docWykluczenie osób niepełnosprawnych na rynku pracy
download 
Reklamacja Transkrypt
Wykluczenie osób niepełnosprawnych na rynku pracy
Człowiek – najlepsza inwestycja ! Autor: Radosław Cichański Wykluczenie osób niepełnosprawnych na rynku pracy W Polsce mamy ponad 5 miliona osób niepełnosprawnych. W samym województwie kujawsko-pomorskim szacuje się, że żyje ponad 300 tysięcy osób z niepełnosprawnością. Tak, bardzo liczna grupa społeczna niestety wykazuje wysoką bierność zawodową. Na podstawie Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności w Polsce z 2008 roku, wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wyniósł - 20,8%, zaś współczynnik aktywności zawodowej - 23,9%. Dla porównania wśród osób pełnosprawnych wskaźnik zatrudnienia wyniósł - 69,4%, a współczynnik aktywności zawodowej - 74,7%. 1 Pomimo fatalnego statystycznego obrazu osób niepełnosprawnych na rynku pracy, istnieją różne formy i miejsca podjęcia pracy dla osób niepełnosprawnych. Trzeba pamięta, że oprócz dodatkowych uprawnień dla niepełnosprawnego pracownika, korzyści w zatrudnieniu osoby niepełnosprawnej mają także sami pracodawcy. Dlatego ważne jest pokazanie niepełnosprawnym pracownikom oraz ich potencjalnym pracodawcom, że warto jest zatrudniać osoby niepełnosprawne nie tylko w zakładach pracy chronionej. Otwarty rynek pracy Patrząc na strukturę pracujących osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w 2008 roku, widzimy, że 8,5% osób niepełnosprawnych jest pracownikami najemnymi na otwartym rynku pracy dofinansowanymi z SOD, zaś 24,8% osób niepełnosprawnych to pozostali pracownicy najemni.2 Niepełnosprawni pracownicy ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności pracujący na otwartym rynku pracy mają prawo do: 1 Sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy w Polsce w 2008 roku, www.niepelnosprawni.gov.pl, 10.02.2010. 2 Tamże. 1 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Człowiek – najlepsza inwestycja ! 1) 7 godzinnego dnia pracy – 35 godzin pracy tygodniowo 2) 10 dni dodatkowych urlopu wypoczynkowego 3) 15 minutowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek 4) zwolnienia od pracy z zachowaniem wynagrodzenia w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym lub wykonania badań specjalistycznych3 Powyższe przywileje mogą powodować u pracodawców niechęć do zatrudniania osób niepełnosprawnych. Trzeba jednak zaznaczyć, że z tytułu zatrudnienia osoby niepełnosprawnej przedsiębiorstwo ma również duże korzyści, które w pełni rekompensują takie zatrudnienie. Ponieważ pracodawca zatrudniający osoby niepełnosprawne, może skorzystać z: 1) dofinansowania do wynagrodzenia pracowników niepełnosprawnych4, 2) szkolenia osób niepełnosprawnych, 3) refundacji wyposażenia stanowiska pracy, 4) refundacji kosztów tworzenia lub przystosowania miejsc pracy5, 5) refundacji wynagrodzenia asystenta osoby niepełnosprawnej6 Chroniony rynku pracy Pracownicy zakładów pracy chronionej stanowią 35,4% ogółu pracujących osób niepełnosprawnych. Niepełnosprawni pracownicy ZPCh stanowią, więc najliczniejszą grupę wśród niepełnosprawnych pracowników.7 Status zakładu pracy chronionej przyznaje wojewoda pracodawcy, który zatrudnia nie mniej niż 25 pracowników, gdzie 40% zatrudnionych stanowią osoby niepełnosprawne 3 Siemaszko A., ABC.. dla pracownika z niepełnosprawnością i pracodawcy, Biblioteczka dla Osób Niepełnosprawnych, Warszawa 2009, s.12-15. 4 Dotyczy to pracodawców zatrudniających mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełen etat oraz pracodawców zatrudniających powyżej 25 pracowników, którzy osiągnęli wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych na poziomie co najmniej 6%. 