WARTOŚCI CENTYLOWE WYSOKOŚCI I MASY CIAŁA ORAZ

Transkrypt

NR 54
ANT ROP OM OT OR YK A
2011
WARTOŚCI CENTYLOWE WYSOKOŚCI I MASY
CIAŁA ORAZ WSKAŹNIKA MASY CIAŁA DZIECI
I MŁODZIEŻY W WIEKU 6–18 LAT Z GDAŃSKA
Z UWZGLĘDNIENIEM PROBLEMU DEFINIOWANIA
NADWAGI I NIEDOBORU MASY CIAŁA
PERCENTILE VALUES OF HEIGHT AND BODY MASS
AND THE BODY MASS INDEX OF CHILDREN AND YOUTH
AGED 6–18 YEARS FROM GDANSK INCLUDING
UNDER- AND OVERWEIGHT DEFINITION PROBLEM
Małgorzata Resiak*, Józef Drabik**,
Aleksandra Niedzielska***, Marek Jankowski****
**** dr hab., Zakład Promocji Zdrowia, Wydział Wychowania Fizycznego Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku
**** prof. dr hab., Zakład Promocji Zdrowia, Wydział Wychowania Fizycznego Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku
**** dr, Ośrodek Promocji Zdrowia i Sprawności Dziecka w Gdańsku
**** mgr, Ośrodek Promocji Zdrowia i Sprawności Dziecka w Gdańsku
Słowa kluczowe: dzieci i młodzież w wieku szkolnym, rozwój somatyczny, normy
Key words: school children and youth, somatic development, norms
Cel badań. Opracowanie wartości centylowych dla wysokości, masy ciała oraz wskaźnika masy ciała dzieci
i młodzieży w wieku szkolnym z miasta Gdańska, a także porównanie kryteriów nadwagi i niedoboru masy ciała
w populacji gdańskiej z wartościami referencyjnymi International Obesity Task Force oraz z normami opracowanymi przez Instytut Matki i Dziecka na podstawie badań dzieci i młodzieży warszawskiej.
Materiał i metody. Badaniami objęto 25 124 dzieci i młodzieży, w tym 12 813 chłopców i 12 311 dziewcząt
w wieku 6–18 lat. Obliczenia wartości centyli: 3, 5, 10, 15, 25, 50, 75, 85, 90, 95 oraz 97 u chłopców i dziewcząt
przeprowadzono z uwzględnieniem wieku kalendarzowego.
Wyniki. Stwierdzono zbliżony przebieg krzywych obrazujących kryteria nadwagi i otyłości u chłopców
i dziewcząt w badaniach gdańskich i międzynarodowych. W przypadku badań warszawskich zgodność ta pojawiła się wyłącznie u dzieci młodszych. Zbliżone były natomiast wartości 10. centyla, stanowiące punkt odcięcia
dla niedoboru masy ciała w badaniach gdańskich i warszawskich oraz międzynarodowych, w których punkt
ten odpowiada BMI = 18,5 kg/m2 w wieku 18 lat.
Wnioski. Diagnostyka indywidualna wymaga stosowania odniesień do populacji krajowej, najlepiej regionalnej, obejmującej duże grupy badawcze. Określenie rozpowszechnienia otyłości i nadwagi oraz niedoboru
masy ciała powinno natomiast odbywać się na podstawie uzgodnionych międzynarodowych standardów. Tylko
one dają bowiem możliwość dokonywania porównań.
-
Aim of the research. Working out centile norms for height, body mass and body mass index (BMI) in school
children and youth in the city of Gdansk as well as comparison of overweight and underweight criteria in popula-
-
-
-
-
STRESZCZENIE • SUMMARY – 109 –
Małgorzata Resiak, Józef Drabik, Aleksandra Niedzielska, Marek Jankowski
tion of Gdansk with reference values of International Obesity Task Force and norms which were elaborated by
the Institute of Mother and Child on the basis of the examinations of children and youth from Warsaw.
Material and methods. The research included 25 124 children and youth, of which 12 813 were boys and
12 311 girls aged 6–18 years. Calculation of values of percentiles: 3, 5, 10, 15, 25, 50, 75, 85, 90, 95 and 97 in
boys and girls was performed with consideration of calendar age.
Results. Similar curves run imaging criteria of overweight and obesity in boys and girls was noted in Gdansk
and international research. In case of Warsaw research this accordance occurred entirely in younger children.
Similar, however, were the values of 10 centile constituting cut-off point for underweight in Gdansk and Warsaw
examinations in which this point corresponds to BMI =18,5 kg/m2 at the age of 18 years.
Conclusions. Individual diagnosis demands reference to national population, regional would be the best,
including big research groups. On the other hand, determination of spreading obesity and overweight and underweight should be performed basing on agreed international standards, because only they give possibility of
making comparisons.
