szótár 1

Transkrypt

szótár 1 - Lengyelország magyarul

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017.
K
2881
KPI (Key Performance Indicators) [kluczowe
wskaźniki wydajności lub efektywności,
stosowane jako mierniki oceny procesu
realizacji celów organizacji. Ich rolą jest
kwantyfikacja stanu wybranego elementu
w projekcie tak, aby można było ocenić
postęp i podjąć ewentualną korektę aby
cel został zrealizowany. Definicje KPI są
definiowane
zgodnie
ze
strategią
organizacji.] – KPI Key Performance
Indicator [A termelékenység szempontjából
legfontosabb statisztikai adatok.]
kpem zostać – bolond v. bolonddá lenni
kpiarski, -a, -ie – gúnyos, csúfolódó, irónikus
kpiarstwo – gúnyolódás, csúfolódás, ingerkedés
kpiarz [osoba, która szydzi z innych; szyderca,
prześmiewca] – gúnyolodó, csúfolódó
ember
kpiąco – gúnyosan, csúfolódva, csipkelődve
kpić, kpinkować [1. odnosić się do kogoś lub
czegoś z lekceważeniem, żartować z kogoś;
2. z lekka kpić z kogoś lub czegoś] –
gúnyolni,
gúnyolódni,
csúfolódni,
csipkelődni, ingerkedni; évődni (évődik)
(vkivel)
kpi, czy o drogę pyta? – gúnyolódik, vagy az utat
kérdi?
kpić sobie (z kogo/czego) – packázni
(vkivel/vmivel)
kpić z kogo/czego – gúnyolni, csúfolni (vkit/vmit),
gúnyt v. csúfot űzni (vkiből/vmiből)
kpić z kogoś – gúnyolódni vkin; kigúnyolni vkit;
gúnyt űzni vkiből; gúnyolódni, csúfolódni
vkivel; incselkedni (vkivel)
kpinka [zdrobnienie od: kpina] – tráfácska
kpina [1. żart wyrażający czyjeś lekceważenie,
drwina; 2. drwina, szyderstwo, żart] –
gúny, csúfolódás, gúnyolódás, csipkelődés,
tréfa
kpiny, -a, -e – csúfolódás, gúny, gúnyolódás (to są
kpiny: nevetséges)
kpiny (z kogo) sobie robić – gúnyt űzni (vkiből)
kpt (kapitan) – szds (százados); kap. (kapitány)
kra [tafla lodu oddzielona od pękającej pokrywy
lodowej na rzece lub zbiorniku wodnym;
też: o wielu takich taflac] – zajló jégtábla;
jégtömb; jégzajlás
kra litosferyczna [zob. płyta litosferyczna] –
litoszférikus lemez
kra [wykrzyknik nazywający niski dźwięk
wydawany przez kruki i wrony] – holló v.
varjó által kiadott hang; károgás
kra płynąca – úszó jégtömb v. jégtábla
krab [1. skorupiak o dziesięciu odnóżach, żyjący
w ciepłych morzach; 2. zob. żabka w zn.
4.] – homár; rák, kerekpáncélú tengeri rák
(lat. cancer)
krabi, -ia, -ie [odnoszący się do kraba, np. krabi
pancerz]; krabowy, -a, -e – homár-; rákkrach [1. nagłe załamanie na giełdzie polegające
na znacznym spadku cen większości akcji;
2. upadek firmy, gospodarki jakiegoś
państwa lub
jej działu;
3. nagłe
niepowodzenie jakiegoś przedsięwzięcia] –
(ném.) krach; (keresk.) válság, csőd, bukás,
gazdasági
v.
pénzügyi
összeomlás;
(hangutánzó szó) reccs, recsegés, ropogás,
robaj, lárma; (átv.) baj,
csapás,
kellemetlenség
krach giełdowy [nagły, gwałtowny spadek
kursów
akscji
większości
spółek
notowanych
na
giełdzie.
Krach
spowodowany jest nagłym pogorszeniem
nastrojów inwestorów prowadzącym do
paniki i nagłej wyprzedaży walorów.] –
tőzsdekrach, tőzsdebukás
krach gospodarcze – gazdasági csődök
krach na gieldzie – tőzsdekrach, tőzsdezuhanás, a
tőzsde összeomlása
kraciasty, -a, -e – rácsos, szitaszerű; (materiał)
kockás
kraczący, -a, -e [taki, który kracze] – krákogó
kradzież
[1. potajemne
zabranie
cudzej
własności; 2. daw. rzecz ukradziona] –
lopás, tolvajlás; rablás
kradzież koni – lókötés, lólopás
kradzież rabunkowa popełniona przez grupę
przestępczą – bűnszövetségben elkövetett
lopás
kradzież samochodu – autólopás
kradzież towaru – árulopás
kradzież towarów handlowych – kereskedelmi
áruk lopása
kradzież tożsamości (ang. identity theft) [1. nowy
rodzaj przestępstwa informatycznego,
które polega na nielegalnym zdobywaniu
haseł, kodów dostępu czy numerów kart
kredytowych; 2. a ściślej fałszerstwo
tożsamości, to celowe używanie danych
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
2882
osobowych
innej
osoby,
adresu
zameldowania,
numeru
PESEL,
najczęściej w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej. Kradzież tożsamości zwana
jest także defraudacją tożsamości, gdyż
chodzi o podszywanie się pod czyjeś dane,
a nie "usunięcie" danych ofiary] — ang.
identity theft) személyiséglopás [olyan,
gyakori kiberbűncselekmény, mely ugyan
létezett az Internet megjelenését megelőzően
is de tömegesen az Internet megjelenését
követően terjedt el. Leginkább az
adathalászathoz, illetve a Ismeretségi
hálózatokhoz kapcsolódik. Lényege, hogy
valamilyen
eszközzel
megszerzik
a
célszemély személyes adatait, bármely
meghatározott
azonosított
vagy
azonosítható - természetes személlyel
kapcsolatba hozható adatokat, mint például a
személyi azonosítókat (személyi szám, Tajszám stb.) banki információk (számlaszám,
belépési kód, jelszavak stb.) és azt csalárd
módon felhasználják.]
kradzież w włamaniem – betöréses lopás
kradzież z włamaniem – betöréses lopás
kradziony, -a, -e – lopott, elidegenített
kradzione nie tuczy – [lopott jószág nem hízlal]
lopott jószág nem gazdagít
kradzione rzeczy – lopott holmi v. holmik
kradziony pieniądz – lopott pénz
kradziony samochód – lopott gépjármű v. autó
kradztwo – lopás
kradztwo w ciemną noc – lopás az éj sötétjében
kraft (niem. siła) – (ném. biz.) kraft; erő
kragel, kragiel [kołnierz] – [Słowniczek języka
śląskiego] gallér
kraik [zdrobnienie od "kraj"] – országocska,
tájékocska, vidékecske
kraina
[1. część
państwa
stanowiąca
etnograficzną,
geograficzną
i
administracyjną
całość;
2. obszar
wyróżniający
się
położeniem
geograficznym, typem roślinności, fauny
itp.; 3. sfera czyichś doznań, uczuć, myśli;
4. miejsce, często wymyślone, związane z
jakimiś postaciami, wspomnieniami itp.;
5. kraj, ojczyzna] – föld, tájék, határvidék,
vidék, hon, ország
kraina cieni – az árnyékvilág, a síri világ
kraina czarów – tündérország
kraina mlekiem i miodem płynąca [kraina
żyzna, urodzajna, bogata (Lb 13,27): I tak
im opowiedzieli: «Udaliśmy się do kraju,
do którego nas posłałeś. Jest to kraj
rzeczywiście opływający w mleko i miód, a
-
Wersja 01 01 2017.
oto jego owoce.] – "tejjel, mézzel folyó
Kánaán"
kraina nimf a. cudów – Tündérország
kraina stepów – a puszták v. sztyeppék vidéke v.
hona
kraina śniegów – a jég és hó birodalma, havas
vidék
kraina uśmiechu – a mosoly országa
kraina wiecznej szczęśliwości – (szó szerint: örök
boldogság országa) túlvilág, másvilág
kraina wiecznych łowów – örök vadászmezők
(túlvilág, másvilág)
1
kraj [1. zamieszkane terytorium stanowiące
całość polityczną i gospodarczą; 2. obszar
wyodrębniający się ze względu na jakieś
cechy;
3. jednostka
podziału
administracyjnego w Czechach, Słowacji i
Rosji; 4. określony obszar stanowiący
całość państwową; państwo, ojczyzna, 5.
jednostka podziału administracyjnego w
państwach o ustroju federacyjnym, 6.
okolice, kraina, strony] – ország; föld, táj,
tájék, vidék, haza, szülőhaza; hon
Kraj Basków, Baskonia (bask. Euskadi, Euskal
Herria, oficjalna nazwa Euskal Autonomia
Erkidegoa - Comunidad Autónoma Vasca;
hiszp.
Pais
Vasco,
Vascongadas)
[wspólnota autonomiczna w północnej
Hiszpanii, położona nad Zatoką Biskajską.
Tworzą
ją
prowincje:
Gipuzkoa/Guipúzcoa, Bizkaia/Vizcaya i
Araba/Álava. Zajmuje ona powierzchnię
7,3 tys. km². Najwięcej Basków mieszka w
prowincjach Bizkaia i Gipuzkoa. Stolicą
wspólnoty
jest
Vitoria-Gasteiz.]
–
Baszkföld (baszkul Euskal Autonomia
Erkidegoa) [Spanyolország önálló autonóm
közössége az ország északi részén. A
történelmi Baszkföld 20 664 km²; a
Pireneusoktól kissé nyugatra, a Vizcayaiöböl mentén fekszik. Hét ún. „herrialdes”-ből
(megyéből) áll; ezeken jelenleg két európai
állam osztozik: Araba, Bizkaia, Gipuzkoa és
Nafaroa Spanyolország, Lapurdi, Zuberoa és
Benafarroa pedig Franciaország része.]
kraj cywilizowany – civilizált ország
kraj czarów – tündérország
kraj demokracji – demokratikus ország
kraj demokracji ludowej – népi demokratikus
ország
kraj dłużniczy – adós ország
kraj docelowy – utazási célország
kraj dostawca – szállító ország
kraj ekonomicznie mniej zaawansowany –
gazdaságilag gyengén fejlett ország
2883
kraj ekonomicznie nierozwinięty – gazdaságilag
fejlettlen ország
kraj eksportujący – exportáló ország
kraj gospodarczo rozwinięty – gazdaságilag
fejlett ország
kraj gospodarczo zacofany – iparilag elmaradott
ország
kraj górzysty – hegyes ország v. vidék
kraj hołdowniczy – leigázott, sarcot fizető ország
kraj importujący – importáló ország
kraj kolonialny – gyarmatország; gyarmati ország
kraj ludny – népes v. sűrűn lakott ország
kraj macierzysty – anyaország, szülőföld, haza,
szülőhaza
kraj milczenia – (szó szerint: a hallgatás országa)
kraj mlekiem i miodem płynący – tejjel-mézzel
folyó ország; tejben-mézben bővelkedő
ország
kraj nadmorski – tengermellék
kraj nie przygotowany do obrony – védelemre
felkészületlen ország
kraj nierozwinięty – fejletlen ország
kraj niezależny – független ország
kraj obrócić w zgliszcza – felperzseli az országot
kraj od morza do morza – óriási birodalom
kraj ojczysty – szülőföld, haza
kraj pochodzenia – származási ország
kraj Polska – Lengyelország
kraj pozostający w tyle – elmaradott ország
kraj przemysłowo-rolniczy – ipari-mezőgazdasági
ország; ipari agrárország
kraj przemysłowy – ipari ország
kraj przeznaczenia – rendeltetési ország
kraj przyjmujący – befogadó ország
kraj rodzinny – szülőföld, haza, hon
Kraj rodzinny Matki mej
Słowa: Helena Mikucka
Muzyka: Tadeusz Mikucki
1. W słońcu pławią się doliny
i gdziekolwiek spojrzysz rad,
kraj mej Matki, kraj rodzinny
kwitnie jak wiosenny sad.
Ref. Daleko, daleko, za morzem, daleko,
przepiękna kraina, kraj rodzinny Matki mej.
2. Tutaj brzózka, tu kalina,
tam nad rzeką olszyn gaj,
to jest ziemia Jej rodzinna,
gdzie jest drugi taki kraj?
Ref. Daleko, daleko...
Tu mnie wita krzyż przydrożny,
Tam kościelny bije dzwon,
Tu Ojczyzny znak pobożny,
To jest nasz, to polski ton.
-
Wersja 01 01 2017.
Ref. Nad Niemnem błękitnym,
Gdzie gaje, strumyki,
Przepiękna kraina,
Kraj rodzinny matki mej.
kraj rolniczy – agrárország
kraj rozwijający się – fejlődő ország
kraj rozwinięty – fejlett ország
kraj rozwinięty ekonomicznie – gazdaságilag
fejlett ország
kraj samowystarczalny – önellátó ország
kraj się zbroi – az ország felfegyverkezik
kraj sławny z czego – híres ország vmiről
kraj słabo rozwinięty – gyengén fejlett ország
kraj socjalistyczny – szocialista ország
kraj socjalizmu – a szocializmus országa
kraj spalić ogniem; kraj zniszczyć ogniem
kraj ten obfituje w zboża i bogactwa mineralne –
ez az ország bővelkedik gabonában és
ásványi kincsekben
kraj tranzitowy – tranzitorzág
kraj trzeciego świata – harmadik világ országa
kraj tundrowy – tundravidék
kraj uprzemysłowiony – iparosodott ország
Kraj Zabajkalski (ros. Забайкальский край)
[jednostka administracyjna Federacji
Rosyjskiej] – Bajkálontúli határterület
[2007.
március
11-i
népszavazások
eredményeként 2008. március 1-jétől a Csitai
terület és az Aginszkojei Burját Autonóm
Körzet egyesült Bajkálontúli határterület
néven.]
kraj zacofany – elmaradott ország
Kraj Zadunajski – Dunántúl [Południowy Kraj
Zadunajski: Dél-Dunántúl; Północny Kraj
Zadunajski: Észak-Dunántúl]
kraj zagospodarowany – jól megművelt vidék v.
földrész
kraj zależny – függő ország
kraj zamorski – tengerentúli ország
kraj zapłonął pokarmi – az ország lángbaborult
kraj zaprzyjaźniony – baráti ország
kraj związkowy (zob. land; jednostka podziału
administracyjnego w Niemczech) –
szövetségi ország (Németországban)
2
kraj [1. kraniec, krawędź; 2. przestarzale:
kraniec, skraj, krawędź, brzeg; * forma
dopełniacza l.poj. "kraja" możliwa tylko
w przysłowiu "moja chata z kraja" - to
mnie nie dotyczy, to nie mój problem] –
szél, perem, szegély, part
kraj kapelusza – a kalap karimája v. pereme
kraj lasu – az erdő széle
kraj świata – a világ vége
2884
Kraj świata [film obyczajowy w reżyserii Marii
Zmarz-Koczanowicz.
Film
jest
satyrycznym spojrzeniem na Polskę w
chwili przemian w końcu lat 80. XX
wieku.] – Világvége (Maria ZmarzKoczanowicz rendezte lengyel film)
kraj wyspy – a sziget partja
krajać (kraje) [1. ciąć coś na części; 2. przecinać
jakąś powierzchnię, tworzyć na niej ślad,
bruzdę; 3. pot. dokonywać operacji
chirurgicznej; 4. kroić; a) ciąć na sztuki,
oddzielać kawałek od reszty; b) ciąć na
kawałki; rozcinać; 5. pot. przeprowadzać
operację; 6. łowieckie: (o zwierzętach)
przedzierać się przez gąszcz; 7. krajać się
- być krajanym] – metszeni, vágni, szelni,
metélni, szeletelni; (materiał) szabni;
(szeletekre) felvágni; felvagdalni; szabdalni
krajać chleb – kenyeret szelni v. vágni
krajać co w plasterki – felszeletelni vmit
krajać co na kawały – vmit darabokra vágni
krajać coś – vágni vmit
krajać na kawałki – felvagdalni v. szétvagdalni;
darabokra vágni v. vagdosni v. vagdalni v.
szelni
krajać na części (kurczaka) – darabolni (csirkét)
krajać płótno – vásznat szabni
krajać tort – tortát felvágni
krajać w plasterki – felszeletelni
krajać w plastry, na plastry – szeletbe vágni vmit;
szeletelni
krajać wędlinę – felvágottat szeletelni
krajak [1. nóż stolarski; 2. nóż do nacinania w
głowicach
frezowych
do
drewna;
3. narzędzie z krążkiem do przecinania
szkła] – asztalos kés; vágó, hidegvágó
krajalnica [1. maszyna do krajania chleba,
warzyw, żółtego sera itp.; 2. maszyna do
krajania wstęg papieru; 3. służy do cięcia
produktów spożywczych (chleba, wędlin).
Do cięcia używana jest zaostrzona,
wolnoobrotowa tarcza o dużej średnicy.
Krajalnica posiada także prowadnicę dla
zwiększenia bezpieczeństwa. Większość
krajalnic ma regulowaną grubość cięcia
ustawianą pokrętłem. Uruchamiana jest
zazwyczaj,
dla
zapewnienia
bezpieczeństwa użytkownika, dwoma lub
więcej przyciskami umiejscowionymi tak,
by wymuszały na użytkowniku określoną
pozycję.]
–
szeletelőgép,
vágógép;
hússzeletelő (gép)
krajalnica elekrtyczna – elektromos szeletelőgép
-
Wersja 01 01 2017.
krajan [człowiek pochodzący z tej samej okolicy,
miejscowości lub kraju] – földi, honfitárs
krajanie – vágás, vagdosás, metszés; szabás
krajanka [1. kobieta pochodząca z tej samej
okolicy; 2. makaron w formie krótkich
pasków] – földi, honfitársnő; karéj, szelet,
szendvics
krajarka [maszyna do cięcia ułożonych
warstwowo materiałów włóknistych] –
papírvágó v. rongytépő gép
krajczy [1. pierwotnie: urzędnik dworski mający
obowiązek krajania potraw na stół
królewski, potem tytuł honorowy; też:
osoba mająca ten tytuł; 2. w dawnej Polsce
- urzędnik na dworze panującego. Urząd
krajczego
pojawił
się
w
Polsce
piastowskiej. Do jego obowiązków
należało krajanie mięsa i kołaczy, które
cześnik stawiał przed panującym. W
Rzeczpospolitej było dwóch krajczych
wielkich: koronny i litewski. W hierarchii
godności urząd ten zajmował miejsce po
podczasym, przed podstolim. W XIV-XVI
w. przekształcił się w urząd tytularny. 3.
Krajczy, krający mięsiwo i kołacze dla
biesiadników, był to urzędnik na dworach
panujących w Polsce, zwany po łacinie
incisor, structor.] – (tört.) pohárnok,
étekfogó
krajczyc – pohárnok, étekfogó fia
krajczyc koronny – a régi Lengyelországban
királyi főpohárnok
krajczyna [Potocka Anna Teresa (1746-1810)
krajczyna koronna] – pohárnok v. étekfogó
felesége
krajczyna koronna – a főpohárnok felesége
kraje
anglosaskie
[kraje
anglojęzyczne,
zwłaszcza Wielka Brytania i Stany
Zjednoczone] – angolszász országok
kraje demokracji ludowej – népi demokratikus
országok; népi demokráciák
kraje gospodarczo rozwinięte – gazdaságilag
fejlett országok
Kraje i terytoria zamorskie UE (ang. Overseas
Countries and Territories – OCT) – az EU
tengerentúli országai és területei
Kraje i terytoria zamorskie UE (ang. Overseas
Countries and Territories – OCT), są to
2885
terytoria należące do państw członkowskich
Unii Europejskiej,
które
z przyczyn
geograficznych,
instytucjonalnych
lub
ekonomicznych, nie są objęte wszystkimi
postanowieniami traktatów wspólnotowych.
Korzystają one z tych samych preferencji i
funduszy, jakie przysługują państwom AKP –
dostęp do rynku europejskiego, pomoc
finansowa i techniczna z Europejskiego
Funduszu
Rozwoju.
Do
grupy
tej
należą:
– dwa francuskie wspólnoty terytorialne –
Mayotte
i
Saint-Pierre-et-Miquelon,
– cztery francuskie terytoria zamorskie – Nowa
Kaledonia, Polinezja, Terres Australes et
Antarctiques
oraz
Wallis
i
Futura,
– duńska Grenlandia (w 1985 w wyniku
lokalnego referendum wyspa zmieniła swój
status z części państwa członkowskiego na
status
stowarzyszonego
terytorium
zamorskiego),
–
Antyle
Holenderskie
i
Aruba,
– Antyle Brytyjskie, Wyspy Sandwich,
Falklandy,
Święta
Helena,
Terytoria
Antarktyki i Oceanu Indyjskiego (dominia
Wielkiej Brytanii).
kraje naddunajskie – dunai országok, duna menti
országok
kraje o odmiennych systemach społecznogospodarczach
–
eltérő
társadalmigazdasági rendszerű országok
kraje północne – északi országok v. államok
kraje rozwijające się [kraje o gospodarce na
niskim poziomie, nabierające, dzięki
pomocy państw zamożnych, tempa
rozwoju gospodarczego] – fejlődő országok
kraje trzeciego świata – a harmadik világ országai
kraje za kordonem – a határon túli országok
kraje zacofane – hátramaradt országok
 Europa nie znalazła jeszcze sposobu na
zacofane regiony: Unia Europejska nie może
pochwalić się przykładami skutecznego
pokonywania różnic gospodarczych między
zacofanymi i bogatymi regionami. Nawet na
poziomie krajów członkowskich, które nie
żałują środków i uwagi dla biednych
obszarów,
kilkadziesiąt
lat
polityki
zasypywania podziałów nie przyniosło
spektakularnych rezultatów.
kraje zamorskie – tengerentúl
krajka, krajki [1. pas lub wstążka, zwykle
wzorzyste, w ubiorach ludowych używane
do przewiązywania w pasie lub naszywane
na brzeg spódnicy; 2. wzmocniony brzeg
tkaniny lub dzianiny o odmiennym
kolorze i splocie; 3. odcięty pasek tkaniny,
papieru, blachy itp.; 4. brzegowe
fragmenty tkaniny w postaci pasków o
szerokości od 8 do 20 mm, biegnących
wzdłuż po obu jej stronach. Ich struktura
i wygląd są zwykle inne od reszty tkaniny.
-
Wersja 01 01 2017.
Zabezpieczają tkaninę zarówno w procesie
tkania, jak i wykończenia. 5. dekoracyjny
wąski pasek, zwykle bardzo kolorowy,
tkany przy użyciu bardka lub w technice
tkania tabliczkowego. Stosowane jako
wzmocnienie i ozdoba stroju ludowego.
Obecnie krajką nazywa się również brzeg
tkaniny do 20mm, biegnący po obydwu jej
stronach, zwykle o strukturze i wyglądzie
innym niż reszta materiału. Zabezpieczaja
on tkaninę w procesie tkania. 6. brzeg
sztuki sukna, utkany z wełny odmiennej
barwy niż sama tkanina. Potem wszelki
pasek
materii,
zwłaszcza
bardzo
kolorowy.] – posztószél, szegély
krajnik, pogranicznik, t. j. mieszkający na
pograniczu
czyli
na
kraju
Rzeczypospolitej] – az államhatáron lakó;
határmenti lakos
krajobraz [1. przestrzeń powierzchni ziemi
widziana z pewnego punktu; 2. obszar
wydzielony ze względu na swoje
charakterystyczne cechy przyrodnicze,
topograficzne
itp.;
3. przen.
ogół
czynników składających się na jakieś
zjawisko; 4. obraz przedstawiający jakąś
okolicę; 5. ogół cech przyrodniczych i
antropogenicznych
wyróżniających
określony teren] – tájkép, táj, vidék;
panoráma
krajobraz kulturowy [fizyczne, obserwowalne
wzrokowo wyrażenie kultury ludzkiej na
powierzchni Ziemi, łączący elementy
środowiska
przyrodniczego
i
kulturowego.] – kultúrális tájleírás v. tájkép
krajobraz lekko pofaldowany – lankás táj
krajobraz lekko pofałdowany jest bardziej
atrakcyjny niż płaski jak stół – a lankás táj
nagyon művészi, sima, akár egy asztal
krajobraz nadmorski– tengermelléki táj
krajobraz naturalny, pierwotny [1. krajobraz
zachowany w pierwotnej postaci; 2.
Krajobraz naturalny - typ krajobrazu. Na
krajobraz naturalny składają się takie
komponenty jak skała macierzysta, woda,
powietrze, flora, fauna.] – természeti táj
krajobraz pierwotny – természeti táj
krajobraz zimnowy – téli táj v. tájkép
2886
krajobrazowo – tájképileg, tájképszerűen
krajobrazowy, -a, -e [przymiotnik od:
krajobraz] – tájkép-, tájképszerű
krajowiec [rdzenny mieszkaniec kraju] –
országbeli, belföldi, odavalósi, helyi lakos,
bennszülött
krajowiec dewizowy – devizabelföldi
krajowy, -a, -e [przymiotnik od: kraj] – országos
(orsz.); hazai; belföldi, honi; határterületi,
perem-, szélKrajowa Biblioteka im. Széchenyiego – Országos
Széchenyi Könyvtár (OSZK) [Magyarország
nemzeti könyvtára. Feladata a magyar és
magyar vonatkozású írott kulturális örökség
gyűjtése, feldolgozása, megőrzése és
hozzáférhetővé tétele a kéziratos kódexektől
a nyomtatott dokumentumokon keresztül az
elektronikus kiadványokig.]
Krajowa
Kasa
Chorych
–
Országos
Egészségbiztosítási Pénztár, OEP
Krajowa Kasa Oszczędności – Országos
Takarékpénztár
(OTP);
Országos
Takarékpénztár és Kereskedelmi Bank Nyrt.
(OTP
Bank
Nyrt.)
[Magyarország
legnagyobb kereskedelmi bankja, amely
Közép és Kelet Európában több mint 1000
bankfiókot müködtet, 8 országban több mint
10 millió ügyfelet kiszolgálva.]
Krajowa Komenda Policji; Komenda Główna
Policji – Országos Rendőr-főkapitányság
(ORFK) [1139 Budapest, Teve u. 4-6.]
krajowa konferencja – országos konferencia
krajowa produkcja – belföldi gyártmány, hazai
termék
Krajowa Rada Kobiet Węgierskich – Magyar
Nők Országos Tanácsa (MNOT) (1957–
1989)
Krajowa Rada Konsumencka – Fogyasztók
Országos Tanácsa (FOT)
Krajowa Rada Narodowa (KRN) [to ciało
polityczne, utworzone podczas II wojny
światowej, mające stanowić zaczątek
polskiej władzy powojennej] – (tört.)
Országos Nemzeti Tanács; Honi Nemzeti
Tanács
Krajowa Rada Narodowa, KRN [powołana
przez polskich komunistów, popieranych
przez
władze
sowieckie,
lewicowa
-
Wersja 01 01 2017.
organizacja uzurpująca sobie prawo
reprezentacji
politycznej
narodu
polskiego. Miała tworzyć przeciwwagę dla
legalnego polskiego rządu w Londynie i
Delegatury Rządu na Kraj. Powstanie i
działalność
KRN
były
niezbędne
Rosjanom, chcącym uzyskać legitymizację
dla swych działań zmierzających do
włączenia Polski do grona swych państw
satelickich] – Országos Nemzeti Tanács
Krajowa Rada Spółdzielcza (KRS) – Országos
Szövetkezeti Tanács
Krajowa Rada Spółdzielni Przemysłowych –
Ipari Szövetkezetek Országos Tanácsa
(OKISZ); Magyar Iparszövetség (OKISZ)
[országos gazdasági, munkaadói szövetség,
amelynek célja olyan érdekképviseleti és
érdekérvényesítő tevékenység ellátása, mely
a gazdasági és munkaadói érdekek
megvalósulását segíti és megteremti a valódi
társas magántulajdon talaján kifejlődő új
tulajdonosi rétegek képviseletét is. A
szövetség önkéntes társulással szerveződik.
A
Magyar
Iparszövetség
(OKISZ)
meghatározó
szereplője
a
tripartit
érdekegyeztetésnek.]
Krajowa Rada Spółdzielni Spożywców –
Fogyasztási Szövetkezetek Országos Tanácsa
(SZÖVOSZ)
Krajowa
Rada
Spółdzielcza
(KRS)
Szövetkezetek Országos Tanácsa
Krajowa Rada Związków Zawodowych –
(dawno) Szakszervezetek Országos Tanácsa
(SZOT)
[jelenleg:
MAGYAR
SZAKSZERVEZETEK
ORSZÁGOS
SZÖVETSÉGE]
Krajowa Reprezentacja Polityczna (KRP) [to
organ
reprezentujący
główne
siły
polityczne Polski Podziemnej (tzw. Wielka
Czwórka) w trakcie II wojny światowej.] –
Hazai Politikai Képviselet
Krajowe Biuro Kontroli Cudzoziemców –
(dawno) Külföldieket Ellenőrző Országos
Központ
Krajowe Dowództwo Straży Granicznej Határőrség Országos Parancsnoksága (HOP)
Krajowe
Dowództwo
Straży
Granicznej
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych –
Belügyminisztérium Határőrség Országos
Parancsnoksága (BMHOP; HÖR)
2887
Krajowe Normy Węgierskiej – Magyar Országos
Szabvány
krajowe ramy kwalifikacji (national qualification
framework) [1. Instrument służący do
klasyfikacji
kwalifikacji
zgodnie
z
zestawem kryteriów dla określonych
osiąganych poziomów nauczania. Jego
zadaniem jest integracja i koordynacja
krajowych podsystemów kwalifikacji,
zapewnienie
nie
dyskryminujących
warunków i poprawę przejrzystości,
dostępu,
stopniowania
i
jakości
kwalifikacji w odniesieniu do rynku pracy
i społeczeństwa obywatelskiego. Źródło:
Słownik terminologiczny dla szczegółowego
opisu priorytetów Programu Operacyjnego
Kapitał Ludzki; 2. opis wzajemnych relacji
między kwalifikacjami, integrujący różne
krajowe podsystemy kwalifikacji, służący
większej przejrzystości, dostępności i
jakości kwalifikacji, stworzony dla
potrzeb rynku pracy i społeczeństwa
obywatelskiego. W szczególności, zawiera
on opis hierarchii poziomów kwalifikacji każda kwalifikacja jest umieszczona na
jednym z tych poziomów. Każdemu z tych
poziomów
przyporządkowany
jest
odpowiadający
mu
poziom
w
Europejskich Ramach Kwalifikacji] –
Nemzeti
Képesítési
Keretrendszerek
(National Qualification Framework)
krajowy fundusz – országos alap
o Krajowy Fundusz Autostradowy,
o Krajowy Fundusz Kapitałowy,
o Krajowy Fundusz Mieszkaniowy,
o Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych,
Krajowy Fundusz Badań Naukowych – Országos
Tudománys Kutatási Alap (OTKA)
Krajowy Instytut Ubezpieczeń [to jest
instytutem
branżowym,
służącym
instytucjom,
przedsiębiorstwom
i
organizacjom całego sektora finansowo ubezpieczeniowego
(zakładom
ubezpieczeń, bankom, brokerom, agentom
i
doradcom
ubezpieczeniowo
finansowym, aktuariuszom, likwidatorom
szkód,
dyspaszerom,
sądom
arbitrażowym, agencjom ratingowym).
Instytut powstał w 1989 roku, działając
najpierw w ramach Ogólnopolskiego
Towarzystwa Inicjatyw Gospodarczych, a
następnie
w
ramach
struktur
organizacyjnych Domu Brokerskiego
-
Wersja 01 01 2017.
PROGRES SA. Od 1993 roku jest
jedynym przedsiębiorstwem utworzonej
ze względów formalno - organizacyjnych
Spółki z o.o. o tej samej nazwie.
Dyrektorem Instytutu jest prof. dr hab.
Romuald
Holly,
natomiast
przewodniczącym Rady Naukowo Programowej - prof. dr hab. Tadeusz
Szumlicz.] – Országos Biztosítási Intézet
Krajowy Instytut Ubezpieczeń Społecznych –
Országos
Társadalombiztosítási Intézet
(OTI) [1928-ban került sor az Országos
Társadalombiztosító
Intézet
(OTI)
megszervezésére]
Krajowy Komitet Młodzieży – Országos Ifjúsági
Bizottság (OIB)
Krajowy Komitet Przyjaciół Dzieci i Młodzieży –
Ifjúság- és Gyermekbarátok Országos
Bizottsága (Lengyelországban)
Krajowy Komitet Radia i Telewizji – Országos
Rádió és Televízió Testület (ORTT) [Az
Országgyűlés a rádiózásról és televíziózásról
szóló 1996. évi I. törvénnyel hozta létre az
Országos Rádió és Televízió Testületet
(ORTT), amely a szólásszabadságot, a
műsorszolgáltatók
piacra
lépésének
elősegítését, valamint azok függetlenségét
hivatott biztosítani és védeni. Az ORTT
felett az Országgyűlés gyakorol felügyeletet,
az
Országgyűlés
felé
beszámolási
kötelezettséggel
tartozik
előző
évi
tevékenységét illetően.]
krajowy produkt – hazai, belföldi termék
Krajowy Rząd [ném.: Landesregierung {f.}
[polit.]; ang. national government] –
Nemzeti Kormány v. Állami Kormány
(Krajowy Rząd Zachodnich Obwodów
Ukrainy)
Krajowy
system
kwalifikacji
(national
qualifications system)
[ogół działań
państwa związanych z potwierdzaniem
efektów uczenia się dla potrzeb rynku
pracy, społeczeństwa obywatelskiego oraz
indywidualnego rozwoju osób uczących
się, oparty na krajowych ramach
kwalifikacji. Obejmuje on w szczególności
nada¬wanie oraz uznawanie kwalifikacji,
a także zapewnianie jakości kwalifikacji] –
nemzeti képesítési rendszer
krajowy system opieki zdrowotnej – országos
egészségügy
Krajowy Urząd Cen – Országos Árhivatal (OÁH)
Krajowy Urząd ds. Radia i Telewizji – Rádió és
Televízió Országos Hivatala
Krajowy Urząd Wychowania Fizycznego i
Sportu – (dawno) Országos Testnevelési és
Sporthivatal (OTSH)
Krajowy Związek Drobnych Wytwórców –
Kisiparosok Országos Szervezete (KIOSZ)
Krajowy Związek Rzemieślników – Kisiparosok
Országos Szövetsége; Kisiparosok Országos
Szervezete (KIOSZ)
Krajowy Związek Spółzielczości Pracy – (dawno)
Kisipari Szövetkezetek Országos Szövetsége
(OKISZ)
Krajowy Związek Węgierskich Związków
Zawodowych – Magyar Szakszervezetk
Országos Szövetsége (MSZOSZ)
-
Wersja 01 01 2017.
(Krakus) legendás wislán herceg (legendás
lengyel uralkodó, Krakkó alapítója)
krakać [1. o krukach, wronach: wydawać
charakterystyczny skrzek; 2. wyrażać
ponure przewidywania] – károgni, huhogni
krakanie [odgłos wydawany przez kruki, wrony]
– károgás, huhogás, brekegés
krakers [cienkie, kruche, słonawe ciasteczko],
krakersy – sós keksz, tesütemény
2888
Krajowy Związek Węgrów w Ameryce –
Amerikai Magyarok Országos Szövetsége
(AMOSZ)
krajoznawca – országjáró, természetjáró
krajoznawczy, -a, -e – honismereti, országjáró-,
falujáró-, turista
Krajoznawczy Katalog Turystyczny – Országjáró
v. Honismereti Turista Katalógus
krajoznawstwo [1. wiedza o kraju ojczystym lub
regionie, poznawanie ich historii, geografii
przez
organizowanie
wycieczek,
konkursów
itp.;
2.
(dawniej
krajopisarstwo,
krainopisarstwo,
ziemiopisarstwo) jest to szeroko pojęty
zbiór wszelkich - nie tylko geograficznych
- wiadomości o danym kraju] – honismeret,
országjárás, természetjárás, turistáskodás
krajpa – (biz.) bár
Krak (Krakus) [legendarny władca Wiślan,
założyciel Krakowa. Data jego narodzin,
śmierci oraz lata panowania są nieznane.
Według Kadłubka był dowódcą wojsk
walczących z Galami w Karyntii.] – Krak
kraking, cracking, krakowanie [1. proces
technologiczny stosowany w przemyśle
naftowym; 2. ang. cracking 'jw.' z
gerundium od crack 'trzaskać; (roz)łupać;
chem. rozkładać (ciężkie oleje)' 1.
krakowanie jest to sposób otrzymywania
niższych węglowodorów alifatycznych (np.
Benzyny syntetycznej), polegający na
rozszczepianiu
długich
łancuchów
węglowych
w
węglowodorach
aromatycznych, cykloalifatycznych oraz
wyższych parafin. W wyniku krakingu
powstają
cząsteczki
o
krótszych
łańcuchach węglowych. Rozróżnia się
kraking termiczny, katalityczny oraz
radiacyjny (z użyciem promieniowania
jonizującego). Przebiega w temperaturze
ok. 400 stopni Celsjusza w obecności
katalizatora.
2.
proces
rozkładu
(rozerwanie wiązania węgiel-węgiel) gł.
ciężkich i małowartościowych destylatów
ropy naftlowej; w wyniku k. pozostałości
ropy naftowej otrzymuje się produkty
lżejsze, o większej wartości użytkowej
(benzynę, olej napędowy) oraz surowce do
syntez organicznych; k. termiczny przebiega
pod
zwiększonym
lub
zmniejszonym ciśn. w temp. 400-800oC bez
udziału
katalizatorów
(piroliza,
visbreaking); k. katalityczny - zachodzi
pod zmniejszonym ciśn. w temp. 430470oC w obecności katalizatorów, gł.
uwodnionych
glinokrzemianów
zawierających aktywatory (tlenki niklu,
kobaltu, miedzi itp.); obecnie w przem.
wprowadza się procesy uwodorniania
2889
destrukcyjnego (hydrokraking). 3. proces
technologiczny
stosowany
gł.
w
petrochemii, w którym następuje rozkład
ciężkich i małowartościowych destylatów
dla otrzymania produktów lżejszych,
lotniejszych; (k. katalityczne) chem. proces
rozszczepiania
wielkich
cząsteczek
węglowodorów
na
węglowodory
o
mniejszej liczbie atomów węgla.] – (ang.)
krakkolás; (vegytan) nagyobb molekulájú
szénhidrogének
hőbontása
magas
hőmérsékleten és nagy nyomáson [1.
Hidrokrakkolás:
katalizátoron,
nagy
nyomású hidrogén atmoszférában végzett
krakkolás. Főleg alacsony forrásponthatárú
termékek előállítására szolgál
nehéz
gázolajból, paraffinos kenőolajpárlatból és
egyre inkább lepárlási maradékokból
kiindulva. A használt katalizátorok jellegét
szilicium-aluminium-oxid
vagy
zeolit
hordozó biztosítja. Az előbbit használják, ha
petróleum és gázolaj az előállítandó
főtermék, az utóbbi benzin előállítása esetén
előnyösebb. 2. Katalitikus krakkolás: az
olajból előállított könnyü és nehéz termékek
arányának növelésére legelterjedtebben
használt eljárás. 480-540 oC közötti
hőmérsékleten, 2-3 bar nyomáson, savas
aluminium-szilikát (zeolit) katalizátoron
hajtják végre. A szokásos nyersanyagok
nehéz párlatok (gázolajok, kenőolaj és egyre
inkább lepárlási maradékok is.) Fő termékei:
a C3-C4 frakció, nagy telitetlen tartalma miatt
értékes
nyersanyag
különböző
nagy
oktánszámú keverőkomponens előállitására
(alkilát, oxigenátok, oligomerek): mintegy
55-60%-ban
keletkező
jó
kisérleti
oktánszámú benzin, a nagy aromástartalmú,
ciklus olaj és a fűtőolajként vagy
koromgyártáshoz felhasználható krakkmaradékolaj.
A
termékeloszlás
sok
tényezőtől függ, így a nyersanyagon kívűl a
reaktor hőmérsékletétől, a katalizátor
cirkulációs sebességétől, aktivitásától. 3.
Termikus krakkolás: a szénhidrogének nagy
hőmérsékleten
bekövetkező
bomlása,
krakkolása. Az első eljárás volt a nehéz
kőolajfrakcióból
értékesebb
könnyebb
frakciók előállítására. Ezt követően a
hatékonyabb katalikus krakkolás kiszorította
a
termikus
krakkolást
a
motorbenzingyártásból.
Ma
leginkább
olefinek előállítására illetőleg maradékok
feldolgozására alkalmazzák a termikus
krakkolást (viszkozitástörés, kokszolás).]
kraking katalityczny – katalikus krakküzem
krakingowy, crackingowy, -a, -e – (ang.) krakkkrakowiak [1. to żywy, polski taniec ludowy z
okolic Krakowa, zaliczany do polskich
-
Wersja 01 01 2017.
tańców narodowych, w metrum 2/4 i w
charakterystycznym,
synkopowanym
rytmie; 2. muzyczna forma taneczna
oparta na tańcu krakowiak] – krakkói;
(taniec, melodia) krakoviák (népi eredetű
lengyel nemzeti tánc)
krakowian [1. mat. prostokątna tablica liczb o m
wierszach i n kolumnach zaznaczana
graficznie
za
pomocą
klamer
i
indeksowana odwrotnie niż w wypadku
macierzy; 2. to tablica zastępująca
macierz
w
obliczeniach
ręcznych
zaproponowana
przez
Tadeusza
Banachiewicza. Ma inaczej zdefiniowane
mnożenie, w krakowianach mnoży się
przez siebie kolumny, dzięki temu do
wykrywania błędów obliczeń można
stosować sumy kontrolne. Zastosowanie
krakowianów upraszcza wiele wzorów i
obliczeń numerycznych] – (mat.) Cracovian
[Tadeusz Banachiewicz által 1930-as
években a csillagászati és geodéziai
számításokhoz kidolgozott módszer a lineáris
egyenlet rendszerek megoldásához.]
krakowianin [mieszkaniec Krakowa; potocznie:
krakus, krakowiak] – krakkói (ffi)
Krakowianin
[mieszkaniec
Krakowskiego;
potocznie: Krakus, Krakowiak] – krakkói
(ffi)
krakowianka [1. kobieta, dziewczynka, lalka w
regionalnym stroju krakowskim; 2.
mieszkanka
Krakowa;
krakuska
(potocznie)] – krakkói (nő/lány); bő krakkói
szoknya
krakowianka [suknia niewieścia granatowa z
sznurkowaniem
i
obszyciem
karmazynowem,
krojem
ubioru
krakowskiego zrobiona, stała się modną i
noszoną z upodobaniem pod koniec
panowania Stanisława Augusta.] – krakkói
női ruha
-
Wersja 01 01 2017.
Herb Kraków
2890
Krakowianka
[mieszkanka
Krakowskiego;
Krakuska (potocznie)] – krakkói (nő/lány);
bő krakkói szoknya
krakowski, -a, -ie [przymiotnik od: Kraków,
Krakowskie] – krakkói
krakowska uprząż – krakkói lószerszám
krakowski targ ("krakowski targ", "krakowski
rynek") [kompromis, w którym każda ze
stron
z
czegoś
rezygnuje]
–
kompromisszum (amelyben mindeki enged
vmit saját álláspontjából)
Krakowskie wielkorządy [Do wszystkich
panujących w Krakowie książąt i królów
od doby piastowskiej należały różnorodne
dochody z miasta i dóbr królewskich w
ziemi krakowskiej położonych, z dzierżaw
miasteczek, zamków, młynów, stawów,
kramów, akcyz pobieranych w bramach
miasta,
dziesięcin
drzewa
Wisłą
spławianego,
z
intratnego
bardzo
starostwa Niepołomickiego i t. d.
Władysław Warneńczyk uniwersałem z r.
1440 przyrzekł wszystkie te źródła
dochodów dla następców w całości
zachować i nic na zastawę nie dawać.] –
krakkói kormányzóság
krakowskim targiem – féláron; (átv.) saját
álláspontból engedve, kompromisszumokkal
Kraków [miato w południowej Polsce, położone
nad Wisłą. Trzecie pod względem liczby
mieszkańców, drugie pod względem
powierzchni i jedno z najstarszych miast
Polski o wysokich walorach kulturowych i
architektonicznych.
W
przeszłości
Kraków pełnił rolę stolicy państwa i
siedziby władców.] – Krakkó (lengyelül
Kraków, teljes nevén: Stołeczne Królewskie
Miasto Kraków (Krakkó királyi főváros)
[Kis-Lengyelország székhelye. Lakosainak
száma kb. 760 000 (Lengyelország harmadik
legnépesebb városa, 2001). Elővárosokkal
együtt kb. 1 250 000 a lakosok száma.
Területe: 326,8 km².]
Kraków bardzo mi się podoba – Krakkó nagyon
tetszik nekem
Kraków był kiedyś stolicą Polski, a teraz stolicą
jest Warszawa – Krakkó valamikor
Lengyeország fővárosa volt, most meg Varsó
a főváros
kraksa [wypadek, w którym pojazd będący w
ruchu zostaje uszkodzony] – szerencsés
karambol
krakus [1. pot. mieszkaniec Krakowa; 2. żołnierz
lekkiej kawalerii polskiej z okresu
Księstwa Warszawskiego i powstania
listopadowego;
3. w
okresie
międzywojennym: uczestnik wojskowego
przysposobienia konnego] – krakkói lakos;
(tört.)
a varsói hercegség könnyű
lovaskatonája
krakuska
[1. pot.
mieszkanka
Krakowa;
2. czerwona, sukienna, męska czapka bez
daszka,
obszyta
barankiem,
część
regionalnego stroju krakowskiego; 3. daw.
każda rogatywka obszyta futrem; 4.
-
Wersja 01 01 2017.
tradycyjna czapka, element krakowskiego
stroju ludowego. Było to nakrycie głowy
dla mężczyzn, bez daszka z kwadratowym
denkiem. Szyta z czerwonego sukna,
obszyta czarnym barankiem. Krakuski
ozdabiano pawimi piórami i kolorowymi
wstążkami. Obecnie nazwa ta może być
stosowana do wszystkich czapek tego
typu, choć częściej spotykamy się z
określeniem rogatywka.] – Krakkó női
lakója; (tört.) (a varsói nagyhercegség
könnyű lovasságának sapkája)
2891
Kralka [w kartach polskich oznacza królową,
damę] – (daw.) lengyel kártyában királynő v.
dáma
[1. drewniana budka lub ława z
porozkładanym towarem; 2. pot. gromada,
stos porozrzucanych rzeczy; 3. pot.
okoliczności powodujące zamęt, kłopot] –
bolt, bazár, üzlet; szatócsüzlet, elárusító
bódé; (rupiecie) lim-lom, kacat, vacak,
zsibáru; (átv.) kellemetlenség, baj, nehézség,
vesződség
kram jarmarczany – vásári bolt v. bódé
kramarka – szatócsnő
Kramarka [wieś w Polsce położona w
województwie warmińsko-mazurskim, w
powiecie olsztyńskim, w gminie Biskupiec]
– Kramarka (lengyel falu)
kramarski, -a, -ie – (dawno) szatócskramarstwo – vegyeskereskedés, szatócsüzlet,
rövidárubolt
kramarz [1. daw. kupiec mający kram,
trudniący się drobnym handlem; 2. przen.
człowiek poświęcający coś dla zysku] –
szatócs, bazáros, utcai árus, zsibárus,
rövidárus, kalmár; kufár, kupec; utcai árus
kram
kramarzenie – szatócskodás
kramarzyć – szatócskodni, árulgatni, kereskedni
kramarzyć się [spierać się] – kereskedni,
kupeckedni, házalni; (átv.) vitatkozni,
vitázni, veszekedni
Krambambula [1. jedna z najdroższych „wódek
dańskich”;
2.
staropolska
i
starobiałoruska nalewka, posiadająca
wiele wersji. Podstawą jednak zawsze są
zioła (np. cynamon, pieprz, kminek, anyż,
jałowiec) i miód. Znane są przepisy
dodające np. migdały lub skórki
pomarańczy] – (daw.) a legdrágább gdanski
vodkák egyike
kramik [zdrobnienie od: kram] – szatócsbódé,
szatócsbolt, butik
kramikarz – szatócs, kiskereskedő
Kramnice. [Po dawnych miastach i miasteczkach
z drzewa zabudowanych kramnice
przedstawiały dwa główne typy. Rynek
zwykle czworoboczny otaczały dokoła
domy z podsieniami na słupach. Domy
najstarsze stały szczytem do rynku i miały
zwykle jeden kram z drzwiami od
podsienia, domy nieco nowsze budowano
frontem do rynku, o ile miejsce na to
pozwoliło, a w tych było zwykle po dwa
kramy a nawet więcej. Ponieważ każdy
dom a zatem i każdy kram miał przed
sobą podsienie bardzo wygodne, więc czy
w słotę, czy w upał słoneczny, mógł kupiec
wystawiać tam swoje towary i gość
schronić się przed ulewą lub spiekotą.
Dawny typ takiego domu szczytowego z
kramnicą i podsieniem odrysowaliśmy w
Goraju lubelskim i tutaj podajemy. W
ulicach miejskich domy rzadziej miewały
podsienia, a dla kramów wystawiano tam
częściej budy bez okien od frontu, tylko z
drzwiami w szczycie od ulicy. Kilka takich
starych kramnic, już dziś nie istniejących,
pamiętamy jeszcze w Tykocinie nad
narwiańskim i jedną z nich, którą
odrysowaliśmy r. 1865, tutaj podajemy. W
dni odpustowe i świąteczne kramarze
wędrowni rozpinali zwykle w pobliżu
kościoła namioty z szarego płótna czyli tak
zw. tasy, pod którymi rozkładali swój
towar z obrazków, medalików, szkaplerzy,
książek
nabożnych,
elementarzy,
kalendarzy, szpilek, igieł, pierścionków i t.
p. drobiazgów złożony.] – lábasház;
üzletsor
2892
Kramnice to jeden z najcenniejszych zabytków
Sochaczewa
kran [I. urządzenie do zamykania i otwierania
dopływu cieczy lub gazu; II. urządzenie do
podnoszenia i przemieszczania wielkich
ciężarów] – csap, vízcsap; (zuraw) daru,
emelődaru
kran jest zepsuty – elromlott a vízcsap
kran przecieka – csöpög a csap
kran wodociągowy – vízcsap, vízvezeték csapja
kran pożarowy [zob. hydrant] – tűzcsap
-
Wersja 01 01 2017.
kran traktorowy – daru traktor
kran zaworowy – zárócsap, elzárócsap
krancek [plasterek → krancek wurztu – plaster
kiełbasy] – [Słowniczek języka śląskiego]
szelet
kraniec [miejsce, gdzie coś się kończy] – vég,
szél, határ, szegély, perem, káva
kraniec Galaktyki – a Galaktika vége v. pereme
kraniec lodowiska – (jéghoki) pályaperem
kraniec widnokręgu – a láthatár pereme v. széle
kraniec życia – az élet vége
kranik [zdrobnienie od kran] – darucska,
csapocska
kranio- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
czaszką] – (gör.) kranio; koponyakraniografia – (gör.) kraniográfia, koponyatan
kraniologia [1. gr. kranion - czaszka) nauka o
budowie, morfologii i kształtowaniu się w
rozwoju osobniczym czasek ludzkich i
zwierząt; 2. nauka zajmująca się
badaniem czaszki, dział antropologii i
zoologii] – (gör.) kraniologia, (orvosi)
koponyatan; az emberi és állati koponyák
tanulmányozásával foglalkozó tudományág
kraniometria [technika pomiarów czaszki
stosowana w antropologii] – (gör.)
kraniometria,
koponyamérés
v.
koponyaméréstan
kraniometryczny, -a, -e – (gör.) kraniometriai
kranioskopia
[metodyka
opisu
cech
jakościowych
czaszki]
–
(gör.)
kranioszkópia; koponyaszemlélet v. leíró
koponyatan [a koponya alaki (morfológiai,
anatomiai)
jellegeinek
vizsgálatával
foglalkozik]
kranioskopowy, -a, -e – kranioszkópiai
kranowy, -a, -e [przymiotnik od: kran] – daru-,
darus-; csap, csapos
krańcowo – szélsőségesen
krańcowo różny – szélsőségesen különböző,
egymástól merőben eltérő
krańcowo różny od tego – ettől merőben eltérő
krańcowość – véglet, szélsőség, túlzás
krańcowy, -a, -e [1. występujący w najbardziej
ostrej postaci; 2. w odniesieniu do
przeciwieństw: skrajny; 3. mający skrajne
poglądy; 4. znajdujący się na krańcu] –
szélső, végleges, végső; végletes
krańcowe przeciwieństwo – ellentét
krańcowe wyczerpanie – végkimerülés
krańcowe zapatrywania – szélsőséges nézet v.
felfogás
kras [1. proces rozpuszczania skał przez wody
powierzchniowe i podziemne; 2. formy
2893
morfologiczne i zjawiska powstałe w
wyniku tego procesu; też: obszar, na
którym ten proces występuje; 3. (procesy
krasowe,
krasowienie)
–
procesy
rozpuszczania
skał
przez
wody
powierzchniowe i podziemne, jeden z
rodzajów
wietrzenia
chemicznego.
Krasowieniu
podlegają
skały
krasowiejące: przede wszystkim wapienie,
a także dolomity, margle, gips, anhydryt,
halityt (potocznie sól kamienna).] –
(földrajz,
földtan)
karszt
hegység;
karsztosodás
krasa [1. piękno, uroda; 2. W mowie
staropolskiej wyraz ten oznaczał piękność,
nadobność, ozdobę i urodę w najszerszem
tego słowa znaczeniu.] – (szép) arcszín, pír,
szépség
-
Wersja 01 01 2017.
kraska
Krasna [3 miejscowości w Polsce] – Krasna
(lengyel földrajzi név)
krasnal (ogrodowy) [zob. krasnoludek] – kerti
törpe
krasnalek – kis törpe, manócska
krasnolicy, -a, -e [mający piękne lub rumiane
lica] – rózsás arcú, pirospozsgás, szép arcú
[Czubik krasnolicy: Hemiprocne longipennis
– erdei sarlósfecskeféle]
krasnolud, krasnoludek, krasnal [krasnoludek,
krasnal, skrzat to przyjazna ludziom
istota pojawiająca się często w literaturze
polskiej i zagranicznej, szczególnie w
baśniach] – törpe, manó
krasawica [piękna kobieta, dziewczyna] – szép v.
csinos nő, szépség
krasić [1. zaprawiać jedzenie okrasą; 2. zdobić,
upiększać; 3. reg. barwić, farbować] – 1.
szépíteni, díszíteni, csinosítani, cicomázn;
festeni; pirosítani, vörösre festeni; 2.
elkészíteni, feljavítani, megzsírozni, bekenni
krasić
kartofle
słoniną
–
burgonyát
megszalonnázni
kraska (Coracias garrulus) [Kraska (Coracias
garrulus) - średni ptak wędrowny z
rodziny krasek, zamieszkujący niemal
całą Europę, środkową i południową Azję
oraz północną Afrykę. Przeloty IV - V i
VIII - IX. Zimuje w południowej Afryce.
W Polsce kiedyś pospolity, a obecnie
skrajnie nieliczny ptak lęgowy we
wschodniej połowie kraju, na zachodzie
wymarły.] – szalakóta (Coracias garrulus
Linn.) [a Coraciidae családba tartozó, csóka
nagyságú,
szép
színű
madár,
kék
árnyalatokban játszó tollazata van]; kékcsóka
krasomówca
[człowiek
umiejący
pięknie
przemawiać]; krasomówczyni – ékesszavú
szónok (ffi/nő)
krasomówczość – szónokiasság
krasomówczy, -a, -e [taki, który dotyczy
krasomówcy lub krasomówstwa - sztuki
pięknego mówienia; retoryczny, oratorski,
elokwentny, wymowny] – ékesszóló, ékesen
szóló-, szónoki; szónokias; szónokló
krasomówstwo (umiejętności krasomówcze) –
szónoklás, ékesszólás (tana)
krasny, -a, -e [1. jaskrawoczerwony, barwny;
2. piękny, urodziwy; poetyckie: 1. śliczny,
piękny; 2. jaskrawoczerwony] – szép
krasna – szép
2894
krasowy, -a, -e [przymiotnik od: kras] – karsztkraszanka [1. reg. pisanka pomalowana na jeden
kolor, bez wzorów; 2. jajko kurze
zabarwione na jeden kolor, będące
tradycyjną ozdobą wielkanocnego stołu] –
1. hímes tojás, piros tojás v. pirostojás; írott
v. festett (húsvéti) tojás; 2. (átv.) gyönyörű
nő, tünemény, szépség
kraszanki wielkanocne [ob. Pisanki; (zwane też
malowankami lub byczkami) powstają
przez gotowanie jajka w wywarze
barwnym,
dawniej
uzyskiwanym
wyłącznie ze składników naturalnych.] –
hímes tojás, húsvéti tojás
kraść (kradnie) [1. zabierać coś komuś po
kryjomu; 2. ograniczać coś, sprawiać, że
czegoś jest mniej; 3. przywłaszczać
bezprawnie cudzą własność] – (komu co)
-
Wersja 01 01 2017.
lopni, orozni (vkitől vmit); lopni, ellopni;
rabolni; zsebelni
kraść komu czas – idejét lopja vkinek
kraść komuś coś – ellopni vkitől vmit
kraść pieniądze – pénz lopni
Kraśnikowate (Zygaenidae) [rodzina motyli
obejmująca ponad 800 gatunków, w
większości
tropikalnych.
Spotykane
również
w
strefie
klimatu
umiarkowanego]
–
csüngőlepkefélék
(Zygaenidae) [a valódi lepkék alrendjébe
tartozó Heteroneura alrendág Zygaenoidea
öregcsaládjának névadó családja]; Zygaena
[a rovarok (Insecta) osztályának a lepkék
(Lepidoptera) rendjéhez, ezen belül a
csüngőlepkefélék (Zygaenidae) családjához
tartozó nem.]
Wybrane gatunki
 Adscita statices – lśniak szmaragdek –
közönséges fémlepke (Procris statices vagy
Adscita statices) [a rovarok (Insecta)
osztályának a lepkék (Lepidoptera) rendjéhez,
ezen belül a csüngőlepkefélék (Zygaenidae)
családjához tartozó faj.]
 Arniocera erythropyga
 Campylotes desgodinsi
 Harrisina americana
 Himantopterus dohertyi
 Procris statices – lśniak pospolity közönséges fémlepke (Procris statices vagy
Adscita statices) [a rovarok (Insecta)
családjához tartozó faj]
 Zygaena carniolica – kraśnik rzęśniowiec fehérgyűrűs csüngőlepke (Zygaena carniolica)
[a rovarok (Insecta) osztályának a lepkék
(Lepidoptera) rendjéhez, ezen belül a
csüngőlepkefélék (Zygaenidae) családjához
tartozó faj]
 Zygaena ephialtes – kraśnik goryszowiec Változékony csüngőlepke (Zygaena ephialtes)
 Zygaena fausta – kraśnik cieciorkowiec Nyugati csüngőlepke (Zygaena fausta)
 Zygaena
filipendulae
–
kraśnik
sześcioplamek – acélszínű csüngőlepke
(Zygaena filipendulae) [a rovarok (Insecta)
családjához tartozó faj]
 Zygaena lonicerae - Lonc-csüngőlepke
(Zygaena lonicerae)
 Zygaena loti – kraśnik komonicowiec közönséges csüngőlepke (Zygaena loti)
 Zygaena purpuralis – kraśnik purpuraczek bíboros csüngőlepke (Zygaena purpuralis)
 Zygaena
rhadamanthus
–
Zygaena
rhadamanthus (Esper, 1789)
 Zygaena transalpina - Zyganea transalpina


Zygaena trifolii – kraśnik pięcioplamek ritka csüngőlepke (Zygaena trifolii) [a rovarok
(Insecta) osztályának a lepkék (Lepidoptera)
rendjéhez, ezen belül a csüngőlepkefélék
(Zygaenidae) családjához tartozó faj]
Zygaena viciae kraśnik wykowiec - Zygaena
viciae ([Denis et Schiffermüller], 1775) somkóró csüngőlepke (2007)
[1. krzyżujące się pręty, najczęściej
metalowe, służące jako ochrona, ozdoba
itp.; 2. zob. kratownica w zn. 1.; 3. wzór
geometryczny na tkaninie, papierze itp.,
powstały
z
krzyżowania
się
różnobarwnych linii; też: materiał w taki
wzór; 4. wzór geometryczny powstały
przez prostopadłe krzyżowanie się
różnokolorowych linii. Istnieje wiele
wzorów kraty stosowanych w przemyśle
odzieżowym, różnią się między sobą
raportem, grubością i ilością linii,
kolorami itd. Do najpopularniejszych
rodzajów kraty należy tartan oraz Prince
de Galles.] – rács, rácsozat; (w piecu)
rostély, rosta; kocka
krata u okna – ablakrács; az ablak nagyságának
megfelelő (kovácsoltvas v. hegesztett acél)
rács
krata więzienna – börtönrács
krata wlotu powietrza – hűtőrács
krateczka [zdrobnienie od: kratka] – rácsocska,
rostélyocska
krater [1. zagłębienie, zwykle na szczycie
wulkanu, stanowiące wylot kanału,
którym wydostają się lawa, gazy itp.;
2. zagłębienie na powierzchni Ziemi lub
Księżyca,
spowodowane
upadkiem
meteorytu; 3. zagłębienie na powierzchni
przedmiotu, spowodowane jego wadliwym
lakierowaniem,
spawaniem
itp.;
4. zagłębienie tworzące się na końcu
dodatniej elektrody węglowej przy
prądzie stałym; 5. w starożytnej Grecji i w
starożytnym Rzymie: wysokie naczynie z
dwoma uchwytami do mieszania wina z
wodą] – (lat.) crater; serleg, keverőkorsó,
kétfülű
hasasedény;
bombatölcsér;
(csillagászat) csillagkép az ég déli
félgömbjén; (geológia) tölcsér, katlan,
kráter; a tűzhányó tölcsér alakú torka
krata
2895
krater
meteoryczny,
meteorytowy,
meteorytyczny [zob. krater w zn. 2.] –
meteorkráter
-
Wersja 01 01 2017.
kraterowy, -a, -e [przymiotnik od: krater] –
kráter-, tölcsérkratka [1. niewielka krata utworzona z cienkich
prętów; 2. drobna krata – wzór
geometryczny; też: materiał o takim
wzorze; 3. kwadracik lub prostokącik
utworzony przez krzyżujące się linie] –
rács; csatornafedő rács
kratka [wzór, który powstaje przez zastosowanie
dwóch lub więcej kolorów przędzy w
wątku i osnowie, który tworzy kolorowy
wzór w kwadraty lub prostokąty.
Najczęściej kierunek osnowy w wzorze jest
wydłużony.
Różnorodna,
szeroka
kombinacja
kolorów
może
być
zastosowany w osnowie i wątku. Ten typ
wzoru jest bardzo popularny na
wszystkich rodzajach tkanin, jego kształt i
kolor mogą spełniać wymagania bieżącej
mody.] – káróminta [A láncban és
vetülékben különböző színű fonalakkal
kialakított, színes négyszögekből álló
szövetminta. A legtöbb esetben ezek a
négyszögek láncirányban kissé nyújtottak. A
színkombinációk
igen
széles
körét
alkalmazzák mindkét fonalrendszerben.
Hasonló hatású mintázatot egyébként kötött
kelméknél is alkalmaznak. Nagyon népszerű
mintatípus; a színösszeállítás és a
négyszögek mérete és formája a mindenkori
divatot követi.]
kratka szczelinowa (mechanizm skupiania
wewnątrz lampy CRT) – (kat.: technika)
Aperture Grill; Apertúra rács [Elsőként a
Sony által, a Trinitron képcsövekben
alkalmazott technológia, ahol a színalkotókat
nem pontonként, hanem függőleges csíkokba
rendezik. Az apertúra tehát függőleges
rácsozatként határolja el egymástól az
alapszín csíkokat.]
kratkować [kreślić, drukować, tkać kratkę –
wzór geometryczny na papierze, tkaninie
itp.] – vonalazni, kockázni
kratkowanie [kratki] – kockák, rácsok, rácsozat
kratkowany, -a, -e – rácsozott; (materiał) kockás
kratkowany Madras [wzór dużej kratki,
najczęściej o nieregularnych ułożeniach,
z dużą ilością subtelnych indyjskich
akcentów na białym tle. Najczęściej
stosowane na bawełnianej tkaninie. Nazwa
pochodzi od indyjskiego miasta Madras
(Indie), które ma szeroko rozwinięty
przemysł włókienniczy.] – Madrasz-minta
[Nagy léptékű, többnyire szabálytalan
elrendezésű négyszög-mintázat, sokféle
természetes indiai színnel átszőtt fehér
alapon. Nevét az indiai Madras városáról
kapta, ahol eredetileg készítették.]
-
Wersja 01 01 2017.
krauza [słoik] – [Słowniczek języka śląskiego]
befőttesüveg, tégely
krawaciarski, -a, -ie – nyakkendős
2896
kratkowy, -a, -e – kockás, recés, rácsos
kraton [rozległy fragment skorupy ziemskiej
niepodlegający fałdowaniu] – (geol) Kraton
(gör. kratynein = megszilárdulni) [a
kontinentális kéreg magjaiban található, idős,
átkristályosodott,
merev
kéregrészek
(pajzsok, táblák aljzata). Nevezik pajzsnak,
ősmasszívumnak is (pl. Kanadai-pajzs,
Brazil-pajzs,
Kelet-Európai-tábla)
fedettségétől függően]
kratownica [prętowy element konstrukcji
budowli (w tym budynku); Najbardziej
znanym
przykładem
zastosowania
kratownic przestrzennych jest wieża
Eiffla] – (építészet) vázas v. favázas v. rácsos
szerkezet v. mű; rácsmű
kratownica płaska – síkbeli favázas rácsos mű
kratownica przestrzenna – térbeli rácsosmű
kraty – (anyagon) kocka
kraty [Podajemy tutaj rysunki dwuch krat
żelaznych roboty kowalskiej i trzeciej
kraty czy balustrady bronzowej, należącej
do kunsztu ludwisarskiego. Pierwszą jest
krata kuta w oknie kaplicy Rajsika przy
kościele św. Barbary w Krakowie.] – rács
kratówka [czerwona cegła ceramiczna z
przelotowymi otworami w kształcie
rombów] – vörös kerámiatégla; négyzetvas
crawl [wym. kra l] [styl pływacki
charakteryzujący się, wykonywanymi na
przemian, ruchami ramion i pionowymi
uderzeniami nóg] – (ang.) crawl; kalló;
(sport) kraul; gyorsúszás; a lábak állandó
kúszó mozudulatáról kúszó úszásnak is
nevezik; kallózás (úszásban)
kraulowy, -a, -e [przymiotnik od: kraul] – kalló-,
kraul-, gyorsúszáskraul,
krawaciarz [wytwórca krawatów], krawaciarka
– nyakkendőkészítő, nyakkendős (ffi/nő)
krawat [1. ozdobny pasek materiału, wiązany na
trójkątny węzeł, przy kołnierzyku koszuli
lub bluzki; 2. najczęściej u psów i kotów:
wąski pas białej sierści na szyi; 3. w
zapasach: niedozwolony chwyt za szyję;
4. pas płótna żaglowego lub kawałek liny
do przywiązywania zwiniętego żagla do
bomu;
5.
oddzielnie
wytwarzany
dekoracyjny element (zwykle damskiej)
odzieży, który jest wąskim lub szerokim
paskiem z materiału włókienniczego,
którego końce SA wiązane w dekoracyjny
węzeł lub oczko. 6. wąski pas materiału
wiązany na szyi. Przede wszystkim ozdoba
stroju męskiego, choć spotyka się również
krawaty w ubiorze damskim. Nazwa
wywodzi się od oddziałów chorwackich,
odwiedzających Paryż po zwycięstwie nad
imperium
osmańskim.
Królowi
Ludwikowi XIV tak spodobały się
kolorowe
jedwabne
chusty,
które
Chorwaci mieli zawiązane pod szyją, że
stworzył oddział którego żołnierze nosili
chusty wiązane pod szyją „à la croate".