5 6 Obie refundacje dotyczą pracodawców zatrudniających na 36 miesięcy bezrobotną osobę niepełnosprawną Wrooski S., Pomoc publiczna na zatrudnianie o prawo i praktykę postępowania, Warszawa 2009, s. 132. pracowników niepełnosprawnych w oparciu 7 Sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy w Polsce w 2008 roku, www.niepelnosprawni.gov.pl, 10.02.2010. 2 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Człowiek – najlepsza inwestycja ! ( w tym 10% ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności) lub 30% niewidomych, chorych psychicznie lub upośledzonych umysłowo posiadających znaczy lub umiarkowany stopień. Obiekty tego przedsiębiorstwa muszą uwzględniać potrzeby osób niepełnosprawnych. Dodatkowo pracodawca musi zapewnić swoim pracownikom doraźną i specjalistyczną opiekę medyczną oraz poradnictwo i usługi rehabilitacyjne.8 Pracodawca za prowadzenie ZPCh korzysta z dodatkowych przywilejów m. in. w postaci zwolnień podatkowych czy dofinansowani do oprocentowania kredytów. Pracownicy zakładów pracy chronionej oprócz uprawnień przysługujących niepełnosprawnym pracownikom zatrudnionym na otwartym rynku pracy, uzyskują dodatkową pomoc z zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych. W ramach indywidualnej pomocy niepełnosprawny pracownik ZPCh może korzystać z dofinansowania m. in.: zakupu leków, dojazdów do pracy, zakupu sprzętu rehabilitacyjnego, kształcenia w szkołach średnich lub wyższych, podstawowej i specjalistyczną opiekę medyczną czy tłumacza migowego.9 Należy też wspomnieć, że oprócz zakładów pracy chronionej istnieją w Polsce jeszcze dwie inne organizacyjne formy aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych są nimi: zakłady aktywizacji zawodowej oraz warsztaty terapii zajęciowej, które przede wszystkim zajmują się rehabilitacją społeczną. Własna działalność gospodarcza Wśród pracujących osób niepełnosprawnych 5% pracuje na własny rachunek poza rolnictwem, a 2,2% osób niepełnosprawnych jest pracodawcami.10 Zapewne wpływ na to ma preferencyjne traktowanie przez państwo niepełnosprawnych przedsiębiorców. 8 Siemaszko A., ABC.. dla pracownika z niepełnosprawnością i pracodawcy, Biblioteczka dla Osób Niepełnosprawnych, Warszawa 2009, s. 26. 9 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2007 r. w sprawie zakładowych funduszy rehabilitacji osób niepełnosprawnych. 10 Sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy w Polsce w 2008 roku, www.niepelnosprawni.gov.pl, 10.02.2010. 3 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Człowiek – najlepsza inwestycja ! Pierwszą taką pomocą jest dotacja na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej. O powyższą dotację ubiegać się mogą tylko osoby niepełnosprawne, które zarejestrowane są w urzędzie pracy jako osoby bezrobotne lub poszukujące pracę, ale niepozostające w zatrudnieniu. Przedsiębiorca ubiegający się o taką dotacje nie może też wcześniej korzystać ze środków publicznych na ten cel.11 Wniosek o udzieleni dotacji osoba niepełnosprawna składa przeważnie w Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie lub w Miejskim Ośrodku Pomocy Rodzinie właściwym ze względu na miejsce zamieszkania wnioskującego. Podstawowymi warunki branymi pod uwagę przed udzieleniem dotacji są: a) przewidywane efekty ekonomiczny przedsięwzięcia b) popyt i podaż rynku lokalnego c) uprawnienia i kwalifikacje wnioskodawcy d) kalkulacje wydatków na rozpoczęcie biznesu