Psychoaktywne analogi strukturalne katynonu
Transkrypt
Psychoaktywne analogi strukturalne katynonu
Bogdan Szu knlski D ariusz B łachut Psychoaktywne analogi strukturalne katynonu - nowa klasa narkotyków zmodyfikowanych Wstę p Monitorowanie rynku narkotykowego jest zadaniem skomplikowanym ze względu na zachodzące na nim trud ne do przewidzenia zmiany po legające na pojawianiu się coraz to nowych substancji psychoaktyw nych, które zastępują narkotyki obejmowane kontrolą prawną, Dlatego skuteczny system kontro li rynku musi bardzo szybko reagować na pojawianie się nowych narkotyków stanowią cych zagroże nie zdrowotne i społecz ne. W monitorowaniu rynku narkotykowego pod k ąte m pojawiania się na nim nowych substancji psychoaktywnych i oceny związanych z tym zagroże ń wiodącą rolę odgrywa Europejskie Centrum Monrtorowania Narkotyków i Narkomanii (European Monitoring Centre on Drugs and Drug Addiction - EMCODA), a ści ś lej jego Komitet Naukowy. Centrum ma do dyspozycji Europejską Sieć Informa cji o Narkotykach i Narkomanii (European tntormetion Network on Drugs and Drug Addiction), czyli tzw. sieć Reitox (skrót utworzono od nazwy tej sieci w języku francuskim - Reseau Europeen d'ln/ormation sur les Drogues et les Toxicomanies) . Jest to infrastruktura oparta na sieci Internet, przeznaczona do zbierania i wymiany informacji i dokumentacji na temat nadużywanych lub n iewłaściwie używa n yc h substancj i psychoaktywnych i łącząca krajowe sieci informacji o narkotykach . EMCDDA we współpracy z państwa mi członkowskimi Unii Europejskiej organizuje sieć Reitox i koordy nuje jej funkcjonowanie. Informacje dostarczone EMCDDA przez krajowe punkty kontaktowe sieci Reitox u mo żl iwiają tej organizacji s zy bką reakcję na niekorzystne i g rożn e zjawiska na rynkach narkotykowych w poszczególnych krajac h Unii Europejskiej i skuteczne przeciwdziała nie im. Każda nowa substancja psychoaktywna pojawi ająca się na rynku narkotykowym i mogąca stanowić potencjalne zagrożenie dla zdrowia publicznego podlega rejestracji i charakterystyce w formie Formularza Sprawozdawczego o Nowej Substancji Psychoaktywnej (Reperting Form on New Psychoactive Drug), a uzyskane informacje są udostęp n iane zainteresowanym za poś redn i ct wem sieci Reilox. Charakterystyka ta dotyczy struktury związ k u , jego wyg l ąd u, wł a sn o ś c i , metody otrzymywania, drógtransportu, ewentualnego zastosowania medycznego, potencjalnych zagrożeń dla zdrowia publicznego , a także preparatów, PROBLEMY KRYMINA LISTY KI 274(4) 201 1 w jakich występuje. Stanowi to mechanizm szybkiej wymiany informacji o nowych substancjach psychoaktywnych i pierwszy etap procedury prowadzącej do objęcia niebezpiecznych substancji kontrolą [1J. Dzięki systemowi Reitoxwwielu krajach Unii Europejskiej ujawniono ostatnio występowanie szeregu wywodzących się z katynonu syntetycznych narkotyków (ryc. 2), które albo już znalazły się na nielegalnym rynku jako g rożne składniki różnych "mieszanek ziołowych" sprzedawanych jako tzw. .dopa lacze'". albo m og ą się na nim znależć w naj b liższej przyszłości [3J. Wyprodukowano je, do konując modyfikacji struktury cząsteczki katynonu, przy czym charakter tych modyfikacji bardzo przypomina otrzymywanie w nielegalnych laboratoriach przed 20 laty analogów strukturalnych amfetaminy i metamfetaminy. Polegały one w pierwszej kolejności na N-metylacji amfetaminy, następnie na wprowadzaniu do pierścienia benzenowego różnyc h podstawników (rodniki alkilowe, alkoksylowe, podstawniki alkilotiolowe, halogeny) oraz cyklicznego układu dioksymetylenowego i wreszcie na wyd łużaniu o jeden atom wę gla łańcucha bocznego. W wyniku tych modyfikacji powstała duża grupa z wi ąz ków psychoaktywnych ok reślanych potocznie mianem amfetamin. Waż n i ej s ze z nich występują w pi ś m i enn i ctw i e podakronimami PMA, OMA, TMA, DOM, DOET, DOB, MDA, MDMA , MDEA, przy czym najbardziej znanym przedstawicielem tej grupy jest MDMA (3',4'-metylenodioksymetamfetamina, ecstasy), cieszący s ię dotychczas dużą populamością wśród narkomanów [4J. Kierunki modyfikacji cząsteczki katynonu Katynon, z którego wywodzą si ę katynony, jest aktywnym składnik iem psychoaktywnego krzewu Catha edulis (Czuwaliczka jada lna) - khat z rodziny dławiszowatych (Celastraceae). Jest on w głównej mierze odpowiedzialny za stymu lujące działanie tej rośliny na ośrodkowy układ nerwowy (OUN). Budową przypomina amfetaminę , od której różn i się tylko o becnością grupy ketonowej przy węglu fJ łańcucha bocznego [5, 6]. Katynon można otrz y mać ze ś w i eżych li ś ci krzewu Catha eouus metodą ekstrakcji, jedn a kż e jest on związkiem niet rwały m d oś ć szybko ul eg aj ą cym dimeryzacji i przemianie w norpseu doefedrynę 5 o metkatinon katinon o o Ryc. 1. Charakterystyczne miejsca modyfikacji strukturalnych w cząstecz ce katynonu z zaznaczeniem pozycji li i P Fig. 1. Generic sites tor structura' van'alions ot cathinone, detai/ing li and p pasitians ź ródło (ryc. 1- 24): Darius z Btacnut Nadużywan ie katynonu drażnienie , bezsenność . grozi zawałem wywołuje utratę ła k n i e ni a , metamfepramon Etkatinon o o roz- halucynacje i napady paniki oraz CI serca. Kierunki zmian w strukturze cząsteczki katyno nu (ryc. 1) dokonywane podczas syntezy narkotyków z grupy katynonów są n astępujące : wprowadzanie do pierści e n i a benzenowego rodników (alkilowego , alkoksy lowego , alkilenodio ksylo wego, halogenowego lub halogenoalkilowego) (R,) - N-alk ilacja (jednym lub dwoma rodnikami alkilowymi) (R, i R, ) p rzyłączanie do węgla a rodnika alki lowego o róż nej liczbie atomów węgla (R,) wykorzystan ie atomu azotu (samego iub z dołączo nymi do niego rodnikami R, i R, ) do budowy pierści enia heterocyklicznego ( n aj cz ę ś c i ej pirolidynowego) . Wp rowa dzenie tych zmia n dało począte k dużej gru pie psychoaktyw nyc h związ ków nazywan ych katynonami lub pochodnymi katyn onu , które za sług uj ą na szczególną uwa- ze wz g l ęd u na niebezpieczne właś c i wo śc i i wzrastaj ące rozpowszechnienie. Ich pojawienie się i szybkie zdobycie buproprion amfepramon Ryc. 2. Budowa chemiczna psychoaktywnych analogów katynonu otrzymanych w wyniku alkilacji grupy aminowej Fig. 2. Chemical structure(s) ot psychoactive compaunas structurally denvea trom cathinone by substitution at lhe nitrogen atom withalky/ ar dialkyf groups Gdy oprócz alkilacji grupy aminowej rodn ikiem metyl owym lub etylowym do cząsteczki katynonu zostanie wprowadzony rodn ik dioksymetylenowy powstaje metylon i etylo n, a gdy dodatkowo o jeden ato m węg la ulegni e wydł uże ni u łań cu c h - tworzy się butylon. gę p i e rście ń b enzenowy (rodnik fenylowy) liczn ej rzeszy odbiorców było prawdopodobni e wynikiem zmniejszenia do stęp n o śc i i o b n i ż e n i a jakoś ci obecnych na Przez wprowadzenierodnika metylowego do pi erści e ni a rynku nielegalnych narkotyków jak ecsta sy czy kokaina. Warto p rześ l ed z i ć , w jaki sposób powstawały poszczegól ne zwi ąz ki z grupy katynonów i jak im zmianom ule gały przy tym różn e elementy struktury katyn onu. benzenowego metkatyno nu powstaje mefed ron (4'-metylometkatynon), najbardziej rozpowszechniony i g ro żn y analog katynonu . Zastą p ien ie rodni ka metylowego rodnikiem metoksylowym daje inny niebezpieczny narkotyk - metedron (4' -metoksymetkatynon) , a atomem fluoru - Ilefedron (4'-fiuorometkatynon) i 3-fluorometkatynon [8J (ryc. 3). Grupa am inowa W wynik u alkilacji grupy aminowej katynonu jednym lub dwoma rodnikami metylowymi lub etylowym i powstają cztery substancje psychoaktywne [7]: Metkatynon (N-metylokatynon), N,N-dimetylokatynon, Etkatyn on (N-etylokatynon), N,N-dietylokatynon (ryc. 2). Je śli w alkilacji grupy aminowej uczestni czy rodnik butylowy (III rz) , a do pierścienia benzenoweg o zostanie wprowadz ony atom chloru, tworzy s ię bupropr lon, 6 Rodn ik p irol idynylowy zamiast grupy aminowej W grupie 11 analogów struk turalnych katynonu, poprzez za stą pi e n i e grupy ami nowej rodnikie m pirolidyn ylowym , można wyróżnić cztery podgrupy narkotyków (w nawiasach podano ich akronimy) będą ce wyni kiem dodatkowych (poz a wp rowadzeniem rodnika pirolidynylowego) zmian strukturalnych (ryc . 4): wsta łyc h PROBLE MY KRYMINALISTYKI 274(4) 201 1 o o o o I mefedron f1efedron metedron o o o F metylon bufedro n f1uorometkatinon o o butylon pentylon o etylon Ryc . 3. Budowa chemiczna psychoaklywnych analogów kalynonu otrzymanych w wyniku wprowadzenia do alkoksy lowego, dioksymety lenowego lub atomu chlorowca pierścienia benzenowego rodnika alkilowego, Fig. 3. Chemical structure(s) ot psychoactive compounds structurally derived trom csmmone by subslitution in the pheny! ring with alkyl, alkoxy, alky!enedioxy ar halide substituents 0\0 0\:0 ~I ::::,... 1 ::::,... a -PPP dr° I O a ~P B P O ~I O O O O pirov aleron (MPVP) ::::,... MOPPP MPPP Ryc . 