- Akademia Morska w Szczecinie

ISSN 0860-8806
ZESZYTY NAUKOWE NR 12 (84)
AKADEMII MORSKIEJ
Szczecin 2007
WYDZIAŁ INŻYNIERYJNO-EKONOMICZNY TRANSPORTU
Anna Białas-Motyl
Wojciech Kuźmiński
Śródlądowe drogi wodne oraz flota śródlądowa
w krajach europejskich w latach 1990–2003
Słowa kluczowe: transport śródlądowy, tabor pływający, drogi śródlądowe, barki,
holowniki, pchacze
Transport śródlądowy uznawany jest za bardzo ekonomiczny i bezpieczny rodzaj
transportu. Może on stanowić znakomitą alternatywę dla innych rodzajów transportu
(głównie drogowego i kolejowego). Jednak możliwość jego wykorzystania zależy przede
wszystkim od stopnia rozwoju śródlądowych dróg wodnych oraz taboru pływającego
w danym kraju. Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie stanu śródlądowych
dróg wodnych – długości oraz gęstości, a ponadto zmian we flocie śródlądowej w krajach europejskich.
Analiza zmiennych została przeprowadzona głównie na podstawie danych Urzędu
Statystycznego Unii Europejskiej (Eurostat).
Inland Waterways and Inland Waterway Fleet
in European Countries in the Years 1990–2003
Key words: inland waterway transport, inland waterway fleet, inland waterways
Inland waterway transport is regarded as a very economical and safe type of
transport. It is a very good alternative for some other types of transport (mainly road
and railway). However the possibility of using this type of transport depends mainly on
the degree of inland waterways development and inland fleet possessed by each country.
In this connection the main aim of the article is to present the state of inland waterways
(length and density) and also changes in the inland waterway fleet of European countries. The analysis of the above-mentioned variables was based on the Statistical Office
of European Communities data.
Anna Białas-Motyl, Wojciech Kuźmiński
Wprowadzenie
Transport śródlądowy to, jak wiadomo, znakomita alternatywa dla innych
gałęzi transportu – szczególnie kolejowego i drogowego. Jest on bardziej ekonomiczny (porównując jednostkowe koszty transportu) oraz bezpieczny (mniejsza wypadkowość i zagrożenie dla środowiska). Większość krajów europejskich
posiada bardzo korzystne warunki do przewozu ładunków i pasażerów tym
transportem. Jednak pomimo zalet transportu śródlądowego oraz rozwiniętej
sieci dróg śródlądowych, od początku lat 90. można zaobserwować (w krajach
europejskich) bardzo odmienne tendencje związane z rozwojem śródlądowej
floty transportowej. Kraje Unii Europejskiej zobowiązane są Dyrektywą
80/1119/EEC do przekazywania danych o infrastrukturze, taborze oraz wielkości
przewozów.1
Śródlądowe drogi wodne w Europie
Kraje europejskie (bez Szwecji, Rosji, Rumunii, Bułgarii oraz krajów,
w których nie ma żeglownych dróg śródlądowych) posiadają łącznie około
36 500 km dróg śródlądowych (tabela 1). Kraje unijnej 15 dysponowały (1998
rok) łącznie ponad 29 500 km śródlądowych dróg wodnych (kanałów, rzek
i jezior wykorzystywanych regularnie do transportu ładunków i pasażerów).
Do krajów o najdłuższej sieci śródlądowych dróg wodnych należą: Finlandia, Niemcy, Holandia oraz Polska (tabela 1). Jednak pod względem gęstości
tych dróg przypadających na 1000 km2 powierzchni kraju, najlepiej prezentują
się: Holandia (prawie 122 km/1000 km2) i Belgia (ponad 50 km/1000 km2). Polska w tym rankingu znajduje się dopiero na siódmej pozycji (po Finlandii,
Niemczech, Węgrzech i Luksemburgu).
Śródlądowa flota transportowa
Większość z krajów europejskich posiadających gęstą sieć dróg śródlądowych dysponuje również znacznie rozbudowaną flotą transportową. Jeżeli chodzi o liczbę barek z własnym napędem, to do krajów o największej ich liczbie
należą: Francja, Holandia, Belgia, Włochy i Niemcy (tabela 2). Z wyjątkiem
Włoch (gdzie liczba barek nieznacznie wzrastała, w 2002 r. w porównaniu do
1992 roku – o 14%) we wszystkich pozostałych krajach począwszy od 1990
roku zaznaczał się systematyczny spadek liczby tego typu jednostek. W Belgii
w roku 2002 (w porównaniu do 1990 roku) liczba barek spadła o ponad 19%,
Council Directive of 17 November 1980 on ‘statistical returns in respect of carriage of
goods by inland waterways, No L 339130 Official Journal of the European Communities
z dnia 15. 12. 1980.