e) wysokość środków własnych wnioskującego Uzyskanie dotacji, zależne też jest niestety od wysokości środków PFRON przeznaczonych na ten cel w roku.12 Maksymalną kwotą dotacji jaką może otrzymać osoba niepełnosprawna na rozpoczęcie dzielności gospodarczej jest piętnastokrotność przeciętnego wynagrodzenia, czyli 46.707,9 zł13 Drugą formy pomocy dla osób niepełnosprawnych jest dofinansowanie odsetek od kredytów zaciągniętych na kontynuowanie działalności gospodarczej. Z tego typu pomocy nie mogą korzystać osoby, które już korzystały z pożyczki PFRON lub urzędu pracy na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Dofinansowania odsetek nie mogą również otrzymać osoby, których pożyczka została w całości umorzona lub spłacona. Wnioski tak samo jak wcześniejszą dotacje składa się do PCPR lub MOPR. 11 BIFRON Biuletyn Informacyjny Paostwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, 4-5/2009, s. 4- 6. 12 Zatrudnienie osób niepełnosprawnych – Informacje dla pracodawców oraz dla osób niepełnosprawnych zakładających firmę, projekt Zatrudnienie osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy II, PFRON 2009, s. 28-30. 13 Przeciętne wynagrodzenie w trzecim kwartale 2009 r. wyniosło 3113,86 zł, Komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 10 listopada 2009 r., www.gus.gov.pl 4 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Człowiek – najlepsza inwestycja ! Do wniosku oprócz kserokopii orzeczenia należy również dostarczyć: umowę kredytową wraz z harmonogramem opłat; oświadczenie o nieskorzystaniu z pożyczki na rozpoczęcie działalności gospodarczej; informacje o uzyskanej pomocy publicznej w okresie 3 lat przed złożeniem wniosku oraz zaświadczenie z urzędu skarbowego o prowadzeniu działalności gospodarczej i o nie zaleganiu z podatkami. Wnioskodawca w sumie może ubiegać się o dofinansowanie do 50% oprocentowania kredytu bankowego.14 Uzyskana pomoc w takiej formie udzielona jest na zasadach de minimis.15 Ostatnią formą wsparcia niepełnosprawnych biznesmenów jest refundacja składek na powszechne ubezpieczenie społeczne. Z tej formy pomocy mogą korzystać wszyscy niepełnosprawni przedsiębiorcy. Podstawą otrzymania refundacji składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe jest ich terminowe opłacanie w całości. Wnioski o udzielnie refundacji składek za dany miesiąc składa się do PFRON. W terminie do ostatniego dnia miesiąca w którym upłynął czas na opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne. Fundusz refundacji składki dokonuje w terminie 14 dni od dnia otrzymania kompletnych dokumentów.16 Telepraca Według Komisji Europejskiej telepraca jest metodą wykonywania pracy, w której pracownik pracuje poza miejscem pracy pracodawcy, a wyniki pracy dostarcza pracodawcy za pomocą technologii informacyjnych, przede wszystkim Internetu. Obecnie możemy wyróżnić następujące rodzaje telepracy: A. Telepracę wykonywaną w domu B. Telepracę wykonywaną poza domem Do tego drugiego rodzaju telepracy zaliczyć należy telepracę mobilną wykonywaną podczas podróży, w hotelu lub u klienta oraz telepracę wykonywaną w specjalnych 14 Zatrudnienie osób niepełnosprawnych – Informacje dla pracodawców oraz dla osób niepełnosprawnych zakładających firmę, projekt Zatrudnienie osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy II, PFRON 2009, s. 31-32. 15 Bezzwrotna pomoc paostwa dla pracodawców do wysokości 200 tys. euro w ciągu 3 lat. 16 BIFRON Biuletyn Informacyjny Paostwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, 4-5/2009, s. 6- 7. 