4. Budowa chemiczna psychoaktywnych analogów katynonu otrzymanych w wyniku pirolidyno wego MPBP włącze n ia atomu azotu grupy aminowej w strukturę pierścienia Fig. 4. Chemical structure(s) ot psychoactive compounds structurally derived trom cathinone by inclusion ot nitrogen atom in a pyrrolidine ring PROBL EMY KRYMINALI STYKI 274(4) 2011 7 wprowadzenie do pierścienia benzenowego rodni - ka metoksylowego (MOPPP), wydł u ż e ni e łańcucha z trzech (a-PPP) do czterech (a-PBP) i p ięciu (a-PVP) atomów węgla , wprowadzenie rodn ika mety lowego do p ierścien i a benzenowego oraz wyd ł uż e ni e ła ń cu c ha (MPPP) do czte rech (MPBP), ści u (MPHP) atom ów węg la , p ięci u z trzech (MPVP) i sze- d ołącze n ie do p ie rścien ia benzenowego cyklicznego u kład u dioksymetylenowego i wy dłu ż e nie ła ńcu cha z trzech (M DPPP) do czterech (MDPBP) i p i ęciu (MDPVP) atomów węgla. Modyfikacje struktury katynonu, dok onywane we d ł u g opisanych schematów przez nielegalnych produ cent ów, d op rowadziły do otrzymania 28 psychoaktywnych katy nonów (tabela 1), któ re były sukce syw nie wprowadzane na rynek. W nazewn ictwie pochodn ych katynon u d ość rzadk o stosuje si ę zalecan e prze z Mi ędzynarodową U nię Che mii Czys tej i Stosowanej (l UPAC) nazwy systematycz ne, bo są dł ug ie i w po toczn ym uż yc iu niewygodne, u stępują w ię c miejsca nazwom zwyczajowym, półsystem atycznym lub akro nimo m . Niektóre na zwy zwy czajowe bywają jednak bardzo podobne, np . mefedron , metedron i metylon czy etylon i eutylon, co może prowadzi ć do pomyłek i nie- bezpiecznych komplikacji z zagrożeniem zdrowia włą cz nie. W piśmiennictwie występują również różne nazwy Grupa aminowa katynonu zastąpiona inny m dioksymetylenowego do pierścienia benzenowego - BMDP, a przez wydłużenie łańcucha katynonu o jeden atom węgla - BMDB [9]. W przypadku powyższych związków nie jest jasne, czy niekonwencjonalne, wykorzystujące np . to, że katynony można tra ktować jako p- keto (bk) analog i odpowiednich fenetyloam in (fenyloetyloamin). Sam katynon jest analogiem amfetaminy z grupą ketonową przy węglu p, czyli jak piszą niektórzy autorzy - p-keto amfetaminą. Aby zaznaczyć tę różnicę, przed akronimem związku z grupy "amfetamin" stawia się litery bk (fi-keto). W ten sposób metylon zapisuje się jako bk-MDMA, etylon jako bk-MDEA, butyl on jako bk-MBDB, a metedron jako bk-PMMA. są To uproszczone nazewnictwo rodnikiem Przez za st ą p i e n i e grup y aminowej rodnikiem ftalimidylowym otrzymano a-ttalimidopropiofenon, przez zastą pienie jej rodnikiem benzyloaminowym z jednoczesnym dołączeniem układu one docelowymi substancjami o właściwościach psy- choaktywnych, czy też swoistymi półproduktami, prekursorami służącym i do otrzymania pożądanego narkotyku. Pochodne ttal imidowe mogą być otrzymane w syntezie Gabriela z odpowiedn ich bromoketonów i ftalimidku potasu, a następn ie ł atwo ulec przekształceniu do ketoamin w reakcji z hydrazyną , w e d ł u g ryciny 5. Z kolei benzylowe pochodne Bz1 i Bz2 mogą być otrzymane w reakcji pochodnych bromopropiofenonów i benzyleaminy, według ryciny 6. N-benzyloketoaryloaminy łatwo jest przekształcić do odpowiedn ich ketoary loam in K1 i K2 . Nal eży j ed n ocze ś nie zaznaczyć, że N-benzylopochodne Bzl i Bz2 są analoga mi znanego leku o nazw ie benzfetamina , który w organ izmie iudzkim ulega metabolizmowi do amfe taminy i metamfetaminy. Jest w ięc prawdopodobne , że obie benzy loam iny mogą m ieć dz iałanie psychoaktywne przez swoje aktywne metabolity - katynony K1 i K2 (ryc. 7). o ~_Br R s p rzed aż y jednak za pośrednictwem Internetu, co ŚWiadczy o ich stałe j obecności na narkotykowym rynku Unii Europejskiej. Ty lko nieznaczna ich czę ść nie pojawiła się dotychczas w tych materiałach lub pojawiała się w nich sporadycznie. Spośród licznych pochodnych katynonu otrzymywanych metodami syntezy trzy znalazły zastosowanie w leczn ictwie. Są to: buproprion (Zyban) wykazujący d z iałanie przeciwdepresyjne oraz dietyloproprion (Amfepramon) i piro- waleron - supresanty łakn ien ia . HLv~-r- ~ stwarzać kłopoty, zwłaszcza O~ o _----"-_ może gdy na wstępie nie zostanie wyjaśnione znaczenie użytego przedrostka, a czytelnik nie pam ięta , jakie struktury k ryj ą się pod akronimami analogów amfetaminy. Policja i służby celne krajów Europy wykrywały i wykrywaj ą większość wymienionych wyżej katynon ów w konfiskowanych materiałach oraz preparatach oferowanych do pewne I O NH,-NH, • R Ryc. 5. Synteza pochodnych metędrenu metodą Gabr iela Fig. 5. Synthesisot mephedrone derivatives by meansot Gabriel method 8 PROBLEMY KRYMIN ALISTYKI 274(4) 2011 o 0)'" R o .. ~ IR' R, H~ 0)'" (JN~ R R,=H Bz1 OI ~I H:lPd , P • ~ R, K1 R,=H R,·CH 3 K2 I~ N 0)'''' R R,=H R,=CH] Ba R,""CH J ~ o ~ ... ... dealkJlacja benzt eta mma OI OI NH ~ I ~I , H N , Ryc. 6. Synteza pochodnych meledronu przez hyd rog enoliz ę odpowiednich pochodnych N-benzylowych Fig . 6. Synthesis ot mephedronederivatives by means of hydrogenolysis ot theirN-benzyl derivalives o O O ą\ ąY 9"1 ~I Lo O MOPPP ~ Lo o ~~ O O o ~ ~I Lo BMOP MOP SP ~ 9" 1 O o ~~ ~ Lo B MDB Ryc. 7. Budowa chemiczna psychoaktywnych analogów katynonuotrzymanych w wyniku dołączenia do pie rścienia benzenowego podstawnikadioksymetyrenoweqo . a do atomuazotu różnych podstawników cyklicznych Fig. 7 . cnemcst structure(s) ot psychoactive compounds structuralfy derived!rom cathinone by substitution in the phenyl ring with alkylenedio)(y substituent and at me nitrogen atom withdifferent cycJic substituents Podobnie jak fenetylaminy , zmodyfikowane narkotyki z grupy katynonów występują w dwóch tormach stereoizomerycznych, które mogą wykazywać różną a ktywn ość biologiczną , jednakże większość syntetycznych pochod nych katynonu tworzy mieszaniny racemiczne. Uważa się , że racemizacji sprzyja tautomeria keto-enolowa katynonów. Katy non jest stosunkowo mało stabiln y i p rzeks ztałca się w dimer (3,6-dimetylo-2,5-difenylopirazyna) . Produk cja psychoaktywnych analogó w katynon u na w i ększ ą s ka lę odbywa s ię w Chinach, natom iast przygotowan ie do dystrybucji i s p rz e d a ż y na niel egalnym rynku ma miejsce w docelowych krajach europejskich . Katynony występują n aj c z ęś c i ej jako chlorowodorki mające postać białego lub brunatnego proszku (95%) , a tylk o 4% w postaci tabletek lub k ap sułek. Najczę ściej spotykanymi PROBLEMY KRYMINALISTYKI 274(4) 2011 substancjami zatałszowującymi katynony są: benzokaina, lidokaina, kofeina i paracetamol, ale niekiedy rów n ież g roź n e narkotyki: kokaina i benzylopiperazyna (BZP). Katynony, tak jak strukturalnie podobne do nich amfetaminy, dz i ał aj ą na OUN sty m u l ująco , jednak nieco sła b iej prawdopodobnie z powodu o bec ności grupy II-ketonowej war u nk uj ąc ej wyżs z ą po larn oś ć i powolniejsze przenikanie przez b ari e rę krew-mózg. Na temat metabolizmu katynonów wiadomo niewiele, bo okres ich obecnośc i na rynku jest jeszcze stosunkowo krótki. Wiadom o jednak, że w organi zmie ż ywym ul eg ają one N-dealkila cji , demetylenacji (z rozbiciem pierś cienia dioksymetylenowego), która popr zedza Q-metylacj ę oraz redukcji grupy ketonowej do drug orzędoweg o alkoholu [10, 11]. 9 Tabela Nazwy zwyczajowe, pó/systematyczne i akronimy katynonu i jego strukturalnych analogów Semi-systematic, generic names and acronyms ot cathinone and its structural analogs Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 Nazwy półsystem atyczne a-aminopropiofenon c- metyio arnlno proplot enon c -etytoammoproptotenon N,N-dimetylaminokatynon N,N-dietylaminokatynon 4'-metoksymetkatynon 4'-tluorometkatynon 3'·fluorometkatynon u-metylaminobutylofenon 3',4'-metylenodioksymetkatynon 3',4'-metylenodioksy-(A-metyloaminobutiofenon 3',4'- m etylenc dtok sy-ż- t m et h ylarrnn o )pentan-l -one Nazwy zwyczajowe katynon metkatynon (efedron) etkatinon metamfepramon Akronimy bk-amfetamina bk-metamfetamina arnfepramcn metedron flefedron bufedron metylen butylon pentylon bk-PMMA 4-FMC bk-MDMA bk-MBDB « -pirohdynylp ropiotenon (l.p p p o.-pirolidynylbutiofenon (J-PBP (I-PVP MPPP MPBP MDPV MOPPP MDPPP MDPBP MDPVP a-pirolidynylwalerofenon 4'-metylo-e-p iretidynylpropi otenon 4'-metylo-o-pirolidynylbutiofenon 4'-metylo-o-pirohdynylwalerofenon pirowaleron 4'metoksy-a-pirolidynylpropiofenon 3',4'-metylenodioksy-a-pirolidynylpropiofenon 3',4'-metylenodioksy-o-pirolidynylbutiofenon 3',4'-metylenodioksy-o-pirolidynylwalerofenon· o-ftalimidopropiofenon 3'-chloro-o-izobutylopropiofenon 3',4'-metylenodioksY-fi-benzyloaminopropiofenon 3',4'-metylenodioksY-IJ-benzyloaminobutiofenon 1-naftalen-2-yl-2-pirolidynylpentan-1-one 1-naftalen-l-yl-2-p irolidynylpentan-l-one Buproprion (Zyban) Nafyron izo-nafyron BMDP BMDB 0 -2482 ryc. 2 ryc. 2 ryc. 2 ryc. 2 ryc. 2 ryc. 3 ryc. 3 ryc. 3 ryc. 3 ryc. 3 ryc. 3 ryc. 3 ryc. 4 ryc. 4 ryc. 4 ryc. 4 ryc. 4 ryc. 4 ryc. 4 ryc. 7 ryc. 7 ryc. 7 ryc. 7 ryc. 2 ryc. 7 ryc. 7 ryc. 7 ryc. 7 źródło : opracowanie własne Mechanizm działania katynonów , podobnie jak amfetamin, polega na wiązaniu się z białkami transportowymi monoamin (do pa rnina , serotonina, noradrenalina) oraz na pobudzaniu sekrecji tych neuroprzekaźników. Brak dotychczas dokładnych I szybkich metod wykrywania i oznaczania katynonów zarówno in substantia, jak i w materia le biologicznym pochodzącym od osób przyjmujących narkotyki. Jedynie próby Simona i Chen-Kao okazują się czasami przydatne do wykrywan ia niektórych katynonów. Z grupy katynonów najbardzie j rozpowszechn iony jest mefedron, który występuje w ok. 90% materiałów konfiskowanych przez policję i służby celne w krajach Unii Europejskiej i którego popularność stale wzrasta [12J. Jest on obecnie czwartym, najczęściej stosowanym narkotykiem, po kannabinoidach, ecstasy i kokainie . Roussel i in. [13] w tytule swej pracy , pośw ięconej mefedronowi, zadają nawet pytanie : Czy mefedron stanie się ecstasy XXI wieku? 10 Metedron Mefedron (ryc . 