Nazwa ta utrzymała się w naszym kraju
aż do dzisiaj pomimo prób powziętych w
latach 70 ubiegłego stulecia wprowadzenia
nazwy polskiej. Określenia takie jak „zwis
męski ozdobny” czy „zwis męski
elegancki”, które stanowiły nazwy
handlowe nie przyjęły się. Istnieje co
najmniej 14 sposobów wiązania krawata,
co nie zmienia faktu, że niektórzy
mężczyźni nie znają ani jednego.] – (fr.ném.)
kravátli;
nyakkendő;
csokornyakkendő-szalag [Jellemzően női
ruhák díszítőeleme: keskeny szalag, amit a
gallér alatt vezetnek és elöl csokorra kötik.];
(sport) nyakfogás
2897
krawat dobrze dobrany do koszuli – az inghez
illő nyakkendő
krawat muszka – csokornyakkendő
krawat w cętki – pettyes nyakkendő
krawat zawiazany na fontaż – a nyakkendő
csokorra kötve, csokornyakkendő
krawatka [1. papierowa etykieta na szyjce
butelki piwa umieszczona nad etykietą
główną; zob. też krawatka w Wikipedii; 2.
metalowy element, służący do zawieszenia
wisiorka na łańcuszku, rzemyku itp.; 3.
reg. krak. krawat; 4. to papierowa etykieta
na szyjce butelki piwa umieszczona
powyżej etykiety głównej, zawierająca
logo i nazwę browaru oraz ewentualnie
inne dane; 5. rodzaj naszyjnika] – (dawno)
nyakkendőcske;
(átv.) papír címke
sörösüvegen
krawatka
krawcowa [1. kobieta zawodowo zajmująca się
szyciem; 2. żona krawca] – szabónő,
varrónő (jestem krawcową); a szabó
felesége, szabóné
krawcowa powykańczała sukienki – a varrónő
sorra befejezte a ruhákat
krawaczyk – szabósegéd, szabólegény
krawaczyni – szabónő, varrónő
krawcowa [1. kobieta zawodowo zajmująca się
szyciem; 2. żona krawca] – varrónő
krawędziak, kanciak, kantówka [1. tarcica o
przekroju zbliżonym do kwadratu; 2. w
obróbce drewna, materiał tarty o
wymiarach
przekroju
poprzecznego:
-
Wersja 01 01 2017.
grubość od 100 do 200 mm, szerokość od
jednokrotnej grubości do 200 mm.] – léc
krawedziarka – szélgyalugép, peremgyalugép
krawędź [1. linia zetknięcia się dwóch
powierzchni lub wąski pas jakiejś
powierzchni przy samym jej brzegu;
2. metalowy ochraniacz nakładany na
brzeg nart] – szegély, szél, perem, párkány,
fok; (geom) él
krawędź bezzębna (zob. diastema w zn. 1.) –
(gör.) diasztéma; a régi görögöknél a hangok
egymás közti távolságának, a hangköznek –
neve
krawędź bognetu – szurony éle
krawędź lasu – erdőszél, erdő széle v. vége
krawędź skrawająca, tnąca [ostrze narzędzia,
którym skrawany jest obrabiany materiał]
– vágóél
krawędź stołu – az asztal széle
krawędź tnąca – vágóél, metszőél
krawędziowy, -a, -e [przymiotnik od: krawędź] –
szegély-, élkrawężnica [1. krokiew o wypukłej górnej
powierzchni, umieszczona w narożu
dachu; 2. piła ramowa do przerzynania
tarcicy na części] – sarokszarufa;
peremfűrész, szélfűrész
krawężnik [1. krawędź chodnika oddzielająca go
od jezdni; 2. lekcew. policjant patrolujący
pieszo ulice] – szegélykő; járdaszegély
krawiec [1. osoba szyjąca ubrania na miarę;
2. projektant mody] – szabó (jestem
krawcem)
krawiec damski – női szabó
krawiec męski – férfiszabó, úri szabó
krawiec zepsuł ubranie – a szabó elrontotta v.
elszabta az öltönyt
krawiecki, -a, -ie [przymiotnik od: krawiec] –
szabó-, varró-
2898
krawiectwo [dziedzina rzemiosła i przemysłu
zajmująca się szyciem odzieży i bielizny z
tkanin
i
dzianin]
–
szabóság,
szabómesterség; varrás; varroda
krawiectwo ciężkie [szycie odzieży wierzchniej,
mającej podszewkę] – vastag v. nehéz
anyagok v. felsőruházat varrása
krawiectwo konfekcyjne – konfekciós szabóság
krawiectwo lekkie [szycie odzieży z lekkich
materiałów, noszonej pod ubraniem
wierzchnim] – finom v. lágy varrás;
alsóneműk varrása
krawiectwo męskie – férfi v. úri szabóság v.
szabászat
krawiectwo miarowe – mérték utáni szabóság,
mértékszabóság
krawiectwo moda – divatszabászat
krawiecczyzna – szabás-varrás; szabóság
krawiecczyzna męska - férfiszabóság; úri szabóság
krawieczyzna [zob. krawiectwo] – szabóság,
szabászat, szabás-varrás, szabóipar; a szabó
munkája, szabás
krawka – vadkacsa [Kaczka krakwa (krakwa)
(Anas strepera L.], szárcsa
krąg [1. linia mająca kształt koła; też: przedmiot
w takim kształcie; 2. osoby, przedmioty
itp.
ustawione,
ułożone
w
koło;
3. płaszczyzna lub płaski przedmiot w
kształcie koła; 4. grupa osób, które coś
łączy;
5. zakres,
dziedzina
zainteresowania, myśli itp.; 2. (u Zygmunta
Glogera) (kręg). Najpowszechniejsza i
odwieczna zabawa chłopców wiejskich,
którzy, podzieliwszy się na dwie strony a
obrawszy miejsca na gładkiej drodze
wioskowej i naznaczywszy na niej dwie
mety, krąg drewniany zwykle wielkości
talerza, z deski sosnowej zrobiony,
popędzając kijami, usiłują przetoczyć
poza metę strony przeciwnej, gdy
przeciwnicy starają się o to samo w
odwrotnym kierunku. Która strona krąg
przetoczy za metę, ta wygrywa.] – korong,
kör, karika; tekercs, tárcsa, abroncs, karima,
gyűrű; (átv.) kör, tér, terület; (dawno) falusi
népi játék
krąg czytelników – az olvasók köre; olvasókör
krąg horyzontalny – vízszintes kör, limbusz
krąg kamienny [zob. kromlech] – (kelta)
kromlech; körben felállított kövekből álló
történelem előtti síremlék v. templom
krąg kulturowy – kultúrkör
krąg nabywców – vevőkör
krąg obrotowy – fordítókorong, forgókorong
krąg polarny (Arktyka i Antarktyda) – sarkkör
krąg przyjaciól – baráti kör
-
Wersja 01 01 2017.
krąg rodzinny – családi kör
krąg studzienny [betonowa, szeroka obręcz do
budowy studni, włazów itp.] – kútgyűrű
krąg zainteresowań – érdeklődési kör
krąglak [1. zob. okrąglak w zn. 1.; 2. wypukła
konstrukcja do ręcznego obrabiania na
niej skór na mokro] – fatönk
Krąglak [szczyt górski o wysokości 692 m n.p.m.,
najwyższy szczyt Masywu Krąglaka
będący wzniesieniem w Gór Wałbrzyskich
(Sudety Środkowe)] – Krąglak (hegycsúcs)
krąglakowy, -a, -e [przymiotnik od: krąglak] –
fatönkkrąglik <muzyka> [1. w dętych instrumentach
wentylowych: rurka wygięta w pętlę,
używana w celu uzyskania niższego
dźwięku; 2. Pomatias elegans, ślimak z
rzędu jednoprzedsionkowców; lądowy,
wokół
M.
Śródziemnego;
muszla
stożkowato-kulista, wys. ok. 1,5 cm] –
hangolócső
krągłość – kerekség, vminek kerek volta
krągły, -a, -e [1. taki, który ma kształt koła, kuli,
walca; 2. niechudy, pełny; 3. o sposobie
wyrażania się: gładki, potoczysty] – kerek,
gömbölyű, gömb alakú
krąp [słodkowodna srebrzysta ryba podobna do
leszcza] – karikakeszeg
Krąp (Blicca bjoerkna syn. Abramis bjoerkna)
[ryba
z
rodziny
karpiowatych
(Cyprinidae),
jedyny
przedstawiciel
rodzaju Blicca, często mylona z leszczem]
– karikakeszeg (Blicca bjoerkna) [a
sugarasúszójú
halak
(Actinopterygii)
osztályának a pontyalakúak (Cypriniformes)
rendjéhez, ezen belül a pontyfélék
(Cyprinidae) családjához tartozó faj. Egyes
rendszerbesorolások az Abramis nembe
helyezik a karikakeszeget]
krążący pogłoski – kósza hírek
krążek [1. płaski walec kauczukowy, używany do
gry w hokeja na lodzie; 2. zdrobnienie od:
krąg] – korong, kör; (fiz.) csiga
krążek garncarski – fazekaskorong
krążek kiełbasy – egy szelet kolbász
krążek szlifierski – csiszolókorong
2899
krążenie [stały obieg krwi w obrębie serca i
naczyń krwionośnych] – keringés, körözés,
cirkálás, forgás, rotáció; keringési rendszer
krążenie pozaustrojowe [sztuczne utrzymywanie
krążenia krwi z pominięciem serca, za
pomocą
specjalnego
aparatu]
–
mesterségesen fenntartott vérkeringés a szív
megkerülésével
speciális
berendezés
segítségével
krążenie krwi [zob. krążenie] – vérkeringés
krążenie pieniędzy – a pénz forgása v. körforgása
v. forgási sebessége; pénzforgalom
krążenie pozaustrojowe [sztuczne utrzymywanie
krążenia krwi z pominięciem serca, za
pomocą specjalnego aparatu] – a szervezet
helyzetét
meghatározó
mesterséges
vérkeringés
krążenie ramion – karkörzés
krążenie soków w roślinach – nedvkeringés a
növényekben
krążenie tułowia – törzskörzés
krążeniowy, -a, -e – keringési
krążki (tortowe) – tortalap
Krążki
międzykręgowe
(łac.
disci
intervertebrales)
[inaczej
tarcza
międzykręgowa, potocznie dysk - struktura
kręgosłupa występująca między trzonami
kręgów i zbudowana z jądra miażdżystego
(gęste
galaretowate
wypełnienie)
otoczonego pierścieniem włóknistym] –
csigolyaközti
porckorongok
[Synchondrosisok.
A
csigolyák
orvosgyakorlati szempontból legfontosabb
összeköttetései
a
csigolyatesteket
folyamatosan
összekötő
korongszerű
rostporcos csigolyaközti porckorongok (disci
intervertebrales).]
krążkowy, -a, -e [przymiotnik od: krążek] –
kerek, gömbölyű
Krążkowy [wieś w Polsce położona w
województwie wielkopolskim, w powiecie
kępińskim, w gminie Kępno] – Krążkowy
(lengyel falu)
krążownik [1. okręt wojenny silnie opancerzony
i uzbrojony, mogący pływać daleko od
własnych baz; 2. pot. duży samochód
osobowy,
zwłaszcza
produkcji
amerykańskiej; 3. klasa dużych okrętów
wojennych o silnym uzbrojeniu i dużym
zasięgu pływania. Dzielimy je na
krążowniki klasyczne (artyleryjskie), dziś
już nie występujące i współczesne
krążowniki rakietowe] – cirkáló
krążownik rakietowy – rakétacirkáló
krążyć [1. wykonywać ruch kołowy, zataczać
kręgi; 2. posuwać się okrężną drogą,
zmieniając kierunek, czasem błądząc;
-
Wersja 01 01 2017.
3. być podawanym każdemu po kolei;
4. być powtarzanym, przekazywanym
przez wiele osób; 5. o płynach: obiegać
jakiś układ] – keringeni, körözni,
körbenjárni, cirkálni, forogni, bolyongani;
körüljárni; járni-kel (jár-kel); (wokół
kogo/czego) (w złych zamiarach) ólálkodni
krążą pogłoski – hírek keringenek
krążą słuchy; krążą wieści – hírek keringenek; az
a hír járja; azt mondják, hogy
krążą wiadomości – hírek szállingóznak
krążyć dokoła czegoś – keringeni; vmi körül
mozgást végezni
krążyć ramionami – a karjával köröz; karkörzést
végezni
krąży podanie a. legenda o czymś – legenda
kering vmiről
krążyć tułowiem – a törzsével köröz; törzskörzést
végez
krąży koło domu – a ház körül forogni v. keringeni
krążyć z ust do ust – szájról szájra jár
kreacja [1. rola w filmie lub w sztuce teatralnej,
zagrana przez aktora w sposób oryginalny
i interesujący; 2. elegancki strój, zwłaszcza
kobiecy; 3. akt tworzenia czegoś, zwykle
dzieła sztuki; też: wytwór tej czynności;
4. daw. mianowanie kogoś czymś; 5.
(oceniany pozytywnie) sposób odtworzenia
postaci
scenicznej
przez
aktora;
oryginalny produkt domu mód damskich,
oryginalne dzieło modystki, damskiego
szewca, fryzjera itd.; przest. (u)twór,
dzieło, wytwór; dawn. mianowanie] –
(lat.) creatio, kreáció; alkotás, mű,; kreálás,
(színház)
alakítás,
létesítés
(állásé,
intézményé), teremtés; (ruhaipar) kreáció,
különleges gonddal készített v. tervezett ruha
2900
kreacja [1. rola w filmie lub w sztuce teatralnej,
zagrana przez aktora w sposób oryginalny
i
interesujący;
2. elegancki
strój,
zwłaszcza kobiecy; 3. akt tworzenia
czegoś, zwykle dzieła sztuki; też: wytwór
tej czynności; 4. daw. mianowanie kogoś
czymś; 5. łac., filoz. w metafizyce akt, za
pośrednictwem którego Bóg powołuje do
istnienia świat z nicości (creatio ex nihilo)]
– (lat.) creatio; teremtés
kreacjonista, kreacjonistka – kreacionizmus híve
kreacjonistyczny,
-a,
-e –
kreacionista;
teremtéselméleti
kreacjonizm [1. tendencja w literaturze i sztuce,
zgodnie z którą dzieło artystyczne jest
traktowane jako swobodny wytwór
wyobraźni
autora;
2. w
teologii
chrześcijańskiej: pogląd, zgodnie z którym
świat został stworzony przez Boga z
nicości;
3. w
teologii
katolickiej:
koncepcja, zgodnie z którą Bóg stwarza
duszę
ludzką przy każdorazowym
powstawaniu istoty ludzkiej; 4. biol.
pogląd panujący do XIX w., przyjmujący
powstanie życia na Ziemi za akt twórczy
Boga lub bóstwa oraz zakładający
niezmienność postaci i liczby gatunków; 5.
doktryna a. teoria powstania świata,
utrzymująca, że materię, wszelkie formy
życia i wszechświat stworzył z niczego
transcendentny Bóg (por. ewolucjonizm);
doktryna teologiczna, wg której dusza
ludzka tworzona jest w każdym osobniku
indywidualnym
aktem
kreacji.
5.
Kreacjonizm – pogląd, że człowiek, życie,
Ziemia i Wszechświat zostały stworzone w
swojej pierwotnej formie przez Boga lub
bóstwa. Był to dominujący pogląd do
czasu sformułowania teorii ewolucji.
Współcześnie kreacjonizm łączy w sobie
elementy filozoficzne i religijne. Nie jest
uznawany za teorię naukową i nie
funkcjonuje
w
ramach
nauk
przyrodniczych,
gdyż
teoria
nauk
przyrodniczych musi być weryfikowalna
doświadczalnie, a (w odróżnieniu od
doświadczeń
sprawdzających
teorię
ewolucji)
twierdzenia
kreacjonizmu
opierają się wyłącznie na wierze.] –
kreacionizmus;
teremtéselmélet
[1.
kreacionizmus azon nézetek gyűjtőneve,
amelyek szerint az élet és az élővilág
sokszínűsége valamilyen értelmes entitás
(általában
valamelyik
vallás
istene)
beavatkozásának az eredménye, azaz az
élőlények
fajtái
külön-külön
lettek
megteremtve.
Keresztény
kultúrkörben
elsősorban a bibliai teremtéstörténeten
alapuló
eredetmagyarázatokat
értik
-
Wersja 01 01 2017.
kreacionizmus alatt, de számos más változata
van egyéb iszlám, hindu, héber, indián
vallási irányzatoktól az űrlények általi
genetikai beavatkozásokig. Rendszerint ide
sorolják az intelligens tervezést is mint
„bújtatott kreacionizmust”, noha a mozgalom
tagjai és a magukat kreacionistaként
azonosítók ezzel nem értenek egyet. 2. Olyan
nézet, amely szerint minden világrajövő
ember lelke Istennek új teremtése.]
kreacować (kreacuje) – (lat.) creálni, kreálni;
teremteni, létesíteni, alkotni; szervezni (új
állást, intézményt); (színház) alakítani
(szerepet); létrehozni, vmivé tenni, kinevezni
kreacyjność – kreativitás
kreacyjny, -a, -e [związany z kreacją] – kreatív
kreator mody [sławny projektant mody] –
divatkreátor, híres divattervező
kreatura [1. pogard. o osobie budzącej swoim
postępowaniem wstręt i odrazę; 2.
późn.łac. creatura 'stworzenie' i łac. creatio
'tworzenie'
od
creare
'tworzyć';
nikczemnik, nędznik, podlec; zausznik,
poplecznik,
pomagier,
kumoter,
protegowany, istota] – (lat.) kreatura; lény,
teremtmény; báb, kegyenc; befolyásos
pártfogója
rendelkezéseit
mindenben
végrehajtó, tisztségébe érdemtelenül került
személy; (átv.) elvetemült ember
kreaturka [zdrobnienie od: kreatura] –
lényecske; női lény, kegyencnő
kreaturalny,
-a,
-e
[przedstawiający,
uwydatniający w istocie ludzkiej to, co w
niej podlega cierpieniom i troskom, co
skazane na przemijanie, śmierć i rozkład]
– kreált
kreatyna [1. związek azotu znajdujący się w
tkankach, wydalany z organizmu z
moczem; 2. kwas β-metyloguanidynooctowy
– organiczny związek chemiczny, tworzy
się w trakcie przemiany materii,
występuje głównie w mięśniach.] – kreatin
[főként az izomszövetben található vegyület,
foszfátja az energiatartalékolását szolgálja]
kreatynin, kreatynina [produkt przemiany
kreatyny] – kreatinin [dehidratált kreatin]
kreatynowy, -a, -e – kreatinkreatywnie – kreatívan; alkotóan
kreatywność – kreativitás
kreatywny, -a, -e [tworzący coś nowego lub
oryginalnego] – kreatív; alkotó
kreatywny pracownik – kreatív dolgozó
krebs [gra hazardowna w kości. Dwie kostki
sześciogranne wyrzuca się z kubka na stół,
większa ilość oczek stanowi wygraną. Gra
ta przetrwała do XIX w., bo wspominają o
niej jeszcze „Wiadomości brukowe.”] –
(daw.) régi lengyel kockajáték
-a, -ie [przymiotnik od "kret"] –
vakondok-, aknakrecia robota – aknamunka
krecha [gruba kreska] – karcolás, horzsolás
kreczot – (sólyomfajta)
kreda [to trzeci i ostatni okres ery mezozoicznej.
Początek kredy - ok. 140 mln lat temu,
czas trwania ok. 75 mln lat.] – kréta;
(földtörténet) krétakor
Kreda [skała osadowa która powstała na dnie
mórz i oceanów] – Kréta (Görögország)
kreda do brwi – szemöldökceruza
kredencerz [1. służący opiekujący się kredensem
w dawnych pałacach i na dworach; 2.
niem. Kredenzer, z wł. credenzierea) sługa
opiekujący się kredensem, podający do
stołu; b) sługa podający trunki;
podczaszy; (u Zygmunta Glogera)
Kredencerz, po domach, możnych zwany
inaczej srebrowym, miał obowiązek
rozkładać na stołach srebro, pilnować
dostatków pańskich, nie wypuścić żadnego
ze sług, aż srebra obliczą, czuwać nad
czystością sreber i farfur i choć się słudzy i
muzykanci po uczcie pańskiej popiją, być
wiecznie trzeźwym. Ta ostatnia cnota
wobec ciągłych pokus i posiadania
napojów była wysoko ceniona, choć nie
była wcale rzadką i każdy dom możniejszy
posiadał
wiernego
i
trzeźwego
kredencerza, który zwykle był typem
charakterystycznym staropolskiego sługi i
przyjaciela domu.] – (dawno) pohárnok
(más néven ételfogók) [a királyi és a főúri
udvartartásokban foglalkoztatott bizalmi
szolgálók voltak. A foglalkozás régi magyar
neve bocsár(d) volt. A veszprémvölgyi
görög alapítólevél 1109. évi latin formájában
boutziárin formában említi. (A bocsár szó
egyébként az orosz nyelvben fordul elő, ott
kádár jelentéssel és a jelentésátvitel
valószínűleg előbb a bor tárolásával
foglalkozó
személyekre
történt.)
Felügyeletüket a pohárnokmester (vagy más
néven főpohárnok) látta el, aki az ország
kisebb zászlósurainak egyike volt.]
kredencja lub kredens [stolik znajdujący się
zwykle w prezbiterium, na którym
umieszcza się naczynia używane podczas
Mszy św. (kielich, ampułki), oraz na
którym można dokonywać puryfikacji.] –
pohárszék; asztalka
kredens [1. w dawnych pałacach i dworach było
to pomieszczenie, najczęściej położone
pomiędzy kuchnią a jadalnią, w którym
kreci,
2901
-
Wersja 01 01 2017.
przechowywano sztućce, zastawę i bieliznę
stołową (obrusy, chusteczki itp.) oraz
kończono przygotowywanie posiłków
przed wniesieniem ich na salę (np.
układanie na tacach, dekorowanie,
rozlewanie trunków do kieliszków).
Jednocześnie było to miejsce przebywania
dla służby zajmującej się podawaniem do
stołu. 2. W mniejszych lokalach funkcję
kredensu spełniał duży mebel skrzyniowy
służący do przechowywania zastawy i
bielizny stołowej, oraz podręcznych
produktów spożywczych wymagających
składowania w suchej i niezbyt niskiej
temperaturze (np. cukier, niektóre
przyprawy, używki). 3. urządzony był
zwykle w końcu sali jadalnej, za balasami
jak klatka, żeby do niego przystęp miał
tylko kredencerz i ci, którzy mu
pomagają: zmywający i obcierający
naczynia. Nikomu innemu wnijść tam nie
było wolno. Co potrzebnem było,
usługujący do stołu odbierali przez balasy
i podawali równie. W tej jakby komorze
zabalasowanej stał jeden wielki stół i szafy
kredensowe albo schodki aż pod sufit
zastawione srebrem, miedzią i farfurą.
Później
dopiero
nastał
zwyczaj
umieszczania kredensu w osobnym
pokoiku przy jadalni. Naczynia stołowe u
mieszczan i szlachty uboższej bywały
cynowe, w domach możniejszych – ze
srebra, u królów – ze srebra i złota.] –
(ném.) kredenc, pohárszék, edényszekrény,
ebédlőszekrény, konyhaszekrény, tálaló,
tálalószekrény
kredens kuchenny – kredenc
kredens ludowy – pohárszék
kredensik – szekrény v. szekrényke
kredensik drewniany – fa szekrényke
kredensowy, -a, -e [przymiotnik od: kredens] –
(dawno) ebédlői
kredka [1. kolorowy grafit w drewnianej lub
plastikowej
oprawce,
służący
do
rysowania i pisania; 2. kolorowa laseczka
z masy przypominającej wosk, służąca do
rysowania
i
pisania;
3. ołówek
kosmetyczny do obrysowywania powiek
oraz do przyciemniania brwi; 4. szminka
do ust; 5. mały kawałek kredy do pisania;
6. to przyrząd do pisania i rysowania,
wykonany z kolorowej pasteli, węgla
drzewnego, kredy lub innego materiału.
Kredki można z grubsza podzielić na
ołówkowe (w których kolorowany węgiel
drzewny
znajduje
się
wewnątrz
drewnianej
oprawki),
pastelowe
i
świecowe. Kredki są często używane do
2902
rysowania i kolorowania przez dzieci. Są
one proste w użyciu, nietoksyczne i
dostępne w szerokiej gamie kolorów. Nie
są natomiast popularne wśród artystów z
uwagi na trudności w mieszaniu kolorów.]
– kréta [fehér, finomszemcséjű, földes
mészkő,
parányi
őstengeri
állatkák
mészvázának tömege], krétaceruza, színes
ceruza, pasztell; szemöldökceruza
kredka do oczu – szemceruza
kredka pastelowa – pasztellkréta
kredka świecowa [zob. kredka w zn. 2. kolorowa
laseczka z masy przypominającej wosk,
służąca do rysowania i pisania] –
fényceruza
kredki – színes ceruza
kredkowy, -a, -e [przymiotnik od: kredka] –
krétakredkowy rysunek – krétarajz
kredo (credo) [całościowe ujęcie treści wiary,
zawierające podstawowe dogmaty; credo]
– (lat.) credo, krédó; hiszekegy, hitvallás
kredowy, -a, -e [przymiotnik od: kreda] – krétakredyt [1. forma pożyczania pieniędzy, na
określony czas i pod warunkiem ich
zwrotu wraz z odsetkami; też: pieniądze
pożyczone na tych zasadach; 2. kupno lub
sprzedaż towarów bez pieniędzy z
zobowiązaniem uregulowania należności
w późniejszym terminie; 3. prawa strona
konta księgowego] – (lat.) credit, követel;
hitel, kölcsön
kredyt akceptacyjno-rembursowy – elfogadványi
hitel, váltóhitel
kredyt bankowy – bankhitel
kredyt bez pokrycia – fedezetlen hitel
kredyt bezpośredni – közvetlen hitel
kredyt bezprocentowy – kamatmentes hitel
kredyt bieżący – folyószámlahitel
kredyt brokerski – brókerhitel, ügynökhitel
kredyt budowlany – építési kölcsön
kredyt budżetowy [górna granica wydatków
ustalonych w budżecie dla danego organu
administracji państwowej, szkoły, szpitala
itp., na realizację określonego zadania] –
költségvetési hitel
kredyt celny – vámhitel
kredyt długoterminowy – hosszúlejáratú hitel
kredyt dodatkowy – póthitel
kredyt dyskontowy – diszkonthitel
kredyt eksportowy – exporthitel
kredyt emisyjny – emissziós hitel
kredyt eurowalutowy – eurovalutahitel
kredyt finansowy – pénzügyi hitel
kredyt firmowy – céghitel
-
Wersja 01 01 2017.
kredyt gospodarczy – gazdasági hitel
kredyt gotówkowy – készpénzhitel
kredyt grzecznościowy – szívességi hitel
kredyt handlowy – kereskedelmi hitel
kredyt hipoteczny [kredyt zabezpieczony na
nieruchomości
należącej
do
kredytobiorcy] – jelzáloghitel
kredyt importowy – importhitel
kredyt in blanko – biankó hitel
kredyt inwestycyjny [kredyt na inwestycje
środków trwałych] – beruházási hitel
kredyt konsorcjalny – konzorciumhitel
kredyt konsumpcyjny [kredyt udzielany osobom
fizycznym na zakupy ratalne] – fogyasztási
hitel
kredyt krajowy – belföldi hitel
kredyt krótkoterminowy – rövidlejáratú hitel
kredyt lichwiarski – uzsorakölcsön
kredyt lombardowy [jest udzielany jednostkom
gospodarczym pod zastaw ruchomości, w
tym głównie papierów wartościowych,
towarów, metali szlachetnych. Kredyt
lombardowy banku centralnego - kredyt
pod zastaw papierów wartościowych,
udzielany bankom komercyjnym przez
bank centralny. Kredyt lombardowy
banku komercyjnego - udzielany osobom
fizycznym lub prawnym. Na czas trwania
umowy kredytowej bank przejmuje
zastawioną ruchomość, a w przypadku
niewywiązania się klienta ze spłaty
nabywa możliwość sprzedaży zastawu.] –
lombardhitel (értékpapírra, nemesfémre v.
árura adott, rövid lejáratú, zálogkölcsön:
Lombardia északolasz tartomány nevéről);
záloghitel
kredyt mający pokrycie – fedezettel rendelkező
hitel
kredyt mieszkaniowy – lakáshitel, lakáskölcsön
kredyt międzybankowy – bankközi hitel
kredyt międzynarodowy – nemzetközi hitel
kredyt obligacyjny – kötvényhitel
kredyt ochronny – kezességi hitel
kredyt oprocentowany – kamatozó hitel
kredyt otwarty – nyílt számlahitel
kredyt państwowy [pożyczka zaciągnięta lub
udzielana przez państwo] – állami hitel
kredyt pieniężny – pénzhitel
kredyt podatkowy – adóhitel
kredyt refinansowy [kredyt udzielany przez
bank centralny bankom specjalnym w
sytuacji, gdy działalność kredytowa tych
banków przekracza ich zasoby pieniężne]
– refinanszírozási hitel
2903
kredyt rembursowy [zob. remburs] – fedezeti
hitel
kredyt rewolwingowy [1. kredyt, który po
spłaceniu
może
być
ponownie
wykorzystany w granicach limitu; 2.
Kredyt rewolwingowy - jest to typ kredytu
obrotowego w rachunku kredytowym odnawialny. Podczas trwania umowy
kredytowej każde spłacenie całości lub
części wziętego wcześniej kredytu niesie za
sobą odnowienie wolnego limitu kredytu o
spłaconą
kwotę,
umożliwiając
kredytobiorcy wielokrotne wykorzystania
limitu, ale tylko do czasu całkowitego
wygaśnięcia zawartej umowy. Kredyty
rewolwingowe są zaciągane na ogół na
krótki okres - jeden rok.”] – revolving
credit; rulírozó hitel
kredyt roll-over – roll-over hitel (rulírozó hitel:
revolving credit; roll over hitel: időszak
végén a kölcsön fizetésre kerül és aztán lehet
lehívni /rullírozó: bármikor lehet fizetni a
hitel időtartama alatt + bármikor le lehet
hívni)
kredyt rolniczy – mezőgazdasági hitel
kredyt rozliczeniowy – számlahitel
kredyt rządowy – kormányhitel
kredyt rzeczowy – zálogkölcsön
kredyt średnioterminowy – középtávú hitel
kredyt techniczny – műszaki hitel
kredyt towarowy – áruhitel
kredyt wekslowy – váltóhitel
kredyt wiązany – célhitel
kredyt zagraniczny – külföldi hitel
kredytobiorca – hitelt felvevő; hitelfelvevő
kredytodawca [osoba fizyczna lub prawna
udzielająca kredytu] – hitelnyújtó, hitelt
adó, hitelező
kredytor [1. udziela pożyczek; 2. wierzyciel] –
hitelező
kredytować [udzielać kredytu na jakiś cel] –
hitelezni, hitelt nyújtani; kölcsönözni [banki
chcą kredytować, ale obce banki nie chcą
kredytować polskich firm: a bankok
hitelezni akarnak, de a külföldi bankok nem
akarnák a lengyel cégeknek kölcsönzni]
kredytować komuś wielką sumę – nagy összeget
hitelezni vkinek
kredytowanie – hitelezés
kredytowy, -a, -e [przymiotnik od: kredyt] –
hitelezési, hitelkrem [1. gęsta masa, ubita lub utarta ze
śmietany, białka lub masła z cukrem,
podawana jako deser lub dodatek do
lodów, ciast itp.; 2. preparat kosmetyczny
-
Wersja 01 01 2017.
w postaci lekkiej maści do pielęgnowania
skóry; 3. przecierana zupa z jarzyn lub
grzybów] – (ang.) cream, krém; pép, tejszín;
teteje, föle vminek; tejszínhab
krem cytrynowa (czekoladowy) – citrom- (csoki)
krém
krem czekoladowy – csokoládékrém
krem do cery dojrzałej – krém öregedő bőrre
krem do cery suchej – krém száraz bőrre
krem do cery tłustej – krém zsíros bőrre
krem do cery wrażliwej – krém érzékeny bőrre
krem do golenia – borotvakrém
krem do opalanie – napkrém, napozókrém
krem do paznokci – körömépoló krém
krem do rąk – kézápoló kenőcs, kézkrém
krem do stóp – lábápoló krém
krem do twarzy – arckrém
krem lanolinowy – lanolin krém
krem na dzień – nappali krém
krem na noc – éjszakai krém
krem nawilżający – hidratáló krém
krem odżywczy – bőrtápláló krém
krem paprykowy – paprikakrém
krem po goleniu – borotválkozás utáni krém
krem pod oczy – szemránckrém
krem pomarańczowy – narancskrém
krem przeciwzmarszczkowy – ránctalanító krém
krem utleniający – aktiválószer
kremacja (łac. cremare - spalić) [1. palenie zwłok
ludzkich jako obrządek pogrzebowy; 2.
forma
pogrzebu
zwłok
zmarłego
polegająca na spaleniu ciała, znana i
uznawana przez wiele religii]
–
hamvasztás, elhamvasztás, halotthamvasztás,
elégetés
kremacyjny, -a, -e [związany z kremacją] –
hamvasztási,
elhamvasztási,
halotthamvasztási, elégetési
kremować [1. palić ludzkie zwłoki w obrządku
pogrzebowym; 2. smarować kremem] –
hamvasztani,
elhamvasztani,
halottat
hamvasztani, elégetni
krematorium [1. (łac. cremo = 'palę') - budynek,
w którym przeprowadza się palenie
(kremację) zwłok przed pochówkiem. 2.
Powszechnie stosowany w czasie II wojny
światowej przez Niemców w obozach
koncentracyjnych;
3.
budynek
wyposażony w specjalne piece do spalania
ludzkich zwłok] – (lat.) crematorium,
krematórium; halottégető, halotthamvasztó,
halotthamvasztó
krematoryjny, -a, -e – (lat.) crematorium-,
krematórium-; crematoriumi, krematóriumi
2904
Kreml moskiewski (ros. Московский Кремль)
[gród warowny na wzgórzu, na lewym
brzegu rzeki Moskwy. Jego ogólna
powierzchnia wynosi 28 hektarów. Jest to
warownia z zabudowaniami książęcymi,
cerkwiami
i
budynkami
administracyjnymi.] – Kreml (oroszul:
Кремль) [1. a modern szóhasználatban
Moszkva
közepének
fallal
körülvett
történelmi épületegyüttesét, Oroszország
kulturális
és
hatalmi
központját,
uralkodóinak és döntéshozóinak székhelyét
jelenti. 2. A kreml szó eredetileg olyan
fellegvárat, citadellát jelölt, melyet az ősi
orosz városokban építettek, és amelyből több
(pl: Kazán, Novgorod, Nyizsnyij Novgorod,
Pszkov, Szuzdal) máig fennmaradt. A
moszkvai Kreml az azonos nevű folyó partja
fölé, a Borovickij dombra épült, és mára a
Világörökség része, a világ egyik
leghíresebb épületegyüttese lett.]
kremlinologia, sowietologia [dział historii i
politologii obejmujący całokształt wiedzy
o ZSRR.] – (pol., nauk) kremlinológia;
szovjetológia
kremować się [smarować kremem samego
siebie] – krémezi magát
kremowy, -a, -e [1. bladożółty; 2. zawierający
krem lub zrobiony z kremu] – krém-,
krémszínű, vajszínű
kremowy kolor – krém szín
kremówka [1. ciastko z francuskiego lub
półfrancuskiego ciasta przekładanego
kremem
śmietankowym;
2. reg.
Napoleonka; 3. zob. śmietanka kremowa],
kremówki – krémes (sütemény); tejszín
kremplina [1. ang. crimplene; przędza
syntetyczna o dużej puszystości; także:
tkanina z tej; 2. nieprzewiewna i
niegniotąca się tkanina na ubrania,
wykonana z włókna sztucznego] –
kremplén
krenelaż [zob. blanki; element architektoniczny
w postaci zwieńczenia murów obronnych i
baszt tzw. zębami (merlonami), pomiędzy
którymi znajduje się wolna przestrzeń
(tzw. miedza), co miało ułatwić obronę w
czasie oblężenia.] – lőrés
-
Wersja 01 01 2017.
krenelażowy, -a, -e [przymiotnik od: krenelaż] –
lőréses, lőréskrenele [fr. créneler ząbkować, karbować;
(archit.) prostokątne występy wieńczące
średniowieczne mury i baszty obronne,
stanowiące osłonę dla strzelających przez
prześwity łuczników; blanki] – csipkés
oromzat, lőrés
kreol [członek społeczności powstałej w wyniku
wymieszania różnych ras], kreolka – kreol
(ffi/nő)
Kreol [urodzony w Ameryce Łacińskiej potomek
europejskich kolonizatorów], Kreolka –
kreol (ffi/nő); európai (spanyol, portugál,
francia) gyarmatosítók v. régebbi telepesek
leszármazottja Dél- és Közép-Amerikában
kreolka
kreować [1. tworzyć coś nowego, innowacyjnego;
2. tworzyć, ustanawiać, wprowadzać;
teatr. odtwarzać rolę sceniczną; przest.
mianować; obierać] – kreálni; teremteni,
létesíteni, alkotni; alakítani, játszani
kreować brygadę – brigádot alakítani v. szervezni
kreować rolę – szerepet alakítani
kreozol [(wzór sumaryczny: C8H10O2, nazwa
systematyczna: 2-metoksy-4-metylofenol
lub 4-metylogwajakol) to fenolowy
związek aromatyczny będący składnikiem
kreozotu drzewnego. Znajduje się także w
nasionach wanilii pod postacią glikozydu]
– (ásvány) kreozol [(Metiloxifensavas
metiléter),
C6H3(CH3)OH.OCH3.
A
kreozotban
előforduló
szénvegyület.
Szintelen, olajszerü, kellemes zamatu, vizben
alig oldódó, 220 C°-on forró folyadék.
Borszeszes
oldata
ferriklorid-oldattól
sötétzöld szinüvé válik.]
kreozot [mieszanina fenoli otrzymywana podczas
destylacji smoły drzewnej] – (gör.) kreozot;
(vegytan) füstszagú, sárga, csípős ízű olajos
folyadék;
bükkfakátrányból
előállított
olajszerű, sárgaszínű, átlátszó folyadék;
csíraölő kártránylepárlási termék
2905
kreozotowy, -a, -e [przymiotnik od: kreozot] –
kreozot [a bükkfakátrányból előállított
olajszerü
folyadék,
mely
több
benzolszármazék elegyének tekintendő]
krepa (krepon) [1. czarne ubranie lub czarna
opaska, noszone jako oznaka żałoby;
2. matowa tkanina o lekko pomarszczonej
powierzchni; 3. kauczuk naturalny w
postaci
cienkich
arkuszy
przypominających marszczoną bibułkę; 4.
tkanina
wełniana,
bawełniana
lub
jedwabna
o
splocie
krepowym
(atłasowym), wytwarzana z mocno
skręconej przędzy. Charakteryzuje się
szorstką
powierzchnią.
Może
być
jednobarwna lub kolorowo tkana. Szyje
się z niej bluzki i sukienki. Czarna krepa
jest noszona na znak żałoby. 5. szorstka
tkanina
bawełniana,
wełniana
lub
jedwabna, podobna do gazy. Czarna
gofrowana stanowiła oznakę żałoby. Biała
była najlepszym materiałem na sukienkę
balową dla młodej panienki; 6. tkanina o
sfalowanej powierzchni uzyskanej w
wyniku użycia przędzy mocno skręconej.
Tkanina mało gniotąca się. Jednobarwna,
drukowana
lub
kolorowo
tkana.
Zastosowanie: sukienki i bluzki] – (fr.)
krepp; (textilipar) túlsodrott elemi szál v.
fonal; az ilyen vetülékfonallal készült, érdes
felületű szövet [Hullámos felületű alapanyag,
melyet főként női ruhák készítésére,
valamint ágyneműkhöz alkalmaznak. Az
eredeti krepphez, melyet kínai kreppnek is
neveznek és selyemből készült, részben jobb
irányban, részben bal irányban sodort fonalat
használnak. Az anyagot egy ritka beállítású
láncrendszerrel kötik. Ezt a láncrendszert
szövés közben erősebben feszítik a rendes
láncnál, és az alapszövetbe csak helyenként
kötik le, ezért ez a lánc a szövés után
összehúzódva a kötőpontjai között lévő
alapszövetet
összezsugorítja,
azaz
kreppszerű felületet létesít. A legtöbb krepp
anyag egyféle fonalból, de különleges
kötéssel készül.]; krepp-papír
krepa (1) [bawełniana tkanina o średniej
gęstości, produkowana z przędzy o
średniej grubości o splocie krepowym.
Wykorzystywana na damskie sukienki i
męskie koszule.] – krepp pamutszövet
[Közepes
finomságú
fonalakból
kreppkötésben szőtt, közepes vastagságú
pamutszövet. Női ruhák és férfiingek
alapanyaga.]
krepa (2) [nazwa na tkaniny z charakterystyczną
ziarnistą lub ryżową powierzchnią, która
jest sprężysta w dotyku. Te cechy są
osiągnięte przez specjalne sploty krepowe,
-
Wersja 01 01 2017.
i przez różne skręty przędz, wysoki skręt i
specjalne krepowe wykończenie. Nazwa
pochodzi z łaciny "crispus" (= kręcone).] –
krepp [Olyan kelmék gyűjtőneve, amelyek
jellegzetesen rendszertelen, rücskös, érdes
felülettel és rugalmas fogással rendelkeznek,
és ezeket a tulajdonságaikat speciális
kreppkötéssel,
különböző
sodratszámú
fonalak kombinációival, vagy a kikészítésnél
alkalmazott kreppeléssel állítják elő. Az
elnevezés a latin "crispus" szóból ered,
aminek egyik jelentése: göndör.]
krepa (3) [jedwabna tkanina w różnych formach
naturalnego jedwabiu i z włókien
chemicznych. Produkowana przez różne
techniki w szerokim zakresie kombinacji
przędz; wiele krep robionych z jedwabiu
wykorzystuje się na; damskie sukienki,
płaszcze i bluzki.] – krepp selyemszövet
[Selyem típusú szövet, amely természetes
selyemből
vagy
mesterséges
szálasanyagokból készül és gyártásában
különböző technikákkal és különböző
fonalkombinációkkal érik el a krepp hatást.
Női ruhák, blúzok, kabátok alapanyaga.]
krepa (4) [lekka i o średniej masie wełniana
tkanina, z lekko ziarnistą, nieokreśloną
powierzchnią, która jest sucha w dotyku i
tkana z pojedynczej czesankowej i
zgrzebnej przędzy, najczęściej o wysokim
skręcie, produkowana w jednym z wielu
krepowych splotów lub płóciennym
splocie. Stosowana na damskie sukienki.]
– krepp gyapjúszövet [Könnyű vagy közepes
súlyú, száraz fogású gyapjú típusú szövet,
finoman szemcsés, egyenetlen felülettel.
Erősen sodrott egyágú vagy cérnázott, fésült
vagy kártolt fonalakból krepp- vagy
vászonkötésben állítják elő. Női ruhákat
készítenek belőle.]
krepa atłasowa, krepa satynowa [tkanina
jedwabna w splocie atłasowym, o
błyszczącej
powierzchni
wypełnionej
małymi efektami splotu krepowego.
Stosowana do damskich sukienek.] –
krepp-szatén [Atlaszkötésű, fényes felületű
selyem típusú szövet, apró kreppkötésű
mintákkal. Női ruhák anyaga.]
krepa chińska [1. zob. krepdeszyn; 2. bardzo
cienka, przezroczysta, lekka jedwabna,
która
jest
jedno
kolorowa
albo
drukowana;
o
splocie
płóciennym
z charakterystyczną
powierzchnią
krepową.
Produkowana
z jedwabiu
naturalnego lub wiskozowego. W wątku
występuje
przędza
krepowa
o
przemiennym skręcie S i Z w stosunku
2:2.
Modne
krepy
chińskie
są
produkowane z włókien octanowych,
2906
trójoctanowych
lub(najczęściej)z
jedwabiu poliestrowego Stosowana na
damskie lekkie sukienki, bluzki, szale i
chustki.] – krepdesin; lágy tapintású
vászonkötésű selyemszövet
krepa – Marocain [jedwabny materiał
z delikatnymi,
falistymi,
skośnymi
prążkami; ma gęsto utkaną strukturę w
osnowie i nieco luźniejszą w wątku. Ma
charakterystyczną reliefową strukturę,
którą otrzymuje się poprzez zastosowanie
w osnowie S skrętu i Z skrętu w stosunku
2:2. Wykorzystywana na podszewki,
damskie sukienki i ciężkie kostiumy i
płaszcze damskie.] – maroken [1. bordázott
felületű, vászonkötésű selyem v. félselyem
női kelme; 2. Finoman bordázott, kreppes
hatású selyem típusú szövet, nagy láncfonalés ritka vetülékfonal-sűrűséggel. Jellegzetes
felületét a vetülékben S-sodratú és Z-sodratú
fonalak 2:2 arányú bevetésével érik el.
Bélésszövetként, valamint
női ruhák
anyagaként,
nehezebb
változatban
kosztümök
és
kabátok
anyagaként
használják. Lásd még: krepp-maroken és
marocain, crepe marocain.]
krepa na kapeluszu – gyászfátyol a kalapon
krepa o splocie ryżowym [przewiewny, porowaty
i o średniej masie wełniany materiał, który
jest wypełniony i miękki w dotyku i ma
lekko zamszowy wygląd; ma diagonalny
splot z różnym raportem. Skręcona
pofalowana przędza jest stosowana w
wątku i osnowie, często w połączeniu
z pojedynczą przędzą krepową w stosunku
1:1 lub 2:2. Wykorzystywana na damskie
sukienki i kostiumy.] – mohakrepp
[Közepes súlyú, puha, telt fogású szövet,
mohaszerű kinézettel. A lánc- és a
vetülékfonal egyaránt ondé cérna, gyakran
1:1 vagy 2:2 arányban egyágú kreppfonallal
kombinálva. Női ruhák és kosztümök
alapanyaga.]
krepa piaskowa [porowata, średniej wagi
bawełniana, jedwabna lub wełniana
tkanina, która jest nieco sztywna w
dotyku,
o
ziarnistej
powierzchni
tworzonej przez oczka splotu skośnego.
Wykorzystywana do damskich sukienek i
bluzek.] - homokkrepp [Közepes súlyú,
porózus pamut, selyem vagy gyapjú típusú
szövet, meglehetősen kemény fogású.
Szemcsés felületét nem túlsodrott fonalakkal,
hanem hurkokat képező sávolykötésű
szerkezetével érik el. Női ruhákat és blúzokat
készítenek belőle.]
krepa przygotowana przez moczenie w sodzie
kaustycznej [lekka bawełniana tkanina ze
-
Wersja 01 01 2017.
średnio zgrzebnej przędzy, o płóciennym
splocie.
Na
jej
powierzchni
jest
charakterystyczne pionowe lub skośne
marszczenie,
które
tworzone
jest
chemicznie
–
w
roztworze
sody
kaustycznej. W nadrukowanych miejscach
tkanina kurczy się i tworzy się efekt
krepy. Tkanina najczęściej drukowana i
wykorzystywana do produkcji damskiej i
dziecięcej odzieży letniej i strojów
plażowych.] – lúgkrepp [Közepes finomságú
fonalakból készült könnyű, vászonkötésben
szőtt pamut típusú szövet, amelynek
felületén
jellegzetes
hosszanti
vagy
keresztirányú
hullámosság
(lásd:
hullámosítás) látható. Ezt nátronlúgos
kezeléssel érik el, ami a pamutszálak
zsugorodását okozza. A lúgot minta szerint
nyomják rá a szövetre, ezért csak helyenként
jön létre a zsugorodás - ez idézi elő a
hullámosságot, a krepp hatást. A szövetet
emellett többnyire színnyomással is ellátják
és női és gyermekruhákat, [strandruhákat,
ágyneműket készítenek belőle.]
krepdeszyn, krepdeszyna, krepdeszan (fr. crêpe
de Chine – krepa chińska) [1. miękka, lekka
tkanina jedwabna, rodzaj krepy; 2.
miękka
tkanina
jedwabna.
Na
powierzchni
tkaniny
widoczne
są
delikatne poprzeczne prążki. 3. z
francuskiego crêpe de Chine – krepa
chińska; krepa jedwabna; tkanina o
splocie
płóciennym,
z
jedwabiu
naturalnego bądź sztucznego z mocno
skręconej przędzy krepowej. Bardzo
miękka i delikatna, na powierzchni
występują słabo widoczne, poprzeczne
prążki. Szyje się z niej bieliznę damską,
suknie i bluzki.] – krepdesin; lágy tapintású
vászonkötésű selyemszövet
krepdeszynowy, -a, -e [przymiotnik od:
krepdeszyn] – krepdesinkrepel [pączek] – [Słowniczek języka śląskiego]
(zarodek liścia) rügy; (kwiatu) bimbó
kreple (pączek) [wyraz ten znajduje się w Biblii
Gdańskiej i Jakuba Wujka i oznacza małe
placuszki.] – kis lepénykék; fánk
krepina (fr. crépine) [1. kolorowa, marszczona
bibułka do wyrobu dekoracji; 2. taśma
tapicerska; 3. sztuczne włosy służące do
charakteryzacji] – krepina; krepp (papír)
krepina [1. kolorowa, marszczona bibułka do
wyrobu dekoracji; 2. taśma tapicerska;
3. sztuczne
włosy
służące
do
charakteryzacji] – krepp (papír, anyag stb.)
krepinka [1. zdrobnienie od: krepina; 2. taśma,
wstążka z ząbkami; koronka; haftowany
brzeg] – krepinka; krepp (papíroska)
krepis1 [sandał grecki, charakteryzujący się
napiętkiem skórzanym i bocznymi
wycinankami
ze
skóry
(element
wzorowany na obuwiu Asyryjczyków) dla
ochrony stopy. Palce u stóp pozostawały
odkryte, noga w kostce była ściągnięta
paskami. Obuwie to nosili wędrowcy i
efebowie.] – (daw) görög szandál
-
Wersja 01 01 2017.
chorych na zapalenie płuc] – (lat.)
crepitatio; sercegés, különféle tüdőbajoknál
hallható zörej
krepon (1) [opisowa nazwa dla przędz o dużej
liczbie
skrętów,
który
przewyższa
optymalną liczbę skrętów i w efekcie
prowadzi do przędzy krepowej(tworzą się
ostre oczka, które są szorstkie w dotyku).]
– krepon
2907
KREPON wiskozowy, czarny w jasne kwiaty.
krepis2 [stopnie krepidomy budowane w
greckich świątyniach. Przy wysokich
podstawach były dodatkowo umieszczane
w frontowej części budowy.] – (ép) (gör. ἡ
κρηπίς) v. krepidóma az ókori görög
templomok
kiemelkedő
alapja,
egy
többlépcsős építménye. A krepidóma
legfelső síkja a sztülobatész, az alsó szintek
összefoglaló neve sztereobatész.]; a görög
épületek három lépcsőfoka
krepitacja
[1.fr.
crépitation;
med.
charakterystyczny
charczący
odgłos
towarzyszący oddechowi osób chorych na
zapalenie płuc i niektóre inne ciężkie
choroby; 2. charakterystyczny charczący
odgłos towarzyszący oddechowi osób
krepon (2) [1. wełniana tkaninaimitująca krepę,
która jest bardziej szorstka w dotyku niż
zwykła wełniana krepa; ma karbowany
lub pofalowany efekt w osnowie. 2.
tkanina bawełniana albo jedwabna
wytwarzana z przędzy krepowej o wątku
mocno skręconym. Bardzo lekka i
przewiewna z powierzchnią nieregularnie
gofrowaną
i
zmarszczoną.
Bardzo
elastyczna. Stosowana do produkcji
odzieży damskiej – bluzek i sukienek.] –
krepon (gyapjúszövet) [Krepp hatású,
barázdás, rovátkolt felületű gyapjú típusú
szövet, de durvább fogású, mint a gyapjúból
készült kreppszövetek általában.]
krepon (3) [cienka, lekka jedwabna tkanina
z płaskim wzorem, który przypomina korę
drzewa.
Produkowana
z mocno
skręconego jedwabiu krepowego o
przemiennym skręcie wątku i osnowy. W
wątku stosuje się bawełnę, wełnę lub
przędzę
fantazyjną.
Najczęściej
wykorzystuje się na damskie sukienki,
bluzki i odzież wizytową.] – krepon, crépon,
faháncs [Finom, könnyű kreppszövet,
fakéreghez hasonló felülettel. (A magyarban
ezért a "faháncs" elnevezéssel is ismert.)
Erősen sodrott krepp selyemfonalból szövik,
de a lánc- és a vetülékfonalak sodratszáma
különbözik. Vetülékként
használhatnak
pamut-, gyapjú- vagy díszítő fonalat is. Fő
felhasználási területe: női ruhák, blúzok.]
krepon z efektem metalicznym [jedwabna
tkanina
z całkowitą
reliefową
powierzchnią,
wypełnioną
przez
broszowanie srebrnymi lub złotymi
nitami, tworząc fantazyjny wzór. Tkanina
jest przeznaczona na odzież wizytową.] –
fémszálas krepon [Plasztikus felületű, selyem
2908
típusú szövet, amelybe az ún. broché
technikával ([v. ö. broché-szövet) mintásan
arany- vagy ezüstfonalat vezetnek be.
Társasági ruhák, színházban viselt ruhák
készítésére használják.]
krepować [1. poddawać tkaninę lub papier
procesowi
marszczenia
metodami
przemysłowymi;
2.
przycinać
i
przypasowywać
listwy
przed
ich
przybiciem] – kreppelni
krepowanie [1. proces ługowania nie napiętych
tkanin, powodujący pęcznienie włókien
i wskutek tego kurczenie się silnie
skręconych przędz (krepowych); w jego
wyniku otrzymuje się ziarnistą strukturę
powierzchni tkaniny; 2. w papiernictwie
marszczenie papieru przeprowadzane
w specjalnych maszynach; 3. marszczenie
tkaniny lub papieru] – kreppelés [A
papírgépen a még nedves papírpálya
torlasztása
kaparókéssel,
10-50%-os
mértékben. Kreppelőgépen végzett művelet,
a természetes vagy színezett enyvfürdőn való
átvezetés után.]
krepowy, -a, -e [przymiotnik od: krepa] – kreppkres [1. koniec jakiegoś okresu, trwania czegoś;
2. granica jakiejś przestrzeni] – vég, határ,
szélső pont, végződés; vég, végpont, cél;
határvidék, végek
kres dali wzrokowej – a látás távolsági határa
kres podróży – az utazás célja v. végcélja
kres rozwoju – a fejlődés betetőzése
kres ziemskiej wędrówki – (szó szerint: a földi
vándorlásnak vége) eljött érte a kaszás; a
végét (a rezgő végét) járja; ütött az utolsó
órája
kres żywota – az élet vége
kresa [długa, gruba kreska] – vonal, vonás;
gondolatjel (–); (blizna) vágott sebhely, heg,
karcolás, forradás
kreseczka [zdrobnienie od: kreska] – vonalacska
kresencja – (mezőgazdaság) termés
kreska [1. linia, zwykle cienka i krótka; 2. znak
graficzny w postaci krótkiej, poprzecznej
lub ukośnej linii, pełniący różne funkcje w
języku pisanym; 3. pozioma linia na skali
termometru lub innych przyrządów
mierniczych, oznaczająca ich odcinki;
4. znak graficzny długiego sygnału
alfabetu Morse'a w postaci krótkiej,
poprzecznej linii; 5. sposób rysowania
właściwy jakiemuś artyście, kryska] –
vonalka, vonás; (znak) vessző (’albo ,
írásjel), gondolatjel (–)
kreska ułamkowa [linia pozioma oddzielająca w
ułamku licznik od mianownika] – törtvonal
kreska na literą – vonás v. vessző a betűn, ékezet
-
Wersja 01 01 2017.
kreska taktowa (zapis muzyczny) – gerenda
(hangjegy)
kreska ułamkowa – törtvonal
kreski nie starte gumą – ki nem radírozott
vonalak
kreskować [1. pokrywać coś kreskami; 2. stawiać
kreskę nad pewnymi literami, np. ś, ć; 3.
pokrywać kreskami; cieniować za pomocą
kresek; 4. dawn. głosować, dawać kreskę
za kim] – vonalazni, vonalakkal megjelölni,
vonalkázni, megvonalkázni; (popostawiać
znaki) ékezetekkel ellátni
kreskować literę – a betűre ékezetet tenni
kreskowany, -a, -e – vonalazott, vonalkás,
ékezetes, vesszős, ékelt
kreskowy, -a, -e [przymiotnik od: kreska] –
vonás-, vonal-
kreskówka [film rysunkowy, zwykle dla dzieci] –
rajzfilm
kreskówka kolorowa – színes rajzfilm
kresowiak – határvidéki lakos
kresowiak galicyjski – galiciai lakos
kresowianin, kresowiak [mieszkaniec kresów,
zwłaszcza dawnych polskich kresów
wschodnich] – határvidéki lakos
kresowianka, kresowiaczka – határvidéken lakó
nő
kresowiec [mieszkaniec kresów, zwłaszcza
dawnych polskich kresów wschodnich] –
határmenti lakos; végeken lakó
kresowość – vminek határvidéki volta
kresowy, -a, -e [1. przymiotnik od: kresy
(pogranicze); 2. przymiotnik od: Kresy
(Wschodnie)] – határ-, perem; vég-;
határmenti-, határvidéki-, határszéli
kresowy żołnierz [Żołnierze kresowi odmawiali
codziennie razem pacierze, po którym
wyliczano w modlitwie poległych i
żyjących
hetmanów
koronnych
i
litewskich, wielkich i polnych.] –
határmenti katona
kresy [1. pogranicze, zwłaszcza dawne polskie
pogranicze wschodnie; 2. Kresami zwano
stanowiska wojskowe czyli wojskowe
stójki i poczty rozstawione na pobereżach
Podola i Ukrainy, jako straże graniczne od
napadu Tatarów i Hajdamaków, a
zarazem do przesyłania listów i znaków
alarmu służące. Ponieważ służbę taką
odbywano kolejno, na zmianę, czyli jak
2909
komu wypadała kreska, kresa, więc i
nazwa stąd poszła.] – határvidék; (história)
végek
kresy południowe – a déli határvidék v. végek
kreślarka – rajzolónő
kreślarnia [pomieszczenie, w którym pracują
kreślarze] – rajzterem
kreślarski, -a, -ie – rajzkreślarstwo [graficzne opracowanie projektów i
planów, np. budowli] – rajzolás, műszaki
rajz
kreślarz [osoba zajmująca się graficznym
opracowywaniem planów, kreśleniem
rysunków technicznych] – rajzoló, műszaki
rajzoló (jestem kreślarzem)
kreślenie – rajzolás, műszaki rajzolás, felvázolás
kreślić [1. przekreślać coś, zwykle wyrazy lub
zdania w tekście; 2. rysować, zwykle
mimowolnie,
linie
ciągłe,
kreski;
3. opisywać coś na piśmie lub ustnie;
4. wykonywać rysunek techniczny, wykres
itp.; 5. pisać coś odręcznie] – vonalazni,
rajzolni, vázolni, körvonalazni, ábrázolni;
áthúzni; (pisać) írni; felrajzolni, felvenni
kreślić plan budynku – épülettervet rajzolni
kreślić prostą – (geom) egyenest húzni
kreślić się – aláírni
kret (Talpa europaea) [ssak z rodzaju Talpa,
rodziny kretowtych, zaliczanej do rzędu
owadożernych.] – vakond, vakondok (Talpa
europaea)
 kret – ssak, rodziny kretowatych
o kret europejski (Talpa europaea) [gatunek owadożernego ssaka z rodziny
kretowatych,
zaliczanej
do
rzędu
Soricomorpha,
zwyczajowo
nazywany
kretem.] - közönséges vakond v. régiesebb
nevén vakondok [az emlősök (Mammalia)
osztályába
és
a
cickányalakúak
(Soricomorpha) rendjén belül a vakondfélék
családjába
tartozó
faj.
A
régebbi
hagyományos
rendszerbesorolások
a
rovarevők (Insectivora) rendjébe sorolták]
o kret
szczotkoogoniasty
(Parascalops
breweri) [gatunek owadożernego ssaka z
rodziny kretowatych. Jest jedynym
przedstawicielem rodzaju Parascalops.] Sörtés vakond (Parascalops breweri)
-
Wersja 01 01 2017.
kret robi chodniki – a vakondok járatot készít
Kret workowaty (Notoryctes typhlops) [gatunek
torbacza z rodziny kretów workowatych
(Notoryctidae). Gatunek znany nauce od
1888 roku, ale nadal bardzo słabo
poznany]
—
erszényes
vakondok
(Notoryctes typhlops Stirl.)
kret wrył się już w ziemię – a vakond belefúrta
már magát a földbe
Kreta [gr. Κρήτη od słowa krateia - silna, łac.
Creta, tur. Kirid, wen. Candia) – 1. grecka
wyspa położona na Morzu Śródziemnym.
Jest ona największą grecką wyspą, i piątą
co do wielkości wyspą śródziemnomorską.
Linia brzegowa ma długość ok. 1040 km.
Największym miastem jest Heraklion
(Iraklion). 2. wyspa położona na południe
od Grecji. Mieszkańcy jej mieli złą opinię:
mówiono o nich, że byli kłamcami, leniami
i żarłokami. Tak nazwał ich poeta
Epimenides. Niektórzy Żydzi, pochodzący
z tej wyspy byli obecni na zebraniu
podczas wylania Ducha Świętego. Tam
zatrzymał się Paweł. Tam Paweł zostawił
także Tytusa w celu oddania niektórych
pomocy tamtejszym wierzącym.] – Kréta
(görögül Κρήτη [Kriti]) [1. Görögország
legnagyobb és a Földközi-tenger ötödik
legnagyobb szigete, 8336 km². Fővárosa
Heraklion. 2. (bibl.) KRÉTA (hazugság,
csalás, hús földje). - Sziget a Földközitengeren, mintegy 260 km hosszú és 60 km
széles, természetes hidat képez Európa és
Kisázsia között. A görög legenda szerint
Zeus isten szülőhelye volt. Pál és Titus
gyülekezetet alapított a szigeten (Tit 1,5-14).
Az ÓSZ néhány fordítása a krétaiakat
kréteusoknak nevezi (1Sám 30,14; Ez 25,16).
Pünkösd ünnepén krétaiak is voltak
Jeruzsálemben (ApCsel 2,11). Ha Pál szavai
alapján alkotunk róluk véleményt, nem álltak
erkölcsileg valami magas fokon (Tit 1,12),]
kretarz większy – nagytompor
kretomysz = ryjówka – cickány
kreton [1. fr. cretonne od nazwy miejscowości
Creton (dep. Eure), gdzie w XVI-XVIII w.
wyrabiano
płótna.
cienka
tkanina
bawełniana o splocie płóciennym, opalana,
przypominająca perkal, używana na
bieliznę, fartuchy, lekkie sukienki; 2.
cienka tkanina
bawełniana,
często
drukowana w barwne wzory. 3. szorstka,
ciężka bawełniana tkanina, produkowana
z średnio cienkiej przędzy o płóciennym
splocie z lekko ziarnistą powierzchnią.
Najczęściej drukowana i stosowana jako
draperia, ochrona tapicerek meblowych,
ale także jako tkanina na tanie koszulki i
2910
damskie sukienki Nazwa pierwotnie
stosowana była na drukowaną diagonalną
tkaninę i drukowaną odzież z lnem jako
osnową i konopią w wątku; pochodzi
z języka
francuskiego.
4.
tkanina
bawełniana o splocie płóciennym, której
osnowę i wątek tworzy przędza o
jednakowej
grubości.
Barwiona
i
drukowana, często usztywniana. Bardzo
trwała i niedroga. Stosowana na bluzki i
sukienki letnie. Nazwa wywodzi się od
nazwy miejscowości Creton we Francji. 5.
pod względem splotu i grubości tkanina
podobna do perkalu, drukowana i
usztywniana. Stosowana na sukienki
damskie i dziecięce, plażówki, fartuszki itp.
6. tkanina z konopi i lnu, biorąca swą
nazwę
od
miasteczka
Creton
w
Normandii.] – (fr.) cretonne, kreton, karton
(szövet, anyag); keresztkötésű pamutszövet;
festett fonalból készült mintás pamutszövet
[1. Durva, nehéz, vászonkötésben szőtt,
enyhén szemcsés felületű pamut típusú
szövet. Többnyire színnyomott mintával
készül és függönyök, bútorvédő huzatok,
olcsó ingek és női ruhák készítésére
használják. A "karton" elnevezés csak a
magyarban használatos; a "kreton" francia
eredetű, a franciaországi Cretonne helység
nevéből származik, ahol először készítettek
ilyen szövetet len lánc- és kender
vetülékfonalakból. 2. Vastagabb pamutból
készült, vászonkötésű, nyomott függöny
vagy bútorhuzatanyag. Keleti motívumokkal,
virág
és
madármintákkal,
Gyakran
gyantabevonattal, amely Jellegzetes fényt,
csillogást ad az anyagnak és taszítja a port.
Ha kimossuk megfakulhat, Ezért csak
tisztíttassuk
függönyöket. Kerüljük a
gőzölést vasalásnál és soha ne hajtogassuk,
mert fénye megtörik. 3. A batisztnál erősebb,
a vászonnál vékonyabb pamutszövet. Jó
tartású, szellős, gyakran nyomott mintával
díszített textília. A lakberendezésben
függönyként
vagy
ágyneműként
hasznosítható. Durva, nehéz, vászonkötésben
szőtt, enyhén szemcsés felületű pamut típusú
szövet. Többnyire színnyomott mintával
készül és függönyök, bútorvédő huzatok
készítésére használják. A "kreton" francia
eredetű, a franciaországi Cretonne helység
nevéből származik, ahol először készítettek
ilyen szövetet len lánc- és kender
vetülékfonalakból.]
-
Wersja 01 01 2017.
kretonik [zdrobnienie od: kreton] – kretonka
kretonowy, -a, -e [przymiotnik od: kreton] –
karton-, kretonKretowate (Talpidae) [rodzina ssaków z rzędu
Soricomorpha przystosowanych do życia
pod ziemią] – vakondfélék (Talpidae)
[cickányalakúak (Soricomorpha) rendjének
egy családja. A régebbi rendszerezések a
rovarevők (Eulipotyphla) rendbe sorolták.
Mintegy 17 nem és 42 ma élő faj tartozik a
családba.]
A család az alábbi alcsaládokat, nemzetségeket,
nemeket és fajokat foglalja magában.
Cickányvakondformák
A
cickányvakondformák
(Uropsilinae)
alcsaládba 1 nem s 4 faj tartozik
 Uropsilus – 4 faj
o Uropsilus andersoni
o Uropsilus gracilis
o Uropsilus investigator
o Füles cickányvakond (Uropsilus soricipes)
Újvilági vakondformák
Az újvilági vakondformák (Scalopinae)
alcsaládba 2 nemzetség, 5 nem és 8 faj tartozik
 Csillagos
vakondok
nemzetsége
(Condylurini) – 1 nem, 1 faj
o Condylura (Illiger, 1811) – 1 faj
 Csillagorrú vakond (Condylura
cristata)
 Amerikai vakondok nemzetsége (Scalopini) –
4 nem, 7 faj
o Parascalops (True, 1894) – 1 faj
 Sörtés vakond (Parascalops breweri)
o Scalopus (Desmarest, 1804) – 1 faj
 Csupaszfarkú vakond (Scalopus
aquaticus)
o Scapanulus (Thomas, 1912) – 1 faj
 Kansu vakond (Scapanulus oweni)
o Scapanus (Pomel, 1848) – 3 faj
-
Wersja 01 01 2017.
 Széleslábú
2911
vakond
(Scapanus
latimanus)
 Parti vakond (Scapanus orarius)
 Towsend
vakond
(Scapanus
townsendii)
Pézsmacickányformák
A
pézsmacickányformák
(Desmaninae)
alcsaládba 2 nem és 2 faj tartozik
 Desmana – 1 faj
o Keleti
pézsmacickány
(Desmana
moschata)
 Galemys – 1 faj
o Pireneusi pézsmacickány (Galemys
pyrenaicus)
Vakondformák
A vakondformák (Talpinae) alcsaládba 4
nemzetség, 9 nem és 26 faj tartozik
 Amerikai cickányvakondok nemzetsége
(Neurotrichini) – 1 nem, 1 faj
o Neurotrichus (Günther, 1880) – 1 faj
 Amerikai
cickányvakond
(Neurotrichus gibbsii)
 Hosszúfarkú
vakondok
nemzetsége
(Scaptonychini) – 1 nem, 1 faj
o Scaptonyx (Milne-Edwards, 1872) – 1
faj
 Hosszúfarkú vakond (Scaptonyx
fuscicaudatus)
 Valódi vakondok nemzetsége (Talpini) – 5
nem, 22 faj
o Euroscaptor (Miller, 1940) – 6 faj,
délkelet-ázsiai vakondok
 Euroscaptor grandis
 Euroscaptor klossi
 Euroscaptor longirostris
 Euroscaptor micrura
 Euroscaptor mizura
 Euroscaptor parvidens
o Mogera (Pomel, 1848) – 5 faj, keletázsiai vakondok
 Japán vakond (Mogera wogura)
 Kis
japán
vakond
(Mogera
imaizumii)
 Sado vakond (Mogera tokudae)
 Mogera insularis
 Ryukyu-szigeteki vakond (Mogera
uchidai)
o Parascaptor (Gill, 1875) – 1 faj
 Fehér farkú vakond (Parascaptor
leucura)
o Scaptochirus (Milne-Edwards, 1867) – 1
faj
 Rövid arcú vakond (Scaptochirus
moschatus)
o Talpa (Linnaeus, 1758) – 9 faj
 Közönséges
vakond
(Talpa
europaea)
 Szibériai vakond (Talpa altaica)
 Földközi-tengeri vakond vagy más
néven vak vakond (Talpa caeca)
 Kaukázusi vakond (Talpa caucasica)
 Fekete-tenger vidéki vakond (Talpa




levantis)
Ibériai vakond (Talpa occidentalis)
Római vakond (Talpa romana)
Balkáni vakond (Talpa stankovici)
Perzsa vakond (Talpa streeti)
 Japán
cickányvakondok
nemzetsége
(Urotrichini) – 2 nem, 2 faj
o Dymecodon – 1 faj
 Japán
hegyi
cickányvakond
(Dymecodon pilirostris)
o Urotrichus (Temminck, 1841) – 1 faj
 Japán cickányvakond (Urotrichus
talpoides)
kretowina [kopiec ziemi wykopany przez kreta;
kretowisko],
kretowisko
[kopczyk
spulchnionej ziemi, wyrzucanej na
powierzchnię przez ryjącego kreta] –
vakondlyuk, vakondtúrás
kretowisko [kopczyk spulchnionej ziemi,
wyrzucanej na powierzchnię przez
ryjącego
kreta]
–
vakondtúrás;
vakondoklyuk
kretyn [1. pogard. człowiek ograniczony, tępy;
2. człowiek
dotknięty
kretynizmem],
kretynka – (fr.) cretin, kretén; (orvosi)
kretenizmusban szenvedő; gyengeelméjű,
agyalágyult, hülye, idióta (ffi/nő); hólyag
kretynizm (idiotyzm, debilizm, imbecylizm)
[1. pogard. coś bezsensownego i głupiego;
2. pogard. czyjeś ograniczenie umysłowe i
tępota; 3. wrodzona choroba powodująca
niedorozwój umysłowy i fizyczny, 4.
matołectwo, obecnie nieużywany termin
oznaczający
niedorozwój
umysłowy
ciężkiego stopnia powstały w wyniku
wrodzonej pierwotnej niedoczynności
tarczycy] – (fr.-lat.) kretinizmus, kreténség,
(orvosi) hülyeség; a testi és szellemi fejlődés
visszamaradása a pajzsmirigy elégtelen
működése következtében
kretyński, -a, -ie [cechujący kretyna; głupi,
idiotyczny] – kretén, idióta, hülye
krew (sanguis) [1. czerwony płyn krążący w
układzie
naczyń
krwionośnych
kręgowców,
dostarczający
tlen
i
substancje
odżywcze
do
tkanek;
2. temperament, zwłaszcza żywy, bujny;
3. pochodzenie, pokrewieństwo, rasa; 4.