5 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Człowiek – najlepsza inwestycja ! telecentrach i telechatkach.17 Dla osób niepełnosprawnych zdecydowaniem najkorzystniejszą formą telepracy jest praca wykonywana w domu. Wynika to z wyeliminowania problemu pokonywania dodatkowych barier architektonicznych, zwłaszcza u osób z niepełnosprawnością ruchową. Ponadto osoby pracujące w domu osoby niepełnosprawne mogą liczyć na pomoc najbliższych członków rodziny, a także korzystać na miejscu z własnego specjalistycznego sprzętu komputerowego czy rehabilitacyjnego. Obecnie telepraca uważana jest za jedną z form aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Dlatego Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych realizuje program pt.: „Telepraca oraz inne elastyczne formy zatrudnienia osób niepełnosprawnych”. W ramach obszaru B tego programu niepełnosprawny telepracownik może strać się o dofinansowanie do zakup: sprzętu komputerowego, faksu, telefonu, specjalistycznego oprogramowania komputerowego oraz instalacji łącza internetowego. 18 Telepraca z jednej strony dzięki komfortowi pracy w domu umożliwia osobie niepełnosprawnej podjęcie pracy oraz rozwój zawodowy zgodny z jej umiejętnościami i kwalifikacjami. Jednakże z drugiej strony może doprowadzić do dalszej izolacji osób niepełnosprawnych, zamykając takie osoby na czas pracy w domu. Dlatego uważam, że telepraca powinna być uzupełnieniem do pełnego etatu osoby niepełnosprawnej a nie jedyną formą pracy. Zwłaszcza, że telepraca idealnie nadaje się do wykonywania takich zawodów jak: tłumacz, edytor tekstu, grafik komputerowy czy prawnik. Dlaczego są osoby niepełnosprawne są wykluczone z rynku pracy? W Polsce ciągle brakuje młodych i kreatywnych niepełnosprawnych liderów, którzy by mogli zaktywizować społecznie i zawodowo pozostałe osoby niepełnosprawne. Obecnie w kraju mamy bardzo mało niepełnosprawnych polityków, duchownych, dziennikarzy, nauczycieli czy biznesmenów. Osoby niepełnosprawne są mało aktywne w organizacjach pozarządowych skupiających osoby niepełnosprawne jak i osoby pełnosprawne. Między innymi brakuje ogólnopolskiego zrzeszenia studentów niepełnosprawnych (podobnego do 17 Janiec M., Czerniak T., Kreft W., Piontek R., Reorganizacja działalności przedsiębiorstwa ze względu na zastosowanie telepracy – poradnik, Warszawa 2006, s. 16-36. 18 Informator – przewodnik osoby niepełnosprawnej, PFRON, Warszawa 2008, s. 26-27. 6 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Człowiek – najlepsza inwestycja ! NZS lub ZSP), który by walczyło o prawa studentów z niepełnosprawnością oraz aktywizowało zawodowo niepełnosprawnych absolwentów. W programach dotyczących aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych jest zbyt duża przewaga szkoleń (teorii) nad praktykami (doświadczeniem). Często bywa tak, że osoba niepełnosprawna starająca się o prace nie może udowodnić swojemu przyszłemu pracodawcy, że może wykonywać pracę podobnie jak inne pełnosprawne osoby. Dlatego w procesie kształcenia osób niepełnosprawnych powinien być wprowadzony jak najszybciej rozbudowany system praktyk i staży. Dobrym rozwiązaniem byłby dodatkowe, co semestralne obowiązkowe praktyki dla niepełnosprawnych uczniów lub studentów. Pozwoli to także włączyć pracodawców do procesu kształcenia osób niepełnosprawnych, którego celem powinna być przede wszystkim praktyczna nauka zawodu. Integracja społeczna osób niepełnosprawnych z osobami pełnosprawnymi nadal jest daleka od ideału. Dlatego w wielu dziedzinach życia osoby niepełnosprawne stanowią coś egzotycznego dla otoczenia. Podobnie jest z