RHODIOLA ROSEA ro lina o dzia³aniu adaptogennym. Nowe mo

RHODIOLA ROSEA ro lina o dzia³aniu adaptogennym. Nowe mo

RHODIOLA ROSEA – roœlina o dzia³aniu
adaptogennym. Nowe mo¿liwoœci w walce
ze stresem i chorobami cywilizacyjnymi
Nr 6/2007
Woskowina
jako przezprze³ykowej
problem terapeutyczny
Leczenie siarczanem glukozaminy
Wspó³czesne
choroby zwyrodnieniowej
mo¿liwoœci wykorzystania
stawów
technikiuszna
stymulacji
serca
Rhodiola rosea – a plant of adaptogen activity. New possibilities of using Rhodiola
rosea in treating stress and civilizational diseases.
Andrzej Jankowski, Ewa D³ugosz, Ma³gorzata Gadomska–Nowak, Nidal Laraki
Katedra i Zak³ad Farmacji Stosowanej Œl¹skiej Akademii Medycznej
Kierownik: dr hab. n.farm. Andrzej Jankowski
Streszczenie
Artykuł zawiera krótką charakterystykę gatunku
Rhodiola rosea, skład chemiczny i właściwości farmakologiczne surowca. Na szczególną uwagę zasługują adaptogeny salidrozyd i rozawina, występujące w korzeniu Rhodiola rosea. Są one pomocne
w walce ze stresem, wpływają na ośrodkowy system nerwowy. Roślina ta wykorzystywana jest również w chorobach układu krążenia, chorobach nowotworowych, ma również działanie immunostymulujące. Wyciąg z korzenia Rhodiola rosea jest
obiecującą alternatywą lub uzupełnieniem dla stosowanych współcześnie leków. Ze względu na niską toksyczność i dobre efekty terapeutyczne może
być stosowana bezpiecznie i długotrwale.
Różeniec górski (Rhodiola rosea L). znany również
jako „złoty korzeń”, „arktyczny korzeń”, należy do rodziny Crassulaceae (Gruboszowate). Jest rośliną leczniczą, występującą głównie w górzystych terenach Syberii, w mniejszym stopniu w Europie i Ameryce Północnej. Osiąga wysokość ok. 70 cm, a jej żółte kwiaty
pachną podobnie jak olejek różany. W medycynie wykorzystywany jest korzeń i kłącze, zawierające szereg
substancji czynnych, w tym tzw. adaptogeny [1].
„Adapto” (z greckiego) – przystosować się, „gen”
– powodujący. Zgodnie z nazwą adaptogen to substancja ułatwiająca przystosowanie się organizmu do
niekorzystnych warunków środowiskowych. Termin
„adaptogen” po raz pierwszy został użyty przez rosyjskiego farmakologa N. Lazarewa w 1947 roku, a w latach 50-tych XX wieku I. Brehman stworzył szkołę
badającą farmakologię adaptogenów [2].
Aktywność adaptogenów opiera się na następujących zasadach [3]:
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Abstract
This article includes a short description of species Rhodiola rosea, its pharmacological properties
and phytochemistry. The plant was identified as
adaptogenic and anti-stress factor. There are two
compounds, rosavin and salidroside, which influence positively on central nervous system and shows
adaptogenic activity. Additionaly, as an antioxidant,
Rhodiola rosea may help protect the nervous system and other tissues from oxidative damage by
free radicals.
Key words: Rhodiola rosea, adaptogen, salidroside, rosavin, stress, provides an introduction
– wykazywanie działania niespecyficznego, zwiększającego odporność na szkodliwe dla organizmu bodźce fizyczne (wysoka i niska temperatura, brak tlenu, hałas, wibracja), chemiczne (alkohol, trucizny, zanieczyszczone środowisko)
i biologiczne (bakterie, wirusy, grzyby).
– wywieranie wpływu normalizującego procesy
fizjologiczne organizmu, głównie poprzez oddziaływanie na system neuro-endokrynny.
