Samokontrola glikemii a wyniki leczenia u chorych na cukrzycę typu 2

Samokontrola glikemii a wyniki leczenia u chorych na cukrzycę typu 2

ARTYKUŁY ORYGINALNE
Samokontrola glikemii a wyniki leczenia u chorych
na cukrzycę typu 2
Agnieszka Bajkowska‑Fiedziukiewicz1,4, Katarzyna Cypryk1,2, Tomasz Kozdraj3, Anna Mikołajczyk‑Swatko4,
Marcin Kosiński2, Małgorzata Józefowska4
1
Poradnia Diabetologii Dorosłych, Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki, Łódź
2
Klinika Diabetologii i Chorób Przemiany Materii, Uniwersytet Medyczny, Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki, Łódź
3
Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej, Zakład Informatyki i Statystyki Medycznej, Uniwersytet Medyczny, Łódź
4
Wojewódzki Ośrodek Diabetologii i Chorób Metabolicznych, Łódź
Streszczenie: Cele. Celem badania była ocena zależności między częstością dokonywania pomiarów glikemii
w ramach samokontroli a stopniem metabolicznego wyrównania cukrzycy. Pacjenci i metody. Badaniu w postaci
ankiety poddano 600 osób w wieku 63,4 ±9 lat (32–85 lat) chorujących na cukrzycę typu 2 od 11,4 ±7,7 roku (min.
1 rok, maks. 38 lat). Badani wykonali skrócony profil glikemii w ciągu tygodnia oraz 8‑punktowe profile glikemii
w wybranym przez siebie dniu. Jednocześnie zostali poproszeni o ocenę częstości prowadzenia samokontroli
glikemii. U wszystkich pacjentów oznaczono odsetek hemoglobiny glikowanej (HbA1c). Wyniki. Większość
pacjentów informowała, że prowadzi samokontrolę glikemii 1–2 razy dziennie (44,3%) lub 1–2 razy w tygodniu
(31,8%). Wszyscy oznaczyli glikemię na czczo oraz po śniadaniu. Większość oznaczała glikemię również
po obiedzie i po kolacji. Mniej niż 50% badanych oznaczało glikemię w godzinach nocnych. Średni odsetek
HbA1c w całej grupie wynosił 7,45 ±1,08%. Tylko 20% pacjentów uzyskało wyrównanie cukrzycy zalecane przez
PTD (HbA1c <6,5%). Nie odnotowano incydentów ciężkich hipoglikemii. Odsetki HbA1c nie różniły się
w poszczególnych podgrupach, nie wykazano również zależności pomiędzy odsetkiem HbA1c a częstością
samokontroli w żadnej z badanych grup. Wnioski. Nie stwierdzono zależności między częstością samokontroli
a odsetkiem HbA1c, co podważa celowość dokonywania wielokrotnych pomiarów glikemii w ciągu doby
u wszystkich chorych na cukrzycę typu 2.
Słowa kluczowe: cukrzyca typu 2, samokontrola glikemii, wyniki leczenia
WPROWADZENIE
Cukrzyca to choroba przewlekła, wymagająca ciągłego leczenia oraz ścisłej współpracy lekarza i pacjenta, tylko wówczas możliwe jest bowiem uzyskanie dobrego wyrównania
metabolicznego. Duże prospektywne badania kliniczne, takie jak DCCT (Diabetes Control and Complications Trial),
UKPDS (United Kingdom Prospective Diabetes Study) oraz
Kumamoto Study, wykazały, iż dobra kontrola glikemii wiąże
się ze znacznym zmniejszeniem ryzyka wystąpienia przewlekłych powikłań cukrzycowych, zarówno o typie mikro-, jak
i makroangiopatii [1‑3].
Jednym z parametrów wykorzystywanych do oceny wyrównania metabolicznego cukrzycy jest odsetek hemoglobiny glikowanej (HbA1c). Jest on miernikiem średniego stężenia gluAdres do korespondencji:
dr hab. med. Katarzyna Cypryk, Klinika Diabetologii i Chorób Przemiany Materii, Uniwersytet Medyczny, Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki, ul. Rzgowska 281/289, 93-338
Łódź, tel.: 042‑271‑11‑43, fax: 042‑271‑14‑99, e‑mail: [email protected]
Praca wpłynęła: 23.01.08. Przyjęta do druku: 27.03.08.