(łac. sanguis, gr. haima, hebr. dahm) od
dawien dawna uchodzi za siedzibę duszy i
życiowej siły; symbolicznie jest bliska ›
ogniowi i › Słońcu. Grecy pozwalali krwi
spływać do grobów zmarłych, aby ich
cieniom dać siłę życiową; Goethe określa
ją tajemniczo jako „sok zgoła szczególny”.
2912
U różnych ludów wróżbici pili krew, aby
wprowadzić się w stan ekstazy; w kulcie
Kybele i Mitry zanurzano ich rytualnie we
krwi ofiarnych › byków (› ofiara), którą
uważano za oczyszczającą i przynoszącą
siłę. W ceremoniach inicjacji wielu grup
etnicznych młodzieńcy piją krew swych
starszych współplemieńców, lub są nią
skrapiani, by symbolicznie zrównoważyć
quantum krwi matczynej, z którym
przychodzą na świat; w wielu plemionach,
w życiu dorosłym, mężczyźni dokonują
cyklicznie nacięć prącia, by upuścić pewną
ilość krwi, co ma stanowić równoważnik
oczyszczającej kobietę menstruacji. Z
drugiej strony jednak rozpowszechnione
jest również wyobrażenie, że krew kala
człowieka; toteż przede wszystkim u
ludów
pierwotnych
kobiety
miesiączkujące lub te, które urodziły
dziecko, poddawane są określonym rytom
odosobnienia i oczyszczenia. U niemal
wszystkich
walecznych
plemion,
wojownicy w ceremonii braterstwa krwi,
dokonywali jej zmieszania poprzez
przyłożenie
do
siebie
naciętych
przedramion.] – vér (sanguis) [folyékony
kötőszövet, melynek kb. 44 %-át alakos
elemek,
56
%-át
folyékony
elem
(vérplazma) alkotja. Méhen belül a vér
sejtes elemeinek a képződése elsősorban a
májban és a lépben történik, majd születés
után a vörös csontvelőben (medulla ossium
rubra) folytatódik a képzés. Vörös csontvelő
a hosszú csöves csontok középső részében,
illetve egyes lapos csontokban található. Az
alakos elemek háromfélék: vörösvértest
(erythrocyta), fehérvérsejt (leukocyta) és
vérlemezke (thrombocyta).] (to jest we
krwi: ez a vérében van); vérség, vérrokonság
krew [1. stanowi ona jedną dwunastą część wagi
ciała człowieka. Bez niej nie byłoby
wzrostu i nie byłoby życia. Nawet narody
pogańskie widziały we krwi coś
tajemniczego. U Hebrajczyków była
siedliskiem duszy, tzn. życia, albo i
utożsamiano ją z życiem cielesnym. Nie
wolno było jej spożywać. Ponieważ w krwi
jest życie; krew Abla mogła wołać do
Boga. Bóg jest życiem i dlatego ze
specjalną pieczą krew otaczano. Człowiek
ma życie od Boga i od Niego, jako
Stwórcy, nadany jest człowiekowi pęd do
chronienia i zachowania własnego życia.
Bóg pomści każdego przelewającego krew.
Poszanowanie dla krwi (ludzkiej i
zwierzęcej) widać także wyraźnie w
Nowym Testamencie. Kto przelał za
drugiego swą krew, ten dał, co miał
-
Wersja 01 01 2017.
najdroższego: życie swoje. To uczynił
Chrystus za ludzi, pokazując przez to, jak
cennym w oczach Boga jest życie
człowieka. On się nie mścił, nie złorzeczył,
ale błogosławił i miłował. Przy łamaniu
chleba chrześcijanie oddają Chrystusowi
specjalny szacunek za ofiarowanie się za
człowieka. 2. księgi ST nazywają krew
"duszą", bo ona jest siedliskiem życia. A
ponieważ życie należy do Boga, przeto
spożywanie krwi było ludziom zabronione.
Krwią zwierząt ofiarowanych skrapia się
ołtarz. Dokonuje ona pojednania z
Bogiem, pieczętuje zawierane z Nim
przymierze, czyni z zawierających je
jakby krewnych, najściślej ze sobą
złączonych. Przelana zaś krew człowieka
woła z ziemi o pomstę do Jahwe. W NT
Sobór Apostolski tymczasowo utrzymuje
w mocy zakaz spożywania krwi (Dz
15,20.29). Na tle znaczenia krwi w
ofiarach ST można zrozumieć sens
przelania krwi przez Jezusa Chrystusa.] –
vér [Isten már Nóé idejétől kezdve megtiltja
az embernek a vér fogyasztását (1Móz 9,4).
Ezt a tilalmat az ÚSZ is fenntartja (ApCsel
15,20-29). Gyakran azonos értelmű az "élet"tel (1Móz 9,4; 3Móz 17,11.14; 5Móz 12,23).
Nincs bűnbocsánat vérontás nélkül (1Kor
11,25; Ef 2,13; Zsid 9,22; 1Pt 1,2.19). Ezért
az ÓSZ teljes áldozati rendje előképe Jézus
Krisztus áldozati halálának a kereszten, Aki
vére által örök megváltást szerzett
mindazoknak, akik Benne hisznek (Zsid
9,11-14).]
krew bluznęła – kifröccsent a vér
krew broczy – vér szivárog v. csorog
krew bucha z rany – a vér ömlik v. előtör a sebből
krew idzie mu z nosa – vérzik az orra; dől v. folyik
az orra vére, vérzik az orra
krew (komu) ciecze – vérezni (vérzik)
krew konserwowana [krew pobrana od dawcy,
poddana specjalnym zabiegom w celu
niedopuszczenia do jej skrzepnięcia] –
konzervált vér; vérkonzerv
krew krzepnie – a vér megalvad
krew krzepnie w żyłach – erekben meghűl a vér
krew leci – a vér ömlik v. folyik
krew mu ciecze – folyik a vére, vérzik
krew mu/jej idzie z nosa vérzik az orra
krew mu/jej uderza do głowy – fejébe tódul a vér
krew mu/jej uderzyła do głowy – a vér az arcába
szökött
krew mu z nosa ciecze – ömlik az orra vére; vérzik
az orra
krew napłynęła do głowy – a vér a fejébe szállt v.
tódult
2913
krew nie woda – (közm.) a vér nem válik vízzé;
heves vérmérsékletű
krew rzucił mu się nosem – vér buggyant az
orrából
krew tętni w żyłach – a vér lüktet az erekben
krew tętnicza [krew płynąca w tętnicach, mająca
barwę jasnoczerwoną, zawierająca dużo
tlenu] – vénás v. lüktető vér
krew tryska fontanną – a vér sugárként ömlik
krew uciekła komuś z twarzy – kiszökött a vér az
arcából; elsápadt
krew uderzyła mu do głowy – fejébe tódult a vér
krew w moich żyłach krzepnie – megfagy v.
megdermed az ereimben a vér
krew w żyłach krzepnie – ereiben megfagy v.
megdemed a vér [gdy mu już krew w żyłach
krzepnie: amikor már az ereiben megfagy a
vér]
krew w żyłach moich stanęła – ereimben
megdermedt v. elhült bennem a vér; elállt a
szívverésem
krew z mlekiem – (átv.) pirospozsgás (arcú); majd
kicsattan
(cera
krew
z
mlekiem:
pirospozsgás arcszín); viruló egészségű, jó
arcszínű (egyénről)
krew z rany trysnęła – sugáralakban ömlött a
sebből a vér
krew zasila wszystkie komórki ciała – a vér a test
minden sejtjét táplálja
krew zastygła mu w żyłach – megfagy a vér az
ereiben
krew zawrzała – (átv.) a vér felforrt
krew żylna [krew płynąca w żyłach, mająca
barwę ciemnoczerwoną, zawierająca dużo
dwutlenku węgla] – vénás v. eres vér
krew się leje – ömlik a vér
krew się we mnie burzy – (átv.) forr bennem a vér
krew strumieniem ciekła – patakokban folyt a vér
krew ścięła się w żyłach – megfagyott v.
megdermedt a vér az ereiben
krewa [1. pot. fiasko, niepowodzenie; 2.
potocznie: fiasko, niepowodzenie] –
sikertelenség, pech
-
Wersja 01 01 2017.
krewetka [1. skorupiak o dziesięciu odnóżach i
ciele
okrytym
cienkim,
barwnym
pancerzem; 2. skorupiak długości 2-30 cm,
poławiany masowo ze względu na smaczne
mięso] – rák, tengeri rák, garnélarák [1.
krewetka bałtycka Palaemon adspersus, z
rodziny Palaemonidae; 2. Krewetka];
tengeri csiga
krewetka piaskowa (Crangon crangon) [zob.
garnela] – garnéla (Crangon Crangon,
Palaemonidae,
Eucyphidae)
[Minden
tengerben, óceánban valamelyik fajuk a több
ezerből előfordul.]
krewetkowy, -a, -e – garnélakrewić [1. pot. nie spełniać czyichś oczekiwań lub
własnych zobowiązań; 2. potocznie:
sprawić zawód, nie dotrzymać słowa] –
tréfát űzni; csalódást okozni
krewić komu – csalódást okozni vkinek
krewki, -a, -ie [pełen temperamentu, gwałtowny,
porywczy; też: świadczący o takich
cechach] – vérmes, heves, lobbanékony,
ingerlékeny
krewki charakter – vérmes v. heves természet
krewko – élénken, hevesen
krewkość [słabość, delikatność, ułomność] –
vérmesség, vérmes természet
krewniacki, -ia, -ie; krewniaczy, -a, -e – rokonkrewniactwo – rokonság, vérségi kötelék
krewniaczka – nőrokon, (női) vérrokon
krewniak [1. osoba mająca z kimś wspólnego
przodka; 2. zwierzę, roślina podobne do
innego zwierzęcia, innej rośliny] – rokon,
vérrokon, atyafi
krewny,
-a,
-e
[gwarowo,
potocznie:
1. mający do spłacenia jakąś sumę
pieniędzy; winien; 2. mający wobec kogoś
dług wdzięczności] – rokon, vérrokon;
hozzátartozó
krewny [człowiek, którego łączą z kimś związki
pokrewieństwa] – rokon (ffi), atyafi
krewna, krewniaczka – nőrokon
krewni – rokonság, vérrokonok
krewni w linii wstępnej, krewni wstępni
[przodkowie w linii prostej] – ősök, elődök
krewni w linii zstępnej, krewni zstępni [krewni
pochodzący od wspólnego przodka w linii
prostej] – utódok, leszármazottak
krewny po kądzieli – (dawno) anyai ágon rokon
krewny po linii wstępnej – felmenő ági rokon
krewny po mieczu [krewny ze strony ojca] – apai
részről, férfiágon rokon; fegyvertárs
krewny w linii prostej [osoba będąca czyimś
przodkiem lub potomkiem] – egyenes ági
rokon
Krewo (biał Крэва - Kreva) [miasto
średniowiecznej
Litwy.
Miejscowość
znajduje się na terytorium obecnej
Białorusi, w obwodzie grodzieńskim.] –
Krewo (litván város)
2914
Juan de Pantoja de la Cruz - Isabel de Valois
kreza (zob. kryza) [1. dawn.nm. Kröss 'kołnierz
koszuli' (dziś Gekröse 'kreza; krezka; flaki')
od
kraus
'kędzierzawy';
okrągły,
marszczony, plisowany lub fałdowany
kołnierz a. mankiet; 2. Kreza, kreza,
kryza, od niemiec. kraus, kędzierzawy,
pomarszczony i Gekröse, wnętrzności
pomarszczone, poszła nazwa wielkich
pomarszczonych kołnierzy, których moda
panowała w Polsce za Zygmunta III i
Władysława IV, a które w postaci małych
niewieścich krezek przetrwały do naszych
czasów. 3. rodzaj marszczonego kołnierza,
okalającego szyję na całym jej obwodzie.
Szyto je z cienkiego płótna, lub cienkiej
koronki,
przeważnie
igiełkowej
i
zaprasowywano w duże ósemkowe fałdy.
Pod koniec XVI wieku w Hiszpanii krezy
osiągnęły w obwodzie prawie szerokość
ramion kobiecych. Równocześnie przez
podniesienie tylnej części krezy do góry
nadano im skośne nachylenie. Krezy o
większym
obwodzie
trzeba
było
usztywniać metalowym drutem by nie
traciły kształtu. 4. kołnierz fałdowany i
usztywniony,
obszyty
koronką.
Początkowo wprowadzony do mody
hiszpańskiej, następnie (XVI w.) do
europejskiej, utrzymujący się w modzie
kobiecej i męskiej do poł. XVII w. 5.
-
Wersja 01 01 2017.
fałdowany kołnierz noszony w XVI i XVII
wieku; kryza, fryza] – fodor, bodor;
körgallér
krezka [1. mała kreza; 2. część otrzewnej
odchodząca od grzbietowej ściany jamy
brzusznej, osłaniająca i podtrzymująca
narządy wewnętrzne; 3. mała kreza; anat.
dwublaszkowy fałd grzbietowy otrzewnej,
podtrzymujący różne narządy jamy
brzusznej (jak jelita, jajniki) i będący
pomostem dla naczyń krwionośnych i
limfatycznych; w l.mn. flaki cielęce] – 1.
fodrocska; fodor, bodor; 2. zsigerek,
belsőségek; (bonctan) bélfodor
krezka jelita cienkiego – vékonybélfodor
krezka wyrostka robaczkowego – vakbélfodor
krezol [1. związek aromatyczny z grupy fenoli,
występujący w smole węglowej i drzewnej;
2. (wzór sumaryczny: C7H8O, nazwa
systematyczna:
metylofenol
lub
hydroksytoluen) to fenolowy związek
aromatyczny
otrzymywany
przez
destylację smoły pogazowej, ropy naftowej
lub syntetycznie. Jest on też obecny w
dymie tytoniowym.] – (gör.) krezol;
(vegytan)
a
fenol
metilszármazéka;
kőszénkátrányból nyert fertőtlenítő szer
krezolowy, -a, -e – krezolkrezus [1. człowiek bardzo bogaty; 2. łac.
Croesus z gr. Kroisos, ostatni król Lidii (od
ok. 560 do 546 p.n.e.) w Azji Mn., słynny z
niesłychanych bogactw; por. Herodot
(Dzieje, 1, 50); Teokryt (8, 53; 10, 32).
bogacz, milioner] – (lat.) Croesus (gr.)
Kroisos; (tört.) krőzus; mesés gazdagságú
ókori király, (átv.) nagyon gazdag ember
krezusowy, -a, -e [przymiotnik od: krezus] –
krőzusi
krezusowa fortuna – krőzusi gazdagság, hatalmas
jólét
kręcąc ogonem – farkcsóválva
kręcący w nosie – orrfacsaró; orrcsavaró
kręcący się – jövőmenő
kręcenie – csavarás, forgatás; sodrás, pergetés,
tekerés, fordítás, bodorítás; csűrés-csavarás,
kertelés
kręcenie filmu – filmforgatás
kręcenie nici – fonálsodrás
kręcenie nosem – orrfintorgatás
kręcenie się – csavarodás, forgás, csűrés-csavarás,
kibúvó
kręcicki, -a- ie [żartobliwie: taki, który się ciągle
kręci, ruchliwy] – nyugtalan ember
kręcić [1. nadawać czemuś ruch obrotowy,
poruszać czymś w koło; 2. zwijać coś lub
robić coś przez zwijanie czegoś;
2915
3. wykonując koliste ruchy, ucierać jakieś
produkty spożywcze na jednolitą masę;
4. pot. kłamać, oszukiwać; 5. pot. kierować
kimś lub czymś według swej woli; 6. pot.
fascynować lub podniecać kogoś; 7. pot.
dzwonić do kogoś; 8. pot. robić zdjęcia do
filmu; 9. pot. jechać na rowerze] –
csavarni, tekerni, forgatni; sodorni, kavarni;
pergetni; (tarczą telefonu) tárcsázni,
feltárcsázni; (nie mówić prawdy) kertelni;
ötöl-hatol; (oszukiwać) szélhámoskodni;
csalni; szédelegni; (sp) kerékpározni,
biciklizni, bringázni
kręcą się w drobną kaszkę – körbe-körbe
forognak
kręci mi się w głowie – szédülök, forog v.
kóvályog a fejem
kręci mi się w głowie, gdy jadę samolotem –
szédülök, ha repülőgépen utazom
kręci w nosie – csavarja, tekeri vmi az orrát
kręcić bicz na kogoś – ostort suhogtatni vki fölött
(vkire fogát feni, gondja lesz rá)
kręcić bicz z piasku – [homokból ostort fonni]
fából vaskarika
kręcić film – filmet forgatni
kręcić film wideo – (videóra felvenni) filmet
forgatni
kręcić głową – fejet csóválni (csóválja a fejét)
kręcić głową z niezadowolenia – elégedetlenül
rázza a fejét
kręcić kierownicą – a kormánykereket elfordítani
v. tekerni
kręcić koło – kereket forgatni
kręcić korbą – a hajtókart elforgatni v. megforgatni
kręcić na siebie bicz – maga alatt vágja a fát
kręcić nici – fonalat sodorni
kręcić nosem – fintorogni, fintorgatni; orrát
fintorgatja
kręcić ogonem – farkat csóválni (farkát csóválja)
kręcić papierosa – cigarettát sodorni
kręcić piruety – piruettezni
kręcić tarczą – tárcsázni
kręcić wąsy – bajuszt pödörni (bajszát pödri)
kręcić (kręcać) włosy lokówką – hajat besütni
kręcić się (koło kogo/czego) [1. być wprawionym
w ruch obrotowy, obracać się w koło;
2. poruszać się w różnych kierunkach po
jakimś terenie, być w ciągłym ruchu,
często
zmieniać
miejsce
pobytu;
3. zmieniać często pozycję, nie mogąc
ustać ani usiedzieć na miejscu; 4. o
włosach: układać się w loki] – 1.
csavarodni, forogni, tekeredni, sodródni,
keringeni; peregni, pörögni; (droga)
kanyarogni; kanyarodni; (włosy) göndörödni;
-
Wersja 01 01 2017.
2. csavarogni, ide-oda járkálni sürgölődni,
forgolódni; sürögni-forogni (vki/vmi körül);
(nici) sodródni; (włóczyć) csavarogni,
tekeregni; (na krześle) izegni-mozogni,
fészkelődni; (w złym zamiarze) ólálkodni,
sündörögni; (obracać się w koło) forogni,
pörögni,
sürögni-forogni;
(włosy)
göndörödni; (ágyban) hánykolódni
kręci mi się w głowie – szédülök, zúg a fejem
kręci się jak fryga – (közmondás) forog, mint a
pörgettyű
kręcić się (koło czego) – settenkedni, sündörögni
(vmi körül)
kręci się na języku – a nyelvem hegyén van; a
nyelvemen van
kręcić się koło czego – sürgölődni v. sündörögni
vmi körül; foglalkozni vmivel
kręcić się (komu) w głowie – elszédülni; szédelegni
kręcić się na kreśle – fészkelődik a széken
kręcić się w kółko – körbeforogni; körbe-körbe
forogni
kręcić się wokoło – körbe forogni
kręcić się z niecierpliwośca – (türelmetlenül)
izegni-mozogni, sürgölődni, forgolódni
kręciek [1. zob. kołowacizna w zn. 1.; 2. daw.
obłąkanie, obłęd; 3. potocznie: obłąkanie,
obłęd, kołowacizna] – kergekór, kergeség
kręcony, -a, -e – göndör, tekert; csavart, sodort,
fonott, forgatott, pergetett, cérnázott
kręcone schody – csigalépcső
kręcone włosy – göndör haj
kręcony papieros – sodort cigaretta
kręcony stolek – forgószék, zongoraszék
kręg, krąg [człon kręgosłupa zbudowany z
trzonu i łuku tworzących kanał, przez
który przechodzi rdzeń kręgowy] –
korong, kör, karika; tekercs, tárcsa, abroncs,
karima, gyűrű; (átv.) kör, tér, terület
kręg guziczny – farkcsigolya
kręg lędźwiowy – ágyéki csigolya
kręg myśli – (átv.) gondolatkör
kręg obrotowy [kręg szyjny, umożliwiający
obracanie głowy] – nyakcsigolya
kręg piersiowy – hátcsigolya
kręg szczytowy [zob. atlas w zn. 5.] –
csúcscsigolya
kręg szyjny – nyakcsigolya
kręgi – (anatómia) csigolya (vertebra); csigolyák,
csigolyasor
kręgi piersiowe (łac. Vertebrae thoracicae, skrót
Th) [12 kręgów należących do odcinka
piersiowego kręgosłupa człowieka. Kręgi
odcinka piersiowego mają powierzchnie
stawowe, którymi łączą się z żebrami. Na
wyrostkach poprzecznych mają tzw. dołki
2916
żebrowe służące do połączenia z żebrami
(dokładniej
z
guziczkiem
żebra
znajdującym się na jego tylnym końcu),
dołki stawowe znajdują się również na
krawędziach trzonów. Dołki żebrowe
sąsiadujących ze sobą trzonów tworzą
połączenie stawowe z główką żebra.
Kolejną charakterystyczną cechą kręgu
piersiowego jest długi, nierozdwojony na
końcu
wyrostek
kolczysty,
który
skierowany jest ku dołowi, dzięki czemu
wyrostki kolejnych kręgów nachodzą na
siebie dachówkowato. ] – csigolyák
(vertebra, vertebrae) [a gerinc csontos
alkotórészeit alkotják]
kręgi polarne [zob. koła biegunowe] – futókör
kręgiel [figura kształtem przypominająca
butelkę, służąca do gry w kręgle] –
tekebábu, kuglibaba; (kręgle) tekejáték, kugli
kręgielek – kuglicska, tekécske
kręgielnia [pomieszczenie do gry w kręgle z
urządzeniem do ustawiania figur i torem
do toczenia kul; też: samo to urządzenie z
torem] – tekepálya, kuglipálya
kręgiem [dookoła, w koło] – körbe, körül
kręglarstwo – teke, kugli; bowling
kręglarz – tekejátékos
kręgle (ang. bowling) [1. gra polegająca na
rzucaniu dużej kuli wzdłuż wąskiego toru,
w celu zbicia maksymalnej liczby figur; 2.
(u Zygmunta Glogera) Kręgle, stara
zabawa, polegająca na ciskaniu po
deskach lub ubitej ziemi kul drewnianych
do mety, na której ustawione są kręgle.
Ksiądz Kluk pisze, iż „kręgle do grania
bywają olszowe, kule grabowe.” Kręgle
bywały
nietylko
ulubioną
zabawą
rzemieślników po miastach, ale także dość
powszechną rozrywką zakonników po
dawnych klasztorach, a deski do tej
zabawy znajdowały się ułożone, zwłaszcza
na małych pochyłościach, w wielu
ogrodach szlacheckich.] – teke, tekézés;
kugli; (ang.) bowling
kręgosłup (łac. collumna vertebralis) [część
szkieletu, stanowiąca jego główną oś i
podporę] – gerinc; gerincoszlop (columna
vertebralis); hátgerinc
Kręgowce (Vertebrata, od łac. vertebra – kręg)
[najliczniejszy
podtyp
strunowców
(Chordata),
mocno
zróżnicowany
morfologicznie; obejmujący kręgouste,
ryby, płazy, gady, ptaki i ssaki.
Dotychczas
opisano
około
58 000
gatunków kręgowców, co stanowi około
5% opisanych gatunków zwierząt.
Wielkość
współcześnie
żyjących
-
Wersja 01 01 2017.
kręgowców waha się od 7,7 mm u żab
Paedophryne amauensis do 33,9 m u
płetwala
błękitnego.]
–
gerincesek
(Vertebrata) [közéjük olyan bilaterális
szimmetriájú,
embrionális
állapotban
szelvényes jellegeket mutató, újszájú
(Deuterostomata)
állatokat
sorolunk,
amelyeknél
az
egyedfejlődés
korai
szakaszában megjelenő gerinchúr (chorda
dorsalis) indukáló hatására (neuruláció)
ektodermális csőidegrendszer, valamint
ennek védelmére mezodermális eredetű
gerincoszlop (columna vertebralis) és
koponya (cranium) alakul ki. A csigolyák
közötti porcok közepe (nucleus pulposus) a
gerinchúr maradványa.]
Tradycyjny podział systematyczny
Przedstawicielami żuchwowców są:





Ryby (Pisces)





kostnopancerne (Osteostraci)
Płazy (Amphibia)
Gady (Reptilia)
Ptaki (Aves)
Ssaki (Mammalia)
Przedstawicielami bezżuchwowców są:
anaspidy (Anaspida)
heterostraki (Heterostraci)
śluzice (Myxini)
minogi (Cephalaspidomorphi)
Przedstawicielami konodontów są:
 protokonodonty (Protoconodonta)
 parakonodonty (Paraconodonta)
 eukonodonty (Euconodonta)
Hagyományos osztályozás
A gerincesek főbb osztályai a hagyományos
felfogás szerint, a leírt fajok számával.
1. Halak (Pisces) – 29 300
2. Kétéltűek (Amphibia) – 5918
3. Hüllők (Reptilia) – 8240
4. Madarak (Aves) – 9934
5. Emlősök (Mammalia) – 5416
Kladisztikus osztályozás
A gerincesek egyik lehetséges csoportosítása a
kladisztikus
szabályok
mérsékelt
figyelembevételével. (Az állkapocs nélküliek
egyes rendszertanok szerint nem tartoznak a
gerincesek altörzsébe, hanem a gerinchúrosokon
belül különálló taxonok, és a gerincesekkel együtt
a Craniata csoportot alkotják.)
 altörzs: Gerincesek
o altörzság: Állkapocs nélküliek (Agnatha
vagy Hemicraniota)
 osztály: Nyálkahalak (Myxini)
 osztály: Ingolák
(Cephalaspidomorphi)
 osztály: †Pteraspidomorphi vagy
2917
Heterostraci – kihalt
 osztály: †Thelodonti – kihalt
o altörzság: Állkapcsosok (Gnathostomata)
 osztály: †Páncélos őshalak
(Placodermi) – kihalt
 osztály: †Tövises őscápák
(Acanthodii) – kihalt
 osztály: Porcos halak
(Chondrichthyes)
 alosztály: Cápák és ráják
(Elasmobranchii)
 alosztály: Tömörfejűek
(Holocephali)
 főosztály: Csontos halak (Osteichthyes)
 osztály: Sugarasúszójú halak
(Actinopterygii)
 osztály: Izmosúszójú halak
(Sarcopterygii)
 alosztály: Bojtosúszójú halak
(Coelacanthimorpha)
 alosztály: Tüdőshalak (Dipnoi)
 főosztály: Négylábúak vagy
négyvégtagúak (Tetrapoda)
 osztály: Kétéltűek (Amphibia)
 osztály: Hüllők (Reptilia vagy
Sauropsida)
 alosztály: Anapszida hüllők
(Anapsida)
 alosztály: Diapszida hüllők
(Diapsida)
 osztály: †Emlősszerű hüllők
(Synapsida) – kihalt
 osztály: Madarak (Aves)
 alosztály: Futómadár-szabásúak
vagy lapos szegycsontúak
(Paleognathae)
 alosztály: Újmadárszabásúak
vagy tarajos szegycsontúak
(Neognathae)
 osztály: Emlősök (Mammalia)
 alosztály: Tojásrakó emlősök
(Prototheria)
 alosztály: Elevenszülő emlősök
(Theria)
 alosztályág: Erszényesek
(Marsupialia)
 alosztályág:
Méhlepényesek
(Eutheria)
kręgowiec [zwierzę posiadające kręgosłup
łączący się z czaszką, stanowiący oś
szkieletu kostnego lub chrząstkowego;
zwierzę kręgowe] – gerinces állat; gerinces
kręgowy, -a, -e [przymiotnik od: kręg] – gerinc-,
gerinceskrępa [gatunek klamry i narzędzia do
krępowania. Wziąć kogo w krępy,
-
Wersja 01 01 2017.
znaczyło wziąć do niewoli. Krępa u
kapelusza znaczyła skrzydło boczne.] –
csat fajta
krępować (krępuje) [1. o ubraniu: uniemożliwiać
swobodę ruchów; 2. mocno kogoś lub coś
wiązać, utrudniając lub uniemożliwiając
poruszanie się; 3. onieśmielać, żenować;
4. ograniczać czyjąś zdolność działania,
hamować w czymś] – megkötni, kötözni;
zsenírozni;
összeszorítani;
feszélyezni,
zavarni, terhelni, kínozni; korlátozni, gátolni,
megszűkíteni
krępować czyją swobodę a. wolność – korlátozni
vkinek a szabadságát
krępować się [1. być onieśmielonym, wstydzić
się; 2. wiązać samego siebie] – restelleni,
restelkedni, szégyelli v. restelli magát;
zavarban van, feszélyezve érzi magát,
zavartatja magát
krępująco – feszélyező módon
krępujący, -a, -e – zavaró, feszélyező
krępujące zachowanie – feszélyező magatartás v.
viselkedés
krępujący człowiek – feszélyező ember
krępująca sytuacja – nehéz helyzet
krępy, -a, -e [niewysoki, dobrze zbudowany];
krępawy, -a, -e – tagbaszakadt, vaskos,
zömök, köpcös, tömzsi, vastag
kręt [zob. moment pędu; wielkość wektorowa
charakteryzująca krzywoliniowy ruch
ciała] – (fiz.) lendület, iram; sebesség,
gyorsaság pillanata
krętacki, -a, -ie [przymiotnik od: krętacz] –
kertelő, csűrő-csavaró; szédelgő, csalárd,
szélhámos
krętackie wybiegi – csűrés-csavarás, mindenféle
kibúvók
krętactwo [oszukańcze tłumaczenie, kłamliwe
wywody;
matactwo,
kłamstwo]
–
szélhámosság,
szélhámoskodás,
csalás,
kertelés, csűrés-csavarás, szédelgés
krętacz [człowiek oszukujący, używający
wykrętów, wybiegów], krętaczka –
szédelgő, csaló, szélhámos, kertelő, csűrőcsavaró (ffi/nő)
krętak [chrząszcz wodny mający pancerz o
metalicznym połysku] – kézi fúró; (áll.)
keringőbogár
Krętak pospolity (Gyrinus natator) – vízsodró
bogár, közönséges keringőbogár
krętak pospolity (Gyrinus substriatus) [rodzina
krętkowate (Gyrinidae)] – közönséges
keringőbogár
2918
krętak pospolity
krętanina
[1. splot
przecinających
się
wielokrotnie linii; 2. krętactwo] – csűréscsavarás, kertelés; jövés-menés, sürgésforgás, szédelgés; csalás
krętek [1. bakteria o cienkim, spiralnie
skręconym ciele, żyjąca w wodzie lub
pasożytniczo;
2.
typ
bakterii
o
podłużnych, silnie skręconych kształtach;
spirochet] – (baktérium) spirochaeta
(csavarodott-hajlékony),
spirillum
(csavarodott)
krętek blady [bakteria wywołująca kiłę] – vérbajt
okozó baktérium
krętnica – csavar, propeller, légcsavar, menetes
csap; csigavonal, tekercsrúgó
kręto – kacskaringósan, görbén, kanyargósan
Krętogłów zwyczajny, krętogłów (Jynx torquilla)
[gatunek niewielkiego ptaka wędrownego
z rodziny dzięciołowatych (Picidae)] nyaktekercs (Jynx torquilla) [a madarak
osztályának harkályalakúak (Piciformes)
rendjébe, a harkályfélék (Picidae) családjába
tartozó faj]
kręty, -a, -e [1. pełen załamań, zakrętów;
2. nieszczery, mający kogoś wprowadzić w
błąd] – kanyargós, tekervényes, csavart,
kacskaringós, görbe, zegzugos, sodort
kręte schody – csigalépcső
kręta droga – tekergős v. kanyargós út
kręte drogi – (átv.) görbe utak
kręty labirynt – tekervényes útvesztő
krętymi drogami – kerülő úton
Krimhilda (Hilda) – Ildikó [germán eredetű
magyar női név. Arany János Buda halála
című eposza óta terjedt el a név, mely Attila
hun uralkodó feleségének, Krimhildának
(germán Hildegunde) a nevéből származik,
-
Wersja 01 01 2017.
akit 453-ban küldtek Attilának. Valószínűleg
egy germán hercegnő volt. A név rövidülése
a Hilda, Ilda, melynek latin nyelvű
szövegekben előforduló átirata az Ildico.]
kriochirurgia [jest metodą leczenia polegającą
na
miejscowym,
kontrolowanym
niszczeniu tkanek przez zamrożenie,
pozwala na bezkrwawe oddzielenie tkanki
zmienionej chorobowo, gojenie się rany
bez powikłań, pozostawia cienką i
delikatną bliznę] – kriosebészet
kriogeniczny, -a, -e – kriogén
kriogenika (gr. krios - zimno, genos - ród) [1.
technika wytwarzania i utrzymywania
bardzo niskich temperatur; 2. dziedzina
nauki (fizyki i techniki) zajmująca się
badaniem i wykorzystaniem własności ciał
w niskich temperaturach, uzyskiwaniem i
mierzeniem niskich
temperatur]
–
kriogenika; alacsony hőmérsékletek fizikája
kris [1. sztylet malajski o wężykowatej klindze i
bogato zdobionej rękojeści; 2. malajski
broń; sztylet malajski, zwykle o
wężykowatej klindze z bruzdami i często
małą haczykowatą wypustką. Sztylet stał
się narodowym symbolem Malejzi.
Zazwyczaj uzupełnia galową garderobę
arystokracji.] – (maláji) kris; fűrészes élő
maláji tőr
–
kristbaum [drzewko świąteczne, choinka]
[Słowniczek języka śląskiego] fiatal fenyő,
fenyőfácska; karácsonyfa
krnąbrnie – engedetlenül
krnąbrność
–
csökönyösség,
akaratosság,
makrancosság,
nyakasság,
makacsság,
engedetlenség
krnąbrny, -a, -e [niedający sobą kierować,
uparty, nieposłuszny; też: znamionujący
takie cechy] – dacos, durcás, makacs,
rakoncátlan; csintalan, szófogadatlan, nyakas
kroaza (fr. croisé ‘przeplatany’) [1. tkanina
bawełniana, wełniana lub jedwabna o
skośnym splocie; 2. bawełniana albo
jedwabna tkanina charakteryzująca się
2919
splotem ukośnym. Nazwana tak od
francuskiego słowa croix – krzyż, bądź
croisé - przeplatany. Niezwykle popularna
za
czasów
Stanisława
Augusta
Poniatowskiego, kiedy to do Polski dotarła
z Francji moda na paski i prążki.; 3.
technol.
wełniana,
bawełniana
lub
jedwabna tkanina o skośnym splocie; 4.
tkanina jedwabna lub bawełniana,
ukośnie prążkowana, od francuskiego
słowa "krzyż". Bardzo modna za
Stanisława Augusta, kiedy paski i prążki
były za przykładem Francji chętnie
noszone.] – (fr. croisé) fonalgó; 3 fonalas
sávolykötésü szövet, melyet gyakran
keresztbeszőttnek is neveznek
Stanisław August Poniatowski – Marcello Bacciarelli
(1731-1818)
krochmal [1. kleisty roztwór zagotowanej z
wodą mączki kartoflanej, używany do
usztywniania
tkanin;
2. mączka
skrobiowa,
służąca
zwykle
do
sporządzania tego roztworu; 3. zob.
skrobia] – keményítő
krochmal kartoflany – burgonyakeményítő
krochmalić [usztywniać tkaninę przez nasycanie
jej
krochmalem]
–
keményíteni,
kikeményíteni
krochmalić bieliznę – fehérneműt keményíteni
krochmalnia
[zakład
przemysłu
rolnospożywczego, przerabiający surowiec
(rośliny bogate w skrobię) na produkt –
mączkę skrobiową, zwaną potocznie
krochmalem.
Proces
technologiczny
polega na wypłukiwaniu ziaren skrobi i
następnie ich suszeniu. Produkt uboczny
to wycierka i wody odpływowe,
wykorzystywane m.in. jako pasza] –
keményítőgyár
krochmalny, -a, -e – keményítőkrochmalowy, -a, -e [przymiotnik od: krochmal]
– keményítő
krocie [1. duża ilość pieniędzy; 2. ogromna ilość
czegoś lub liczba kogoś] – ezrek, sokan
-
Wersja 01 01 2017.
krociowy, -a, -e [przestarzałe: wielki, ogromny
(w odniesieniu do wartości finansowych,
materialnych, np. krociowe zyski)] –
dúsgazdag
krociowa panna – dúsgazdag lány
krocz [zob. inochód] – poroszkálás, lépkedés
kroczący, -a, -e – lépő, lépkedő
kroczący ekskawater – lépegető exkavátor
krocze [1. okolica ciała między odbytem a
zewnętrznymi narządami płciowymi; 2.
(perineum) to region pomiędzy obszarem
genitalnym, a odbytem u obu płci.
Uważane za jedną z intymnych części
ciała.] – gát, töltés; (bonctan) crotch (alap)
[Y-alakú faelágazás; csúzli; az ember
lábainak szétválási helye a törzs alján]; gát
(perineum v. gát a hüvely és a végbélnyílás
közötti terület)
kroczek (1. cyrkiel służący do odmierzania
małych odcinków na mapach; 2. dwuletnia
mała ryba hodowana w rybackich
gospodarstwach w celach zarybieniowych)
– lépés, kis lépés, apró lépés; kétéves ponty
kroczowy, -a, -e – ágyékkroczyć [1. iść wolno, dostojnie; 2. dążyć do
czegoś] – lépni, lépegetni, lépkedni; haladni,
menni (megy), vonulni; mendegélni
kroczyć uczciwą drogą – becsületes úton járni
kroczyć utartymi drogami – taposott, járt úton
járni
-kroć [drugi człon wyrazów złożonych, tworzący
wyrazy oznaczające liczbę powtórzeń
czegoś] – -szeres, -szoros, -szörös
krogulczy, -a, -e – karvalykrogulec (Accipiter nisus (L., 1758)) [średni ptak
drapieżny z rodziny jastrzębiowatych,
zamieszkujący Europę, środkową i
wschodnią Azję oraz północną Afrykę.] –
karvaly (Accipiter nisus (L., 1758))
Przybliżone zasięgi podgatunków:
 A. nisus nisus - Europa
 A. nisus wolterstorffi – basen Morza
Śródziemnego
 A. nisus melaschistos - Himalaje
 A. nisus nisosomilis - Syberia.
kroić (kroję, kroisz) [krajać] + Ac. =T.– vágni,
nyesni, metszeni, szelni, szeletelni; szabni
(matriał, ruhát)
2920
kroić chleb – kenyeret szelni
kroić coś – szabni v. vágni vmit
kroić mięso – aprítani, húst vagdosni
kroić na części (kurczaka) – darabolni (csirkét)
kroić a. krajać ser – sajtot szeletelni
kroić suknię – női ruhát szabni
kroić tort – felvágni a tortát
kroić w kostkę – kockákra vágni v. vagdosni
kroić w paseczki – csíkokra vágni v. vagdosni
kroić w plastry – szeletekre vágni v. vagdosni
kroić wędlinę – felvágottat felszeletelni
krojc [krzyż] – [Słowniczek języka śląskiego]
kereszt
krojcok [mieszaniec (ras); osoba, której rodzice
pochodzili z dwóch różnych grup
etnicznych; mieszaniec polsko-śląski] –
[Słowniczek języka śląskiego] ) keverék
krojcung [skrzyżowanie] – [Słowniczek języka
śląskiego] keresztelés, kereszteződés; (biol)
keresztezés
krojczy [1. pracownik zakładu krawieckiego lub
przedsiębiorstwa
wytwarzającego
produkty
odzieżowe.
Zajmuje
się
wykrawaniem
elementów
materiału
(tkaniny, dzianiny, sukna, skór) na
ubrania. Do tego celu korzysta z
określonych schematów, szkiców, lub
szablonów; 2. pracownik krawiecki
zajmujący się krojeniem materiału na
ubrania] – szabász
krojcsyni
[wykwalifikowana
pracownica
krawiecka zajmująca się krojeniem
materiałów lub skór na ubrania] –
szabásznő
krojenie [rzecz. odczas. od: kroić] – szabás; vágás;
szeletelés
krojzoter
[żmija zygzakowata] (ziemia
lubliniecka) – [Słowniczek języka śląskiego]
Keresztes vipera (Vipera berus)
krok [1. ruch wykonywany przy chodzeniu,
polegający na uniesieniu i postawieniu
nogi; też: sposób chodzenia; 2. odległość, o
jaką posuwa się idący za każdym takim
ruchem;
3. sposób
poruszania
się,
stawiania nóg w tańcu, musztrze itp.;
4. działanie, posunięcie prowadzące do
osiągnięcia czegoś; 5. postęp w jakiejś
dziedzinie; 6. część ubrania okrywająca
krocze; 7. zob. krocze; 8. w starożytnym
Rzymie i w średniowieczu: miara
długości] – lépés; (átv.) lépés, eljárás,
cselekedet; (orvosi, anatómia) gát (krocze),
ágyék
krok jednostronny [krok narciarski
o
charakterystycznej, jednostronnej pracy
-
Wersja 01 01 2017.
rąk i nóg] – a láb és a kéz egyoldali
tevékenysége sízés során
krok naprzód, dwa krok wstecz – egy lépés előre,
két lépés hátra
krok przyśpieszony – gyors v. gyorsabb v.
gyorsított lépés
krok taneczny – tánclépés
krok za krokiem – lépésről lépésre
krok rozstawny – terpeszállás
krok w przód, dwa kroki w tył – egy lépést előre,
kettőt hátra
kroki – léptek; lépések
kroki nieprzyjacielskie – ellenséges lépések v.
mozdulatok v. hadmozdulatok
krokiet [1. ang. croquet 'jw. 1' z fr. dial. 'kij
hokejowy' od st.płn.fr. 'kij pasterski'
zdrobn. od croc 'hak' pochodzenia skand.
2. fr. croquet(te) 'jw. 2; cienka tabliczka
czekolady'
od
croquer
'chrupać'
dźwiękonaślad. - 1. sport. kilkuosobowa
gra towarzyska, w której każdy gracz
przetacza drewniane kule (swojej barwy)
uderzeniami drewnianego młotka przez
druciane bramki aż do pola; wybicie z
pola kuli przeciwnika. – rekreacyjna gra
popularna w XIX w (opisana m.in. przez
Lewisa Carrolla w Przygodach Alicji w
Krainie
Czarów),
polegająca
na
przeprowadzaniu kul przez bramki
uderzeniami drewnianego młotka. Przez
pewien czas krokiet był nawet dyscypliną
olimpijską. 2. kula z mięsa, ryżu a.
ziemniaków smażona w tłuszczu; rodzaj
kruchego, płaskiego ciasteczka.] – 1. (fr.)
croquette, krokett [összevagdalt s henger v.
gombóc formára összenyomott, zsírban
kisütött zöldség, burgonya v. hús; rizs v.
karfiollepény; sült vadszelet, rántott szelett,
sült gombóc], (ciastko) pogácsa; 2. (sport)
kroket, krokett, krokettjáték [több fagolyóval
és több kapuval játszott angol gyeplabdajáték (skót eredetű golffal rokon labdajáték)]
krokietować [w grze w krokieta: uderzać swoją
kulą kulę przeciwnika w celu uzyskania
prawa do odesłania jej na dalszą pozycję]
– krokettezni, krokettet játszani
krokietowy, -a, -e [przymiotnik od: krokiet] –
krokettkrokiety z ziemniaków – burgonyakrokett,
burgonyaropogós
krokiety z mięsa – húskrokett
krokiew [1. pochyła belka podtrzymująca
pokrycie dachu; 2. element konstrukcji
wiązara dachowego, pochyła belka
podtrzymująca pokrycie dachowe] –
tetőszék, tetőszerkezet, tetőváz, szarufa
krokiew dachowa – tetőszerufa, tetőgerenda
2921
krokiew kabłąkowa – íves szarufa
krokiew narożna [zob. krawężnica w zn. 1.] –
sarokszarufa
krokodyl [1. drapieżny gad o wydłużonym ciele
pokrytym tarczkami rogowymi, płaskiej
głowie z długim pyskiem i krótkich
nogach, żyjący w słodkich wodach krajów
tropikalnych; 2. wyprawiona skóra z tego
zwierzęcia lub jej imitacja; 3. podnośnik
hydrauliczny z dźwignią przegubową,
stosowany do podnoszenia samochodów
na małą wysokość; 4. ruchoma klapa pod
tylną częścią skrzydła samolotu] – (lat.)
krokodil, krokodilus; a páncélos hüllőknek
főként Afrikában élő fajtája
Krokodyl nilowy (Crocodylus nilotictus) [duży,
zielonawy krokodyl, żyjący w Afryce i na
Madagaskarze] – krokodil (Crocodylus
nilotictus)
krokodylowy, -a, -e; krokodyli, -ia, -ie
[przymiotnik od: krokodyl] – krokodil-;
(átv.) hamis
Krokosz barwierski (Carthamus tinctorius L.)
[gatunek rośliny jednorocznej z rodziny
astrowatych
(Asteraceae
Dumort).
Występuje na Bliskim Wschodzie] – kerti
pórsáfrány, más néven olajözön v. sáfrányos
szeklice (Carthamus tinctorius) [trópusi
afrikai származású, de nálunk is több helyen
termesztett, a fészkesek családjába tartozó
növény]
krokowy, -a, -e – lépés-; (bonctan) gát-, gáti,
perinaealis
kroksztyn [1. zakończenie belki stropowej
wysunięte przed lico muru lub wspornik
podtrzymujący gzyms, balkon itp.; 2.
-
Wersja 01 01 2017.
wystająca przed mur część belki
stropowej albo gzymsu; 3. (niem Kragstein
- wystający kamień) - zakończenie belki
stropowej wystającej przed elewację (lico)
budynku. Określenie używane jest także w
stosunku do podobnych z kształtu
elementów
architektonicznych
podtrzymujących np. balkon.] – (építészet)
gyámkő, konzoll, gyámpolc, (műszaki)
falikar; csapágybak
kroksztynowy, -a, -e – gyámkő-, konzollkrokus (Crocus) [1. bulwiasta bylina o dużych,
kielichowatych kwiatach fioletowych,
żółtych lub białych; 2. gatunek bulwiastej
byliny
należącej
do
rodziny
kosaćcowatych; szafran] – krókusz, sáfrány
(sárga, fehér, lila és cirmos virágú, kora
tavasszal virágzó növény)
krokwiowy, -a, -e [przymiotnik od: krokiew] –
szarufa- v. szarufának való
krom [tyle co: a) prócz, oprócz; z wyjątkiem; bez
b) mimo, pomimo] – (dawno) kivéve,
nélkül, anélkül, kívül, nem számítva, azon
felül
kromanioński, -a, -ie – Crô-Magnon-i
kromeczka [zdrobnienie od: kromka] – karéjka,
darabka
kromeczka chleba – egy karéj kenyér, egy szelet
kenyér
kromka[1. kawałek odkrojonego pieczywa; 2.
kawałek odkrojonego chleba, bułki itp.],
kromeczka – karéj, szelet, darabka
kromka chleba – egy karéj kenyér, egy szelet
kenyér
Kromlech [1. krąg z bloków kamiennych i
głazów, wznoszony w okresie neolitu lub w
początkach
epoki
brązu,
będący
prawdopodobnie miejscem kultu; 2. (z
celtyckiego crom - wygięty, lech - kamień)
- jest to krąg zbudowany z ustawionych
pionowo kamieni, często wokół grobowca.
Stawiane były w neolicie oraz w epoce
brązu, najczęściej na terenach Bretanii i
Anglii - pierwsze kromlechy pojawiły się w
drugiej połowie IV tysiąclecia p.n.e. Było
to najprawdopodobniej miejsce kultu i
zebrań plemiennych. Do najbardziej
2922
znanych należy Stonehenge, położenie
geograficzne: 51°10′44″N, 1°49′35″W. –
W Polsce spotyka się kręgi pochodzące z
okresu rzymskiego, o nieco odmiennej
konstrukcji. Przykłady takich kręgów
znajdują się między innymi w Grzybnicy
(Fragment kamiennego kręgu w Grzybnicy)
k. Koszalina oraz w Leśnie, Węsiorach i
Odrach na pograniczu woj. pomorskiego i
kujawsko-pomorskiego.]
–
(kelta)
kromlech; körben felállított kövekből álló
történelem előtti síremlék v. templom
kronflek [obcas, fleczek] – [Słowniczek języka
śląskiego] sarok, cipősarok
kronglas [1. Crown, kron – szkło optyczne o
dużej zawartości tlenku potasu (K2O),
stosowane do wyrobu soczewek i innych
elementów
optycznych.
Ma
niski
współczynnik załamania (w granicach
1,45-1,6; dla czystego 1,50-1,54) i niską
dyspersję (liczba Abbego ok. 60). Razem
ze szkłem flintowym stosowane do
korekcji aberracji chromatycznej w
układach optycznych np. achromatach.; 2.
(cron) szkło optyczne o dużej zawartości
tlenku potasu, stosowane do wyrobu
soczewek i innych elementów optycznych.
Ma niski współczynnik załamania (w
granicach 1,45-1,6) i niską dyspersję
(liczba Abbego ok. 60). Razem ze szkłem
flintowym
stosowane
do
korekcji
aberracja chromatycznej w układach
optycznych
np.
achromatach.]
–
koronaüveg (gyűjtőlencse)
kronika [1. chronologiczny zapis ważniejszych
wydarzeń z życia państwa, instytucji,
organizacji
itp.;
2. stały
przegląd
bieżących wydarzeń z różnych dziedzin
życia, zamieszczany w prasie, radiu lub
telewizji; 3. utwór literacki typowy dla
średniowiecza, zawierający opis wydarzeń
przeszłych lub współczesnych autorowi; 4.
chronologiczny spis wydarzeń, np.
kronika miasta, klasy, szkoły] – (gör.
kronikon) krónika, évkönyv; időrendben
előadott, puszta adatokat tartalmazó történeti
könyv [a középkori történetírás kezdetleges
műfaja, az események egyszerű feljegyzése
időrendi sorrendben]; vkinek v. vminek a
története; beszámoló az eseményekről; (w
gazecie) napi hírek; (w kinie) híradó;
filmhíradó, tévéhíradó
kronika codzienna – napi krónika
kronika filmowa [krótki filmowy materiał
dokumentalny,
rejestrujący
jakieś
wydarzenie;
też:
zestaw
takich
materiałów, wyświetlany dawniej w kinie
-
Wersja 01 01 2017.
przed projekcją filmu fabularnego] –
filmhíradó, híradó
kronika rodzinna – családi krónika
kronika rymowana – históriás ének
kronika sportowa – sporthíradó
kronika telewizyjna – TV híradó
kronikalny, -a, -e – filmhíradókronikarka – krónikaíró nő
kronikarski, -a, -ie – évkönyvi
kronikarsko – krónikaszerűen, évkönyszerűen
kronikarstwo – krónikairodalom
kronikarz
[1. autor
kroniki,
zwłaszcza
średniowiecznej; 2. osoba śledząca i
rejestrująca przebieg wydarzeń] – (gör.)
krónikaíró, krónikás; (tört.) évkönyvet író
személy;
történetíró;
valaminek
a
feljegyzője; (przy redakcji gazety) tudósító
kroniki klasztorne – kolostori évkönyvek v.
krónikák
kronlojchter [niem. Kronleuchter; żyrandol]
[Teatr Śląski im Stanisława Wyspiańskiego
w Katowicach]– csillár
kronselka [potocznie: oliwka kronselska] – (édes
almafajta)
kropeczka [zdrobnienie od: kropka] – pontocska,
pettyecske; petty
kropelka [zdrobnienie od: kropla] – csepp,
cseppecske
kropelka wody – egy csepp víz; a víz egy cseppje
kropiciel [ten, kto kropi] – csepegtető, permetező;
erősen verő
kropić (kropni) [I 1. polewać coś lub kogoś,
rozpryskując ciecz; 2. o deszczu: padać
drobnymi kroplami; II zob. kropnąć] – 1.
(deszcz) cseperegni, csepegni, szemerkélni,
szemeregni; 2. fröcskölni, befröcskölni,
spriccelni, permetezni, meghinteni, bevizezni
kropić bieliznę do prasowania – bevizezni a
fehérneműt (vasalás előtt)
kropić (kapuśniaczek) – szemerkél, szitál,
permetez
kropić kogo/co – megütni vkit/vmit
kropić czym – megütni vmivel
kropił go butem – megütötte az ostorral
kropić się [I 1. kropić, opryskiwać samego siebie;
2. kropić, opryskiwać się wzajemnie; II
zob. kropnąć się] – 1. (deszcz) cseperegni,
csepegni, szemerkélni, szemeregni; 2.
fröcskölődni, befröcskölődni, bevizeződni;
öngyilkos lesz; elesni, elvágódni; elugorni,
elszaladni vhová; tévedni, elszámítja magát
kropidełko [1. zdrobnienie od: kropidło; 2.
maczuga bojowa. Broń polska. XVIII w.]
– csepegtetőcske; buzogány, XVIII. sz-i
lengyel fegyver
2923
kropidło [1. miotełka z pęczkiem skręconych
wiórków
lub
metalowa
kulka
z
otworkami, osadzone na rączkach, służące
do kropienia wodą święconą; 2. roślina o
pierzastych liściach i drobnych, białych
lub różowych kwiatach; 3. Woda święcona
nabiera się z tego naczynia [tj. z kociołka]
za
pomocą
kropidła
(aspersorium,
aspergillum). Jest to zwykle pęczek
drobnych kędzierzawych wióreczków,
nastruganych z miękkiego drzewa,
osadzony na rękojeści drewnianej lub
innej, aby tylko nieulegającej rdzy. 4. jest
to sprzęt liturgiczny używany podczas
obrzędu aspersji (oczyszczenia). Poprzez
pokropienie wodą święconą w tym
zastępującym akt pokuty obrzędzie,
wierni wspominając swój własny chrzest
poddają się duchowemu oczyszczeniu. W
Piśmie Świętym czytamy: "Pokropisz
hizopem Panie, pokropisz aż nad śnieg
wybieleję". Kropidło stosujemy także przy
udzielaniu sakramentaliów: poświęceniu
różańców, medalików itp. Kropidło jest
używane także przy wizytach kolędowych;
gdy skrapiamy wodą święconą nasze
mieszkania, prosząc o błogosławieństwo
dla nas przez cały rok. Kropidło może być
metalowe lub sporządzone z trzciny.] –
csepegtető, locsoló, permetező, hintő;
szenteltvíz híntő; szentelő
Kropidło (Oenanthe L.) [rodzaj roślin z rodziny
selerowatych (Apiaceae Lindl.). Gatunkiem
typowym jest Oenanthe fistulosa L.] –
Borgyökér (Oenanthe L.) [Bördős borgyökér
(Oenanthe fistulosa L.)]
-
Wersja 01 01 2017.
Kropidło Lachenala (Oenanthe lachenalii C. C.
Gmel.) [gatunek rośliny z rodziny
selerowatych (Apiaceae Lindl.). Występuje
w Europie, największe populacje we
Francji i Anglii.] – (növ.) Oenanthe
lachenalii C. C. Gmel.
Kropidło piszczałkowate (Oenanthe fistulosa L.)
[gatunek roślin wieloletniej z rodziny
selerowatych]
–
Bördős
borgyökér
[Oenanthe fistulosa L. - (Borvirág, üres
borgyökér,
bösövény,
nadálydió,
nadálygumó, ostorindás haramag, vízi
mogyoró.) - Évelő. 30-80 cm. Töve a
csomókon gyökerező; vaskosabb gyökerei
répásak. Szára vaskos, kevés ágú és bördős.]
Kropidło wodne (Oenanthe aquatica (L.) –
Borgyökér v. Mételykóró
(Oenanthe
aquatica)
kropielnica [1. naczynie na wodę święconą,
umieszczane zwykle przy wejściu do
kościoła; 2. to inaczej zbiornik na wodę
święconą, umieszczany w kruchcie
(przedsionku) kościoła. Również niekiedy
kropielnicą nazywa się naczynie (tzw.
kociołek) z wodą święconą do pokropienia
wiernych
podczas nabożeństw
lub
2924
błogosławionych przedmiotów. Używamy
też słowa kropielnica na określenia małego
naczynia
na
wodę
święconą
umieszczanego w naszych domach. Od
XIV w. kropielnice ustawiane w
kruchtach bardziej upodobniały się do
chrzcielnic, jednakże nie miały jak one
przykrycia. Bywało i tak, że w kościołach
ustawiano nowe chrzcielnice, a dawne
przenoszono do kruchty, gdzie pełniły rolę
kropielnic.
W
nowszych
czasach
rozpowszechniły
się
kropielnice
przyścienne, przeważnie wykonywane z
marmuru kształtu owalnego, półkolistego
lub muszli (J. Kuczyńska, R. Witkowska).
Zgodnie ze zwyczajem żegnamy się,
umaczając dłoń w wodzie świeconej na
pamiątkę naszego chrztu wchodząc do
świątyni lub z niej wychodząc, a także gdy
wychodzimy z naszego domu do pracy, do
szkoły itp.] – szenteltvíztartó, szenteltvízhintő
kropielniczka
[mała
kropielnica]
–
szenteltvíztartó, szenteltvíz-hintő
kropienie – csepegtetés, permetezés; szentelés
kropka [1. punkt, kółko, plamka niewielkich
rozmiarów; 2. znak interpunkcyjny w
kształcie
okrągłej
plamki,
punktu
stawiany na końcu zdań oznajmujących,
po niektórych skrótach itp. lub znak
diakrytyczny o takim kształcie stawiany
nad
niektórymi
literami;
3. w
matematyce: znak mnożenia; 4. znak
graficzny krótkiego sygnału alfabetu
Morse'a w kształcie okrągłej plamki,
punktu; 5. znak muzyczny w kształcie
okrągłej plamki, zwiększający wartość
rytmiczną nuty o połowę; 6. w
interpunkcji to znak przestankowy
oddzielający, stawiany na końcu zdania] –
(.) pont, (●) petty, kis folt
kropka przy nucie – nyújtópont
kropka w kropkę – [pont a pontban] pontról
pontra; szakasztott, hajszál pontossággal,
mint két tojás
kropki [1. deseń na tkaninie, papierze itp., w
postaci wielu punktów, okrągłych plamek;
2. pot. materiał w taki deseń] – pettyek
kropkować [1. pokrywać coś kropkami;
2. wypełniać, zastępować opuszczoną lub
przeznaczoną do wypełnienia część tekstu
kropkami] – pontozni (…….), pettyezni,
pöttyözni (●●●●)
kropkowanie – pontozás, pettyezés
kropkowany, -a, -e [pokryty kropkami] –
pontozott; pettyes, pöttyös, babos
kropkowaty, -a, -e – pontozott, pontos, pettyes,
pettyezett
-
Wersja 01 01 2017.
kropla [1. mała ilość płynu, mająca postać kulki;
2. odrobina płynu; 3. zob. łezka w zn. 3.;
4. porcja szkła do uformowania wyrobu],
– csepp, csöpp
kropla deszczu – esőcsepp
kropla drąży skałę – a csepp kivájta a sziklát
kropla krwi – egy csepp vér; vércsepp
kropla w kroplę ojciec – szakasztott apja
kropla w morzu – csepp a tengerből; egy csöpp a
tengerben
kropla wody – vízcsepp, egy csepp víz
koplami – cseppenként
krople [lekarstwo w płynie, które zażywa się po
kilka kropli – cseppek
krople aloesowe – áloé cseppek
krople deszczu – esőcseppek
krople do nosa – orrcsepp
krople do oczu – szemcsepp
krople do uszu – fülcsepp
krople walerianowe [nalewka z kłącza waleriany,
stosowana jako lek uspokajający i
rozkurczowy] – valériáncsöppek
krople żołądlkowe – gyomorcseppek
kroplisto – cseppenként
kroplisty, -a, -e – csepegő, cseppfolyós
kroplisty deszcz – csepegő eső
kroplomierz [1. mała szklana rurka z gumową
nasadką, służąca do odmierzania płynu
kroplami; 2. przyrząd do dawkowania
kropli jakiejś cieczy] – csepegtető üveg,
cseppszámláló
kroplomierz do lekarstw – gyógyszercsepegtető
kroplowy, -a, -e – cseppkropelkowy, a, -e [przymiotnik od: kropelka] –
édes almakroplówka [podawanie pacjentowi kroplami,
zwykle dożylnie, krwi, glukozy, leków itp.
za pomocą specjalnego zestawu; też:
zestaw do tego zabiegu] – csepegtető,
dózisadagoló, infúzió
kropnąć — kropić II [1. pot. strzelić do kogoś lub
do czegoś z broni palnej; 2. pot. zastrzelić
2925
człowieka lub zwierzę; 3. pot. uderzyć
kogoś mocno; 4. pot. zrobić, powiedzieć,
napisać coś ze swadą, energicznie, szybko;
5. pot. szybko wypić porcję alkoholu;
6. pot. powiedzieć coś nieodpowiedniego;
7. pot. ukarać kogoś czymś; 8. pot. rzucić
czymś energicznie; 9. pot. głośno, nagle
wybuchnąć; 10. pot. przewrócić się] –
cseppenni, fröccsenni; (wypić) kihörpinteni,
felhajtani, kiinni, felnyakalni;
(zbić)
megütni, megcsapni, megverni; odavágni,
odacsapni; vágni, megvágni;
kropnąć czapkę o ziemię – a sapkát földhözvágni
kropnąć czym o co – odavágni vmit vmihez
kropnąć kieliszek wódni – felhajtani egy kupica
pálinkát
kropnąć kogo na twarz – pofonütni vkit,
kropnąć kogo w głowę – fejbekólintani vkit
kropnąć się — kropić się II [1. pot. uderzyć
wzajemnie jeden drugiego; 2. pot. pomylić
się w czymś; 3. pot. udać się dokądś
szybko; 4. pot. rzucić się gdzieś całym
ciałem, położyć się; 5. pot. uderzyć się;
6. pot. «przewrócić się»– öngyilkos lesz;
elesni, elvágódni; elugorni, elszaladni vhová;
tévedni, elszámítja magát
kropnąć się do miasta po zakupy – elugorni a
városba vásárolni
krosienka [mały warsztat tkacki do ręcznego
wyrobu wąskich tkanin; krosienko] – kis
szövőszék; himzőráma
krosienko [1. mały, ręczny warsztat tkacki, na
którym wyrabia się wąskie tkaniny;
2. rama, na której dawniej rozpinano
tkaninę przeznaczoną do haftowania] –
himzőráma
krosna, krosno [1. maszyna włókiennicza lub
ręczny warsztat tkacki do wytwarzania
tkanin, dywanów itp.; 2. drewniana rama
zastępująca ościeżnicę lub stosowana jako
jej uzupełnienie; 3. (Jak czytamy u
Zygmunta Glogera) Krosna, warsztat
tkacki, znajdujący się dawniej jako sprzęt
nieodzowny zarówno w każdej chacie
kmiecej,
jak
dworku
i
dworze
szlacheckim. Wszędzie bowiem wyrabiano
po domach płótna lniane na bieliznę,
pacześninę na worki i grubszą odzież,
samodział wełniany na siermięgi, oraz
mieszane tkaniny z lnu i wełny domowej
na kilimki, rańtuchy i ubiory zimowe. Na
krosienkach haftowały i wyszywały
jejmościanki pracowicie jedwabiem, pelą,
wełną, złotem i srebrem. Starowolski
wspomina, że w bogatszych domach
polskich miewano krosienka ze srebra, a
Józef Bohdan Zaleski uwiecznił krosienka
polskie ślicznym wierszem. Krosnami
-
Wersja 01 01 2017.
nazywano rodzaj klatki do noszenia szyb
szklanych, a stąd krośniarzem –
wędrownego wiejskiego szklarza.] –
szövőszék; (dawno) takácsműhely; üveges
ráma
krosna malarskie [zob. blejtram] – vakkeret,
blindráma
Krosno [miasto powiat grodzki w województwie
podkarpackim, również siedziba powiatu
krośnieńskiego] – Krosno (kárpátaljai
város)
Krosno Odrzańskie (niem. Crossen an der Oder)
[miasto powiatowe w województwie
lubuskim, w Dolinie Środkowej Odry, nad
Odrą u ujścia Bobru. Znajdują się tu
siedziby
Nadodrzańskiego
Oddziału
Straży Granicznej, komend powiatowych
straży pożarnej, policji i szpitala
powiatowego. W mieście zlokalizowany
jest garnizon wojskowy.] – Krosno
Odrzańskie (lengyel város az Odera partján,
a Lubusi vajdaságban)
krosta [1. wykwit skórny, pęcherzyk wypełniony
płynem
surowiczym
lub
ropą;
2. wypukłość na powierzchni wyrobu
ceramicznego; 3. zanieczyszczenie odlewu
żużlem] – pattanás, pörsenés; ótvar, kelés,
ragya, pörk
krosteczka [zdrobnienie od: krostka] –
pattanáska
krostka [mała krosta, zdrobnienie od: krosta;
krosteczka] – kiütés, pattanás
krostność – (matematika) többszörösség
krostowacieć
–
ótvarosodni,
himlősödni,
pörkösödni
krostowaty, -a, -e [pokryty krostami, pryszczaty;
krościaty] – pattanásos, pörsenéses; ótvaros,
ragyás, himlős, pörkös
krosty kiłowe – bujakóros kiütések
krosty wysypały się – az ótvar kiüt
krośniarka – szövőnő
krośniarz [robotnik pracujący w tkalni przy
krosnach] – szövő,szövőmunkás; takács
krośnieński, -a, -ie – krosnoi
krośniarzem [wędrownego wiejskiego szklarza] –
(dawno) falusi vándor üveges
krotnik fotoelektryczny [zob. fotopowielacz] –
fotósokszorosító
2926
krotochwila [1. zabawny utwór sceniczny oparty
na błahych konfliktach i intrygach;
2. daw. dowcip, figiel] – bohózat, tréfa;
(dawno) mulatság
krotochwilnie – mulatságosan
krotochwilny, -a, -e [żartobliwy, ucieszny,
zabawny] – mulatságos
krowa [1. dorosła samica bydła domowego, o
krępej budowie ciała, małych rogach i
gładkiej, krótkiej sierści; też: dorosła
samica innych ssaków przeżuwających;
2. obraźl. o kobiecie niezgrabnej, ociężałej,
leniwej; 3. pot. duży, ciężki przedmiot] –
tehén; debella, nagy kövér nő (herod-baba)
krowa da mleka – a tehén tejet ad
krowa dojna – fejőstehén
krowa jałowa – meddő tehén
krowa ma ostry język – a tehénnek érdes a nyelve
krowa mleczna – sok tejet adó, jól tejelő tehén;
tejelő tehén
krowa morska (Hydrodamalis gigas) [1. duży,
wymarły ssak morski o ciemnej, prawie
bezwłosej skórze; 2. wytępiony przez
człowieka wielki morski ssak z rzędu
syren
najbliżej
spokrewniony
z
diugoniami.
Zamieszkiwał
wody
północnego Pacyfiku blisko azjatyckiego
wybrzeża Morza Beringa.] – tengeri tehén,
Steller tengeri tehene [A fajról az első - és
egyetlen - részletes leírás egy hajótörést
szenvedett orvos és természetbúvár, Georg
Wilhelm Steller tollából származott, aki
megfigyeléseit 1751-ben közölte. A híradás
nyomán a helyszínre érkező hajók
legénysége húsáért és zsírjáért gátlástalanul
öldöste a tengeri teheneket. Steller leírása
után mindössze 27 évvel az utolsó példányt
is megszigonyozták, ezzel mindörökre
eltüntetve a fajt a Földről. A tengeri tehén a
Parancsnok-szigetek körüli sekély, hideg
vizek lakója volt. Hossza meghaladta a hét
métert. Az erősen hullámzó tengerben a
szikláktól és a jégtábláktól három centiméter
vastag bőre és 20 centiméteres zsírréteg
védte, egyben jó hőszigetelést is biztosítva.
A nagy mennyiségű zsír felhajtóereje miatt
az állat valószínűleg nem volt képes mélyre
merülni (bár ezt némiképp ellensúlyozták a
-
Wersja 01 01 2017.
rendkívül nehéz, tömör csontok), és a felszín
közelében található moszatokat fogyasztotta.
Mivel fogai nem voltak, táplálékát az
állkapcsok mélyen barázdált szarulemezeivel
őrölte meg]
krowi, -a, -ie [przymiotnik od: krowa] – tehénkrowie mleko – tehéntej
krowie ser – tehéntúró
krowiak aksamitny (Paxillus atrotomentosus)
synonim (Tapinella atrotomentosa) [1.
grzyb o płowym lub brązowym kapeluszu,
rosnący na pniakach; 2. gatunek grzyba
niejadalnego]
–
Bársonyostönkű
cölöpgomba (Paxillus atrotomentosus)
krowianka [1. (ospa krowia, variola vaccina) –
wirusowa choroba zakaźna zwłaszcza
bydła, ale występująca również u
człowieka i innych zwierząt. Choroba
przebiega zazwyczaj łagodnie, towarzyszy
jej wysypka przechodząca w wodniste
pęcherze, z których tworzą się strupy. 2.
szczepionka
przeciwospowa
(ospa
wietrzna) sporządzona z pęcherzyków
ospowych u cieląt, roztartych w roztworze
fizjologicznym
NaCl
z
dodatkiem
glicerolu. Wynaleziona w 1796 przez E.
Jennera
zapoczątkowała
pierwszą
skuteczną metodę szczepień ochronnych
(tzw. metodę wakcynacji).] – tehénhimlő
[1. (variola vaccina), a tehenek tőgyén s
bimbóin nem ritkán előforduló és látszólag
csak helyi bántalom jelentőségével biró
küteg, melynél eleinte piros foltok lépnek fel,
melyek azonban a hetedik és nyolcadik nap
körül élénk piros udvartól körülvett, viztiszta
folyadékkal telt hólyagokká alakulnak át. Az
a körülmény, hogy a tehénhimlővel eszközölt
ojtás embernél az igazi himlő ellen
mentességet ad, igen valószinüvé teszi, hogy
a T. az emberi himlővel identikus betegség.
2. himlőojtás, himlőoltás: (vaccinatio), oly
orvosi
művelet,
mellyel
emberen
mesterségesen idézzük elő azon kórállapotot,
melynek vaccina (tehénhimlő) a neve, azon
célból,
hogy szervezetét
a
valódi
himlőbetegséggel szemben mentessé tegyük.