– wywieranie tylko takiego wpływu na procesy
fizjologiczne organizmu jaki jest pożądany, bez wpływu na prawidłowe funkcjonowanie organizmu.
Zgodnie z powyższymi zasadami, roślina będąca
adaptogenem musi być całkowicie nieszkodliwa dla
organizmu, a jej działanie powinno być niespecyficzne, normalizujące funkcje organizmu, bez zakłócenia
jego prawidłowego, fizjologicznego funkcjonowania.
Adaptogeny muszą więc przynosić wyłącznie korzy-
Nr 6/2007
ści, polegające na zwiększeniu odporności organizmu,
bez zaburzania jego homeostazy.
Substancje farmakologicznie czynne
yzacja surowca
i standar
standaryzacja
W badaniach fitochemicznych korzenia Rhodiola rosea wykryto obecność sześciu grup związków o potencjalnym działaniu „adaptogennym” i leczniczym [4,5]:
1. Fenylopropanoidy (cynamoiloglikozydy): rozawina (syn. rozawidyna), rozyna, rozaryna (związki specyficzne dla gatunku Rhodiola rosea)
2. Pochodne fenyloetanu: salidrozyd (syn. rhodiolozyd), tyrozol.
3. Flawonoidy: kemferol, astragalina, rycyna, rhodionina, rhodiozyna, rhodiolina, acetylorhodalgina.
4. Monoterpeny: rozyrydol, rozyrydyna.
5. Triterpeny: daukosterol, b-sitosterol.
6. Fenolokwasy: kwas galusowy, kwas chlorogenowy, kwas hydroksycynamonowy
W korzeniach Rhodiola rosea występują również
związki o potencjalnym działaniu wspomagającym:
kwasy organiczne (bursztynowy, cytrynowy, jabłkowy, szczawiowy), olejki eteryczne, alkohol >-fenyloetylowy, aldehyd cynamonowy, cytral, garbniki, cukry (glukoza, sacharoza), mikroelementy,(cynk, mangan, miedź, selen i inne) [5].
Standaryzacja ekstraktu z korzenia Rhodiola rosea
przebiegała w dwóch fazach. Początkowo w latach 70tych unikalne właściwości tej rośliny przypisywano
salidrozydowi, dlatego pierwsza generacja farmakopealnych preparatów Rhodiola rosea była standaryzowana na minimum 0,8% salidrozydu.
Pod koniec lat 80-tych badania dowiodły, że inne
rośliny z rodzaju Rhodiola, zawierające salidrozyd, nie
posiadają właściwości leczniczych Rhodiola rosea, za-
RHODIOLA ROSEA – roœlina o dzia³aniu adaptogennym
tem standaryzacja jedynie na salidrozyd okazała się
niewystarczająca. W 1986 roku Kurkin i współpracownicy [4] zaprezentowali analizę składu chemicznego korzeni roślin z rodzaju Rhodiola, różnicującej
zawartości podstawowych składników odpowiedzialnych za efekty adaptogenne. Wynika z niej, że jedynie
Rhodiola rosea zawiera jednocześnie rozawinę i salidrozyd, natomiast inne rośliny nie zawierają rozawiny. (Tabela 1).
Od 1989 roku standaryzację surowca przeprowadza się na minimum 3% rozawiny i 0.8 – 1% salidrozydu. Jest to naturalna proporcja w jakiej składniki te
występują w korzeniu Rhodiola rosea. [4].
Skuteczność działania Rhodiola rosea
Badania wykazały szereg właściwości adaptogennych i leczniczych [ 8, 9 ]. Oprócz istotnego działanie antystresowego, Różeniec górski oddziaływuje również na:
– ośrodkowy układ nerwowy (OUN) (przeciwdepresyjnie, poprawia funkcje intelektualne)
– układ krążenia (kardioprotekcyjnie, antyarytmicznie, wzmacnia pracę mięśnia sercowego,
poprawia wydolność fizyczną i seksualną)
– układ endokrynny (wzmaga sekrecje katecholamin, kortykosteroidów, metabolizm glukozy,
kwasów tłuszczowych, aminokwasów etc.)