2) można traktować jako pochodną katynonu z rodnikiem metylowym w grupie aminowej i w pierścieniu benzenowym . Można go równ ież uznać za pochodną metkatynonu z grupą metylową w pozycji 4 albo efedryny, od której poza rodnikiem metylowym w pozycji 4 różni się obecnością grupy ketonowej przy węglu p. Po raz pierwszy syntezę mefedronu wykonał i opisał Saem de Burnaga Sanchez w roku 1929 , stosując jako surowiec, obecnie łatwo dostępny na rynku i przez Internet, 4-metylopropiofenon . W wyniku bromowania powstaje z niego 4-metylo-2-bromopropiofenon, który z chlorowodorkiem metyloam iny i trietyloam iną tworzy chlorowodorek mefedronu w postaci mieszaniny racemicznej enancjomerów R i S. Surowce potrzebne do przeprowadzenia tych reakcji są dostępne na rynku lub można je otrzymać na drodze prostych syntez , co sprawia, że otrzymywanie mefedronu jest procesem stosunkowo łatwym [14J. PROBLEMY KRYMINALISTYKI 274(4) 2011 Inną metodą, także niewyma gającą profesjonalnego laboratorium, jest utlenianie 4-m etyloefedryny za pomocą nadmanganianu potasowego. Jednakże w tym przypadku produkt koricowy zawiera zwykle domieszki toksycznych zw iązków manganu , gdyż całkowite ich usunięc ie wymaga bardzo starannego oczyszczenia produktu, co jest trudne do osiągnię c ia w warunkach nie legalnego la- boratorium. Mefedron pojawił s i ę w Europie w roku 2007 i w krótkim czasie zyskał szeroki krąg odbiorców, stał się stosunkowo łatwo dostępny i przez to niebezpieczny. Uważa się , że d uże zainteresowanie mefedronem i zwiększen ie jego spożyc ia były wyn ikiem zmian , ja kie zaszły ostat nio na rynku ecstasy: jego j a koś ć pogorszyła się znacznie, wywołując niepokój wśró d konsument ów. J ed n oc ze ś n i e wzrosły ce ny kokainy, co stwo rzył o ko rzystne war unki do zwiększenia popytu na nowe środk i psyc hoak tyw ne . Do roku 2010 odnotowano obecnoś ć mełedronu i dokonano licznych konfiskat w 19 krajach europ ejsk ich : Austrii , Belgii , B u łg a ri i , Danii , Estonii, Francji, Niem czech, Irlandii, Holandii, Polsce, Rumuni i, Słowacj i , Wielk iej Brytanii, Norw egii, na W ęgrz e c h , Cyprze , Łotwie , we Włos z ech i w Szwecji. N ajwi ęks z e ilośc i narkotyku skonfiskowano w Wielkiej Brytanii , Szwecji, Słowacj i , Holandii i na Wę grzech [15, 16]. Narkotyk ten jest d o ś ć łatwo d o st ępn y . W Internec ie jest reklamowany jako "nawóz do roślin " lub "sól do ką pieli " . Je go najczęśc iej u żyw an e uliczne nazwy to .Mieu miau", "Tornado", "Real Eupho ria", "Krabba", ,,4-MMC" "MCAT' i .Psychonaut", Mefedron wystę puje n aj cz ę ś cie] w postaci chloro wodorku - białego , krystalicznego proszku z delikatnym żółtym odcieniem . Wolna zasa da jest w temp erat urze pokojowej ż ółta wą cieczą o d o ś ć ch arakterystycznym, nieprzyjemnym zapachu . Stosuje się go doustnie , donosowo, doodbytniczo oraz w postaci doż y lnych lub domię śnio wych iniekcji, jednak naj częstszym sposobem przyjmowania jest droga doustna w dawk ach 15-250 mg i donosowa w dawkach 5-125 mg . Z uwa gi na krótki okres działania mefedronu i konieczność częste go .,dobierania" kolejnych dawek w celu podtrzymania jego e łe któ w , podczas jednej "sesji" zu żywa się zwykle 0,5-2 g zwi ązku [17]. Prawdopodobnie dlatego konf iskowany przez po l icj ę mefedron wystę puje zwykle w opakowaniach po 750 mg . Badan ia za trzymanego przez s ł u żby celne i pol icj ę mefedron u w post aci tabletek i proszku wykazały , ż e są to na ogó ł prod ukty o stos unkowo wysokim stopniu czy stośc i , a wystę p ujące w nich zanieczyszczenia to najczę ś ci ej produkty uboczne reakc ji, prokaina , lidokaina, paracetamol, benzokaina, kofeina oraz inne syntetyczne katynon y, np. buty lon, metylon , ety lokatynon, fluorome tkatynon, metyl enodioksypirowaleron , MDMA [12, 18]. Jest pra wdopodobne, że wymienione pochodne katynonu dostają się w siadowych i lo ściach do produktu w trakci e przygotowania op akowari detalicznych (kontamin acja z n arzędz i , wag itp.). PROBLEMY KRYMINALISTYKI 274(4)2011 Z wypowiedzi psychonautów ' stosujących mefedron wynika, że efekty narkotyku występują 15-45 minut po jego doustnym podaniu . Okres ten ulega wyd łużen i U przy wypełn ionym żołądku . Przy przyjmowaniu donosowym efekty pojawiają s ię po kilku minutach, a ich maksymalne nasilenie występuje po 30 minutach. Po przyjęc iu dożyl nym oczek iwany efekt uzyskuje s ię po 1(}-15 minutach i trwa przez około 30 minut. Utrzymywanie efektów przez df uższ y czas wymaga wielokrotnego powtarzania dawki . Pożądane i oczekiwane przez biorców efekty mefedronu to : euforia, ogó lne pobudzenie, doskonalsza percepcja muzyki, wyższa s prawność intelektualna, wzmożony na- strój , łagodze nie aqresywno ści i lekkie podniecenie seksualne. Są one podobne do efektów wywoływanych przez MDM A i koka inę [19]. Je dnakże te oczekiwane i pożądane efek ty do ś ć szybko ustępują i pojawiaj ą si ę niep rzyjemne , a nawet groż ne objawy jak: p rzej ś c i ow a utrata pamięci krótkotrwa łej, krwawienie z nosa, rozszerzenie źrenic, nudnośc i i wymioty, tachykardia , hypertonia, zabu rzen ia rytmu serca , intensywne poły, wysypk a skó rna, suc ho ść w usłach, oczo p ląs, bóle brzuc ha, bóle i zawroty gło wy , utrudnienie oddychania, uczucie zmęczeni a , bóle w klatce piersiowej i bóle stawów, s zczęko ś cisk , agresja, sku rcz obwodowych naczyri k rwio n o śn yc h (zim ne i niebieskie palc e), zab urze- nia termoregulacji , halucynacje, paranoja oraz silne pragnienie p rzyj ęcia kolejnej daw ki narkotyku [12]. Badanie częstości wyst ępowania niek tórych objawów u 70 osób p rzyjmuj ącyc h mefedron d ało następujące wyniki : wz możo na cz ujno ść wystę powała u 28 osób, eufo- ria, pobudzenie i wzmożony nastrój u 53 osób, trudne do opanowania pra gn ienie p rzyj ę ci a narkotyku u 61 osób, przy pływ ene rgii i wzmożona aktyw no ś ć u 56 osób, otwa rtość w kontaktach towarzyskich, chęć rozmowy i łatwość jej prowadzenia u 51 osób, tachykardia u 44 osób, znie kształcone widzenie , szybkie ruchy g a ł e k ocznych u 33 osób , zaburzenia snu u 33 osób , brak łaknienia u 29 osób , szczęko ścisk u 26 osób , dep resyjny nastrój i uczucie głę bokiego smutku u 11 osób , lęk i uczucie paniki u 19 osób, hipertermia u 24 osób, gwałtowny spadek energii oraz stan wyczerpania u 23 osób, nudności i złe samopoczucie u 20 osób i zawroty g ł o wy u 17 osó b [12]. Podobne badan ia innej grupy 25 biorców mefedronu dały wynik i [18]: Stan silnego pobudzenia Koła ta n ie serca Drga wki Wym ioty Intensyw ne poty Bóle gł ow y Tachykardia > 100 uderzeri/min Tachykardia > 140 uderzerilmin Nadciśnienie > 160 mmHg Wzmoż on e odruchy 52% 20% 12% 12% 12% 4% 48% 16% 16% 4% 11 Skutki p rze wl ek łeg o zaż ywa n i a me/edronu nie są doznane, ale jego d ług otrwa łe stosowanie niesie ze so bą ryzyko u za leż ni e ni a . Op isano jednak tylko jeden dobrze udokumentowany przypade k u za l eżn i e n i a od meledronu - u mł od eg o męż cz y zn y , który przez 18 mies i ę cy p rzyj mow ał mefed ron do ustnie, donosow o i doodbytniczo, wystąp iły: psychozy, halucynacje , zabu rzenia nastroju i ł a godny stan maniakalny, s pe ł n iaj a ce kryteria zes p o ł u uzale żnieni a we d łu g International Classification ot Diseases, HJ' Revision (ICD-10) [12J. J e s i e n ią 2009 roku przeprowad zono a nk ietę wś ród 2000 czytelników angielskiego pisma muzycznego "MixMag", pytając o ich kontakty z róż n y m i narkotykami, w tym z metedro nem , Aż 900 (41,7%) osób badanych przyjmowało mefedron w jak imś okresie życ i a , a 33,6% w ciągu ostatniego miesiąca . 70% z nich przyjmowało narkotyk donosowo. a 30% doustnie. Dawkowanie w przypadku 28% nie przekracza ło 0,25 g, 50% badanych przyj m ował o od 0,5 do 1g, a 8% - 2 g [18]. W Irland ii P ół n o c n ej (Belfas t i Londonderry) podda no w roku 20 10 badaniu ankieto wemu 154 uczniów w wieku 14- 15 lat i grupę młody ch nauczycieli . Wszyscy ankietowani s łys z e l i o mefedronie, znanym pod nazwami "magie" i .rnon key madness", a 40% uczniów przynajmniej raz stosowało narkotyk, głó wn i e donosowo, ch o c iaż ta droga podawania ma d oś ć po ważn ą wadę , wywoł uje bowiem silne, kładnie bolesne pod raż n i en i a śl uzów ki nosa. Wedł ug 80% uczniów me/edron moż na bardzo łatwo n a być od diłe rów lub od kolegów , a żródłem informacji o narkotyku są media . Wskazuje to, że zainteresowanie mediów mefedronem, informacje o jego pojawieniu się na nielegalnym rynku , powtarzane wielokrotnie ostrzeżen ia przed stosowan iem mog ły się, paradoksalnie, p rz yc zy n i ć do jego rozpowszechnienia i z w i ększ en ia popytu. P otw i e rd z aj ą to wypowie dzi niektórych u żytkow ni ków mefedronu , którzy zain teresowali si ę tym ś ro d ki e m, nabyli go i zac z ę l i systematycznie stosow a ć po przeczytaniu w prasie a rt y k u ł ó w na temat efektów jego dzi ałani a [12] . Stosowanie meteorono ma na og ół charakter "towarzys ki" i odbywa s ię p rz e w ażnie w domach uczniów, w klubach, barach, na dyskotekach, fest iwalach mu zycznych, ale niekiedy równ ież w sam o tnośc i , gdzie "testują" go psychonau ci [20J. Mete dron bywa równ i eż stosowany z alkoholem i z innymi narkotyk ami jak kannab inoidy , kokaina, ecstasy [21J, Wiel okrotne przyjmowanie mefedronu wywołuje rozwój tolerancji, co sprawia. ż e efektywne dawki stają się wyra żne wyższe . Ceny mefedronu na nielegalnym rynku w różnych krajach wahaj ą się w d o ś ć szerokich granicach: we Francji i w Polsce od 15 euro za gram , na Węg rzech 3D-40 euro za gram, w Rumunii od 40-100 euro za gram, a w Anglii 15- 20 funtów za gram , Mefedron ulega przemianom metabolicznym z utworzeniem szeregu metabolitów: norrnetedronu , nordihydro mefedron u, 4-hyd roksydihyd romefedro nu, hyd roksyto lilo- 12 mefedronu, norhydroksytoliomefedronu, z których część wydalana jest z moczem w postaci s przę żonej z kwasem glukuronowym i sia rkowym . Dotychczas brak danych na temat t rwało ści metabolitów i okresu, w jakim można je wykryć w moc zu po p rzyj ę c i u narkotyku. Nie ma dotychcz as szcze