są przez projektanta i konstruktora odzieży do
przygotowywanej nowej kolekcji wzorów dla osób starszych.
LITERATURA:
1. Bień B.: Kwestionariusz EASY-Care: Założenia i metodologia badań, Gerontologia
Polska nr 7(2) 1999r. s. 37 - 41
2. Bień B.: Wpływ pozaontogenetycznych uwarunkowań starzenia na zdrowotną
i psychosocjalną sytuację ludzi starych: 15 - letnie przekrojowo-sekwencyjne badania
kohortowe ludzi starych w Białymstoku. Praca habilitacyjna. Wyd. uczelniane,
Białystok 1996r.
3. Dąbrowska - Kiełek W., Olejarczyk M.: Odzież i obuwie dla osób niepełnosprawnych.
Wydawnictwo IWP, Prace i Materiały zeszyt 95, Warszawa 1995
4. Nowak E.: Wyzwania dla ergonomii w świetle starzenia się populacji ludzkich.
Zastosowania ergonomii nr 4, 1999r.
NEEDS AND PREFERENCES OF THE ELDERLY IN THE SPHERE OF
CLOTHING
Abstract: One of the important elements of the life environment of the elderly is
clothing, which has to ensure hygiene and physiological comfort, facilitate performing
the basic vital activities (functionality), and through the adjustment to limitations
resulting from the old age enhance self dependence, and contribute to the health
improvement and well being of the user.
The aim of the study was to develop requirements and recommendations necessary for
designing a collection of clothes for elderly women aged 60 – 80. In order to have
a complete view of this population group, psychological tests referring to self estimation
of one’s health and feeling and to needs and preferences in the sphere of clothing were
carried on. The requirements developed can be used for the preparation of construction
and the design of clothing for the elderly.
6