1796 máj. 14. Jenner angol orvos egy 8 éves
gyermeket egy tehénhimlőben megbetegedett
fejőleány kezéből vett anyaggal ojtott be. A
tehénhimlő
normális
lefolyása
után
ugyanezen gyermek jul. 1. valóságos
himlőméreggel ojtatott be, a gyermek mentes
maradt. Ezen kisérletet 2 év mulva ismételték
2927
s 1799. Londonban az első nyilvános ojtóintézet megnyittatott s az ojtás áldásos
intézménye csakhamar az egész civilizált
földön elterjedt.]
krowiarka [kobieta hodowca bydła] – fejőnő,
istállólány, marhavagon
krowiarnia – tehénistálló
krowiarstwo – tehenészet
krowiarz [pot. hodowca bydła] – tehenész,
tehénpásztor, csordás
krowieniec [nawóz krowi] – tehénganéj,
tehéntrágya
Krowiziół zbożowy (Vaccaria hispanica (Mill.)
Rauschert) [gatunek rośliny z rodziny
goździkowatych (Caryophyllaceae).] Tinóöröm (Vaccaria hispanica Rausch.) [A
lobéliafélékhez
(Lobeliaceae)
tartozó
észak-amerikai származású növény.]
króbeczka [zdrobnienie od: króbka] –
etetőládácska, etetőkosárka
króbka [1. przegródka w kaszcie drukarskiej; 2.
koszyk z kory] – etetőláda, etetőkosár
krócej – rövidebb ideig, rövidebben
krócica (pistolet, broń palna: to broń miotojąca
pociski energią gazów powstałych ze
spalania prochu) [1. krótka odprzodowa
broń palna z zamkiem skałkowym lub
kapiszonowym. W odróżnieniu od
pistoletu cała część zamkowa krócicy była
w praktyce rodzajem żelaznej skrzynki,
zaś kurek (pojedynczy lub podwójny) i
panewka z krzesiwem lub kominek z
kapiszonem znajdowały się na wierzchu
części zamkowej. 2. broń palna o krótkiej
lufie i małej donośności, pistolet skałkowy
służący
głównie
do
samoobrony.
Popularna w XVII i XVIII wieku.] –
(dawno) zsebpisztoly, kurtály
-
Wersja 01 01 2017.
Pistolety i manierka artyleryjska
króciuchno,
króciusieńko,
króciuteńko,
króciutko, króciuśko – (króciutko kics.)
rövidebben
króciuchny, -a, -e; króciusieńki, -a, -ie;
króciuteńki, -a, -ie; króciutki, -a, -ie;
króciuśki, -a, -ie – rövidke, rövidecske,
kurtácska; egészen rövid; nyúlfarknyi
króciutkie nogi – rövid lábak
krój [1. fason, model ubrania; 2. krojenie
ubrania lub technika krojenia; 3. kształt
czcionki w danym typie pisma; 4. część
pługa w formie metalowego noża lub
tarczy] – (ubrania) szabás; vágás;
szabásminta
krój kaputowy – köpenyszabás
krój kimonowy – kimonószabás
król [1. monarcha sprawujący najwyższą władzę
w królestwie; też: tytuł tego monarchy;
2. o kimś lub o czymś najlepszym;
3. potentat finansowy w jakiejś dziedzinie
gospodarki; 4. figura w kartach; 5. figura
w szachach; 6. jedna z figur gry w kręgle;
6. (łac. Rex) – tytuł osoby sprawującej
najwyższą władzę w państwie o ustroju
monarchicznym;
władca
przeważnie
koronowany w specjalnym obrzędzie;
najpowszechniej
występujący
tytuł
monarszy. Słowo Król w języku polskim i
innych językach pochodzi od imienia
Karola Wielkiego. Czeski Král, litewski
karalius, ros Король itd.; 7. po grecku
basileus, po łacinie rex, po niemiecku
König, po czesku král, po serbsku kralj, po
rusku korol, po madziarsku kiraly, po
rumuńsku krajul. Zdaje się nie ulegać
wątpliwości, że jak od imienia rzymskiego
władcy Cezara powstały nazwy: czeska
cisarz, polska cesarz i césarz, słowacka i
2928
rusińska cysar i rosyjska car, tak samo z
imienia Karola Wielkiego (po niemiecku
Karl), będącego w swoim czasie
uosobieniem wszelkiej potężnej władzy,
powstały wyrazy: król, král, korol i t. p.
Kiedy wyraz ten wszedł do języka
polskiego, wiedzieć dziś niepodobna, to
jednak pewna, że Bolesław Chrobry, gdy
otrzymał w podarku od Ottona III złotą
koronę, jako znak władzy królewskiej i w
szczególnym upominku krzesło Karola
Wielkiego, jako symbol tronu, nazywany
był „królem” przez Polaków.] – király
(kir.) [1. A Bibliában említett legelső király
Nimród (1Móz 10,8-12); Izráel népének
királyai voltak Saultól (1) kezdve Sédékiásig
(2), mintegy Kr. e. 1020-587; közülük sokan
istentelenek voltak, és csak kevés igazán
istenfélő; az izráeliták Dávidot tartották a
legnagyobbnak;
Isten
az
Ő
népe
tulajdonképpeni királya (Zsolt 5,3; 10,16
18,50; 54); a prófétáknál feltűnik a messiáskirály gondolata (Ézs 32,1; 33,17; Jer 23,5);
mind az Ó- mind az ÚSZ-ben sok idegen
királyról olvashatunk. — 2. alatta eredeti
értelmében egy állam olyan egyszemélyi
vezetőjét értjük, akinek egy személyben van
törvényhozó, bírói és végrehajtó hatalma,
azaz uralkodik, és aki ezeket a jogokat
szuverén módon gyakorolja, azaz más
uralkodónak ezen jogok gyakorlását tekintve
nincs alárendelve. A magyar király szó
Nagy Károly nevéből származik, szláv
közvetítéssel]; (też w szachach , kartach)
király; (kártyajáték)
-
Wersja 01 01 2017.
król jegomość – a király őfelsége
król karowa – (francia kártya) káró-király
król kierowy – (francia kártya) kör-király
Król królów (ros. Car cariej) [wariant
kompozycji Deesis, na której Chrystus jest
przedstawiany jako „Król królów i Pan
panów" (Ap 19,16). Początkowo pojawia
się jako ilustracja Ps 45,10-11: „Królowa
(...) stoi po Twej prawicy..."; zgodnie z
egzegezą Królem jest Chrystus, a królową
Bogurodzica-Kościół. Rozwija się w sztuce
serbskiej w XIV-XV w., a następnie
rozpowszechnia
się
na
Rusi.
W
początkowych wariantach kompozycji
„Król królów" („Stanęła Królowa") nie
było przedstawienia Jana Chrzciciela zamiast niego umieszczano króla Dawida i
innych proroków (fresk w Zaumie koło
Ochrydy, 1361 r., klasztor Sw. Marka,
1370 r.). Później włączono do tej
kompozycji Jana Chrzciciela jako świadka
mistycznego związku (J 3,29). Postać
Chrystusa jako władcy zwykle jest
połączona
z
innym
typem
ikonograficznym - Wielki Arcykapłan.] –
(rel.) Jézus, királyok Királya
Król kurkowy
król czerwony – (magyar kártya) piros király
król dyniowy – (magyar kártya) tök király
Król kurkowy [ob. Kurkowe towarzystwa] –
„Vadász
király”;
Vadászat
Királyi
Nagymestere
król malowany, król od parady – bábkirály,
árnyékkirály
król nafty – olajkirály (Winnetou i król nafty)
król obieralny – választott király
król pikowy – (francia kártya) pikk-király
król pocztem swoim – a király kíséretével együtt
król poetów – (átv.) költőkirály
król treflowy – (francia kártya) treff-király
król zielony – (magyar kártya) zöld király
król dziedziczny – örökös király
król elekcyjny – választott király
król giełdy; król giełdowy – tőzsdekirály
król zwierząt – az állatok királya (leopárd,
oroszlán)
2929
król żołędziowy – (magyar kártya) makk király
królestwo [1. forma rządów oparta o władzę
jednostki. Królestwo jest monarchią;
Monarchia (gr. μοναρχία monarchía –
jedynowładztwo) to ustrój polityczny lub
forma rządów, gdzie suwerenwm jest
jeden człowiek, nazywany monarchą.
Monarcha sprawuje władzę zazwyczaj
dożywotnio, jego funkcja jest często
dziedziczna i zwykle jego stanowisko jest
nieusuwalne. 2. (biologia) (łac. regnum)
było do niedawna kategorią systemetyczną
o najwyższej randze w systematyce
biologicznej.
Obecnie
niektórzy
systematycy przyjmują podział świata
żywego na domeny lub cesarstwa, które
dopiero dzielone są na królestwa. 3.
królestwo Boże, Millenaryzm (łac mille
tysiąc), także milenaryzm, chiliazm (gr.
chilioi tysiąc) - nazwa ruchów religijnych
zwiastujących
bliskie
nadejście
tysiącletniego
panowania
Królestwa
Bożego, tak zwanego Millenium lub
Tysiąclecia. Również określenie takiego
przekonania religijnego.] – királyság,
ország; királyi hatalom és méltóság, (król z
królową) királyi pár, király és a királyné;
(biol.) királyság
Królestwo (hebr. malkut, grec. basilea) [jest to
większa liczba ludzi z ziemią, którą
zamieszkują i władzą rządzącą, która
głównie spoczywa w rękach jednego
człowieka (monarchy). Izrael początkowo
nie był monarchią, ale rządzony był przez
patriarchów (właściwie przez Boga),
później przez sędziów, danych przez Boga.
Jednak z czasem. Izrael zażądał króla, co
nie było zgodne z wolą Boga. Pierwszym
-
Wersja 01 01 2017.
królem Izraelitów był Saul (1095-1055
przed Chrystusem); drugim był Dawid
(1055-1015) a trzecim Salomon (1015-975
przed Chrystusem), po czym monarchia ta
rozpadła się na dwa królestwa: część
północną zwaną także Samarią i
południową zwaną Juda. To ostatnie
tworzyły tylko dwa plemiona: Judy i
Beniamina, a to pierwsze: 10 pozostałych
pokoleń. Stolica wielkiego państwa
Dawida
i
Salomona,
którą
była
Jerozolima, została przy Judzie położona
w ziemi Beniamin, tuż przy granicy Judy.
Królestwo Izraela przestało istnieć około
roku 730 przed Chrystusem, a królestwo
Judy około roku 806 przed Chrystusem.
W Piśmie Świętym jest także mowa o
Królestwie
Bożym,
o
Królestwie
Niebieskim i o Tysiącletnim Królestwie
Pokoju, czyli Millenium.] – Királyság
Królestwo Boże (królestwo niebieskie) [pojęcie w
teologii judaizmu i większości wyznań
chrześcijańskich,
m.in.
katolickiej,
luterańskiej, zielonoświątkowej. Głosił je
Jezus
Chrystus
zwłaszcza
w
przypowieściach jako już obecne pośród
ludzi lub mające dopiero nadejść w
przyszłości. Następnie głoszenie to przejęli
Apostołowie i inni uczniowie Jezusa jako
Dobrą Nowinę (Ewangelię).] – Isten
királysága [Jézus Krisztus igehirdetésének
központjában Isten országának meghirdetése
áll. Mit is jelent ez a szó: Isten országa, vagy
a több helyen vele szinonim Mennyek
országa? A görög kifejezés pontos fordítása:
Isten királysága (baszileia tou theou), avagy
a Mennyek királysága (baszileia tón
ouranón), de hasonló értelemben jelenik meg
más kifejezésekben, mint pl. az Atya
királysága, a Fiú királysága, Krisztus
királysága. Ezek jelenthetnek halvány
teológiai
hangsúlypontokat
az
értelmezésben, azonban az összes kifejezés
ugyanarról szól. Jézus eme szóhasználata
teljesen új volt (az „Isten királysága”
kifejezés egyedül a Bölcs 10,10-ben
található), ami azt is jelzi, hogy valami újat
mond, hogy valami eddig nem igazán ismert
dologról beszél. Előképek találhatók az
Ószövetségben,
amelyek
az
Isten
királyságának szinonim kifejezései (pl. „az
Úr királysága”: 1Krón 28,5; 2Krón 13,8;
„királyságom”, „királyságod”, „királysága”:
1Krón 17,14; Zsolt 145, 11; Bölcs 6,4; vö.
1Krón 29,23; 2Krón 9,8), valamint az olyan
helyek, ahol Isten királyként szerepel: pl.
Kiv 15,18; Szám 23,21; MTörv 33,5; 1Sám
8,7; 12,12; Iz 6,5; Jer 8,19. Ami nagyon
fontos, Isten királysága ezeken a helyeken
2930
mindig Izraelre vonatkozik, ugyanígy Isten
mint király Izrael királya (esetleg ez alól
kivételt képezhet a Bölcs, és Iz 6,5, ahol a
föld királyaként mutatkozik). Azonban a
király cím sose csak egy díszítő jelző, hanem
az Isten és népe közötti viszony
kifejeződése, amelyben Isten uralkodik, és a
nép szolgálatában áll. A király a Messiás, a
Megváltó rokon értelmű szava, aki
megszabadítja Izraelt, védelmezi és az
üdvösségre, az új eónba vezeti azt (vö. Iz
33,22; 44,6; 52,7-10; Ez 20,33.37; Abd 21;
Mik 2,13; 4,7; Szof 3,15). Summa
summarum: Isten Izrael királya, Isten
királysága pedig Izrael konkrét népe.]
Królestwo Chrystusa [Ewangelia w Piśmie św.
nazwana jest "Ewangelią Królestwa". Św.
Ignacy Lojola tę myśl przedstawia w
następującym podobieństwie.] – Krisztus
királysága
[az
a
modern
keresztyén/keresztény tantétel, amely szerint
az egész világot Krisztus kormányozza]
Królestwo Miłości i Pokoju – zob. Królestwo Boże
– Szeretet és Béke királysága (Isten
királysága)
Królestwo Niebieskie [nazywa się ono właściwie
Królestwem Niebios (w grec. ouranon, nie
ouranos). Jest w części podobne do
Królestwa Bożego, z tym, że wg Ewangelii
Mateusza należą do niego nie tylko dobre
ale i złe ryby i kąkol, tzn. odrodzeni i
nieodrodzeni wyznawcy. Królestwo to
zapowiedziane
zostało
przez
Jana
Chrzciciela.
Ono
istnieje
między
pierwszym a drugim Przyjściem Pana.
Opisane
zostało
przez
Pana
w
przypowieściach w Mat. 13. W nim
przepowiedziane jest, co spełni się w
Millenium. Zapowiedziane jest także w
przymierzu z Dawidem.] – Mennyei
Királyság, Mennyek Országa
Królestwo
Niebieskie,
Boże
[1.
w
chrześcijaństwie:
miejsce,
gdzie
przebywają Bóg, aniołowie, święci oraz
dusze zbawionych; 2. jest czasami
utożsamiane z Królestwem Niebieskim.
Ma ono znaczenie duchowe i trwa na
wieki (Dan 4;3) i częściowo zawiera w
sobie także Królestwo Niebieskie. Do
Królestwa Bożego można dostać się tylko
przez narodzenie się z Ducha. W nim są
tylko na nowo narodzeni ludzie; nie ma w
nim złych ryb, ani kąkolu.] – ISTEN
ORSZÁGA
(KIRÁLYSÁGA)
[Isten
szuverén uralma, ahogyan az Krisztusban
alakot öltött, hogy ellenségeit legyőzze és
Magának oly népet teremtsen, amely fölött
uralkodhat, továbbá egy olyan országlás
kezdete, amelyben uralmának jótékony
-
Wersja 01 01 2017.
hatalma
megtapasztalható;
ennek
a
királyságnak tagjai mindazok, akik életüket
Isten uralma alá vetik és tudatosan követik
Jézus Krisztust; ebbe az országba újonnan
születés és megújulás által lehet belépni (Jn
3,3-5); Isten országának megvalósulásában
két szakaszt különböztetünk meg; a jelenlegit
és az eljövendő, eszkatologikus jellegűt; az,
hogy Jézus ki tudja űzni a démonokat, jele
annak, hogy az Isten országa eljött az
emberekhez (Mt 12,28); ugyanebben az
értelemben használja a Biblia a "Mennyek
országa" kifejezést.]; Isten Királysága;
Mennyei Királyság, Mennyek Országa
królestwo ciemności – örök sötétség (túlvilág,
másvilág)
królestwo kongresowe [Królestwo Polskie (ros.
Царство Польское) – nazwa terytorium o
ograniczonej autonomii (do 1830),
pozostającego w unii personalnej z Rosją,
stworzone na mocy postanowień kongresu
wiedeńskiego z 1815 na części terytorium
Księstwa Warszawskiego.] – Kongresszusi
Királyság (az 1815 évi bécsi kongresszus
létesítette)
Królestwo Niebieskie, Boże [w chrześcijaństwie:
miejsce, gdzie przebywają Bóg, aniołowie,
święci oraz dusze zbawionych] – mennyei
királyság
Królestwo niebieskie - dramat historyczny
produkcji amerykańskiej z 2005 roku w
reżyserii Ridley'a Scoota.
królestwo polskie [1. Królestwo Polskie –
państwo polskie w okresie od 1025 r.
(koronacja Bolesława Chrobrego) do 1569
r. (unia lubelska; związek Polski z Litwą
zawarty na sejmie lubelskim). 2.
Rzeczpospolita Obojga Narodów od 1569
Królestwo w unii z Wielkim Księstwem
Litewskim do III rozbioru Polski w 1795 r.
3.
Królestwo
Polskie
(Królestwo
Kongresowe,
albo
inaczej
"Kongresówka") - autonomiczne państwo
polskie pozostające w unii personalnej z
Rosją, stworzone na mocy postanowień
kongresu wiedeńskiego w 1815 r., a w
roku 1831 inkorporowane przez Rosję
jako tzw. Kraj Przywiślany (ros.
2931
Привисляный Край). 4. Królestwo Polskie
(regencyjne) - Królestwo Polskie po
uzyskanie niezależności od Rosji, w czasie
I wojny światowej quasi-sojusznik państw
centralnych (Niemiec i Austro-Węgier).] –
Lengyel Királyság
królestwo roślinne – növényvilág
królestwo zwierząt – állatvilág
królewa
nauk
przyrodniczych
–
a
természettudományok
királynője
(a
csillagászat)
królewiątko [1. o dziecku królewskim, 2. władca
małego kraju] – kis királyfi
królewicz [1. syn króla; 2. o kimś, kto żąda, aby
mu usługiwano] – királyfi (Święty
Kazimierz Jagiellończyk królewicz (ur. 3
października 1458 na Wawelu - zmarł 4
marca 1484 r w Grodnie), urodził się jako
drugi syn Kazimierza Jagiellończyka i
Elżbiety Rakuszanski. Polski święty,
patron Polski i Litwy: Szent Kázmér
királyfi)
królewiczowski, -a, -ie – királyfiKrólewiec (do 4 czerwca 1946 – niem. Königsberg,
potem nazwa zostala zmieniona na ros.
Калининград
(Kaliningrad),
łac.
Regiomontium,
czes.
Královec,
lit.
Karaliaučius, pol. Królewiec – od XVI,
także Królówgród – do XVI) – [miasto w
Rosji u ujścia Pregoły do Bałtyku, w
historycznej krainie Sambii; stolica
obwodu kaliningradzkiego – eksklawy
Rosji, graniczącej z Polską i Litwą.] –
Kaliningrád; (tört.) Königsberg
królewiecki, -a, -ie [przymiotnik od: Królewiec]
– kaliningrádi, (tört.) königsbergi
królewna [1. córka króla; dawniej też: żona
królewicza; 2. o kobiecie uważającej, że
inni powinni jej usługiwać] – királylány,
király leány; (w bajce) királykisasszony
Królewna Kapryśnica – szeszélyes királylány
Królewna Śnieżka (niem. Schneewittchen) [jedna
z najbardziej popularnych baśni braci
Grimm] – Hófehérke (egy európai
tündérmese főszereplője. A történet ma
legismertebb verziója a Grimm testvérek
gyűjtéséből maradt fenn)
Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków (ang.
Snow White and the Seven Dwarfs) [film
Walta Disneya z 1937 roku] – Hófehérke
(Walt Disney film, 1937)
Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków
[balet z muzyką Bogdana Pawłowskiego] –
Hófehérke (Bogdan Pawłowski balettje)
królewna zaklęta w żabę – békávé varázsolt
királykisasszony
-
Wersja 01 01 2017.
królewski, -a, -ie – királyi (kir.) (po królewsku:
királyian, királyi módon)
Królewska Brama (ros. carskije wrata)
[dwuskrzydłowe centralne drzwi w
ikonostasie, przez które podczas Liturgii
wynosi się święte dary. Na królewskiej
bramie umieszcza się przedstawienia
Zwiastowania i czterech ewangelistów;
zamiast
ewangelistów
mogą
być
przedstawienia Bazylego Wielkiego i Jana
Chryzostoma
twórców
liturgii.
Królewska brama pojawiła się w IX w. po
przekształceniu się templonu w ikonostas.]
– Királyi kapu [a középső, kétszárnyú kapu]
Królewska Księga, Pierwsza i Druga. * Pierwsza
księga Królewska. – (bibl.) Királyok I. és II.
Könyve
królewska mość – (cím) királyi fenség
królewska odzież [charakterystyczna poprzez
przyleganie do klatki piersiowej, a poniżej
rozszerzana. Kształt płaszcza była
zainspirowany okresem Imperium z lat
1804-15.] – empire stílusú ruha [A mellnél
szoros, a mellvonal alatt lefelé bővülő női
ruha.]
królewski kąsek – fejedelmi lakoma
królewskość – királyi méltóság, királyság
królewczyzna – (tört.) királyi birtok, királyi
uradalmak; (adófajta)
królewszczyzny, czyli dobra królewskie, bona
regalia [Pierwotnie były olbrzymie, bo cały
kraj należał do panujących Piastów,
oprócz dóbr szlacheckich i duchownych,
które stanowiły niby wyspy własności
prywatnej wśród morza powszechnej
królewszczyzny.] – (tört.) királyi birtok,
királyi uradalmak
królica [samica królika] – nőstény házinyúl
2932
króliczek – nyuszi
króliczy, -a, -e – nyúlkrólicze uszy [czyściec wełnisty] – Gyapjas
tisztesfű, nyuszifül (Stachys byzantina)
królik [1. król, władca plemienia lub małego
państwa; 2. (biologia) polska nazwa
zwyczajowa
zajęczaków
z rodziny
zającowatych. Mianem tym określa się
zwierzęta należące do rodzajów Sylvilagus
i Oryctolagus, przypominające wyglądem
dobrze znanego królika domowego.] –
(hist.) kiskirály; (zoológia) nyúl, házinyúl,
üregi nyúl
królik
królik angorski – angóranyúl
Królik domowy – házinyúl
królik doświadczalny – kísérleti nyúl
Królik europejski, królik dziki (Oryctolagus
cuniculus) [jeden z trzech żyjących w
Polsce gatunków rodziny zającowatych] –
üregi nyúl (Oryctolagus cuniculus) [az
emlősök
(Mammalia)
osztályának
a
nyúlalakúak (Lagomorpha) rendjéhez, ezen
-
Wersja 01 01 2017.
belül a nyúlfélék (Leporidae) családjához
tartozó Oryctolagus nem egyetlen faja]
Królik Wołoski [nieistniejąca wieś w górnej
części doliny potoku Tabor, na południe
od Rymanowa, obecnie część wsi Królik
Polski.] – Królik Wołoski (lakatlan falu)
królikarnia [pomieszczenie przeznaczone do
hodowli
królików]
–
nyúltelep,
nyúltenyészet, házinyúltenyészet, nyúlfarm
królikarstwo
(hodowla
królików)
–
nyúltenyésztés
królikarz – nyúltenyésztő
królobójca [zabójca króla], królobókczyni –
királygyilkos (ffi/nő)
królobójczy, -a, -e – királygyilkos
królobójstwo
[bardzo
wygodnie
byłoby
zapomnieć o rzeczywistych spiskach
przeciwko tolerancyjnym pokojowym
władcom, jak król Francji Henryk IV z
Nawarry. A co z rolą różnych jezuitów spowiedników
królewskich,
którzy
inicjowali - m.in. poszerzanie władzy
Rzymu na wschodzie Europy a we Francji
tępienie hugenotów!?] – királygyilkosság
króliki białopuche – fehérgyapjas házinyúl
królowa [1. samodzielna monarchini sprawująca
najwyższą władzę w królestwie lub żona
króla; też: tytuł tej monarchini; 2. kobieta
pozytywnie wyróżniająca się spośród
innych urodą, jakimiś umiejętnościami,
wybierana w drodze konkursu; 3. coś
najlepszego w jakiejś dziedzinie; 4. czuła
lub żartobliwa forma zwracania się do
ukochanej kobiety; 5. zob. hetman w zn.
3.; 6. samica niektórych owadów zdolna do
rozrodu] – királynő; uralkodónő; (w
szachach) királynő, vezér; (żona króla)
királyné; királyasszony; (bibl.) királyné [1.
Özvegy királyné (2Kir 10,13). 2. Az uralmon
levő király felesége (Eszt 1,9; 2,22). 3. A
király első felesége, megkülönböztetésül a
mellékfeleségeitől (Neh 2,6)]
królowa balu – bálkirálynő
Królowa Bona umarła. [1. jest przysłowiem
znaczącym, że: już wróble o tym
świergocą; to nic nowego. 2. Tak zwano
2933
pewien
sposób
sądzenia
fantów,
polegający na tem, że ktoś ubrany w
prześcieradło, z dwiema świecami w ręku i
pocieszną, choć niby smutną miną stawał
przed osądzonym i oznajmiał, że królowa
Bona umarła. Jeżeli osądzony nie rozśmiał
się, fant odbierał, a jeżeli rozśmiał, składał
fant drugi i sam przebierać się i oznajmiać
musiał. Tym sposobem sąd ten w grę się
zamieniał. 3. Królowa Bona umarła w
1557 roku, a jej śmierć była tematem
wielu plotek i rozmów. Powiedzenie
"Królowa Bona umarła" odnotował
jednak po raz pierwszy Jan Stanisław
Jabłonowski dopiero w roku 1715. Czyli
150 lat po śmierci Bony.] – (átv.) nincs új a
Nap alatt; már a verebek is ezt csivitelik
królowa matka [1. matka panującego króla; 2.
Elżbieta, Królowa-Matka (4 sierpnia 1900
– 30 marca 2002), królowa Anglii jako
żona Jerzego VI, matka królowej Elżbiety
II, jedna z najpopularniejszych osób z
brytyjskiej rodziny królewskiej. Urodziła
się jako Elizabeth Angela Marguerite
Bowes-Lyon, czwarta córka (dziewiąte
dziecko z dziesięciorga) arystokraty
brytyjskiego Claude Bowes-Lyona, Lorda
Glamis, 14. lorda Strathmore i Kinghorne
(1855-1944) i Cecilii Cavendish-Bentinck.]
– anyakirályné, anyakirálynő
"Królowa Mórz" fregata – „Tenger királynője”
fregatt
Królowa Nieba, Niebios [podn. o Matce
Chrystusa] – az Ég Királynője
królowa nimf – tündérkirálynő
królowa nocy [zob. cereus wielkokwiatowy] Éjkirálynő
kaktusz
(Selenicereus
grandiflorus)
"królowa nocy" (Selenicereus grandiflorus) Éjkirálynő
kaktusz,
(Selenicereus
grandiflorus L.)
-
Wersja 01 01 2017.
królowa piękności – szépségkirálynő
królowa pszczół – méhkirálynő
królowa wdowa – az özvegy királynő
królować [1. panować w królestwie; 2. zajmować
najważniejsze, uprzywilejowane miejsce;
3. górować nad czymś] – uralkodni,
trónolni, kormányozni [Jan Paweł II:
Królować znaczy służyć – Kormányozni:
szolgálni jelent]
królowanie – uralkodás, uralom, királyság [O.
JÓZEF STANISŁAW ADAMSKI SI:
„Królowanie Maryi nad światem i nad
mocami ciemności”: „Mária uralma a világ
és a sötétség hatalmai felett”]
królowie elekcyjni [w dawnej Polsce: władcy
obierani przez szlachtę na sejmach
elekcyjnych] – választott királyok
królowie korony polskiej – Lengyelország
királyai, a lengyel királyok
I. PIAST DINASZTIA
Első feudális monarchia (királyság)
kb. 960-992 I. Mieszko fejedelem
992-1025 I. Vitéz (Bátor) Boleszláv (Bolesław
Chroby) 1025-től Lengyelország királya
Fényes
Boleszláv
1025-től
1025-1034 II.
Lengyelország királya
1034-1058 I. Kázmér a helyreállító
Merész
Boleszláv
(1076-ban
1058-1079 II.
koronázták meg)
1079-1102 I. Ulászló Herman
1102-1107 Zbigniew és III. Ferdeszájú Boleszláv
1107-1138 III. Ferdeszájú Boleszláv
1108-ban V. Henrik ellen segítséget
nyújtott a magyar hadaknak
A feudális széttagoltság (feudális anarchia) időszaka
(Krakkói hercegség)
II. Száműzött Ulászló
IV. Göndör Boleszláv
III. Öreg Mieszko
II. Igazságos Kázmér
III. Öreg Mieszko
Pipaszárlábú Ulászló
Fehér Leszek
Botladozó Mieszko
Fehér Leszek
Pipaszárlábú Ulászló
Mazoviai Konrád
Szakállas Henrik
Piaszt Ájtatatos Henrik
Mazoviai Konrád
Szemérmes Boleszláv sandomierzi és
krakkói herceg
felesége Kinga, IV. Béla leánya
1279-1288 Fekete Leszek
1288-1290 Fürkésző Henrik
1138-1146
1146-1173
1173-1177
1177-1194
1194-1202
1202
1202-1210
1210-1211
1211-1227
1227-1229
1229-1232
1232-1238
1238-1241
1241-1243
1243-1279
1290-1291 II. Przemysl (1295-1296 király)
1291-1305 II. Wenceslas (Vencel)
Przemysli (Přemysl) dinasztia (1300-tól
lengyel királyok)
-
Wersja 01 01 2017.
szoknya előtt viselt, derékra erősített
ruhadarab, amelynek célja, hogy megvédje a
szoknyát a szennyeződéstől.]
Egyesült lengyel királyság
1306-1333 I. Łokietek (Kicsi) Ulászló (1320-tól
király), Károly Róbert apósa
1333-1370 III. Nagy Kázmér
(Jolánta, IV. Béla lánya és Ájtatatos
Boleszláv kaliszi herceg unokája)
2934
ANJOU (ANGEVIN) KIRÁLYSÁG
1370-1382 Nagy Lajos magyar király
1383-1399 Jadwiga (Hedvig, Nagy Lajos leánya)
JEGELLÓ (JAGIELLO)-DINASZTIA
1386-1434 II. Jagelló Ulászló – Perszonálunió
Litvániával
1434-1444 III. Ulászló (Várnában elesett) – I.
Ulászló magyar király
1447-1492 IV. Jagelló Kázmér
1492-1501 János Albert (Jan Ołbracht)
1501-1506 Sándor
1506-1548 I. Öreg Zsigmond
1548-1572 II. Zsigmond Ágost
1573-1574
1576-1586
1587-1632
1632-1648
1648-1668
1669-1673
1674-1696
1697-1706
1704-1709
1709-1733
1733-1736
1733-1763
1764-1795
VÁLASZTOTT KIRÁLYOK
Valois Henrik
Báthory István
III. Waza Zsigmond
IV. Waza Ulászló
II. Waza János Kázmér
Wiśniowiecki Korybut Mihály
III. Sobieski János
II. Erős Ágost (szász)
Leszczyński Szaniszló
II. Erős Ágost
Leszczyński Szaniszló
III. Ágost (szász)
Poniatowski Szaniszló Ágost
krótki, -a, -ie [1. mający małą długość;
2. trwający
przez
niedługi
okres;
3. wyrażający myśl w niewielu słowach] –
rövid, kurta; nyúlfarknyi, röpke [w krótkim
czasie: rövid időn belül, hamarosan]
krótka broń palna – rövid (csövű) tűzfegyver
krótka droga – rövid út
krótka fala (KF) – rövidhullám (RH)
krótka modlitwa – fohász
krótka pamięć – rövid emlékezőtehetség v.
memória v. ész; feledékenység
krótka suknia – rövid szoknya v. ruha
krótka wizyta a. wizytka – rövid látogatás
krótki dźwięk – jelző (sípoló) hang
krótki fartuch [jest podobny do spódnicy i służy
do ochrony odzieży od talii w dół;
zabezpieczony w talii za pomocą
wiązanego paska] – köpeny; kötény [A
krótki film – rövidfilm
krótki metraż (zob. film krótkometrażowy) –
rövidfilm, kisfilm
krótki oddech – rövid légzés
krótki program – rövid program
krótki rękaw [rękaw który nie łączy się pod
pachą.
Kształt
rękawa
jest
niedopasowany, stosowany w wygodnej
odzieży (bluzkach, marynarkach, czasem
płaszczach,
sukienkach,
wyrobów
z dzianin itp.). Wyższa część rękawa jest
umieszczona w pasze rękawa, i najczęściej
jest łukowaty, dlatego rękaw jest na tyle
szeroki żeby nie krępował swobodnych
ruchów ręki.] – alacsony ujjakörös ujj
[Alacsony ujjakörrel készült ujj, amelynek
révén lazább, kényelmesebb ruhadarabok
(ingek, ruhák, kis- és felsőkabátok,
kötöttáruk) készíthetők. Az ujja felső része,
amit a karöltőbe varrnak be, egyenletes ívű,
ennek folytán az ujja elég bő lesz a hónaljban
és ez szabad mozgást enged.]
krótki róg [w piłce nożnej: najbliższy dla
zbliżającego się z piłką zawodnika
narożnik bramki] – (sp) rövid sarok
2935
krótki rzut – rövid dobás
krótki wzrok (zob. krótkowzroczność w zn. 1.) –
(gör.) miópia; (orv.) rövidlátás, közellátás, a
szemlencsének
a
szemtengely
meghosszabbodása által létrejött fénytörési
hibája (homorú szemüveggel kiküszöbölhető)
krótkie – (włosy) rövid
krótkie – rövidek
krótkie fale – rövidhullám
krótkie przejaśnienia – rövid napos időszakok
krótkie spięcie – rövidre zárás, rövidzárlat
[elektrotechnikai fogalom, ahol két adott
áramköri
pont
közötti
összeköttetés
ellenállása nagyon kicsi, elhanyagolható
nagyságú]
krótkie spodenki [damskie, męskie, dziewczęce,
chłopięce spodnie, których nogawki
sięgają powyżej kolan; ich styl jest
uzależniony od trendów w modzie.
Stosowane w letnich miesiącach, w
pewnych sportach oraz jako odzież
noszona w wolnym czasie.] – sortnadrág
[Férfiak, nők és gyermekek által egyaránt
viselt rövid nadrág, amely térd fölött
végződik, vagy legfeljebb kis mértékben ér a
térd alá. Nyári melegben, szabadidőben és
sportoláshoz viselik. Kialakítása, hossza és
mintázata a divat függvénye.]; térdnadrág
-
Wersja 01 01 2017.
wieku.
Nazwa
pochodzi
z języka
Angielskiego.] – forrónadrág [Nagyon rövid
női nadrág, fiatal lányok viselete; a szára
csak a combok szétválási helyéig ér. Az
1960-as években a Young Fashion divatirány
része volt. Az elnevezés az angol "hot pants"
tükörfordítása.]
krótkie wiadomości – rövidhírek
Krótkie wiadomości z dziejów Polski
Stanisław Bełza
Stanisław Bełza (ur. 1849 w Warszawie, zm.
1929) - adwokat, pisarz, podróżnik i działacz
kulturalny na Śląsku. W 1921 roku założył
Towarzystwo Narodowo-Kulturalnej Pracy dla
Górnego Śląska oraz Biblioteki im. Melanii
Parczewskiej w ówczesnej Królewskiej Hucie
(dziś Chorzów).
Syn Józefa Bełzy (ur.1805 Mostowice k.
Wielunia - zm.1888), chemik oraz Augusty
Bogumiły Teofily Ostrowskiej (ur.1829 Dąbrowa
k. Wielunia). Mąż Jadwigi z Kobylańskich.
Ojciec Witolda Bełzy, bydgoskiego bibliotekarza
i
działacza
literacko-oświatowego
oraz
kulturalnego. Brat Władysława Bełzy
¤¤¤¤
Wstęp
Na ziemi polskiej, którą zamieszkujemy, osiedlili
się przed wiekami nasi ojcowie, dziadowie i
pradziadowie, czyli nasi przodkowie. Ulepszyli
oni tę ziemię znojną pracą, bronili jej dzielnie
przed najazdem wrogów i okupywali krwią i
życiem, aby ją tylko dzieciom, następcom i
potomkom swoim zostawić w spuściźnie.
krótkie spodenki
krótkie spodenki (hot pants) [nazwa na
dziewczęce spodenki, których długość
nogawek sięga poniżej pośladków.
Wyprodukowane
jako
element
młodzieżowej mody pod koniec lat 60 XIX
Rodziny naszych przodków należały do
wielkiego plemienia słowiańskiego, które od
niepamiętnych czasów zajęło rozległe ziemie,
położone
między
morzem
Baltyckiem,
Adryatyckiem i Czarnem i między Dnieprem i
Łabą. Plemię słowiańskie dzieliło się na bardzo
wiele szczepów, z których wytworzyły się liczne
narody: Polacy, Czesi i Rusini na północy,
Słoweńcy, Serbowie, Kroaci i Bułgarzy na
południu. My wszyscy, którzy mówimy po
polsku, jesteśmy Polakami. Wszystkich nas łączy
wzajemnie miłość ojczysta, mowa polska,
wspólne obyczaje i zwyczaje. Wszystko to
stanowi skarb drogocenny, który wzbogacony i
pomnożony pracą, przekazać powinniśmy w
spuściźnie naszym potomkom.
Ziemia, na której żyjemy, jest naszą od wieków.
Naród nasz polski nie wydarł jej nikomu, jak to
czyniły inne narody. Wziął on ją w swoje ręce
taką, jaką ją Bóg stworzył, to jest dziką,
nieuprawioną i zamienił ją własną pracą, jakby na
spichrz, pełen chleba i bogactwa.
2936
Co się działo na ziemi, przez Polaków
zamieszkanej, uczą dzieje Polski. Każdy Polak
ma obowiązek znać dzieje Polski, rozważać
zasługi przodków, zapamiętać czyny wielkie,
dobre i szlachetne, których nie brak w historyi,
czcić pamięć zasłużonych mężów, którzy
wskazali, jak Ojczyznę kochać należy, i starannie
unikać na przyszłość błędów, które sprowadziły
upadek narodu.
O początkach założenia państwa polskiego nie
mamy prawdziwych wiadomości. Wówczas
bowiem ludzie jeszcze pisma nie znali, więc nie
dochowały się żadne zapiski. Istnieją tylko tak
zwane podania, przechodzące z ust do ust, z
pokolenia na pokolenie. Według tych podań,
założycielem Polski miał być Lech, brat Czecha,
założyciela Czech, i brat Rusa, założyciela Rusi.
Lech przybył z nad Dunaju z rycerstwem swoim
nad rzekę Wartę, założył miasto Gniezno i
przybrał za godło kraju orła białego.
Z pośród późniejszych władców wyróżnić się
musieli dobrem panowaniem Krakus i Wanda, bo
o tem świadczą mogiły, usypane na ich cześć pod
Krakowem, a także Piast, stateczny, uczciwy i
rozumny gospodarz i kołodziej, obrany księciem
po złym i okrutnym Popielu. Rodzina Piasta
panowała w Polsce przez^ pięć wieków.
Dynastia Piastów
Praprawnuk Piasta Mieszko czyli Mieczysław
(od r. 962 do 992), żeniąc się z księżniczką
czeską Dąbrówką, przyjmuje i wprowadza do
Polski wiarę chrześcijańską (w r. 966),
zapewniając Polsce u sąsiadów spokój i
poważanie; zakłada szkoły, kościoły, klasztory i
pierwsze biskupstwo w Poznaniu.
Bolesław Chrobry (902-1025) jednoczy ludy
lechickie, rozszerza znacznie granice Polski,
podbija
Pomorze,
krzewi
tam
wiarą
chrześcijańską przy pomocy św. Wojciecha,
przyłącza Morawię i Słowaczyznę, przyjmuje
cesarza Ottona Trzeciego w gościnie, tworzy
arcybiskupstwo w Gnieźnie i biskupstwa w
Krakowie, Kołobrzegu i Wrocławiu, wyzwalając
się z pod wpływów Niemiec; szerzy-nauki przy
pomocy OO. Benedyktynów, wytwarza w
licznych bojach dzielny stan rycerski, z którego
później powstaje szlachta, wyprawia się na Ruś,
zdobywa Kijów.
Przy wjeździe do miasta uderza mieczem w złotą
bramę, miecz się szczerbi i stąd nosi nazwę
„Szczerbca”. Dalej Bolesław Chrobry odbiera
grody Czerwieńskie, zajmuje Łużyce i Miśnię,
Pragę i Czechy, wychodzi zwycięzcą z 15-letniej
wojny
z
Niemcami,
zapewnia
Polsce
-
Wersja 01 01 2017.
niepodległość oręż posiadanie Morawii i Ślązka.
Koronuje się na króla polskiego i zostawia Polską
potężną, poważaną i rozległą od Dniepru po Salę,
od Karpat po Bałtyk. Kiedy św. Wojciech został
przez Prusaków, którym głosił wiarę Chrystusa,
zamordowany, Bolesław wykupił zwłoki tego
świętego, a zarazem swego przyjaciela, i
uroczyście pochował je w Gnieźnie.
Mieczysław Drugi (1025—1034) nie może
obronić się od wrogów naokół. Jego żona Ryksa
uchodzi do Niemiec z synem Kazimierzem.
Pogaństwo usiłuje podnieść się na nowo. W kraju
powstaje wielki zamęt i zniszczenie przez swoich
i Czechów, zwłaszcza w czasie bezkrólewia od
1034 do 1040.
Kazimierz Odnowiciel (1040—1058) przy
pomocy cesarza Henryka Trzeciego zdobywa
gród za grodem, zaprowadza ład i poszanowanie
prawa, tępi do reszty bałwochwalstwo.
Bolesław Śmiały (1058—1079) podejmuje
rycerskie wyprawy na Węgry i Ruś, zdobywa
Kijów, odbiera grody Czerwieńskie, walczy
szczęśliwie z Czechami, Pomorzanami i Prusami,
koronuje się uroczyście w 1076 r., chce
wzmocnić władzę królewską. Gwałtowny i
porywczy, zniechęca duchowieństwo. Karcony
przez biskupa Stanisława Szczepanowskiego,
zabija go uniesiony zemstą (1079). Opuszczony
przez wszystkich, przepędza resztę życia na
tułactwie i pokucie w klasztorze w Karyntyi.
Władysław Herman (1031—1101) lękliwy,
słabego
ducha,
dozwala
możnowiadcom
uszczuplać władzę królewską.
Bolesław Krzywousty (1102—1139) toczy
wojnę z Niemcami, którzy zawsze byli i są
naszymi największymi wrogami. Niemcy obiegli
miasto Głogów na Ślązku. Krzywousty wyruszył
na odsiecz zagrożonemu miastu. Właśnie
barbarzyńcy wymogli jako okup, od oblężonych
całą rzeszę polskich dzieci i następnie pędzili je
przed wojskiem, aby w ten sposób osłonić się od
pocisków Głogowian. Ale i te ofiarę ponieśli
oblężeni. Padły wszystkie dzieci, ale Niemcy
miasta nie zdobyli. Wtem przybył Krzywousty z
wojskiem i począł gonić napastników aż pod
Wrocław na Ślązku i tam wybił ich do nogi.
Nawet trupów grzebać nie było komu, więc psy
żarły ciała poległych. Miejsce tej bitwy po dziś
dzień zowią „Psiem polem”. Król Bolesław
podjął następnie wyprawę na Pomorze, gdzie
szerzy chrześcijaństwo; podnosi rolnictwo,
rzemiosła i handel, poskramia Ruś, utrwala
niezawisłość Polski i dzieli ją w końcu między
czterech synów. Z tego podziału kraju wynikają
smutne następstwa. Bolesław ustanawia Kraków
stolicą państwa i przywiązuje do jego posiadania
zwierzchniczą władzę. Polskę pomiędzy synów
podzielił w ten sposób: Władysławowi oddał
Slązk, Bolesławowi Mazowsze i Kujawy,
Mieszkowi — Wielkopolskę, Henrykowi —
Sandomierskie.
Najmłodszemu
synowi
Kaźmierzowi nie wyznaczył żadnej dzielnicy.
Władysław Drugi (1139—1146) usiłuje
zjednoczyć państwo, przeszkadzają mu w tem
możnowładcy, walczy bezskutecznie z braćmi,
uchodzi do Niemiec, oddając się pod opiekę
cesarza, przez co naraża Polskę na wojnę z
Niemcami: ród ślązkich Piastów niemczy się.
Bolesław Kędzierzawy (1146—1173), ulega
możnowtadcom, poniża się przed cesarzem,
Fryderykiem, traci Pomorze, ponosi klęskę w
bitnie z Prusakami; w bitwie tej ginie brat jego,
Henryk.
2937
Mieczysław Stary (1173—1177), poprawia
sądownictwo, pragnie rządzić dzielnie, podnieść
władzę swoją, a usunąć wpływ możnowładców,
zostaje jednak usunięty za ich sprawą.
Kazimierz Drugi Sprawiedliwy (1177—1194),
najmłodszy syn Krzywoustego, zwołuje zjazd do
Łęczycy w r. 1180, tam zrzeka się wielu swoich
praw na rzecz możnowładców, za co uzyskuje
tron dziedziczny dla swoich potomków. Łączy
Małopolskę i Mazowsze. Poskramia Prusaków i
Jadżwingów, podnosi znaczenie Polski.
Leszek Biały, małoletni, dostaje tron po długich
zatargach, zdobywa go jednak Mieczysław Stary
i rządzi nieograniczenie (1194-1202).
Władysław Trzeci Laskonogi, syn Mieczysława
(1202-1206) ustępuje wskutek walki o prawa
książęce.
Leszek Biały utrzymuje się na tronie powtórnie
(1206-1227) nadaje duchowieństwu prawo
wyboru biskupów i władzę sądowniczą w
dobrach
kościelnych,
podnosi
powagę
duchowieństwa, które podtrzymuje Jedność,
Polski. Zostaje zdradziecko zabity przez księcia
pomorskiego Swiętopełka w Gąsawie.
Brat Leszka, książę Konrad Mazowiecki,
gwałtowny i porywczy, sprowadza niemiecki
zakon Krzyżaków celem nawracania pogańskich
Prus (1225), i daje im ziemię Chełmińską.
Po Leszku Białym trwa 5-letnia walka między
Konradem a stronnictwem Grzymisławy, żony
Leszka, o opiekę nad małoletnim Bolesławem.
Przyzywa ona na pomoc Henryka ślązkiego,
męża św Jadwigi, który, pokonawszy Konrada,
panuje w Polsce, jako Henryk Pierwszy
Brodaty, (1232—1238); a po jego śmierci
utrzymuje się przy tronie syn jego Henryk Drugi
pobożny(1238—1241).
Obaj
dążą
do
zjednoczenia Polski. W roku 1241 spada na
Polskę straszna kląska: pierwszy napad groźnych
Tatarów, którzy chcą zawojować Europę.
Rycerstwo polskie po bohaterskiej walce ginie
częścią w bitwie pod Chmielnikiem, częścią wraz
z Henrykiem Pobożnym pod Lignicą. W walkach
tych Tatarzy ponieśli tak wielkie straty, że
zmuszeni byli zaniechać dalszego pochodu; tym
sposobem Polacy ochronili Europę od zalania
przez dzicz Mongolską. Polska jest odtąd
przedmurzem chrześcijaństwa.
Bolesław Wstydliwy (1243—1279), obejmuje
tron po ustąpieniu Mongołów i dwuletniem
bezkrólewiu. Wskutek podziału Krzywoustego
-
Wersja 01 01 2017.
Polska rozpada się, (panuje w niej 30 książąt
udzielnych), traci znaczenie, szarpią ją ze wszech
stron Niemcy, Litwini, Rusini, a Tatarzy pustoszą
ją znowu w r. 1259. Kraj wyludnia się, upada
gospodarstwo, handel, praca, dobrobyt. Książęta
sprowadzają osadników z Niemiec, którzy
osiedlają się po miastach i wioskach na roli i
rządzą się podług praw niemieckich. Z wolna
ulepsza się gospodarstwo, powstaje kopalnia soli
w Bochni i srebra w Olkuszu. Duchowieństwo
podtrzymuje język polski w szkołach i
kościołach. Duch religijny ożywia naród; żyje w
tym czasie bardzo wiele osób pobożnych i
świętych. Za staraniem królowej Kingi, żony
Bolesława, obrano św. Stanisława w r. 1253
patronem Polski.
Leszek Czarny (1279—1288), zwalcza pod
Goślicami księcia ruskiego Lwa, potem Litwinów
i Jadżwingów, na których zdobywa Podlasie.
Tatarzy znów niszczą Małopolskę.
Henryk Probus (1288—1290). Powstają spory i
walki o tron między nim i bratem Leszka
Czarnego, Władysławem Łokietkiem, z czego
korzysta król czeski Wacław, zagarnia Kraków i
Małopolskę i tytułuje się królem polskim.
Przemysław
Drugi
(1290-1295),
książę
Wielkopolski, chce zaprzeczyć prawom Czechów
do tronu polskiego, odzyskuje Pomorze, koronuje
się w Gnieźnie, dając początek zjednoczeniu
Polski. Wśród przygotowań do wojny z
Czechami ginie z rąk morderców za sprawą
książąt brandenburgskich.
Wacław Drugi (1290—1305), król czeski,
korzysta
z
niezgody
książąt,
zajmuje
Wielkopolskę, koronuje się w Gnieźnie, opiera
się na osadnikach niemieckich, ustanawia rządy
starostów dla wzmocnienia władzy królewskiej.
Wypędza Łokietka, który pielgrzymuje do
Rzymu i ujmuje papieża dla swej sprawy.
Łokietek wraca; przy pomocy Węgrów, a także
włościan polskich, zajmuje Wiślicę, zdobywa
kilka grodów, broni się w skałach Ojcowa,
wreszcie po śmierci Wacława odbiera tron.
Władysław Łokietek (1305—1333), jednoczy
rozdzielone królestwo. Krzyżacy zabierają
Pomorze z Gdańskiem. Niemcy pod wodzą wójta
Alberta w Krakowie podnoszą bunt, który
Łokietek poskramia. Naród uznaje potrzebę
zjednoczenia Polski. Łokietek koronuje się w
roku 1319 koroną Chrobrego u grobu św.
Stanisława, czem podnosi powagę królewską.
Zawiera sojusz z Węgrami i Litwą. Krzyżacy
mimo wyraźnego rozkazu papieża nie chcą
zwrócić Polsce Pomorza, i w dalszym ciągu
napadają i grabią ziemie Polskie. Łokietek zadaje
im znaczną klęskę pod Płowcami. Wielkie są
zasługi Łokietka, gdyż wybawia on Polskę od
rozbicia i obcego jarzma.
Kazimierz Wielki (1333 - 1370), zapobiegliwy,
gospodarny i sprawiedliwy. Pragnąc spokoju,
zrzeka się Ślązka na korzyść Czechów, zaś
Pomorza na rzecz zakonu krzyżackiego, od
którego odzyskuje Kujawy i ziemię Dobrzyńską.
2938
Podnosi rolnictwo, rzemiosła, handel, zamożność
i dobrobyt. Zatrudnia pożyteczne pracą tysiące
ludzi. Muruje grody, przeprowadza drogi, osusza
bagna, zakłada wsie, krzewi oświatę, strzeże
praw, nadaje statut (zbiór praw) w Wiśiicy
(1347), zdobywa wielkie poważanie, ustanawia
(1365) najwyższy trybunał w Krakowie, dozwala
wszędzie gnębionym żydom osiedlić się. w
Polsce, broni włościan i nadaje im prawa, stąd
zwany „królem chłopków”, zakłada w Krakowie
szkołę wyższą, zwaną Akademią (uniwersytet)
(1364). Obejmuje prawem spadku Ruś halicką
(1340), którą pragnęli ujarzmić Litwini i Tatarzy,
zagospodarowuje ją i zamienia na ziemię bogatą,
płynącą mlekiem i miodem. Dźwiga Lwów,
ubezpieczając go dwoma zamkami, zakłada dla
Rusi biskupstwa i arcybiskupstwo w Haliczu,
przeniesione później do Lwowa.
W roku 1366 zjechali się w podwawelskim
grodzie sąsiedni królowie i wiele książąt na
wesele wnuczki Kazimierza. Dostatek i
bogactwo, wprowadziło wszystkich w wielkie
zdziwienie. A gdy jeszcze mieszczanin
krakowski Wierzynek, zaprosił do siebie
królewskich gości na ucztę — wszyscy oniemieli
ze zdziwienia. Tyle bogactwa i przepychu
nigdzie wówczas nie można było spotkać.
Ma Kazimierzu Wielkim kończy się ród Piastów,
bo nie zostawił on potomstwa. Koronę, przekazał
on swemu siostrzeńcowi, królowi węgierskiemu,
który panował w Polsce, jako:
Ludwik Węgierski
(1370-1382).
Zajęty
sprawami Wągier, mało się troszczył o Polskę.
Zaraz po wstąpieniu na tron wcielił Ruś do
Węgier. Aby zapewnić jednej z córek swoich tron
polski, zawiera z możnowładcami polskimi układ
w Koszycach, w którym uwalnia szlachtę, od
podatków i rozszerza jej prawa. Odtąd szlachta
zaczyna z każdym następnym królem układy i
targi, które sprowadzają wreszcie zupełne
ograniczenie władzy królewskiej, a rozszerzają
swobodą możnych i szlachty z krzywdą innych
stanów i ze szkodą Polski.
Córka jego, Jadwiga (1384— 1386) wielkich
zalet umysłu i serca, poświęca się dla
rozszerzenia
chrześcijaństwa
na
Litwie,
zaślubiając
Jagiełłę,
Wielkiego
księcia
litewskiego (1386), czem przyczynia się do
połączenia Litwy z Polską; szerzy wraz z mężem
chrześcijaństwo na Litwie, odbiera od Wągrów
Ruś, opiekuje się ludem. Przed śmiercią (1399)
przeznacza cały swój posag na odnowienie i
rozszerzenie Akademii krakowskiej.
Ród Jagiellonów
Władysław Jagiełło (1386— 1434) ochrzcił się a
następnie koronował w Krakowie na króla i
zabrawszy kapłanów, udał się na Litwę i tam
wiarę świętą wprowadził.
Władysław Jagiełło oddał rządy na Litwie swemu
bratu Witoldowi, chcąc zająć się wyłącznie
Polską, Ale wnet Witold wypowiedział mu
posłuszeństwo i połączył się z Krzyżakami, chcąc
-
Wersja 01 01 2017.
utworzyć osobne państwo litewskie. Dopiero, gdy
go Tatarzy nad Worsklą pobili, zerwał z
Krzyżakami i zwrócił się ponownie o opiekę do
polskiego króla. Krzyżacy, widząc, że już Litwa
przyjęła św. wiarę, więc nie będą mieli powodu
do napadów, postanowili zemścić się na Jagiełłę.
Zebrali z całego zakonu rycerzy i zagarnęli
ziemię dobrzyńską. Jagiełło zmuszony więc był
rozpocząć wojnę z Krzyżakami i zadał zakonowi
wielką klęskę pod Grunwaldem i Tannenbergiem
(1410). Klęska ta na zawsze złamała potęgę
zakonu. Ziemia dobrzyńska została zwrócona
Polsce, Pomorze pozostało jednak jeszcze w
rękach Niemców.
Polacy i Litwini, których zwycięstwo, odniesione
pod Grunwaldem, przekonało, iż, idąc razem,
ręka w rękę, utworzą potężne państwo i staną się
groźniejszymi dla nieprzyjaciół, zebrali się w r.
1413 na zjazd do Horodła, gdzie zawarli tak
zwaną „Unję horodelską”, którą się jeszcze
ściślej połączyli.
Po śmierci Jagiełły, na tron wstąpił
dziesięcioletni syn jego, Władysław Trzeci
Warneńczyk
(1434—1444).
Małoletniemu
królowi pomagał w rządach Zbigniew Oleśnicki,
biskup krakowski.
Polska dosięgła wówczas takiej potęgi iż Czesi i
Węgrzy ofiarowali jej swe korony, Król jednak
nie chciał przyjąć czeskiej korony; natomiast
chętnie zasiadł na tronie węgierskim (1440), by
wspólnemi siłami bronić Europą od Turków.
Walcząc z nimi, młody a bohaterski król zginął
pod Warną.
Po śmierci Władysława Warneńczyka obrano
królem brata jego, Kazimierza Jagielończyka
(1447—1492). Był to król nadzwyczaj
energiczny. Pobił Krzyżaków, odebrał im
Pomorze i Prusy i Wielkiego Mistrza zmusił do
złożenia mu hołdu. W statutach Nieszawskich dał
szlachcie udział w rządach; mianowicie: od tego
czasu król polski nie mógł wydawać nowych
praw, ani ogłosić wojny bez zgody sejmików
szlacheckich.
Miał sześciu znakomitych synów: jeden z nich
Władysław, był królem czeskim i węgierskim;
Kazimierz został zaliczony w poczet Świętych;
trzech z nich było królami polskimi (Olbracht,
Aleksander i Zygmunt), a ostatni Fryderyk został
biskupem.
Po śmierci dzielnego króla, obrano jego syna
Jana Olbrachta (1492-1502). Król ten pozbawił
kmieci prawa przechodzenia z miejsca na miejsce
i oddał ich pod władze, szlachty. W wojnie z
Mołdawią poniósł wielką klęskę.
Po śmierci Jana Olbrachta panował brat jego
Aleksander (1501—1506), który na sejmie w
Piotrkowie dał nowe przywileje szlachcie.
Po nim wstąpił na tron najmłodszy z synów
Kazimierza
Jagiellończyka
—
Zygmunt
Pierwszy, nazwany dla dojrzałego wieku i
wielkiej powagi Starym (1506—1548). Prowadził
on wojną z Moskwą. Za jego zgodą Wielki
Mistrz krzyżacki przyjął protestantyzm, ogłosił
się księciem pruskim i w 1525 roku złożył
uroczysty hołd królowi. Zygmunt przyłączył do
Polski ostatnią dzielnicą polską — Mazowsze.
Po śmierci Zygmunta panował jedyny syn jego
Zygmunt Drugi August (1548—1572), ostatni z
Jagiellonów.
Przyłączył on do Polski Inflanty, przyjął hołd od
księcia Kurlandji. W roku 1569 na sejmie w
Lublinie przeprowadził i utrwalił unię Polski z
Litwą
Królowie obieralni
2939
Po śmierci ostatniego z Jagiellonów szlachta
zebrała się na Woli pod Warszawą i obrała
królem Henryka Trzeciego Walezego (1573—
1574), brata króla francuzkiego. Panował on
krótko, bo, otrzymawszy wiadomość o śmierci
swego brata, Henryka Trzeciego, uciekł do
Francyi dla objęcia tam tronu.
Znów nastąpiło w Polsce bezkrólewie (1574—
1576) i walka różnych stronnictw. Wreszcie
obrano królową Annę Jagiellonkę, siostrę
Zygmunta Augusta, dając jej za męża Stefana
Batorego, księcia Siedmiogrodu.
Stefan
Batory
(1576—1585),
książę
siedmiogrodzki,
monarcha
sprawiedliwy,
rozumny i stanowczy, pełen rycerskiego ducha.
Upokarza zbuntowany Gdańsk, ustanawia
piechotę polską z włościan, a odznaczających się
w boju obdarza szlachectwem. Walczy
zwycięsko z Moskwą, odbiera Połock i Wielkie
Łuki, jednak za wstawieniem się papieża zawiera
z Moskwą pokój, w którym odzyskuje Inflanty.
Podnosi znaczenie władzy królewskiej przez
silne i roztropne rządy, pomnaża trybunaty dla
wymiaru
sprawiedliwości,podnosi
oświatą,
zakłada Akademią w Wilnie. Dzielnie pomaga
królowi hetman Jan Zamojski, który zakłada
Akademię, w Zamościu.
Zygmunt Trzeci (1587-1632) z rodziny
królewskiej Wazów, wybrany za staraniem
Zamojskiego, troszczył się więcej o sprawy
własne, szwedzkie. Wskutek zawarcia tajnego
układu z cesarzem Zygmuntem ściąga na siebie
niezadowolenie i sejm inkwizycyjny, czem
osłabia powagę królewską. Pragnąc panować
także w Szwecyi, naraża Polskę na długoletnią
wojnę ze Szwedami. Szwedzi biorą Inflanty;
walczy z nimi Zamojski, potem Karol
Chodkiewicz odnosi nad nimi wielkie
zwycięstwo pod Kircholmem 1605 r. Biskupi
ruscy na synodzie w Brześciu zawierają nową
unię i jednoczą się z papieżem r. 1596. W
obronie unickiej wiary ginie św. Józefat
Kuncewicz, biskup, zamęczony w roku 1623.
Unia jedna duchowieństwu powagę, krzewi
oświatę, zespala ściślej naród polski z ruskim.
Hetman Żółkiewski zwycięża pod Kłuszynem
Moskwę i bierze w niewolę cara Szujskiego
(1610). Moskiewscy bojarowie obierają carem
Władysława, syna Zygmunta Trzeciego, lecz
niebaczny król nie godzi się na to. Polska
-
Wersja 01 01 2017.
odzyskuje Smoleńsk, Nowogród i Czernihów.
Mikołaj Zebrzydowski, urażony na króla, podnosi
rokosz. Leje się krew bratnia. Chodkiewicz
uśmierza bunt (1607). Żółkiewski ginie w walce
z Tatarami pod Cecorą (1620). Turcy chcą
zagarnąć Polskę. Przeciw ich nawale wyrusza
Chodkiewicz wraz z Kozakami, prowadzonymi
przez Piotra Konaszewicza, wstrzymuje ich
najazd, a, umierając, zdaje dowództwo
Lubomirskiemu. Turcy ustępują. Król utrzymuje
przyjaźń z cesarzem Ferdynandem Drugim,
posyła mu dzielnych Lisowczyków na pomoc w
wojnie 30-letniej, powstałej w Niemczech
wskutek zamieszek religijnych. Król, pragnąc być
bliżej Szwecyi, przenosi stolicę do Warszawy.
Ks. Piotr Skarga, uczony Jezuita i słynny
kaznodzieja, zwraca uwagę, w swych kazaniach
sejmowych na niebezpieczeństwa, grożące
Polsce.
Władysław Czwarty (1632—1648) pokonywa
Moskwę pod Smoleńskiem, zawiera z nią pokój,
zrzekając się korony carów. Ustanawia
królewskie poczty state. Nie może działać dla
dobra rzeczypospolitej z powodu ograniczenia
władzy królewskiej. Pod wodzą Chmielnickiego
powstaje groźny bunt kozaków, którzy
mieszkając swobodnie nad Dnieprem, na
Ukrainie, mieli bronić wschodnich granic Polski
od najazdu Turków i Tatarów. Kozacy połączeni
z Tatarami, zadają Polakom wielką klęskę,
oblegają Lwów i Zamość.
Jan Kazimierz (1648—1668). Za panowania
tego króla straszne klaski spadają na Polskę.
Kozacy z Tatarami pustoszą Polskę i oblegają
Zbaraż, który broni dzielnie książę Jeremi Polskę
i oblegają Zbaraż, który broni dzielnie książę
Jeremi Wiśniowiecki. W końcu Chmielnicki
poddaje się Moskwie (1654), Ruś zniszczona
straszliwie, Polska ma znów wojnę z Moskwą. W
kraju niezgoda i zamęt; posłowie zaczynają odtąd
za głosem jednsgo „Veto” t.j. „nie pozwalam”
zrywać sejmy od r. 1652. Mnożą się zdracy
ojczyzny. Radziejowski, urażony na Króla,
podburza Szwedów do najazdu na Polskę.
Szwedzi wkraczają pod wodzą walecznego
Karola Gustawa (1655), zajmują Wielkopolskę i
Litwę, Warszawę i Kraków. Król uchodzi na
Ślązk. Moskwa zajmuje Kijów, Smoleńsk,
Połock i Wilno. Chmielnicki Z Kozakami i
Moskwą oblega Lublin, Zamość i Lwów. Karol
Gustaw układa plan rozbioru Polski. Z jego
namowy wpada książę siedmiogrodzki Rakoczy,
łupi Ruś Czerwoną, dociera do Krakowa i łączy
się ze Szwedami. Szwedzi obiegli Częstochowę,
której bronili dzielnie zakonnicy, z ks.
Kordeckim na czele. Dzielna ta obrona zagrzała
męstwem Polaków, gdyż wierzono, że cudowna
Matka Boska Częstochowska sama to miasto
wyratowata i Polskę wyratuje.
Cała Polska stanęła w płomieniach. Grzmiały
armaty, padały trupy, jak trawa pod kosą.
Zawiązana w Tyszowcach końfederacya pod
wodzą Stefana Czarnieckiego gromi Szwedów w
walkach podjazdowych. Król wraca; we Lwowie
2940
ślubuje zaopiekować się stanem włościańskim i
oddaje naród w opieką Matce Boskiej, zowiąc ją
Królową Polski. Rakoczego gromią Czarnecki i
Sapieha. Ze Szwedami zawiera król pokój w
Oliwie, zrzekając się praw do korony szwedzkiej.
Kurlandya i część Inflant wraca do Polski. Polacy
odnoszą świetne zwycięstwo nad Moskwą, ale
zawierają z nią rozejm w Andruszowie. Kozacy
poddają się znów Turcyi, za której sprawą
wpadają Tatarzy do Polski. Zwycięża ich Jan
Sobieski pod Podhajcami. Hetman Jerzy
Lubomirski występuje przeciw królowi i z
pomocą obcych wojsk zwycięża wojska
królewskie. Skołatany tylu nieszczęściami Jan
Kazimierz, nie mając już siły powstrzymać
niepohamowanej swawoli szlachty, składa
koronę.
Michał Korybut Wiśniowiecki (1669-1673),
wybrany dla zasług ojca, ks. Jeremiego, który
cały majątek poświęcił na wojny z Kozakami i
Tatarami, nie ma zdolności do rządzenia. W kraju
coraz większa niezgoda, Tatarzy z Kozakami
wpadają znowu do Polski. Gromi ich Sobieski.
Sułtan Mahomet Drugi ciągnie pod Lwów z
olbrzymią siłą na zawojowanie Polski. Sobieski
cudów waleczności dokazuje. Król zawiera z
Turkami haniebny pokój w Buczaczu, płaci okup,
odstępuje Ukrainę Kozakom, Podole Turcyi.
Szlachta, zamiast bić wroga, wszczyna pod wsią
Gołębiem wojnę domową. Turcy wpadają znów
w granice Polski z wielką siłą zbrojną. Sobieski
odnosi nad nimi pod Chocimem 1673 r. świetne
zwycięstwo, które budzi rycerskiego ducha.
Jan Trzeci Sobieski (1674—1796) znakomity
wódz i pobożny rycerz chrześcijański, stacza
nieustanne boje z Turcyą. Po pokoju w Żurawnie
odbiera Podole i Ukrainę; zawiera przeciw
Turkom przymierze z cesarzem Leopoldem,
śpieszy na pomoc obleżonemu Wiedniowi,
obejmuje tam naczelne dowództwo i 12 września
1683 r. łamie potęgę Turków, podnosi sławę,
oręża polskiego i ocala cale chrześcijaństwo od
niewoli tureckiej. Moskwa obowiązuje się do
wspólnej obrony przeciw Turkom i zyskuje od
Polski Smoleńsk i Kijów. Król zatrudnia się
podniesieniem rolnictwa, nie może jednak
wpłynąć na polepszenie rządów. Ostatnie lata
swego życia spędza ten król — bohater w
ulubionej wiosce Wilanowie, pod Warszawą.
August Drugi (1697-1733) książę saski, nie
troszczy się o dobro Polski, Hulaszczem życiem
osłabia do reszty powagę królewską i prowadzi
Polskę do upadku. Umową karłowicką (1699)
pozbywa się Polska Turków, odbiera Podole i
Ukrainę z twierdzą Kamieńcem. Król zawiera
tajne przymierze z Moskwą. Król szwedzki Karol
Dwunasty, wielki wojownik, pokonywa wojsko
moskiewskie, wpada do Polski, zajmuje główne
miasta. Książę pruski, korzystając z zamieszki,
ogłasza się królem Prus za zezwoleniem Augusta,
przez co przybywa Polsce groźny wróg. Karol
dwunasty pozbawia Augusta tronu. August
układa się o rozbiór Polski z Prusami, Moskwą i
Danią. Zjazd elekcyjny obiera królem Stanisława
-
Wersja 01 01 2017.
Leszczyńskiego
(1704-1709)
jednego
z
najlepszych Polaków. Powstaje wojna domowa,
Szwecya i Moskwa plądrują w Polsce, rabują
kościoły i klasztory, znieważają duchowieństwo.
August drugi zrzeka się korony polskiej. Car
Piotr Wielki wpada do Polski i rządzi w niej,
jakby u siebie. Karol Dwunasty ponosi klęskę
pod Połtawą i uchodzi do Turcyi. August Drugi,
przyjaciel Piotra Wielkiego, wraca i prześladuje
stronników Leszczyńskiego; Leszczyński uchodzi
do Francyi. Niezadowoleni Polacy podnoszą
wojnę przeciw Sasom i niebacznie oddają się pod
opiekę cara Piotra. Ten dyktuje warunki zgody z
Sasami i każe je pod osłoną swych wojsk
zatwierdzić bez rozpraw na sejmie, Polska
zgodziła się na ograniczoną liczbę wojska
stałego. Piotr Wielki ogłasza się carem Rosyi
(1721). Naokoł przybywa wrogów, a niebaczna
szlachta hula swawolnie, cieszy się złotą
wolnością, kłóci się wzajemnie, uszczupla siłę
zbrojną i pozwala wrogom u siebie dyktować
prawa i mieszać się do rządów. Za panowania
tego króla powstało przysłowie: „za króla Sasa
jedz, pij i popuszczaj pasa”.