gó łowych bad ań farma kody namicznych mefedronu, jednak, opierając się na wynikach b ad ań duż o lepiej poznanych symulantów, możn a sądz ić, że ma on podobny do nich mechanizm dział an i a , tzn. blokuje wychwyt zwrotny serotoni ny, dop aminy i noradrenliny oraz stymu luje ich uwalnianie [22J, Brak na razie danych na temat to ks yc z n o ści przewlekłej meledronu, gdyż badania takie wym agają dłużej trwających obserwacji. Zanotowano liczne przypadki śmierci , których przyczy ną mógł być mefedron: w Anglii 18, w Szkocji 7, w Wa lii i Irlandii Północn ej - po 1 przypadku. Nie ma jednak pewnośc i , czy zmarl i przyjmowali czysty mefed ron, czy w mieszaninie z innymi narkotykami. Przypadki zgonu po stosowaniu me/edro nu mog ły b y ć wyni kiem g wa~o w n e g o wzrostu ciś ni e n i a krwi i udaru mózgowego. O bec ność mefedronu w materiale sekcyjnym nie musi jednak oz naczać , ż e ś m ie rć nastąpiła wyłączni e w wyniku jego dz iała n ia. Wykrywano go również we krwi i w moczuofiar wypadków drogowych, trudno jednak ustalić w jakim stop niu przyczyn ił s i ę on do wy padku [12, 18J. Mefedro n jest u waż a n y za środek stymul ujący aktywność intelektua lną , j e d n a kż e jego właściwośc i toksyczne sprawiają, że stanowi on zagrożenie zdrowotne i społecz ne. Aktualny stan b a d a ń nad mefedronem nie pozwala na d o kł a d ną ocenę stopnia zagrożenia zdrow ia stosujących go osób , jednak dotychczasowe ustale nia pozwalają na ko nk l uzj ę , ż e dla d użej części u ż ytkown i k ów stopi eń ten jes t wyso ki, podobn y do tego, jak i w i ąż e się ze stosowaniem znanych nielegalnych stymul antów. Mefed ron jest pod ko ntrolą w Belg ii, Danii, Estonii, Irlandii , Francji , Rumunii , Szwecji , Chorwacji , Norwegii, we Wło s ze ch , na Litwie i w Niemczech. W Polsce mefedron został o bjęty kontrolą 25 sierpnia 2010 r, i zaliczony do grupy l-P substancji psychotropowych. 25 marca 2010 r. EMCDDA i Europol p rzed sta wiły UE , Komisji Europejskiej i Age ncji Leków oce n ę ryzyka zw ią zanego z rozpowszechnieniem mefedronu, a 20 paź d z i e r nika tego roku Kom isja Europejska za pro ponowa ła zakaz produkcji i sprzedaży mefed ronu w całej Unii. Pozytywnym skutkiem objęcia mefedronu kontrolą b ył oby ogranic zenie dostę pu do narkotyku oraz zmniejszeni e jego stosowania. a negatywnymi sku tkami - powstanie nielegalnego rynku z moż liwością jego kryminog enne go od dzi aływa nia , Wskazane s ą jednak dalsze badania nad toksycznośc i ą mefedronu , jeg o p ote n cj ał e m uza l e ż n i ającym i społeczn ym i skutkami stosowania . Nal eży także okre śl ić jego poten cj ał kancerogenny , wpływ na przebieg procesu rozrodc zego i genotoksyczność, czyli toksyczne d ziałan ie na mate ria ł genetyczny komórki [23] . PROBLEMY KRYMINALISTYKI 274(4) 2011 Metkatynon Jednym z najprostszych ana logów strukturalnych katynonu jest jego N-metylowa pochodna - metkatynon (ryc. 2). M oż n a go trakt ować jako ,Ii-keto (bk) analog metamfetaminy . Był on krótko stosowany jako antydepresant, ale w latach 70. i 80. pojawił się na rynku narkotykowym najpierw w Związku Sowieckim , a p ó źn iej w USA . Metkatynon pobudza ośrodkowy układ nerwowy i zaliczany jest do tzw . narkoty ków rekreacyj nych (recreational drug), chociaż term in ten jest zup ełnie nieuprawni ony, gd yż wprowa dza w błą d , sug erując pozytywny udziaf narkotyków w procesie rekreacji. W nielegalnych laboratoriach metkatynon jest najczę śc i ej otrzymywany przez utlenianie efedryny za pomocą nadma nganianu potasowego , ale produkt tej reakcji (zwykle sła bo oczyszczony ze względ u na nielegalny charakter produkcji ) zawiera dwutlenek mangan u p ow s tają cy z nadmanganianu potasu . U osób zażywających utrzymuje s ię we krwi wysoki poziom jonów manganu (24). D ł u g ot rwa łe przyjmowanie metkatynonu, otrzymanego tą metodą, prowadz i do t rwał eg o uszkodzenia niektórych struktur mózgu i wys tą pienia zesp ołu objawów neuro logicznych typowych dla choroby Parkinsona [25], które nie us tęp uj ą po przerwaniu przyjmowania narkotyku . Meta bolizm metkatynonu po lega na N-demetylacji, redukcji grupy ketonowej i utlenianiu rodników alkilowych . W Polsce jako surowiec do produkcji metkatyno nu używany był przez narkom anów zaw ierający ef ed ry n ę antyastmatyczny lek Proasthmin [26, 27). Narkomani s tos ują metkatynon główni e donosowo, można go jednak ró wni e ż p rzyjmować doustnie oraz w postac i iniekcji dożylnych . W USA zaliczono go do I grupy substancji kontroiowa nych. Grupa ketonow a w pozycji II, występująca w b e zpo śre d n i m s ąs ie dztwi e p i e rście n i a benzenowego, zwię ksz a polarno ś ć zwią zku i sprawia, że nie przenika on tak łatwo jak amfetamina przez lipidowe elementy bariery krew-mózg. Chlorowodorek metkatynonu zw iększa aktywno ść l o ko m o to rycz n ą . nasila uwalnianie dopaminy z za ko ń czeń nerwów dopaminergicznych oraz wykazuje duże powinowactwo do transporterów dopaminy i noradrenaliny, natomi ast wy raź nie s ł a b sze (przynajmniej w porównaniu z mefedronem) do transportera seroton iny. Wywoł uj e euforię , pobud zenie, wzrost motywacji do działania , brak łaknienia , odwodnienie, słowotok (nadmierna g a d atl i wość , logorrhea), rozszerzen ie ź ren ic . Skutki szkodliwe i g roż ne (podczas tzw. zjazdu) to o b n i ż e nie nastroju , ogólne z m ę c z e ni e u t rudni aj ące ja kąkolw iek a kt yw n oś ć , apatia, brak motywacji do d zi ał a n ia . Efekty te ut rzym uj ą się przez 4--6 godzin. P rze wl e kł e przyjmowanie dużych dawek metkatynonu może doprowadzić do psychoz i zaburzeń paranoidalnych, które ustępują jednak po odstawi eniu narkotyku [18]. Moż e ró wn i eż wywo łać uzależni enie. Tak zwane ci ą gi (binge) narkomanów po metkatynonie p rzypo mi n aj ą c iąg i po amfetaminie, a więc dłu g ie PROBLEMY KRYMINALISTYKI 274(4) 20 11 okresy bez snu, jedzenia i picia, które końc zy tzw. crash, dłu gotrwały sen, a po przebudzeniu wilczy apetyt , często krwawienia z nosa i stany depresyjne. Metedron Metedron (ryc. 2) jest stymu lantem OUN o działaniu entakto gennym z grupy fenetylaminy, amfetaminy i katynonu. Strukturalnie jest bardzo zbliżony do p-metoksyme tamfetam iny (PMM A) - stą d jego akronim bk-PMMA - i wyw oł uj e podobne do niej efekty: pobudzenie, odhamowanie, e u forię , wzmo żenie energii, rozszerzenie ż renic i h i pertonię . Metedron, metylon, metylenodioksypirowaleron (MDPV), a także metadon (nienależący do grupy katynonów) ze wzg lędu na podob ieństwo nazw mogą być mylone z mefedronem nie tylko przez użytko wników , ale równi eż przez personel medyczny, a ta kż e media i n fo rmujące o pojawianiu się na nielegalnym rynku i wła ściwościach nowych substancji psychoaktywnyctl . Preparaty te sa zwykle sprzedawane przez dilerów pod różnymi nazwami, bez wysZCZłjgólnion j~ aktywnego skład n i ka preparatu i zdarza s ię wcale nierzadko, że sprzedawca nie wie do kła d nie , co sprzedaje, a kupują cy, co kupuje. Sprawa komplikuje s ię jeszcze bardziej, gdy sprzedawane preparaty są mi esza n i ną róż nych substancji psychoaktywnych. Metylon Odk ąd MDMA z o st ał zaliczony do grupy I substancji kontro lowan ych podejmow ano próby otrzymania z wiąz kó w o podobnych do niego właściwości ach , ale n ieo bjętych kontrolą. P rzy k ła d a m i takich subs tancji mogą być : 4-MTA (4-metylotioamfetamina), MDEA (3',4'-metylenodioksy-Nety loam fetamina) i MBDB [1-(3',4 '-mety lenodioksyfenylo)2-metyloam inobutan]. Ostatn io na holenderski m rynku narkotykowym odnotowano pojawienie s i ę jeszcze innego zmo dy1ikowan ego na rkotyku o właściwośc iac h zbliż o n yc h do MDMA, metylonu (ryc. 3) . Jes t to substancja psychoaktywna pos iadająca właściwość równoczesne go hamowania wychwytu zwrotnego serotoniny, noradrenaliny i dopaminy oraz stymulacji uwalniania tych neuroprzekaźnik ów , a w ię c wyk azując a duże p od ob ień stw o do MDMA. Wywołuje stan pobudzenia oraz uczucie euforii, rad o ś c i i empatii [28J. Mety lon był dostępny w Intemecie i holenderskich smartshopach , które sprzedawa ły niepodieg ające kontroli z iołowe substancj e psychoaktywne pod nazwą "Eksplozja". Reklamowano go jako "pokojowy dezodorant" i sprzedawano w plastikowych fiolkach zawi e raj ą cych ok. 5 mi cie k łe go narkotyku , bez jakiejkolwiek informacji na temat składu zawartości fiolki , a jedynie z napis em: .Pokoiowy dezodorant Vanilla . Nie spo żywać . Chronić przed d z i e ćm i . Nie stosować więcej n iż je d n ą fiolkę " . Analiza chemiczna zawarto śc i fiolki wyka zała , ż e jest to 3',4'- metylenodioksymetkatinon (MDMCAT lub MDMC). Związe k ten po raz pierwszy otrzymano w pracowni 13 prof. Aleksandra Shulg ina , w celu sprawdzenia efektu "strukturalnej kompilacji" metkatynonu i MDMA polegającej na d ołą czen i u ugrupowania dioksymetylenowego do metkatynonu. Mety lon przypomina wła ściwoś c iam i MDMA, róż n i się natomias t od amfetaminy I DOM (2,5-dlmetoksy-4-me tyloamfetamlna). W doświadczeniach In vitro trzy razy sł a bi ej niż MDMA hamuje gromadzenie się serotoniny w płytkach, natomiast podo bnie do MDMA hamuje wychwyt noradrenaliny I dopaminy [22]. Metylon uleg a w organ izmie N-demetylacji do metylenodlok sykatynonu (MDC) oraz rozbiciu układu dloksymetylenowego I Q-metylacjl grup hydroksylowych w pozycji 3 I 4 z utworzeniem 3-hydroksy-4-metok syme tkaty nonu lub 4-hydroksy -3 -metoksymełkatynonu , głównego metab olitu mety lonu . Doustne dawki metylonu wahają się w granicach 100250 mg. Wywołują one szeroką gamę efektów , z których część stanowi zagrożenie zdrowia, a nawet życia. Oprócz oczekiwanego przez biorc ów pobudzerua, uczucia euforii, ompatii l swobody towarzyskiej metylon wyw oł uj e bezsen ność , niepokój, lęk , depe rsonal izację (przekonanie o negatywnych zmianach osobowości), dereallzcję (przekonanie, że otaczająca rzeczywistość uleg ła zmianie na gorsze) , haluc ynacje u czę ści biorców oraz u wszystkich przyjmuj ącyc h duże dawki narkotyku p rzyśpie szoną akcję serca, wzrost temperatury ciał a i obfite poty rozszerzenie źren ic I oczopl ąs, szczę koś c is k, a n ore ksję , m dł ości I wym ioty. Z b adań ankietowych wyni ka, ż e na 2000 badanych 10,8% stosowało metylon w jakimś okresie życia , a 7,5% w ciągu ostatniego miesiąca. Mety lon jest pod kont rolą w Danii, Irlandii, Rumuni i i Szwecji. I Etylon Etylon (ryc. 3) jestfl-keto ana log iem MDEA (bk-MDEA) dz iałającym podobnie do MDMA, od któ rego jest mniej toksyczny. Stosowany jest dous tnie w dawkach 100- 200 mg, ale przekroczenie 120 mg moż e b yć niebezpieczne. Przyjmowanie na pusty ż ołą d e k ma za pobi e gać m dło ściom I wymiotom. Efekty pojawiają s ię 30-40 minut po przyjęciu osiągają apogeum m iędzy 60 I 90 m inutą I są occzuwalne przez 3-5 godzin. Buledron Bufedron (ryc . 