– układ immunologiczny (działanie immunostymulujące)
– działanie przeciwnowotworowe (wzmacnia nadzór immunologiczny, działa antyoksydacyjnie).
Adaptogeny w walce ze stresem
Stres jest praprzyczyną większości chorób. Jest to
narzucony organizmowi czynnik, który zaburzając bio-
Tabela1. Występowanie rozawiny i salidrozydu w roślinach z rodzaju Rhodiola [6].
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
RHODIOLA ROSEA – roœlina o dzia³aniu adaptogennym
chemiczną i fizjologiczną równowagę ustroju, uruchamia reakcje będące jego niespecyficzną odpowiedzią.
Wyróżniamy trzy składniki fizjologicznego stresu: stresor (szkodliwy bodziec), fizjologiczne lub biochemiczne zaburzenia wywołane przez stresor oraz reakcja
organizmu na stresor (adaptacja).
Długotrwale działający bodziec uruchamia pierwotnie gałąź sympatyczną autonomicznego układu nerwowego, związaną z podwyższoną sekrecją amin katecholowych (noradrenaliny, adrenaliny, serotoniny). Jednocześnie, pobudzenie indukowane stresem prowadzi do
wydzielania z przysadki hormonu adrenokortykotropowego (ACTH), który z kolei stymuluje korę nadnerczy
do wydzielania hormonów steroidowych, zwłaszcza
kortyzolu. Hormony te kontrolując metabolizm glukozy, kwasów tłuszczowych i aminokwasów dostarczają
energii, niezbędnej do zrównoważenia zwiększonego
zapotrzebowania na glukozę. Jednocześnie tłumią system immunologiczny i procesy zapalne.
Pierwsza faza stresu, zwana również fazą „alarmową”, wpływa na system nerwowy, endokrynny i immunologiczny, które oddziaływując jednocześnie na
siebie umożliwiają adaptację na stres. W tej fazie
występuje przewaga procesów katabolicznych.
W fazie „adaptacji”, organizm reaguje wzmożonym
oporem na stres, a procesy anaboliczne przeważają
nad katabolizmem z fazy pierwszej. Jej celem jest przywrócenie homeostazy ustrojowej.
Przedłużający się atak stresora powoduje, że opór
powstający podczas fazy drugiej słabnie. Następuje
wówczas faza trzecia – faza „wyczerpania”, w której
organizm nie jest już w stanie dłużej opierać się stresorowi. Następuje zachwianie homeostazy ustrojowej,
organizm staje się podatny na inwazje chorobowe,
w tym rozwój chorób cywilizacyjnych: choroby nowotworowe, choroby układu krążenia, cukrzyca, choroby psychiczne.
Badając wpływ wyciągu z Rhodiola rosea u ludzi
narażonych na stres w związku z wykonywaną pracą,
wykazano cofnięcie objawów zmęczenia i wzrost zdolności percepcyjnych. Wyciąg podawano w dawkach
100-300 mg/dobę w ciągu 2-3 tygodni. [10]
Wykazano również u pacjentów z objawami bezsenności, narażonych na chroniczny stres, poprawę
snu u 67% pacjentów po zastosowaniu podobnej terapii [11].
Wpływ Rhodiola rosea na OUN
Korzystny wpływ Rhodiola rosea na układ nerwowy dotyczy przede wszystkim depresji. Depresja jest
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Nr 6/2007
schorzeniem społecznym – blisko 15% populacji cierpi z powodu epizodów depresji. Manifestuje się ona
odczuwaniem smutku, obojętności, rozdrażniania,
problemami ze snem, kłopotami intelektualnymi.
Podstawową przyczyną depresji jest obniżenie stężenia serotoniny w mózgu. Serotonina (5-hydroksytryptamina) w O.U.N. odgrywa rolę neuroprzekaźnika regulującego sen, czuwanie, percepcję bólu, odruchy seksualne. Bierze ona również udział w patogenezie migreny, innych bólów głowy, w regulacji ciśnienia krwi.