1
16
Śródlądowe drogi wodne oraz flota śródlądowa w krajach europejskich …
w Wielkiej Brytanii i Szwajcarii (biorąc pod uwagę dane o flocie ze skrajnych
lat) – odpowiednio o 46 i 40%, natomiast we Francji – o 47%. W pozostałych
krajach tendencje były zróżnicowane. Systematycznie zmniejszyła się liczba
barek z własnym napędem również w takich krajach jak: Austria (w 2002 roku
w porównaniu z 1990 o ¼), Czechy (porównując rok 2003 z 1991 – o 12%) oraz
Holandia (porównując 2001 rok do 1990) – o 28%. Zanikła praktycznie flota
tego typu jednostek w Estonii i na Łotwie.
W przypadku polskiej floty barek z własnym napędem nastąpił bardzo silny
spadek liczby tego typu jednostek – w 2003 roku flota ta została zredukowana
o ponad 71% w stosunku do jej stanu w roku 1990. Większy spadek liczby barek
wystąpił jedynie w Luksemburgu (o 76%), ale była to flota dużo mniej liczna
(w najlepszym roku – 1996 oraz 1997 – liczyła 34 jednostki, a w najgorszym –
1998 – 3 jednostki).
Tabela 1
Długość i gęstość śródlądowych żeglownych dróg wodnych
w krajach europejskich w roku 2002
Length and density of navigable inland waterways
in European countries in the year 2002
Kraj
Austria
Belgia
Czechy
Estonia
Finlandia
Francja
Holandia *
Litwa
Luksemburg *
Łotwa **
Niemcy
Polska
Słowacja
Szwajcaria **
Węgry
Wielka Brytania
Włochy
Długość
[km]
Gęstość
[km/1000 km2]
351
1527
664
320
7872
5637
5046
477
37
106
6642
3640
172
21
1440
1065
1477
4,2
50,1
8,4
7,1
23,3
10,4
121,6
7,3
14,2
1,6
18,6
11,6
3,5
0,5
15,5
4,4
4,9
* dane dla 1998 roku; ** dane dla 1994 roku
Źródło: opracowanie własne na podstawie [1, 2, 3].
17
Anna Białas-Motyl, Wojciech Kuźmiński
Tabela 2
Liczba barek z własnym napędem w krajach europejskich w latach 1990–2003
Number of self-propelled barges in European countries in the years 1990–2003
Rok
Kraj
1990 1991 1992
Austria
Belgia
Czechy
Estonia
Finlandia
Francja
Holandia
Litwa
Luksemburg
Łotwa
Niemcy
Polska
Słowacja
Szwajcaria
W. Brytania
Węgry
Włochy
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002 2003
39
35
35
31
21
22
34
29
29
34
32
34
29
:
1611 1478 1436 1427
: 1388 1343 1264 1191 1115 1363 1330 1300
:
:
81
77
69
76
80
53
75
79
76
67
69
76
71
3
:
:
3
:
4
4
:
:
:
:
1
1
:
109 117
125
127
130
132
134
135
135
138
138
135
135 136
2300 1989 1827 1634 1593 1485 1434 1288 1246 1211 1190 1194 1218 1000
5772
:
:
:
:
: 5052 5179 4369 4413 4480 4171
:
:
10
11
11
11
11
12
12
12
11
10
11
10
25
31
21
20
28
31
29
:
34
34
3
4
5
:
:
:
12
13
8
2
2
0
0
0
0
0
:
:
:
:
2207 2042 3282 3354 3284 3122 3032 2926 2804 2663
:
:
:
:
319 312
262
237
195
172
167
160
155
113
105
98
92
95
8
8
8
8
8
9
10
10
9
9
12
11
26
27
129 115
110
112
102
89
77
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
281
186
186
186
186
186
186
186
151 151
29
30
26
26
21
275
115
115
143
225
237
235
230 230
:
: 2718 2756 2755 2973 3046 3088 3089 3101 3102 3104 3102
:
Źródło: opracowanie własne na podstawie [1, 2 i 3].