August Trzeci Sas (1733—1763) wybrany pod
naciskiem Rosyi wbrew woli ogółu, który pragnie
Leszczyńskiego. Ten powraca z Francyi lecz
widząc, że nie utrzyma się na tronie wobec
prześladowania ze strony Piotra Wielkiego,
wyjeżdża z kraju z powrotem. Król francuski
mianuje
Leszczyńskiego
namiestnikiem
Lotaryngii. Tam Leszczyński, otoczony miłością
obywateli zyskuje tytuł dobroczynnego królafilozofa. Sasi i Rosyanie zalewają Polskę
wojskami, August nie dba o Polską. Rządzi tu za
niego wszechwładny minister Brühl, wielce
przewrotny, który powiększa waśń pomiędzy
Polakami. Odzywają się głosy ostrzegające i
nawołujące do poprawy. Ks. Konarski, Pijar,
urządza lepsze szkoły. — W kraju niezgoda,
tworzą się stronnictwa, zwane „narodowemi”
(Potockich
i
Branickich)
i
„familią”
(Czartoryskich i Poniatowskich). Pragną one przy
pomocy obcych mocarstw naprawić rząd, czem
zwiększają zamieszanie. Prusy i Rosya
bezustannie podniecają szlachtę do niezgody.
Stanisław August Poniatowski (1764—1795),
wybrany za wpływem Rosyi, koronuje się w
Warszawie. Czartoryscy dążą do naprawy rządu,
nie dopuszczają do tego Rosya i Prusy. Król,
pełen najlepszych chęci, nie ma siły opierać się
temu. Krzewi oświatę i nauki, zakłada w
Warszawie szkolę kadetów, z której wychodzą
dzielni mężowie; z tej szkoły wyszedł również
największy nasz wódz Kościuszko. Miasta i wsie
dźwigają się zwolna. Rosya i Prusy wichrzą w
Polsce, podburzają magnatów i różnowierców
przeciw królowi. Konfederacya w Radomiu,
otoczona wojskiem rosyjskiem, uznaje carową
Katarzynę Drugą opiekunką Polski, zobowiązuje
się równouprawnić różnowierców i nie zmieniać
ustaw bez woli Rosyi. Sprzeciwiających się
posłów pomiędzy innymi biskupów Załuskiego i
Sołtyka i hetmana wielkiego koronnego Wacława
Rzewuskiego porywają Rosyanie gwałtem i
2941
uwożą w głąb Rosyi, do miasta Kaługi. Przeciw
gwałtom
rosyjskim
zawiązuje
szlachta,
zamiłowana w swobodzie, konfederacyę w Barze
(1768) pod wodzą Puławskiego; toczy walkę,
pragnąc wypędzić Rosyan z kraju. Pomagają jej
Francya i Austrya. Konfederacya ogłasza
bezkrólewie kilku zagorzalców porywa króla
(1771), powstaje oburzenie na konfederatów,
którzy, rozbici niezgodą, częścią giną w walkach,
częścią idą na Sybir i tracą dobra. Puławski
uchodzi do Ameryki, tam odznacza się w
walkach o jej niepodległość. Rosya pragnie
zabrać Mołdawię i Wołoszczyznę, Austrya
sprzeciwia się. Za poradą króla pruskiego
Fryderyka następuje pierwszy rozbiór Polski,
który sejm polski pod grozą wojsk rosyjskich
zatwierdza (1773). Prusy biorą Warmię i Prusy
królewskie, Rosya Białą Ruś, Austrya Galicyę.
W narodzie budzi się potrzeba oświaty. Sejm
ustanawia słynną Komisyę Edukacyjną, w której
pracują gorliwie najświatlejsi mężowie nad
urządzeniem i poprawieniem szkół. Zwolna
dźwiga się Polska i odradza. Polska zawiera
przymierze z Prusami przeciw Rosyi; sejm
czteroletni pomnaża siłę zbrojną do 100 tysięcy i
ogłasza 3 maja 1791 roku konstytucyę t.j. bardzo
dobre ustawy, zapewniające wolność i swobodę
obywatelom, a przedewszystkiem otacza opieką
mieszczan i włościan; konstytucyę 3 maja naród
przyjął z zapałem; uznały ją obce państwa, prócz
Rosyi. Konstytucya nie zadawalnia jednak
niektórych magnatów. Za sprawą Rosyi trzech z
tych magnatów — zdrajców: Potocki, Branicki i
Rzewuski (syn poprzedniego) zawiązuje przeciw
niej konfederacyę w Targowicy(1792). Moskwa
najeżdża Polskę, Toczy się wojna, w której
odznaczą się walecznością Książę Józef
Poniatowski, bratanek króla Stanisława, i
Kościuszko. Król łączy się jednak z Targowicą, a
ta, objąwszy ster, obala wzorowe urządzenia
sejmu czteroletniego. Prusy i Rosya zabierają
znów znaczną część Polski, a ten drugi rozbiór
zatwierdza sejm „niemy” w Grodnie (1793),
ograniczając liczbę wojska do 15 tysięcy i
narzuca nowe ustawy. Gwałt ten wywołał
przeciw najezdnikom i grabieżcom powstanie
pod wodzą Tadeusza Kościuszko. Ten powołał
pod broń włościan i poprzysiągł na Rynku
krakowskim narodowi, że tak długo będzie
walczył, dopókąd nie wypędzi nieprzyjaciela z
granic Polski. Z dzielnem wojskiem wyruszył
następnie przeciwko Rosyanom, których 4
kwietnia 1794 roku pobił pod Racławicami. W
bitwie tej roztrzygnęli zwycięstwo chłopi z
dzielnym Bartoszem Głowackim na czele.
Następnie Kościuszko zajął Warszawę, lecz w
bitwie pod Maciejowicami został raniony i
wzięty do niewoli. Powstanie upadło, a Rosyanie
wyrżnęli na przedmieściu warszawskiem
„Pradze” 20 tysięcy bezbronnego ludu; nawet
dzieciom nie darowano. Po wzięciu Warszawy,
która broniła się bohatersko, powstanie upadło.
Lud polski w uznaniu wielkich zasług usypał
później Kościuszce pod Krakowem ogromną
mogiłę, a zwłoki tego wodza spoczęły obok
królów na Wawelu. Rosya, Prusy i Austrya dzielą
-
Wersja 01 01 2017.
ostatecznie ziemie polskie między siebie w roku
1795. Król składa koronę.
Zakończenie
Polska straciła byt niepodległy, lecz mężni i
miłujący wolność Polacy nie stracili ducha
pracowali i pracują bez przerwy, I od 125 lat, nad
odrodzeniem narodu. Wszyscy święcie wierzyli,
że wielki nasz Naród z upadku się podniesie, bo
upaść może nawet naród największy, lecz zginąć
może tylko naród marny.
Rozważając przyczyny upadku naszej ojczyzny,
pojmiemy snadnie, że zgubiły Polską głównie
brak oświaty i jedności. Patryoci, miłujący Kraj,
czynili
usiłowania
naprawy,
chcąc
mieszczaństwu i ludowi dać prawa, zakładać
szkoły i t. p., czego dowodem jest Konstytucya 3
maja. Lecz sąsiedzi nie dopuścili do odrodzenia
się Polski, bo to leżało w ich interesie, a wobec
braku stałej i silnej armii pozwolono Polskę,
rozebrać. — Jeżeli tedy pragniemy wśród
wolnych narodów zająć stanowisko silne i
niezależne, to. musimy wytrwałą pracą z tych
wad otrząsnąć się i pozbyć się ich zupełnie,
utrwalić cnoty patryotyczne, społeczne i
moralno-religijne.
Każdy z
nas
ma święty obowiązek
niezmordowaną, wytrwałą, a spokojną pracą
wśród powołania, jakie komu przypadło
przyczyniać się do odbudowy Ojczyzny i z praw
udzielonych korzystać rozumnie a roztropnie. —
W tej pracy idźmy za wzorem światłych,
miłujących gorąco Ojczyznę, mężów, których
tysiące dodaje blasku imieniowi polskiemu, ich
czcijmy, słuchajmy, naśladujmy. Tak postępując,
nie zginiemy, ale możemy ulżyć sobie l zapewnić
potomkom naszym lepszą przyszłość.
Dziś po 126 latach niewoli, w czasie wielkiej
wojny wszechświatowej, droga nasza Ojczyzna
znowu odzyskuje niezależność. Mię licząc
dziesiątków tysięcy najlepszych synów Polski,
który w latach 1831 i 1863 zginęli śmiercią
bohaterską lub wywieszeni przez rząd carski,
pędzili najnędzniejszy żywot w Sybirskich
katorgach, w obecnej wojnie setki tysięcy
naszych braci walczy pod różnymi rządami i
pomimo swej woli morduje się wzajemnie. Dotąd
w tej bratobójczej walce zginęły już dziesiątki
tysięcy dzielnych naszych braci. Ile ofiar Pan
Bóg będzie jeszcze od nas wymagał, zanim wróg
z kraju ustąpi, trudno przewidzieć. W to jedno
świecie wierzymy, że Polska odzyska byt
niezależny.
http://pl.wikisource.org/wiki/Kategoria:Kr%C3%B3tkie
_wiadomo%C5%9Bci_z_dziej%C3%B3w_Polski
krótko – röviden, kurtán, tömören; (niedługo) rövid
ideig
krótko i węzłowato – röviden és velősen; röviden
és tömören; röviden és világosan
krótko kogo trzymać – röviden tartani v. rövidre
fogni vkit
2942
krótko mówiąc – röviden, pár szóval, röviden
szólva
krótko (przed czym) – röviddel (vmi) előtt
krótko przystrzyżone włosy – rövidre nyírt haj
krótko się (z kim) załatwić – röviden végezni
(vmivel)
krótko strzyżone włosy – rövidre vágott haj,
rövidre nyírt haj
krótko trwający, -a, -e – rövid ideig tartó
krótko- [pierwsza część wyrazów złożonych
wskazująca, że to, co jest nazwane drugim
członem, jest krótkie lub krótko trwa] –
rövidkrótkodystansowiec [zawodnik biegający na
krótkich
dystansach;
sprinter]
–
rövidtávfutó
krótkodystansowy, -a, -e [odbywający się na
małej odległości] – rövidtávú
krótkofalarstwo [amatorskie nawiązywanie
dwustronnej łączności radiowej na
specjalnie do tego celu wyznaczonych
zakresach fal krótkich i ultrakrótkich] –
rövidhullámú rádiózás
krótkofalarstwo (ang. ham radio, Amateur Radio –
radiowa
służba
amatorska)
[hobby
polegające na nawiązywaniu łączności
radiowych na wydzielonych pasmach
radiowych – od fal długich, poprzez
średnie, krótkie i ultrakrótkie aż do
mikrofal, między krótkofalowcami przy
pomocy
radiostacji,
potwierdzaniu
łączności za pomocą karty QSL,
uczestnictwie
w
zawodach
krótkofalarskich,
jak
również
konstruowaniu urządzeń radiowych i
antenowych do nawiązywania łączności.
Osobną grupę krótkofalowców stanowią
nasłuchowcy (SWL).] – HAM radio
[rádióamatőrök hálózata, mely több ponton
kapcsolódik a számítógépes hálózatokhoz is]
krótkofalarski, -a, -ie – rövidhullámú rádiózó
krótkofalowiec [radioamator porozumiewający
się z innymi przy pomocy radiowych stacji
krótkofalowych]
–
rövidhullámú
rádióamatőr
krótkofalowy, -a, -e [1. składający się z krótkich
fal (np. promieniowanie krótkofalowe),
wytwarzający, odbierający krótkie fale
(np.
antena
krótkofalowa);
2.
zaplanowany na krótki okres (np.
działania krótkofalowe)] – rövidhullámú
krótkofalowe łączenie – rövidhullámú öszeköttetés
krótkofalowe planowanie – (átv.) rövidtávú
tervezés
krótkofalowy
odbiornik
–
rövidhullámú
vevőkészülék
-
Wersja 01 01 2017.
krótkofalówka
[to
urządzenie
radiowe
nadawczo-odbiorcze
przesyłające
informacje
głosowe,
przesyłające
informacje drogą radiową w paśmie fal
krrótkich] – rövidhullámú adó v. leadó v.
készülék
krótkogłowiec [człowiek krótkogłowy] – rövidfejű
(ember)
krótkogłowy, -a, -e [mający czaszkę o kształcie
zbliżonym do okręgu] – rövid fejű
krótkogłowość – rövidfejűség
krótkogrzywy, -a, -e – rövid sörényű
krótkometrażowy, -a, -e – rövidméretű,
rövidméretes
krótkometrażówka [zob. film krótkometrażowy]
– rövid film, rövidfilm; kisfilm
krótkonogi, -a, -ie [mający krótkie nogi] – rövid
lábú
krótkoseryjny, -a, -e – kisszériás (produkt
krótkoseryjny;
model
krótkoseryjny:
kisszériás modell v. termék)
krótkoskrzydły, -a, -e [mający krótkie skrzydła]
– rövid szárnyú
krótkość – rövidség, kurtaság; vminek rövid volta
krótkość życia – az élet rövidsége
krótkość naszego żywota – életünk rövidsége
krótkoterminowy, -a, -e – rövid lejáratú v.
rövidlejáratú; rövid időtartamú
krótkoterminowy kredyt – rövid lejáratú hitel
krótkotrwający ton – jelző (sípoló) hang
krótkotrwały, -a, -e – múlékony, rövid időtartamú,
rövid ideig tartó, rövidéletű (kérészéletű)
krótkotrwałe panowanie – pünkösdi királyság
krótkotrwałe szczęście – pünkösdi királyság
krótkowidz [człowiek źle widzący z daleka] –
rövidlátó, közellátó
krótkowidzący, -a, -e – rövidlátó
krótkowidztwo – rövidlátás
krótkowieczny, -a, -e – rövidéletű
krótkowłosy, -a, -e [posiadający krótkie włosy] –
rövidhajú; rövidszőrű
krótkowłóknisty, -a, -e – rövid szálú, rövid rostú
(azbest krótkowłóknisty: rövid szálú azbeszt)
krótkowzroczność [1. wada wzroku polegająca
na nieostrym widzeniu przedmiotów
oddalonych;
2. brak
zdolności
przewidywania; 3. cecha tego, co jest
obliczone tylko na najbliższy czas; 4.
(miopia – łac. myopia) jest jedną z
najczęściej
spotykanych
wad
refrakcyjnych wzroku polegającą na tym,
że oko skupia promienie świetlne, które w
nieakomodującym
oku
zdrowym
ogniskowane są na siatkówce, w
nieakomodującym oku krótkowzrocznym
2943
ogniskowane są przed siatkówką] – med.
rövidlátás; közellátás
krótkowzroczny, -a, -e [1. taki, który źle widzi z
daleka; 2. taki, który nie ma zdolności
przewidywania, patrzący wąsko na
sprawy] – rövidlátó
krótszy, -a, -e – rövidebb
krówka [1. ciągnący się albo kruchy cukierek z
gotowanej śmietanki lub mleka z cukrem;
2. młoda lub mała krowa; 3. chrząszcz
żywiący się nawozem; 4. rodzaj
chrząszcza; (rodzaj chrząszcza) Oleica
krówka Meloe proscarabaeus LINNAEUS,
1758; 3. rodzaj cukierka] – kis tehén,
tehénke, üsző, fiatal tehén; (Meloe
proscarabaeus Linnaeus, 1758) közönséges
nünüke; (tejkaramella, Stollwerk)
krówki – tehenek v. tehénkék; (tejkaramella,
Stollwerk)
krówki [w pozycji tej kobieta klęczy i pochyla się
do przodu, natomiast mężczyzn klęcząc za
kobietą wprowadza członek do pochwy] –
„tehenek” (szexpóz) [Kutya-pózként is
ismeretes, az állatok szexuális pozícióira
utalva. A nő négykézláb térdel az ágyon, a
partnere mögötte, szintén térdelő pozícióban,
keze pedig kedvese csípőjén. Sok pár azt
szereti, ha a nő összezárja a lábait, mert
akkor erőteljesebb a súrlódás a hüvely-pénisz
relációban. Ezekben a testhelyzetekben
nagyobb a hüvelyi orgazmus és a G-pont
ingerlésének lehetősége is.]
krtaniowy, -a, -e [przymiotnik od: krtań] – gége, torokkrtań (łac. larynx) [część układu oddechowego
umieszczona między C4 a C6 (czwartym
kręgiem szyjnym a szóstym kręgiem
szyjnym). U dzieci jest ona położona na
ogół 1-2 kręgi wyżej. Rozpoczyna się
wejściem do krtani. Krtań łączy gardło z
tchawicą, jest także narzędziem służącym
do wydawania dźwięków.] – gége, gégefő
krucho – törékenyen, porhanyósan, lazán, omlósan,
omlékonyan; gyengén, rosszul, betegen;
ridegen
krucho z nim – rosszul megy a sora, rosszul megy
neki; rosszul áll (a szénája)
-
Wersja 01 01 2017.
kruchość – porhanyósság, törékenység, omlósság,
lazaság; ridegség, törékenység; gyengeség
kruchość kości – a csontok törékenysége
kruchość porcelany – a porcelán törékenysége v.
ridegsége
kruchość szkła – az üveg ridegsége
kruchość życia – az élet ridegsége v. törékenysége
kruchta [1. przedsionek kościoła; 2. lekcew.
środowisko i mentalność ludzi mających
bezkrytyczny stosunek do Kościoła i jego
nauk; 3. łac. crypta 'grota; kryta galeria;
grób' z gr. kryptē 1. przedsionek kościoła
(staropolskie: babiniec). 2. (dawniej
nazywana babińcem) to część kościoła,
przedsionek
poprzedzający
wejście.
Najczęściej wydzielony wewnątrz kościoła,
może też być w formie przybudówki
wyraźnie
wyodrębnionej
z
bryły
budynku.] – előcsarnok, pitvar, tornác
kruchutki, kruchuteńki, kruchusieńki, -a, -ie –
törékenyke
kruchość – lazaság, törékenység; ridegség
kruchutki, -a, -ie, kruchuteńki, -a, -ie
[zdrobnienie od: kruchy] – törékenyke,
omlóska
kruchutko, kruchuteńko, kruchusieńko – kissé
omlósan
kruchtowy, kruchciany, -a, -e [przymiotnik od:
kruchta] – előcsarnokkruchy, -a, -e [1. łatwo ulegający złamaniu,
pokruszeniu,
zniszczeniu;
2. przen.
nietrwały, delikatny] – laza, omlós,
törékeny, porhanyós, omladozó; (műszaki)
rideg, (átv.) törékeny, törődött, gyenge,
beteg
krucha kobieta – törékeny v. rideg nő
kruche ciastko – omlós tészta, omlós sütemény,
„linzer”, aprósütemény
kruche ciastko – porhanyós sütemény, omlós
tészta
kruche ciastko (waniliowe) – linzer
kruche ciasto – omlós tészta
kruche mięso, krucha pieczeń, kaczka itp.
[mięso, pieczeń, drób gotowane lub
2944
duszone, łatwo dające się pogryźć] – puha
hús; pecsenyehús, kacsahús
kruche mięso, krucha pieczeń, kaczka itp.
[mięso, pieczeń, drób gotowane lub
duszone, łatwo dające się pogryźć] – omlós
v. porhanyós hús, pecsenye, kacsa stb.
kruche zdrowie – gyenge egészség
kruchy kamień – porló v. porladozó kő
kruchta (z. grec. krypte, podziemie, sklepienie) [1.
oznacza po polsku przedsionek kościelny
sklepiony, zwany także babieńcem, jako
miejsce uprzywilejowane bab żebrzących.
Niekiedy pobożni panowie polscy kazali
się grzebać w kruchcie na znak pokory i
pokuty, gdy prochy ich będą deptane
przez wszystkich
wchodzących
do
kościoła. 2. (dawniej nazywana babińcem)
– część kościoła, przedsionek usytuowany
przed głównym wejściem, niekiedy
również przed bocznym – do naw lub
zakrystii. Najczęściej wydzielona jest
wewnątrz kościoła, choć może być w
formie
przybudówki
wyraźnie
wyodrębnionej z bryły budynku.] – kripta
[a temetkező helyek egyes fajtáinak
összefoglaló neve. Görög eredetű szó;
kezdetben föld alatti temetkezőhelyet
jelentett. A középkorban legjellemzőbb
típusa a templomok keleti felén, a szentély
alatt épült altemplom volt, ahová nemcsak
egyházi és világi méltóságokat temettek, de
ott őrizték a fontosabb ereklyéket is. Később
így kezdték nevezni a temetőkben, főleg
családok, illetve világi személyek számára
épített sírboltokat is.]
krucjata [1. wyprawa wojenna podejmowana w
XI–XII
w.
przez
chrześcijaństwo
zachodnie w celu zdobycia Ziemi Świętej;
2. każda wyprawa wojenna inicjowana
przez papiestwo przeciwko poganom lub
przeciwnikom Kościoła; 3. kampania
przeciwko komuś lub czemuś; 4. śrdw.łac.
cruciata 'krzyżowa' od łac. crux dpn.
crucis 'krzyż'; 1. to popularna nazwa
wojny prowadzonej przez chrześcijan
przeciw niechrześcijanom ze względów
religijnych, np. w celu odzyskania
terytoriów o znaczeniu religijnym, takich
-
Wersja 01 01 2017.
jak Palestyna; 2. zbrojna wyprawa
krzyżowa śrdw. rycerstwa dla uwolnienia
Ziemi Św. (Palestyny) spod panowania
Saracenów (XI-XIII w.); wyprawa a.
wojna przeciw niewiernym a. heretykom,
sankcjonowana przez Kościół rz.kat.;
przen. wszelka społ. działalność zaradcza
przedsiębrana z zapałem i entuzjazmem
(np. przeciw alkoholizmowi).] – keresztes
hadjárat; keresztesháború
Najbardziej znanymi krucjatami były:
 Rekonkwista - wojny prowadzone od X do
XV wieku na Półwyspie Iberyjskim przeciw
istniejącym tam państwom arabskim.
 Wyprawy krzyżowe - prowadzone w XI, XII
i XIII wieku w celu odzyskania dla
chrześcijaństwa Ziemi Świętej, a zwłaszcza
Jerozolimy.
 Krucjaty
połabskie - zbrojne próby
chrystianizacji
Słowian
połabskich
podejmowane w XII wieku.
 Krucjaty
pruskie - zbrojne wyprawy
chrystianizujące pogańskich Prusów i
Jaćwingów
 Wojny
husyckie - zbrojne działania
prowadzone głównie przez Zygmunta
Luksemburskiego przeciwko powstaniu
czeskich husytów.
 Krucjaty antytureckie - ogłaszane przez
papieży do walki z postępującym w Europie
Imperium Osmańskim
 Krucjaty przeciwko Katarom - na początku
XIII w. na terenie południowej Francji,
skierowane przeciwko Katarom
krucyfiks [1. krzyż z przedstawieniem Chrystusa
(Jezusa), malowany lub rzeźbiony, znany
od VI w. pojawił się po raz pierwszy
przypuszczalnie w kręgu syryjskopalestyńskim. Typ krucyfiksu zmieniał się
w kolejnych epokach artystycznych, od
przedstawienia Chrystusa żyjącego, w
długiej tunice, od XI w. przepasanego
perizonium, w sztuce romańskiej jako
triumfatora w koronie. W okresie gotyku
z przedstawieniem Chrystusa cierpiącego
z odmianami krucyfiksu widlastego i
mistycznego o szczególnej ekspresji
(Nadrenia XIV w.). W czasach renesansu z
idealizowanym modelunkiem ciała. W
okresie baroku powrót do wizerunków
ekspresyjnych.
2.
najważniejszy
chrześcijański znak symboliczny, krzyż
łaciński z wyobrażoną na nim postacią
Chrystusa. Postać Chrystusa początkowo
malowano na krzyżu lub rzeźbiono w
formie reliefu. Taki typ krucifiksu
popularny jest nadal w kulturze
ikonograficznej
Chrześcijaństwa
Wschodniego. Późniejsza wersja z osobną
2945
-
Wersja 01 01 2017.
figurą Chrystusa powstała w Renesansie i
jest powszechna w tradycji katolickiej. 3.
przedstawienie Chrystusa na krzyżu,
malowane lub rzeźbione, przeważnie z
napisem INRI (skrót z łac.: Iesus
Nasarenus Rex Iudeorum, INRI). K.
pojawił się w VI w. w sztuce Bizancjum
(malowany); wczesne k. pokazywały
Chrystusa jako triumfatora, w koronie
królewskiej, w długiej tunice, z nogami
przybitymi oddzielnie; Chrystus cierpiący,
w cierniowej koronie, z opuszczoną głową
i przepaską na biodrach występuje od XI
w.; od XIII w. ze stopami skrzyżowanymi,
razem przybitymi. W ciągu wieków
wykształciło się wiele odmian k.,
występuje on też często w sztuce ludowej.
3. Na każdym ołtarzu jest krucyfiks
drewniany lub z innego jakiego materiału.
Umieszcza się go albo na cyborium, jeżeli
jest, albo na predelli, i usuwa tylko na czas
wystawienia
przenajświętszego
Sakramentu. () Takiej ma być wielkości,
aby go celebrans i lud mogli widzieć.
Miejsce, na którym stoi krucyfiks, może
być cokolwiek podniesione, tak, aby krzyż
ołtarzowy górował ponad kandelabrami.]
(lat.-ném.) crucifix, krucifix; feszület; (lat.)
Crucifixus a Megfeszített; kereszt, feszület;
(átv.) Krucifix: ördög; minden krampuszok
legkrampuszabbika; középkori használatban:
“akasztófáravaló”
kruczek adwokacki – ügyvédi fogás v. trükk
kruczoczarny, -a, -e [bardzo czarny; kruczy] –
hollófekete
kruczość –hollófeketeség
kruczowłosy, -a, -e [mający włosy bardzo czarne]
– hollóhajú, hollófejű; hollófekete hajú,
hollófekete sörényű
kruczowłosy chłopak – hollófekete fiú
kruczy, -a, -e [1. właściwy krukowi; 2. o włosach,
piórach, sierści: intensywnie czarny i
połyskliwy] – holló-, varjú-; hollófekete
kruczy włos – hollófekete haj
Kruegerware (także Kruegerapps) [złośliwe
oprogramowanie do niszczenia zawartości
komputera lub szpiegowania. Nazwa
pochodzi od Freddy Kruegera, postaci z
filmu "Koszmar z ulicy Wiązów".] Kruegerware (Kruegerapps) [Kártékony
programozás
a
számítógépes
adatok
elpusztításához. A kifejezés Frederick
Charles „Freddy” Krueger-től származik „A
Rémálom az Elm utcában (A Nightmare on
Elm Street)” Wes Craven 1984-ben
bemutatott horrorfilmjéből. A főszerepben
Heather Langenkamp és Robert Englund
látható.]
kruczeć [1. o brzuchu, kiszkach: wydawać
charakterystyczny odgłos spowodowany
głodem lub zaburzeniami w trawieniu;
2. zob. krukać] – korogni; krákogni
kruczek [I prawniczy wybieg lub zawiłość,
trudność; II reg. pogrzebacz; III 1.
zdrobnienie od: kruk; 2. wybieg
prawniczy; 3. pręt zakrzywiony na końcu,
hak, haczyk] – hollócska, varjúcska; horog,
kampó, kapocs; fortély, fogás, cselfogás,
furfang; piszkavas, tűzpiszkáló, piszkálóvas,
tűzkaparó; sírásó
kruk (Corvus corax) [duży ptak osiadły z rodziny
krukowatych (Corvidae). 1. duży ptak o
czarnych,
metalicznie
połyskujących
piórach; 2. zwiastun nieszczęścia; 3. duży
ptak osiadły z rodziny krukowatych
(Corvidae)] – holló v. közönséges holló
(Corvus corax) [a madarak osztályának
verébalakúak rendjébe (Passeriformes) és a
varjúfélék (Corvidae) családjába tartozik]
Frederick Charles „Freddy” Krueger kitalált
szereplő a Rémálom az Elm utcában című
horrorfilm-sorozatból. Elsőként Wes Craven
1984-es Rémálom az Elm utcában című filmjében
tűnt fel, mint eltorzult arcú, pengés kesztyűvel
rendelkező, emberfeletti tulajdonságokkal bíró
sorozatgyilkos, aki rémálmaikban végez fiatalkorú
áldozataival. Freddy Krueger alakját Wes Craven
alkotta meg, a szereplőt a filmsorozat mindegyik
részében, illetve a televíziós sorozatban is Robert
Englund játszotta. A 2003-as Freddy vs. Jason
című crossover filmben a szintén közismert
sorozatgyilkos, Jason Vorhees volt az ellenfele.
Az első Rémálom az Elm utcában-film
megjelenése óta Krueger a populáris kultúra jól
ismert alakjává vált. Krueger egy élőhalott,
különleges ismertetőjegyei közé tartozik égett
arca, zöld-piros csíkos pulóvere, barna kalapja és
borotvaéles pengékkel felszerelt bőrkesztyűje. A
szereplő a rémálmok világában halhatatlan, de ha
átkerül a való életbe, akkor természetfeletti erejét
elveszíti és sebezhetővé válik.
kruk (Corvus corax)
kruk kracze – a holló károg
2946
kruk zakrakał na topoli – holló károgott a
jegenyefán v. a jegenyén
krukać
[o
żurawiach:
wydawać
charakterystyczny głos] – (daru) károgni
kruki zleciały się do padliny – a hollók a dögre
szálltak v. a dög köré gyűltek
krukowi oka nie wykole – (közm.) holló a
hollónak szemét nem vájja ki
krukiew – mankó; kampósbot; kuruglya
[kantaszekér: hosszú nyelű, kerekekkel
ellátott villás rúd, a kemencében főzés
eszköze. Segítségével a kemence belsejébe
tolják, ill. kiveszik a főzőedényeket. Egyéb
nevei:
kemenceszekér,
ördögszekér,
kuruglya, bürögle, kocsorba.], vonó
 Krokiew - konstrukcja drewniana
 Krokiew (1378 m n.p.m.) - góra w Tatrach
 Krokiew - góra na Wyspie Króla Jerzego
 Wielka Krokiew - skocznia narciarska na
zboczach góry Krokiew [Wielka Skocznia na
Krokwi im. Stanisława Marusarza –
skocznia narciarska w Zakopanem nazwana
imieniem narciarza Stanisława Marusarza,
usytuowana na północnym stoku góry
Krokiew w Tatrach. Potocznie nazywana
Wielką Krokwią.]
 Krokiew - figura heraldyczna (chevron,
szewron) [Składają się na nią dwie belki
tworzące kąt prosty oparty na dolnym
brzegu tarczy i skierowanym ostrzem ku
górnemu brzegowi] – (wojsk) (ékalakú jelzés
a címeren)
krumhorn a. krzywuła <instrument muzyczny>
[niem. Das Krummhorn (in alten Quellen
auch Krumhorn oder Krumphorn
geschrieben; ang.: Crumhorn; fr.:
Cromorne, Tournebout; wł.: Cromorna,
Storto); dawny instrument muzyczny z
rodziny fletów. Powszechnie stosowany w
muzyce renesansu. Instrument stosowany
-
Wersja 01 01 2017.
był również we współczesnej muzyce
folkowej, rockowej (zespół Gryphon) oraz
heavymetalowej (m.in. grupa Haggard).] –
görbekürt
v. krummhorn (crumhorn,
cromorne,
tournebout,
Krumphorn,
cromorna) [a reneszánsz korában népszerű
fából készült fúvós hangszer]
krup [zob. błonica krtani] – krupp; torokgyík;
(dławiec) szamárköhögés
krupa [1. oczyszczone ziarno kaszy jęczmiennej;
2. opad atmosferyczny złożony z ziaren
śniegu otoczonych cienką warstwą lodu] –
kása, dara, gríz; daraeső, havaseső
krupa perłowa – árpagyöngy
krupczatka (mąka krupczatka) [«grubo mielona
mąka pszenna] – daraliszt
krupiarz – darakészítő; kásaevő, kásabarát
krupiasty, -a, -e – darás, kásás, grízes
krupić się [tworzyć krupy, grudki] – kását
készíteni
krupier [1. osoba, która w kasynie gry kieruje
grą przy stołach; 2. fr. croupier (dawn.
'siedzący za kim na koniu); jw.; cichy
wspólnik' od croupe 'krzyż (zwierząt);
grzbiet
(góry)'.
w
domach
gry
hazardowej:
pracownik
(kasyna)
prowadzący grę przy stole.] – (fr.) krupié; a
játékkaszinókban a szerencsejátékot irányító,
a veszteséget beszedő, a nyereményeket
kifizető alkalmazott
krupierski, -a, -e – (fr.) krupié-
krupniczek [zdrobnienie od: krupnik] –
kásaleveske
krupnik [1. zupa na wywarze z jarzyn i mięsa,
zasypana kaszą; 2. napój alkoholowy
sporządzony na miodzie i korzeniach; 3. (u
Zygmunta Glogera) zupa polska gotowana
na mięsie baraniem lub wołowem z
krupami perłowemi. Krupnikiem zwano
wódkę przegotowaną z miodem i
korzeniami, która u mieszczan i uboższej
szlachty podawana nieraz na gorąco,
zastępowała poncz. Krupnikiem zwał się
ten, co robił krupy, a krupiarzem ten, co
niemi kupczył i sprzedawał.] – (zupa)
árpakása-leves; kásaleves, gyöngykásaleves;
(forró mézes, fűszeres pálinka)
2947
krupniok
[kaszanka] – [Słowniczek języka
śląskiego] hurka, véres hurka; májashurka
krupon [1. grzbietowa skóra bydlęca lub
świńska, używana na podeszwy i fleki; 2.
fr. croupon 'jw.' od croupe 'kłąb, zad
(zwierzęcia)'. czaprak, środkowa część
skóry wołu a. krowy, po odcięciu części
pokrywających łeb, brzuch, nogi i ogon] –
(fr.) krupon; cipőtalpak és gépszíjak céljára
gyártott színbőr
krupy [1. kasza; 2. drobny grad] – [Słowniczek
języka śląskiego] kása, dara; apró zápor
krupy jęczmienne – árpadara
kruszarka [1. maszyna służąca do rozdrabniania
niektórych materiałów; 2. maszyna
rozdrabniająca wykorzystująca proces
kruszenia do wytwarzania kruszywa] –
aprítógép, törőgép, zúzógép, zúzda; őrlőgép,
darálógép; érczúzógép, kötörőgép
kruszarka kamieni – kőtörőgép
kruszarnia [1. oddział kopalni, w którym kruszy
się wydobyty urobek; 2. oddział kopalni,
w którym znajdują się urządzenia i
maszyny służące do rozdrabniania
materiałów] – kőtörő zúzda
-
Wersja 01 01 2017.
kruszce szlachetne – nemesfémek
kruszcorodny, -a, -e [zawierający rudy
kruszców]; kruszconośny, -a, -e –
érctartalmú, érces, ércdús, ércgazdag
(element kruszconośny: érctartalmú elem)
kruszcowy, -a, -e [przymiotnik od: kruszec] –
érc-, érces, fémKruszczyk błotny (Epipactis palustris (L.) Crantz)
[gatunek rośliny wieloletniej należący do
rodziny storczykowatych (Orchidaceae).
Występuje w Europie, z wyjątkiem
dalekiej północy, na wysokości 0-2000 m
n.p.m. W Polsce, podobnie, jak i w
środkowej Europie roślina dość rzadka.
Rozpowszechniona jest natomiast na
wschód od Polski] – mocsári nőszőfű
(Epipactis
palustris)
[a
kosborfélék
családjába (Orchidaceae) tartozó védett
növény]
Kruszczyk
rdzawoczerwony
(Epipactis
atrorubens (Hoffm.) Besser) [gatunek
rośliny wieloletniej należący do rodziny
storczykowatych
(Orchidaceae)]
Vörösbarna nőszőfű (Epipactis atrorubens
(Hoffm.) Besser)
Kruszczyk szerokolistny (Epipactis helleborine
(L.) Crantz) [gatunek byliny z rodziny
storczykowatych] – Széleslevelű nőszőfű
(Epipactis helleborine)
kruszec [1. cenny metal; 2. ruda metali
nieżelaznych] – érc, fém
kruszeć [1. o skałach, minerałach, ziemi itp.:
stawać się kruchym; 2. o mięsie: stawać się
łatwym do gryzienia; 3. przen. tracić
stanowczość]
–
lazulni,
zúzódni,
morzsolódni, törődni; porhanyóssá válni;
(mięknąć) puhulni; (átv.) megpuhulni,
megtörni, megalázkodni, alázatossá válni
kruszeń [zob. kruszywo] – szétporlódott kőzet,
omladék; (építészet) zúzalék
kruszon [orzeźwiający napój z białego
wytrawnego wina lub wina musującego,
2948
pokruszonego lodu, wody sodowej i
świeżych owoców] – (ang.) bólé; vagdalt
gyümölcsből és szeszes italokból készített
üdítő ital; narancsbólé
kruszyć [1. łamać coś na drobne kawałki;
2. przen. niszczyć] – zúzni, összezúzni;
morzsolni,
morzsázni;
összemorzsolni,
szétmorzsolni;
törni,
összetörni;
porhanyítani, omlósítani, lazítani; izzé-porrá
törni
kruszyć chleb – kenyeret morzsolni
kruszyć kopie [zob. spierać się o coś,
pojedynkować się o coś] – lándzsát törni
kruszyć kopie o coś – (átv.) lándzsát törni vmi
mellett; síkra szállni vmiért
kruszyć kopie o kogo – síkra szállni vkiért
kruszyć laskę cynamonu – fahéjrudat összetörni
kruszyć nieprzyjacielskie siły – szétverni az
ellenséges erőket
kruszyć pęta – összetöri bilicsit (béklyóit)
kruszyć więzy – összetöri bilicsit v. láncait
(kötelékeit)
kruszyć się [rozpadać się na części, grudki] –
morzsolódni; szétmorzsolódni, szétmállni,
mállni, zúzódni, elporladni; összezúzódni;
töredezni
kruszyna [1. pokruszony kawałek czegoś;
2. pieszcz. o małym, miłym dziecku lub o
drobnej, miłej kobiecie; 3. krzew lub
niewielkie drzewo rosnące m.in. w Eurazji
i Ameryce Północnej – morzsa, falat,
törmelék, vakarék, csepp; (átv.) csöppség,
apróság (gyermek); (növ.) bengefélék
Kruszyna (Frangula Mill.) [rodzaj krzewu
należący do rodziny szakłakowatych
(Rhamnaceae). W Polsce, pospolicie na
całym niżu i w niższych położeniach
górskich, występuje jeden gatunek:
kruszyna pospolita. Gatunkiem typowym
jest Frangula alnus L.] – Bengefélék
családja (Frangula Mill.)
- Égerlevelű benge (Rhamnus purshiana),
kaszkarabokor (Rhamnus purshiana) [a
kétszikűek (Magnoliopsida) osztályába a
rózsavirágúak (Rosales) rendjébe és a
bengefélék (Rhamnaceae) családjába
tartozó faj.]
Kruszyna pospolita (Rhamnus frangula, Frangula
alnus) [1. wysoki krzew o szerokich,
eliptycznych liściach, którego kora jest
surowcem farmaceutycznym; 2. gatunek
krzewu
należący
do
rodziny
szakłakowatych. W Polsce występuje
pospolicie na całym niżu i w niższych
położeniach górskich] – kutyabenge
(Rhamnus frangula vagy Frangula alnus) [a
bengefélék családjának névadó faja.]
-
Wersja 01 01 2017.
Kruszyna pospolita (Rhamnus frangula, Frangula
alnus)
kruszynka – morzsácska
kruszywo
[materiał
sypki
pochodzenia
organicznego lub mineralnego, stosowany
głównie
do
produkcji
zapraw
budowlanych i betonów oraz do budowy
dróg] – szétporlódott kőzet, omladék;
(építészet) zúzalék
kruż, krużyk, krużyczek, dzban, dzbanek [1.
rodzaj dzbana, naczynie z szyjką,
uchwytem i rozszerzonym wlewem,
wykonywane z różnych materiałów,
niekiedy zdobione, znane od czasów
przedhistorycznych; 2. z niemieckiego
Kraus. Mączyński w słowniku z r. 1564
tłómaczy wyraz amphora przez „kruż abo
czasza uchata”. Kruże wspominane są
zwykle przez dawnych pisarzy polskich,
jako naczynia pozłociste i z winem oraz
kubkami do niego na stół stawiane.] –
amfora; nagy, kétfülű, öblös, lefelé szükülő
agyag- (néja (kő-, üveg- stb.) korsó; korsó,
kancsó, köcsög; füles csésze
krużganek [1. krużganki, otwarty korytarz
ostrołukowy lub arkadowy (arkada),
najczęściej
od
strony
dziedzińca,
przykryty stropem lub sklepieniem. Pełnił
funkcję
komunikacyjną
wzdłuż
kondygnacji. 2. pojęcie architektoniczne arkadowy, długi korytarz okalający
przeważnie wewnętrzny dziedziniec; 3. z
niem. Kreuzgang (wyraz złożony z Kreuz,
krzyż i Gang, przejście, korytarz)
Krużgankiem nazywano zawsze kryty
kurytarz klasztorny, zamkowy lub
pałacowy,
naokoło
dziedzińca
wewnętrznego biegnący, jak to widzimy
np. w zamku królewskim na Wawelu lub
w gmachu Bibljoteki Jagiellońskiej w
Krakowie.] – körfolyosó, kerengő, oszlopos
folyosó, keresztfolyosó, fedett tornác
krużganek
2949
krużganek klasztorny – kolostori boltíves folyosó
krwawiący, -a, -e – vérző, véres
krwawiące rany – vérző sebek
krwawiączka [1. dziedziczna choroba krwi,
występująca tylko u mężczyzn, polegająca
na
zaburzeniu
krzepnięcia
krwi;
hemofilia;
2.
hemofilia,
choroba
spowodowana
genetycznie
uwarunkowanym niedoborem czynników
krzepnięcia. Zapadają na nią mężczyźni,
przenoszona jest przez kobiety (defekt
genetyczny związany z chromosomem X).
Możliwa jest również hemofilia u kobiet
jeżeli są one córkami matki nosicielki i
ojca hemofilityka.] – vérömlés, nagy v.
veszélyes vérzés
krwawica [1. bardzo ciężka praca fizyczna;
2. pot. mienie, majątek uzyskane z ciężkiej
pracy] – véres verejték, kínszenvedés,
fáradság; nehezen megkeresett pénz
krwawić [1. wydzielać krew; 2. ranić do krwi;
3. poet. zabarwiać na czerwono; 4. tracić
krew; 5. plamić krwią] – vérezni (vérzik);
bevérezni, megvérezni, összevérezni; véresre
verni v. sebezni; veresre festeni; vért ontani
Mel Gibson: Passio
krwawić się [poet. zabarwiać się na czerwono] –
vérezni; veresleni; elpirulni, elvörösödni
krwawienie [wypływ krwi z uszkodzonych
naczyń krwionośnych] – vérzés
krwawienie z nosa – orrvérzés
krwawienie
żołądka
(gastrorrhagia)
–
gyomorvérzés (gastrorrhagia)
-
Wersja 01 01 2017.
Krwawne [1. główszczyzna; 2. (u Zygmunta
Glogera)
Był
zwyczaj
w
dobie
piastowskiej, że gdy kto został zabity a
krewni lub sąsiedzi zażądali urzędowych
oględzin nieboszczyka, to woźny lub kto
inny, do tego wysłany, miał prawo jako
wynagrodzenie za swój zjazd na miejsce
spełnionej zbrodni zabrać odzież i
wszystko, co przy zabitym znalazł, a ten
jego zarobek zwał się krwawne. Statut
Wiślicki zniósł ten niepiękny zwyczaj,
oświadczając, że strapionym nie należy
powiększać strapienia, a na to miejsce
postanowił po ukończeniu całego procesu
wynagrodzenia dla służebnego, który
zjeżdżał, grosz ówczesny jeden.] – (hist.,
dawno) gyilkosság után fizetendő súlyos
pénzbírság
krwawnica, krwawnice (zob. hemoroidy) –
aranyér
krwawnica [roślina zielna lub krzewinka o
lancetowatych
liściach
i
kwiatach
zebranych w kłosy] – füzény
krwawnica pospolita (Lythrum salicaria L.)
[wysoka
bylina
o
miododajnych,
różowofioletowych
kwiatach,
mająca
właściwości lecznicze] – réti füzény
(fűzfalevelű fű, piros füzény – Lythrum
salicaria) [a füzény növénynemzetség
leggyakoribb faja a Kárpát-medencében]
krwawnice otwarte – (orv.) külső aranyeres
csomók
krwawnik [1. bylina lub krzewinka o drobnych,
białych lub różowych koszyczkach
kwiatowych w baldachach; 2. minerał
stalowoszary,
z
krwistoczerwonymi
rysami] – cickafark; (ásvány) karneol
Krwawnik (Achillea L.) [1. wysoka bylina o
pierzastych liściach i białych kwiatach,
mająca właściwości lecznicze; 2. rodzaj
bylin z rodziny astrowatych. Rodzaj ten
obejmuje w zależności od ujęcia 85 lub 120
gatunków roślin zielnych wieloletnich,
rosnących w Europie i Azji północnej i
zachodniej.
W
Polsce
najbardziej
pospolity jest krwawnik pospolity (A.
millefolium), rozpowszechniony w całej
Europie, a także Ameryce Północnej.] –
Cickafark (Achillea) (Cickafarkkóró, cicfark,
cickóró,
csontvirág,
egérfarkkóró;
egérfarkúfű, kakastejvirág) [Több mint 100
fajtája ismert]
Gatunki flory Polski
 krwawnik Gerbera (Achillea micrantha Willd.
syn. A. gerberi M. Bieb.) – efemerofit
 krwawnik kichawiec (Achillea ptarmica L.)
2950





















[gatunek rośliny z rodziny astrowatych.
Występuje dziko w niemal całej Europie z
wyjątkiem
jej
południowych
krańców.
Zawleczony do Ameryki Północnej. W Polsce
rozpowszechniony na Pomorzu Zachodnim,
Ziemi Lubuskiej i Dolnym Śląsku, poza tym
rozproszony lub rzadki] - Kenyérbélcickafark
(Achillea ptarmica)
krwawnik
kowniatkolistny
(Achillea
crithmifolia Waldst. & Kit.)
krwawnik pagórkowy (Achillea collina Becker
ex Rchb. syn. A. collina Becker, A. millefolium
L.) - Mezei cickafark (Achillea collina)
krwawnik pannoński (Achillea pannonica
Scheele syn. A. millefolium L.)
krwawnik pospolity (Achillea millefolium L.)
közönséges cickafark (Achillea millefolium) [a
fészkesek családjába tartozó növényfaj, a
cickafark nemzetség legismertebb tagja]
krwawnik sudecki (Achillea sudetica Opiz)
krwawnik szczecinkolistny (Achillea setacea
Waldst. & Kit.)
krwawnik szlachetny (Achillea nobilis L.) Nemes cickafark (Achillea nobilis)
krwawnik wełnisty (Achillea tomentosa L.) –
efemerofit
krwawnik wierzbolistny (Achillea salicifolia
Besser)
krwawnik wyprostowany (Achillea stricta
Schleich. syn. A. tanacetifolia All.)
Gatunki uprawiane
krwawnik ćmy (Achillea obscura Nees)
krwawnik drobny (Achillea nana L.)
krwawnik kaukaski (Achillea ptarmicifolia
Rupr.)
krwawnik kichawcowaty (Achillea ptarmicoides
Maxim.)
krwawnik klaweński (Achillea clavenae L.)
krwawnik serbski (Achillea serbica Petrov.)
krwawnik szarozielony (Achillea griseo-virens
Alb.)
krwawnik wełnisty (Achillea tomentosa L.)
krwawnik wiązówkowaty, k. talerzowaty
(Achillea filipendulina Lam.)
krwawnik
wrotyczolistny
(Achillea
tanacetifolia All.)
krwawnik zieleniejący (Achillea virescens
Heim.)
-
Wersja 01 01 2017.
 krwawnik zwarty (Achillea compacta Willd.)
 krwawnik żeniszkolistny (Achillea ageratifolia
(Sibth. & Sm.) Benth.)
Krwawnik pospolity, tysiąclist (podlaskie),
złocień krwawnik (lubelskie), żeniszek
krwawnik
(świętokrzyskie)
(Achillea
millefolium L.) [gatunek byliny lub
krzewniki
z
rodziny
astrowatych.
Pospolity w Eurazji, Ameryce Północnej i
Australii.] – Cickafark (lat. neve: Achillea
millefolium): a fészkesvirágzatúak családjába
tartozó növény. Egyéb megnevezései: Orvosi
cickafark, egérfarkúfű, ezerlevelűfű, patikai
ezerlevelűfű, pulykafű, cickafarkkóró.
krwawnikowy, -a, -e – cickafark-; (ásvány)
karneolkrwawo – véresen, nehéz verejtékkel
krwawo pracować – véres verejtékkel dolgozni
krwawoczerwony, -a, -e [intensywnie czerwony]
– vérpiros, vérvörös
Krwawodziób, brodziec krwawodzioby (Tringa
totanus)
[gatunek
średniego
ptaka
wędrownego z rodziny bekasowatych
(Scolopacidae)] – piroslábú cankó (Tringa
totanus) [a madarak osztályának lilealakúak
(Charadriiiformes) rendjébe, ezen belül a
szalonkafélék (Scolopacidae) családjába
tartozó faj]
krwawy,
-a,
-e
[1. zawierający
krew;
2. zbroczony krwią; 3. połączony z
rozlewem krwi; 4. odznaczający się
okrucieństwem; 5. o pracy fizycznej:
ciężki, ponad siły; 6. szczególnie dotkliwy,
bolesny; 7. poet. intensywnie czerwony] –
véres, vér-; vérvörös; (o pracy) nehéz, kínos
2951
krwawa biegunka; krwawa dyzenteria [zob.
czerwonka] – vérhas
krwawa bitwa – véres csata
krwawa kiszka – véreshurka v. véres hurka
krwawa łaźnia – vérfürdő
Krwawa łaźnia sztokholmska [egzekucja około
stu osób dokonana w Sztokholmie w
dniach 8–9 listopada 1520. Dokładna
liczba ofiar nie jest znana. Źródła często
podają liczbę 82 straconych powołując się
na
kata
tamtych
wydarzeń.
W
rzeczywistości liczba ofiar mogła być
znacznie większa.] – stockholmi vérfürdő
(svédül: Stockholms blodbad) [1520.
november 7. és 9. között történt, mikor a
Svédországot meghódító dán király, II.
Keresztély az általa adott menlevél ellenére
eretnekséggel vádoltatta és kivégeztette az
uralmát ellenző párt vezetőit, mintegy 80-90
svéd főurat és polgárt. Ez az esemény
vezetett a svédek felkeléséhez és a kalmari
unió végleges felbomlásához.]
krwawa łuna – vérvörös fény, tűzfény
krwawa masakra – véres öldöklés, vérfürdő
krwawa obelga – szörnyű v. halálos sértés
krwawa plama – vérfolt
krwawa praca – verejtékes v. nehéz munka
krwawa rana – véres seb
krwawa scena – véres jelenet
krwawa walka – véres harc
krwawa wojna – véres háború
krwawa zemsta (wendeta) – vérbosszú; véres
bosszú
krwawe korale – vérszínű v. vérvörös korallok
krwawe łzy – véres könnyek
krwawe rubiny – vérvörös rubinok
krwawy befsztyk – véres bélszín
krwawy bój – véres v. gyilkos harc v. küzdelem
-
Wersja 01 01 2017.
krwawy pęcherz a. pęcherzyk – vérhólyag
krwawy pot – (átv.) véres verejték
krwawy ślad – vérnyom
krwawy trop – véres nyom, vérnyom
krwawy znamię – véres jel
krwiak, krwawiak (łac. haematoma) [1. lokalne
nagromadzenie się krwi, opuszczającej
uszkodzone naczynia krwionośne, w
obrębie różnych struktur tkankowych; 2.
lokalne
nagromadzenie
się
krwi,
opuszczajacej
uszkodzone
naczynia
krwionośne, w obrębie różnych struktur
tkankowych. Krwiak to objawy
niewielkiego wylewu krwi z uszkodzonych
naczyń do wnętrza ciała. 1. Krwiak
nadtwardówkowy jest zbiornikiem krwi
zlokalizowanym między oponą twardą a
kością.
Krwiak
nadtwardówkowy
powstaje na skutek gromadzenia się
wynaczynionej krwi pomiędzy kością
czaszki a oponą twardą. Ostry krwiak
nadtwardówkowy może być przyczyną
bezpośredniego zagrożenia życia. 2.
Krwiak
podtwardówkowy
jest
zbiornikiem krwi pomiędzy oponą twardą
i korą mózgową (ściślej: w przestrzeni
podtwardówkowej - przyp. red.). 3. U dzieci
krwiaki
śródmózgowe
są
zwykle
wczesnym lub późnym następstwem
stłuczenia kory mózgowej i świadczą o
bardzo ciężkim urazie. Objawiają się
nasilonymi
zaburzeniami
neurologicznymi.
W
niektórych
przypadkach,
gdy
krwiak
jest
zlokalizowany w biegunie płata mózgu,
można go usunąć chirurgicznie, zwykle
jednak stosuje się leczenie zachowawcze ]
– vérömleny (haematoma); túlságosan
áteresztő v. sérült erekből a test szöveteibe
kilépő vér
krwinka [komórka krwi] – vérsejt, vörösvérsejt
krwinka biała [zob. leukocyt] – (gör.) leukocita,
fehér vérsejtek egyik alakja
krwinka czerwona [zob. erytrocyt] – (lat.)
eritrocita; vörös vértest
krwinka płytkowa [zob. trombocyt] – (gör.)
thrombocyta;
(orv.)
vérlemezecske,
vérlemezke
krwiobieg [1. zob. układ krwionośny; 2. przen.
układ, w którym coś funkcjonuje] –
vérkeringés, vérkör, vérpálya; rendszer,
amelyben vmi működik
Krwawy Budapeszt 1956. – véres Budapest, 1956.
krwawy kawałek chleba – véres verejtékkel
megkeresett kenyér
krwawy miecz – véres kard
-
Wersja 01 01 2017.
krwiodawstwo [oddawanie krwi przez ludzi
zdrowych w celu podawania jej ludziom
chorym lub sporządzania preparatów
krwiopochodnych] – véradás
2952
krwiobieg mały, płucny [obieg prowadzący krew
żylną ubogą w tlen z prawej komory serca
do płuc, skąd po oddaniu dwutlenku węgla
i pobraniu tlenu wraca ona do lewego
przedsionka] – kis vérkeringés (kis vérkör)
krwiobieg wielki; krwiobieg duży [obieg krwi
bogatej w tlen z lewej komory serca do
tkanek, a z tkanek – ubogiej w tlen,
nasyconej dwutlenkiem węgla, do prawego
przedsionka serca] – nagy vérkeringés [az
emlősök vérkeringésében megkülönböztetjük
a vénás és az artériás vérkeringést, amelyet a
szív működtet]
krwiodawca, krwiodawczyni – véradó (ffi/nő)
krwiolecznictwo
[leczenie
za
pomocą
przetaczania krwi choremu; też: dziedzina
medycyny zajmująca się badaniem metod
i wyników tego leczenia] – (gör.)
hemoterápia;
gyógykezelés
vérrel,
vérkészítményekkel
krwiomocz (hematuria) [pojawienie się krwi w
moczu] – véres vizelet; vérvizelés
((haematuria), lehet valódi, amikor a
vizeletben górcső segítségével vörös
vérsejteket
találunk,
vagy
lehet
hemoglobinuria, amikor a vizelet a vörös
vérsejteknek csak szinanyagát tartalmazza a
vörös vérsejtek nélkül)
krwionośny, -a, -e [związany z krążeniem krwi;
rozprowadzający krew po organizmie] –
vérkeringési
krwiopijca [pogard. o człowieku ciągnącym zyski
z cudzej pracy] – vérszopó, kizákmányoló
(Owadzi krwiopijca: vérszívó rovarok)
krwioplucie [1. jest to wykrztuszanie krwi,
plwociny zmieszanej z krwią lub nitkami
krwi; 2. Krwioplucie (łac. haemoptoë,
haemoptysis) – to wykrztuszanie z dróg
oddechowych krwi lub plwociny z
zawartością krwi.] – vérköpés; a köpethez
vér keveredése; gyakran tüdőtuberkolózis
jele; de lehet egyebek között a tüdő tumoros
megbetegedésének,
gyulladásának
v.
sérülésének következménye is
krwiotwórczo – haematopoetikus; vérképző
krwiotwórczy, -a, -e [wytwarzający krew lub
pobudzający
jej
wytwarzanie]
–
haematopoetikus; vérképző
krwiożerca – vérszopó, vérengző, vérszomjas,
vérszívó, ragadozó állat
2953
krwiożerczo – vérengzően, vérszomjasan, vérszopó
módon, vérszívóan, vadul
krwiożerczy, -a, -e [1. o zwierzętach: żywiący się
mięsem lub krwią upolowanych istot
żywych; 2. o człowieku: odznaczający się
okrucieństwem] – vérengző, vérszomjas,
vérszopó, vérszívó, vad
krwiożerczość – vérengzés, vérszomjasság
krwistość – vérmesség, bővérűség
krwistość nieba – az égbolt veressége
krwisty, -a, -e [1. zawierający krew; 2. nabiegły
krwią; 3. czerwony o odcieniu koloru
krwi; 4. pełen temperamentu] – véres,
vérrel befutott; (koloru krwi) vérvörös,
vérpiros; vérmes, határozott, energikus
krwisty temperament – vérmes természet, heves
vérmérséklet
Krwiściąg lekarski (Sanguisorba officinalis L.)
[gatunek rośliny należący do rodziny
różowatych (Rosaceae)] – őszi vérfű v.
orvosi vérfű (Sanguisorba officinalis) [a
rózsafélék (Rosaceae) családjának vérfű
(Sanguisorba)
nemzetségébe
tartozó
növényfaj]
-
Wersja 01 01 2017.
domboldalakon, általában meszes talajokon
nő. Szárazságtűrő. A 16. században
feljegyzett monda szerint Csaba hun királyfi
a katonáit a „Csaba íre” nevű csodás fűvel
gyógyította. A csabaíre a mindenféle vérzést
elállító tulajdonságáról a germán és szláv
néphit is tud. Korábban egyes tájakon a]
hasznos földitömjént (Pimpinella saxifraga)
is nevezték csabaírének.]
Krwiściąg mniejszy
Krwiowiec kanadyjski (Sanguinaria canadensis) –
Vérzőmák (Sanguinaria canadensis)
Krwiściąg lekarski (Sanguisorba officinalis L.)
Krwiściąg mniejszy (Sanguisorba minor a.
Poterium sanguisorba) [gatunek rośliny
należący
do
rodziny
różowatych.
Występuje w stanie dzikim w zachodniej i
środkowej Europie, na Kaukazie i w
zachodniej Syberii. W Polsce rzadko na
niżu, częściej na pogórzu i w niższych
położeniach górskich. Poza tym zdziczały
z dawnych upraw (kenofit).] – csabaíre,
csabaíre vérfű v. kis vérfű (Sangiusorba
minor v. Poterium sanguisorba) [a vérfű
(Sangiusorba) nemzetség faja, ehető, évelő
gyógynövény. Európában, Észak-Afrikában,
Délnyugat-Ázsiában honos. Magyarországon
is gyakori, főleg a száraz gyepekben,
2954
krwotoczny, -a, -e – vérzés-, vérzéssel kapcsolatos,
vérzési
krwotok, krwawienie (łac. haemorrhagia) [1.
obfite krwawienie; 2. gwałtowna utrata
krwi na skutek choroby (na przykład
gorączki krwotocznej) lub urazu naczyń
krwionośnych; 3. silne krwawienie,
gwałtowna utrata krwi w jej pełnym
składzie na skutek choroby (na przykład
gorączki krwotocznej) lub urazu naczyń
krwionośnych] – vérzés, vérömlés [a vér
elvesztése, a vér kilépése a keringési
rendszerből]
krwotok mózgowy – agyvérzés, agytrombózis (a
betegség valamilyen fő ér trombózisos
(helyben keletkezett érrög), vagy embóliás
(leszakadt érrög) elzáródása következtében
az agy állományában keletkezett lágyulást
vagy vérzést jelenti. A vérzés vagy a
lágyulás az agy különböző területein
jelentkezhet, ennek megfelelően alakulnak ki
a tünetek).
krwotok płucny – tüdővérzés (vérzés a
tüdőszövetből a légcsövekbe. Különböző
fokú lehet; nagyon kismennyiségű vér a
köpethez keveredve véres csíkok alakjában
ürülhet, nagyobb mennyiségű vér köhögéssel
vagy anélkül tisztán ürül.)
krwotok z nosa – orrvérzés
krwotok żołądka – gyomorvérzés
krycie [(biologia) 1. kopulacja zwierząt; 2. jest to
jedna z najskuteczniejszych i zarazem
najczęściej stosowanych metod rozrodu
zwierząt] – fedés, takarás, borítás; rejtés;
(állat) fedezés, (sport) fedezés (futballban);
(dawno) fedél, tető
krycie dachówką ceramiczną – cserépfedél tető
krycie dachu – tetőfedés
krycie gontowe – zsindelytető
krycie słomiane – zsupfedél, szalmatető
krycie tradycyjnej strzechy – hagyományos
szalma fedése v. borítása (tetőre)
kryczeć – kiabálni; kiáltani; ordítani; ordítozni;
rikoltani; sikoltani; visítani; üvölteni
kryczeć jak najęty – ordít, ahogy a torkán kifér
kryć (kryje) [1. przechowywać w ukryciu; 2. taić
coś; 3. czynić niewidocznym dla kogoś lub
czegoś; 4. chować coś, zwykle jakąś część
ciała, zasłaniając czymś; 5. obijać coś
czymś w celu zabezpieczenia; 6. zasłaniać
w celu tuszowania braków; 7. zawierać w
sobie; 8. osłaniać kogoś lub coś przed
odpowiedzialnością, karą; 9. w zabawie w
chowanego: zasłaniać oczy, aby nie
widzieć, gdzie chowają się uczestnicy
zabawy; 10. w piłce nożnej, hokeju itp.:
pilnować przeciwnika, starając się
-
Wersja 01 01 2017.
uniemożliwić
mu
skuteczną
grę,
zdobywanie punktów, bramek; 11. w
boksie: zasłaniać się przed ciosami
przeciwnika; 12. o farbie, lakierze itp.:
zakrywać kolor malowanego podłoża;
13. ustawiać się tak, aby znajdować się w
równej linii za stojącym przed sobą; 14. o
zwierzętach: zapładniać] – (przykrywać)
fedni, befedni, takarni, betakarni; burkolni,
beburkolni; (lefedni), borítani, beboríteni;
behúzni,
bevonni; (ukrywać)
rejteni,
rejtegetni, elrejteni, elbújtatni, bezárni;
titkolni, eltitkolni, titokban tartani; (állatot)
fedezni, fedeztetni, hágatni, pároztatni
kryć co pod korcem – véka alá rejteni vmit
kryć dach – tetőt fedni
kryć dach blachą – bádoggal fedi a tetőt
kryć dach dachówką – cseréppel fedi a tetőt
kryć futro suknem – a szőrmét szövettel behúzza
kryć odwrót – fedezni a visszavonulási vonalat
kryją tajemnicę – titkolnak vmit
kryć się [1. chować się, aby nie być widzianym;
2. taić coś przed kimś; 3. być zasłoniętym;
4. być w czymś zawartym; 5. wzajemnie
chronić się przed odpowiedzialnością,
karą] – rejtőzni, bújni, elbújni; bújkálni;
rejleni (rejlik), elrejtőzni; (rejlik) lappangani
kryć się przed kim/czym – elébújni v. elrejtőzni
vki/vmi elől
kryć się przed policją – bújkálni a rendőrség elől
kryć się w lesie – az erdőben rejtőzni; elbújni az
erdőben
kryć się z czym przed kim – eltitkolni vmit vki elől;
bújkálni vmivel vki elől
kryć się ze swoimi zdolnościami – véka alá rejti
tehetségét
krygi [1. przesadne kłanianie się 2. nienaturalne
ukłony, dygi; 3. To, co dziś nazywamy
wędzidłem lub munsztukiem, zwano
dawniej krygami lub uzdą krygową,
wędzidłem krygowem.] – zabla, kantár;
(átv.) féktelen üdvözlés, hajlongás, bókolás
krygować się [przesadnie okazywać swoją
skromność i dobre wychowanie, wdzięcząc
się i zachowując nienaturalnie] – fűzi v.
befűzi magát; kényeskedve, affektáltan járni
v. mozogni; pipiskedni
kryjący biustonosz – teljes mellet borító melltartó
2955
kryjący biustonosz
kryjówka [miejsce, gdzie się ktoś ukrywa lub
miejsce bezpiecznego ukrycia czegoś] –
búvóhely, rejtekhely; les, leshely
kryjówka zbiegowska – szökevény búvóhely
kryjówka złodziei – tolvajok búvóhelye, bűntanya
kryka, kryja [laska] – [Słowniczek języka
śląskiego] pálca, bot, sétabot
krykiet [1. gra sportowa, w której biorą udział
dwie drużyny starające się na przemian
zdobyć punkty lub zburzyć bramkę
przeciwnika rzutem piłki, albo ją obronić,
odbijając piłkę rakietą; 2. to gra sportowa
rozgrywana pomiędzy dwiema drużynami
po 11 zawodników. Pochodzi z Anglii
gdzie nadal jest bardzo popularna, grana
jest także w wielu innych krajach na
świecie – we wszystkich krajach
Brytyjskiej Wspólnoty Narodów (ang.
British Commonwealth), w krajach
azjatyckich, a także w niektórych krajach
europejskich.] – (ang.) krikett; (sport)
ütőkkel és bőrrel bevont kis kemény labdával
gyepen játszott angol labdajáték
kryklać [mazać, bazgrać na papierze] –
[Słowniczek języka śląskiego] kenni,
mázolni;
bekenni;
papírra
firkálni,
irkafirkálni
kryklok [ołówek lub ogólnie coś do pisania] –
ceruza, íróeszköz
Krym [półwysep na południu Ukrainy, zwany
czasem półwyspem Taurydzkim, a w
starożytności Chersonezem Taurydzkim
bądż Taurydą, połączony jest z lądem
tylko
wąskim
Przesmykiem
Perekopskiem,
pomiędzy
Morzem
Czarnym i Azowskim, a od Rosji
oddzielony Cieśniną Kerczeńską. Długość
linii brzegowej 1000 km, powierzchnia 25
700 km². Także republika autonomiczna o
tej samej nazwie.] – Krím a Krím-félsziget
(területe: 26 ezer km2) Ukrajna legdélebbi
-
Wersja 01 01 2017.
részén (északi szélesség: 46°15’ és 44°23’,
keleti hosszúság: 32°30’ és 36°40’) található.
A félsziget déli és nyugati partját a Feketetenger, keleti partját pedig az Azovi-tenger
mossa, ami a Kercsi-szoroson keresztül
kapcsolódik a Fekete-tengerhez. A félsziget
északi része lagúnák sorozatával tagolt, a
mindössze 8 km széles Perekop-földszoroson
keresztül érintkezik az európai szárazfölddel.
A földszorostól keletre és délkeletre a
sekélyvizű Sivas található, amelyet az
Arabat-turzás rekeszt el az Azovi-tengertől.
krymek [biały gołąb o barwnym upierzeniu
czubka
głowy,
przypominającym
kształtem czapkę krymkę] – fehér krymka
galambfajta
kryminalista [1. osoba oskarżona i skazana przez
sąd za przestępstwo kryminalne; 2. łac.
criminalis
'zbrodniczy'
od
crimen
'zbrodnia'; przestępca, zbrodniarz] – (lat.)
kriminalista; 1. (przestępca) bűnöző,
fegyenc; 2. bűnügyi v. büntetőjogi szakértő,
büntetőjogász
kryminalistka – (lat.) kriminalista (nő)
kryminalistyka [1. nauka o technice i taktyce
popełniania i wykrywania przestępstw,
zapobiegania im, oraz ścigania sprawców;
2. nauka o taktycznych zasadach i
sposobach oraz o technicznych metodach i
środkach
rozpoznawania,
a
także
wykrywania
prawnie
określonych,
ujemnych zjawisk społecznych, a w
szczególności przestępstw i ich sprawców
oraz udowadniania istnienia lub braku
związku między osobami a zdarzeniami.