Nie zgłoszono sprzeczności interesów.
Pol Arch Med Wewn. 2008; 118 (5): 267‑272
Copyright by Medycyna Praktyczna, Kraków 2008
kozy we krwi, odzwierciedlającym zarówno glikemię na czczo,
jak i po posiłku w ciągu ostatnich 3 miesięcy. Według Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) należy dążyć
do uzyskania odsetka HbA1c ≤6,5% [4].
Elementem koniecznym w procesie leczenia cukrzycy jest
osobiste zaangażowanie chorego. Samokontrola jest niezbędnym składnikiem wielokierunkowego leczenia cukrzycy. Jest
to zespół decyzji i czynności podejmowanych przez pacjenta,
które umożliwiają kontrolę choroby i odpowiednią modyfikację postępowania w zależności od zmieniających się warunków
życia codziennego. Jednym z najważniejszych etapów samokontroli jest badanie stężenia glukozy we krwi za pomocą glukometru (self‑monitoring of blood glucose – SMBG).
Europejskie Towarzystwo do Badań nad Cukrzycą (EASD)
zaleca codzienne wykonywanie SMBG przez pacjentów leczonych insuliną. Pomiary te zaleca się również chorym leczonym
wyłącznie dietą lub doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi.
Nie określono częstości, z jaką powinno się je wykonywać, należy je jednak przeprowadzać zarówno na czczo, jak i po posiłkach, z częstością pozwalającą osiągnąć docelową glikemię [5].
Według PTD pacjenci stosujący insulinoterapię powinni oznaczać pełny profil glikemii przynajmniej raz w tygodniu, a le-
Samokontrola glikemii a wyniki leczenia u chorych na cukrzycę typu 2
1
ARTYKUŁY ORYGINALNE
Tabela 1. Dane z oznaczeń glikemii w dzienniczkach samokontroli badanej grupy
Stężenie glukozy we krwi w SMBG
N
Średnia [mg/dl]
Min. [mg/dl]
Maks. [mg/dl]
Odchylenie
standardowe
najwyższe stężenie glukozy w ostatnim
tygodniu
600
187,9
91
388
43,0
najniższe stężenie glukozy w ostatnim
tygodniu
600
107,3
40
224
26,4
na czczo
600
118,6
67
251
26,8
120 min po śniadaniu
600
162,0
34
315
41,0
przed obiadem
394
132,7
40
228
27,9
120 min po obiedzie
586
180,7
88
355
39,6
przed kolacją
375
133,5
50
212
25,2
120 min po kolacji
574
167,0
90
411
36,1
przed snem
380
147,4
39
280
27,6
o 3:00 w nocy
275
126,2
78
210
22,3
czeni lekami doustnymi lub dietą – przynajmniej raz w miesiącu [6]. Największe znaczenie ma samokontrola w okresie
rozpoczynania leczenia farmakologicznego, a także podczas
zmiany leku i każdego zaostrzenia choroby. Wydawać by się
mogło, że częste wykonywanie przez pacjenta oznaczeń glikemii powinno prowadzić do dobrego wyrównania cukrzycy.
Badania oceniające wpływ samokontroli na wyrównanie gospodarki węglowodanowej w cukrzycy typu 2 nie dają jednak
jednoznacznych wyników.
Celem pracy była ocena zależności między częstością oznaczeń glikemii w ramach samokontroli a odsetkiem hemoglobiny glikowanej (HbA1c). Zależność taką oceniano u chorych
na cukrzycę typu 2 w celu odpowiedzi na pytanie, czy częstsze oznaczenia glikemii pozwalają na osiągnięcie mniejszych
jej wartości, a co za tym idzie – umożliwiają uzyskanie lepszych efektów leczenia.
PACJENCI I METODY
Badaniu poddano grupę 600 osób chorych na cukrzycę typu 2
zgłaszających się kolejno na wizytę lekarską do Wojewódzkiego Ośrodka Diabetologii przy ulicy Nowej 30/32 w Łodzi. Obserwacją objęto pacjentów obu płci, bez względu na wiek, wykształcenie, czas trwania cukrzycy i sposób jej leczenia.