Krajem, który systematycznie w latach 1990–2003 powiększał liczebność
swojej floty barek z własnym napędem była Finlandia – w okresie tym flota ta
zwiększyła się o 24%. Z dostępnych danych (za lata 1990–1999) dla Niemiec
wynika, że tam flota również zwiększyła swoją liczebność o 21%. W 2003 roku
(w porównaniu z 1990) stan floty barek z własnym napędem w Słowacji zwiększył się ponad dwukrotnie, a na Litwie 1,5-krotnie.
18
Śródlądowe drogi wodne oraz flota śródlądowa w krajach europejskich …
Tabela 3
Liczba barek bez własnego napędu w krajach europejskich w latach 1990–2003
Number of barges without self-propulsion in the European countries in the years 1990–2003
Rok
Kraj
Austria
Belgia
Czechy
Estonia
Finlandia
Francja
Holandia
Litwa
Luksemburg
Łotwa
Niemcy
Polska
Słowacja
Szwajcaria
W. Brytania
Węgry
Włochy
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
171
167
:
2
23
768
3783
18
:
41
516
1018
255
40
:
192
:
169
161
271
:
23
824
:
19
:
41
532
998
258
36
:
189
:
168
168
282
2
23
836
:
19
:
33
1188
749
260
34
:
186
369
147
169
297
2
23
740
:
19
:
7
1291
700
222
26
:
176
381
130
:
278
:
23
775
:
17
:
7
1313
671
216
26
427
170
406
126
173
292
0
19
749
:
16
:
0
1290
565
233
7
361
150
431
157
170
194
0
20
760
:
15
2
0
1277
589
232
5
361
150
451
141
157
309
:
23
694
3098
14
4
0
1273
574
214
:
361
147
459
141
153
294
:
28
695
3020
13
4
0
1230
512
226
:
361
173
474
146
153
291
:
27
679
2913
11
5
0
1197
443
194
:
361
391
437
139
158
176
:
30
681
2862
11
5
:
:
387
202
:
361
394
434
137
169
158
3
31
700
3170
8
:
:
:
500
191
:
361
385
431
128
177
224
3
30
682
:
29
:
:
:
490
206
:
339
391
432
:
:
216
:
32
530
:
29
:
:
:
495
195
:
339
391
:
Źródło: opracowanie własne na podstawie [1, 2 i 3].
19
Anna Białas-Motyl, Wojciech Kuźmiński
Tabela 4
Liczba holowników i pchaczy w krajach europejskich w latach 1990–2003
Number of tugs and pushers in the European countries in the years 1990–2003
Rok
Kraj
Austria
Belgia
Czechy
Estonia
Finlandia
Francja
Holandia
Litwa
Luksemburg
Łotwa
Niemcy
Polska
Słowacja
Szwajcaria
W. Brytania
Węgry
Włochy
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
22
164
:
2
:
220
1062
8
:
15
354
411
40
17
:
45
:
22
157
189
:
:
219
:
12
:
18
349
395
37
16
:
39
:
22
157
191
2
29
221
:
13
3
16
497
370
41
12
:
37
84
20
:
188
2
32
195
:
13
5
17
543
353
44
11
:
32
91
19
:
175
:
30
210
:
12
15
18
514
363
44
10
122
35
86
18
13
13
15
17
19
20
21
:
162
3
30
202
:
12
:
0
515
339
42
10
91
39
96
:
115
3
30
206
:
12
15
0
506
338
42
8
91
39
93
:
158
:
29
191
1017
11
17
0
499
331
39
:
91
40
96
:
154
3
33
197
997
11
7
0
490
303
42
:
91
45
95
:
151
3
32
197
985
11
2
0
479
259
38
:
91
83
96
:
105
:
30
199
1043
11
2
:
:
245
40
:
91
83
94
:
108
2
30
201
1116
13
:
:
:
278
40
:
91
82
96
:
133
2
31
204
:
21
:
:
:
259
44
:
143
80
93
:
:
130
:
31
188
:
21
:
:
:
259
43
:
143
80
:
Źródło: opracowanie własne na podstawie [1, 2 i 3].