Pokrewna jej jest kryminologia zajmująca
się osobowością sprawcy oraz warunkami
i przyczynami jego czynu.] – (lat.)
kriminalisztika; bűnügyi nyomozástan; a
kriminológia gyakorlati, a bűncselekmények
felderítésének módszereit tanulmányozó ága
kryminalnie – (ang.) kriminálisan; bűnösen, bűnös
módon,
kryminalność – (ang.) kriminalitás, bűnösség
kryminalny [więzień skazany za przestępstwo
pospolite, jak: zbrodnia, rabunek – w
odróżnieniu od więźnia politycznego];
kryminalna – bűnös, bűnügyi rab, fogoly,
fegyenc, vádlott (ffi/nő)
kryminalny, -a, -e [1. odnoszący się do
przestępstwa; 2. o powieści, filmie itp.:
mający za temat popełnienie przestępstwa
lub proces jego wykrywania] – (lat.)
kriminális; krimi-; (jog) bűnvádi, bűnügyi,
büntetőjogi, a bűncselekményre vonatkozó;
(átv.) bűnös, szörnyű, kriminális, nagyon
rossz, csapnivaló, pocsék; (bűn) főbenjáró
kryminał [1. powieść lub film o tematyce
kryminalnej; 2. więzienie lub areszt;
3. zbrodnia lub inne przestępstwo, za
które grozi więzienie; 4. pot. rzecz
wykonana źle, skandalicznie; 5. pot.
więzienie,
areszt;
czyn
występny,
zbrodnia; powieść detektywistyczna; żart.
rzecz wykonana skandalicznie, haniebnie,
źle; skandal.] – (zbrodnia) bűn, kihágás,
bűntett, bűntény, vétek; (więzienie) börtön,
fogház, fegyintézet; (irodalom) krimi,
bűnügyi regény, színdarab v. film
-
Wersja 01 01 2017.
przez Tatarów krymskich] – sábeszdekli;
perzsabőrsapka; krími galamb
Krymka białostocka gołąb – białostocki krymka
galamb
Krymka polska
2956
Dziewczyny z plaży - Robards Karen
kryminogennie – kriminogén módon; a bűnözést
előidézve
kryminogenność – kriminogenitás
kryminogenny, -a, -e [sprzyjający popełnianiu
przestępstw] – kriminogén; a bűnözést
előidéző v. kiváltó
kryminolog [znawca prawa karnego, specjalista
w dziedzinie kryminologii, nauki o
przestępczości jako zjawisku społecznym]
– kriminológus, büntetőjogász
kryminologia [1. nauka zajmująca się
przestępczością
jako
zjawiskiem
społecznym; 2. termin kryminologia
pochodzi od łacińskiego słowa crimen
(przestępstwo) oraz greckiego logos
(nauka). Kryminologia zajmuje się osobą
sprawcy przestępstwa, przyczynami jego
czynu i warunkami społecznymi, w jakich
go dokonał.] – (gör.-lat.) kriminológia; 1.
büntetőjog;
oly tudomány, mely a
büntetendő cselekmények elkövetésének
indítékait kutatja, azokról ad felvilágosítást,
megnyilvánulásukat a társadalmi életben
megvilágítja; 2. bűnügytan; a bűnözés
okaival, valamint a bűnözés ellen irányuló
megtorló,
védekező
és
megelőző
rendszabáélyokkal foglalkozó tudományág
kryminologiczny, -a, -e – (gör.-lat.) kriminológiai
krymka [płytka czapeczka bez daszka,
przylegająca ściśle do głowy, noszona
krynica [1. źródło; 2. poet. miejsce pochodzenia
czegoś] – forrás, kút
krynica mądrości – a bölcsesség forrása v. kútfeje
krynica mineralna – ásványvízforrás
krynica wiedzy – tudás forrása
Krynica-Zdrój [(do 31 grudnia 2001 roku
Krynica, stosuje się też nieformalną nazwę
Krynica Górska) - miasto w województwie
małopolskim, w powiecie nowosądeckim,
siedziba gminy miesjko-wiejskiej KrynicaZdrój. W latach 1975-1998 miasto
administracyjnie
należało
do
województwa nowosądeckiego. Zwana jest
perłą polskich uzdrowisk. Według danych
z 31 grudnia 2004 miasto liczyło 11 417
mieszkańców.] – Krynica-Zdrój (lengyel
város)
krynice łez – a könnyek kútja
kryniczny, -a, -e [przymiotnik od: krynica] –
forrás-; kristálytiszta
krynolina [1. wł. crinolino dosł. 'materiał o
wątku z włosia i osnowie z lnu'; crino 'włos
koński' z łac. crinis 'włos'; wł. lino 'len' z
gr. linon 'len; nić'. obszerna spódnica w
formie dzwonu, upięta na obręczach a.
sztywnej włosiance, noszona przez
elegantki w latach 1840-65; podobnie:
vertugadin w Hiszpanii (XVI-XVII w.) i
rogówka (panier) w 2. poł. XVIII w.; 2.
Krynolina to sztywna spódnica, suknia,
halka uszyta z materiału rozpiętego na
2957
metalowych obręczach lub włosiance. Po
raz pierwszy pojawiła się już ok. roku
1830, ale dopiero od 1850 słowo to oznacza
mocno nakrochmaloną halkę lub sztywną
spódnicę opartą na metalowej konstrukcji
mającą nadawać sukni pożądany kształt.
3.
szeroka,
stercząca
spódnica,
wzmocniona przez inną spódnicę lub
halkę, albo drutem lub fiszbinem.
Popularna w okresie rokoko i baroku. 4.
usztywniona spódnica, suknia albo halka
stosowana dla utrzymania pożądanego
fasonu ubioru. Szyta była z materiału
rozpiętego
na
metalowym
stelażu
złożonym z połączonych ze sobą obręczy
lub na włosiance (bardzo sztywna tkanina
z końskiego włosia). Moda na krynoliny
panowała
w
wieku
XIX
i
w
przeciwieństwie do swych poprzedniczek
(vertugadin, czy rogówki), objęła całość
społeczeństwa a nie tylko klasy wyższe.
Krynolina pod koniec XIX wieku została
wyparta przez turniurę. 4. tak nazywamy
potocznie, choć niesłusznie, każdą suknię
bardzo poszerzającą biodra. "Krynoliny"
zjawiły się w europejskim kostiumie trzy
razy: pierwszy raz w drugiej połowie XVI
wieku i w pierwszych latach XVII wieku
jako vertugadin, drugi raz w XVIII wieku
jako rogówka, trzeci raz w XIX wieku
jako krynolina właściwa, wtedy dopiero
pod tą nazwą. Pierwsza "krynolina"
powstała w Hiszpanii jako jedna z form
hiszpańskiego dworskiego kostiumu. Była
ona noszona na gorsecie, sztywna, bez
fałdów i dokładnie odpowiadała ustalonej
konstrukcyjnej formie. Suknia ta była
obszerna, sztywna i niewygodna tak, że
trudno było znaleźć dla niej fotel. Damy
dworu
i
dziewczynki
najchętniej
siadywały w niej na podłodze. Przeszła
ona do innych krajów razem z kostiumem
hiszpańskim, ale w formie mniej
ceremonialnej, i przetrwała do schyłku
manieryzmu, do około 1620 roku. Potem,
mniej więcej w okresie 1615 - 1715,
spódnice były swobodniejsze, sfałdowane
bez fiszbinów. Dopiero z początkiem
XVIII wieku modna stała się sztywna
rogówka, suknia charakterystyczna dla
rokoka, spłaszczona z przodu i z tyłu, ale z
boków tak szeroka, że można było na niej
położyć łokcie. W XIX wieku pojawiła się
krynolina właściwa, wywodząca swą
nazwę od francuskiego słowa "włosie",
noszona
od
lat
czterdziestych
i
sześćdziesiątych. Przeszła ona w tym
okresie różnorodne koleje, a powstała w
ten
sposób:
obfita
suknia
-
Wersja 01 01 2017.
biedermeierowska, rozszerzająca się coraz
bardziej na kształt dzwonu, wymagała
dużej ilości spódniczek czy halek, które by
ją podtrzymywały. Było ich nieraz
kilkanaście. Pod koniec panowania króla
Ludwika Filipa zastępowano je więc coraz
częściej jedną halką, usztywnioną u dołu
obręczami z fiszbinu. A gdy ktoś wpadł na
pomysł usztywnienia całej spódnicy
wkładkami z włosia, powstała krynolina.
Było to w roku 1842. W kilkanaście lat
później wprowadzono inne zmiany,
zgodne z nową techniką. Zamiast włosia
dano szkielet ze stali, oczywiście bardzo
lekki, i na takiej klateczce upinano
spódnicę. Wreszcie wszywano stalowe
obrączki bezpośrednio do samej sukni.
Najszersze rozmiary osiągnęła krynolina z
roku 1859, potem zrezygnowała z
wielkości na rzecz turniury, mającej
poduszeczkę z włosia albo stalowe
podpórki tylko z tyłu.] – 1. (ruha) a krinolin
(a francia crinoline) [1. női ruhafajta volt a
18. – 19. században (abroncsra feszített kosár
alakú szoknya, 1750-1800 között volt
divatban). A latin crinis, azaz haj szóból
ered,
mivel
eredetilegtulajdonképpen
lószőrből és gyapotfonalakból készült tágabb
szövésű szövetet jelentett, amelyet zsákokra,
csomagolásra használtak. 2. Nagyon szélesen
elálló szoknya, amit alatta viselt kemény (pl.
lószőrből
készült)
alsószoknyával,
fémhuzalból készült abronccsal vagy
halcsontokkal merevítettek ki. Nagyon
divatos volt a rokokó és a barokk korban.]; 3.
(étel) A virslinél hosszabb és sokkal
vastagabb,
ahhoz
hasonló
anyagú
készítmény.
Kiváló
krinolinkoszorú
készíthető belőle.
krynt [krętacz (także rodzaju żeńskiego)] [Teatr
Śląski im Stanisława Wyspiańskiego w
Katowicach] - szédelgő, csaló, szélhámos
kryolit [1. minerał, fluorek sodu i glinu; kriolit;
2. minerał biały (Na3[AlF6]), podobny z
wyglądu do lodu. Kryształy zbliżone do
sześcianów, rzadko bogaty w ściany] –
(ásvány)
krilolit,
kryolith;
nátriumaluminium-fluorid (Na3 AlF6). Fehér, a
jéghez hasonló szinéről, valamint könnyű
olvadásáról kapta nevét, mely magyarul
annyi mint jégkő
2958
krypa [1. duża, otwarta łódź o płaskim dnie,
używana do przewozu piasku, żwiru itp.;
2. czółno wydrążone z pnia drzewa;
3. lekcew. stara, wyeksploatowana łódź
żaglowa lub motorowa; 4. nm. Krippe
'żłób; żłóbek; szopka'. barka, duża,
otwarta, płaskodenna łódź rzeczna w
kształcie
wydłużonego
prostokąta,
niekiedy, zwł. w dużych jednostkach, z
pomieszczeniem mieszkalnym na rufie,
używana od XIX w. do przewozu
towarów; czółno wydrążone z pnia; koryto
wyżłobione z pnia.] – ladik, dereglye
krypta [1. sklepione podziemie kościoła
przeznaczone do składania relikwii i
chowania zmarłych; 2. jest to podziemna
część budynku kościoła. Spełnia funkcje
pochówkowe,
a
w
kościołach
wczesnośredniowiecznych była również
miejscem
przechowywania
i
eksponowania relikwii świętych.] – (gör.)
kripta (titkos, rejtett); sírbolt, föld alatti
sírkamra; több koporsót befogadó (családi)
sírbolt; altemplom sírboltokkal
-
Wersja 01 01 2017.
krypto- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek z tym, co
niewidoczne, albo na posiadanie ukrytych
cech lub niejawny charakter czegoś] –
(gör.) kripto-; titkos
kryptogam – (növény) zárvatermő
kryptogamy [rośliny kryptogamiczne] – (gör.)
zárvatermők; (növény) a növények, amelyek
nem maggal, hanem spórákkal szaporodnak
kryptogamiczny, -a, -e – (növény) zárvatermő;
kriptogám
kryptogeniczny, -a, -e – (gör.) kriptogén; titkos
eredetű
kryptogeniczny proces chorobowy – ismeretlen
eredetű kóros folyamat
kryptografia (ang. cryptography) [1. sztuka
przekształcania tekstu zrozumiałego dla
wszystkich
w
tekst
zaszyfrowany;
2. zaszyfrowany tekst; 3. zob. kryptologia;
4. (z gr. kryptós "ukryty", gráphein
"pisać") to nauka zajmująca się
układaniem
szyfów;
5.
nauka
o
odczytywaniu zaszyfrowanych tekstów,
przydatna w dyplomatyce, w historii
stosunków
międzynarodowych
i
dyplomacji, jak i w wielu innych
badaniach historycznych; 6. teoria i
praktyka szyfrowania i deszyfrowania,
czyli kodowania danych tak, aby mogły
być czytelne jedynie dla uprawnionych
osób, a całkowicie nieczytelne dla osób
postronnych. Kryptografia zakłada użycie
specjalnego
algorytmu
łączącego
pierwotne dane (plaintext) z jednym lub
wieloma kluczami, znanymi wyłącznie
nadawcy i
odbiorcy.
W wyniku
otrzymywany jest zaszyfrowany tekst,
czyli szyfrogram, który można odczytać
jedynie po podaniu klucza] – (gör.)
kriptográfia; titkosírás (ógörög eredetű kif.,
κρυπτός (kryptós) = „rejtett”, γράφειν
(gráphein) = „írni”, tehát „titkosírás”) [egy
mára önállóvá vált, erősen matematikai
jelleget kapott, interdiszciplináris jellegű, de
elsősorban informatikai tudományág, mely a
rejtjelzéssel, titkosírásokkal, kódolással; azok
előállításával és megfejtésével foglalkozik.
Bizonyos okok miatt azonban azt is
mondhatjuk, hogy a kriptográfia a
matematika része; utóbbi tudományon belül a
számelmélet, algebra, számításelmélet és
valószínűség-számítás
határterületeként
sorolható be. Eredetileg, a XIX. szd. előtt a
nyelvtudomány részének tartották.]
Kryptografia klucza publicznego (nazywana
również kryptografią asymetryczną) [to
rodzaj kryptografii, w którym używa się
zestawów dwu lub więcej powiązanych ze
2959
sobą
kluczy,
umożliwiających
wykonywanie
różnych
czynności
kryptograficznych. Jeden z kluczy może
być udostępniony publicznie bez utraty
bezpieczeństwa danych zabezpieczanych
tym
kryptosystemem.
Najważniejsze
zastosowania kryptografii asymetrycznej
– szyfrowanie i podpisy cyfrowe –
zakładają istnienie 2 kluczy – prywatnego
i publicznego, przy czym klucza
prywatnego nie da się łatwo odtworzyć na
podstawie publicznego. W niektórych
innych zastosowaniach kluczy może być
więcej. Algorytmy mające zastosowanie w
kryptografii asymetrycznej wykorzystują
operacje jednokierunkowe - takie, które
da się łatwo przeprowadzić w jedną stronę
a bardzo trudno w drugą. Np. mnożenie
jest łatwe, a faktoryzacja trudna (na czym
opiera się RSA). Potęgowanie modulo jest
łatwe, a logarytmowanie dyskretne jest
trudne (na czym opierają się ElGamal,
DSA i ECC)] - nyílt/nyilvános kulcsú
rejtjelezés vagy titkosítás, más néven
aszimmetrikus kulcsú titkosítás [egy olyan
kriptográfiai eljárás neve, ahol a felhasználó
egy kulcspárral – egy nyilvános és egy titkos
kulccsal rendelkezik. A titkos kulcs titokban
tartandó, míg a nyilvános kulcs széles körben
terjeszthető. A kulcsok matematikailag
összefüggnek, ám a titkos kulcsot
gyakorlatilag nem lehet meghatározni a
nyilvános kulcs ismeretében. Egy, a
nyilvános kulccsal kódolt üzenetet csak a
kulcspár másik darabjával, a titkos kulccsal
lehet visszafejteni. 1975-ben Diffie és
Hellman egy forradalmian új titkosítási
eljárást hoztak nyilvánosságra. Ebben a
titkosításban a titkosító (T) és a megfejtő (M)
kulcsok – melyek egy-egy függvényt takarnak
s egymás inverzei – közül T-t nyilvánosságra
hozzuk, M-et pedig titokban tartjuk, ráadásul
minden félnek saját T és M „függvényei”
vannak.]
kryptografia symetryczna [rodzaj szyfrowania,
w
którym
tekst
jawny
ulega
przekształceniu na tekst zaszyfrowany za
pomocą
pewnego
klucza,
a
do
odszyfrowania jest niezbędna znajomość
tego samego klucza.] – szimmetrikus
kriptográfia
kryptogram (cryptogram) [1. tekst szyfrowany;
2. znak nieliterowy używany zamiast
imienia i nazwiska, będący rodzajem
pseudonimu,
np.
***]
–
(gör.)
kriptogramm; rejtjelírás
kryptokalwiniści - (z greckiego Icryptos, skryty),
[tak zwani byli przez ortodoksyjnych
luteranów
zwolennicy
szkoły
-
Wersja 01 01 2017.
Melanehtona, którzy po zgonie Lutra
porozumieli się z Kalwinem co do nauki o
Wieczerzy Pańskiej, a zarazem odrzucali
wiele później przyjętych zasad luteranizmu. Początkowo tworzyli K. w
Saksonji, a zwłaszcza przy uniwersytetach
lipskim i witem-berskim stronnictwo
panujące.
Ciągłemi
denuncjacjami
popadli K. w podejrzenie u kurfistrza
saskiego Augusta, który 1571 kazał ogłosić
nie-przedstawiajace żadnej wątpliwości
wyznanie wiary co do Wieczerzy Pańskiej,
vr myśl nauki Lutra. Gdy środek ten do
niczego nie doprowadził, przedstawiono
teologom
witemberskim
1574
na
konwencie w Torgau artykuły, które
kazano im podpisywać, pod kara wiezienia
i pozbawienia urzędu. W 1580 ogłoszono
tak zwana Formule zgody, która także
każdy kaznodzieja musiał podpisywać. Po
śmierci Augusta (1586), udało się
Mikołajowi Crell (ob.) skłonie kurflrsta
Chry-stjana I do popierania nauki K. Pod
następcą jego Chrystjanem II reakcja
wzięła znów górę; K. zaczęli być
prześladowani, przywódcy ich u-wiezieni,
wszyscy kaznodzieje, którzy nie chcieli się
wyrzec swych przekonań, pozbawieni
urzędów, aresztowani lub z kraj u
wygnani. Kanclerz Crell po 10-letniem
wiezieniu poniósł śmierć na rusztowaniu
(1601).] – krüptokálvinisták [Akik burkoltan
kálvini
tanításokat
terjesztenek;
az
egyháztörténetben
így
nevezték
a
melanchthoni teológia követőit, akik az
úrvacsoratanban
a
kálvini
hatásokat
érvényesítették.]
krypton (Kr, łac. krypton) [pierwiastek
chemiczny, z grupy gazów szlachetnych w
układzie okresowym] – (gör.) kripton;
(vegytan) a nemesgázok közé tartozó vegyi
elem (Kr); igen csekély mennyiségben a
levegőben fordul elő; az izzólámpák töltésére
használják
kryptonim [1. litera i cyfra lub wyraz
ukrywające właściwą nazwę czegoś lub
czyjeś nazwisko; 2. pseudonim utworzony
z czyichś inicjałów lub z kombinacji liter
imienia i nazwiska; 3. nazwa używana
zamiast prawdziwej, znanej powszechnie
nazwy rzeczy, miejscowości lub w celu
określenia osoby, zwykle dla ukrycia jej
prawdziwego znaczenia czy sensu] – álnév
kryptonimowo – álnéven
kryptonimowy, -a, -e; kryptonimiczny, -a, -e –
álnévi
Krysia, Kryśka – Kriszti, Krisztinka, Tini
2960
Krysiek – a Krisztián és a Kristóf neceneve
beceneve
Kryspin i Kryspinian (ur. w Rzymie, zm. ok. 286
w Soissons ) [bracia rodzeni, męczennicy i
święci
Kościoła
katolickiego
oraz
prawosławnego.] – Krispin és Krispinián
[Krispin ókeresztény vértanú, aki a
hagyomány szerint Diocletianus alatt
szenvedett Soissons városában mártírhalált.
Cipészként kereste kenyerét, a szegényeknek
ingyen dolgozott. Kultuszának ősi központja
Osnabrück, ahol ereklyéit őrzik.]
krystaliczny, -a, -e – kristályos, kristálykrystaliczny [tania, lekka, średnio cienka
jedwabna tkanina, która najczęściej jest
jednokolorowa, ma mniej przeplotów
wątku niż osnowy. Wykorzystywana na
damskie sukienki i bluzki, a także
kostiumy teatralne i maski.] - krisztallin
[Könnyű, olcsó, közepesen finom, többnyire
egyszínű, mind a láncban, mind a vetülékben
ritka beállítású selyem típusú szövet. Női
ruhák és blúzok, emellett színházi jelmezek
alapanyaga.]
krystalizacja [1. to proces powstawania fazy
krystalicznej z fazy ciekłej, roztworu lub
fazy gazowej. Krystalizacja jest procesem
egzotermicznym; 2. proces tworzenia się i
wzrostu kryształu z cieczy przechłodzonej,
rozwotu przesyconego lub przesyconej
pary (fazy gazowej). - Aby jednak
rozpoczęła się krystalizacja, muszą
najpierw powstać bardzo małe zalążki
nowej
fazy
(zarodki
krystalizacji,
nukleacja),
albo
należy
je
do
krystalizatora
wprowadzić
(zaszczep
krystalizacji). - Krystalizację stosuje się
do oczyszczania substancji, wydzielania
substancji z mieszanin lub rozdzielania
mieszanin na składniki (krystalizacja
frakcjonująca) i do otrzymywania
monokryształów.] – (gör.) kristallizáció, 1.
kristallizálás
v.
kristályosítás;
2.
kristallizálódás, kristályosodás, kristállyá
alakulás, jegecesedés, üvegesedés
krystalizacyjność – kristályosodási képesség,
kristályosíthatóság
krystalizator
[cylindryczne
naczynie
laboratoryjne używane do krystalizacji] –
kristályosító (készülék)
krystalizować [1. ulegać procesowi krystalizacji;
2. powodować krystalizację substancji;
3. kształtować i ustalać swoje poglądy,
postawy, plany itp.] – kristályt alkotni v.
képezni; kristályosítani
-
Wersja 01 01 2017.
krystalizować
się
[1. ulegać
procesowi
krystalizacji; 2. o poglądach, postawach,
planach itp.: kształtować i ustalać się] –
kristályosodni, kikristályosodni
krystalizowanie – kristályosítás
krystalizowanie się – kikristályosodás
krystalofizyczny, -a, -e – kristályfizikai
krystalofizyka [dział krystalografii badający
fizyczne właściwości ciał krystalicznych] –
krisztallofizika; kristályfizika
krystalograf
[specjalista
w
dziedzinie
krystalografii] – (gör.) kristallográfus;
kristálytani kutató
krystalografia [1. nauka o budowie ciał
krystalicznych oraz o ich fizycznych i
fizykochemicznych właściwościach; 2. (od
greckich słów κρύσταλλος krystallos "lód", które później zaczęło oznaczać
także kryształ górski i inne kryształy, oraz
γράφω grapho - "piszę") – dział nauki
zajmujący się opisem, klasyfikacją i
badaniem kryształów, krystalitów oraz
substancji
o
strukturze
częściowo
uporządkowanej. Jej zakres pokrywa się
częściowo z mineralogią, fizyką ciała
stałego, chemią i materiałoznawstwem.] –
(gör.) kristallográfia; kristálytan [azokkal a
szilárd anyagokkal foglalkozik, amelyekben
az anyagot fölépítő részecskék (atomok,
ionok,
molekulák)
térrácsszerkezettel
rendelkeznek. Az ilyen anyagokban az
atomok, az ionok vagy a molekulák
meghatározott rendben, egy térbeli rács (a
kristályrács) rácspontjaiban helyezkednek el.
A térbeli rácsban elrendezett anyagok külső
megjelenése is utalhat a belső szerkezetre.]
krystalografia chemiczna [zob. krystalochemia] –
kristálykémia [feladata a belső szerkezet, a
külső alak és a fizikai sajátságok közötti
összefüggések értelmezése]
krystalografia fizyczna [zob. krystalofizyka] –
krisztallofizika;
a
kristályok
fizikai
sajátságainak összefoglaló tana
krystalografia
rentgenowska
[dział
krystalografii zajmujący się badaniami
monokryształów na podstawie zjawiska
dyfrakcji promieni rentgenowskich] –
röntgen krisztallográfia
krystaloid [1. termin historyczny, który oznaczał
wszystkie substancje krystaliczne (w
odróżnieniu od substancji koloidalnych).
Termin wprowadził T. Graham; 2. bot.
produkt przemiany materii w komórce
roślinnej, występujący w postaci bryłki
zawierającej białko, a niekiedy również
inne składniki; 3. daw. substancja
2961
krystaliczna (w odróżnieniu od koloidu)] –
krisztalloid
krystalometria – krisztallometria; a kristályok
mérésével foglalkozó tudomány
Krystian [imię męskie, pochodzenia greckołacińskiego, od łac. Christianus, Cristianus
oznaczające "chrześcijanin, wyznawca
Chrystusa". imię męskie, pochodzenia
grecko-łacińskiego, od łac. Christianus,
Cristianus oznaczające "chrześcijanin,
wyznawca Chrystusa".] – Krisztián
Krisztián férfinév a latin Christianus név
rövid alakja. Jelentése: Krisztushoz tartozó.
Női névpárja a Krisztina. A szót a magyar
nyelvben kereszténynek is fordítják. A nagy
etimológiai szótár szerint a Krisztián szláv
eredetű szó. A horvát krstijan, a szlovén
kristjan, a szlovák kresťan („keresztény”)
vagy közvetlenül, vagy a latin Christianus
közvetítésével a görög Khrisztianosz
(„Krisztusi”) szóból erednek (lásd kereszt).
A magyar szó forrása a horvát vagy szlovén
volt; a szóeleji mássalhangzó-torlódás
ejtéskönnyítő
magánhangzóval
való
feloldása révén előbb kirisztján, majd
hangrendi kiegyenlítődéssel keresztyén alak
jött létre. A 16. század óta mutatható ki a
Krisztián alakváltozat, amely a kereszt szó
határozott beleértésével alakult ki.
Krystiania [od dawnej nazwy stolicy Norwegii:
Christiania (do 1624 i od 1925 r. - Oslo).
jedna
z
ewolucji
narciarskich
wykonywanych dla zatrzymania się a.
zmiany kierunku jazdy] – Krisztiánia
(Norvégia
fővárosa,
Oslo);
(sport)
krisztiánia,
hirtelen
oldalra
fordított
sítalpakkal való fékezés (Christiania norvég
főváros nevéről)
Krystyn [imię męskie pochodzenia łacińskiego
wywodzące się od wyrazu Pomazaniec
(Chrystus), do którego dodano przyrostek inus wskazujący na zależność lub
pochodzenie (Christinus, 'należący do
Chrystusa,
Chrystusowy').
W
dokumentach polskich poświadczone w XI
wieku w formie łacińskiej, a od XII w. w
formie spolszczonej Krystyn] – Krisztián
[férfinév görög eredetű, a latin közvetítéssel
átvett Christianus név rövid alakja.
Jelentése: krisztusi, Krisztushoz tartozó. Női
névpárja a Krisztina, Krisztiána. A szót a
magyar nyelvben kereszténynek is fordítják.
― A nagy etimológiai szótár szerint a
Krisztián szláv eredetű szó: a horvát krstijan,
a szlovén kristjan, a szlovák kresťan – vagyis
„keresztény” – vagy közvetlenül, vagy a latin
Christianus
közvetítésével
a
görög
Khrisztianosz – „Krisztusi” – szóból
erednek. A szótár szerint a magyar szó
-
Wersja 01 01 2017.
forrása a horvát vagy szlovén volt; a szóeleji
mássalhangzó-torlódás
ejtéskönnyítő
magánhangzóval való feloldása révén előbb
kirisztján, majd hangrendi kiegyenlítődéssel
keresztyén alak jött létre. A 16. század óta
mutatható ki a Krisztián alakváltozat, amely
egyértelműen utal a latin Christianus alakra.]
Krystyna [Krystyna to żeńska odmiana imienia
Krystyn, po łacinie Christinus, czyli
należący do Chrystusa. Świętą Krystynę
uznawali za swoją patronkę marynarze...
oraz żeglarze.] – Krisztina [női név a latin
Christianus név rövid alakjából eredő
Krisztián név női párja. Jelentése Krisztushoz
tartozó. A mai magyar nyelvben elterjedt
fordítása a keresztény. Rokon név: Kriszta.]
Krystyna z Bolseny, również Krystyna z Tyru,
wł. Cristina di Bolsena, cs. Muczenica
Christina, Tirskaja (ur. w Volsinii k.
Bolseny lub Tyrze, zm. 24 lipca pomiędzy
287–303 w Bolsenie w Italii) – dziewica,
męczennica
chrześcijańska,
święta
Kościoła katolickiego, ormiańskiego i
prawosławnego. — Była córką Urbana,
prefekta Bolseny, który był wrogiem
chrześcijan.
Obserwując
heroiczną
postawę wyznawców Chrystusa, sama
nawróciła się na chrześcijaństwo. Kiedy
dowiedział się o tym jej ojciec, uwięził ją w
pałacu i na próżno namawiał ją do
porzucenia wiary. — Wkrótce jednak
ojciec zauważył, że nic tym nie zdziała
(Krystyna m.in. rozdała swoje szaty
ubogim),
kazał
ją
torturować.
Dziewczynkę najpierw smagano rózgami i
strącono do lochu. Kiedy to nie pomogło,
była rozdzierana hakami, obracana na
kole, polewana wrzącym olejem, palona
na wolnym ogniu, a na końcu przywiązano
jej kamień do szyi i utopiono. Istnieje też
inny przekaz, według którego Krystyna
zginęła
w
amfiteatrze
miejskim,
przywiązana do słupa i przeszyta
strzałami. — Jej śmierć nastąpiła za
panowania cesarza Dioklecjana. W chwili
swojej
męczeńskiej
śmierci
święta
Krystyna miała zaledwie dwanaście lat.
Jej relikwie znajdują się w Bolsenie w
bazylice jej poświęconej. Wspomnienie
liturgiczne
w
Kościele
katolickim
obchodzone jest
za
Martyrologium
Rzymskim 24 lipca. — Kościoły wschodnie,
z uwagi na liturgię według kalendarza
juliańskiego, wspominają męczennicę 24
lipca/6 sierpnia, tj. 6 sierpnia według
kalendarza gregoriańskiego. — W
ikonografii zachodniej św. Krystyna
przedstawiana jest z palmą męczeńską w
jednej ręce i pękiem strzał w drugiej. Na
2962
ikonach
prawosławnych
święta
przedstawiana jest jako młoda kobieta z
długimi włosami spadającymi na ramiona
i
plecy,
spiętymi
przepaską
lub
przykrytymi białą chustą. Odziana jest w
jasnoczerwoną szatę, w prawej dłoni
trzyma krzyż.] – Szent Krisztina
ókeresztény vértanú. [Krisztina Tirusból
származott. Szülei nemes emberek, de
pogányok voltak. Leánygyermeküknek a
Krisztina nevet adták nem pogány
okoskodásuk
alapján,
hanem
Isten
elrendeléséből. Amikor 11 éves lett,
rendkívüli szépséggel rendelkezett. Atyja
meg akarta óvni minden káros befolyástól és
azért külön lakrészben tartotta, a legjobb
szolgálókat rendelve mellé. Körülvette
leányát arany és ezüst bálványszobrokkal és
megparancsolta, hogy mindennap mutasson
be előttük áldozatot. Szépsége miatt sok
kérője akadt, de az atya senkinek sem adta
őt, hanem a pogány bálványok szolgálatára
akarta rendelni. A leány, ablakán kinézve
sokat gondolkozott az igaz Isten felől. Egy
angyal, megjelenvén neki, kioktatta az igaz
hitről, de a vértanúságról is. Krisztina
buzgóságában
összetörte
az
összes
bálványszobrot. Pogány atyja Urbán ezért
megkorbácsoltatta és börtönbe vetette.
Állhatatosságát sem ő sem hivatali utóda
nem tudta megingatni a keresztény hitben.
Végül, 12 éves korában karddal és
lándzsákkal átszúrva nyerte el a vértanúságot
300 körül. — Az Érdy-kódex szép szavakkal
dicséri: támada... nagy nemes nemből. De
nevezete szerént annál es méltóságosb es
vala, mert igyenlő vala az ő szentséges
életéhez. Magyaráztatik azért az ő neve
Krisztina úgy, mint szép illatú krizmával
megkenettetött.
Krizma
vala
ő
keresztyénségének szép illatja szerérit.
Drága kenet vala szentséges életének
nyájassága
szerérit.
Ájotatus
vala
Szentléleknek benne lapozása szerérit.
Legendája közhelyekkel van tele, nincs
jellegzetes, hagyományképző mozzanata.
Ünnepét
középkori
misekönyveink
számontartották. Képét ott látjuk Bártfa
(1460, 1485), Malompatak (Mlynica, 1515)
szárnyasoltárain. Ereklyéit a nagyszombati
klarisszák őrizték. A tiszteletére szentelt
néhány templom elsősorban nyilván a kegyúr
felesége, leánya névadó patrónájának szólt:
Nádaska (1765, Bódvaszilas leányegyháza),
Ernőháza (Ernesstovo, 1888). Hasonló
eredetű
Felsősegesd
franciskánus
templomának Krisztina-oltára is (1779),
Festetics Lajos alapítása.]
-
Wersja 01 01 2017.
Krystyna, męczennica, cs. Muczenica Christina
(zm. ok. 288-300 w Cezarei Kapadockiej)
[męczennica chrześcijańska w czasach
panowania Dioklecjana, siostra św.
Kalisty, święta Kościoła prawosławnego] –
Krisztina keresztény vértanú a kappadóciai
Cezareában [Krisztina annyi, mint ‚szent
olajjal megkent’ (chrismate uncta): illatos
balzsam töltötte be magatartását, az áhítat
olaja a gondolkodását, áldás a szólását.]
Kryszna (trl. kṛṣṇa, ang. Krishna) [Bóg w
hinduizmie. W Bhagawadgicie opisany
jest jako Najwyższa Istota i Najwyższy
Bóg. Kryszna i związane z nim opowieści
pojawiają się w wielu filozoficznych i
teologicznych
dziełach
hinduizmu.
Chociaż te opisy różnią się szczegółami,
związanymi z daną tradycją, to
zasadnicza charakterystyka jest zawsze
taka sama. Opisuje ona boskie wcielenie
(inkarnację), pasterskie dzieciństwo i
młodość, a następnie bohaterskiego
wojownika i nauczyciela. Ogromna
popularność
Kryszny
w
Indiach
spowodowała,
że
także
różne
niehinduistyczne religie, pochodzące z
Indii, znają to imię.] – Krisna (szanszkrit
nyelven:
„mindenkit
vonzó”,
egyes
filológusok szerint „a fekete”) [1. a
brahmanista mitológiában Visnu isten egyik
megtestesülése; a megváltó, a gonoszt
legyőző istenember; 2. a hindu védikus
szentírások szerint (mint például a Bhagavad
Gíta) az Istenség Legfelsőbb Személyisége,
Visnu megszemélyesítője. Ő az eredeti és a
legfőbb személy, aki személyesen és
energiáin keresztül egyszerre jelen van
mindenhol, miközben eredeti, örök, tudással
és boldogsággal teli transzcendentális
formájában mindig lelki világbeli lakhelyén
tartózkodik. Ő az elsődleges és eredeti
élőlény, és minden egyéni lélek az Ő szerves
része. Ő teljesíti a feltételekhez kötött
élőlények vágyait öröktől fogva. Krisnát
sokan valóban létező személynek tartják, aki
Kr. e. 3200–3100 között élt. Születésnapját a
hindu hagyományok szerint a shravan
hónapban
(a
Gergely-naptár
szerint
augusztusban
vagy
szeptemberben)
ünneplik. A vaisnava irodalom Krisnát a
naphoz, míg kedvesét, Srímatí Rádháránít a
napfényhez hasonlítja, hiszen egyidejűleg
azonosak és különböznek egymástól.]
kryształ [1. ciało stałe mające postać wieloboku o
płaskich ścianach i uporządkowaną
budowę wewnętrzną; 2. przezroczyste,
ciężkie szkło używane do wyrobu
kielichów, wazonów itp.; też: wyrób z tego
szkła; 3. o czymś, co jest przezroczyste lub
2963
przejrzyste;
4. cukier
w
postaci
kryształków;
5. o
człowieku
nieskazitelnym moralnie; 6. widocznie
szkło wyrabiane w Egipcie; użyte jako
symbol czystości, nieobecności fałszu.
Jezus nie robił niczego w skryciu, był
szczery i otwarty, niczego nie chował i w
tym była Jego siła.] – kristály [1. a
kristályok szabályos orientációjú szilárd
anyagok; 2. Valószínűleg hegyi kristály vagy
megkristályosodott kvarc (Jób 28,18; Jel 4,6;
21,11;
22,1)];
ólomkristály;
(szkło)
kristályüveg; (cukier) kristálycukor; (átv.)
kristálytisztaság; kristály (alakban)
kryształ ciekły [substancja mająca cechy cieczy i
ciała stałego, a właściwości optyczne ciał
krystalicznych] – folyadékkristály
kryształ fałszywy (zob. pseudomorfoza) –
pszeudomorfózis;
álalakúság
[A
pszeudomorfózis megnevezés Haüy-től való
(Traité de minéralogie T. I. Paris, 1801. 140.
lap)]
kryształ dendrytyczny (zob. dendryt w zn. 2.) –
dentrites kristály
kryształ głosu – a hang kristálytiszta csengése
kryształ górski (Kryształ skalny) [1. bezbarwny,
przezroczysty minerał; 2. Nazwa pochodzi
od greckiego słowa κρύσταλλος krystallos,
pierwotnie znaczącego lód. Grecy uważali,
że jest on kryształem lodu nadnaturalnie
zamrożonym i przez bogów zesłanym na
ziemię. Określenie kryształ stosowano
przez stulecia tylko w odniesieniu do
kryształu górskiego.] – hegyikristály [a
kvarc ásvány színtelen, drágakőként használt
változata. A görögök azt tartották, hogy a
hegyikristályok az Alpok magas csúcsainak
dermesztő hidegében felolvaszthatatlan jéggé
fagyott vízből keletkeztek. Ezért nevezték el
az ásványt kristallosnak, azaz jégnek.]
kryształ mieszany (zob. roztwór stały) – kevert
kristály, állandó oldat
kryształ naturalny – természetes kristály
kryształ soli – sókristály
kryształ turmalinowy – turmalinkristály
kryształek – kristályka, kristályocska; (rádiózás)
kristálydetektor; (bonctan) szemlencse
kryształek lodu – jégkristály
kryształowo – kristályszerűen
kryształowy, -a, -e – kristály-; kristályos,
kristályszerű; kristálytiszta
kryształowe łzy – kristálycsillogású könnyek
kryształowy charakter – kristálytiszta jellem
kryształowy kufel – kristályserleg
Kryształowy Pałac (ang. The Crystal Palace)
[niezachowany do dziś budynek ze
-
Wersja 01 01 2017.
stalowych i szklanych prefabrykatów,
pierwotnie wzniesiony w Hyde Parku w
Londynie na Wielką Wystawę (1851).
Zaprojektowany przez Josepha Paxtona,
Pałac miał 560 m długości i 33 m
wysokości.]
–
kristálypalota
[nagy
valószínűséggel a földkerekség legnagyobb
üvegháza volt. Egy kiállításra építették fel a
Hyde Parkban, melyet Albert herceg,
Viktória királynő férje szervezett 1851
májusa és októbere között Londonban. A
kristálypalota tervezője Joseph Paxton.]
kryształy, szkła – kristály, üvegáru
kryteria hałasu – zajismérvek
kryterium [1. czynnik służący za podstawę
oceny, wyboru lub kwalifikacji; 2. wyścig
kolarski na trasie o zamkniętym
obwodzie; 3. późn.łac. criterium 'miernik'
z gr. kritērion 'znak rozpoznawczy; sąd',
sprawdzian sądu, probierz, miernik,
miara oceny; sport. pop. wyścig kolarski
na trasie w obwodzie zamkniętym] –
(gör.) kritérium, ismérv, ismertetőjegy;
meghatározó, megkülönböztető jegy; fontos
mozzanat,
döntő
tényező;
ismertető,
megkülönböztető jel; határozmány, feltétel,
mérték
kryterium podziału, klasyfikacji [log. cecha, ze
względu na którą dokonujemy podziału] –
az elosztás v. felosztás kritériuma
kryterium prawdy [1. filoz. cecha zdania lub
myśli, po której poznaje się prawdziwość
tego zdania lub myśli; 2. filoz. sprawdzian
pozwalający na ocenę prawdziwości
poznania i wiedzy ludzkiej] – az igazság
kritériuma
kryterium wartości [kanon wyboru naczelnych
wartości, określający ich naturę i
stanowiący podstawę ocen i norm] – az
érték kritériuma
kryty, -a, -e [osłonięty, nakryty daszkiem] –
fedett, befedett, betakart; zárt; (skrywany)
rejtett
kryta droga [droga na zewnątrz fosy, osłonięta
stokiem (glasisem)] – fedett út [a sánc egyik
eleme – az út az ellenséges megfigyelés ellen
fedett]
kryta platforma – fedett rakodó
kryte chodniki – fedett folyosó
kryte zapięcie – rejtett gombolás (ruhán,
nadrágon)
rejtett gombolás
2964
kryte zapinanie, ukryte guziki (1) [umieszczone
w listewce na guziki na przedniej
krawędzi odszycia, co oznacza że
zapinanie nie jest widoczne po zapięciu.
Stosowane tam, gdzie jest konieczne, aby
zapięcie było tak umieszczone, żeby nie
psuło ogólnego wyglądu odzieży] – rejtett
gombolás [Egy szegőpánt (szegélypánt) alatt
levő gombos záródás, ami azt jelenti, hogy a
gombok begombolt állapotban kívülről nem
látszódnak és így nem zavarják a ruhadarab
összképét.]
kryte zapinanie, ukryte guziki (2) [kryte zapięcie
które może mieć dziurki na guziki lub
zamek błyskawiczny. Najczęściej w
męskich spodniach a także na przedniej
części różnego typu płaszczy.] – rejtett
szélzáródás [Rejtett gombolás vagy rejtett
húzózáras
záródás.
Jellemzően
férfinadrágokon
és
különböző
kabáttípusokon találkozunk vele.]
kryty basen – fedett uszoda
kryty samochód – zárt tetejű v. fedett autó
krytycyzm [1. stanowisko Immanuela Kanta, wg
którego
teoria
poznawcza
musi
wyprzedzać inne dociekania filozoficzne;
2. kantyzm jako filozofia Immanuela
Kanta i jego następców; 3. neokrytycyzm,
jedna ze szkół neokantyzmu; 4. postawa
umysłowa
postulująca
kontorlę
prawdziwości i zasadności twierdzeń
przed ich uznaniem - postawa poznawcza,
polegająca na kontroli prawdziwości
każdego twierdzenia, gotowości do analizy
i sprawdzania własnych poglądów w
świetle nowych faktów, przeciwstawna
dogmatyzmowi (por. sceptycyzm); filoz.
stanowisko, wg którego analiza uzdolnień
i granic poznawczych człowieka (teoria
poznania)
poprzedzać
winna
inne
dociekania filoz. (Kant); skłonność do
krytykowania.] – (gör.) kriticizmus; hajlam
a kritikára, kritikai szellem; (filozófia) a
kantizmus és a vele rokon idealista filozófiai
irányzatok, amelyek tagadják a tudatunkon
kívüli világ megismerhetőségét, és a
szubjektív tapasztalatot ismerik el a
-
Wersja 01 01 2017.
megismerés egyetlen forrásának [Filozófiai
irányzat, amely tételeinek előfeltételévé az
emberi megismerés lehetőségének és
határainak megvizsgálását teszi.]
krytycznoliteracki, -a, -ie – irodalomkritikai
krytycznie – kritikusan, bírálóan, súlyosan
krytyczność – kritikusság
krytyczny, -a, -e [1. surowo lub negatywnie
oceniający kogoś lub coś; 2. oparty na
rzeczowej analizie i ocenie; 3. odnoszący
się do krytyki literackiej, filmowej,
teatralnej itp.; 4. bardzo trudny do
przetrwania,
a
jednocześnie
rozstrzygający o dalszych losach; 5. o
stanie
chorego:
grożący
śmiercią;
6. odnoszący się do czasu, w którym
popełniono przestępstwo; 7. o wartościach
wielkości fizycznych: taki, którego
przekroczenie
spowoduje
gwałtowne
zmiany jakiegoś układu fizycznego] –
(gör.) kritikai; bírálói, bírálati; kritikus,
bíráló, a kritikára vonatkozó; (fizika)
különleges, lényeges változást hozó; döntő,
válságos; elhatároló, súlyos, kritikus
krytyczna chwiła – kritikus pillanat
krytyczna chwiła w chorobie – válságos pillanat a
betegségben
krytyczna prędkość obrotowa – kritikus
fordulatszám
krytyczna sytuacja – kényszerhelyzet
krytyczna szybkość – krikus sebesség
krytyczna temperatura – krikus oldási hőfok
krytyczne położenie – válságos v. kritikus helyzet;
kényszerhelyzet
krytyk [to osoba zajmująca się oceną dzieł
artystycznych i literackich], krytyczka –
(gör.) kritikus, műbíráló; művek tudományos
elemzésével foglalkozó személy; bíráló,
bírálgató, gáncsoskodó
krytyk filmowy – filmkritikus
krytyk muzyczny – zenekritikus
krytyk teatralny – színikritikus
krytyka [1. surowa lub negatywna ocena kogoś
lub czegoś; 2. analiza i ocena książki,
filmu lub czyichś dokonań; 3. tekst lub
wypowiedź zawierające taką ocenę;
4. dział piśmiennictwa obejmujący oceny
utworów literackich, muzycznych, dzieł
sztuki itp.; 5. grupa ludzi zajmująca się
formułowaniem takich ocen; 6. analiza i
ocena wartości (dobrych i złych stron)
czegoś; pot. ocena ujemna, ganienie,
wykazywanie braków, niedociągnięć;
recenzja; ogół krytyków, autorów krytyk,
recenzentów.] – (gör.) kritika; bírálat, bíráló
értékelés,
bírálóképesség,
elemzés;
2965
műbírálat,
valamely
mű
írásbeli
megviltatása; a kritikusok, a kritika
krytyka architektury
– építészetelmélet,
építészetkritika [törekvés az architektúra
alapvető törvényeinek felismerésére és
kifejezésére] [O architekturze ksiąg dziesięć
(Marcus Vitruvius Pollio); Dziesięć ksiąg o
sprawach budownictwa: Tíz könyv az
építészetről; Leon Battista Alberti (1452)]
krytyka artystyczna – művészeti kritika
krytyka biblii [termin „krytyka Biblii” oznacza
wysiłki tych uczonych, którzy zajmują się
badaniem tekstu Biblii (krytyka tekstu
albo niższa krytyka)] – bibliakritika [1. a
Bibliai tudományos vizsgálata történetikritikai módszerekkel és segédtudományok
bevonásával; 2. a Szentírás szövegének,
keletkezési körülményeinek tudományos
vizsgálata]
krytyka filmowa – filmkritika
krytyka formalna – formális kritika
krytyka i samokrytyka – kritika és önkritika
krytyka literacka – irodalomkritika
krytyka muzyczna – zenekritika
krytyka naukowa – tudományos kritika
krytyka obiektywna – objektív kritika
krytyka oddolna – alulról jövő bírálat v. kritika
krytyka odgórna – fentről kiinduló kritika
krytyka orzekła, że… – a kritika megállapította,
hogy…
krytyka partyjna – pártszerű kritika v. bírálat
Krytyka Polityczna – Politikai bírálat v. kritika
(Internetes portál)
krytyka pozytywna – építő v. pozitív kritika
krytyka przedmiotowa – tárgyilagos bírálat
krytyka przyjęła dzieło z (jednomyślnym)
uznaniem – a kritika (egyöntetű)
elismeréssel fogadta a művet
krytyka teatralna – színházi kritika
krytyka wyrażająca uznanie – elismerő kritika
krytykanctwo
[niesłuszne
i
nierzeczowe
krytykowanie czegoś; też: skłonność do
takiego krytykowania] – bírálás, kritizálás
krytykancki,
-a,
-ie
[nacechowany
krytykanctwem,
skłonnością
do
nierzeczowego krytykowania] – bíráló,
kritizáló
krytykant, krytykantka – bíráló (ffi/nő)
krytykować [oceniać kogoś lub coś negatywnie,
wytykając błędy i braki] – (gör.) kritizálni;
bírálni, megbírálni, kritikát gyakorolni;
leszólni; ócsárolni; szapulni; bírálgatni,
gáncsoskodni; helyteleníteni vmit
krytykować coś – kritizálni v. kifogásolni vmit
-
Wersja 01 01 2017.
krytykować coś za coś – kritizálni v. kifogásolni
vmit vmiért
krytykować kogoś jakiegoś powodu – kritizálni
vkit vmiért v. vmi okból
krytykowanie – (gör.) kritizálás; bírálás; ócsárlás
krytykujący, -a, -e – bíráló, kritizáló
krywuła [laska obrzędowa i kultowa używana w
dawnej Litwie] – (dawno) kampósbot
kryza, kreza [1. okrągły kołnierz marszczony lub
fałdowany, noszony w XVI i XVII w.;
2. płaska tarcza z otworem w środku,
umieszczana w rurze w celu pomiaru lub
regulacji natężenia przepływu cieczy, gazu
itp.; 3. zob. kołnierz w zn. 2.;
4. ogranicznik
w
postaci
dwóch
blaszanych,
ażurowych
krążków,
uniemożliwiający zsunięcie się taśmy
filmowej z rdzenia szpuli] – fodor, bodor,
nyakfodor
kryzys [moment, okres przełomu, przesilenie,
decydujący zwrot; okres załamania
gospodarczego] – (gör.) krízis; válság,
válságos állapot; (közgazdaságtan) gazdasági
válság; fordulópont, súlyos átmenti állapot,
amikor a helyzet megérik a döntésre; (orvosi)
a betegség hirtelen fordulata
kryzys agrarny – agrárkrízis, mezőgazdasági
válság,
a
mezőgazdasági
termékek
értékesítésének válsága
kryzys bankowy – bankkrízis, bankválság
kryzys choroby – a betegség krízise v.
fordulópontja
kryzys chroniczny – krónikus válság
kryzys ekonomiczny – gazdasági válság
kryzys energetyczny – energiaválság
kryzys finansowy – pénzügyi válság
kryzys giełdowy – tőzsdeválság
kryzys gospodarczy – gazdasági válság
kryzys identyczności [np. Kryzys identyczności
filozofii
jako
systemu
absolutnego
idealizmu (wg H. Schnädelbacha).] identitáskrízis [identity crisis] [Erikson
pszichoszociális
fejlődésről
alkotott
elméletében az az időszak, amikor az egyén
kételkedni kezd magában, és megkérdőjelezi
önmeghatározását. ("Ki vagyok?" "Merre
tartok?") A serdülőkorra jellemző.]
kryzys mieszkaniowy – lakásínség; lakáshiány
kryzys minął – a veszély v. krízis elmúlt; (a beteg)
túl van a veszélyen
kryzys nadprodukcji – túltermelési válság
kryzys pieniężny – pénzügyi válság
kryzys przemysłowy – ipari válság
kryzys psychiczny [kryzys to szczególnie trudne
doświadczenie,
często
przekracza
możliwości samodzielnego poradzenia
2966
sobie jednostki] – pszichikai krízis, pszichés
válság
kryzys rządowy – kormányválság
kryzys społeczno-gospodarczy – társadalmigazdasági válság
kryzys
spowodowany
nadprodukcja
–
túltermelési válság
kryzys surowcowy – nyersanyag-válság
kryzys systemu kapitalistycznego – a tőkés
rendszer válsága
kryzys światowy – világválság
kryzys
światowego
kapitalizmu
–
a
világkapitalizmus válsága
kryzys w Kosowie – koszovói válság
kryzys walutowy – valutaválság
kryzys
żywnościowy
–
élelmiszer-válság;
élelmezési válság
kryzysowy, -a, -e [przymiotnik od: kryzys] –
krízískrzaczasty, -a, -e [1. o roślinach: mający bardzo
krótki pień lub łodygi wyrastające
bezpośrednio z korzeni; 2. teren porosły
takimi roślinami]; krzaczysty, -a, -e –
bozótos, cserjés, ágas-bogas; (brwi) bozontos
krzaczaste brwi – busa v. bozontos v. dús
szemöldök
krzaczek [zdrobnienie od: krzak] – bokrocska
krzak [krzew] – bokor, cserje, bozót
Krzak, Kierz, Krzew [Bóg ukazał się Mojżeszowi
w płonącym, krzaku, który nie spłonął.
Mojżesz
nazywał
czasami
Boga
''Mieszkającym w krzaku''.] – bokor, cserje,
bozót
krzak bawełny – gyapotcserje
krzak bawełny
krzak głogu – galagonyabokor
krzak gorejący (ros. Nieopalimaja Kupina) [1.
Płonący, ale nie spalający się krzak
tarniny, w którym Bóg objawił się
Mojżeszowi pasącemu owce na pustyni w
pobliżu Góry Horeb (Wj 3,2). 2.
Najważniejszy starotestamentowy obraz
Bogurodzicy, która w nieskalany sposób
poczęła i porodziła Syna Bożego Jezusa
Chrystusa (nazwa ta pojawia się w
-
Wersja 01 01 2017.
akatyście). 3. Nazwa cudownej ikony
Bogurodzicy, namalowanej na podstawie
najważniejszych praobrazów Wcielenia
Chrystusa. W centrum ikony umieszczone
jest
przedstawienie Bogurodzicy
z
Dzieciątkiem (typ „Hodegetria"), która
trzyma
w
swoich
rękach
wiele
symbolicznych atrybutów związanych ze
starotestamentowymi proroctwami: góra z
proroctwa Daniela, drabina Jakuba,
brama Ezechiela. Przedstawienie znajduje
się
w
ośmioramiennej
gwieździe
utworzonej z dwóch kwadratów - zielo
nego i czerwonego (kolor krzaka i kolor
płomienia). Wokoło rozmieszczone są
przedstawienia
czterech
starotestamentowych tematów: Mojżesz
przed krzakiem, drabina Jakuba, brama
Ezechiela i drzewo Jessego. Drugim
tematem ikony jest posługa aniołów
Bogurodzicy i hołd składany przez moce
niebios cudownym narodzinom Boga z
Dziewicy - ich przedstawienia znajdują się
w łukach gwiazdy; wśród nich aniołowie i
archaniołowie
jako
personifikacje
żywiołów,
znane
z księgi
Paleja
Tołkowaja, księgi Henocha i innych
apokryfów. Temat ten znalazł swe odbicie
w wielu tekstach liturgicznych. Tradycja
mówiąca o cudach tej ikony nie
przekazuje jednak informacji o jej
znalezieniu: w ruskiej ikonografii jest
znana od połowy XVI w. Święto 4
września.] – (w Biblii) égő csipkebokor
krzak gorejący [w Biblii: płonący krzak, znak
obecności Boga] – égő csipkebokor
krzak jałowca – borókabokor
krzak kalinowy – kányafa, kányabangita
(Viburnum opulus L.)
krzak kawowy – kávécserje
krzak malinowy – málnabokor
krzak róży – rózsabokor
krzak tarniny – kökénycserje
krzaki oplatane dzikim chmielem – vadkomlóval
körülfont bokrok
krzakowaty, -a, -e [podobny do krzaka; porosły
krzakami] – bokros, cserjés, bozótos,
cserjeszerű
krząkać (zob. chrząkać, chrząknąć) – köhécselni,
krákogni, torkát köszörülni; röfögni
krzątać
a. krzątać się [1. poruszać się
energicznie, zajmując się jakąś pracą; 2.
żywo się poruszać, chodzić, zajmując się
jakąś pracą; 3. zabiegać o coś, chodzić za
jakąś sprawą; ubiegać się] – sürögniforogni, serénykedni, forgolódni, fáradozni,
2967
tenni-venni; sietni, kapkodni, bíbelődni,
szorgoskodni
krzątać się koło czego – serénykedni vmi körül;
foglalatoskodni vmivel
krzątać się w gospodarstwie – a gazdaságban
foglalatoskodni, srénykedni
krzątający się – jövőmenő
krzątanina – sürgés-forgás, nyüzsgés; serénykedés,
szorgoskodás
krzeczot, kreczot [ptak drapiezny z rodziny
sokolow; bialozor] – (sólyomfajta)
krzem (Si, łac silicium) [1. pierwiastek
chemiczny, substancja krystaliczna lub
bezpostaciowa; 2. pierwiastek chemiczny,
z grupy półmetali w układzie okresowym.
Izotopy stabilne krzemu to 28Si, 29Si i 30Si.
Wartościowość:
4
(w
większości
związków), 5 i 6. Krzem metaliczny
(monokrystały
krzemu)
jest
wykorzystywany
powszechnie
w
przemyśle elektronicznym.] – (vegytan)
szilícium, kova (kémiai elem; 1823-ban
fedezte fel Jöns Jakob Berzilus. A szilícium
a periódusos rendszer 4. főcsoportjában
található és a félfémek közé tartozik.);
sötétszürke, kristályos vegyi elem
krzemian [sól kwasu krzemowego] – (vegytan)
szilikát; szilikátok (kovasav [szilíciumdioxidnak vízzel való keveréke] sói)
krzemian
sodowy
–
(vegytan)
vízüveg,
nátriumszilikát
krzemica [1. choroba płuc powstająca wskutek
wdychania pyłu krzemowego; 2. rodzaj
pyłicy płuc spowodowanej wdychaniem
pyłu krzemionkowego, który osiada w
płucach i początkowo drażni błony
śluzowe powodując objawy nieżytowe
(katar, kaszel), z czasem powoduje jednak
procesy zwłókniające miąższ płuc, a w
końcu rozpad z tworzeniem się jam;
leczenie klimatyczne, podawanie leków
łagodzących objawy.] – (földtan) kovás
talaj; (orv.) szilikózis
Krzemieniec (ukr. Кременець,Kremenec, łac.
Cremenecia, także Krzemieniec Podolski,
Krzemieniec
Wołyński)
[miasto
w
zachodniej części Ukrainy, na granicy
Wołynia
i
Podola,
w
obwodzie
tarnopolskim] – Krzemieniec, Kremenec
(1939-ig lengyel, ma ukrán város)
Krzemieniec (ukr. Кременець - Kremenec, słow.
Kremenec, węg. Kremenáros) [szczyt
górski w granicznym (wododziałowym)
paśmie Bieszczad Zachodnich. Wysokość 1221 m n.p.m.] – Krzemieniec, Kremenec
(ukrán hegycsúcs a Nyugati-Beszkidekben)
-
Wersja 01 01 2017.
krzemieniecki, –a, -ie [związany z Krzemieńcem]
– krzemienieci, kremeneci
krzemienisty, -a, -e – kovás, kovasavas,
kovatartalmú, kovakrzemienny, -a, -e – kovasavas; kova-, sziliko-,
szilikát-, szilicid-, kőkrzemień [skała osadowa składająca się z
drobnokrystalicznej
krzemionki]
–
(ásvány) kova, kovakő, tűzkő; kavics
Krzemień (skrzemieniałe drewno) (SiO2) – [skała
osadowa, krzemionkowa (biochemiczna
lub chemiczna), występująca w formie
kulistych, bulwiastych, bochenkowatych
lub soczewkowatych konkrecji w obrębie
skał
niekrzemionkowych
reprezentowanych przez wapienie, margle,
dolomity. Z utworami otaczającymi
tworzy ostre granice. Zwykle jest pokryty
jasną korą krzemionkową, bardziej
miękką do samego krzemienia. - Jest
skrzemieniałym drewnem o składzie
mineralnym jaspisu, chalcedonu, rzadziej
opału, składa się głównie z krzemionki,
niekiedy zawiera krzemionkowe szczątki
różnych organizmów] – megkövült v.
kovásodott
fa
("Skamieniały
Las")
[Ipolytarnóc: megkövesedett ősfenyő az
egyik leglátványosabb növényi maradvány,
ami felfedezése időszakában még 46 m
hosszú volt]
skrzemieniałe drewno
krzemionka [1. bezbarwne ciało stałe, główny
składnik piasków i piaskowców; 2. nazwa
zwyczajowa
tlenku
krzemu,
SiO2,
bezwodnika
kwasów
krzemowych
(krzemiany). Bezbarwne ciało stałe o
temperaturze
topnienia
1710°C,
nierozpuszczalne w wodzie i kwasach
(oprócz
kwasu
fliorowodorowego).
Tworzy liczne minerały (ametyst, kwarc,
trydymit, krystobalit). Stosowane m.in. do
wyrobu szkła, produkcji materiałów
budowlanych.] – kovaföld; szilíciumdioxid
krzemionka krystaliczna – kristályos kovaföld v.
szilíciumdioxid
krzemionka
rozpuszczalna
–
feloldódó
szilíciumdioxid
krzemionkowaty,
-a,
-e
–
kovaföldes,
szilíciumdioxidos
2968
krzemionkowy, -a, -e [przymiotnik od:
krzemionka] – kovatartalmú, kovás
krzemkówka – kovaföld, ázalagföld (kovasavas
fosszilis por), diatomaföld (ha a kovamoszat
elhal, akkor diatomaföld lesz belőle)
krzemowodorowy, -a, -e [przymiotnik od:
krzemowodór]
–
szilíciumhidrogén-,
kovasavas
krzemowodór [1. bezbarwny gaz samorzutnie
zapalający się na powietrzu; 2. związek
chemiczny krzemu z wodorem; silan] –
szilíciumhidrogén, kovasav
krzemowy, -a, -e – szilíciumkrzepa [tężyzna fizyczna] – (közbeszéd) (testi) erő
krzepić [dodawać sił] – erősíteni, megerősíteni;
szilárdítani; frissíteni, felfrissíteni, üdíteni,
felüdíteni
krzepiąco – bátorítóan
krzepiący, -a, -e [wzmacniający fizycznie i
moralnie] – erősítő, szilárdító, bátorító,
szilárdító
krzepić nadzieję – reményt megnövelni
krzepić siły – erejét növeli
krzepić się [1. krzepić samego siebie; 2. dodawać
sobie wzajemnie sił] – erősödni, erőre
kapni; szilárdulni; felüdülni, felfrissülni
krzepki, -a, -ie [1. pełen tężyzny; 2. mocny] –
erős, erőteljes, derék, markos; szívós,
kemény, fiatalos, szilárd
krzepki dąb – erős tölgyfa
krzepko – erősen, erőteljesen, szilárdan, keményen
krzepkość – izmosság, erősség, szívósság,
kemnénység, szilárdság, szívósság; (orvosi)
tónus
krzepliwość – dermedés, alvadás, kocsonyásodás
krzepliwość krwi – véralvadás
krzepliwy, -a, -e [mający zdolność przechodzenia
ze stanu ciekłego w galaretowaty] –
dermedő, alvadó, kocsonyásodó
krzepnąć (krepnie) [1. przechodzić ze stanu
ciekłego w stan galaretowaty; 2. stawać się
krzepkim] – megerősödni, erőre kapni,
megszilárdulni; (zsiadać się) megalvadni,
megaludni, megfagyni, meggémberedni,
megdermedni, megmerevedni, megerősödni
krzepnienie – alvadás, megalvadás, megfagyás,
megdermedés
krzepnięcie – erősödés, keményedés, szilárdulás,
fagyás
krzepnięcie krwi [zmiana konsystencji krwi z
płynnej na galaretowatą] – a vér
megalvadása; véralvadás
krzesać (krzesze) [1. wydobywać iskry przez
uderzanie żelazem o kamień lub
narzędziem stalowym o krzemień;
-
Wersja 01 01 2017.
2. obrabiać powierzchnię kamieni za
pomocą narzędzi] – csiholni, kicsiholni;
lenyesni, nyesni, nyesegetni, megnyesni,
megnyesegetni, levágni
krzesać bruki – (átv.) csavarogni, kóborolni,
kódorogni, koptatni az aszfaltot v. kövezetet
krzesać iskry – szikrát csiholni
krzesać ogień – tüzet csiholni, tüzet gyújtani
krzesać podkówkamy – patkója szikrát hány v.
szikrázik
krzesanica – horhó, sziklaszakadék
Krzesanica [jest to szczyt (2123 m n.p.m) w
Tatrach
Zachodnich,
kulminacja
Czerwonych Wierchów, równocześnie
najwyższy szczyt w Polsce zbudowany ze
skał osadowych (mezozoicznych wapieni i
dolomitów). Wznosi się nad Doliną
Miętusią i Cichą Liptowską. Spłaszczony
trawiasty wierzchołek kontrastuje z
urwistą ("krzesaną") północno-zachodnią
ścianą, ściany 100-200 m. Przez
Krzesanicę przechodzi szlak biegnący
grzbietem Czerwonych Wierchów z
Doliny Kościeliskiej na Kasprowy Wierch.
Nazwa od skrzesanych ścian.] – Krzesanica
(lengyel csúcs a Nyugati-Tátrában)
krzesanie [1. (technika) hołubców i iskier; 2.
(technika) wywoływanie iskier; 3. ciosać,
ociosywać, obciosywać; 4. obrabianie,
obcinanie, przycinanie; 5. obkuwanie,
profilowanie; 6. rozpalanie, rozniecanie,
zapalanie; 7. ciosanie, ociosywanie,
obciosywanie] – nyesés, megnyesés;
csiholás
krzesanie ognia – tűzcsiholás
krzesany [1. szybki podhalański taniec ludowy;
2. to polski taniec ludowy, jeden z kroków
krakowiaka. Niegdyś funkcjonował jako
osobny taniec, ale później został
zaadaptowany jako figura krakowiaka.
Krzesany polega na uderzaniu piętą o
podłogę.] – (gyors ritmusú podhalei tánc)
krzesełko [zdrobnienie od: krzesło] – kis szék,
székecske
2969
krzesełkowy wyciąg narciarski – ülőkés sífelvonó
krzesiwko [zdrobnienie od: krzesiwo] – kis
tűzszerszám
krzesiwo [1. narzędzie stalowe, którym dawniej
uderzano w krzemień w celu wydobycia z
niego iskie; 2. przed wynalezieniem
zapałek używano krzesiwa do rozniecania
ognia. Był to podłużny kawałek stali,
którym uderzano o krzemień w ten
sposób, aby powstające przy tym iskry
padały na kawałeczek hubki, która
zajmowała się od iskier; wtedy dorzucano
do niej materiał łatwopalny, np. drewno i
węgiel.] – csiholó szerszám, tűzszerszám,
acél
krzesło [mebel służący do siedzenia, mający z
tyłu oparcie] – szék, (w teatrze) támlásszék,
strandszék; zártszék; szính. zsöllye [A
zsöllye általában párnázott, ruganyos,
kényelmes karosszék a színházban, a
zenekari ülés után (zenekari árok) következő,
legjobb és legdrágább ülőhely. ‒ A latin
"sella", vagyis szék szó átvétele; 1510 körül
már
szerepel
régi
magyar
nyelvű
okleveleinkben.]
krzesło akademickie – akadémiai tagság
krzesło biurowe – forgószék
krzesło dodatkowe – pótszék
krzesło elektryczne [jedna z metod i urządzeń do
wykonywania egzekucji. Wynaleziona i
stosowana obecnie wyłącznie w USA.] –
villamosszék
krzesło na biegunach – hintaszék
krzesło na kółkach – kerekesszék; tolókocsi
krzesło obrotowe – forgószék
krzesło plastykowe – műanyag fotel
krzesło poręczowe; krzesło z poręcz – karosszék
krzesło sędziowskie – bírói szék
krzesło składane – összecsukható szék
krzesło tymczasowe – pótszék
-
Wersja 01 01 2017.
krzesło wiedeńskie [krzesło mające oparcie z
wygiętego kabłąkowato pręta i siedzenie
wyplatane z rafii] – bécsi szék
krzesło wyplatane słomą – szalmafonatú szék
krzesło wyściełane – párnázott szék
krzesło z poręczami – karosszék
krzew [roślina drzewiasta rozgałęziająca się na
wiele równorzędnych pędów, przeważnie
przy ziemi] – (krzak) cserje, bokor, bozót
krzew bawełny – gyapotcserje
krzew gorejący [cudowny znak (Wj 3,2-4):
Wtedy ukazał mu się Anioł Jahwe w
płomieniu ognia, ze środka krzewu.
[Mojżesz] widział, jak krzew płonął
ogniem, a nie spłonął od niego.] – égő
csipkebokor [Mózes apósának, Jetrónak,
Midián papjának a juhait őrizte. Egyszer
messzire behajtotta a juhokat a pusztába, és
eljutott az Isten hegyéhez, a Hórebhez. <>Itt
megjelent neki az Isten angyala a tűz
lángjában, egy égő csipkebokorban. Mikor
odanézett, látta, hogy a bokor ég, de nem ég
el. <> Így szólt magában: "Odamegyek és
megnézem ezt a különös jelenséget, hadd
lássam,
miért
nem
ég
el
a
csipkebokor."<>Amikor az Úr látta, hogy
vizsgálódva közeledik, az Isten megszólította
a csipkebokorból: "Mózes, Mózes!" "Itt
vagyok" - felelte. <>Erre így szólt: "Ne
közelíts! Vedd le sarudat a lábadról, mert a
hely, ahol állasz, szent föld."<>Azután így
folytatta: "Én vagyok az Isten, atyáid Istene:
Ábrahám Istene, Izsák Istene, Jákob Istene."