3) jes t homologiem metka tynonu, ró ż niącym się od niego tylk o d łuższym o 1 węgiel (czterowęglowym) ł a ń c u c h e m bocznym . Wywołuje a ktywa cj ę ru c hową I i n te lektualną , poprawę sam opoczucia do stanu euforii, ale powoduje również gonitwę myś li , słowot ok, bezsenność , bóle głowy , tachykardię , a podczas tzw. .z ejś ci a" - znaczne pogorszenie samopoczucia, stany depresyj ne I halucy nacje . Efekty te są najsllnlesze g od z i n ę po p rzyjęc iu na rkotyku, ale w słabszej postaci utrzym ują s i ę przez 3-5 god zin. Przyjmowany jest najcz ęśc iej donosowo I doustnie [28] . 14 MDPV MDPV czyli metylenodioksyplrowaleron (ryc. 7) jest psy c h oa ktywn ą sub st a n cją o dz ia łan iu sty mulującym , która ham uje wychwyt zwrotny noradrenaliny i dopa rnlny (norepinephrine-dopamine reupteke inhibitor, NDRI ). Działa czterokrotn ie silniej od metylfen idatu (Ritalin) . Je st 3 ',4 '-metylenodioksypochodną pirowaleronu st o so w a n ą w latach 60 . do leczenia stanów przewlekłego zm ęcze nia oraz anoreksji. Przyjmowany głównie donosowo lub dou stnie rzad ziej doży lnie lub doodbytniczo . Mimo podo bi eń stwa do innych mety ienodioksyfen yloa lklioa min (np. MDMA) wywoł uj e wyraż n i e róż ne działan ie , g łówn ie pobudzające , bez elementów entaktogennych , a w ięc Indukujących uczucie empatii, czyli zdolnoś ci wczuwania się w sytuację Innych . Som atyczne efekty wywoływane przez MDPV to tachykardia, skurcz naczyń krwionośnych , hipertonia I Intensywne poty, a psy chiczne - niepo kój , b ezse n ność . stan pobudzenia, euforia. Więks zoś ć z nich utrzymuje s ię przez 3-4 gocziny, natomiast tachykard ia I pod wyż szone ci ś n i e nie krwi - 6-8 godzin [29]. MDPV jest pod ko n t ro l ą w Dani i, Irlandii, Finlandii I Szwecji. P ierścień piro lldynowy oraz III -rzędowa grupa ami nowa w MDPV zwiększają l i p o f i l n o ś ć związku, uiatwia j ą jego penetrację przez ba rierę krew-mózg i nasilają działan ie tak, iż do wywalania oczekiwanego efektu wysta rczy dawka 5-10 mg. Trzeb a jednak zaznaczyć , że p-metoksyfenetylamlny (PMA, PMMA ) odznaczają się wy raź n i e wyższ a toksycz n oś cią i to samo dotyczy równ i eż bk-analogów. Np. metedron (p-metoksymetkatinon) był kilkakrotnie przyczyną zejść śmie rtelnych [22] . PI row ał eron Jest to stymulant działający na zasadzie hamowania wychwytu zwrotnego noradrenaiiny i dopamlny (NDRI) o budowie pod obnej do MDPV (ryc. 4). R enencjomer plrowa leronu nie wykazuje aktywności. Efekty wywoływane przez plrowaleron to brak apetytu , lęk , bezsenność , drże nie m ię śn i ow e . Stosowano go począt k o wo do leczenia stanów p rz e w l e kłego przemęczenia oraz przy oty ło ści jako środek zmniejszający łak nienie . W USA , Wielkiej Brytani i I Australii jest objęty kontro l ą. Na rynku narkotykowym sprzedawany jako środek do k ą p i e l i [30]. Nalyron Trzeba jeszcze wspo mni e ć o nafyronie [25], który nie jes t wprawdzie pełnym analogiem katynonu , gdyż zamiast p ierście n ia benzenowego ma rodn ik nattylowy, posiada jednak występujące w wielu katynonach ugrupowanie a-piro lidynowe I pod obne do nich właściwości . Natyron , czyli l-naltalenyI0-2-plrolldynylowalerofenon (ryc . 7), jest to nowy narkotyk zmodyfikowanyodz iałaniu stym ulującym , wywod zący się z pirowaleronu, który dzia ła na transporter serotoniny (SERT), transp orter dopaminy (DAT) I transporter noradrenaliny (NET), hamując wychwyt zwro tny tyc h PROB LEMY KRYMINALISTYKI 274(4) 2011 neu roprzeka żnikow. Sta ła dysocjacji natyronu w inte rakcji z SEAT wy nosi 33 ,1 nM , z DAT - 20 ,1 nM, a z NET 136,0 nM . Natomiast s tężenie natyronu, wywołujące 50% hamowanie transporterów, wynosi dla SEAT 46,0 nM , dla DAT 40,0 nM, a dla NET 11,7 nM. Nafyron pojawił się w Wielkiej Brytanii kilka miesięcy po objęc iu kon t rolą mefedronu - narkotyku o podobnym działaniu i podob nej budowie. Do lipca 2010 roku nie był objęty kontrolą i jego posiadanie nie było karalne . Obecnie jest nie legalnie rozprowadzany pod kamuflującym szyldem środka czystości [20] . Niektóre prod ukty oznakowane jako NAG-1 zaw ierają , obok natyronu, MDPV, mete dron, buty lon, kof e i n ę oraz flefedron . Spośród analogów pirowa leron u nafyron jest jedynym potrójn ym inhibitorem wyc hwyt u zw rotn ego wykaz uj ący m sk ut ecz ną akt yw n o ść w stę że ni ac h nanomoJowych . W ostatnim czasi e odnotowano pojawienie się regioizomeru nafyronu , c h ara kte ryz uj ą c eg o się obecnośc ią u kła d u na fiy lowego podstawionego w po zycji 1 (izo nafyron). rowe [7 , 8, 28, 291 oraz przeprowadzone w Biurze Badań Krymina listycz nyc h ABW ana lizy m at eri ał u zawierającego pochodne metkaty nonu wskazują, że sposó b ich identyfikacji metodą GC-MS nie odbiega zasadniczo od metodyki stosowanej w ana lizie pochodnych amfetaminy. Aryloketoam iny są związkami średniopolamymi , trwałymi term icznie i cha rakteryzują s i ę niewielką masą cząsteczkową, co jest warunkiem koniecznym do ich analizy metodą chromatografii gazowej. Podobieństwo zasadn iczej struktury obu klas narkotyków jest powodem podobieństwa typu fragmentacji w wa runkach jonizacji elektronowej. Przegląd zarejestrowanych w BBK ABW oraz opublikowanych w literatu rze widm MS wskazuje, że d o m i n uj ąc y m procesem rozpadu jonu macierzysteg o aryloke toa min jes t rozpad a prowad zą cy do jo nu iminiowe go C l, głównego jon u w widmie. Kon kurencyjny rozpa d wiąz a n ia a-fi W stos unku do atomu azotu pro wadz i do kationu benzoilowego C2 , który, traci cz ą steczkę tlen ku węgla twor7'lC kation C3. Jak wi dać na rycinie 8, fragmenty C2 i C3 ide ntyf i kują rodzaj podstawnika/podstawników pierś cien i a fenylow ego. Najpr awdopodobniej jednak konfiguracja podst awników na pierścieniu fenylowym w sposób wiarygodny musi b yć ustalona badaniem metodą NMA . Podobnie jak w przy padku pochodnych amfetaminy, żródłem dodatkowych problemów analitycznych może być także regi oizomeri a ł ań cu c ha bocznego i sposób podstawien ia atomu azo tu (typowy przykład to izomery N,N-<:timetylowe i N-etylowe amfeta min ora z poch odne 3 ,4-metylenodioksyamfetaminy - MDE i MBDB). Synteza i analiza pochodnych katynonu Pojawienie s i ę licznych analog ów metkatynonu wymaga zebrania danych ana lityc znyc h umoż li wiają cy ch ich szybką ide ntyfi kacj ę na podstawie typo wej baz y instrumentalnej, stosowanej w laboratori ach kryminalistycznych (GC -MS, HP LC-MS , lA ). Dotychczasowe doniesienia literatu- o 'YO + ~ ~ I -Co ---=.;~ C2 R R m/z = 104 +m R r('R -C, H,OR - NR 1R2 + ~+ ~ R C3 m/z=77+m R 3 m/z = 41 +mR1 + mR2 + mRJ C1 Ryc . 8. Propozycja indukowanej jo nizacją elektronową (El = 70 eV) fragme ntacji pochodnych meled ronu Ryc . 8. Proposed electron induced (El = 70 eV) mass tragmen tation patte m ot mephedrone derivatives r I I I 6 .J .Ll__L-I~~~_ 1 111.0 1;:,0 14.0 re.c 1~ .O 20.0 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 274(4) 2011 22.0 24.U Ryc . 9. Chromatogram cał kowitego prądu jonowego mieszaniny pochodnych metędrenu. Identyfikacja zwi ąz ków. 1 - fluorometkatynon ; 2 - metamfepramon; 3 - N-etylo-4-me tylokatynon; 4 - metecron ; 5 - butylon; 6 - MDPV Fig. 9. Total /on Chroma /ogram (TlC) ot mixture ot mephedrone deriva tives. The compounds identiticati on: 1 - f/uroromethcathinone; 2 - metam tepramone; 3 - N·ethy/-4-methy!cathinone; 4 - methedrone ; 5 - buty/one; 6 - MDP V 15 9000 ·S 123 5B FvX '5 A R()( J( 7000 I 6UOO O h 700 0 5000 HN, 105 72 h/N, -1000 -łOOO 10 00 1000 2000 2000 9( r 4,' O 40 60 XO 1000 lO'] 1'1' lOO 138 151 1-10 120 166 4,2 I i<O 180m 160 O l 5X 40 C 91 0 72 4000 9 1 105 118 Hl l-fO 100 120 160 1(,0 , 107 D ~~ 5000 SO 177 180 m l "b""d .• " c .. 6fX1O 119 7t 60 . 2 7000 6000 0 o): 600( 50()() roor 77 B O 135 58 odx 5000 4000 I 3000 3000 2000 2000 IU(JO 1000 4f 911 57 , O 40 60 105 SI' ]{)O 1j9 UJ 146 120 140 160 176 180 ' 9' ni Z 7' 121 0 ' 49 72 o~ 700( 6000 som '---O 4000 40 60 9 1 106 J:t l SO too 120 Ij9 140 120 T 140 162 l7R IQ) 16 0 ISO 200 m 'Z I 6 :9\0 14. 126 'h 50(JO O '---O 4000 2000 5,1" 100 6000 3000 42 XO '~2 107 121 7()(~ 2000 1000 60 F 8000 3000 o 40 9000 E XOO( Y 42 O 1000 164 192 160 IXO 200 221 220 m.z O 42 55 77 40 60 'O 96 100 12 149 177 120 14 160 IRa 232 273 200 220 240 260 In "Z Ryc. 10. Widma mas (El = 70 eV) badanych pochod nych metedronu: A - fluorometkatynon; B - metamfepra mon; C - metedron; D - N-elylo-4 metylokaty non (4-M EC ); E - butylon ; F - MDPV Fig. 10. EJectron ionization mass spectra (El = 70 eV) ot mephedrone derivatives investigated in this study; A - f!uoromethcathinone; B - metamfepramine; C - metedrone; D - N-ethyl-4-methylcathinone (4~MEC); E - buty/one; F - MDPV 16 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 274(4) 2011 I" A 5000 O FI'" vX .