-
-
-
-
-
Wstęp
Obserwacje rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży
mają w Polsce długą historię. Od lat monitorowano m.in.
zmiany międzypokoleniowe cech somatycznych, w tym
wysokości i masy ciała [1], badano także związek tych
zmian z uwarunkowaniami środowiskowymi [2–4]. Takie
dane umożliwiają śledzenie trendów sekularnych i tym
samym mogą informować o stopniu przystosowania
się poszczególnych pokoleń do środowiska [5]. Nasze
badania nawiązują do tych obserwacji, a ponadto do
oceny rozwoju somatycznego. Ocena ta może z kolei
stanowić podstawę do działania bądź prewencyjnego,
bądź – w razie stwierdzenia zaburzeń – leczniczego.
W przypadku większości cech somatycznych
ważna jest aktualizacja tych punktów odniesienia.
Pewne wątpliwości budzi jednak ciągła aktualizacja
siatek centylowych tworzonych dla wskaźnika masy
ciała (BMI), który służy zarówno u dzieci, jak i osób dorosłych – zwłaszcza w badaniach epidemiologicznych
– do szacowania wielkości otłuszczenia ciała. Normę
statystyczną stanowi większość osobników [6]. Jeśli
zatem nadwaga i otyłość stają się coraz bardziej powszechne, to ciągłe uaktualnianie siatek centylowych
może utrudniać właściwą ocenę ewentualnego nadmiaru masy ciała.
Monitorowania wymaga także niebezpieczne dla
zdrowia zjawisko niedoboru masy ciała i zbyt niskiego
poziomu otłuszczenia. W zamożnych krajach jest ono
przede wszystkim efektem ulegania presji środowiska,
wymuszającego dostosowanie sylwetki do narzuconych „kanonów” estetycznych [7, 8], a w krajach rozwijających się może wynikać z biedy [9]. Prace przedstawiające rozpowszechnienie nadwagi i otyłości u dzieci
i młodzieży są liczniejsze niż opracowania dotyczące
niedoboru masy ciała. Autorzy niniejszego opracowania uwzględnili oba te aspekty rozwoju fizycznego.
Celem naszych badań było opracowanie rozkładów
centylowych dla wysokości, masy ciała i wskaźnika
masy ciała dzieci i młodzieży w wieku szkolnym miasta
Gdańska, a także porównanie kryteriów przyjętych do
stwierdzenia nadwagi i niedowagi w populacji gdańskiej z wartościami uznanymi za referencyjne przez
IOTF (International Obesity Task Force) [7, 10] oraz
ze wskaźnikami opracowanymi przez Instytut Matki
i Dziecka na podstawie badań dzieci i młodzieży warszawskiej (11).
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w latach 2008/2009
w Ośrodku Promocji Zdrowia i Sprawności Dziecka
(OPZiSDz) oraz w gdańskich szkołach w ramach programów „Zdrowy Uczeń”, „Zdrowe Serce Gdańskich
Uczniów” i „Waga Zdrowia”, we współpracy z 43 pielęgniarkami szkolnymi zatrudnionymi w 13 placówkach
medycznych, jak i w ramach indywidualnych praktyk
pielęgniarskich. Pielęgniarki wykonujące pomiary były
wcześniej przeszkolone przez lekarzy OPZiSDz oraz
GUM.
Badaniami objęto 25 124 dzieci i młodzieży, w tym
12 813 chłopców i 12 311 dziewcząt w wieku 6–18 lat,
co stanowi około 50% tej grupy wiekowej gdańskiej populacji. Wiek określono z dokładnością do 0,01 roku.
Podziału badanych na grupy wiekowe dokonano wg
jednej z propozycji przyjętych w piśmiennictwie [12].
Do grupy sześciolatków zaliczono dzieci znajdujące się
w przedziale wiekowym 5,50–6,49. Analogicznie postąpiono w pozostałych grupach wiekowych. Dokonano
pomiarów wysokości i masy ciała wg obowiązujących
zasad [13]. Wskaźnik masy ciała (BMI) obliczono wg
wzoru:
– 110 –
masa ciała (kg) / ((wysokość ciała (m))2.
Wartości centylowe wysokości i masy ciała oraz wskaźnika masy ciała dzieci i młodzieży w wieku 6–18 lat...
W obliczeniu wartości centyli: 3, 5, 10, 15, 25, 50,
75, 85, 90, 95 i 97 uwzględniono płeć i wiek kalendarzowy. Do porównania wartości granicznych określających nadwagę i otyłość wykorzystano międzynarodowe
standardy opisane przez Cole’a i wsp. [10], a rekomendowane przez IOTF (International Obesity Task Force)
oraz wartości 85. i 95. centyla uzyskane w badaniach
dzieci warszawskich [11] i gdańskich. W celu porównania metod określania niedoboru masy ciała uwzględniono wartości centyli: 3, 5 i 10 z obserwacji poczynionych w populacjach warszawskiej i gdańskiej oraz
wartości referencyjne opublikowane w 2007 roku przez
Cole’a i wsp. [7].