Stwierdzono, że pacjenci cierpiący z powodu
endogennej depresji wykazują obniżony poziom serotoniny. Obok depresji, z obniżonym poziomem serotoniny związane są również niepokój, natręctwa myślowe i schizofrenia. Serotonina nie przechodzi bariery krew – mózg, zatem jej synteza musi dokonywać
się w mózgu. Substancją wyjściową syntezy serotoniny jest tryptofan, który może pokonać barierę krew–
mózg, przekształcany do 5-hydroksytryptofanu, a następnie do 5-hydroksytryptaminy (serotoniny). Serotonina metabolizowana jest głownie przez monoaminooksydazę (MAO) i dehydrogenazę aldehydową. Niewielkie nawet odchylenia od stanu równowagi serotoniny w mózgu prowadzą do istotnych odchyleń
w osobowości.
Wykazano, że stosowanie preparatów Rhodiola rosea, zawierających aktywną rozawinę i salidrozyd, zwiększa poziom serotoniny w mózgu, co w konsekwencji
eliminuje objawy depresji. Mechanizm działania polega na nasileniu transportu prekursorów serotoniny,
tryptofanu i 5-hydroksytryptofanu do mózgu.
Psychostymulujące działanie Rhodiola rosea zostało sprawdzone u 412 pacjentów, cierpiacych na neurozę i zespół asteniczny, pochodzenia zarówno organicznego jak i funkcjonalnego. Kuracja 150 mg wyciągu Rhodiola rosea przez okres od 10 dni do 4 miesięcy spowodowała ustąpienie objawów zmęczenia,
drażliwości, roztargnienia, bólów głowy, osłabienia
i innych objawów wegetatywnych w 64% przypadków.
[4,11,12].
W innych badaniach, 27 zdrowym studentom,
lekarzom i naukowcom w wieku 19-46 lat podawano
10 kropli nalewki przygotowanej na bazie Rhodiola
rosea (odpowiednik 100-150 mg wyciągu z Rhodiola
rosea) dwa razy dziennie przez 2 do 3 tygodni przed
intensywną pracą intelektualną. Różeniec górski poprawił jakość i wydajność pracy, a we wszystkich przypadkach zapobiegał objawom zmęczenia.[4,12]
Badania dowiodły, że małe dawki ekstraktu (100150 mg/dobę) i średnie dawki (200-600 mg/dobę)
zwiększają aktywność bioelektryczną mózgu. Po jed-
Nr 6/2007
norazowej dawce zaobserwowano podwyższenie
sprawności intelektualnej organizmu, natomiast po
kilkudniowym przyjmowaniu preparatu następuje
znaczna poprawa samopoczucia i wydolności fizycznej. Duże dawki (powyżej 600 mg/dobę) mają działanie uspokajające [7].
Wpływ Rhodiola rosea na układ
sercowo
-naczyniowy
sercowo-naczyniowy
Reakcja na stres, w której bierze udział sympatyczny układ nerwowy i nadnercza, jest ściśle powiązana
z pracą układu krążenia. Długotrwały stres wyzwala
nadmierne ilości katecholoamin oraz nasilone w konsekwencji wydzielanie korykosterydów. W efekcie
obserwuje się zwiększone wydalanie potasu, co prowadzi do zaburzeń pracy serca (arytmii). Może to
doprowadzić do choroby niedokrwiennej i uszkodzenia mięśnia sercowego.
Różeniec górski, poprzez zmniejszenie wydzielania katecholoamin, a także normalizację pracy nadnerczy, przywraca prawidłowe ciśnienie tętnicze krwi,
jak również prawidłowe poziomy potasu, glukozy
i cholesterolu. Ponadto Rhodiola rosea aktywuje receptory opioidowe w mięśniu sercowym, które jako
endogenne analgetyki działa dodatkowo protekcyjnie
na serce [13,14,15] .