& /N)=O F,C 401H 300() 200( .~ OOl '1 ,,, 'l'1 (I ~I 60 5000 n, 100 \ 60 I llO 1-10 xo lOl) 220 2-10 2(,() m .& .l(KJ(J o m I. ·1' (:9 "J .0 2% 200 IM 120 m I m B 4(J(J( (Nl(c,F' O .& (NI(CF, xooo o .127 .tżu 21;0 240 O I , 500( O -I(JOO 2>< 10i 20(J(j ;:UIJI) 1000 o 2:';S 277 201\ 2 .1 4 ISO I 'i B T Jl 10tYl l' A 160 I .I 2 . FvX 1 .& /NIrC,F, O ~OOl :WOU ilU lo(J{ , O .'iOOI "' i- T 6,5, " . I! 60 ' 00 so Ino IlU [.ul 160 J.l5 5001 1~(J ns 242 o26(, o2~7 W 200 220 2-10 260 280 rn z m -10{)O o .6- I.' o ~ .li 107 160 120 I«) I , l20 21;0 240 200 111 I O C (,(l0l ........ NnCF] I nnu -!lI 7000 o C l 6 15 " o I' I 5000 o I ~O() ( dxnC .& ....... N 2F s O «uo ZOO( 2(J(J( tuou °" .I! r y 1 JW 1 60 W IO(J 120 IOO( 20-1 176 l-!ll 160 tse 200 220 N O 2GO 2XO m z o 500(} O .& ....... NI(CF J O .II! (,(J 121 so r 317 D2 lxl< 1'" I 100 120 1-10 1(,0 1:>:0 200 220 2-102W 2ka l nu m.z = Ryc. 11. Widma mas (El 70 eV) pochod nyc h trifluor oa cetylowych (TF A) w ybran ych poch odny ch mefe dronu; A - fluorom etk atynonu ; B - N-etyla-4me tylokatynonu ; C - metedronu ; 0 - butylonu Fig. 11. E/ectron ionization mass spectra (El = 70 e V) ot trif/uoroacetyl derivat ives (TFA) o t selected mephedrone de rivatives investig ated in this s tudy; A - fluoromethcathinone; B - N-ethyl-4-methcathinone ; C - methe drone; D - buty/on e PROBLEMY KRYMINALISTYKI 274(4) 2011 , H) oM 2SO -'20 m 'I . qJ:;nC .& ....... N Lo 2F s O '" ](}()O o 2.15 2-!ll O D O 200 0 ,'I' 200 4000 2000 91 'l· 160 'o 5001 .1{)OO l' ':1. I 'II! ,lo 6O(iO .W O(l (I l' , 10119 I qJ:; Lo -10 00 rouo 42 41! O I 9 D 6000 2x') 121 42 71 <)5 ~~;""""'.--.4-.-.~ 40 80 l ........ IlO ' L~I ~_L.14U1J~1J.'.~'-:t' 160 l OO 240 n o 320 rn·l = Ryc. 12. Widma mas (El 70 eV) pochodnych pentaf!uoropropionowych (PFP) wybranych pochodnych mefedronu; A - fluorometkatynon u; B - N-etylo-4-metylokatynonu; C - metedronu; 0 - butylonu Fig. 12. E/ectron ionization mass spectra (Ef = 70 eV) ot pentaf/uoropropionyf derivatives (PFP) ot selected mephedrone derivatives investigated in this study; A - f/uoromethcathinone; B - N-ethy /-4-methcathinone; C - methedrone; D -butylone 17 ~sr ~ R IBr] l, +sr ~ ]o Al H R::::"" l, R o\~ ~ Q ~, O I R,-NH2 A2 R, R, A4 R Ryc. 13. Proponowana generalna droga syntezy pochodnych meledronu Fig . 13. Generał evmneuc rou te leading to mephedrone derivatives Powyższe roz ważania zil ustrowano wyn ikami analizy GC-MS mieszan iny s ześ c i u pochodnych kaly nonu. Chromatogram całkowitego prądu jonowego oraz warunki analizy chromatog raficznej przedstawia rycina 9. Widma MS zarejestro wane dla wszystkich sześciu pochodnych zebrano na rycinie 10. Dla k aż dej z pochod nych na rysunku struktury związku zaznaczono fragme nty odpowiadające ?IIOO A 6U1l( o odr , 5 C c I .ł{J(J( d'f.' 4U(J( .l (lOU o I woo I , ).1.0 5 16.0 m m ,dtr o l"'" 120 '" 60 D "'IK Br .& r ~' :.r'"'- 4 1 50 6: 40 (,(J()( I llJU( " 700<J o C " Je< 1:".0 Br .& , 00< ~ l I.Hl 12.0 dr 101)( odY "JOl ~OO(l o 0' 3000 "11.0 o B 500 0 I 5ul.H gł ównym jonom widma MS. Na rycinie 11 i 12 przedstawiono widma MS pochodnych trifluoroacetylowych i pentafluoropropionowych dla układ ó w z drug orzędową grupą amin ową. Na leży zaznaczyć , że w wielu przypadkach pik mole kularny pochodnych perfluoroacetylowych jest wyraż nie widoczny w widmach MS , co pozwala na ide ntyfikację masy mole kularnej zw i ą zk u mac ierzystego. 100 120 147 16::! ,-lO ,W mBr Br o ', ,l«, IM '~' 21 1 21'0 220 l -10m I o I -1IJ()f ~( IOO ::!( I()( / 200CJ IUlJO o ,o64 r 1'''!)/" iu (.n 1(0 HS 16 2 110:7 21' n T..u 2'» WO 120 1401 60 180 200220240 2(,1) 21(0 .łun .. '" m /. IIJO( o so T~S 9 1 1 Q411 ')11"" IFI171\~7 -1 0 60 xu 24 2 100 120140 160 1!<1l 200 220 2-10 2602t<0 ,100 'i' 111 1. Ryc. 14. Analiza GC·MS miesza niny reakcyjnej otrzymanej w wy niku bromowania ą -m etc k svp roplo te n o u : A - chromatog ram całkowite go prąd u jonowego mies zanin y reakcyjne j. Wid ma MS zidentyfikowa nych produktów : B - ż-b romo-a -metoksvpropfotenon : C - ż .ż-dlb romo- ą - metoksyp ro piotenon : O - dibromoą - meto ksy proplote ncn (Ick atlzacja alom u bromu na pierścieni u len ylowy m wymaga/aby izolacji zw iązku i przeprowadze nia bada ń NMR) Fig . 14. GC·MS enstysis ot reae/ion mixture obtained after bromin ation ot 4-methoxypropiophenone; A - TlC chromatogram ot reaction mixtu re. Mass spectra ol identitied compo unds: B - 2-bromo-4 -methoxypropiophenone; C - 2,2-dibromo· 4·methoxypropiophenone; D - dibromo -4-me/hoxypropiophenone, me exac / localization ot sec ond bromine atom on phenyl ring is unkn own. The exact structure assignment requi res isotation ot unknown compound and tuttner analysis using NMR spectroscopy 18 PROBLEMY KRYM INA LI STY KI 274(4) 2011 Przedstawione w poprzednim podrozdziale metody syntezy mefedronu p o l eg aj ą ce na reakcji metyloaminy z bromkiem 4'-metyloprop iofenonu i utleniania 4'-metyloefedryny mają charakter ogólny i mogą być wykorzystane do preparacji innyc h poch odnych 2-ketoa ryloamin. Waru nkiem koniecznym do ich przeprowadzenia jest otrzymanie odpowiedniego prekursora, podstawionego na pi e rś ci e niu arylo keton u Al , który moż na w n a st ę p ny m eta pie prze- ks ztałc ić o ""00 """ \0Jj(, I lOOl ''dr 10Jj( "' won g.o 7.U 9.0 11.0 \0 .0 mili "0 900 erY (,(lOO 17 o 12.0 o C 7lX1(J o & 31)00 o s.o NH " 00tJ I ~OO o Fdr ' 1.. 01<:111" ,~ ., I , B bOOO .~ amino- prowadzi do finalnego prod uktu - pochodnej katynonu A4 lub pirowaleronu A3 . Metoda syntezy analo giczna do otrzymywania metkatynon u (utlenianie efedryny) wymagała b y dostęp u do odpowiednio pods taw ionej na p i e rś c i e n i u efedry ny lub pseudoefedryny, ale prowad z ił a b y wył ą c z ni e do ukł a d ów z g r u p ą N-met yl o wą. 'l JOl ,,~ odpow iedn i ą g rup ą wą A 900< w bromopochodną A2 (ryc. 13) W ko lejnym eta- pie podstawienie atomu bromu " .00 lOOtJ !,yJ 11' I 15] \62 '"0 110 l~O 160 180 01 '1. I O / vT 7LIlJO " 000 100 'O HN ~Ot)( .lOOt) 9t D X()Of) ,""j(J '" " / "" ~ 2tJtJ() 100fJ U 5.0 lA ~ .X :'.6 .1000 2000 10l~ e.a 6A 6.U 7.2 m ln J" q 77 'Jl 104 O n, . , . ;:';' r"'I.,$;~·.....It,'~' ''I...h .T'.....ł (/, 100 J2U 'O "0 W 160 ··"T.n4 . . . . . · l .-n.....· · T·PT.. 14" IM 176 T · ··T ~ mi Ryc. 15. Analiza GC-MS produktów za wierających fluorometkatynon i butedron : A i C - chromatogram Tle ekstraktów produktów zawieraj ących uuoromet katynon i bufedron ; B i D - widma MS zan ieczys zcz eń aminowych stwierdzonych w obu produktach Fig. 15. aC-MS analysis otcommerasny eveaeote products containing f/uoromethcathinone and buledrone; A and C - Tle chromatograms ot products eontaining IJuoromethcathinone and tateotone: B and D - mass spectra (El = 70 e V) ot impurities identiliedin both products W p o wy ż s z yc h p rzekszt ałcen i ach istotny jest dobór 10 7lllUU o F,C..JI... ,/ (ollOU ~ so eo ""'" rcoo F 21100 1000 o układu brom ują c ego , p onieważ w przyp adku ketonów 23< "f 1' .9 "O 60 s:> l S( j 100 120 T" "j' 1/ 5 I ~l 1M) IS620g , 1 I SO 200 220 2 ~g 27 7 ::4( j 2t>lJ TlI , Ryc, 16, Widmo mas (El = 70 eV) pochodnych trifluoroacetylowej (TFA) zanieczyszczenia fluorometkatynonu Fig. 16. Mass spectrum (El = 70 eV) ot trif/uoroacety derivative ot impurity identified in f/uromethcathinone PROBLEMY KRYMINALISTYKI 274(4) 2011 A2 z pod stawnikami a ktywuj ący m i pi erś c ień fenylowy na podstawienie elektrotilowe (np. g rupy alkoksylowe - MeO , CH, -O-CH,) , może z achodzić ko nku rencyjn a reakcja bromowania pierścienia. W niektórych przy padkach moż liwe jest rów n i eż polibromowanie łańcuch a bocznego, Przep rowadzone w BBK ABW testy tej reak cji w kierunku otrzymania 4-m etoksy pod stawion ych ketoam in (meted ron i jego pochodne) wy kazały, że 4'-met oksypropiofenon ulega ł atwo bromowaniu zarówno na pierścien iu , jak i na ła ń cu chu bocznym . Obecność związków polibromowych w surowej mieszaninie reakcyjnej, otrzymanej po reakcji 4-metoksypropiofenonu z bromem , wykazano metodą GC -M8 (ryc. 14). 19 o a" aY • + C1 C2 ! dX dY.dY.~ CH,-NH, EtO H o + C4 C3 Ryc . 17. Modelowa synteza metkatynonu metodą aminowania 2-brornopropiofenonu Ryc . 17. Aminatlon ot e -momptoooonenone feading to methcathinone I r.ICłl )i A I}OOO o o'r ~ (J(}( 7000 o I: cA a. (,000 SOOI) .J'lOO ". , 2000 101) u " (,our K'" Wykonane w BBK ABW analizy preparatów zawie3-fluorometkatynon oraz butęd ren (ryc. 15A i 15G) wyk a z a ły obecnoś ć dodatkowych substancji (w i l oś c i ok. 5-10% w stosunku do głównego składnika ) , charakteryzujących się widmami mas suge rującymi obecność grupy aminowej usytuowanej w pozycji a W stosunku do pierście nia aromatycznego oraz s ąs ladujące] grupy karbonylowej ( u kł a d u acylowego) (ryc. 15B i 150). Zanieczyszczen ie fluorometkatynonu u legało reakcji z bezwodnikiem kwasu trifluorooctowego, two rząc p o ch odn ą TFA, której widmo MS równi e ż poz osta w ał o w zgodzie z pro ponowan ą strukt urą (ryc. 16). Analogiczne doświ adcze nie nie p o w i od ło s ię w przypadku zanieczyszczenia bufedronu. Stosując kol umnę typu HP-5, nie udał o się rozdzi eli ć pochodnych TFA, a także PFP bufedronu i jego zanieczyszczenia . W celu zbadan ia, czy w opisanej powyż ej drodze syntetycznej może tworzyć się zanieczyszczenie o proponowanym typie struktury , wykonano modelowe reakcje metkatynonu , wychodząc z propiofenonu (ryc. 17). W pierwszym etapie syntezy propiofenon w reakcji z bromem utw orzy ł p ożąd a n y produkt p o ś redn i , bromopropiofenon Gl oraz produkt dibromo wania (ryc. 18A). Analiza widma MS wy kaza ł a , że produktem ubocznym jest dibromopochodna propiofenonu G2 (ryc. 18C). Nie stwierdzono obecności produktów bromowania propiofenonu na p i e rśc ie ni u fenylowym. Całość mieszaniny poddano aminowaniu mety loaminą w ś ro d o w i s k u alkoholu eły lowego . Jako produkt otrzymano złożoną m ieszaninę reakcyjną , z awi e raj ącą m.in. propiotenon . nieprzereagowany bromopropiofenon Gl , diketon G3 oraz dwa z w ią zk i o widmach MS odpowia daj ą c ych metkatynonowi G3 i aminie G4. raj ącyc h 9.5 '>.0 1/1.0 I B 10.5 11.0 s 11.5 12.5 t.s.uuun o dY 5000 &' B, 4000 l(~I(J ~ Qo(J " won 'l ,," " '" '" C su l 1I 0o( 9' , lon II x P2 157 120 l ·lU 1( ,1) =,1,'1. IX'" I SO 2ot) Jll I o IO(JOI I: cA "' JO 8. l'OOO '000 (.