W przypadku barek bez własnego napędu, znaczna redukcja tych jednostek
nastąpiła w Szwajcarii (w latach 1990–1996 zmniejszyła się o 88%), natomiast
w Łotwie doszło do zupełnej redukcji tego typu jednostek (tabela 3). Polska była
krajem o bardzo znaczącym spadku liczby barek bez własnego napędu. W latach
1990–2003 tabor zmniejszył się o połowę. Mniej znaczący spadek tego typu
barek (średnio o 20–25%) można było zaobserwować w Austrii, Czechach,
Wielkiej Brytanii, Słowacji oraz Holandii. Były też kraje, które w bardzo znaczący sposób zwiększyły swoją flotę. W badanym okresie nastąpiło podwojenie
floty na Węgrzech, z kolei w latach 1990–1999 w Niemczech wzrost wynosił
ponad 130%, na Litwie ponad 60% oraz w Finlandii o 1/3.
W przypadku holowników i pchaczy, czyli taboru przeznaczonego do obsługi zestawów barek bez własnego napędu, należało oczekiwać również jego
redukcji. W latach 1990–2003 największy spadek liczby tego typu jednostek
odnotowano w Polsce i Czechach – tabor zmniejszył się odpowiednio o 37
i 31%. W Austrii i Francji nastąpiła nieznaczna redukcja tej floty (odpowiednio
o 5 i 7%). Natomiast bardzo znacząco (podobnie jak w przypadku barek bez
20
Śródlądowe drogi wodne oraz flota śródlądowa w krajach europejskich …
własnego napędu) zwiększył się tabor holowników i pchaczy na Litwie
(o 163%), Węgrzech (o 77%) i Wielkiej Brytanii (o 17%), nieznacznie wzrósł
we Włoszech, Holandii, Finlandii i Słowacji.
W bazie danych Eurostat brak było informacji dotyczących zdolności przewozowej barek z własnym napędem, natomiast dane dotyczące barek bez własnego napędu były niepełne. W kwestii zdolności przewozowej barek bez własnego napędu można jedynie stwierdzić, że zdecydowanie największą flotą tego
typu jednostek dysponuje Austria (wg stanu na 1999 rok – 195,2 milionów ton).
Dużo mniejszą flotę posiadają: Holandia (wg stanu na 2000 rok – 2,0 miliony
ton), Niemcy (wg stanu na 1999 rok – 1,1 miliona ton), Węgry (wg stanu na
2002 rok – 378,0 tysięcy ton), Słowacja (wg stanu na 2002 rok – 304,3 tysięcy
ton) oraz Polska (wg stanu na 2002 rok – 229,8 tysięcy ton).
Podsumowanie
Z przedstawionych rozważań wynika, że w wielu krajach o bardzo dobrze
rozwiniętej śródlądowej infrastrukturze transportowej i tradycjach
w wykorzystywaniu tego typu transportu – w Austrii, Belgii, Szwajcarii – od
kilkunastu lat można zauważyć niekorzystne tendencje redukowania liczebności
taboru pływającego. Te niekorzystne tendencje dotyczą również Polski, gdzie
w ciągu kilkunastu lat o połowę zmniejszyła się flota barek bez własnego napędu, a o prawie połowę liczba holowników i pchaczy. Nieznacznie wzrosła tylko
liczba barek z własnym napędem.
Krajem, który (w analizowanym okresie) zdecydowanie rozbudował swoją
flotę śródlądową była Finlandia.
Literatura
1. EU Energy and Transport in Figures, Statistical Pocketbook 2003, European Communities, 2003.
2. Baza danych Urzędu Statystycznego Unii Europejskiej (Eurostat).
3. Transport. Wyniki działalności za lata 1990–2004, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.
4. Council Directive 80/l 119/EEC of 17 November 1980 on ‘statistical returns in respect of carriage of goods by inland waterways, Official
Journal of the European Communities No L 339130 z dnia 15. 12. 1980.
Wpłynęło do redakcji w październiku 2006 r.
Recenzent
dr hab. Mariusz Jedliński, prof. US
21
Anna Białas-Motyl, Wojciech Kuźmiński
Adres Autorów
dr inż. Anna Białas-Motyl
Akademia Morska w Szczecinie
Wydział Inżynieryjno-Ekonomiczny Transportu
Instytut Zarządzania Transportem
70-507 Szczecin, ul. Henryka Pobożnego 11
dr Wojciech Kuźmiński
Uniwersytet Szczeciński
22