RHODIOLA ROSEA – roœlina o dzia³aniu adaptogennym
komórek rakowych, z jednoczesną redukcją komórek
szpikowych – leukocytów i megakariocytów o odpowiednio 40-50% i 20-25%. U zwierząt, którym podano cyklofosfamid i ekstrakt Rhodiola rosea, zaobserwowano zwiększenie działania przeciwnowotworowego cyklofosfamidu o 36% oraz wzrost liczby leukocytów o 30% i megakariocytów o 16-18% [16,17,18,
19,20].
Jak wynika z przeprowadzonych badań, Rhodiola
rosea jest cenną rośliną leczniczą o wszechstronnym
działaniu adaptogennym. Jej skuteczność działania jest
wynikiem jednoczesnego oddziaływania na układ nerwowy, sercowo-naczyniowy, hormonalny i immunologiczny. Na uwagę zasługuje stosunkowo niska toksyczność (LD50 suchego wyciągu wynosi 5 g/kg masy
ciała szczura) [ 21 ]. Te właściwości rośliny są podstawą do zwiększenia jej stosowania w walce ze stresem
i w profilaktyce chorób cywilizacyjnych.
Uwzględniając powyższe właściwości Rhodiola
rosea, wydaje się celowe przeprowadzenie całościowych badań klinicznych, weryfikujących możliwości
stosowania leczniczego tej rośliny, w różnych dziedzinach medycyny (neurologia, kardiologia, psychiatria, endokrynologia, itp.).
Piśmiennictwo:
Działanie immunostymulujące
i przeciwnowotworowe
Stres wpływa destrukcyjnie na system immunologiczny poprzez niszczenie jego odporności na czynniki zewnętrzne, zmniejszenie tolerancji immunologicznej przeciw własnym genom oraz zmniejszenie nadzoru immunologicznego (odporności przeciwnowotworowej).
Różeniec górski to unikalna, przeciwstresowa,
immunoprotekcyjna roślina adaptacyjna, która dzięki silnym właściwościom antyoksydacyjnym wykazuje działanie przeciwnowotworowe. Jego substancje
biologicznie czynne mogą uczestniczyć nie tylko w
profilaktyce uszkodzeń wywołanych przez wolne rodniki i czynniki mutagenne, lecz również w naprawianiu już dokonanych zmian w DNA [ 16 ].
Na uwagę zasługuje spostrzeżenie, że w badaniach
na zwierzętach Rhodiola rosea osłabia toksyczne działanie leków cytostatycznych i jednocześnie poprawia
ich działanie lecznicze [17, 18 ].
Podawanie cyklofosfamidu zmniejszyło rozrost
1. Jezierska A., Różeniec górski – roślina o cennych
właściwościach leczniczych. Wiad. Ziel., 1995, 3,
4-5
2. Brekhman L.I., Dardymov L.V., New substances
of plant orogon which increase non-specyfic
resistance. Ann.Rev.Pharmacol. 1968, 9, 419.
3. Wagner H., Immunostimulants and adaptogens from
plants. Advan. Phytochem., 1995, 29, 1 – 17
4. Brown R. P., Gerbarg P. L., Ramazanov Z., Rhodiola
rosea: A Phytomedical Overview. Herbalgram. 2002,
56, 40 – 52
5. Hartwich M., Otrzymywanie wybranych glikozydów
fenolowych Rhodiola rosea L. Metodą
biotechnologiczną. Akademia Medyczna Warszawa.
Praca doktorska. 1999.
6. Ramazanov Z. Germano C. Arctic root (Rhodiola
rosea) – The powerful new Ginseng Alternative
Kensington Books NY, USA 1998
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
!
RHODIOLA ROSEA – roœlina o dzia³aniu adaptogennym
7. Khanum F., Bawa A. S., Singh B., Rhodiola rosea:
A Versatile Adaptogen. CRFSFS 2005, 4, 55-62.