Erre Mózes eltakarta arcát, mert félt Istenre
tekinteni.]
krzew hennowy (zob. lawsonia) – henna
(Lawsonia inermis)
krzew kokainowy, krasnodrzew, Erythroxylon
coca, [1. krzew uprawiany w strefie
międzyzwrotnikowej dla aromatycznych
liści zawierających kokainę; 2. krzew
andyjski,
gat.
z
rodziny
krasnodrzewowatych (Erythroxylaceae);
pochodzi z Peru i Boliwii; uprawiany w
strefie międzyzwrotnikowej ze względu na
liście zawierające alkaloid kokainę,
stosowane przez Indian jako używka;
wyciąg z nich jest składnikiem coca-coli i
pepsi-coli.] – Erythroxylon coca [3-5 m
2970
magas évelő cserje, az Andokból származik
(már nem található meg vadon) származik]
krzew ozdobny – díszcserje
krzew winorośli; krzew winny – tőke, szőlőtő,
szőlőtőke
krzew wielkolistny – nagylevelű bokor
krzewiasty, -a, -e – bozótos, bokros, cserjés
krzewiciel, krzewicielka – terjesztő, átültető,
továbbadó, szaporító (ffi/nő)
krzewić [rozpowszechniać coś] – ültetni, átültetni,
meghonosítani;
terjeszteni;
művelni,
termeszteni; fejleszteni, szaporítani
krzewić nauki – művelni a tudományokat
krzewić płonki – vadcsemtét beoltani v. nemesíteni
v. megnemesíteni
krzewić przemysł – fejleszteni az ipart
krzewić wiedzę – a tudományt terjeszteni
krzewić winnicę – szőlőt művelni v. megművelni
krzewić się [1. o krzewach, roślinach: rozrastać
się bujnie; 2. rozpowszechniać się ―
„Krzewić
się
może
jedna
tylko
mierność...” (28 grudzień 1869. Adam
Asnyk (krypt. Jan Stożek, pseud. El...y,
1838 - 1897)] – polski poeta i dramaturg;
autor nowel) – szaporodni, sokasodni,
elterjedni; kiömleni, szétáradni
krzewienie – fejlesztés, terjesztés [globalne
krzewienie demokracji: a demokrácia
globális terjesztése v. fejlesztése]
krzewienie kultury fizycznej – a testnevelés
fejlesztése
krzewienie postawy feministycznej – a feminista
magatartás terjesztése
krzewina [1. zdr. od krzew; 2. gęsto rosnące
krzewy] – bozót, cserjés
krzewisty, -a, -e [krzewiasty] – bozótos, cserjés,
lombos
krzewowy, -a, -e – bokros, bozótos
krzewowy labirynt – bokros labirintus
krzewuszka
[roślina
o
dzwonkowatych
kwiatach] [synonim wajgelia (Weigela
Thunb.) – rodzaj roślin wieloletnich z
rodziny przewiertniowatych. Należy do
niego 11gatunków. Występują w stanie
dzikim we wschodniej Azji: głównie w
Japonii, Chinach i Mandżurii. Łacińska
nazwa
rodzajowa
upamiętnia
niemieckiego
botanika
i
chemika
Christiana Ehrenfrieda von Weigela
(1746-1838). Gatunkiem typowym jest
Weigela japonica Thunb] – rózsalonc [A
rózsalonc a nevét Christian Ehrenfried von
Weigel német botanikusról kapta. Botanikai
besorolását tekintve a rózsalonc a loncfélék
családjába (Caprifoliaceae) tartozik. Hazája
távolkelet: Japán, Kína, Korea]
-
Wersja 01 01 2017.
krzewy – bokrok
krzipop [rów] – [Słowniczek języka śląskiego]
(vízelvezető) árok; (kanał) csatorna
krzok, kszok [krzak] – [Słowniczek języka
śląskiego] bokor, cserje, bozót
krzta [daw. bardzo mała ilość czegoś] – falat,
darabka, morzsa; egy szem v. szemernyi; egy
csepp v. cseppecske; kis csipetnyi
krztusić się
[kaszleć uporczywie wskutek
podrażnienia dróg oddechowych] –
elfulladni, fulladozni, fuldoklani, erőlködni,
lélekzete eláll; rosszul nyelni, cigányútra
megy (az étel); ficákolni, cikákolni (a
légcsőbe jutott ételtől, italtól fuldokolva
köhögni)
krztusiec (inaczej koklusz) [1. Krztusiec to ostra
choroba zakaźna dróg oddechowych,
wywoływana przez bakterie Bordetella
pertussis. Obok ospy wietrznej i odry
należy do najbardziej zaraźliwych chorób
zakaźnych wieku dziecięcego. Krztusiec
jest szczególnie niebezpieczny dla dzieci
poniżej 1 roku życia. 2. ostra choroba
zakaźna
układu
oddechowego,
charakteryzująca się nawracającymi
napadami kaszlu i przedłużającą się
dusznością, wywoływana przez pałeczkę
krztuśca (Bordetella pertussis). Przebycie
krztuśca pozostawia trwałą odporność. Dawniej choroba często kończyła się
śmiercią,
obecnie
praktycznie
nie
występuje
dzięki
szczepieniniom
ochronnym. W jej przebiegu występuje
podobnie jak w przypadku cholery
zaburzenie w przekazywaniu sygnału do
komórki, który odbywa się przy udziale
receptora metabotropowego i białka G.] –
szamárköhögés, -hurut [a szamárköhögés v.
pertussis
cseppfertőzéssel terjedő,
a
Bordetella pertussis baktérium által okozott,
súlyosan fertőző betegség, mely leginkább a
kisgyermekeket támadja meg. Évente a
világon 30-50 millió esetet diagnosztizálnak,
ebből kb. 300 000 halállal végződik. – A
Bordatella pertussis egy pertussin nevű
exotoxint termel, melyet lead a sejtből. Ez a
toxin két alegységből (A és B) áll. A B
kötődik a célsejt membránjához, lehetővé
téve az A rész bejutását a sejtbe. Az A
alegység
ADP-ribozilálja
a
sejt
membránjában található G fehérjéket,
inaktiválva
ezzel
azokat.
A
sejt
ionháztartásra ennek köszönhetően felborul.
A folyamat során nyák halmozódik fel a
légutakban, mely folyamatosan húzószerű,
szamár által kiadott hangra hasonlító
köhögésre ingerli a beteget. Ezt nevezzük a
paroxizmus szakaszának. Antibiotikum
2971
adása ezen szakasz kezdeti fázisában
jelentősen csökkentheti az igen kellemetlen
tüneteket. - A beteg elkülönítendő. Létezik
vakcina a betegség ellen. A születés után
kapjuk meg a Di-Per-Te védőoltást, mely
diftéria és tetanusz toxoidot, illetve
formalinnal elölt Bordetella pertussis
kórokozót tartalmaz. Az oltás nagyrészt a
gyerekkor időtartamára jelent védettséget,
viszont felnőttkorban a fertőzés enyhébb
formában
játszódik
le,
sőt
néha
diagnosztizálatlan marad.]
krztuścowy, -a, -e – szamárköhögéskrzyczać, krzyczeć (krzyczy) – kiabálni; rikácsolni;
sikítani; sivalkodni; üvölteni
krzycząco – rikítóan, kiabálva
krzyczący, -a, -e [1. o barwach, kolorach,
ozdobach: rażący, zwracający na siebie
uwagę; 2. o postępowaniu, zachowaniu
się:
wymagający
protestu,
przeciwdziałania,
np,
krzycząca
niesprawiedliwość] – kiáltó, kiabáló;
(jaskrawy)
rikító,
feltűnő,
kirívó,
szembetűnő; (átv.) égbkiáltó, hallatlan,
szörnyű
krzycząca niesprawiedliwość – égbekiáltó
igazságtalanság
krzyczący kolor – rikító szín
krzyczący z radości – ujjongó
krzyczeć (krzyczy) [zob. krzyknąć; [1. mówić lub
wołać bardzo głośno; 2. wydawać głośny,
nieartykułowany dźwięk, np. z radości, na
skutek zadania bólu; 3. o niemowlęciu
płakać; 4. przen. dawać zauważyć się
jaskrawością,
kontrastem]–
kiabálni,
kiáltani, kiáltozni; (ze strachu) sikoltani,
sikoltozni, rikoltozni, rikácsolni, ordítani
(krzyknąć); sikítani; sivalkodni
krzyczeć do ochrypnięcia – rekedtre ordítja magát
krzyczeć jak najęty – (közm.) [kiabál, mintha
felfogadták volna] ordít, ahogy a torkán
kifér; kiabál, mint a kotlóstyúk; ordít, mint
az oroszlán
krzyczeć na alarm – segítségért kiáltani
krzyczeć na całe gardło – torkaszakadtából
kiabálni
krzyczeć na kogo – kiabálni, kiáltozni vkire
krzyczeć wniebogłosy – torkaszakadtából kiabál;
torkaszakadtából ordít; teli torokból üvölt;
ordít, ahogy a torkán kifér
krzyczeć z radości – örömében kiáltozni
krzyk [1. bardzo donośne mówienie lub głośne
wołanie;
też:
bardzo
głośne
nieartykułowane dźwięki wydawane przez
człowieka pod wpływem bólu, strachu itp.;
2. o donośnym głosie ptaków] – sikoltás,
-
Wersja 01 01 2017.
sikoly; kiáltás, kiabálás, ordítozás, lárma;
szenzáció; jelenet, botrány; tiltakozás,
felhördülés, kiáltozás; (közb.) baj, gond,
kellemetlenség
krzyk dziecka doleciał do sąsiedniego pokoju – a
gyerek kiabálása áthallatszott a szomszéd
szobába
krzyk radości – örömkiáltás
krzyk rozdzierający serce – szívbemarkoló v.
szívettépő kiáltás
krzykactwo [skłonność do głośnych wystąpień
publicznych lub do wygłaszania szumnych
frazesów] – kiáltozási hajlam
krzykacz, krzykała [mężczyzna zachowujący się
hałaśliwie,
skłonny
do
głośnego
wygłaszania frazesów] – nagyszájú, lármás,
szájhős, pofázó (ffi/nő); nagyhangú fráter
krzykaczka, krzykała [1. kobieta zachowująca
się hałaśliwie, skłonna do głośnego
wygłaszania frazesów; krzykaczka; 2.
także o mężczyźnie (z silniejszym
zabarwieniem
ekspresywnym)]
–
nagyszájú nő; házsártos nő
krzyki krytyków – a kritikusok tiltakozása v.
lármája
krzyki radości – örömkiáltás; örömrivalgás,
örömujjongás
krzykliwie – hangosan, zajosan
krzykliwość
–
hangoskodás,
zajongás;
nagyhangúság
krzykliwy, -a, -e [1. skłonny do krzyku; 2. przen.
o barwach, ozdobach: zwracający uwagę
jaskrawością] – kiabáló, kiáltozó, ordítozó,
nagyhangú, lármás; egyhangú, rikító; sikoltó,
süvítő, ordító, átható
krzykliwe plakaty – rikító, harsány színű plakátok
krzykliwe ptaki – kiáltó v. lármázó madarak
krzykliwy człowiek – nagyhangú v. lármázó v.
zajos ember
krzykliwy głos – rikácsoló v. rikoltó hang
krzykliwy kolor – ordító, harsány szín
krzykliwy strój – rikító öltözék
krzyknąć (krzyknie) — krzyczeć [1. powiedzieć
lub zawołać bardzo głośno; też: wydać
bardzo głośne, nieartykułowane dźwięki
pod wpływem bólu, strachu itp.;
2. krzyczeć: przen. zwracać na siebie
uwagę; 3. o ptakach: wydać donośny głos;
4. krzyczeć: o niemowlęciu: głośno płakać]
– kiáltani, felkiáltani; elkiáltja magát;
sikoltani, felsikoltani, ordítani, felordítani,
bőgni,
felbőgni; rászólni, rákiabálni,
megdorgálni
2972
krzyknąć (do kogo/czego) – odakiáltani
(vkihez/vmihez)
krzyknąć (na kogo) – rákiáltani (vkire)
krzyknąć na kogoś – rákiáltani v. ráförmedni vkire,
megfeddni vkit
krzyknąć wniebogłosy – égbe kiáltani
krzyknięcie – (egyszeri) felkiáltás
krztyna, krzyna [bardzo mała ilość czegoś] –
darabka, falat, csöpp, kicsi, kevés
krztynę, krzynę [trochę] – kicsit, kicsikét;
(névmás) kis, kicsi, kevés, valamennyi
krztynę, krzynę [zaimek komunikujący o
niedużej ilości rzeczy lub o niewielkim
stopniu natężenia cechy lub stanu] – kicsi,
pici
krztynka, krzynka – egy darabka
krzyna [zob. krztyna] – darabka, falat, csöpp,
kicsi, kevés
krzynę [zob. krztynę] – kicsit, kicsikét
krzynka chleba – egy darabka v. falat kenyér
krzynów, krzynówek [1. misa drewniana. Haur
powiada, że z jaworowego drzewa talerze,
krzynowy i łyżki robią. Bywały wielkie
krzynowy i małe krzynówki. Starowolski
pisze: „Przodkowie jadali kaszę na
krzynowie drewnianym, a bogaty na misie
miedzianej.” 2. - 'misa', przestarzałe już w
16. wieku] – fa tál, nagy tál
Krzysiek – Kristóf
Krzysztof [imię męskie pochodzenia greckiego.
Wywodzi się od słowa Christophoros, a
dokładnie Christo-pheros powstałego ze
złączenia słów Χριστος – Christos i φερω –
phero – co w tłumaczeniu znaczy "niosący
Chrystusa" w znaczeniu przynoszący
Chrystusa lub też noszący w sobie
Chrystusa.] – Kristóf [görög eredetű
férfinév, jelentése: Krisztust hordozó. Rokon
neve: Krisztofer.]
Krzysztof Kolumb, kat. Cristòfor Colom, wł.
Cristoforo Colombo, hiszp. Cristóbal
Colón (ur. prawdopodobnie pomiędzy 25
sierpnia a 31 października 1451 w Genui,
zm. 20 maja 1506 w Valladolid)
[europejski żeglarz i nawigator (trwają
spory o jego pochodzenie, które mogą
pomóc rozstrzygnąć prowadzone w
-
Wersja 01 01 2017.
ostatnich latach badania porównawcze
DNA)] – Cristoforo Colombo vagy
hagyományos magyaros nevén Kolumbusz
Kristóf (portugálul Cristóvão Colombo,
spanyolul Cristóbal Colón; Genova, Genovai
Köztársaság, 1451. augusztus 25. és október
31. között – Valladolid, Kasztíliai Királyság,
1506. május 20.) [olasz származású, a
portugál,
majd
a
spanyol
korona
szolgálatában álló utazó, tengerésztiszt, az
amerikai kontinens felfedezője]
Święty Krzysztof, gr. Χριστόφορος, scs. Muczenik
Christofor (ur. prawdopodobnie w Licji, zm.
ok. 250 tamże) [męczennik, święty Kościoła
katolickiego i prawosławnego, jeden z
Czternastu Świętych Wspomożycieli.] –
Szent Kristóf [azon szentek sorába tartozik,
akiknek a létezését történetileg nem lehet
egyértelműen igazolni, mégis oly nagy
tiszteletnek örvend, hogy e téren igen sok
történetileg bizonyíthatóan létezett szentnek
fölötte áll. A hagyomány szerint Kristóf a 3.
század derekán Szamóban (Lükia) adta életét
Krisztusért. Az útonjárók patrónusáról,
akinek képét ma is sok autós és motoros
magával hordja.]
Krzysztofa
[żeński
odpowiednik
imienia
Krzysztof] – a Kristóf női változata
krzywa, krzywy1 [1. pojęcie geometryczne
będące uogólnieniem pojęcia linii; 2. to
pojęcie matematyczne, które zrobiło
również zawrotną karierę w ekonomii; 3.
w matematyce jedno z fundamentalnych
pojęć takich dziedzin jak geometria, czy
geometria
różniczkowa;
stosowane
również w mowie potocznej. Mimo
intuicyjnej prostoty okazało się ono być
bardzo trudne do ścisłego zdefiniowania.
Poprawna definicja powinna obejmować
„dowolną linię” (w szczególności na
płaszczyźnie
lub
przestrzeni
trójwymiarowej), w tym także linię prostą,
która
mogłaby
się
rozgałęziać
i
przerywać.] – kanyarulat, hajlás; görbe,
ferde, grafikon; (matematika)
görbe
[matematikában a görbe fogalma az
egydimenziós és folytonos dolgokról alkotott
intuitív képet
igyekszik megragadni.
Egyszerű példa görbére a kör és az egyenes
vonal. Sok más görbét tanulmányoz a
geometria, illetve a differenciálgeometria.]
krzywa algebraiczna – algebrai görbe
krzywa balistyczna – ballisztikus ív v. görbe; a
lövedék pályája
krzywa balistyczna [tor pocisku, na który
działają tylko siły oporu powietrza
atmosferycznego i ciężkości] – ballisztikus
görbe (ballisztikus pálya, ballisztikus
röppálya) [a nehézségi erőtérben csak a
légellenállás által befolyásoltan mozgó test
(elhajított test, kilőtt lövedék vagy rakéta)
tömegközéppontja által leírt görbe]
krzywa batygraficzna [wykres stosunków
głębokościowych jezior, mórz] – a víz
(tavak, tengerek) mélyéségét ábrázoló
diagram v. görbe
2973
krzywa charakterystyczna [zależność gęstości
optycznej obrazu fotograficznego od
logarytmu naświetlenia działającego na
warstwę światłoczułą] – karaterisztika
krzywa cieniowa (audiometria) – árnyékgörbe
krzywa drugorzędowa – másodrendű görbe
krzywa (charakterystyka) dwuwierzchołkowa –
kétcsúcsú (kétpúpú) görbe
krzywa geodezyjna [najkrótsza linia na
powierzchni łącząca dwa dane jej punkty]
– geodéziai vonalak
krzywa hipsograficzna «wykres obrazujący
proporcje
rozmieszczenia
wzniesień
terenu i głębin morskich określonej części
lub całości powierzchni Ziemi»
krzywa izochroniczna – izokrón görbe
krzywa izofoniczna [zob. izofona w zn. 1.] –
izofón görbe (egyenlő hangosság görbéi)
krzywa izolacyjności – hanggátlási görbe
krzywa izoniczna – azonos hangnyomásszintvonal
krzywa izotermiczna – izotermikus görbe
krzywa jednakowej głośności – azonos
hangosságszint-görbe
krzywa kaustyczna – kausztikus görbe
krzywa klasy n-tej – az n-ik osztályú v. rendű
görbe
krzywa koniunktury – a konjunktura görbéje,
konjunktúragörbe
krzywa
logarytmiczna
[krzywa
będąca
wykresem funkcji logarytmicznej] –
logaritmikus görbe
krzywa magnetyzacyjna – mágnesezési görbe
krzywa narastająca, narastanie zbocza –
felszálló ág (görbe)
krzywa sercowa [zob. kardioida] – szívgörbe [Az
kardioid vagy szívgörbe olyan síkgörbe,
amit egy rögzített körön kívül csúszás nélkül
legördülő, vele azonos sugarú kör egy
rögzített pontja ír le.]
krzywica
[1. choroba
wieku
dziecięcego
charakteryzująca się zaburzeniami we
wzroście kości i ich zniekształceniem;
2. ręczna piła stolarska do krzywych
nacięć; 3. choroba występująca u dzieci,
najczęściej pomiędzy 3 a 24 miesiącem
życia dziecka, związana z zaburzeniami
-
Wersja 01 01 2017.
gospodarki
wapniowo-fosforowej,
spowodowana niedoborem witaminy D.
Powoduje zmiany w układzie kostnym i
zaburzenia rozwojowe.] – angolkór (a
gyorsan növekvő szervezet kalcium- és
foszforanyagcseréjének mélyreható zavara,
melyet a D-vitamin hiánya okoz.)
krzywiczy, krzywicowy, krzywiczny, -a, -e –
angolkóros
krzywić [czynić coś krzywym] – görbíteni,
ferdíteni,
hajlítani; (átv.)
fintorgatni,
fintorogni; vállat vonogatni
krzywić nos – fintorogni; orrot fintorgatni
krzywić nos na co – fintorgatja az orrát vmire
krzywić rurkę – csövet hajlítani v. görbíteni
krzywić twarz – elfintorítja az arcát
krzywić usta – elhúzza a száját
krzywić się — krzywiać się [1. ulegać
krzywieniu; 2. krzywić usta, twarz] –
görbülni, meggörbülni; hajolni, meghajolni;
görbedni; fintorogni; fanyalogni
krzywienie się – meggörbülés; átv. orrfintorgatás;
fanyalgás
krzywik [1. szablon do kreślenia linii krzywych;
2. szablon używany podczas wykonywania
rysunków technicznych do wykreślenia
linii krzywych, które są niemożliwe do
narysowania przy użyciu cyrkla] –
görbevonalzó (ívsablon)
– krzywik do krzywych eliptychnych [pierwszy
od góry (najdłuższy)] – elliptikus vonalzó
[felülről az első (a leghosszabb)]
– krzywik do krzywych hiperbolicznych [w
środku] – hiperbolikus görbe vonalzója
(középen)
– krzywik do krzywych parabolicznych (na
dole) – parabola-vonalzó
krzywizna [1. krzywa linia, wypukłość lub
wklęsłość; 2. mat. miara odchylenia
krzywej od prostej lub powierzchni od
płaszczyzny]
–
görbeség,
görbület,
görbültség;
ferdeség;
hajlat,
hajlás;
(matematika) görbület (egy kör bármilyen
méretű ívénél ugyanakkora az átlagos
görbület, mégpedig a sugár reciproka: G
=1/r; a görbület SI egysége a radián/méter,
helyesebben 1/m)
krzywizna koła – a kör görbülete
2974
krzywizna powierzchni ziemi – a földgörbület
görbültsége
krzywizna stała – folytonos görbe (1/r = const.)
krzywizna toru kolejowego – vasúti vágány
íveltsége v. görbülete (G = 1/R)
krzywka
[1. zob.
krzywik;
2. element
mechanizmu, w którym krzywizna pewnej
jego części umożliwia przetworzenie
ruchu obrotowego jakiegoś elementu w
ruch posuwisty innego elementu; 3. jest to
mimośrodowy
element
konstrukcji
mechanicznej, zazwyczaj o specjalnym
kształcie
(symetrycznym
lub
asymetrycznym)] – bütyök
Krzywka [wieś w Polsce położona w
województwie warmińsko-mazurskim, w
powiecie iławskim, w gminie Kisielcie] –
Krzywka (lengyel falu)
krzywka ślizgowa – csúsztatóbütyök, siklóbütyök
krzywo – görbén, ferdén, hajlottan
krzywo chodzić – görnyedten járni
krzywo patrzeć – görbén nézni; görbe szemmel
néz; ferde szemmel néz vkit
krzywo patrzeć na co/kogo – görbén, ferde
szemmel nézni vmit/vkit; rossz szemmel
nézni vmire/vmire
krzywo przysięgać – hamisan esküdni; hamis esküt
tenni
krzywo rosnąć – görbén v. ferdén nőni
krzywoboczny, -a, -e – ferde oldalú
krzywolinijny, -a, -e; krzywoliniowy, -a, -e
[odnoszący się do linii krzywej, mający
linię krzywą] – görbe vonalú
krzywonogi, -ia, -ie [mający krzywe nogi] –
görbelábú v. görbe lábú, karikalábú; ikszlábú
krzywonos – ferde orr, görbe csőr [Maksym
Krzywonos, Krywonos, ukr. Максим
Кривоніс (zm. 1648) – pułkownik kozacki,
jeden z głównych przywódców powstania
Chmielnickiego. Pochodzenie nieznane,
według jednej wersji pochodził z
Mohylewa lub Ostroga, według innej ówczesnego niemieckiego źródła - był
Szkotem (przydomek miałby wówczas być
dosłownym tłumaczeniem szkockiego
nazwiska Cameron). – Maxim Krzywonos
kozák ezredes (? - 1648 ) – kozák vezér, az
egyik vezetője a Hmelnickij vezette ukrán
kozák -parasztmegmozdulásoknak]
krzywoprzysięgnąć,
krzywoprzysiąc
(krzywoprzysięgnie) — krzywoprzysięgać
-
Wersja 01 01 2017.
[złożyć fałszywe zeznanie pod przysięgą] –
hamisan esküdni
krzywoprzysięscy
–
esküszegők;
hamisan
esküdözők
krzywoprzysięski, -a, -ie [odnoszący się do
krzywoprzysięstwa;
fałszywie
przysięgający;
krzywoprzysiężny]
–
hamisan esküdő v. esküdöző; esküszegő
krzywoprzysięstwo [złożenie fałszywych zeznań
pod przysięgą] – hamis eskü (esküvés);
esküszegés
krzywoprzysiężca – hamisan esküvő; esküszegő
krzywoprzysiężny, -a, -e – hamisan esküdő
krzywousty, a-, -e [o człowieku: mający krzywe
usta] – ferdeszájú [Bolesław Krzywousty:
Ferdeszájú Boleszló]
krzywuła lub krzywosz [1. krzywa hałaśliwa
trąba wojenna. Krzywuła zwano także
drzewo z natury krzywe, służące za
„ziobro” w budowie statków na rzekach
polskich. 2. dawny instrument muzyczny z
rodziny fletów. Powszechnie stosowany w
muzyce renesansu. Instrument stosowany
był również we współczesnej muzyce
folkowej, rockowej (zespół Gryphon) oraz
heavymetalowej (m.in. grupa Haggard).] –
görbekürt
v. krummhorn (crumhorn,
cromorne,
tournebout,
Krumphorn,
cromorna) [a reneszánsz korában népszerű
fából készült fúvós hangszer. A nádnyelves
hangszerek családjába tartozik, szélsapka
alatt
elhelyezett
kettős
nádsíppal
szólaltatható meg, ami azt jelenti, hogy a
játékos ajkaival közvetlenül nem érinti a
nádfúvókát, hanem egy nyíláson keresztül
levegőt fúj egy kamrába, amiben a nádsíp
van. A hangszer furata hengeres, a vége felé
kampósan meghajlított csőszakasz enyhén
tölcsérszerűen
táguló.
A
görbekürt
felhangdús, berregő, zizegő hangot ad, ami a
szűk furat következtében sötét tónusú,
visszafogott, kiegyenlített. Hat-nyolc felső
hanglyuka és egy hüvelyklyuka révén
elérhető hangterjedelme alig több, mint egy
oktáv. A szélsapkás fúvóka és a hengeres
furat miatt az oktávátfúvás nem lehetséges.]
2975
krzywulec
[coś
kzywego,
skrzywionego,
niezgrabnego] – vmi görbe, elgörbült tárgy
(görbe törzsű fa, elgörbült villa stgh.)
krzywuła [1. dawny instrument muzyczny z
rodziny fletów; 2. dawny, drewniany
instrument dęty, rodzaj klarnetu o
zakrzywionej rurze] – (dawno) pásztorbot
krzywuła <instrument muzyczny> [dawny,
drewniany instrument dęty, rodzaj
klarnetu o zakrzywionej rurze] – görbekürt
krzywawy, -a, -e [rochę krzywy] – görbécske,
kicsit görbe, nem egészen egyenes
krzywda [szkoda moralna, fizyczna lub
materialna
wyrządzona
komuś
niezasłużenie; też: nieszczęście lub obraza
dotykające kogoś niesłusznie] – sérelem,
bántás, bántódás, bántalom, sérelem,
(szkoda) veszteség, kár; hátrány, ártalom;
fájdalom (z moją krzywdą: káromra)
krzywdy nie do naprawienia – jóvátehetetlen
sérelmek
krzywdząco – bántóan, sértően
krzywdzący, -a, -e – bántó, sérelmes
krzywdziciel [dawniej: osoba wyrządzająca
komuś krzywdę], krzywdzicielka –
kártevő, rongáló, megrongáló, megkárosító;
sértő, gyalázó, meggyalázó, megbántó,
megszégyenítő; igazságtalanságot elkövető
(ffi/nő)
krzywdzić [wyrządzać komuś niezasłużoną
szkodę; też: być niesprawiedliwym w
stosunku do kogoś] – bántani (szomorítani),
sérteni,
megsérteni,
bántalmazni;
megrövidíteni, megkárosítani, kárt okozni v.
tenni; ártani, megbántani, megszégyeníteni
krzywdzić czym – igazságtalanul bánni vmivel
krzywdzić kogo – igazságtalanul bánni vkivel
krzywdzić kogo czym – megbántani, megsérteni
vkit vmivel
krzywo – görbén, ferdén
krzywość – görbeség, ferdeség
krzywy,
-a,
-e
[1. wygięty,
nieprosty;
2. niechętny,
nieprzyjazny
lub
niezadowolony] – 1. görbe, ferde; hajlott,
hajlított, lejtős; csavarodott; 2. ferde, görbe,
hamis, irigy, kaján, elégedetlen, helytelen,
rossz, hamis, ártalmas
krzywa linia – görbevonal
krzywa sklepienia – bolthajtás
krzywa szabla – görbe kard
krzywa wieża w Pizie – pisai ferdetorony
krzywe drogi – görbe v. kanyargó v. kanyargós
utak
krzywe jednakowej (kednakowego poziomu)
głośnoći, izofony – azonos hangerősség
görbéi
-
Wersja 01 01 2017.
krzywe jednakowej hałaśliwości – azonos
zajosság görbéi
krzywe nogi – görbe láb v. lábak; lőcsláb
krzywe psofometryczne szumu – zajértékelési
görbék
krzywe uśmiechy – kaján v. eröltetett mosoly
krzywe zwierciadło – görbe tükör
krzywy dom – ferde v. hajlított ház
krzywy staruszek – hajlott öreg ember
krzywym okiem patrzeć – ferde v. sanda szemmel
nézni
krzywym okiem patrzeć na kogo – kajánul, görbe
szemmel nézni vkire
krzyż (etymologicznie z łac. crux) [1. znak, kształt
lub przedmiot w postaci dwóch linii
przecinających się, na ogół pod kątem
prostym. Jest jednym z najstarszych
symboli ludzkości znanym w większości
starożytnych religii. Niemal w każdym
zakątku ziemi odkryto przedmioty z tym
znakiem. Zazwyczaj wiązano go jakąś
formą kultu sił przyrody (ogień, słońce,
życie) lub kultem fallicznym. 2. używany
był jako haniebne narzędzie śmierci przez
Fenicjan, Greków i Rzymian. Jako symbol
i ozdoba był znany u Babilończyków, w
Indiach, krajach skandynawskich, u
Celtów i także na zachodniej półkuli w
Meksyku, Centralnej Ameryce w Peru,
Kolumbii i innych krajach. Symbol hańby
zniesionej dla nas. Od I wieku, tzn. od
czasu, kiedy chrześcijaństwo pomieszało
się z pogaństwem, krzyż stał się środkiem
dekoracyjnym.
W
znaczeniu
symbolicznym wyraz ''krzyż'' (jako znak
współcierpien użyty został w Mat. 10;38,
16;24, 27;1, Mk. 10;21, Łuk. 14;27). Krzyż
był również narzędziem wykonywania
wyroków. Kształty krzyża też bywały
różne i zależały od fantazji tych, którzy
znajdowali zadowolenie w odbieraniu
życia
drugim.
Jezusa
powieszono
widocznie na krzyżu rzymskim, bo na
części wystającej u góry, to znaczy ponad
poprzeczną belką, umieszczono napis w
trzech językach. O ile historia informuje
nas dobrze to Rzymianie nie krzyżowali
swoich obywateli. Na śmierć na krzyżu
skazywali
ludzi,
którzy
nie
byli
2976
obywatelami rzymskimi i to za czyny
najbardziej hańbiące. Sposób, w jaki
przybijano skazańców do krzyża, był
okropny. Już na ziemi przymocowywano
niektórych do poprzecznicy, po czym
wciągano ich i przywiązywano im nogi do
słupa. Na zgon na takim krzyżu trzeba
czasami było czekać od kilku godzin do
trzech
dni.
Gdy
przymocowano
gwoździami, tzn. przez każdą dłoń i przez
nałożone jedna na drugą stopy, czas
mączarni był krótszy, ale i więcej bolesny.
Czasami do słupów wbijano kołki, na
których skazańcy mogli opierać nogi, co
pomagało im w braniu oddechu,
przedłużało życie i męki. Gwoździe
między kośćmi dłoni sprawiały wielki ból,
nawet gdy wiszący nie ruszał się. Do tego
przyłączały się wielkie pragnienie,
trudności w oddychaniu i silne bóle głowy.
Aby delikwentom przyśpieszyć skonanie,
łamano im czasami kości udowe. Ciała
zamordowanych w ten sposób wisiały
niekiedy kilka dni, a czasami nawet o nich
zapominano, tak, że ptaki żywiące się
padliną, zaczęły je roznosić. Oczywiście
miejsca kaźni przedstawiały widok
okropny. Zaścielone były kośćmi i
resztkami rozpadających części ciał, co
powodowało smrody nie do zniesienia. Nic
dziwnego, że miejsce, gdzie ukrzyżowano
Pana nazwano ''Golgota'', co w języku
aramejskim znaczy ''miejsce trupich
głów''. Tego rodzaju miejsca kaźni
umieszczano zazwyczaj na odludziu
daleko poza miastem.] – kereszt
[A
kereszt, egyfajta bitófa, négy különböző
alakban fordul elő: 1. A római kereszt,
amelynél a keresztgerenda meglehetős
magasan van felerősítve a hosszgerendára. 2.
Az András-kereszt, amely × alakú. 3. A
Szent Antal-kereszt, amely T alakú. 4. A
görög kereszt, amelynél mindkét gerenda
egyenlő hosszú. - Olykor keresztnek
nevezték az egyszerű függőleges oszlopot is.
A keresztre feszítést, mint kivégzési módot
kivált háborús időkben a föníciaiak,
karthágóiak, egyiptomiak és rómaiak
alkalmazták. A keresztre feszítés előtt az
elítéltet megkorbácsolták. A keresztre
feszítés odakötözéssel vagy szögezéssel
történt. A halál nem elvérzés, hanem
szívbénulás
következtében
állt
be,
rendszerint csak két-három napi szenvedés
után. A halált olykor a végtagok eltörésével
siettették. Néha a kereszt alatt tüzet is
gyújtottak, hogy a szenvedő a füstben
megfulladjon. A keresztet gyakran átvitt
értelemben is használják a Krisztus által
-
Wersja 01 01 2017.
végbevitt megváltás (Gal 6,14; 1Kor 1,18)
vagy a szenvedés képéül (Ef 2,16).]; (jak z
krzyża zdjęty: [mint a keresztről levéve]
félholt, se él, se hal; elcsigázott);
érdemkereszt; (anatómia)
keresztcsont,
derék; (átv.) kereszt, baj; (drzewo krzyża)
keresztfa
Krzyż (z łac.: crux) - narzędzie męki
Chrystusa, symbol wiary chrześcijańskiej, a
także jeden z najważniejszych gestów
liturgicznych.
Występuje we wszystkich kulturach jako tzw.
krzyż solarny, równoramienny, wpisany w koło
symbolizujące
tarczę
słoneczną;
na
płaskorzeźbach aryjskich występuje jako krzyż
napierśny - znak władzy, w Indiach i Egipcie
znak pomyślności. Krzyż Chrystusa nie ma z
krzyżem solarnym żadnego istotnego związku.
Święty Paweł uczy "głosimy Chrystusa
ukrzyżowanego, który jest zgorszeniem dla
Żydów, a głupstwem dla pogan..." (1 Kor 1,2324). Tak więc, mimo podobnego układu
przestrzennego - przecięcia dwóch linii - krzyż
Chrystusowy sięga ku bolesnemu dziejom
ludzkiemu grzechowi.
Śmierć krzyżowa podjęta dla zbawienia
ludzkości, uczyniła z krzyża symbol zwycięstwa
i miłości. Na tym właśnie polegało genialne
przeczucie św. Pawła, który w czasach
prześladowań za wiarę, kiedy krzyż budził
zrozumiało grozę, głosił jednak miłość krzyża.
Chrześcijanie długo lękali się tego znaku.
Jeszcze na soborze w Nicei (325 r.) na tronie
cesarskim leżała tylko otwarta księga Pisma
Świętego. Jednak zniesienie kary krzyża przez
Konstantyna Wielkiego i odnalezienie przez
św. Helenę relikwii Krzyża Pańskiego (w 309
roku), sprawiły, że znak ten stał się coraz
powszechniej symbolem chrześcijaństwa. Od
IX wieku znak krzyża złączył się z plastycznym
przedstawieniem
postaci
Chrystusa
triumfującego, Króla Chwały. Dopiero w
późnym średniowieczu pojawiły się tzw. krzyże
mistyczne,
przedstawiające
Chrystusa
cierpiącego, rozciągniętego na krzyżu z
grymasem bólu na twarzy. Zasadniczo krzyż z
wizerunkiem Chrystusa cierpiącego winien się
znajdować w bezpośredniej bliskości ołtarza.
Może nim być przyniesiony w procesji krzyż
procesyjny, ustawiony obok ołtarza. Ministrant
niosący krzyż procesyjny nigdy nie przyklęka z
krzyżem, ale wykonuje ukłon.
2977
Krzyż przybiera różną formę: krzyż
procesyjny - będący w każdym kościele,
papieski, arcybiskupi, biskupi - to pektorał, a
także krzyż łaciński, grecki, jerozolimski,
krzyż św. Andrzeja (X). W krajach katolickich
krzyż wieńczący wieże i kopuły kościołów,
krzyże przydrożne, nagrobki, nierozerwalnie
łączą się z ich krajobrazem. Krzyż jest obecny
w każdym chrześcijańskim domu, szkole,
zakładzie pracy. Struktura krzyża jest bardzo
zbliżona do struktury Eucharystii. Belka
pinowa łączy niebo z ziemią, a belka pozioma symbolizuje ramiona Chrystusa, który chce
wszystkich przyciągnąć do siebie (J 12,32); a
więc zjednoczyć ludzi między sobą.
A kereszt a keresztény kultúrkörben Jézus
megváltó szenvedésének és Isten tökéletes
szeretetének a jele. Jézus a jeruzsálemi
Golgotán, a Koponyák hegyén, keresztre
feszítve adta életét helyettesítő áldozatul. A 4.
századtól a keresztények dicsőségének a jele. A
gótika koráig csak ékkövekkel, vagy növényi
motívumokkal díszítik, a test nem kerül fel rá.
A gótika ábrázolja először a kereszten a
megfeszített Krisztust. Ezután nevezik a
korpusszal ellátott keresztet feszületnek is. Ma
is a kereszténység legelterjedtebb jelképe.
Feszületet helyeznek el a katolikus, ortodox és
evangélikus
templomok
oltárán,
vagy
közvetlen közelében. Feszületet visznek a
katolikus liturgia szerint a körmenet élén és a
püspökök előtt. Kereszt van a katolikus és az
ortodox templomok, valamint a legtöbb
evangélikus templom tornyán is. Számos sírkő
kereszt formájú.
krzyż harcerski – (kitüntetés) cserkészkereszt
krzyż grecki [krzyż, którego ramiona są
jednakowej długości] – görög kereszt
[egyenlőszárú kereszt. Ilyen a bizánci
templom alaptípusa is.]
krzyż kamienny – kőkereszt
krzyż kawalerski [trzeci stopień orderów
wielostopniowych; też: order takiego
stopnia] – lovagkereszt
krzyż komandorski – középkereszt
krzyż łaciński [podstawowa forma krzyża
chrześcijańskiego. Początkowo używany z
oporami ze względu na negatywne
konotacje symbolu ukrzyżowania. Jest
symbolem ukrzyżowania Chrystusa, dla
chrześcijan znakiem zbawienia, miłości
Boga, zwycięstwa] – latin kereszt (a
-
Wersja 01 01 2017.
függőleges szára hosszabb) [a hosszhajós
templomok gyakori alaprajzi formája]
krzyż legii honorowej – a becsületrend keresztje
"Order Grobu Świętego" Krzyż komandorski z Gwiazdą
krzyż na drogę – áldást adni az útra; megszentelni
az utat
krzyż niwelacyjny – szálkereszt
krzyż maltański – máltai kereszt
Krzyż Oficerski – (wojsk) Tiszti Kereszt (vmely
rendjel)
krzyż podwójny – kettős kereszt
Podwójny Krzyż - herb Jagiellonów
Krzyż Południa (łac. Crux, dop. Crucis, skrót
Cru) [najmniejszy gwiazdozbiór nieba,
charakterystyczny
dla
nieba
południowego. Leży w obrębie Drogi
Mlecznej. W szerokościach geograficznych
Europy nie jest widoczny. Ma on kształt
krzyża łacińskiego.] – (csillagkép) Dél
Keresztje (latin: Crux) [az égbolt legkisebb,
de egyik leghíresebb csillagképe. A Kentaur
csillagkép öleli át, a "Szeneszsák" alatti
szomszédja a Légy csillagkép. Nevét négy
legfényesebb csillaga alkotta keresztről
kapta, ezek: Acrux, Mimosa, Gacrux,
Crucis.]
krzyż prawosławny [krzyż o dwóch elementach
poprzecznych i jednym ukośnym] –
pravoszláv kereszt
Krzyż
2978
procesjonalny (crux processionalis)
[Krzyżem
procesjonalnym
(crux
processionalis)
zowie
się
krucyfiks
umieszczony na drzewcu dość wysokim
tak, aby niesiony na przedzie procesji
mógł być zewsząd widziany. Zwykle jest
metalowy, a w kościołach uboższych
drewniany, z wyobrażeniem Chrystusa
Pana metalowym. Drzewce tego krzyża
ma kilka na sobie kolanek, w celu
łatwiejszego trzymania i uniknięcia
jednostajności.
Krzyż
procesjonalny
przechowywany jest w zakrystii; na
procesjach wyobrażenie jest zwrócone
naprzód.] – Körmeneti kereszt (en:
processional cross, de: Prozessionskreuz,
Vortragskreuz, la: crux processionalis, crux
stationalis) [függőleges szára hosszabb a
szokványosnál, mert a kömenetben magasba
emelve hordozzák, gyakran lóherés a szára.
A heraldikában eredetileg csak az érsekeket
illette meg, de a 16. századtól már egyes
püspökök is használták. Ebből alakult ki az a
szabály, hogy az érsekek kettős, a püspökök
egyszerű körmeneti keresztet viseltek és a
15. szézadtól ezt a pajzs mögé helyezték.
Néha pátriárkakeresztnek is nevezik.]
-
Wersja 01 01 2017.
1944
krzyż zasługi – érdemkereszt
krzyżacki, -a, -ie – keresztes
krzyżacki zakon – keresztes lovagok, (német)
lovagrend
krzyżactwo – (tört.) keresztesek, keresztes
lovagság
Krzyżak [członek zakonu krzyżackiego osiadłego
na ziemiach polskich w XIII w.] – (tört.)
keresztes lovag, keresztes vitéz
Krzyżak ogrodowy (Araneus diadematus) (zob.
Pająk krzyżak) [gatunek pająka z rodziny
krzyżakowatych
(Araneidae).
Nazwa
pochodzi od charakterystycznego białego
krzyża na odwłoku] – (pająk) keresztespók;
koronás keresztespók (Araneus diadematus)
[a pókszabásúak (Arachnida) osztályának a
pókok (Araneae) rendjéhez, ezen belül a
főpókok (Araneomorphae) alrendjéhez és a
keresztespókfélék (Araneidae) családjához
tartozó faj]
krzyż ukośny (crux decussata) – (műszaki) ferde
v. elágazócső, nadrágcső; ferde kereszt,
András-kereszt
Krzyż
Walecznych
[został
ustanowiony
rozporządzeniem Rady Obrony Państwa z
dnia 11 sierpnia 1920 roku; odznaczenie
wojskowe nadawane za męstwo i wybitne
zasługi w walce] – Vitézségi Érem
1920
Krzyże [(u Zygmunta Glogera) stawiano z drzewa
przy wioskach, drogach i rozstajach
bardzo wysokie, a to dlatego, żeby w
miarę ugniwania w ziemi można je było
wielokrotnie na nowo zakopywać, dopóki
zupełnie nie zmalały. To zakopywanie i
-
Wersja 01 01 2017.
podpieranie starych krzyżów odbywało się
zwykle po dniu zadusznym w jesieni.] –
falusi fa keresztek
2979
Lukácsháza – Fa kereszt
Krzyże (niem. Kreuzofen) [wieś mazurska w
Polsce
położona
w
województwie
warmińsko-mazurskim,
w
powiecie
piskim, w gminie Ruciane-Nida w
kompleksie leśny Puszczy Piskiej i nad
jeziorem Nidzkim.] – Krzyże (lengyel falu)
krzyże cmentarne – sírkeresztek
krzyżmo [mieszanina oliwy z oliwek i balsamu,
używana do namaszczania przy udzielaniu
chrztu,
bierzmowania
i
święceń
kapłańskich. Krzyżmo jest poświęcane
przez biskupa podczas tzw. Mszy św.
Krzyżma w Wielki Czwartek.] – (gör.)
krizma, (lat.) unctio; (egyház) szentelt olaj,
kenet, bérmaolaj [olívaolaj és balzsam
megszentelt keveréke. A nagycsütörtöki mise
alatt 12 áldozópap és hét szerpap
segédletével a püspök szenteli meg, így lesz
a bérmálás anyaga. Krizmát használnak
azokhoz a szertartásokhoz, amelyeket
püspöknek kell elvégeznie. Külön pápai
engedélytől eltekintve a nyugati egyház
áldozópapjai csak a keresztvíz szentelésénél
és a keresztség szentségénél használhatják. A
keleti egyházakban krizmációnak nevezik a
bérmálást.]
Krzyżnik tanecznik (Pellenes tripunctatus) [to
jest
niewielkim
(5-6mm
długości)
pająkiem z rodziny skakunowatych.
Występuje na słonecznych miejscach,
głównie na glebach wapniowcowych,
rzadziej na piaszczystych. Nazwa pająka
nawiązuje do ubarwienia samicy oraz
zwyczaju godowego samca. Na odwłoku
samicy widnieje biały rysunek w kształcie
krzyża (patrz drugie zdjęcie), natomiast
zwyczajem godowym samca jest taniec z
podniesionymi przednimi nogami wokół
wybranki.] – [Pellenes tripunctatus
(Walckenaer, 1802)]
krzyżodziób – keresztcsőrű pinty
Krzyżodziób sosnowy (Loxia pytyopsittacus
Borkhausen, 1793), mały ptak – Nagy
keresztcsőrű
Krzyżodziób modrzewiowy (k. dwupręgowy)
(Loxia leucoptera Gmelin, 1789), niewielki
ptak – szalagos keresztcsőrű
Krzyżodziób świerkowy (Loxia curvirostra) - Kis
keresztcsőrű
krzyżowa [mięso wołowe z okolicy kości
krzyżowej] – marhahús a keresztcsont
környékéről
krzyżować [1. układać coś na krzyż; 2. niweczyć
coś; 3. łączyć płciowo lub wegetatywnie
dwa różne genetycznie organizmy;
4. zadawać
komuś
śmierć
przez
ukrzyżowanie] – keresztre feszíteni;
keresztbe rakni v. tenni; keresztezni;
(zwierzęta, rośliny) keresztezni (állatot és
növényt); keresztülhúzni, meghiúsítani; (átv.)
keresztezi v. zavarja egymást
krzyżować (czyje) plany – keresztülhúzza (vkinek
a) számításainak, meghiúsítja (vkinek a)
terveit
krzyżować komu plany – keresztezni vkinek a
terveit
krzyżować króliki – házinyulat keresztezni
krzyżować plany – terveket keresztezni; számítást
keresztülhúz
krzyżować zamiary – szándékot keresztezni v.
keresztülhúzni
krzyżować się (krzyżuje się) [1. być ułożonym na
krzyż; 2. łączyć się w celu uzyskania
potomstwa]
–
kereszteződni,
összetalálkozni,
összejönni,
keresztezi
egymást
krzyżowanie – (műsz.) keresztezés, kereszteződés;
(biol.) keresztezés
krzyżowanie, hybrydyzacja [1. kojarzenie
osobników odmiennych ras lub gatunków
2. proces, w wyniku którego z komórek
(zwykle gamet) osobników o odmiennym
genotypie, w istotny sposób różniących się
pewnymi cechami genetycznymi, powstaje
organizm potomny, zwany mieszańcem
(też hybrydą, krzyżówką lub bastardem);
3. hybrydyzacja, łączenie się gamet
2980
pochodzących
od
dwóch
różnych
osobników o różnych genotypach, w
wyniku czego powstaje potomstwo
mieszańcowe. Krzyżowanie swobodne
stanowi
ważny
czynnik
ewolucji
prowadzący do powstawania nowych
taksonów.]
–
(biol.)
keresztezés;
hibridizáció; keverékfajok kitenyésztése
krzyżowanie gatunków – fajták keresztezése,
hibridizálás
krzyżowanie królików [Krzyżowanie jest to
parzenie
osobników
różnych
ras.
Krzyżowanie ma na celu osiągnięcie
całkowicie odmiennych celów niż przy
kojarzeniu.] – nyulak keresztezése
krzyżowanie się – kereszteződés
krzyżowiec
[daw.
uczestnik
wypraw
krzyżowych] – (Krzyżak) keresztes lovag
krzyżownica [1. roślina o niesymetrycznych,
różnokolorowych kwiatach zebranych w
grona;
2. element
rozjazdu
lub
skrzyżowania
torów
umożliwiający
przejazd obrzeży kół pojazdu szynowego
przez miejsce skrzyżowania szyn] –
keresztezés, kereszteződés; kereszt alakú
tartó; keresztkötés
krzyżownica gorzkawa (Polygala amara) –
Keserű pacsirtafű (Polygala amara)
krzyżownica kolejowa – sínkeresztezés v.
sínkereszteződés; vágánykereszteződés
krzyżownica okienna – ablak-keresztvas
Krzyżownica [wieś w Polsce położona w
województwie kujawsko-pomorskim, w
-
Wersja 01 01 2017.
powiecie mogileńskim, w gminie Mogilno]
– Krzyżownica (lengyel falu)
krzyżowy, -a, -e – keresztes; kereszt-, kereszt alakú
krzyżowa sztuka [1. dawny polski sposób walki
na krzywe szable. Nazwa ma rzekomo
pochodzić od krzyżujących się cięć; 2. (u
Zygmunta Glogera) w bitwie na krzywe
szable nie dlatego tak się zwała (jak to
sądzi
28-tomowa
Encyklopedja
Orgelbrandów), że rębacze robili przed
pojedynkiem znak krzyża św. na ziemi lub
w powietrzu, ale z powodu, że cięcia i
zasłony krzyż stanowiły. Polacy doszli do
tak nadzwyczajnej biegłości w robieniu
krzywą szablą, że żaden inny naród w
sztuce tej sprostać im nie zdołał. Dziś
tradycja nawet krzyżowej sztuki, którą
znali jeszcze dobrze wojskowi polscy za
Księstwa Warszawskiego, już zaginęła. 3.
Krzyżowa sztuka, dawny polski sposób
walki na szable, złożenie się w pojedynku.
Różne narodowości miały inne, sobie
właściwe złożenia: "Węgrzyn tnie się na
odlew, Moskwicin z góry, Turek ku sobie, a
Polak na krzyż macha szablą swoją" (Ks.
Jezierski, zacytowany w Z. Glogera
"Encyklopedii
staropolskiej").
"Na
krzyż" tzn. raz z lewej, raz z prawej
strony.] – kereszt művészet
Krzyżowe
[Statut
księcia
Bolesława
mazowieckiego z r. 1453 nazywa tak
opłatę składaną sądowi za wysłuchanie
przysięgi. W dawniejszych statutach
opłata podobna zwała się przysiężne.] –
Boleszló mazoviai herceg szabályzata
krzyżowe badanie – keresztkérdések tüzében
folytatott vizsgálat
krzyżowe pytania – keresztkérdések
krzyżowy ogień – (wojsko) kereszttűz
krzyżowy ogień pytań – kérdések kereszttüze
krzyżowo-kopułowy system [system konstrukcji
architektonicznej, w którym do części pod
kopułą w centrum świątyni skierowane są
cztery
cylindryczne
powierzchnie,
tworzące
w
planie
strukturę
przypominającą krzyż (kopuła znajduje
się
nad
skrzyżowaniem
dwóch
prostopadłych osi budowli). W pełni
ukształtował się w V w. (kościół Sw.
Dawida w Tesalonice, Grecja) i
rozprzestrzenił się w architekturze
bizantyjskiej oraz staroruskiej poczynając
od IX-XI w.] – (ép.) bizánci keresztkupolás
rendszer
KYRIOTISSA MONASTERY
2981
krzyżówka [1. zagadka literowa polegająca na
wpisywaniu odgadywanych wyrazów w
rubryki
krzyżujące się ze sobą;
2. skrzyżowanie dróg; 3. łączenie płciowo
lub
wegetatywnie
dwóch
różnych
genetycznie organizmów w celu uzyskania
potomstwa dziedziczącego nowe cechy;
też: osobnik powstały z tego krzyżowania;
4. największa z kaczek] – rejtvény,
(łamigłówka) keresztrejtvény, rejtvényújság;
keresztöltés; (állat) tőkés réce (kacsafajta)
Krzyżówka a. kaczka krzyżówka
(Anas
platyrhynchos) [gatunek dużego ptaka
wodnego z rodziny kaczkowatych.
Zasiedla ona większość półkuli północnej,
ale została introdukowana do południowowschodniej Australii oraz na Nową
Zelandię. Nie jest zagrożona, wyróżnia się
7 podgatunków. Gatunek łowny w okresie
od 15 sierpnia do 21 grudnia. Od
krzyżówki pochodzą kaczki domowe.] —
tőkés réce v. vadkacsa (Anas platyrhynchos)
[a
madarak
osztályának
lúdalakúak
(Anseriformes) rendjébe és a récefélék
(Anatidae) családjába tartozó faj]
krzyżulec [1. ukośny element konstrukcji
kratownicy, zastrzał w konstrukcjach
drewnianych. Mogą przenosić obciążenia
rozciągające lub ściskające. 2. metalowe
wiązanie włączone między łańcuchy statku
stojącego
na
dwóch
kotwicach,
zapobiegające splątaniu łańcuchów przy
łukowaniu. Składa się z klamer i ogniw
połączonych za pomocą krętlika] –
(műszaki) keresztfej
-
Wersja 01 01 2017.
krzyżulec bezkorbowodu – hajtórúd nélküli
keresztfej
krzyżyk [1. mały krzyż – godło chrześcijaństwa;
też: obrzędowy ruch ręką; 2. znak
graficzny złożony z dwóch przecinających
się linii; 3. pot. o wieku ludzkim: każdy
dziesiątek
lat;
4. znak
muzyczny
podwyższający nutę o pół tonu; 5. w
hafciarstwie: ścieg złożony z dwóch
krzyżujących się nitek] – kis kereszt,
kereszt; (dziesiątek lat) évtized (on dżwiga
na sobie sześć krzyżyków: hatvan év [hat
évtized] nyomja a vállát); keresztjel; (zene)
kereszt
krzyżyk na czymś postawić – (átv.) vmire keresztet
vetni
krzyżyk na drogę – keresztvetés az útra; az út
megszentelése
krzyżyk na drogę
krzyżyk noszony na szyi – zob. Święte przedmioty
– nyakban hordott kereszt
krzyżyk podwójny [muz. znak oznaczający
dwukrotne podwyższenie dźwięku o
półton, czyli o cały ton] – (zene)
kettőskereszt (vagy duplakereszt) [A az
előtt álló hangot egyszeresen felfelé
módosítja.]
krzyżykowy, -a, -e [1. przymiotnik od: krzyżyk;
2.
jeden
ze
ściegów
ozdobnych
wykonywanych igłą] – kereszt-
2982
ks. [skrót od: ksiądz, książę (czytany jako cały,
odmienny wyraz)] – (ksiądz) főt.
(főtisztelendő); (książę) hg. (herceg)
Ksantypa [gr. Ksanthíppē, imię żony Sokratesa;
(Ksantypa i Sokrates) jej sława jako
sekutnicy (por. Ksenofont, Symposium, 2,
10) była zapewne skutkiem oszczerstw
wrogich kobietom cyników; kobieta zła,
złośliwa; żona kłótnica, jędza, wiedźma] –
Xantippé (Szókratész állítólagos házsártos
felesége); (átv.) veszekedő feleség
Ksawery [obecnie imię męskie; Pochodzi o
nazwy miejscowości, z której pochodził
św. Franciszek Ksawery (Xavier).] – Xavér
Ksenia [imię żeńskie pochodzenia greckiego;
Wywodzi się od słowa oznaczającego
"gościnna". Jego wschodniosłowiańskim
odpowiednikiem jest Oksana.] – (gör.)
Xénia (vendégnek szánt ajándék, ill. ennek
felirata: irodalmi vonatkozású epigramma,
Martialis epigrammái)
kseno- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
czymś obcym, odmiennym] – (gör.) xeno-;
idegenksenofob [człowiek niechętnie lub wrogo
usposobiony
do
cudzoziemców
i
cudzoziemszczyzny albo obawiający się
ich] – xenofób ember; idegengyűlölő
ksenofobia (gr. ksenós - obcy, phóbos - strach) strach, czyli strach przed obcymi [1.
fobiczny lęk, niechęć, strach, wrogość w
stosunku do obcych lub innych.
Ksenofobia może być przyczyną agresji
np.
przeciwko
innowiercom,
homoseksualistom,
obcokrajowcom
i
wszystkiemu, co z nimi związane. Dawniej
ksenofobia była niechęcią do tradycji czy
kultury innych narodów; 2. niechęć,
wrogość, lęk wobec obcych, przesadne
wyrażanie niechęci wobec cudzoziemców.]
–
(gör.)
xenofóbia;
idegenfélelem,
idegengyűlölet, beteges idegengyűlölet
ksenofobicznie – vminek idegenfélő volta; idegent
gyűlölve
ksenofobiczny, -a, -e – idegengyűlöletes
ksenogeniczny, -a, -e – xenogénksenokracja [to rządy mniejszości nad
większością] – (gör.) xenokrácia; idegen
uralom; zsarnokság
ksenolit [fragment skały wyrwany przez magmę
ze skał otaczających] – xenolit [a bezáró
kőzettől eltérő eredetű, azzal éles
határvonallal
elkülönülő,
felszakított.
kőzetdarab, zárvány]
ksenon [(Xe, łac. xenon) – pierwiastek chemiczny
z grupy gazów szlachetnych w układzie
-
Wersja 01 01 2017.
okresowym. Nazwa pochodzi z gr. ksénos
'dziwny'] – (gör.) xenon; (vegytan) kémiai
elem (Xe), nemesgáz [igen kis mennyiségben
a levegőben is van]
ksero- [gr. ksērós 'suchy'― 1. pierwszy człon
wyrazów złożonych wskazujący na ich
związek
znaczeniowy
z
suszą,
wysychaniem
lub
właściwościami
wysuszającymi;
2. pierwszy
człon
wyrazów złożonych wskazujący na ich
związek z kserografią] - xero-; száraz-,
szárazságksero1 [1. zob. kserograf; 2. zob. kserokopia; 3.
punkt usługowy, w którym wykonuje się
kserokopie] – fénymásoló; fénymásolat;
fénymásoló szervízpont
ksero [kserograficzny] – száraz másolási, száraz
sokszorosítási
kserofile [fauna i flora stepów i pustyń] – (gör.)
xerofil, xerofilek; szárazságkedvelők, a
száraz élőhelyeket kedvelő növények és
állatok
kserofita, kserofity [bot. suchorośla] – (gör.)
xerofita,
xerofiták;
szárazságkedvelő
növény(ek)
kseroform [środek leczniczy o właściwościach
antyseptycznych
i
przeciwzapalnych,
stosowany w postaci maści i przysypek
osuszających rany i przyspieszających ich
gojenie] – xeroform (gyógyszer)
kseroftalmia [(zespół suchego oka) - choroba oka
polegająca na wysychaniu spojówki,
rogówki, a nawet całego oka. Kseroftalmia
może być spowodowana awitaminozą A,
ogólnym
wyniszczeniem
organizmu,
zespołem Sjoegrena, przebyciem chorób
oka, np. jaglicy, urazami oka itp.; może
prowadzić do całkowitego zaniewidzenia
(ślepoty); leczenie przyczynowe] – (gör.lat.)
avitaminózis;
vitaminhiány
következtében fellépő betegség
kserograf [urządzenie do kopiowania tekstów i
rysunków metodą kserograficzną] –
(nyomdászat) xerográf, másolóautomata
kserografia [1. jedna z elektrofotograficznych
metod kopiowania tekstów i rysunków; 2.
kseroks, xerox, kserografia; techn. sucha,
elektrostatyczna metoda otrzymywania
kopii dokumentów, rysunków itd., oparta
na
wyzyskaniu
zjawiska
fotoprzewodnictwa] – (gör.) xerográfia;
(nyomdászat) száraz másolás, száraz
sokszorosítás
kserograficzny, -a, -y – száraz másolási, száraz
sokszorosítási
kserokopia [kopia tekstu lub rysunku wykonana
za pomocą kserografu] – fénymásolat
2983
kserokopiarka [zob. kserograf] – fénymásoló,
fénymásológép
kserować [powielać teksty lub rysunki za
pomocą kserografu] – fénymásolni
kserować coś w dziesięciu egzemplarzach – tíz
példányban fénymásolni vmit
ksiądz (duchowny) [1. duchowny chrześcijański;
2. Współcześnie duchowny chrześcijański
posiadający
stosowne
święcenia
kapłańskie - samo słowo "ksiądz"
wywodzi się z języka starosłowiańskiego i
pierwotnie termin ten oznaczał członka
starszyzny plemiennej (jego źródłosłów
związany jest z rosyjskim słowem kniaź,
czeskim
knieze
czy
południowosłowiańskim
knez).
We
wczesnym średniowieczu zaczęto tak
określać ludzi możnych i wpływowych. W
dalszej częsci średniowiecza mianem tym
zaczęto
nazywać
niekoronowanych
władców - polska forma książę. Forma
ksiądz jest najpóźniejsza i z początku była
stosowana jedynie wobec biskupów
(zwanych wówczas często książętami
Kościoła).
Z
czasem
jej
zakres,
rozszerzony
został
na
wszystkich
duchownych
(w
tym
również
niekatolickich). 3. ten znaczył w
pierwotnej polszczyźnie księcia i każdego
panującego, nie wyłączając nawet króla.
„Ksiądz” jednak oznaczał monarchę
jeszcze do wieku XVII.] – pap, lelkész;
egyházi személy
ksiądz biskup – püspök
Ksiądz Biskup EDWARD OZOROWSKI
ksiądz chodzi po kolęndzie – a pap vízkereszti
házszentelést végez
ksiądz daje komuś ślub – a pap összead v.
megesket vkit
ksiądz dobrodziej – (dawno) főtisztelendő uram
ksiądz patriota – hazafias nűpap, a néphez hű pap
-
Wersja 01 01 2017.
Ksiądz Jerzy Popiełuszko.
Sługa Boży patriota, męczennik 1947-1984
ksiądz proboszcz – plébános
ksiądz świecki – világi pap
ksiądz udziela komuś ślubu – a pap összead v.
megesket vkit
ksiądz udzielił umierającemu absolucji – a pap
feloldozta a haldoklót
książatko – fiatal herceg
książczyna
[zniszczona
książka]
–
hercegkisasszony
książeczka [zdrobnienie od: książka] – könyv,
könyvecske
książeczka czekowa – csekk-könyv, csekkfüzet
książeczka
obrachunkowa
–
bérfizetési
könyvecske
książeczka oszczędnościowa – takarékbetétkönyv,
takarékkönyv
książeczka pracownicza a. książeczka pracy –
munkakönyv
książeczka szczepień – oltási-könyv
książeczka wkładowa – betétkönyv
książeczka wojskowa – katonakönyv
książeczka zdrowia – egészségügyi könyvecske
książę (ks.) [1. niekoronowany władca państwa
lub jego części; 2. członek rodziny
panującej; 3. członek arystokratycznego
rodu mającego tytuł z nadania; 4. ktoś
wyróżniający się szczególnie w jakiejś
dziedzinie; 5. w zachodniej Europie polski
wyraz "książę" ma trzy tłumaczenia:
princeps (łac - princeps, fr., ang. - prince,
niem. -Fürst, hiszp. - príncipe) tytuł
2984
władców
feudalnych,
używany
w
mniejszych
państwach
i
tytuł
arystokratyczny.
Jego
źródłosłów
związany jest z rosyjskim słowem kniaź,
czeskim
knieze
czy
południowosłowiańskim knez. Książę
różnił się od króla tym, że nie był
koronowany. Książę włada lub jest
właścicielem księstwa. 6. W wielu
językach istnieje wyraźne rozróżnienie
nazewnictwa księcia królewskiej krwi
(królewicza – princeps) i księcia
arystokraty (dux):] – herceg (hg., Hg.),
fejedelem

Diuk (z ang. duke, fr. duc, wł. duca, łac. dux)
[tytuł
arystokratyczny
odnoszący
do
jurysdykcji ziemskiej] – herceg
 Arcyksiążę (niem. Erzherzog, łac. archidux)
[od 1356 do 1918 roku oficjalny tytuł
arystokratyczny niektórych panujących książąt
niemieckich, a od roku 1438 tytuł nadawany
wyłącznie
książętom
i
księżniczkom
austriackim z Domu Habsburgów. Następnie
wszystkim
przedstawicielom
Domu
Habsbursko-Lotaryńskiego.]
–
Főherceg
(Erzherzog)
[az
osztrák
Habsburg
uralkodócsalád tagjainak címe]
 Wielki książę, [tytuł suwerennego władcy
używany na Rusi Kijowskiej, w Wielkim
Księstwie
Litewskim
oraz
państwie
moskiewskim (później w odniesieniu do
przedstawicieli rodziny carów Rosji)] nagyherceg (németül Großherzog, franciául
grandduc, angolul grand duke, olaszul
granduca) egy nemesi rang, a királynál
alacsonyabb rangú, de az uralkodó hercegnél
(fejedelemnél) magasabb. Ma Luxemburg az
egyetlen állam, amelynek nagyhercegség az
államformája.
 fejedelem (princeps vagy dux (latin)) [egyes
monarchikus államokban az uralkodó általános
megnevezése; olyan uralkodó, aki az uralma
alatt álló országban, vagy országrészben a
hatalmat ténylegesen gyakorolja, bizonyos
királyi külsőségek és jogok nélkül (esetleg a
császárral, királlyal függő, vagy hűbéres
viszonyban van). Különleges helyzete volt a
német választófejedelmeknek, mert csak ők
választhatták meg a német-római császárokat.
A magyar történelemben jelentősek voltak az
erdélyi fejedelmek, de a fejedelmi címet viselte
Thököly
Imre
(1682-85-ben
FelsőMagyarország, 1690- Erdély fejedelme),
valamint II. Rákóczi Ferenc (1704-11-ben
erdély, 1705-től a magyarországi szövetkezek
rendek vezérlő fejedelme).]
Niemiecki:
 książę królewskiej krwi: pierwotnie Fürst,
potem Prinz
 książę (tytuł arystokratyczny): Herzog
Włoski:
 książę królewskiej krwi: Principe
-
Wersja 01 01 2017.
 książę (tytuł arystokratyczny): Duca
Angielski:
 książę królewskiej krwi: prince
 książę (tytuł arystokratyczny): duke
Francuski:
 książę krwi królewskiej: Prince du Sang Royal
 książę krwi: Prince du Sang
 książę: Prince
 książę (tytuł arystokratyczny): duc
książę elektor – választófejedelem (książę-elektor
Fryderyk August I. )
Książę elektor Jan Sigismund w 1613 r. – János
Zsigmond választófejedelem (1613)
Książę Kościoła [wysoki dostojnik kościelny,
mający tytuł z nadania papieskiego] – az
Egyház Hercege; bíboros
książę krwi [książę z rodu królewskiego od
strony ojca] – királyi herceg; vér szerinti
herceg
książę-malżonek [w niektórych państwach
monarchicznych:
mąż
królowej,
niemający władzy monarchy ani tytułu
królewskiego] – a királynő v. császárnő férje
Książę świata (w Wulgacie (łac.) Princeps huius
mundi) lub, wg Biblii Tysiąclecia, Pan tego
świata * Trójca szatańska [jest to jedno z
określeń szatana użyte przez Chrystusa w
Ewangelii wg św. Jana, (12,31 i 14,30). W
sztuce średniowiecznej szatan jako książę
świata przedstawiany był zwłaszcza w
górnoreńskiej rzeźbie katedralnej końca
XIII w. Wyobrażany jest jako mężczyzna
w
królewskim
stroju,
wykonujący
uwodzicielskie gesty. Jego ubiór z tyłu jest
rozcięty i po nagim ciele pełzają żaby,
węże, jaszczurki i tym podobne gady lub
płazy. Widoczne też bywają płomienie
ognia piekielnego. Na południowym
portalu katedry w Strasburgu oraz na
portalu głównym katedry bazylejskiej
książę świata jest ukazany jako uwodziciel
panien głupich. W przedsionku katedry
we Fryburgu Bryzgowijskim towarzyszą
mu personifikacje występków — Rozpusty
(łac. Luxuria) i Pożądliwości (łac.
Voluptas).] – »princeps huius mundi« [e
világ fejedelme, ti. a sátán]
Książę Walii (ang. Prince of Wales; wal. Tywysog
Cymru) [oficjalny tytuł przyznawany
najstarszemu
żyjącemu
synowi
panującego w Wielkiej Brytanii władcy.
Drugi syn otrzymuje tytuł księcia Yorku.]
(ang.) Prince of Wales; walesi herceg
książęcy, -a, -e [dotyczący księcia, należący do
księcia (np. książęcy tytuł, dwór książęcy)]
– hercegi; fejedelmi
2985
Książęcy Instytut Nauk Pomocniczych Historii –
Hercegi Történelem-elősegítő Tudományos
Intézet
„Książęcy Urzędnicy” - dział informacyjny –
„fejedelmi v. hercegi hivatalnokok” információs osztály v. rovat (Interneten)
książka [1. złożone i oprawione arkusze papieru,
zadrukowane
tekstem
literackim,
naukowym lub użytkowym; też: tekst
wydrukowany
na tych
arkuszach;
2. pewna
liczba
arkuszy
papieru
złożonych i oprawionych, przeznaczonych
do jakichś zapisów] – könyv
Książka, Księgi - w bardzo dawnych czasach ryto
litery (znaki) na kamieniach, płytkach z drzewa, z
gliny i na liściach palmowych. Z czasem zaczęto
pisać na sporządzonych z ciętego w paski rdzenia
z pewnej rośliny (cibora, znana w południowej
Azji, w Afryce i okolicach Morza Śródziemnego).
Pasma te mogły mieć około 15 m długości.
Zwano je ''zwojami''. Do końców tych zwojów
przyczepiano cienkie pręty około 30 cm długości,
na które nawijano zwój. Zwoje te robiono później
również z jedwabiu i pergaminu. Pergamin
robiono ze skóry zwierzęcej. Pisano na nim wiele
wieków. Papier wynaleziono w Chinach około
roku 100 po narodzeniu Chrystusa, jednak sposób
robienia papieru trzymano w wielkiej tajemnicy.
Dopiero w roku 751 dostał się w ręce Arabów, a
do Europy przywędrował w roku 1150 - do
Hiszpanii, gdzie w Toledo zaczęto fabrykować
papier! W Polsce pierwsza papiernia ukazała się
w roku 1491 w Prądniku Czerwonym koło
Krakowa. Formę książek zaczęły ''kodeksy'', które
były w użyciu od około V wieku przed
Chrystusem do około V wieku po Chrystusie.
Były to małe tabliczki z drzewa powleczone
woskiem, na których pisano rylcem. Książka była
bardzo drogą rzeczą. Tylko zamożni mogli sobie
na nią pozwolić. Pisane były piórem gęsim;
początkowo na pergaminie a później na papierze.
Zajmowali się tym głównie zakonnicy w
klasztorach. Księgami nazywamy także prawie
wszystkie pisma, z których złożono Biblię.
Księgami są pisma Mojżesza, proroctwo Izajasza,
które liczą po kilkadziesiąt stron i księgą
nazywamy także proroctwo Abdiasza, które w
zwykłym druku umieścić można by na jednej
stronie przeciętnej wielkości. Obok tych ksiąg
było znacznie więcej, których jednak nie
umieszczono w Biblii. Niektóre z tych
wymienione są w Bibiii.
1.
''Księga
Wojen
Pańskich''.
2.
''Księga
Sprawiedliwego''.
3.
''Księga
Spraw
Salomonowych''.
4. Samuela Księgi o prawie królewskim.
5. Księgi Natana, Gada, proroctwo Achiasza z
Silo
i
widzenie
Jaddy.
6. Sprawy Roboama zapisane były w Księgach
Semejasza.