( lljt 5U()(1 clOOO Ryc . 18. Analiza GC-MS mie szaniny reakcyjnej otrzymanej w wyniku bromowania oroorotenou ; A - chromatogram ca ł k owit ego prądu jonowego mie szaniny reakcyjnej. Widma MS z ide ntyfikowanych produktów: B - a-oromoprcoorenon. C - z.a-dibrcmoproplofenon Fig. 18. GC-MS analysis ot reecuon mixture obtained atter bromination ot rt .W HO 1 0(J( 1001i 11 IJ "" '" 20 1\1 XfJ 1(1() 1.:; 7 I ~, 2 12 120 1401 (,1) 1XO 20 n 22(J Z'.)I Z·N 2·łlJ Z('(I m I propiophenone; A - TlC chromatogram ot reaction mixture. Mass spectra ot identified compounds: B - 2-bromopropiophenone; C - 2,3-dibromopropiophenone PRO BLEMY KRYMINALISTYKI 274(4) 2011 700( 1 dY d:r:: o -łuno dY ] 00 0 ~ 2uO!) 100{) 6 .S 21J(JO 100" li Ą ,o 7.:- S.S l I 9 .0 '. U 4{XjO l' o 1O.0 1nl ll -lO j' 6' ,O hl J 91 su 70 '" n o 100 110 ' ", l;' 1.'\-1 nIl I-UI 150 m l 60 00 HN/ O D S(Klł vY 5(J()/ 7 I I O C 6001 30tK) 1 'I 7.0 dY aooo HH/ 5000 O B o 6000 o 1 , 50liO A dX -łono ' I)()( 3000 2000 " )()() " too e IW O 52 O 50 bO 40 ,,' Y 70 91 'O 90 10-1 -12 16 2 111 1-16 10 0 \l O 120 I _~I) 140 150 O m z !(1) 7( )1 ,O 70 -10 50 105 91 ! 115 ' O 90 IlJO 110 d o I II do l., 16J 1-10 150 160 m 7 Ryc . 19. Ana liza GC -MS miesz aniny reakcyjnej ot rzym anej w wyni ku am inowan ia metytoam iną ż-bromop ropiotenoou. A - ch roma tog ram całkowitego prądu jonoweg o mieszaniny reakcy jnej. Widma MS Zidentyf ikowanych prod uktów : B - t-tenylo- 1 . ż -propan ore no n : C - t-te nyio- t-metytamoo- ż- c ropa non ; 0 - metkatynon Fig . 19. aC-MS ana lysis ot reaction mixture obtained alter amination ot 2 -bromopropiophenone with methylamlne ; A - Tle chromatogram ot reaetion mixture . Mass spectra ot identitied compounds : 8 - l -phenyf..7 ,2-propane dIOne; C - 7-phenyl- 7-methylam ino-2 -propanone; D - methcathinone I O 5000 O A <, ' 000 2 6 5()OO N~CF dg ' O A '' B .& .loBo lOO/) 20/)( )o/)o 100 0 'O ' ,7[ ~O J l lf ~ '1~ 120 161) 'W 200 152 2 ~9 2-łO 2 ~O 3 2li IlI I O ...... N CF 3 O 77 'f' drn " -Ioon .l OOO (j O "'j 10 158 I '" "" 1)' 1<0 100 120 "" 170l 190 160 I X" :?JU 200 220 1-10 259 m L Ry c. 20 . W idma mas pochodnych tril!uor oacety!owych: A - l -fenylo-'-mety!amino-2·propanonu ; B - metkaty non u Fig. 20 . Mass spectra (El = 70eV) ot trif/uoroacy/ated derivatives ot: A - 1-pheny/ -t -methy/amino-2-propanone; B - methca thinone Związki aminowe izolowano metodą ekstrakcji kwasowo! zasadowej (chromatogram mieszan iny po ekstrakcji ryc. 19), a następn ie poddano derywatyzacji bezwodnikiem kwasu tritluorooctoweqo. Analiza widm otrzymanych pochodnych TFA potwi erd z ił a o becność metkatynonu oraz zanieczyszczenia o z ał oż o n ej strukturze e4 (ryc . 20). Na tym etapie b ad ań nie m ożn a poda ć d okładnego mechanizmu powstania tego zanieczys zczen ia. M ożn a za ło żyć , ż e jego ż ródłem m ógłby być odpowiedni epoksyd es, PROBLE MY K RYM IN ALISTYK I 274( 4) 2011 który po reakcji rozszczepienia m ety l o a m i n ą , a następ nie podstawienia atomu bromu grupą hydroksy lową oraz eliminacji wody tworzyłbyaminoalkohol es. Tautomeryzacja zw iązku es prowadziłaby następn ie do pochodne j aminoketonu e4 (ryc. 21). Podobna sekwencja reakcji, pol e g aj ąc yc h na hydroksylacji dibrom opochodnej Cż, eliminacji HBr lub cz ąst e cz ki wody, a nastę p ni e tautomeryzacji ketoalkoh olu C? m oż e doprowadzić do powstania diketon u e3 (ryc. 22). 21 '00 ł -HBr Ryc. 21. Propono wany mechanizm po wstawani a zanieczyszczeń o strukturze t-ervto- t -elkllarreno-ż-propanon u w trakcie syntezy pochodnyc h metkaty nonu Fig. 21. Proposed tormetton pa th ot l-aryl- l- alky/amino-2-propanones as impurities during me synthesis ot methcathinone derivatives o o ~ U (~r C2 ehrnnaqa o'r • tautomeryzaqa C7 OH" Ryc . 22. Proponowany mechanizm powstawania z a n i eczys zcz e ń o struktu rze t-aryle-t .ż -prcpandlenonu w trakcie syntezy pocho dnych metkatyn onu Fig. 22. Proposed torme tton path ot t -esvi-t. e-ocoeooenones as impurities during the synt hesis ot methcathinone aenveuves o NH2-CH3 .. ... redukcja? " / RyC. 23. Reakcja pochodnej t-aryio-t .z-prooandrenonu z metyloaminą prowadząca do iminy CB. W wa runkach syntezy pochodnych metkatynonu dalsza redukcja prowadząca do ukła d u aminowego C4 jest niemożliwa ze wzglądu na brak czynn ika red ukująceg o Fig. 23. The reaction ot ' ·arylo-l.2-propa ndienones with methyJamin e leading to imine GB. Further reduction ot imine to amine compound C4 te impossibJe due to the Jackot reducing agent in reaetion media N/I<, o dY R NHl -R1 -HlO 01 • dY R O O • d):N, • ~ R d:c r~ u kcJ a R l<, 03 l<, dommuJacy Izomer dominuJacy Izomer Ryc . 24. Alternatywna droga syntezy pochodnych melkatynonu Fig. 24 . Altema tive synthetic approach to methcathino ne deriva tives R o zważ ają c str ukt urę diketonu e 3, m ożn a za u waż yć , teoretycznie m ógłb y on stanowi ć prekursor zanieczyszczenia e4. J e d na kże taka droga formowania s i ę produktu ubocznego e 4 wydaj e si ę mniej prawdopodobna . Zakładając , że w wyniku reakcji metyloaminy i diketonu e 3 powstaje odpowiedni a imina es, następnym etapem p rowad zący m do e4 musiałaby być etap redukcji es do e 4. Trudno jednak w mieszaninie reakcyjnej w s ka z ać że 22 odpowiedni czynnik redu kują cy , który tran s forma cję (ryc. 23). umoż li w i ł by taką Po wyższe rozważan i a n asu waj ą a l ternatyw ną konceptypu C4 w badany ch aryloketoarninach. Nie można wykluczyć , że do preparacji pochodnych katynonu m oż e być wykorzystywana alternatywna droga syntetyczn a, wykorzystująca jako prekursor pochodne t-aryle-t ,2-diketonu typu D1 (ryc. 24). cję wyja śni e n i a obecn o ś ci za ni eczys zc ze ń PROBLEMY KRYMINALISTYKI 274(4) 2011 W trakcie redukcyjnego aminowania diketonu amo niakiem lub dowolną aminą p ierwszorzędową preferencyjnie powinna tworzyć się pożądana a-ketoami na 0 2 jako efekt reakcji czynn ika am inującego z bardziej aktywną grupą karbonylową. Na skutek sprzężenia z układem aromatycznym , fi grupa karbo nylowa jako mniej aktywn a, powinna z mniejszą wydajn ością przekształcać się , two rz ą c aminę typu 02 (ryc . 24). W rezultacie, prod ukt końcowy mógłby być m i e sza n i n ą izomerów 02 i 0 3 w proporcjach zbliżonych do tych, które zaobs erwowano w trakcie analizy produktów zawierających bufedron i 3-fluorometkatynon . Koncepcja ta wymaga jednak potwierdzenia eksperymentalnego. Uwag i końcowe Rynek narkotykowy uległ w ciągu ostatn ich lat istotnym zmianom główn ie za sp rawą lawinowego rozprzest rzen iania się preparatów nazywanych dość niefortunnie dopalaczam i. Określen ie to, za p oż y cz o n e z terminologii lotni- ich skł ad u, czyli do respektowan ia przez nich podst awowego prawa klienta do informa cji o tym, co kupuje. Już kulu cja Ustawy a ogóln iej psychotropowe, działanie preparaty te zawdzięczają dodawanym do nich nielegalnie i potajemn ie (bez informowania o tym nabywców) grożnych narkotyków objętych kontrolą. Przedstawiona w artyk ule grupa psychoaktywnych analo gów katynonu "wzbogaca", niestety, pu lę tych syntetycznych narkotyków sprzedawanych jako dopa lacze . Pojawienie się dopalaczy stało się bardzo poważnym problemem medycznym i spo łecznym, który ze względu na specyfikę i nieprzewidywalny cha rakter działań producentów i dilerów rodzi nieznane dotąd n iebezpieczeństwa. Specyfika dopalaczy, odróżn iająca je od "klasycznych" narkotyków, polega na opartym na wyrafinowanym oszustwie sposobie wprowadzania na rynek oraz utrzymywaniu ich na nim z wykorzystaniem niezgodnych z prawem d ziałań , zachowujących pozory legalności , a także na ła twej dostępności i związanymi z nią poważnymi zagroże niami zdrowia i życ ia nabywców, rekrutujących się głów nie z ludzi bardzo młodych . Bardzo istotnym czynnikiem utrudniającym wyeliminowanie dopalaczy z rynku jest wysoki koszt i czasochłonny charakter metod identyfikacji psychoaktywnych składników dopalaczy, warunkujących natychm iastowe lub przynajmniej szybkie przedstaw ienie producentom i sprzedawcom dowodów ich przestępczej d ziałalności . Dlatego konieczna jest ś cisła współpraca słu żb powołanych do przeciwdziałania narkomanii z instyt ucjami dysponującymi unika lną bazą aparaturową i profesjonalną kadrą ana lityków, np. insty tutam i naukowymi i wyższym i ucze lniami. Równie ważną i pi lną sprawą jest konsekwentne egzekwowanie od producentów i sprzedawców naj rozmaitszych "próbek kolekcjonerskich", "m ieszanek ziołowych" i "sup lementów diety" obowiązku umieszczania na opakowaniach oferowanych produktów PRO BLEMY KRYMINALISTYKI 274(4) 2011 podpisana przez Prezydenta RP noweliza- o przeciwdziałaniu narkomanii. Do wykazów substancji psychotropowych i środków odurzających dolączone zostaly kolejne substancje psychoaktywne, w tym pochodne metedronu : butylon, 4-fluorometkatynon , 4-etylometkatynon, metedron, metyton. natyron, a także syntetyczne kannabinoidy: JWH-007, JWH-019, JWH122, JWH-203, RCS-4. Ponadto, w ostatnich miesiącach (wrzesień -listopad 2011) odnotowano pojawienie się kolejnych analogów z grupy aryloketoamin, w tym: 4-metylobutedronu, bk-MDDMA (a-keto pochodnej N,N-dlmetylo-3,4-metylenodioksyamtetaminy), izo-pentedronu oraz N-etylobutedronu. PRZYPISY cze j, na gruncie nauk biologicznych oznacza syntetyczne środki s tymulujące zwiększające w sposób niefiz jologiczny wydolność organizmu. Jednakże stymulujące , w momencie przygotowywania niniejszego arty- zos te łe 1 Pod nazwą dopalaczy, nazywanych też "legalnymi narkotykami," kryją s ię bardzo niebezpiecz ne ś ro dki psychoaktywne i od urzające , które wywołuj ą odmienne od normalnych stany ś w i a d o m oś c i. Dla prymitywnego i naiwnego k a muflaż u sprzeda- wane są spożycia jako "produkty kolekcjonerskie" z przez ludzi", ale stęp , nabywaj ą młodz i ludzie, zast rzeż eniem m aj ąc je w celach konsumpcji, która "nie do do nich ła twy doczęsto ko ńc zy s i ę tragicznie [2]. 