Wyniki
Dane liczbowe o wysokości i masie ciała, a także
o wskaźniku masy ciała (BMI) badanych chłopców
i dziewcząt w grupach wieku przedstawiono w tabelach
1–2.
W tabelach 3–6 przedstawiono wartości centyli: 3,
5, 10, 15, 25, 50, 75, 85, 90, 95 i 97 wysokości oraz
masy ciała u chłopców i dziewcząt, a w tabelach 7 i 8
– wartości BMI. Ponadto na rycinach 1–4 porównano
różne kryteria nadwagi i niedowagi.
Na rycinach 1 i 2 pokazano wartości 85. i 95. centyla BMI, stanowiące wartości graniczne dla nadwagi
Tabela 1. Charakterystyka liczbowa wysokości ciała, masy ciała i wskaźnika masy ciała (BMI) badanych chłopców
Table 1. Number characteristics of the body height, body weight and body mass index (BMI) for the boys
Wiek (lata)
age (years)
n
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
848
1127
468
1086
1026
1061
1127
928
1483
710
334
785
1830
Wysokość c. (cm)
Body height (cm)
–x
S
120,1
124,0
132,0
137,1
142,3
147,1
153,2
159,9
168,7
171,7
176,6
178,6
179,4
–x
5,1
5,5
6,0
6,2
6,4
6,8
7,6
8,5
8,2
7,9
7,5
6,3
6,6
Masa c. (kg)
Body mass (kg)
22,9
24,6
29,1
33,3
36,5
39,7
44,7
50,7
59,0
62,6
68,2
72,2
73,7
BMI (kg/m2)
s
–x
s
4,0
4,8
5,8
7,5
8,2
9,0
10,8
11,9
12,7
13,5
14,1
14,1
12,9
15,8
15,9
16,6
17,6
17,9
18,2
18,8
19,7
20,6
21,1
21,8
22,6
22,9
1,9
2,2
2,3
3,0
3,1
3,1
3,4
3,5
3,6
3,7
4,0
3,9
3,6
Tabela 2. Charakterystyka liczbowa wysokości ciała, masy ciała i wskaźnika masy ciała (BMI) badanych dziewcząt
-
-
-
-
-
Table 2. Number characteristics of the body height, body weight and body mass index (BMI) for the girls
Wiek
(lata)
age (years)
n
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
764
1029
481
1066
1059
1117
1150
856
1384
599
277
754
1775
Wysokość c. (cm)
Body height (cm)
–x
S
119,4
5,1
122,7
5,5
130,7
5,8
135,6
6,1
141,3
6,7
147,5
7,4
154,4
7,3
159,3
7,1
162,9
5,9
163,7
6,2
165,4
5,7
166,0
6,3
166,2
5,9
Masa c. (kg)
Body mass (kg)
–x
22,4
23,8
28,5
31,6
35,1
39,9
45,4
50,6
55,2
57,2
60,2
59,8
60,1
– 111 –
s
4,1
4,3
5,7
7,0
7,8
9,4
10,4
11,1
10,5
10,8
11,4
10,7
10,3
BMI (kg/m2)
–x
15,6
15,7
16,6
17,1
17,4
18,2
18,9
19,8
20,7
21,3
22,0
21,7
21,7
s
1,9
2,0
2,5
2,8
2,9
3,3
3,5
3,5
3,4
3,6
3,7
3,4
3,4
Tabela 3. Wartości centylowe wysokości ciała u chłopców
Table 3. Percentile values of body height for boys
Wiek
age
(years)
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Centyle / Percentiles
n
848
1127
468
1086
1026
1061
1127
928
1483
710
334
785
1830
3
5
10
15
25
50
75
85
90
95
97
111,0
114,5
120,0
125,5
130,5
135,0
140,0
145,0
153,0
155,0
162,0
166,0
167,0
112,0
115,5
122,0
127,5
132,0
136,0
142,0
147,0
155,0
158,0
163,0
168,0
169,0
113,5
117,0
125,0
129,0
134,0
138,5
144,0
149,0
158,0
161,5
168,0
170,0
171,0
115,0
118,5
126,0
130,5
136,0
140,5
146,0
151,0
160,0
164,0
170,0
172,0
173,0
117,0
120,0
128,0
132,5
138,0
142,5
148,0
154,0
163,0
167,0
172,0
175,0
175,0
120,0
124,0
132,0
137,0
142,5
146,5
153,0
160,0
169,0
172,0
177,0
179,0
179,0
123,5
127,5
136,0
141,5
146,5
151,5
158,0
165,5
174,0
177,0
182,0
183,0
184,0
125,5
129,5
138,0
143,5
149,0
154,0
160,5
169,0
177,0
180,0
184,0
185,0
186,0
127,0
131,0
140,0
145,0
150,0
155,5