pracą, gdzie trudno jest spotkać niepełnosprawnych dyrektorów czy kierowników. Możemy akceptować niepełnosprawną sprzątaczkę, ale niepełnosprawny nauczyciel budzi już obawy rodziców uczniów. Ważne jest, więc jest już od najmłodszych lat aby osoby niepełnosprawne mogły się bawić czy uczuć z osobami pełnosprawnymi. Często jest tak, że przed zatrudnieniem osoby niepełnosprawnej pracodawcę jak i samą osobę niepełnosprawną przed podjęciem pracy odstraszają zapisy orzeczeń ZUS np. „osoba całkowicie niezdolna do pracy”. Pracodawcy nie wiedzą, że taką osobę można zatrudnić. Przyszli pracodawcy nie wyobrażają sobie też jakie prace w ich przedsiębiorstwie mogłyby wykonywać osoba niepełnosprawna, która zgodnie z zapisem orzeczenia jest niezdolna do pracy. Przykładowo osoby niewidome mogą doskonale funkcjonować w pracy biurowej. Wystarczy, że niewidomy pracownik ma własny specjalistyczny sprzęt komputerowy a samodzielnie może redagować pisma, sprawdzać akty prawne czy odpowiadać na korespondencję e-mailową. Dlatego istotne jest, żeby pracodawcy dawali szanse osobom niepełnosprawnych zatrudniając ich chociażby na okres próbny. Dzięki temu będę mogli w praktyce sprawdzić przydatność niepełnosprawnego pracownika. 7 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Człowiek – najlepsza inwestycja ! Główną przyczyną bierności osób niepełnoprawnych na rynku pracy są niekorzystne przepisy prawne powodujące spore ograniczenia dla osób posiadających renty socjalne. Prowadzi to do samo wykluczenia osób niepełnosprawnych, które nie chcą podejmować pracy, ze względu na automatyczne zawieszenie im renty socjalnej.19 Sprowadza się to do pewnego rodzaju patologii, gdyż osobom niepełnosprawnym nie kalkuluje się rozpoczęcie pracy! Pewnym rozwiązaniem tego problemu byłoby zlikwidowaniem limitów dochodowych dla rencistów socjalnych, którzy chcą dodatkowo zarobić. Możliwość nieograniczonego zarobkowanie rencistów socjalnych z jednej strony przyczyni się do zaistnienia osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Z drugiej strony spowoduje dodatkowe wpływy do budżetu państwa z tytułu opłaconych przez te osoby podatków i składek.20 Przydatne strony internetowe: www.niepelnosprawni.gov.pl – strona internetowa Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych www.pfron.org.pl – strona internetowa Państwowego Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych www.popon.pl – Niepełnosprawnych strona internetowa Polskiej Organizacji Pracodawców Osób www.niepelnosprawni.pl – największy portal internetowy dla osób niepełnosprawnych w Polsce www.sprawnizawodowo.pl – strona internetowa projektu "Wsparcie zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy II" www.bezbarier.pl – niepełnosprawnych portal internetowy z bazą danych ofert pracy dla osób www.actus.free.ngo.pl – strona internetowa Stowarzyszenie Aktywizacji Zawodowej i Społecznej Osób Niepełnosprawnych ACTUS www.faz.org.pl – strona internetowa Fundacji Aktywności Zawodowej www.ofon.net – Ogólnopolskie Forum Osób Niepełnosprawnych 19 Limit dochodowy rencisty socjalnego wynosi 30% przeciętnego wynagrodzenia 20 Kniesiewicz T., Ile można dorobid?, Praca, 1/2009, bezpłatny dodatek do magazynu Integracja, s. 2-3. 8 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Człowiek – najlepsza inwestycja ! www.zpchr.pl - internetowy serwis bazodanowy pracodawców osób niepełnosprawnych www.telepraca-efs.pl – strona internetowa projektu „Telepraca. Ogólnopolski program promocji i szkoleń dla przedsiębiorców” 9 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