2 Spotykany czase m w piśmiennictwie termin .psychonaucl" oznacza osoby p róbujące b a d ać swoją psych ikę przez celowe stosowanie substancji zm ien iającyc h stany św i a d o mo ś ci , takie jak różnego rodzaju substancje psyohoaktywne. i obserwowanie ich efektów. BIBLIOGRAFIA 1. King L.A.: New drugs coming aur way - what are they and how do we detec t them ? EMCDDA Conference, Lisbon, 6-8 May 2009. 2. Szukai ski B., Błachut D., Bykas-Strękowska M.: Dopa- lacze - nowe psychoaktywne preparaty objęte kon trolą (nowelizacja ustawy o p rzeci wdziałaniu narkomanii), "Problemy Krymi- nalistyki" 2009 , nr 265 , s. 19-33. 3 . Venhuis B.J., Blok-Tip L., de Kaste D.: Designer drugs in herbat apnrodlstacs. .Forensic Sc.fntem." 2008, nr 177 , s. 25- 27. 4. Shima N., Katagi M., Tsuchihash i H.: Direct analysis of conjugate metabolites of methamphetamine , 3,4 -methylenedioxymethamphetamine and their designer drugs in biological fluids, "J. Hea lth Science" 2009, nr 55 , s. 495 - 502 . 5. Feyissa A.M. , Kelly J.P .: A review ot the ne urop harmacological properties of khat. .P rcqress in Neuro-Psychopharmacol. Biel. Psych." 2008 , nr 32, s. 1147- 1166. .B ioorq. Med. Chem . Lette rs" 2010, nr 20, s. 4 135-4 139. 23 6. Szend rey K.: The chemistry of khat , .Bunetrn on Narcotics" 23. Winstock A.R., Mers den J. , Mit cheson L.: What should be dane about mephedrone? "BMJ" 20 10, nr 340 , s. 1605. 1980, nr 32 , s. 535. 7. Dei Cason T.A. : Synthes is and identification of Njq-dimethylcathinone hydrochloride, .Mtc roqrarn J." 2007 , nr 5, s. 1- 4. 8. Archer R : Fluoromethca thinone : A new substance of 9. Cam illeri A., Joh nst on M.R, Bre nn en M., Davis S., ot tour methcath inone (Ephedrone) abuse , "Arch. Neurol. " 2007 , nr 64, s .886-889. abuse , .Forensrc Sc. Intern." 2009, nr 185, s. 10-20. Caldi cott D.G.: Chem ical analysis 24. De Bie RM ., Gladstone R.M., Sta fella A. P., Ko J.H. , Lan g A.E .: Manganase-in duced Parkinsonism associate d with capsules containinq 25.Stepe nsA.,Logina I., Liguts V.,A ldi ns P.,Eksteina I.,Platkaji s A. , Ma rtin so ne 1., Terauds E., Roze ntale B., Oon aghy M.: the controlle d substance analogues 4-methylmethcath inone, A Parkinsontan Syndrome in Methcathinone Users and the Role 2-fluoromethamphetamine, alpha-phthalirnidopropicphenone and of Manganase, "N. Engl. J. Med." 2008, nr 358, s. 1009-1017. N-ethylc athinone , .Pcrens!c Sc. Intern." 2010, nr 197, s. 59-66. 10. Gibbons S., Zlo h M.: An analysis 01the .Jeqal high" mephe- 26. Błaszc zyk K.J ., Krawczyk W., Piotrowski G.: Ephedron. Nielegalna produkcja z proasthminu, "Problemy Krym inalistyki" 1996 ,n r2 11,s.7- 11. drone, ,,8ioorg. Med. Chem. Letters" 2010, nr 20, s. 4135-41 39. 11 . Mey er M.R., Wi lhelm J., Peter s F.T., Maurer H.H.: 27. J anow ska E., Chu dzikiewicz E., Lec ho wi cz W.: Ephed· Beta-keto amphetamines : Studies on the metabolism of the de- rone - New Street Orug Obtained trem Proasthmin , "Z Zaga d ni e ń signer drug me phedrone and tcxicolcqical detection ot mephe- drone, butylone and methy lone in urine using chromatograph y- Nauk Sądowych" 1999, nr 39, s. 44-53. 28. Zai ts u K., Katagi M., Kamata H., Kamata T., Sh ima N., ot the mass spect rometry, .Analvt. Biaanalyt. Chem." 2010, nr 397, Miki A. , Tsuchih ashi H., Mori Y.: Determinaticn s . 1225-12 33. ites of the new designer drug bk·MBDB and bk· MDEA in human 12. Dargan P., Wood D.: Mephedrone. Addit ional studies . Overvie w 01 prev alence, use patterns , effects , EMCDDA , London 15- Ju ly 2010. La metabo l- unne. .Forenslc Sc. Intern." 200 9, nr 188, s. 131-139. 29. Wes tp ha l F., Junge T., Ros ner P., Sonn ic hsen F., Schuster F.: Mass and NMR spectrosceole characterization 01 13. Roussel O., Perrin M., Herard P., Chevanc e M., Arpino P.: 3,4-methylenedioxy pyrovalerone: a designer drug with alphapyr- 4 - met h yłep h e d ra n e rolidinophenone sera-t-elle une .Ecstasy" du XXI-eme structure, .For enslc Sc. Intern." 2009, nr 190, S. 1-8. siecle? .Annal. Toxicol. Analyt.' 2009, nr 21, s. 169- 177. 14. Sch ifano F., Alb aneseA. ,Fergu s S., Sta irJ .L. ,Deluca P., 30. Meltzer P.C., Bu tle r D., Deschamps J.R., Madras B.K. : Corazzo D., Davey Z., Corkery J., Sieman H., Scherbaum N.: 1·( 4-Methylphenyl)·2· pyrrclidin -t -yl-pentan- t-one (Pyrovalercne) Mephedrone (4-methylmethcathinane, .meow meow"), chemical. analogues : a prcmisinq ctass of monoamine uptake inhibitars, "J. pharmacolo gical and clinica l issues, .Psychcpharm accl." 2010, Med. Chem.' 2006, nr 49, s. 1420-1432 . nr 2 14,593- 602 . 15. Debruyne D., Courne M.A., Le Boisselier R., Djezzar S., Gerardin M., Boucher A. ,. Kar ilo L., Coquerel A. , Mall aret M.: La mephedrone: une designer drug d'us age recent en France , .T herapie" 2010, nr 65, s. 519-524. 16. Hagerkvist R , Hulten P., Personne M.: Increasing abuse ot new cathinone deriva tives in Swede n - a polsens centre study for the years 2008-2009, "Clin. Tox." 2010, nr 48 , s. 291-292. 17. Measham F., Moore K., Newcombe R., Welch Z.: Tweaking, bombing , dabbing and stockpiling: the emergence ot mephedrone and the perversity 01 proh ibition, .D ruqs an d Alcohol Today" 20 10, nr 10, s. 14- 21. 18. Repo rt ot the ACMD on the conslderatlons ot the cathin- ones, London , 31 Ma rch 2010. 19. Power M.: Mephedrone: The future ot drug dealing? .D ruqlink'' 2010, nr 25, s. 7-1 3. 20. Measham F., Moo re K.: Repertoi res 01 distinctio n: Exploring patterns 01 weeke nd polydrug use within local l eis u rę scenes across tne English night time economy, "Criminol. Criminal. Just ice" 2009 , nr 9, s. 437-464 . Streszczenie Ostatnio nanarkotykowym rynku w wielu krajach pojawiła s ię nowa klasa narkotyków zmodyfikowanych, tzw. katynonów, takicli jak metkatynon (bk-metnmictamine), mefedron (bk-4-metylometal1lfetamina), butylon (bk-M BDB) i mety/on (bk-MDMA) . Katynony wywodzą s ię z katynonu, naturalnego składnika rośliny Catha edutis (khat) . Są to fenetylaminy z rodnikiem alkilowym przy 'węgl u a, grupą ketonową przy węglu fi oraz szeregiem innych podstawników. Wykazują dzia łanie stymulujące i entaktogenne. Ich pojawienie się na rynku przypisuje się zmniejszonej dostępn ości i pogars zającej się jakości takich pospolitych narkotyków jak ecstasy i kokaina oraz zwiąUlnym z tym rozczarotoaniem u ży tkown ików . Najłatwiej dostępnymi katynonami nil rynku nielegalnym były w roku 2010 i 2011 mefedron i metylolJ, sprzedawane przez dilerów w postaci bia łego lub brązowego proszku. Na podstawie obserwacji pacjentówstosujących mejedron można sądzić, że katynony, podobnie do pochodnych amfetaminy, wywierają efekty sympatykomimetyczne. Sło wa kluc zowe: narkotyki zmodyf ikowane, Reitox, dopalacze, mcjedron, metedron,metylon. 21. Dixon A.J. , Vorce S.P., Levine B., Past M.R., Multiple-drug toxicity caused by coadminlstranon ot 4-methylmethcathinon (mephedrone) and heroin, "J. Anal. Tcxiccl.' 2010, nr 34, s. 162-1 68. 22. EMCDDA - Risk assessment report ot a new psycno active substance: 4-met hył met hcathin o ne (mephedron e), Lisbon, 15 J uly 2010. 24 Summary In recent years, a neto class of designer drugs has appeared on the drug of abuse market in many countriee. namely the so-cal/ed cathiJ10nes, such. as: methcathinone (bc-methamphetamine), mepnedrone (bk-4-methylmetllamphetamine), blltylone (bk-MBDB) and mety/one PROBLEMY KRYM INALISTYKI 274(4) 2011 (bk-M DMA). Snbstituted cathincnes are deriisuioce oj cottunone. ocelIr lIatllrally in tuc kllat p/mit (Catho edutis), TlI ey Jeatl/re a 1,/lcllctlly/aminc eon: wiliI mI a/ky/ grOIII' auached lo thc a carbon and a ketonegralIp attached lo tlle fi carbon a/ong witll additional substitutions. Cathinonceaet as central nt'n 'ous system stimultmts. Their emergenee 11(15 bcenattributcd to thc rcduction in litearmila/lility and pl/rity oj illegal drugs euch as ces/asy and cocainc and reeutmnt dieittueionwIlielI PROBLEMY KRYMINALISTYKI 274(4) 2011 ment a/1/ollg users, Thc most com11l01//y avaitable cathinonee sold 011 tiu' iI/cgaf marketin 1I1t' period "P to 2010 appt'ay to be mephedrone and lIIet /ly/olle. From obsenxnlons oj pat ients w/w II SC mephedronc it appcars tha! cattiino ne deriiati •.'Cs dcmonstrate silili/ar sylllll(/ f1w lIlimctie e!fects to amphctmnine denoatioes. Kcywords: deeigner drugs, Reitcx, legal highs, mepucdrone, 11/('thcdronc. /IIct! /y!o nc. 25