162,5
171,0
179,0
181,0
185,0
187,0
188,0
128,5
134,0
142,0
148,0
152,5
159,0
167,5
174,0
181,0
185,0
188,0
189,0
191,0
129,5
135,0
142,5
148,5
155,0
161,0
169,0
177,5
183,0
186,0
190,0
191,0
192,0
Tabela 4. Wartości centylowe wysokości ciała u dziewcząt
Table 4. Percentile values of body height for girls
Wiek
age
(years)
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
n
764
1029
481
1066
1059
1117
1150
856
1384
599
277
754
1775
3
5
10
15
25
50
75
85
90
95
97
110,0
113,0
120,0
124,5
129,0
133,5
141,0
146,0
152,0
152,0
154,0
155,0
155,0
111,0
114,0
121,5
125,5
130,5
135,0
142,5
147,5
153,0
154,0
156,0
156,0
157,0
113,0
116,0
124,0
128,0
133,0
138,0
145,0
150,0
156,0
156,0
159,0
158,0
159,0
114,0
117,0
125,0
129,0
134,0
140,0
147,0
152,0
157,0
157,0
160,0
160,0
160,0
116,0
119,0
127,0
131,5
137,0
143,0
149,0
154,5
159,0
160,0
162,0
162,0
162,0
119,0
122,5
130,5
135,5
141,5
147,5
154,5
159,5
163,0
164,0
166,0
166,0
166,0
123,0
126,0
134,0
139,5
146,0
152,5
160,0
164,0
167,0
168,0
169,0
170,0
170,0
124,5
128,5
136,5
142,0
148,0
155,0
162,0
166,0
169,0
170,0
171,0
173,0
172,0
125,5
130,0
138,5
143,5
149,5
157,0
163,5
168,0
170,0
172,0
172,0
174,0
174,0
128,0
132,0
140,5
146,0
153,0
160,0
166,0
171,0
172,0
173,0
175,0
177,0
176,0
129,0
133,5
142,0
147,5
154,5
161,5
168,0
173,0
174,0
175,0
177,0
178,0
177,0
Tabela 5. Wartości centylowe masy ciała u chłopców
-
-
-
-
-
Table 5. Percentile values of body weight for boys
Wiek
age
(years)
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
n
848
1127
468
1086
1026
1061
1127
928
1483
710
334
785
1830
3
5
10
15
25
50
75
85
90
95
97
17,2
18,5
21,0
23,5
25,0
27,5
30,0
33,0
39,0
41,0
48,0
51,0
55,0
17,8
19,0
22,0
24,0
26,0
28,5
31,0
35,0
41,0
44,0
50,0
52,0
56,0
18,5
19,9
23,0
25,0
27,5
30,0
33,0
37,5
44,0
48,0
53,0
57,0
59,0
19,0
20,5
23,5
26,0
29,0
31,5
35,0
39,5
47,0
50,0
55,0
60,0
61,0
20,0
21,5
25,0
28,0
31,0
33,0
37,0
42,0
51,0
53,5
59,0
63,0
65,0
22,0
23,7
28,0
32,0
35,0
37,5
42,5
49,0
57,4
60,0
66,0
70,0
72,0
25,0
26,5
32,0
38,0
41,0
44,5
50,0
57,5
65,0
69,0
75,0
79,0
81,0
27,0
29,0
35,0
41,0
45,0
49,0
55,0
62,5
70,0
74,0
82,0
84,0
86,0
28,5
30,5
37,0
43,0
48,0
53,0
59,0
67,0
75,0
80,0
86,0
90,0
90,0
30,5
34,0
41,0
46,5
51,5
57,5
65,0
73,5
83,0
90,0
95,0
99,0
97,0
32,3
36,0
42,0
50,5
54,0
61,0
70,0
79,5
89,0
95,0
97,0
107,0
104,0
– 112 –
Tabela 6. Wartości centylowe masy ciała u dziewcząt
Table 6. Percentile values of body weight for girls
Wiek
age
(years)
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
n
764
1029
481
1066
1059
1117
1150
856
1384
599
277
754
1775
3
5
10
15
25
50
75
85
90
95
97
17,0
17,6
20,0
21,5
24,5
26,5
30,5
34,0
40,0
42,0
45,3
44,0
46,0
17,4
18,2
21,0
22,5
25,5
27,5
31,5
35,5
42,0
44,0
46,0
46,0
47,0
18,1
19,0
22,0
24,0
27,0
29,5
33,5
38,0
44,0
46,0
48,0
48,0
49,0
18,8
19,5
23,0
25,0
28,0
30,5
35,0
40,0
45,0
48,0
50,0
50,0
50,0
19,5
20,5
24,5
27,0
29,5
33,0
38,0
43,0
48,0
50,0
53,0
53,0
53,0
21,7
23,0
27,5
35,0
33,8
38,5
43,5
49,0
54,0
55,5
58,0
58,0
58,0
24,5
26,3
31,5
38,0
40,0
45,5
51,5
56,0
60,0
62,0
65,0
65,0
65,0
26,1
28,1
34,5
39,0
43,0
50,0
55,5
61,0
65,0
67,0
70,0