Średni wiek chorych wynosił 63,4 roku (32–85 lat, odchylenie standardowe 9,0). W grupie znalazło się 319 kobiet w wieku 32–85 lat (śr. 64,9 roku, odchylenie standardowe 8,8) oraz 281 mężczyzn w wieku 35–83 lat (śr. 61,7 roku,
odchylenie standardowe 8,9). Średni czas trwania cukrzycy
w badanej grupie wynosił 11,4 roku (odchylenie standardowe 7,7). Najwięcej osób chorowało 11–20 lat. Pacjenci odbywali standardową edukację diabetologiczną prowadzoną przez
personel poradni.
2
Trzysta dziewięćdziesiąt siedem (66,2%) osób było leczonych insuliną w monoterapii lub w skojarzeniu z lekami doustnymi, pozostali otrzymywali tylko leki doustne.
Badani zostali poproszeni o prowadzenie samokontroli glikemii z użyciem własnego glukometru. Wszyscy zostali zobowiązani do zapisania maksymalnej i minimalnej glikemii
w ciągu ostatniego tygodnia oraz przeprowadzenia 8‑punktowego profilu w dowolnie wybranym przez siebie dniu. Profil obejmował pomiary stężenia glukozy: na czczo, 2 godziny po śniadaniu, przed obiadem, 2 godziny po obiedzie, przed
kolacją, 2 godziny po kolacji, przed snem i o 3:00 w nocy.
Każdy chory określił częstość własnej samokontroli, co było
podstawą podzielenia na następujące grupy:
A – co najmniej 5 pomiarów dziennie
B – 3–4 pomiary dziennie
C – 1–2 pomiary dziennie
D – 1–2 pomiary w tygodniu
E – 1–2 pomiary w miesiącu
F – nieprowadzący żadnej samokontroli.
U wszystkich odsetek hemoglobiny glikowanej oznaczono
za pomocą aparatu Variant firmy Bio‑RAD metodą wysokociśnieniowej chromatografii cieczowej HPLC.
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej. Oblicze­nia
wykonano w programie STATISTICA 6.0 PL (Tulsa, OK, Stany Zjednoczone). Zastosowano test niezależności χ2 oraz analizę wariancji ANOVA. Za istotną przyjęto wartość p <0,05.
WYNIKI
Wszyscy pacjenci oznaczyli stężenie glukozy we krwi
na czczo i po śniadaniu, a niemal wszyscy również po obiedzie
i kolacji. Pomiary nocne wykonywało mniej niż 50% chorych.
Szczegółowe wyniki samokontroli glikemii dla całej badanej
grupy przedstawiono w tabeli 1.
POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2008; 118 (5)
ARTYKUŁY ORYGINALNE
Tabela 2. Parametry wyrównania cukrzycy w podgrupach wg częstości prowadzenia samokontroli
Grupa
A
B
C
D
E
F
Częstość samokontroli
co najmniej
5 razy dziennie
3–4 razy
dziennie
1–2 razy
dziennie
1–2 razy
w tygodniu
1–2 razy
w miesiącu
bez
samokontroli
odsetek badanych (%)
0,8
18,2
44,3
31,8
3,2
1,7
średnia maksymalna glikemia (mg/dl)
205
185
188
190
168
195
średnia minimalna glikemia (mg/dl)
87
101
107
110
126
118
średni odsetek HbA1c (%)
7,54
7,25
7,50
7,52
7,39
7,54
Średni odsetek HbA1c w całej badanej grupie wynosił
7,45% (odchylenie standardowe 1,08). Wyrównanie zalecane przez PTD (HbA1c ≤6,5%) uzyskało tylko 20% pacjentów.
Nie stwierdzono istotnej statystycznie różnicy w średnim odsetku HbA1c w grupie kobiet – 7,42% (odchylenie standardowe 1,08) i mężczyzn – 7,49% (odchylenie standardowe 1,09)
(p >0,05). Z kolei leczeni insuliną uzyskali większe odsetki
HbA1c – 7,67%, niż leczeni preparatami stosowanymi doustnie – 7,02% (p <0,05).