8. Darbinyan V., Kteyan A., Panossian A., Gabrielian
E., ., Wikman G., Wagner H., Rhodiola rosea in
stress induced fatigue: a double blind cross-over study
of a standardised extract SHR-5 with a repeated lowdose regimen on the mental performance of healthy
physiicians during night duty. Phytomedicine 2000,
7, 365-371
9. Spasov A. A., Wikman G. K., Mandrikov V. B.,
Mironova I. A., Neumoin V. V.,
A double-blind, placebo-controlled pilot study of the
stimulating and adaptogenic effect of Rhodiola
rosea SHR-5 extract on the fatigue of students
caused by stress during an examination period with
a repeated low-dose regimen. Phytomedicine
2000;7, 85-89
10. Krajewska – Patan A., Dreger M., Górska- Paukszta
M., Łowicka A., Furmanowa M., Mrozikiewicz PM.,
Rhodiola rosea L. (Różeniec górski) – stan badań
biotechnologicznych. Herb. Pol. 2005, 51, 51-64
11. Saratikov A.S., Krasnov E.A.,editors. Rhodiola rosea
is a valuable medicinal plant (Golden Root) , Tomsk
State University Press; 1987, 216-27
12. Krasik E.D., Petrova K.P., Rogulina G.A.,
Shemetova l., Shuvayeva, New data on the therapy
of asthenic conditions (clinical prospects for the use
of Rhodiola extract) Proceedings of All-Russia
Conference:
Urgent
Problems
in
Psychopharmacology. 1970 may 26-29. Sverdlovsk,
Russia, Sverdlovsk Press 1970, 215-217
13. Lishmanov I. B., Trifonova Z. V., Tsibin A.N., Maslova
L. V., Dementeva L.A., Plasma beta-endorphin and
stress hormones in stress and adaptation., Biull Eksp
Biol Med. 1987, 103, 422-424.
14. Maslova L.V., Kondratev B. I., Maslov L. N.,
Lishmanov I. B., The cardioprotective and
antiadrenergic activity of an extract of Rhodiola rosea
in stress. Eksp Klin Farmakol 1994, 57, 61-63.
15. Maimeskulova L.A., Maslov L.N., Lishmanov I.
B., Krasnov E.A., The participation of the mu-, deltaand kappa-opioid receptors in the realization of the
anti-arrhythmia effect of Rhodiola rosea. Eksp Klin
Farmakol 1997, 60, 38-39.
16. Bolshakova I.V., Lozovskaia E.L., Sapezhinskii I.I.,.
Antioxidant properties of a series of extracts from
medicinal plants. Biofizika 1997, 42. 480-483.
"
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Nr 6/2007
17. Udintsev S.N., Schakhov V. P., Decrease of
cyclophosphamide haematotoxicity by Rhodiola
rosea root extract in mice with Ehrlich and Lewis
transplantable tumors. Eur. J. Cancer, 1991, 27,
1182.
18. Udintsev S. N., Krylova S. G., Fomina T. I., The
enhancement of the efficacy of adriamycin by using
hepatoprotectors of plant origin in metastases of
Ehrlich’s adenocarcinoma to the liver in mice. Vopr.
Onkol. 1992, 38, 1217-1222.
19. Udintsev S. N., Shakhov V. P., The role of humoral
factors of in the regenerating liver development of
experimental tumors and the effect of Rhodiola rosea
extract on this process. Neoplasma 1991, 38, 323331.
20. Borovskaya T.G., Fomina T.I., Iaremenko K.V., A
decrease in the toxic action of rubomycin on the small
intestine of mice with a transplantable tumor through
the use of a Rhodiola extract. Antibiot. Khimioter.,
1988, 33, 15-17
21. Krajewska–Patan A., Furmanowa M., Mikołajczak
P.Ł., Kędzia B., Mścisz A., Łowicka A., Dreger M.,
Górska–Paukszta M., Buchwald W., Mrozikiewicz
P.M., Badania wybranych aspektów aktywności
biologicznej wyciągów z tkanek kalusowych Rhodiola
sp., Herb. Pol. 2006, 52 , 50-51