69,0
69,0
27,5
29,5
36,2
41,5
45,5
52,5
59,5
65,5
68,0
69,0
73,0
74,0
73,0
30,7
32,0
39,5
44,5
50,5
57,0
66,0
73,0
74,0
77,0
83,0
81,0
79,0
32,0
33,5
41,5
47,0
53,0
60,5
68,0
77,5
79,0
83,0
87,0
85,0
83,0
Tabela 7. Wartości centylowe wskaźnika masy ciała (BMI) u chłopców
Table 7. Percentile values of body mass index (BMI) for boys
Wiek
age
(years)
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
n
848
1127
468
1086
1026
1061
1127
928
1483
710
334
785
1830
3
5
10
15
25
50
75
85
90
95
97
13,18
13,22
13,64
13,73
13,76
14,08
14,28
14,76
15,52
16,07
16,76
17,28
17,79
13,34
13,45
13,89
14,03
14,08
14,38
14,69
15,15
16,02
16,61
17,02
17,67
18,29
13,77
13,86
14,20
14,48
14,69
14,95
15,24
15,82
16,82
17,33
17,71
18,51
18,94
14,10
14,12
14,48
14,76
15,09
15,23
15,69
16,30
17,34
17,78
18,37
19,03
19,44
14,52
14,49
14,95
15,41
15,65
15,86
16,40
17,18
18,22
18,59
19,04
20,02
20,31
15,28
15,41
16,07
16,86
17,12
17,44
18,16
18,98
20,06
20,44
20,76
21,87
22,24
16,64
16,64
17,73
19,11
19,39
19,95
20,71
21,23
22,19
22,72
23,63
24,26
24,57
17,75
17,52
18,94
20,54
21,12
21,64
22,23
23,16
23,80
24,20
25,71
26,04
26,20
18,40
18,75
20,00
21,43
22,37
22,57
23,37
24,57
25,26
26,20
27,17
27,47
27,47
19,53
20,35
21,42
23,13
23,95
24,45
25,20
26,64
27,78
28,09
29,38
30,30
29,94
20,45
21,71
22,38
24,42
25,09
25,40
26,11
28,00
29,74
29,88
30,79
32,10
31,91
Tabela 8. Wartości centylowe wskaźnika masy ciała (BMI) u dziewcząt
-
-
-
-
-
Table 8. Percentile values of body mass index (BMI) for girls
Wiek
age
(years)
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
n
764
1029
481
1066
1059
1117
1150
856
1384
599
277
754
1775
3
5
10
15
25
50
75
85
90
95
97
13,01
12,98
13,21
13,30
13,55
13,65
14,19
14,71
15,99
16,67
16,97
17,21
17,19
13,22
13,27
13,54
13,57
13,84
14,02
14,57
15,33
16,44
16,90
17,42
17,47
17,58
13,65
13,64
14,01
14,07
14,37
14,62
15,20
16,12
17,15
17,53
18,13
18,14
18,20
13,91
13,89
14,23
14,40
14,81
14,99
15,66
16,64
17,60
18,13
18,56
18,59
18,78
14,36
14,27
14,77
15,05
15,37
15,79
16,44
17,35
18,37
18,87
19,53
19,27
19,43
15,28
15,27
15,93
16,42
16,74
17,60
18,21
19,20
20,17
20,66
21,30
21,05
21,09
16,52
16,77
17,77
18,53
19,00
29,98
20,72
21,63
22,38
22,91
23,42
23,24
23,24
17,38
17,70
18,94
20,01
20,50
21,50
22,51
23,32
24,13
24,22
25,00
24,69
24,86
18,06
18,40
20,14
21,06
21,37
22,49
23,57
24,39
25,15
25,40
26,08
26,13
26,22
19,68
19,33
21,52
22,44
23,31
24,42
25,69
26,98
27,18
28,26
29,32
28,58
28,23
20,48
20,16
22,65
23,47
24,37
25,27
26,97
28,40
28,36
30,48
31,20
29,76
29,76
– 113 –
85c gda
85c IOTF
85c wawa
95c gda
95c IOTF
95c wawa
33
BMI (kg/m2)
30
27
24
21
18
15
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
wiek (lata)
age (years)
Ryc. 1. Kryteria nadwagi i otyłości dla chłopców
Fig. 1. Cut-offs for overweight and obesity for boys
i otyłości u dzieci oraz młodzieży, z obserwacji gdańskich i warszawskich, a także kryteria międzynarodowe
(IOTF). W przypadku chłopców wartości BMI odpowiadające c95 były bardzo zbliżone w populacji gdańskich
dzieci i młodzieży z kryterium IOTF dla otyłości. W
badaniach młodzieży warszawskiej wartości te od 14.