Średnie maksymalne i minimalne stężenia glukozy oraz odsetki HbA1c nie różniły się istotnie w poszczególnych grupach,
co zobrazowano w tabeli 2. W czasie badania pacjenci nie
zgłaszali ciężkich stanów hipoglikemii, tj. glikemii <40 mg/dl
lub hipoglikemii wymagającej pomocy innych osób.
Test niezależności χ2 nie wykazał istotnej statystycznie zależności między częstością pomiarów glikemii a odsetkiem
HbA1c w poszczególnych grupach. Także wyniki analizy wariancji ANOVA nie potwierdziły istnienia różnic w odsetkach
HbA1c między badanymi grupami (p = 0,27) (ryc. 1).
Analizowano także zależność odsetka HbA1c od częstości
oznaczeń glikemii w dwóch grupach pacjentów: leczonych insuliną i stosujących jedynie leki doustne.
Wszyscy pacjenci stosowali insulinoterapię konwencjonalną.
Dla grupy leczonej insuliną test niezależności χ2 (odsetki
HbA1c – skategoryzowane przedziałowo) nie wykazał istotnej statystycznie zależności pomiędzy częstością wykonywania pomiarów glikemii a odsetkiem HbA1c (p = 0,63). Wyniki ANOVA przeprowadzone dodatkowo dla sześciu grup wyodrębnionych ze względu na częstość dokonywania pomiarów
potwierdziły brak różnic w odsetkach HbA1c w grupie leczonej insuliną (p = 0,16) (ryc. 2).
Również w grupie pacjentów leczonych lekami doustnymi nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic w odsetkach
HbA1c w zależności od częstości dokonywania oznaczeń glikemii (test niezależności χ2 p = 0,10; ANOVA p = 0,15). Zobrazowano to na rycinie 3.
OMÓWIENIE
Samokontrola glikemii jest uznaną metodą monitorowania
leczenia cukrzycy. Zaleca się ją pacjentom w celu osiągnięcia
pożądanej glikemii oraz zapobiegania incydentom hipo- i hi-
p
–
>0,05
perglikemii, a tym samym zapobiegania ostrym i przewlekłym
powikłaniom cukrzycy. Metoda ta jest bezwzględnie zalecana
chorym leczonym insuliną i rekomendowana pozostałym.
Dowiedziono, że u chorych na cukrzycę typu 1 stosujących
intensywną insulinoterapię prowadzenie samokontroli wiąże
się z poprawą glikemii, co pozwala uzyskać mniejsze odsetki HbA1c [7]. Cały czas trwa debata, czy taka kontrola jest
uzasadniona w przypadku cukrzycy typu 2 u chorych stosujących leki doustne i dietę. W naszym badaniu nie stwierdziliśmy zależności między częstością samokontroli a stopniem
wyrównania cukrzycy. Nie było takiej zależności zarówno
u osób stosujących insulinę, jak i leczonych tylko lekami doustnymi. W 1997 roku Faas i wsp. [8] opublikowali przegląd
77 badań dotyczących SMBG u chorych na cukrzycę typu 2
przeprowadzonych w latach 1976–1996. Jedynie 6 z nich
to badania z randomizacją z grupą kontrolną, a tylko w jednym wykazano statystycznie istotną poprawę odsetka HbA1c
u chorych na cukrzycę typu 2 stosujących SMBG (zmniejszenie o 0,9%, p <0,05) [9]. Tylko 8 z 18 prac opublikowanych
w latach 1990–1999 dotyczyło badań z randomizacją przeprowadzonych z grupą kontrolną (w tym 6 opublikowanych
przez Faasa). Metaanaliza 4 z nich wykazała, że prowadzenie
samokontroli wiąże się z niewielkim i nieistotnym zmniejszeniem średniego odsetka HbA1c (maks. o 0,6%). Wyniki te należy jednak interpretować ostrożnie w związku z ograniczeniami metodologicznymi badań uwzględnionych w metaanalizie [10].