do 18. roku życia były niższe. Różnica w wartościach
BMI uzyskana w obserwacjach gdańskich i warszawskich chłopców wyniosła 3,7 kg/m2 oraz 3,3 kg/m2 odpowiednio w grupach szesnasto- i osiemnastolatków
85c gda
85c IOTF
85c wawa
95c gda
95c IOTF
95c wawa
33
BMI (kg/m2)
30
27
24
21
-
18
-
15
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
-
wiek (lata)
age (years)
-
-
Ryc. 2. Kryteria nadwagi i otyłości dla dziewcząt
Fig. 2. Cut-offs for overweight and obesity for girls
– 114 –
5c gda
17 IOTF
10c wawa
10c gda
18,5 IOTF
5c wawa
16 IOTF
3c gda
3c wawa
20
19
BMI (kg/m2)
18
17
16
15
14
13
12
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
wiek (lata)
age (years)
Ryc. 3. Kryteria niedowagi dla chłopców
Fig. 3. Cut-offs for underweight for boys
i 4,5 kg/m2 u siedemnastolatków. Częstość występowania otyłości wśród 17-letnich gdańskich chłopców,
określona przy użyciu wartości 95c z badań gdańskich
i warszawskich wyniosła odpowiednio 5% i 16,2%.
Różnica ta jest istotna statystycznie (p < 0,001).
Zbliżony był natomiast u chłopców przebieg krzywych
przedstawiających wartości BMI, które stanowią kryterium nadwagi.
Podobnie jak u chłopców, także u dziewcząt granice otyłości były bliskie w obserwacjach gdańskich
16 IOTF
3c gda
3c wawa
17 IOTF
5c gda
5c wawa
18,5 IOTF
10c gda
10c wawa
19
18
2
BMI (kg/m )
17
16
15
-
14
13
12
7
8
9
10
11
12
-
-
6
-
-
Ryc. 4. Kryteria niedowagi dla dziewcząt
Fig. 4. Cut-offs for underweight for girls
– 115 –
13
14
15
16
17
18
wiek (lata)
age (years)
i kryteriach IOTF, a także od 6. do 10. roku życia w badaniach warszawskich. W tych ostatnich badaniach,
poczynając od 11. roku życia, granica ta przybrała niższe wartości.
Różnice pomiędzy wartościami 95. centyla w badaniach dziewcząt warszawskich i gdańskich były nieco
mniejsze niż u chłopców. Przykładowo w wieku lat 15
wyniosły one 2,86 kg/m2, w 17. roku życia stanowiły
2,68 kg/m2, a u szesnastoletnich dziewcząt wynosiły 3,62 kg/m2. Odsetek dziewcząt otyłych, obliczony
z uwzględnieniem kryterium „warszawskiego”, był ponad dwukrotnie większy. Różnica ta jest istotna statystycznie (p < 0,001). Wartości graniczne BMI dla nadwagi u dziewcząt były zbliżone. Wyjątek stanowiły tu
gdańskie trzynasto- i piętnastolatki, u których wartości
BMI c85 okazały się wyższe w badaniach gdańskich.
Rozpowszechnienie nadwagi wśród 15-letnich dziewcząt gdańskich przy zastosowaniu kryterium „warszawskiego” było o ponad 10% większe (p < 0,001).
Na rycinach 3 i 4 zamieszczono wartości graniczne
uzyskane z badań dzieci i młodzieży gdańskiej, warszawskiej, a także z próby międzynarodowej (IOTF), określające niedobór masy ciała. W badaniach dzieci i młodzieży
z Gdańska oraz z Warszawy wprowadzono wartości BMI
3., 5. i 10. centyla. Kryteria określone przez Cole’a i wsp.
[7] uwzględniają wartości BMI odpowiadające 16, 17 i 18,5
kg/m2 osiąganym w wieku 18 lat. Zarówno u chłopców, jak
i u dziewcząt najniższe kryterium niedoboru masy ciała
zaproponowane przez Cole’a i wsp. [7] (BMI = 16 kg/m2)
pozostawało na znacznie niższym poziomie niż wartość 3.
centyla BMI obliczona dla populacji gdańskiej i warszawskiej. Po zastosowaniu tych kryteriów do określenia odsetka
dzieci z największym niedoborem masy ciała zaobserwowano istotne statystycznie różnice (p < 0,001). Na niższym
poziomie pozostała również we wszystkich grupach wiekowych kolejna wartość graniczna (BMI = 17 kg/m2 w wieku
18 lat), zdefiniowana przez Cole’a i wsp. [7] do określenia
niedoboru masy ciała. Zbliżone są natomiast wartości 10.
centyli z badań gdańskich i warszawskich oraz kryterium
IOTF, odpowiadające BMI = 18,5 kg/m2 w wieku 18 lat.
-
-
-
-
-
Dyskusja
W populacji polskich dzieci i młodzieży, podobnie jak
w innych krajach rozwiniętych, obserwuje się wzrost
częstości występowania nadwagi i otyłości. Wysokie
tempo tych niekorzystnych zmian, a równocześnie najwyższy odsetek dzieci z nadwagą i otyłością występuje
wśród najmłodszych. W badaniach przeprowadzonych
na terenie całej Polski w połowie lat 90. odsetek dzieci
z nadwagą i otyłością w wieku 7–15 lat u chłopców nie
przekraczał 10%, a u dziewcząt był niewiele wyższy
[14]. Kilka lat później, w obserwacjach poczynionych
w tej samej grupie wiekowej w województwie podkarpackim, wykazano wzrost odsetka dzieci otyłych
i z nadwagą do około 15% u chłopców i ponad 21%
u dziewcząt [15]. W tym samym czasie badania przeprowadzone wśród dzieci i młodzieży poznańskiej,
obejmujące szerszy przedział wiekowy, bo od 3. do
18. roku życia, wykazały nadwagę i otyłość u około
16% chłopców i dziewcząt [16]. Wśród 6-letnich chłopców odsetek ten był wyższy i wyniósł około 23%.
Z danych zebranych w ostatnim dziesięcioleciu
w Ośrodku Promocji Zdrowia i Sprawności Dziecka
w Gdańsku wynika, że odsetek dziewcząt z nadwagą
bądź otyłością w 2002 roku przekroczył 20% i był porównywalny z danymi z europejskich krajów zachodnich
[17]. U chłopców był nieco niższy, ale także zbliżył się do
20%. Przewęda i Dobosz [4], porównując wyniki badań
z 1999 roku z danymi sprzed 10 lat, stwierdzili (na podstawie wartości BMI), że dziewczęta w wieku 7,5–13,5 lat były
tęższe od rówieśniczek badanych w 1989 roku, podczas
gdy starsze dziewczęta wykazały tendencję do smuklejszej budowy ciała. Tymczasem u chłopców we wszystkich
kategoriach wieku autorzy ci odnotowali w końcu lat 90.
wyższe wartości BMI w porównaniu z rokiem 1989.
Również Chrzanowska i wsp. [18] zaobserwowali
wśród najstarszych krakowskich dziewcząt tendencję do
szczuplenia. Ogólnopolskie obserwacje, którymi objęto
grupę młodzieży gimnazjalnej w roku 2005, wskazują na
duże międzyregionalne różnice w występowaniu nadwagi i otyłości [19]. Potwierdza to wątpliwości dotyczące
stosowania jako punktów odniesienia regionalnych
norm rozwojowych dla wskaźnika masy ciała. Wydaje
się, że problem został rozwiązany w przypadku dzieci
młodszych. Jak piszą de Onis i Woynarowska [20],
standardy zaproponowane przez WHO w 2006 roku dla
dzieci w wieku 0–5 lat zostały przyjęte w ponad 100 krajach. Mimo to wykorzystanie tych standardów dla dzieci
i młodzieży w wieku 5–19 lat jest nadal kwestią otwartą.
Oblacińska i wsp. [21] polecają normy WHO do obserwacji epidemiologicznych i porównań międzynarodowych.
Do dyskusji pozostawiając równocześnie kwestię indywidualnej oceny stanu odżywienia dzieci i młodzieży.
W niniejszej pracy do porównań wartości referencyjnych dla nadwagi i otyłości oraz niedoboru masy
ciała wykorzystano kryteria przedstawione przez
Cole’a i wsp. [7, 10], a rekomendowane przez IOTF.
Zaznaczyć jednak należy, że choć zostały stworzone
na podstawie badań międzynarodowej populacji,
– 116 –
określają jednak wyłącznie skrajne wartości wielkości
otłuszczenia ciała. Przedstawione na stronie internetowej WHO (www.who.int/growthref/en) porównanie
wartości granicznych proponowanych przez WHO
i IOTF ukazuje różnice w definiowaniu otyłości, które
dotyczą przede wszystkim chłopców. Z porównań zawartych w tej pracy wynika, że wartości graniczne BMI
dla otyłości – opracowane na podstawie badań gdańskiej populacji, jak i rekomendowane przez IOTF – są
bardzo zbliżone. Zastosowanie wartości centylowych
określających nadmiar masy ciała z badań warszawskich w grupie starszych dzieci mogłoby spowodować
przede wszystkim niedoszacowanie występowania
otyłości. W przypadku określania niedoboru masy ciała
odnotowano zbliżone wartości 10. centyla BMI w populacjach gdańskiej i warszawskiej oraz kryterium IOTF
odpowiadające BMI = 18,5 kg/m2 w wieku lat 18.
Wnioski
1. Diagnostyka indywidualna wymaga stosowania odniesień do populacji krajowej, najlepiej regionalnej,
obejmującej duże grupy badawcze.
2. Określenie rozpowszechnienia otyłości i nadwagi
oraz niedoboru masy ciała powinno odbywać się
na podstawie uzgodnionych międzynarodowych
standardów, ponieważ tylko one umożliwiają dokonywanie międzypopulacyjnych porównań.
[1] Krawczyński M, Walkowiak J, Krzyżaniak A: Trend sekularny wysokości i masy ciała dzieci i młodzieży miasta
Poznania w latach 1880–2000. Pediat Prakt, 2000; 8:
365–383.