Wyniki podobne do naszych uzyskano w wielu innych badaniach. I tak badanie prowadzone w Anglii, w którym uczestniczyło 290 chorych na cukrzycę typu 2 leczonych insuliną, nie
potwierdziło zależności między częstością prowadzenia samokontroli a redukcją odsetka HbA1c [11]. Takiej zależności, bez
względu na rodzaj terapii w cukrzycy typu 2, nie wykazało
również w innych ośrodkach [12‑14]. Również najnowsze badania z randomizacją z grupą kontrolną DiGEM, zakończone
w 2007 roku, czy badanie Davidsona z 2005 roku, nie wykazały istotnych różnic w redukcji odsetka HbA1c u osób stosujących SMBG w stosunku do osób jej niestosujących [15,16].
Badanie prowadzone w Niemczech i Austrii u chorych
na cukrzycę typu 2 leczonych insuliną wykazało statystycznie
istotną redukcję odsetka HbA1c (o 0,16%) u pacjentów częściej
prowadzących SMBG (śr. 2,7 razy dziennie) w stosunku do pacjentów prowadzących SMBG 1 raz dziennie. Natomiast u pa-
Samokontrola glikemii a wyniki leczenia u chorych na cukrzycę typu 2
3
ARTYKUŁY ORYGINALNE
8,4
8,2
7,8
HbA1c [%]
HbA1c [%]
8,0
7,6
7,4
7,2
7,0
6,8
6,6
8,8
8,6
8,4
8,2
8,0
7,8
7,6
7,4
7,2
7,0
6,8
6,6
6,4
Nie mierzę w ogóle
1–2× w m-cu
1–2× w tyg.
1–2× dziennie
3–4× dziennie
5 i więcej
Nie mierzę w ogóle
1–2× w m-cu
1–2× w tyg.
1–2× dziennie
3–4× dziennie
5 i więcej
częstotliwość pomiaru poziomu cukru
częstotliwość pomiaru poziomu cukru
średnia
średnia ±błąd std.
średnia ±1,96 × błąd std.
średnia
średnia ±błąd std.
średnia ±1,96 × błąd std.
Ryc. 1. Odsetek HbA1c w podgrupach w zależności od częstości pro‑
wadzonej samokontroli w całej badanej grupie (n = 600)
Ryc. 2. Odsetek HbA1c w podgrupach w zależności od częstości pro‑
wadzonej samokontroli w grupie stosującej insulinoterapię (n = 397)
cjentów leczonych dietą lub przyjmujących lekami doustnymi kontrolującymi glikemię 2 razy dziennie odsetek HbA1c był
istotnie większy (zwiększenie o 0,14%, p <0,0001) niż u badających raz dziennie [17]. W jednym z dużych badań obserwacyjnych stwierdzono związek między domowymi oznaczeniami glikemii a istotnie mniejszymi odsetkami HbA1c zarówno
u chorych na cukrzycę typu 1 (n = 1159; oznaczenie glikemii
3 razy na dobę; zmniejszenie odsetka HbA1c o 1%, p <0,001),
jak i u chorych na cukrzycę typu 2 (n = 23 153; oznaczenie glikemii przynajmniej raz na dobę; zmniejszenie odsetka
HbA1c o 0,4–0,6%) [18]. W przypadku cukrzycy typu 2 zależność ta potwierdziła się zarówno u pacjentów stosujących insulinoterapię, jak i leczonych wyłącznie lekami doustnymi lub
dietą. U chorych, którzy prowadzili samokontrolę niezależnie
od częstości pomiarów, odsetek HbA1c był o 0,4% mniejszy niż
u osób nieprowadzących samokontroli (p <0,0001) i zmniejszał się wraz ze zwiększeniem częstości dokonywanych pomiarów. Również duże badanie z randomizacją i grupą kontrolną,
prowadzone przez Schwedesa i wsp. [19], dotyczące chorych
na cukrzycę typu 2 leczonych lekami doustnymi lub dietą, wykazało istotnie większą redukcję odsetka HbA1c u osób prowadzących SMBG niż osób z grupy jej niestosującej (1% vs 0,6%,
p <0,05). Zależność taką potwierdziło również badanie Guerciego i wsp. [20] (0,9% vs 0,5%, p <0,05).
Na podstawie wyników dotychczas przeprowadzonych badań nie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi na pytanie,
czy u chorych na cukrzycę typu 2 celowa jest intensywna samokontrola glikemii. Jednak badań dowodzących takiej zależności jest stosunkowo mało, a autorzy tych prac sugerują, by do ich wyników odnosić się z ostrożnością, wskazując
na niedoskonałości metodologiczne związane z niejednorodnością badanych populacji i podjętych interwencji. Rodzi się
więc pytanie, jak często i o jakich porach pacjent powinien
prowadzić samokontrolę, by osiągnąć zadowalający stopień
kontroli metabolicznej w cukrzycy typu 2?
Przeprowadzone badania nie dostarczają jednoznacznych
wskazówek, choć część doniesień sugeruje, że do udzielenia
odpowiedzi na to pytanie niezbędne jest prawidłowe wykorzystanie wyników samokontroli zarówno przez lekarza prowadzącego, jak i samego pacjenta, co w tym przypadku wymaga właściwej edukacji chorego [21], ponieważ to nie sam
fakt oznaczenia glikemii, ale powiązanie wyników uzyskanych
przez pacjenta z podejmowanymi przez niego zachowaniami
zdrowotnymi może doprowadzić do zwiększenia skuteczności
leczenia. Potwierdziło to badanie z randomizacją przeprowadzone przez Morelanda i wsp. [22], które udzieliło odpowiedzi na pytanie, czy edukacja dotycząca samokontroli przyczyni się do poprawy glikemii i zwiększenia częstości dokonywa-
4
POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2008; 118 (5)
ARTYKUŁY ORYGINALNE
PIŚMIENNICTWO
9,0
8,5
HbA1c (%)
8,0
7,5
7,0
6,5
6,0
5,5
Nie mierzę w ogóle
1–2× w m-cu
1–2× w tyg.
1–2× dziennie
3–4× dziennie
5 i więcej
częstotliwość pomiaru poziomu cukru
średnia
średnia ±błąd std.
średnia ±1,96 × błąd std.
Ryc. 3. Odsetek HbA1c w podgrupach w zależności od częstości pro‑
wadzonej samokontroli w grupie stosującej leki doustne (n = 203)
nia pomiarów przez chorych. 199 osób chorych na cukrzycę
(35% typ 1, 65% typ 2, odsetek HbA1c ≥8,0%) podzielono na 3 grupy: otrzymującą glukometr i edukację, otrzymującą glukometr bez edukacji i standardową – bez glukometru i edukacji. Największą redukcję odsetka HbA1c osiągnięto u pacjentów stosujących SMBG, którzy otrzymali edukację (–0,13 ±1,28), mniejszą u prowadzących samokontrolę
bez edukacji (–0,04 ±1,31), zaś u pacjentów nieprowadzących
SMBG i bez edukacji obserwowano zwiększenie odsetka hemoglobiny glikowanej (+0,04 ±–1,10) [22].
Edukacja pacjenta powinna więc stanowić integralną część
leczenia cukrzycy, bo tylko umiejętne wykorzystanie informacji wynikającej z aktualnego stężenia glukozy we krwi
umożliwi optymalizację częstości i kosztów samodzielnych
badań. Otwartą sprawą pozostaje metodologia nauczania
samokontroli.
Podsumowując, wydaje się, że prowadzenie kosztownej samokontroli musi być połączone z intensywną edukacją pacjentów. Natomiast uzyskane wyniki wykazały, że brak zależności
między częstością samokontroli a stopniem wyrównania glikemii podważa celowość wielokrotnych pomiarów u wszystkich chorych na cukrzycę typu 2.
1. The Diabetes Control and Complications Trial Research Group. The effect of intensive
treatment of diabetes on the development and progression of long‑term complica‑
tions in insulin‑dependent diabetes mellitus. N Engl J Med. 1993; 329: 977‑986.
2. Intensive blood glucose control with sulphonyloureas or insulin compared with con‑
ventional treatment and risk of complications in patients with type 2 diabetes
(UKPDS 33). UK Prospective Diabetes Study (UKPDS) Group. Lancet. 1998; 352:
837‑853.
3. Shichiri M, Kishikawa H, Ohkubo Y, et al. Long‑term result of the Kumamoto Study
on optimal diabetes control in type 2 diabetes patients. Diab Care. 2000; 23
(Suppl 2): B21‑B29.
4. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorego na cukrzycę. Stanowisko
PTD – 2007. Diabetol Prakt. 2007 (Suppl A): 6.
5. Standards of Medical Care in Diabetes – 2006. Diab Care. 2006; Suppl 1.
6. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorego na cukrzycę. Stanowisko
PTD – 2007. Diabetol Prakt. 2007 (Suppl A): 4.
7. Adler AI, Stevens RJ, Manley SE, et al. Development and progression of nephropathy
in type 2 diabetes: the United Kingdom Prospective Diabetes Study (UKPDS 64).
Kidney Int. 2003; 63: 225‑232.
8. Faas A, Shellevis FG, van Eijk JTM. The efficacy of self‑monitoring of blood glucose
in NIDDM subjects. A criteria‑based literature review. Diab Care. 1997; 20:
1482‑1486.
9. Rutten G, van Eijk J, de Nobel E, et al. Feasibility and effects of a diabetes type II
protocol with blood glucose self‑monitoring in general practice. Fam Pract. 1990; 7:
273‑278.
10. Coster S, Gulliford MC, Seed PT, et al. Monitoring blood glucose control in diabetes
mellitus: a systematic review. Health Technol Assess. 2000; 4: 1‑93.
11. Evans JMM, Newton RW, Ruta DA, et al. Frequency of blood glucose monitoring
in relation to glycemic control: observational study with diabetes database. BMJ.
1999; 319: 83‑86.
12. Oki JC, Flora DL, Isley WL. Frequency and impact of SMBG on glycemic control
in patients with NIDDM in an urban teaching hospital. Diab Educ. 1997; 23:
419‑424.
13. Rindone JP, Austin M, Luchesi J. Effect of home blood glucose monitoring
on the management of patients with non‑insulin dependent diabetes mellitus
in the primary care setting. Am J Manag Care. 1997; 3: 1335‑1338.
14. Davis WA, Bruce DG, Davis TM. Does self‑monitoring of blood glucose improve
outcome in type 2 diabetes? The Fremantle Diabetes Study. Diabetologia. 2007; 50:
510‑505.
15. Farmer A, Wade A, Goyder E, et al. Impact of self monitoring of blood glucose
in the management of patients with non‑insulin treated diabetes: open parallelel
group randomized trial. BMJ. 2007; 335: 132.
16. Davidson MB, Castellanos M, Kain D, et al. The effect of self monitoring of blood
glucose concentrations on glycated hemoglobin levels in diabetic patients not tak‑
ing insulin: a blinded, randomized trial. Am J Med. 2005; 118: 422‑425.
17. Schutt M, Kern W, Krause U, et al. Is the frequency of self‑monitoring of blood glu‑
cose related to long‑term metabolic control? Multicenter analysis including 24,500
patients from 191 centers in Germany and Austria. Exp Clin Endocrinol Diab. 2006;
114: 384‑388.
18. Karter AJ, Ackerson LM, Darbinian JA, et al. Self‑monitoring of blood glucose levels
and glycemic control: the Northern California Kaiser Permanente Diabetes registry.
Am J Med. 2001; 111: 1‑9.
19. Schwedes U, Siebolds M, Mertes G, SMBG Study Group. Meal related structured
self‑monitoring of blood glucose: effect on diabetes control in non‑insulin treated
type 2 diabetic patients. Diab Care. 2002; 25: 1928‑1932.
2 0. Guerci B, Drouin P, Grange V, et al. Self‑monitoring of blood glucose significantly
improves metabolic control in patients with type 2 diabetes mellitus:
the Auto‑Surveillance Intervention Active (ASIA) study. Diab Metabol. 2003; 29:
587‑594.
2 1. Davidson MB. Counterpoint: Self‑monitoring of blood glucose in type 2 diabetic
patients not receiving insulin. Diab Care. 2005; 28: 1531‑1533.
2 2. Moreland EC, Volkening LK, et al. Use of a blood glucose monitoring manual to en‑
hance monitoring adherence in adults with diabetes: a randomized controlled trial.
Arch Intern Med. 2006; 166: 689‑695.
Samokontrola glikemii a wyniki leczenia u chorych na cukrzycę typu 2
5