[2] Hulanicka B: Stan biologiczny populacji polskiej – punkt
widzenia antropologa; w Stan zdrowia Polaków. Mon.
Zakł. Antropologii PAN, Wrocław, 1996; 15: 43–65.
[3] Charzewski J, Piechaczek H: Międzywarstwowe różnice
rozwoju somatycznego dzieci warszawskich. Wych Fiz
i Sport, 2001; 4: 421–432.
[4] Przewęda R, Dobosz J: Kondycja fizyczna polskiej młodzieży. Studia i Monografie, Warszawa, AWF, 2003; 98.
[5] Wolański N: Międzypokoleniowe przemiany przebiegu
ontogenezy; w Rozwój biologiczny człowieka. Warszawa,
PWN, 2005; 535–543.
[6] Krawczyński M: Pojęcie normy auksologicznej (rozwojowej), jej interpretacja i wykorzystanie w praktyce. Pediat
Prakt, 2000; 4: 325–339.
[7] Cole TJ, Flegal KM, Nicholls D, Jackson AA: Body mass
index cut offs to define thinness in children and adolescents: international survey. BMJ, 2007; 333: 194–7.
[8] Wang Y, Monteiro C, Popkin BM: Trends of obesity and
underweight in older children and adolescents in the
United States, Brazil, China, and Russia. Am J Clin Nutr,
2002; 75: 971–977.
[9] Januszewski J, Mleczko E: Wskaźnik wagowo-wzrostowy
Queteleta II – BMI a sprawność fizyczna badana w konwencji zdrowia u chłopców z Małopolski. Antropomotoryka, 2007; 37: 51–66.
[10] Cole TJ, Bellizzi MC, Flegal KM, Dietz WH: Establishing
a standard definition for child overweight and obesity
worldwide: international survey. BMJ, 2000; 320: 1240–
1243.
[11] Palczewska I, Niedźwiedzka Z: Wskaźniki rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży warszawskiej. Med Wieku
Rozw, 2001; 5, supp. I, 2.
[12] Malina RM; Bouchard C: Growth, maturation, and phisical
activity. Champaign, HKP, 1991.
[13] Kopczyńska-Sikorska J, Kurniewicz-Witczakowa R,
Niedźwiecka Z i wsp: Test przesiewowy do wykrywania
zaburzeń w rozwoju fizycznym (somatycznym); w Jodkowska M, Woynarowska B (red.): Testy przesiewowe
u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. Warszawa, Instytut
Matki i Dziecka, 2002; 17–21.
[14] Oblacińska A, Wrocławska M, Woynarowska B: Częstość
występowania nadwagi i otyłości w populacji w wieku
szkolnym w Polsce oraz opieka zdrowotna nad uczniami
z tymi zaburzeniami. Pediat Pol, 1997; 72: 241–245.
[15] Mazur A, Małecka-Tendera E, Lewin-Kowalik J: Nadwaga i otyłość u dzieci szkół podstawowych województwa
podkarpackiego. Pediat Pol, 2001; 76:743–748.
[16] Krawczyński M, Czarnecka A, Wysocka-Gryczka K, Krzyżaniak A, Walkowiak J: Otyłość u dzieci i młodzieży miasta
Poznania. Aspekty Etiopatogenetyczne, epidemiologiczne
i społeczne. Now Lek, 2001; 70: 1110–1119.
[17] Drabik J, Resiak M, Niedzielska A: The epidemic of obesity in preschool children as a public health problem in
Gdansk. Research Yearbook, 2003; IX: 109–115.
[18] Chrzanowska M, Gołąb S, Żarów R, Sobiecki J, Matusik
S: Trendy w otłuszczeniu ciała oraz występowanie nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży Krakowa w ostatnim
trzydziestoleciu. Pediat Pol, 2002; 2: 113–119.
[19] Jodkowska M, Oblacińska A: Epidemiologia nadwagi
i otyłości u młodzieży w wieku 13–15 lat w Polsce;
w Oblacińska A, Jodkowska M (red.): Otyłość u polskich
nastolatków. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa, 2007;
21–40.
[20] de Onis M, Woynarowska B: Standardy WHO rozwoju
fizycznego dzieci w wieku 0–5 lat i możliwości ich wykorzystania w Polsce. Med Wieku Rozw, 2010; 2: 87–94.
[21] Oblacińska A, Jodkowska M, Mikiel-Kostyra K, Palczewska I: Ocena rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży. Cz. I.
Dzieci i młodzież w wieku 6–18 lat – normy krajowe czy
rekomendowane przez WHO? Med Wieku Rozw, 2010;
2: 101–107.
-
-
-
-
-
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE – 117 –

WARTOŚCI CENTYLOWE WYSOKOŚCI I MASY CIAŁA ORAZ

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wskazania do operacji

Tematy do realizacji na lekcji wychowania do

1) Czy uważasz, że zdrowo się odżywiasz ? 2) Uprawiasz sport :

Otyłe dziecko: rozpoznawanie i postępowanie w otyłości u dzieci W