7. Dzieje Józefata opisane w ''Księdze Jehu''.
-
Wersja 01 01 2017.
książka ciesząca się powodzeniem – könyvsiker
książka czekowa – csekk-könyv, csekkfüzet
książka dla dzieci – mesekönyv, képeskönyv,
gyermekkönyv
książka do malowania – kifestőkönyv
książka
do
nabożeństwa
imádságoskönyv
–
imakönyv;
książka do wpisywania gości – vendégkönyv
książka do wpisywania miłych życzeń, pamiętnik
[dawn. sztambuch] – emlékkönyv
książka dobrego pióra – jól megírt könyv
książka doręczeń [zeszyt, w którym się kwituje
odbiór
doręczanych
przesyłek]
–
kézbesítőkönyv
książka dostępna dla dzieci – gyermekek számára
érthető könyv
książka dziecięca; książka dla dzieci –
gyerekkönyv
książka fachowa – szakkönyv
książka bogato ilustrowana – gazdagon illusztrált
könyv
-
Wersja 01 01 2017.
książka młodzieżowa; książka dla młodzieży –
ifjúsági könyv
2986
książka hipoteczna – telekkönyv; jelzálogkönyv
książka ilustrowana – képeskönyv
książka nudna – unalmas könyv
książka omawia bardzo ciekawą historię – a
könyv nagyon érdekes történetet mesél el
książka oprawna w półskórek – félbőrkötésű
könyv
książka pocztowa – postakönyv
książka pod tytulem… – a … című könyv
książka podręczna – kézikönyv, segédkönyv
książka interesująca – érdekes v. érdekfeszítő
könyv
książka inwentarzowa – leltárkönyv
książka jest do czytania – a könyv olvasásra való;
a könyv olvasható
książka jest napisana przystępnie – a könyv
könnyen érthető, a könyvet érthetően írták
książka jest rozchwytywana – alkapkodják a
könyvet
książka jest w druku – a könyv sajtó alatt van
książka jest w sprzedaży – a könyv forgalomban
van
książka jest ujęta dydaktycznie – a könyv
felépítése módszeres
książka jest wypożyczona – a kölvet
kikölcsönözték, kinn van
książka jeszcze nie przejrznana – a könyvcet még
nem nézték át
książka kopiowy – másolókönyv
książka
kucharska [książka
zawierająca
przepisy kulinarne] – szakácskönyv
książka lekarska – orvosi könyv
książka łatwa w czytaniu – olvasmányos könyv
książka
meldunkowa
–
bejelentőkönyv;
lakójegyzék, betűsoros lakónyilvántartó
könyv
książka przystępna dla wszystkich – mindenki
számára érthető v. hozzáférhető könyv
książka rachunkowa – számlakönyv
książka rejestrowa – iktatókönyv; feljegyzési v.
lajstromozó könyv
książka skarg i zażaleń – panaszkönyv
książka służbowa – szolgálati könyv
książka spotkała się życzliwą oceną – a könyv
jóindulatú bírálatot kapott
książka szkolna – iskolakönyv, tankönyv
książka telefoniczna [książka zawierająca spis
abonentów z podaniem ich numerów i
adresów] – telefonkönyv
2987
książka telefoniczna z numerami prywatnymi –
egyéni előfizetők telefonkönyve
książka traktuje o astronomii – a könyv a
csillagászatról szól
książka ulubiona – kedvenc könyv
książka w dwóch tomach – kétkötetes könyv
książka w twardej oprawie – keménykötésű
könyv
książka z bajkami – mesekönyv; meséskönyv
książka z dziesięcioma tablicami – könyv tíz
képpel v. táblával
książka z malowankami – (színes) képeskönyv,
illusztrált könyv
książka z obrazkami – képeskönyv
książka z wierszami – verseskönyv
książka zażaleń – panaszkönyv
książka została nakładem tysiąca egzemplarzy –
a könyv 1000 példányban jelenik meg
książka została przetłumaczona na kilkanaście
języków świata – a könyv a világ néhány
nyelvére lefordítva jelent meg
książka została opublikowana w tysiącu
egzemplarzy – a könyv 1000 példányban
jelenik meg
-
Wersja 01 01 2017.
książka życzeń i zażaleń [książka znajdująca się
w sklepie lub innym zakładzie usługowym,
w której klient może wpisać uwagi
dotyczące obsługi i zaopatrzenia] –
[kívánsások
és
panaszok
könyve]
panaszkönyv
książka zażaleń – könyv (üzletben)a kívánságok
bejegyzésére
książki – könyvek
książki buchalteryjne – üzleti könyvek
książki dla młodzieży – ifjúsági könyvek; könyvek
az ifjúság részére
książki do czytania na miejscu – helyben
olvasható könyvek
książki handlowe – üzleti könyvek
książki naukowe – tudományos könyvek
książki Paulo Coelho zostały opublikowane w 85
milionach egzemplarzy, w ponad 150
krajach świata, w przekładach na 66
języków – Paulo Coelcho könyvei 85 millió
példányban, a világ 150 országában, 66
nyelven jelentek meg
książkowy, -a, -e [przymiotnik od: książka] –
könyvksiążkowo [przymiotnik od: książka] –
könyvszerűen; irodalmian
książnica
[1. miejsce,
w
którym
jest
zgromadzony
i
przechowywany
księgozbiór;
2. przedsiębiorstwo
zajmujące się handlem księgarskim] –
könyvtár; könyvkereskedés
 Książnica Podlaska w Białymstoku
 Książnica Pomorska w Szczecinie
książyk na drogę – úti áldás (menj a fenébe!)
ksieni (zmieniona staropolska nazwa od księgyni,
żeńskiej formy od ksiądz) [1. daw.
przełożona klasztoru żeńskiego; 2.
przełożona benedyktynek, cystersek, a
także
klarysek]
–
1.
főnöknő,
apácafőnöknő; 2. fejedelemasszony, apátnő,
házfőnöknő (lengyelül ksieni, az ólengyel
ksiejyna egyik változata - hercegnő) [a
bencések, ciszterciták, és klarisszák elöljáróit
jelöli]; apátnő, házfőnöknő - (lengyelül ksieni,
az ólengyel ksiejyna egyik változata hercegnő) [a bencések, ciszterciták, és
klarisszák elöljáróit jelöli]; 3. (dawno) papnő
2988
ksieni
księga [1. duża książka; 2. zob. książka w zn. 2.;
3. część utworu literackiego, tekstu
prawnego itp.] – (nagy) könyv, törzskönyv
Księga Abdiasza [to jest najkrótszą, liczącą
zaledwie 21 wersetów, księgą Starego
Testamentu.
Ogłasza
wyrok
Boga
zapowiadający kres pewnego narodu, a
jednocześnie zwiastuje ostateczny tryumf
Królestwa Bożego.] – Abdiás könyve
(rövidítve: Abd) [egy protokanonikus
ószövetségi prófétai könyv, a kispróféták
sorában a negyedik. A legrövidebb könyv az
Ószövetségben, mindössze 21 versből áll,
megjövendöli Edom pusztulását. - Kr. e. a 8.
v. 5. sz: írták. Harcba szólít egy nép ellen,
melyen az edomitákat kell érteni, majd
jövendöléseket tartalmaz Edom ellen, amiért
megnehezítette Jeruzsálem sorsát. Végül
Jahve napjáról szól, mely a népekre
pusztulást hoz, Izr. számára viszont sorsa
jóra fordulását jelenti.]
księga adresowa [Księga Adresowa Polski 1929.
Jewish Records Indexing - Poland we
współpracy z JewishGen.] – címjegyzék,
címtár
Księga Aggeusza a. Księga proroka Aggeusza
[jedna z ksiąg Pisma Świętego wchodząca
w skład ksiąg prorockich Starego
Testamentu. W kanonie hebrajskim
wchodziła w skład Księgi Dwunastu
Proroków Mniejszych. Ostatni trzej
prorocy Starego Testamentu pracowali w
czasach, gdy pierwsi Żydzi wrócili już z
wygnania w Babilonie. Aggeusz, podobnie
jak Zachariasz, zachęca naród do
odbudowy Świątyni.] – Aggeus könyve, Ag:
[protokanonikus ószövetségi prófétai könyv,
a 10. a kispróféták sorában. A protestáns
kánonban Haggeus próf. kv-e. - Vsz. egy
nagyobb mű töredéke, Aggeus nem sokkal az
elbeszélt események, Kr. e. 520 után írta. - 5
pontosan datált próféciát tartalmaz. Az 1.
Dárius kir. 2. esztendejében a 6. hónap
elsején kelt: a babiloni fogságból visszatért
zsidók hanyagságában látja vigasztalan
helyzetük okát (1,1-11). 24-én Zerubbábel és
-
Wersja 01 01 2017.
Józsue főpap újra elindítják a Templom
építését (1,12-15). - A 2. a 6. hónap 24-én:
áldást ígér az építésnél dolgozóknak (1,1519). - A 3. a 7. hónap 21-én: az épülő tp.
szegényességén szomorkodókat a jövendő
dicsőségével vigasztalja (2,1-9). - A 4. a 9.
hónap 24-én: korholja a papokat és a népet
az építés körül mutatott közönyéért (2,1014), de a jövőben a föld bőséges áldását ígéri
(2,15-19). - Az 5. a 9. hónap 24-én
Zerubbábelnek dicsőséget ígér: az Úr
pecsétgyűrűje lesz (2,20-23).]
Księga Daniela [Dn lub Dan] [księga zaliczana do
Pism (Ketuwim) Biblii hebrajskiej oraz
ksiąg
prorockich
chrześcijańskiego
Starego Testamentu. Jej autorstwo
przypisuje się tradycyjnie Danielowi. Czas
jej powstania datuje się obecnie na okres
od połowy VI wieku po 164 rok przed
Chrystusem. Księga została zredagowana
częściowo w języku hebrajskim, a
częściowo w aramejskim. Dwa ostatnie
rozdziały tej księgi, według katolickiego i
prawosławnego kanonu, zostały napisane
w języku greckim i nie są uznawane za
natchnione
przez
judaizm
i
protestantyzm. Treść księgi wiąże się z
postacią proroka Daniela, żyjącego na
dworze babilońskim i perskim na
przełomie VII i VI wieku przed Chr.
Składa się na nią osiem opowiadań o
Danielu i cztery jego wizje.] – Dániel
könyve [1. a Biblia ószövetségi részének
egyik prófétai könyve. Katolikus értelmezés
szerint:
Pesszimizmussal
szemléli
a
történelmet, abban megállapítja a bűn
fokozatos növekedését, mely halad a tetőpont
felé: Az egymást követő birodalmak
gonoszságban túlszárnyalják az előzőt. A
végkifejletben
már
Isten
népét
is
megsemmisítéssel fenyegetik. Ez lesz a
pillanat amikor maga az Isten avatkozik be és
igazságot szolgáltat. Ezután megvalósul Isten
országa (3,33; 4,31). Az égi valóság jelenik
meg - nem a földi -, a holtak közül sokan
életre kelnek, méltó jutalomban vagy
büntetésben lesz részük (12,2-3); 2. A Biblia
prófétai könyve, amely a héber ÓSZ-ben a
"Ketubim" (iratok) csoportjában szerepel.
Míg egyrészt Dánielnek (3) megvolt a
prófétálás kegyelmi ajándéka (Mt 24,15),
másrészt
külső
helyzetét
tekintve
kormányzati főtisztviselő volt. Könyve
apokaliptikus vonásokat mutat, és kitűnik
szimbólumokban gazdag nyelvével; ezért ez
újra meg újra módot ad egymástól igen
különböző magyarázatokra. Első fele (1-6)
hat elbeszélést tartalmaz Dániel és barátai
életéből: neveltetésük a királyi udvarban,
2989
-
Wersja 01 01 2017.
Nabukodonozor király álmának megfejtése, a
tüzes
kemence
kemény
próbatétele,
Nabukodonozor
király
megőrülésének
bejelentése, a falon megjelenő titokzatos írás
megfejtése és Dániel próbatétele az
oroszlánok vermében. A könyv második fele
(7-12) négy apokaliptikus látomást tartalmaz
(utolsó időkre vonatkozó látomások), melyek
megjövendölik
az
elkövetkezendő
világtörténelmi eseményeket. Az ÚSZ-ben
több utalást találunk Dániel könyvére (Mt
24,15; Lk 1,19.26; Zsid 11,33-34). A 2,4b7,28-ig terjedő részek arám nyelven vannak
írva, a többi rész héberül. Dániel könyvének
egyik célja az volt, hogy a babiloni
száműzetésben élő izráelitákban új bizalmat
támasszon Istenük iránt.]
félreérthetetlenül utal a szeleukida (Nagy Sándor
egyik utód-dinasztiája) IV. Antiochus Epiphanes
zsidóellenes intézkedésekkel terhelt palesztinai
uralmára, különösen a Kr. e. 168-165 közötti
időszakra. Ebből, illetve a szöveg nyelvi
jellemvonásaiból következtetnek a tudósok arra,
hogy feltehetően ekkor írhatták Dániel könyvét. A
mű egyik legfontosabb jellegzetessége az
"emberfia" eljövetelével kapcsolatos látomás:
Dániel egy mennyekből alászálló isteni messiásalakot lát, akit Isten az idők végén majd felruház
minden hatalommal. Nem véletlen, hogy a
keresztyénség Jézus Krisztusban látta beteljesedni
azt a jövendölést, hiszen Jézus előszeretettel
nevezte magát az "emberfiának".
Az apokaliptikus irodalom - amelynek Dániel
könyve az első bibliai példája - a hellenisztikus
világbirodalomnak köszönheti a létrejöttét,
hasonlóan a bölcsességirodalomhoz. A Nagy
Sándor és utódai által az egész akkori világot
átfogó kulturális, nyelvi és vallási egység illetve
erőszakos egységesítés először ellenállásra
indította a meghódított népeket (ilyen volt például
a zsidó Makkabeusok szabadságharca is). Amikor
azonban az ellenállások megszelídültek és végül
megtörtek a
hellenizmus
falanxain,
az
elnyomottak érthető módon Istentől várta a
helyzet radikális feloldását. A kegyes kisember
szemszögéből nézve megrendíthetetlennek tűnő
világbirodalom felett Istennek egykor ítéletet kell
hoznia, és akkor "a birodalom", ez az egymást
követő és felváltó dinasztiák köpönyege mögött
megbúvó embertelen hatalom-szörny elbukik bukása pedig majd eget-földet rengető, eltörlő és
újjáteremtő esemény lesz. A világnak és a
történelemnek ezt az apokaliptikus (a görög szó
annyit jelent: feltárt, kijelentett) értelmezését
Jézus Isten országáról szóló igehirdetése
megerősítette, de más hangsúlyokkal is ellátta:
Isten Fia személyében már beköszöntött a várva
várt végső korszak, s a kataklizmáktól kísért
zárófelvonást már a jelen megpróbáltatásai
készítették elő.
Księga Estery [Est] [jedna z ksiąg biblijnych
wchodząca w skład Starego Testamentu.
W Septuagincie i jej przekładach na inne
języki, znajduje się bezpośrednio po
Księdze Judyty. Nazwana jest od imienia
głównej bohaterki, Estery. W niektórych
odpisach łacińskiej Wulgaty występuje
jako Księga Aswerusa, od króla perskiego,
odgrywającego w niej ważną rolę. Żydzi
nazywają ją Megillat 'Ester lub Megillat
("rulon"; "zwój").] – Eszter könyve
(héberül ‫אסתר‬, Eszter) [1. a héber Bibliában,
keresztény szempontból az Ószövetségben
található. A zsidók purim ünnepének alapját
képezi. A könyv első része (1,1-2,23)
elmondja, hogy a zsidó Mardokeus –
értesülvén arról, hogy a perzsa királynak új
feleséget keresnek –, unokahúgát (nevelt
leányát), Esztert viszi a királyhoz feleségül.
A második rész (3,1-5,14) arról tudósít, hogy
egy
Ámán
nevű
perzsa
főember
ellenségeskedése következtében rendeletet
adnak ki, amelynek értelmében az egész
perzsa birodalomban ki kell irtani a zsidókat.
A harmadik rész (6,1-10,3) arról számol be,
hogy miként menekültek meg a zsidók Eszter
közbenjárására, bosszút állván ellenségeiken.
A függelék (10,4-16,24) Mardokeus álmát, a
zsidók kiirtását megparancsoló levelet,
Mardokeus és Eszter imáját, Eszternek a
király elé járulását és a királynak a zsidók
szabadsága érdekében írt újabb levelét
tartalmazza. 2. Az ÓSZ utolsó történeti
könyve; szerzője ismeretlen, valószínűleg
Kr. e. 400 körül keletkezett. A könyv
sajátosságai: Isten neve nem fordul elő
benne, ugyanígy az imádság sem. Elmondja,
hogy Eszter, a zsidó leány hogyan lett perzsa
királyné, és hogyan mentette meg népét a
kiirtástól. Felosztása: 1. Eszter királyné lesz
(1,1-2,17); 2. a zsidók veszedelme (2,183,15); 3. a zsidók megmentése (4-10). A
Dániel könyve világosan két részre osztható.
Először a fiatal Dánielnek és három társának
megpróbáltatásait beszéli el Babilonban majd a
méd-perzsa udvarban. A könyv második része
tartalmazza az apokaliptikus mondanivalót:
Dániel látomásaiban négy nagy világbirodalom
megjelenésének lehetünk szemtanúi. Ezeket a
vadállatok képében megjelenő birodalmakat az
idő előrehaladtával az olvasók (és majd a
Jelenések könyvének szerzője) mindig más és más
politikai korszakokkal azonosították. A negyedik
birodalom ábrázolása azonban meglehetősen
http://www.bibliaeve.hu/hettemaja24.php
2990
Septuaginta, az ÓSZ görög fordítása több
helyen
magyarázó
megjegyzéseket
tartalmaz.]
Księga Ezdrasza [jedna z ksiąg Starego
Testamentu. Obejmuje opis historii tam
gdzie kończy go 2 Księga Kronik. Kapłan
Ezdrasz rozpoczyna tę opowieść od
wzmianki o dekrecie perskiego króla
Cyrusa pozwalającym ostatkowi Żydów
powrócić z niewoli babilońskiej do
ojczyzny. Na koniec opisuje, jak starał się
pomóc osobom, które skalały się poprzez
kontakty z okolicznymi ludami. Obejmuje
okres 70 lat - od roku 537 p.n.e. do 467
p.n.e.. Celem Ezdrasza było ukazanie, jak
Bóg spełnił obietnicę, że wyzwoli swój lud
z Babilonu i przywróci w Jerozolimie
czystą formę wielbienia. Dlatego pisarz
koncentruje się tylko na wydarzeniach
związanych
z
tą
właśnie
myślą
przewodnią. Treść: 1. Księga Ezdrasza 1:1
- 6:22; 2. Księga Ezdrasza 7:1 - 10:44] EZSDRÁS KÖNYVE. [1. Főszereplőjéről,
Ezsdrásról kapta nevét; a zsidó hagyomány
szerint a szerzője is ő volt. E. könyve
folytatja a Krón könyvei történetét, elmondja
a babiloni fogságból való hazatérést és a
templom újjáépítését. Szerzője meg akarja
mutatni, hogy Isten miképpen tartotta meg
ígéreteit, amelyeket a próféták által tett, ti.
hogy választott népét hazahozza a fogságból
és jelentős férfiakat támaszt a templom újból
való felépítésére, felújítja az eredeti tiszta
istentiszteletet és véget vet a pogányokkal
való keveredésnek. A könyv a Kr. e. 536458-ig terjedő időszakot öleli át. Felosztása:
1. híradás a zsidók visszatéréséről
Babilonból Zorobábel vezetése alatt, és az
istentisztelet helyreállításáról az újjáépült
templomban (1-6). 2. Egy további csoport
hazatérése a fogságból Ezsdrás vezetésével,
és az istentisztelet reformja (7-10). 2.
Ezsdrás és Nehémiás könyveit a héber
hagyományban egyetlen tekercsre írták. Így,
együtt szerepelnek a görög Ószövetségben és
a latin Vulgatában is. Külön-külön, ahogyan
most olvassuk őket, először egy 15. századi
kézirat szerepelteti. Ezsdrás könyve azt a
helyzetet tükrözi, amelyben a zsidóság a
babiloni fogság után ötven évvel találta
magát: 539-ben a perzsa Círus király leigázta
Babilont és felszabadította az általa fogságba
vetett
népeket.
Círus
toleráns
valláspolitikájának része volt, hogy a
meghódolt népek szabadon tisztelhessék
saját isteneiket és imádkozhassanak a perzsa
uralkodó hatalmáért és egészségéért. Ennek
jegyében Círus elrendelte, hogy a zsidók
térjenek vissza Jeruzsálembe és ott állítsák
-
Wersja 01 01 2017.
helyre a templomot és az istentiszteletet.
538-ban hazatért a deportált zsidók első
csoportja, és hozzákezdett az újjáépítéshez.
A munkálatok azonban a környező népek
ellenséges magatartása miatt sokszor
megakadtak és majdnem meg is hiúsultak.
Ezsdrás pap nyolcvan évvel később, I.
Artaxerxész
(a
bibliai
Artahsasztá)
parancsára érkezett a szent városba, hogy új
lendületet adjon a meglankadt újjáépítőknek,
megújítva az Isten és a nép között még
Mózes idején megkötött szövetséget.]
Księgi Ezdrasza [cztery księgi biblijne,
uznawane w całości lub częściowo za
kanoniczne
przez
różne
kościoły
chrześcijańskie. W polskiej terminologii
(katolickiej i protestanckiej) pierwsze
dwie księgi Ezdrasza noszą nazwy Księga
Ezdrasza oraz Księga Nehemiasza i są
zaliczane do kanonu. Dwie pozostałe
księgi: 3 Księga Ezdrasza oraz 4 Księga
Ezdrasza uznawane są za apokryfy,
uznaje je natomiast kanon prawosławny. 5
Księga Ezdrasza i 6 Księga Ezdrasza
znane były tylko w Kościele Zachodnim.] EZSDRÁS KÖNYVEK
Księga Ezechiela [księga prorocka Starego
Testamentu. Autor księgi, Ezechiel
(‫לאקזחי‬, Jechezkel) piętnował wady
rodaków oraz przepowiadał upadek
Królestwa Judzkiego, podkreślając jednak
przyszłe odrodzenie Ojczyzny.] - EZÉKIEL
KÖNYVE. [Az azonos nevű próféta a
fogságban írta, hogy Izráelt intse és
vigasztalja, hogy megmutassa nekik: Isten
nem hagyta el őket. A könyv utolsó része
előretekintést ad Isten eljövendő országára.
Felosztása: 1. Júdát és Izráelt Isten
megbélyegezte bűneik miatt (1-24). Ennek a
szakasznak a próféciái Jeruzsálem eleste
előtti időkből származnak, a Kr. e. 593-588
közti évekből; 2. ítéletek és jövendölések
idegen népek ellen (25-32), amelyek Kr. e.
587-572 közt keletkeztek; 3. Izráel jövendő
helyreállításáról szóló rész (33-48), a Kr. e.
585-573 évekből.]
księga główna [księga rachunkowa zawierająca
zbiór kont] – főkönyv
księga główna przychodów i rozchodów –
naplófőkönyv
księga faktur, księga fakturowa – számlakönyv
księga gruntowa [zob. hipoteka] – telekkönyv
księga handlowa – kereskedelmi könyv
Księga Hanuma [jedna z ksiąg Biblii znajdująca
się wśród ksiąg prorockich Starego
stanowiła siódmą w zbiorze Dwunastu
Proroków
Mniejszych.
Jedna
z
2991
najkrótszych ksiąg biblijnych. Księga
pochodzi z połowy VII w. p.n.e. i ma
formę poematu. Jest wyrocznią przeciw
potężnej Asyrii, zapowiadającą upadek
ówczesnej stolicy tego państwa – Niniwy.]
– Náhum könyve [1. a Bibliában található
úgynevezett tizenkét kisprófétákhoz tartozó
könyv. A könyv felirata szerint, az elkosi
Náhum a szerző. Elkost nem tudták
azonosítani. Teljes neve Nahumjah jelentése
Jahve megvigasztal. Mivel a könyv egyetlen
nagy témát ölel fel , Ninive pusztulását
(612), Asszíria fénykorától egészen bukásáig
lehetséges
az
az
időszak,
amikor
tevékenykedett a próféta, feltehetően
Jeruzsálemben. Ma két helyen is tisztelik
sírját, Ninivétől északra a 16. századtól
kezdve el Kus vagy al Kus településen (mai
nevén Mosul), míg mások úgy gondolják
Kaparnahumban (Kapar nahum, ami Náhum
falvát jelentene) ott is lelkesen mutogatják
sírját. 2. Ez a rövid prófétai könyv
megjövendöli
Asszíria
fővárosának,
Ninivének bukását és lerombolását. Kr. e.
663 és 612 közt keletkezett. Felosztása: 1.
Isten nagysága és fensége (1); 2. Ninive
bukásának és pusztulásának részletes költői
leírása (2-3).]
Księga Hioba [Hi], Księga Joba [Job]
[dydaktyczny poemat stanowiący jedną z
ksiąg Biblii hebrajskiej. Umieszczana jest
między księgą Estery a Psalmami.] – Jób
könyve (rövidítve: Jób) [a szentirás egyik
legnevezetesebb könyve. Tanköltemény, amely az
Isten igazságos világuralmának kérdésével
foglalkozik. Bevezetésében egy Jób nevü istenfélő
férfiunak sorsa van leirva, akit a sátán áskálódása
folytán nagy csapások sujtanak. Vagyona tökre
megy, gyermekei elvesznek, ő maga pedig
utálatos betegségbe esik. Ezután Jóbot három
barátja meglátogatja, kiknek beszédei Jób
feleleteivel a könyv legnagyobb részét foglalja el.
Elifáz, Zsófár és Bildád, Jób barátai, azt akarják
bizonyítani, hogy Jób sorsát megérdemelte, mig
Jób elkeseredve zugolódik a gondviselés ellen és
ártatlannak állítja magát. E beszédek után még
egy Elihu nevü ifju inté Jóbot hosszas beszédben
megadásra, végre Isten maga szólal meg s Jóbnak
sorsát jobbra fordítja. - A könyv magyarázata
annyi nehézségbe ütközik, hogy még tanulsága
iránti is eltérők a nézetek. Némelyek Elihu
beszédeiben (32-37) látják a kültő igazi nézetét,
amely szerint az igaznak szenvedései oktató és
tisztító hatással vannak reá. Mások az Elihu
beszédeit későbbi toldalékoknak tekintik és az Ur
beszédeiben keresik a tanulságot, amely abban áll,
hogy az isten rendelései kifürkészhetetlenek. A
könyv keletkezésének idejére nézve eltérők a
vélemények.
A
hagyomány
Mózesnek
tulajdonítja. Bizonyos, hogy az izraelita
hagyományban a könyv megiratása előtt is volt
egy Jób nevü jámbor férfiuról szóló monda. Ujabb
-
Wersja 01 01 2017.
irók szerint a könyv a II. templom első
századaiban keletkezett.]
Księga Hioba [Hi], Księga Joba [Job] –
dydaktyczny poemat stanowiący jedną z ksiąg
Biblii hebrajskiej. Umieszczana jest między
księgą Estery a Psalmami. Księga zawiera 42
rozdziały pisane oryginalną formą języka
hebrajskiego,
różnie
datowaną.
Tradycja
przypisuje autorstwo Mojżeszowi. Treścią tej
księgi jest opis cierpienia sprawiedliwego Hioba
(‫איוב‬, Ijow) i jego dyskusji z przyjaciółmi, do
której włącza się sam Bóg. W istocie autor
porusza dwie ważne kwestie:
 Dlaczego niewinni cierpią?
 Dlaczego Bóg pozwala, by na ziemi istniało
zło?
Księga Hioba to księga dydaktyczna, inaczej
mądrościowa. Powstała ona w V-III w.p.n.e. po
zburzeniu Jerozolimy i po okresie niewoli
babilońskiej. Hioba można uważać za prefigurację
Chrystusa. Prefiguracja to zjawisko, zdarzenie,
fakt, osoba zawierająca cechy czegoś, co nastąpiło
później i będące jednocześnie pewnego rodzaju
zapowiedzią tego. Hiob był wiernym i
sprawiedliwym czcicielem Boga. Chociaż został
skazany na ciężką próbę (utracił majątek, dzieci i
zachorował na trąd) nie stracił wiary w Bożą
sprawiedliwość. Jest on symbolem cierpienia
niezawinionego.
Przyjaciele
Hioba
przy
spotykających go nieszczęściach radzili mu, aby
uznał swoją winę, gdyż sądzili, że tragedie które
go dotknęły są karą za grzechy. Hiob jednak był
przekonany o swojej prawości i bronił jej
odważnie.
Hiob
wierzył
w
istnienie
Sprawiedliwego. Dyskutował z nim, pytał
dlaczego te dramaty spotkały właśnie jego,
lamentował nad sensem swojego życia, ale
pozostał wierny Bogu. Jest on przykładem
archetypu człowieka ciężko doświadczonego
przez los.
Autorem jednego z przekładów Księgi Hioba na
język polski jest Czesław Miłosz. We wstępie
tego tłumaczenia ks. Józef Sadzik pisze, że dramat
Hioba polega na napięciu, którego jak się wydaje
nie można pokonać, bo z jednej strony
przekonanie o własnej prawości, a z drugiej
świadomość, że to Bóg sprawiedliwy go
doświadcza.
Księga Hioba stanowi opis obrazu świata
starożytnych Hebrajczyków. Opisy ziemi,
zwierząt i ptaków w ich naturalnym środowisku
odznaczają się dużą dokładnością - (Hi 26,7)
gdzie czytamy, iż Bóg „ziemiÎę zawiesza na
niczym”.
A Biblia egyik protokanonikus ószövetségi irata, a
zsidó bölcsességi irodalom kiemelkedő alkotása,
amely legkésőbb Kr.e. 5. és 3. század között
keletkezett. Címét a könyvben szereplő Jóbról
kapta, aki egy istenfélő igaz emberként
boldogságban és gazdagságban él, de váratlanul és
vétlenül balsors tör rá: élete válságba kerül. Ezzel
a történettel a mű azokra a kérdésekre keresi a
választ, hogy miért szenved az igaz, és miért él jól
a bűnös, honnan ered a sok baj, szenvedés és
2992
nyomorúság a földön, van-e ezeknek célja és
lényege, és összeegyeztethető-e a rossz és az
igazságtalanság egy jóságos és igazságos Isten
létével? A zsidó fogság utáni korban keletkezett
Jób-könyv nem elméleti eszmefuttatásokkal,
hanem egy drámai elbeszélés keretében, a
türelmes, Istenhez szenvedéseiben is kitartóan
hűséges Jób élettörténetébe ágyazottan próbál
választ adni erre.
Jób könyve szerzője és keletkezési ideje
ismeretlen; sok tudós úgy véli, hogy a salamoni
korból
származik;
alapgondolata:
Isten
igazságossága
az
emberekkel
való
bánásmódjában. Felosztása:
1. előszó vagy bevezetés (1-2);
2. Jób panasza (3);
3. Jóbnak
három
barátjával
folytatott
beszélgetése (4-31);
4. Elihu (5) beszéde (32-37);
5. Isten szava (38-41);
6. Jób meghajlik Isten szava előtt, és
helyreállíttatik (42).
księga hipoteczna – jelzálogkönyv
księga honorowa – díszalbum
księga inwentarzowa – leltárkönyv
Księga Izajasza [Iz] – Ézsaiás könyve
Księga Izajasza [Iz] – księga prorocka Starego
Testamentu, przypisywana prorokowi Izajaszowi.
Współcześnie spotyka się dwa główne poglądy na
autorstwo księgi Izajasza – jeden, tradycyjny,
przypisuje autorstwo całej księgi Izajaszowi (w
VIII wieku p.n.e.), natomiast drugi wyróżnia
trzech redaktorów księgi:
 Proto-Izajasz
(rozdziały 1-39, nazywane
"Księgą gróźb") wypowiada mowy przeciw
Judzie, Jerozolimie oraz innym narodom –
zwłaszcza Asyrii. Najstarsze fragmenty są
datowane na VIII wiek p.n.e., ale ostatecznie
zostały
zredagowane
i
połączone
z
fragmentami apokaliptycznymi w VI lub V
wieku p.n.e.
 Deutero-Izajasz (rozdziały 40-55, nazywane
"Księgą pocieszenia") zapowiada wyzwolenie z
niewoli babilońskiej, datowany na połowę V
wieku p.n.e.
 Trito-Izajasz (rozdziały 56-66, nazywane
"Księgą triumfu") ma charakter mesjański,
opisuje przyszłą chwałę Jerozolimy; datowany
na koniec V wieku p.n.e.
Mimo teorii wielu autorów (podzielanej przez
część biblistów) język i styl księgi jest
stosunkowo jednolity oraz zachowane jest
najważniejsze przesłanie, jakim jest nadejście
posłanego od Boga Sługi Pańskiego, który
wyratuje naród izraelski z opresji.
A bibliai Ézsaiás könyve fő alakja, akit
hagyományosan a könyv szerzőjének gondolnak.
Több mint négy évtizeden keresztül hirdette az
igét és az utódokra rendkívül nagy hatást
gyakorolt. Azt hirdette, hogy a világ Istené és
Isten el fogja pusztítani, ezért az embereknek
vissza kell fordulniuk Isten felé. Megjövendölte a
-
Wersja 01 01 2017.
megváltást és a végítéletet is. Jézus a názáreti
zsinagógában Izaiás tekercséből olvasott fel és az
Újszövetségben gyakran idézik. Az 1947-ben
megtalált, Krisztus előtt keletkezett holt-tengeri
tekercsek közt megtalálták a teljes Izaiás-könyvet
is, amely nem mutatott lényeges eltéréseket a
későbbi másolatokban fennmaradt szöveghez
képest. A könyv felosztása:
1. bevezetés (1);
2. próféciák Jeruzsálemről (2-5);
3. a templomi látomás (6);
4. az Immánuelről szóló rész (7-12);
5. próféciák az idegen népek ellen (13-23);
6. ítélet és eljövendő áldások meghirdetése (2435);
7. történelmi események Ezékiás király életéből
(36-39);
8. vigasztalások könyve (40-66).
Księga Jeremiasza (‫ י מהָ מְירִי‬Yirməyāhū) [Jr lub
Jer] [księga zaliczana do ksiąg prorockich
Starego Testamentu. Jej autorstwo
przypisuje się tradycyjnie Jeremiaszowi,
datując przy tym wiek jej spisania na VI
wiek p.n.e.. Pierwotnie została spisana w
języku hebrajskim na terenie dawnej Judy
i Egiptu. Opisuje dzieje związane z
Jeremiaszem oraz orędzie, które przekazał
mu Bóg Jahwe.] – Jeremiás könyve [1. az
Ószövetség egyik protokanonikus prófétai
könyve. A hagyomány szerint Báruk
gyűjtötte össze Jeremiás szavait. A 4-es
számú quamráni barlangban találtak Jeremiás
könyvéből való részleteket. 2. Szerzője
Jeremiás (1) próféta. Írnokának, Báruknak
(1) diktálta könyvét (36); görög fordítása
(Septuaginta)
mintegy
nyolcadrésszel
kevesebb szöveget ad vissza, mint a héber
eredeti;
feljegyzései
nem
időrendi
sorrendben következnek.]
Współcześnie księga ta jest w Biblii podzielona
na 52 rozdziały. Alternatywnie można ją podzielić
na 23 odrębne części składające się na 5 "ksiąg".
1. Wstęp, rozdz. 1.
2. Opis występków i grzechów Izraelitów,
składający się z siedmiu części: (1.) rozdz. 2;
(2.) rozdz. 3-6; (3.) rozdz. 7-10; (4.) rozdz. 1113; (5.) rozdz. 14 do rozdz. 17:18; (6.) rozdz.
17:19 do rozdz. 20; (7.) rozdz. 21-24.
3. Wypowiedzi przeciw okolicznym narodom, w
dwóch częściach: (1.) rozdz. 46-49; (2.) rozdz.
25.; oraz epizody związane z dziejami
Jeremiasza i jego prorokowaniem: (1.) rozdz.
26; (2). rozdz. 27; (3.) rozdz. 28, 29.
4. Dwie części opisujące nadzieję na nadejście
lepszych czasów dla Izraela: (1.) rozdz. 30, 31;
(2.) rozdz. 32, 33; oraz opis wydarzeń z życia
Jeremiasza w trzech częściach: (1.) rozdz. 34:17; (2.) rozdz. 34:8-22; (3.) rozdz. 5.
5. Zakończenie w dwóch częściach: (1.) rozdz. 36;
(2.) 45.
2993
W Egipcie Jeremiasz najprawdopodobniej dopisał
trzy części: (1.) rozdz. 37-39; (2.) 40-43 oraz (3.)
rozdz. 44.
Rozdziały 50 i 51 zawierają wypowiedzi przeciw
Babilonowi, a ostatni rozdział, 52, jest opisem
zburzenia Jerozolimy i uprowadzenia Żydów do
niewoli babilońskiej.
Powyższy dość skomplikowany podział księgi
Jeremiasza wynika z braku chronologii w jej
spisaniu. Obejmuje ona przy tym okres ok. 30 lat,
występują w niej liczne powtórzenia. Nie jest
wiadome kiedy ani w jakich okolicznościach
księga ta została ostatecznie skompletowana w
znanej nam dzisiaj formie.
Główne proroctwa mesjańskie w księdze
Jeremiasza znajdują się w następujących
fragmentach: 23:1-8; 31:31-40 oraz 33:14-26.
1. Jeremiás jövendölése a királyság ellen (125):
1. a próféta elhívása (1);
2. vádbeszédek és intések (2-20);
3. későbbi jövendölések (21-25).
2. Jeremiás életének eseményei (26-45):
1. templomi beszéde és elfogatása (26);
2. Bábel igája (27-29);
3. vigasztalás könyve (30-33);
4. Jeremiás személyes sorsa Jeruzsálem
eleste előtt (34-36);
5. Jeremiás Jeruzsálem ostroma és eleste
alatt (37-39);
6. Jeremiás utolsó évei (40-45).
3. Jeremiás jövendölései idegen népek ellen;
Egyiptom, Filisztea, Moáb, Ammon,
Edom, Damaszkusz, Kédár, Házor, Elám,
Babilon (46-51).
4. Függelék: Jeruzsálem eleste, és az ezzel
kapcsolatos események (52).
Księga Jonasza [jest jedną z ksiąg prorockich
Starego
Testamentu.
Imię
Jonasz
(hebr.ִ‫ינ‬, Jonáh) znaczy 'gołąb'. Prorok
ten był synem Amittaja z Gat-Chefer w
Galilei, na terytorium Zebulona. Jonasz
prorokował około roku 844 p.n.e., kiedy to
władcę w Izraelu objął Jeroboam II.] –
Jónás könyve (héberül ‫ יָנֹוי ֶספֵר‬Széfer Jóná Galamb) [1. egyike a Biblia prófétai
könyveinek, mind a zsidó, mind a keresztény
kánonban a Kispróféták közé tartozik. Az
egyik leginkább ismert bibliai történet, hála
számtalan,
zömmel
humoros,
illetve
gyermekek
körében
népszerű
feldolgozásának. Az Isten elhívása elől
menekülő, majd saját igaza érdekében még
Istennel is perbe szálló próféta története. Az
egyetlen prófétai könyv, melyben nem a
próféciák állnak a középpontban, hanem a
próféta, Jóná ben-Amittaj (‫)יֵתִאֲא־ןֶּי יָנֹוי‬
magatartása. A zsidó vallásban, Isten
-
Wersja 01 01 2017.
megbocsátó kegyelmének bemutatása miatt
ez
a
Jóm
kippur
haftárája,
a
kereszténységben krisztológiai jelentősége
van. A könyv négy rövid, logikailag jól
elkülönülő fejezetből áll. Számozási eltérés:
a héber eredeti az 1:17-et a 2:1-nek veszi, így
a héberben a 2. fejezet 10 helyett 11 versből
áll. 2. Ez a prófétai könyv meg akarja
mutatni, hogy Isten üdvakarata nem
korlátozódik Izráelre, hanem a pogányokra is
kiterjed; a pogánymisszióról szóló nagy mű
ez (4,11). Noha a könyvet az ún. kis próféták
közé sorolják, csak nagyon kevés próféciát
tartalmaz.]
Felosztása:
1. Jónás megbizatása, engedetlensége és
büntetése (1);
2. Jónás szabadulása (2);
3. Jónás bűnbánatra szóló felhívása; Ninive
megtér és így elkerüli Isten ítéletét (3);
4. Isten igazolja kegyelmes magatartását
Jónás előtt (4).
Księga Jozuego [jest bogata w historię. Zawiera
opis przejścia przez Jordan, zdobycie
Ziemi Obiecanej, jej podział między
dwanaście pokoleń, obrzezanie tych, co
narodzili się podczas wędrówki na
puszczy, w czasie której nie dokonywano
obrzezki,
jedzenie
z płodów nie
przygotowanych, kiedy manna ustala.
Obrzezki dokonano w Gilgal; tam pozbyto
się hańby egipskiej
(symbolicznie:
pozbycie się świeckiego i rozpoczęcie życia
duchowego). Zaczęto obchodzić święto
Paschy, co jest typiczne dla doznawania
radości
zbawienia
i
spoistości
z
wierzącymi. Jak wspomniano, manna chleb duchowy, żyto na puszczy, ustała;
podobnie po opuszczeniu ziemi, nie już
Biblii, ani Ewangelii, ale życie w obecności
Pana w chwale. W czasie wyruszenia na
zdobycie Jerycha ukazał się Jozuemu Mąż
z wydobytym mieczem, którym był
Chrystus wódz samego Boga. Aby z Nim
rozmawiać, Jozue musi zdjąć obuwie,
podobnie jak kiedyś Mojżesz na puszczy
przed
otrzymaniem
zadania
wyprowadzenia Izraela z Egiptu. Jerycho
jest typem potęgi tego świata, twierdzy
rządzonej przez szatana, którą zdobyć
można wiarą w sposób podany przez
Boga. Przypadek z Achanem wskazuje na
złe skutki nieposłuszeństwa wobec Boga.
Rachab symbolizuje człowieka, który
mimo życia cielesnego poznaje misję
narodu duchowego, przyłącza się do niego
i współpracuje z nim.] – JÓZSUÉ
KÖNYVE [Az ÓSZ történeti könyvei közé
tartozik. Elmondja, hogy Józsué (1), Mózes
utóda hogyan foglalta el Kánaán (2) földjét,
ahogy azt Isten neki megígérte (Józs 1,1;
24,31);
szerzője
nincs
megnevezve;
keletkezési ideje ismeretlen, valószínűleg
azonban Kr. e. 1200 előtt írták. Felosztása: 1.
Kánaán elfoglalása (1-12); 2. a föld
felosztása az egyes törzsek közt (13-22); 3.
Józsué búcsúbeszéde (22-24).]
2994
JÓZSUE KÖNYVE, Józs: protokanonikus
ószövetségi történeti könyv. - I. Elnevezése. A
héb. kánonban Jehosua, a korábbi próf-k első
kv-e, nevét a főszereplő Józsuéról vették. A
LXX: Iészusz Naüé, 'Józsue Nun fia', a Vg:
Liber Iosue, ezt vették át a nemzeti fordítások. II. Keletkezése. Korábban többen magának
Józsuénak tulajdonították; így a Talmud (Baba
batra), némelyek az egyhatyák közül és néhány
későbbi szerző a Sir 46,1-re hivatkozva (a héb.
szövegben ez a hely azonban mást jelent), a Józs
5,1 és 5,6 használta többes szám első személyű
alakkal érvelve (az első helyen a maszoréták 3.
személyű alakot olvasnak, a 2. helyen viszont
bárki más is élhetett a többes szám első személyű
alakkal), valamint a 24,26 alapján, de ez aligha
vonatkoztatható jogosan Józsuéra, inkább
kiegészítés „az Úr törvénykönyvé”-hez, vagyis a
Pentateuchushoz, főleg a MTörv-höz (vö. 28,61;
29,20; 30,10; 31,26; Józs 1,8). Ugyanakkor a
Józsue
haláláról
(24,29-33),
a
Lais
meghódításáról (Bír 18,27) és a Jair sátortáboráról
(Józs 13,30; vö. Bír 10,4) szóló rész, az ismételten
előforduló és bizonyos időbeli távolságot
feltételező „mind a mai napig” kitétel, valamint a
feldolgozott anyag heterogén és nemegyszer
szembeötlően mesterségesen rendezett volta
amellett tanúskodik, hogy JÓZSUE KÖNYVE
mai formája későbbi keletű. Azután, hogy sor
került a források szétválasztására, sok szerző arra
az álláspontra helyezkedett, hogy Mózes 5 kv-e
közül 4 JÓZSUE KÖNYV-ében is felfedezhető,
ezért a Pentateuchus és JÓZSUE KÖNYVE egy
egészet alkot; így A. Geddes (1737-1812) nyomán
külön néven, Hexateuchusnak nevezték. Ezzel a
felfogással M. Noth szakított végérvényesen; ő
JÓZSUE KÖNYVében egy nagy tört. mű részét
látja, mely a MTörv-vel kezdődik és a 2Kir végéig
tart, s nem sokkal Kr. u. 562 u. keletkezett (vö.
25,27); olyan szerző állította össze, akit teljesen
áthatott a deuteronomikus törv. szelleme, ezért
Izr. egész tört-ét is ennek fényénél ítélte meg. Az
az anyag, melyet a deuteronomikus szerző
JÓZSUE KÖNYVéhez felhasznált, etiológiai
beszámolókból,
mondákból,
földr.
nevek
jegyzékeiből és olyan régi elb-ekből tevődött
össze, melyek a szichemi szövetség hagyományait
őrizték. Az etiológiai elb-eket Noth szerint Kr. e.
900 k. egységes egésszé olvasztották össze.
Egyrészt: Józs 6,26-ból kikövetkeztethető, hogy a
szerző még nem tudott semmit arról, hogy Acháb
idejében Jerikót újra felépítették (1Kir 16,34),
Józs 11,10-15 tanúsítja, hogy még elevenen éltek
az emlékezetben a később Salamon által újra
felépített Hacor romjai; másrészt: a szerző előtt
szemmel láthatóan teljesen ismeretlen volt az a
-
Wersja 01 01 2017.
tény, hogy a 10. sz-ig Aiban izr-k is laktak; végül:
11,16 (a hegyvidék Júda hegyvidékét jelenti,
szemben Izr. hegyvidékével, vö. a később
betoldott verssel: 11,21) júdeai szemmel nézve
megosztottnak mutatja a választott népet. A földr.
fejezetben a határok leírása Noth szerint korábbi
időből való, mint a dávidi birod., Júda városainak
jegyzéke viszont Jozija korából való, ez utóbbi
keltezést azonban többen (R. de Vaux, W. F.
Albright és Bright) túl késeinek tartják. é végső
formába öntésének idejét Noth a babiloni fogság
idejére teszi.
Księga Judyty [Jd] (heb. ‫י יידּו־ית‬, arab. ‫) ي هودي ت‬
[jedna z ksiąg biblijnych wchodząca w
skład katolickiego i prawosławnego
kanonu Starego Testamentu, zaliczana do
ksiąg
deuterokanonicznych.
Przez
Kościoły protestanckie uważana jest za
apokryficzną. W Septuagincie i jej
przekładach na inne języki, znajduje się
bezpośrednio po Księdze Tobiasza.] –
Judit könyve [a katolikus Biblia egyik
deuterokanonikus könyve. A héber és
protestáns Bibliából kimaradt. Görög
nyelven maradt fenn. A Kumránban talált
írások között azonban megtalálták a héber
nyelvű Judit könyvének részleteit is.]
księga kasowa – pénztárkönyv
Księga Kapłańska [Kpł], Trzecia Księga
Mojżeszowa [3 Mojż], (hebr. ‫ויקרא‬
(Wajikra) ["zawołał" - od pierwszych słów
księgi, gr. Λευιτικόν Leuitikon z
Septuaginty, w nawiązaniu do Lewitów)
to trzecia księga Pisma Św. (przed nią jest
Księga Wyjścia) i Pięcioksięgu, a tym
samym Starego Testamentu. Nazwa księgi
pochodzi od jej głównego tematu, czyli
opisu obrzędów i zachowań związanych z
oddawaniem czci Jahwe, prawa oraz
opisu ofiar za grzechy. Wydarzeń opisano
w Księdze Kapłańskiej bardzo mało.
Jednymi z najważniejszych słów Księgi
Kapłańskiej są wielokrotnie powtarzane
słowa Bądźcie świętymi, bo Ja jestem
święty!. Z tego też powodu rozdziały 17-26
wyodrębnia się jako tzw. Kodeks
Świętości.] – (héb.–lat.) Leviticus; Leviták
könyve v. Mózes harmadik könyve
[Ószövetségi protokanonikus könyv. Mózes
harmadik könyve a protestáns kánonban,
Leviták könyvének nevezik a katolikusok
Leviticus, (Leutikon, a Vulgátában), és a
héber írás szerint a könyv kezdőszaváról
nevezték el, "és kiáltotta" Wayyiqra. Bár a
törvénykezés Mózes idejére nyúlik vissza,
azonban a könyv végleges formája a babiloni
fogságból visszatérés után kapta meg.]
Księga Koheleta [Koh], Księga Eklezjastesa
[Ekl], Księga Kaznodziei Salomona [Kazn]
[księga należąca do pism dydaktycznych
2995
Starego Testamentu (w Biblii Hebrajskiej
zaliczana do ketuvim - pisarze). Kohelet
(po gr. Ekklesiastes) - to nazwa urzędu
osoby uprawnionej do przemawiania
podczas zebrań. Autor podaje się za syna
króla Dawida, a pewne informacje
wskazują na osobę króla Salomona - co
jednak stanowi prawdopodobnie fikcję
literacką. Datowanie księgi nie jest pewne;
tematyka i styl wskazują na III w. p.n.e..
Księga zawiera świadectwo zainteresowań
filozoficznych oraz eschatologicznych
starożytnych Izraelitów.] – A Prédikátor
könyve (lat. Ecclesiastes; héberül: ‫ק ֹ ֶהלֶת‬
Qó`helet; jiddis: ‫ קהלת‬Kojhelesz). (héberül:
Kohelet = „a gyülekezetben beszélő”). [„Mi
haszna az embernek minden fáradozásából,
amit magára vállal a nap alatt?” (1,3) Mi az
ember életének az értelme és van-e
egyáltalán valamilyen célja? Hogyan kell az
embernek elrendeznie az életét a világban,
hogy megelégedett és boldog legyen? Ezeket
a nagy jelentőségű világnézeti kérdéseket
boncolgatja a legkorábban az i. e. 3.
században keletkezett könyv.]
księga kontowa – számlakönyv
księga magazynowa – raktárkönyv
Księga Mądrośi [Mądrość Salomona, gr. księga
Starego Testamentu napisana pod pseud.
króla Salomona] – a Bölcsek könyve;
Salamon bölcsességei
księga metrykalna; księga metryczna [księga
zawierająca akta stanu cywilnego] –
anyakönyv [a Tridenti Zsinat (16. sz.) által
elrendelt és a történelmi egyházak által is
vezetett keresztelési, konfirmációi, esküvői,
ki- és betérési, halotti lap és sorszámmal
ellátott könyvek]
Księga Micheasza [jest jedną z ksiąg prorockich
Starego Testamentu. W samej księdze
Micheasza bardzo mało powiedziano o jej
pisarzu. Micheasz oznacza Któż jest jak
Jahwe. Prorok ten działał za panowania
Jotama, Achaza i Ezechiasza (740-687
p.n.e.), żył więc współcześnie z prorokami
Izajaszem i Ozeaszem. Nie wiadomo, jak
długo pełnił swoją służbę, ale trwała ona
najwyżej 60 lat. Proroctwa o zagładzie
Samarii musiał ogłosić jeszcze przed
zburzeniem tego miasta w roku 722 p.n.e.,
a całą księgę ukończył zapewne przed
upływem rządów Ezechiasza. Prorok
Micheasz pochodził ze wsi Moreszet,
leżącej w regionie Szefeli. O jego
znajomości życia świadczą przykłady,
jakich używał do uwypuklenia istotnych
szczegółów swoich wypowiedzi. Wśród
biblistów zachodzi zgoda, że autorem
-
Wersja 01 01 2017.
głównej części rozdz. 1–3 (bez 2,12n) jest
Micheasz, natomiast autorstwo pozostałej
części, a zwłaszcza zapowiedzi przyszłej
szczęśliwości, jest kwestią sporną.] –
MIKEÁS KÖNYVE [Az ún, kis próféták
egyike, kb. Kr. e. 730 körül élt;
megjövendölte Samária pusztulását, amely
Kr. e. 722-ben be is következett; de sokat
beszél Jeruzsálem bűneiről is Ezékiás (1)
idejében, Kr. e. 700 körül. Felosztása: 1.
Jeruzsálem és Samária pusztulásának
megjövendölése (1-3); 2. végül áldás
következik Sionra (4,1-8); 3. támadás és
szabadulás Dávid nemzetségéből való
uralkodó által (4,9-5,15); 4. fenyegető beszéd
a nép ellen bűnei miatt (6,1-7,6); 5. végül jön
a segítség Istentől (7,7-20).]
Księga Nehemiasza [jedna z ksiąg Pisma
Świętego zawarta w Starym Testamencie.
Pierwotnie księga ta wraz z Księgą
Ezdrasza stanowiła jedną całość zwaną
Księgą Ezdrasza. Później Żydzi podzielili
ją na księgi 1 i 2 Ezdrasza, a jeszcze
później Księga 2 Ezdrasza stała się znana
jako Księga Nehemiasza. Wydarzenia
wspomniane w jej początkowej części
dzieli od ostatnich wydarzeń opisanych w
Księdze Ezdrasza mniej więcej 12-letnia
przerwa.
Sprawozdanie
Księgi
Nehemiasza zaczyna się, zatem u schyłku
roku 456, a kończy po roku 443 p.n.e..
Opisuje historię powrotu z wygnania do
Jerozolimy trzeciej grupy Żydów pod
wodzą wielkiego przywódcy, Nehemiasza.
Nehemiasz został wybrany pierwszym
gubernatorem Jerozolimy i zainicjował
odbudowę murów miasta. Jego reformy
religijne pokrywały się z dziełem
Ezdrasza.
Księga
Nehemiasza
harmonizuje z resztą Biblii. Wielokrotnie
nawiązuje do Prawa, wypowiadając się na
między innymi na temat małżeństw z
cudzoziemcami (porównaj Powt. Pr. 7:3 i
Neh 10:30), pożyczek (Kapł. 25:35-38;
Powt. Pr. 31:10-13 i Neh. 8:14-18).
Ponadto księga ta określa początek
spełnienia się proroctwa Daniela, że
Jerozolima będzie odbudowana (Dan.
9:25).] – Nehémiás könyve [1. az
Ószövetség egyik könyve a Bibliában. Egy
emlékirat, mely a Jeruzsálem újjáépítésének
és történéseit jegyzi fel körülbelül Kr. e. 450ig. A szerző bemutatkozik Hakalja fiaként, és
rögtön elkezdi beszámolóját, hogyan kapott
hírt Jeruzsálem romjairól, és vette
szívügyének Jeruzsálem sorsát. A fogságban
élő igazi hazafi, és sokat imádkozó Nehémiás
sohasem látta Jeruzsálemet. I. Artakhsaszjá
perzsa király (I. Artaxerxész) királynál volt
2996
pohárnok.
Sirák
fia könyvében is
megemlékeznek róla, mint Jeruzsálem
újjáépítőjéről.
Makkabeusok
második
könyvében meg arról olvashatunk, hogy ő
volt, aki számos könyvet összegyűjtve
könyvtárat alapított. II. Kurus perzsa király
ugyan rendeletet adott ki Kr. e. 536-ban a
jeruzsálemi
templom
újjáépítésére.
Nehémiás kieszközölte, hogy újjáépítse
Jeruzsálemet. Kr. e. 445 március 14-én
megkapta a rendeletet, és elindult hazájába.
Esdrás és Nehémiás a fogságból visszatért
nép megújítói, úttörői. Számadás Jeruzsálem
és a nép megújulásáról. Nehémiás Isten
küldetésének látja Jeruzsálem újjáépítését,
vallásos küldetésében számot ad a könyvben
a külső és belső ellenségeskedésekről,
nehézségekről. A várost mégis sikerül
felépíteni romjaiból. A könyv teológiai
példa, hogy Isten az alázatos szívűeket
felmagasztalja. 2. Lezárja az ÓSZ-i bibliai
kor történetét; szorosan kapcsolódik Ezsdrás
könyvéhez, a régi zsidó besorolás
közvetlenül hozzá kapcsolta; Nehémiás (3)
helytartó korának történetéről és reformjairól
szól (Kr. e. 444-420). Felosztása: 1.
Nehémiás visszatérése Jeruzsálembe (1-2); 2.
minden
ellenállás
ellenére
felépítik
Jeruzsálem falait (3-6); 3. az első zsidó
hazatérők családfáinak ismertetése (7); 4. a
szövetség megújítása és megpecsételése (810); 5. Jeruzsálem lakói és azok nemzetségi
táblázata (11,1-12,26); 6. Jeruzsálem új
falainak felszentelése (12,27-47); 7. utolsó
reformok (13).]
Księga Ozeasza [jedna z ksiąg Pisma Świętego
stanowi część ksiąg prorockich Starego
stanowiła
część
Księgi
Dwunastu
Proroków Mniejszych. Doświadczenia
miłości i cierpienia, gdy żona opuściła
Ozeasza dla innego mężczyzny, stały się
dla niego inspiracją do wyrażenia w tej
księdze miłości Boga do Izraela i Jego
smutku z powodu odrzucenia tej miłości
przez ludzi. Część 1: Smutek Ozeasza z
powodu jego żony, oraz smutek Boga z
powodu Izraela 1-3 Żona i dzieci Ozeasza
1-2,1. Niewierny Izrael 2,2-23. Ozeasz
odzyskuje swoją żonę 3 . Część 2: Bóg
Jahwe kocha Izraela, ale będzie jego
sędzią 4-13. Epilog: Obietnica odnowy,
jeśli Izrael okaże skruchę 14. —
Wydarzenia z Księgi Ozeasza dzieją się
równolegle z początkową działalnością
Izajasza. Prorok Ozeasz pochodził z
Północnego Królestwa. Jego służba
rozpoczęła się w czasie panowania
ostatniego liczącego się króla Izraela,
-
Wersja 01 01 2017.
Jeroboama II, i trwała przez dwadzieścia
lat załamania świetności państwa, w
okresie panowania sześciu królów i
zdobycia stolicy Izraela, Samarii, przez
Asyryjczyków w 721 r. przed Chr.] –
Hóseás könyve a katolikus kánonban Ózeás
könyve, a protestánséban Hóseás próféta
könyvének nevezik. [1. Az első kispróféta
könyv a Bibliában. — Fiatalon kezdhette
prófétálását, és tekintve hogy több királyt is
megemlít idős kort érhetett meg. Feleségül
vesz egy asszonyt, Gomert, aki paráznává
válik, mástól is szül gyerekeket. Ezért a
próféta
elszomorodik,
a
fájdalmak
prófétájának is nevezik. Második gyermeket
"nem szeretiknek" a harmadik gyereket "nem
népemnek" nevezi. — A házasság jelkép lesz
a próféta számára, Izrael hűtlen, és
házasságtörő módon megcsalja Istent. A
próféta panaszkodik a papok és királyok,
Izrael vezetői ellen, akik az istentiszteletben
és a vezetésben visszaélnek hatalmukkal. Az
eltévelyedett nép pedig Baalokat és
Astartéknak hódol. Isten viszont épp azokat
veszi el a hűtlen jegyestől, amivel a
szövetséget felbontotta, a jólétet és hatalmat.
Ezeket azért veszi el, hogy visszavezesse
népét a pusztában kötött szövetséghez, ahhoz
a szerelemhez, amelyet a jegyes érez az első
napokban ahogy szereti hitvesét. 2.
Könyvének felosztása: 1. Hóseás házassága
és annak következményei (1-3); 2. a papok
elnézőek a nép törvénynélküliségével és
istentelenségével szemben (4); 3. Izráel bűne
elnyeri a büntetését, ha meg nem tér (5); 4.
Izráel vétke mélyen gyökerezik, bűnbánatot
azonban csak félszívvel gyakorol (6); 5.
belső pusztulás és külső hanyatlás (7); 6.
közel az ítélet (8); 7. fenyegető
szerencsétlenség (9); 8. Izráel vétke és
büntetése (10); 9. Isten mindezek ellenére
szeretettel indul népe keresésére (11); 10.
felhívás a megtérésre, a helyreállítás ígérete
(12-14).]
księga pamiątkowa – vendégkönyv, emlékkönyv
księga pocztowa – postakönyv
księga podatkowa – adókönyv
księga pokładowa [zob. dziennik pokładowy] –
hajónapló
Księga Powtórzonego Prawa [Pwt], Piąta Księga
Mojżeszowa [5 Mojż] zamyka Torę, jest
piątą księgą Starego Testamentu i Biblii. –
Mózes ötödik könyve; A TÖRVÉNY
SUMMÁJA
księga przychodów i rozchodów – bevételek és
kiadások könyve
Księga Psalmów, Psalmy [nazwa ta pochodzi z
grec. psalmos i oznacza utwór poetycki
2997
przy akompaniamencie harfy, albo innego
instrumentu
strunowego.
Większość
psalmów pochodzi od Dawida. Napisane
zostały około 1000 lat przed Chrystusem.
Głównym tematem jest chwalenie Boga,
dlatego księga ta w hebr. nosiła nazwę
Sefar Tehillim, co znaczy Księga Pochwał.
Autorstwo 73 psalmów przypisuje się
Dawidowi. Dwanaście psalmów (50 i 7383) pochodzi od Asafa; dwa (72, 127) od
Salomona, jeden od Mojżesza (90), jeden
od Etana (89), 12 od synów Koracha,
rodziny lewickich śpiewaków (42-49, 84,
84, 87, 88). W psalmach tych dużo jest
proroctwa. Psalmy 22 i 69 z dokładnością
przepowiadają cierpienia Pana; psalmy 2,
21, 72 przedstawaiją Pana jako króla; w
50, 97, 98 Jego drugie przyjście; w
krótkim 110 widać podobieństwo między
Chrystusem a kapłanem Melchisedekiem.
W Nowym Testamencie jest 186 cytatów
Psalmów. Psalmy, które dotyczą głównie
Chrystusa,
nazywamy
Psalmami
Mesjańskimi. Do tych należą: 2, 8, 23, 16,
24, 40, 45, 68, 69, 72, 102, 110, 118.
Potwierdza to sam Pan w Łuk. 24;44.
Psalmy te przedstawiają cierpienia ludzi,
ale że są tak podobne do cierpień Pana,
wcielone zostały do Pisma Świętego dla
opisania śmierci i cierpień Pańskich.] –
ZSOLTÁROK KÖNYVE [Héber neve azt
jelenti: dicséretek, amelyet a görög
"psalmoi" szó ad vissza: "húros hangszer
kíséretével énekelt dalok"; a Biblia
legterjedelmesebb könyve, 150 zsoltárral. A
szerző neve legtöbbször a feliratban jelenik
meg: Mózes (90); Dávid (3-9; 11-32; 34-41;
51-65; 68-70; 86; 101; 103; 108-110; 112;
122; 124; 131-133; 138-145); Salamon (72;
127); Asáf (50; 73-83); Kóré fiai (42-49; 8485; 87-88); Hémán (88); Etán (89). Számos
zsoltárfelirat hébernyelvű zenei utasítást
tartalmaz, közülük némelyek régi dallamra
utalnak, mások zenei rendelkezések; néhány
ma
már
megfejthetetlen.
A héber
zsoltároskönyv öt könyvre oszlik: 1. (1-41);
2. (42-72); 3. (73-89); 4. (90-106); 5. (107150); minden egyes zsoltár a héber költészet
művészi formáját mutatja, amely elsősorban
nem a rímekben, hanem a gondolatok és
mondatok paralelizmusában (lásd ott)
jelentkezik; a legtöbb erőteljesen lírai, és
alkalmas az éneklésre.]
księga rachunkowa – számlakönyv
Księga Rodzaju [Rdz], Pierwsza Księga
Mojżeszowa [1 Mojż] (hebr. ‫תישאָב‬
Bereszit (od pierwszych słów Na początku),
gr. Γένεσις Genesis) [1. pierwsza księga
Biblii, należąca do Starego Testamentu,
-
Wersja 01 01 2017.
zaliczana do Pięcioksięgu (Tory); 2.
początkowa księga Starego Testamentu i
Pięcioksięgu opowiadająca o stworzeniu
świata i człowieka] – Mózes első könyve
vagy a Teremtés könyve (a Genezis) [egy
protokanonikus ószövetségi könyv, a
Pentateuchus - avagy a Héber Bibliában a
Tóra - első könyve.]
Księga Rut [Rt] [jedna z ksiąg biblijnych
wchodząca w skład Starego Testamentu.
Składa się z 4 rozdziałów (85 wersetów).
Opisuje wydarzenia z epoki sędziów. W
Septuagincie i jej przekładach znajduje się
bezpośrednio po Księdze Sędziów,
ponieważ fabuła obu tych ksiąg rozgrywa
się mniej więcej w tym samym okresie.] –
Rúth könyve (héberül ‫ רדת אי ל־גֶּת‬Megillat
Rúth - Rúth tekercse) [a Héber Biblia
harmadik részének (Ketuvim - Iratok)
második egységébe, az Öt tekercs közé
tartozik, a keresztény kánonban történeti
alapon kapott elhelyezést, ezért a Bírák
könyve után szerepel. A könyv a moábita
Rúth és anyósa, Naomi történetét beszéli el
Moábból való visszatérésükön keresztül Rúth
férjhezmeneteléig,
illetve
fiának
megszületéséig,
majd
Dávid
király
nemzetségtáblájával zárul.
A könyv,
rövidsége ellenére is (4 fejezet) fontos helyet
foglal el mind a zsidó, mind a keresztény
hagyományban. 2. A bírák korában
lejátszódott, látszólag jelentéktelen eseményt
mond el: a moábita Ruthnak, Krisztus és
Dávid ősanyjának a történetét. Először
Mahlonhoz, a Betlehemből (1) való Elimélek
és Naómi fiához ment feleségül (Ruth 1,1-4);
mikor férje meghalt, anyósával együtt
visszatért annak hazájába, Betlehembe (1,7),
ahol férjhez ment Boázhoz, Elimélek egyik
közeli rokonához (2,20-23), miután a még
közelebbi, erre illetékes rokon nem volt
hajlandó a sógorházasság törvényét betölteni
(4,6.13).]
Księga Samuela [Pierwsza Księga Samuela i
Druga Księga Samuela] – SÁMUEL KÉT
KÖNYVE; Sámuel két könyve (héberül
‫ ליאדאֶש‬S(e)múél, jiddisül ‫ שאואש‬Smuel) [1. a
Biblia első részében, az Ószövetségben
található. Az eredeti héber gyűjteményekben
még egy könyvet alkottak, a Septuagintában
azonban Királyságok első és második
könyve néven kettéválasztották azokat. Ezt a
felosztást a XVI. században a héber nyelvű
kiadások is átvették, de megtartották az
eredeti címben Sámuel nevét. A két könyv
témája az az időszak Izrael életében, amely a
királyság megalapításától Dávid király
haláláig tartott. 2. Két történeti könyv az
2998
ÓSZ-ben, Izráel régi története híres
alakjának nevét viseli; eredetileg egy könyv
volt, csak a Septuaginta osztotta két részre; a
szerző nevét nem említik a könyvek, a zsidó
hagyomány a szerzőséget mégis Sámuelnek
tulajdonítja, jóllehet a könyvek tudósítanak
Sámuel haláláról, és a halála után
bekövetkezett eseményekről is (1Sám 25,31;
2Sám); a királyság keletkezéséről számol be
Izráelben. Felosztása: 1. Sámuel mint bíró
(1Sám 1-7); 2. Saul (1) mint király (1Sám 82Sám 1); 3. Dávid mint király (2Sám 2-24).]
Księga Sędziów [Sdz] (hebr. ‫ם י יפְ־יש‬, Szofetim) [1.
to jedna z ksiąg biblijnych wchodząca w
skład Starego Testamentu. Opisuje okres
pomiędzy zajęciem ziemi Kanaan przez
Hebrajczyków pod wodzą Jozuego, a
czasami królów izraelskich (XII wiek
p.n.e.). 2. Pismo Święte nie podaje, kto jest
jej autorem, opisuje okres po śmierci
Jozuego (około 305 lat), kiedy Izrael
sądzony (rządzony) był przez sędziów,
ludzi wyznaczonych do tego zadania przez
Boga. W czasie tym widać wielkie
odszczepieństwo. Izraelici żenią się z
pogankami, uprawiają bałwochwalstwo.
Panuje ogólny bezład i nierząd; nie pytano
o wolę Boga, ale czyniono tak, jak się
każdemu podobało. Mówiono wtedy:
''Każdy czyni, co jest słuszne w jego
własnym mniemaniu''. Sami sędziowie
byli tak zniewieściali, że kobieta (Debora)
musiała spełniać rolę sędziego. Księga ta
podaje siedem poddaństw,
siedem
wyzwoleń i siedem odstępstw. Czasy te
przypominają wyznający kościół, który
stracił jedność podaną w I Kor. 12;12-13.
Nie wyniszczeni wrogowie stają się
najdotkliwszymi wrogami.] – A bírák
könyve
[‫םיִמְה יׁש‬
(Shophtim)
[1.
ótestamentumi kánoni irat, amely Izrael
népének történetére vonatkozólag közöl
adatokat a honfoglalást követő első
századokból. Az Ószövetség történeti
könyvei közé tartozik, nevét azok után a
férfiak után kapta, akik Józsué halálától
Sámuelig
(1)
kormányozták
Izráelt;
főfeladatuk újra meg újra az volt, hogy
Izráelt megszabadítsák az őt szorongató
ellenségektől; a könyvben nem találunk
világos utalást a szerzőre, sem a keletkezés
idejére. Mintegy 300 éves korszakot ölel át.
2. Az ÓSZ történeti könyvei közé tartozik,
nevét azok után a férfiak után kapta, akik
Józsué halálától Sámuelig (1) kormányozták
Izráelt; főfeladatuk újra meg újra az volt,
hogy Izráelt megszabadítsák az őt szorongató
ellenségektől; a könyvben nem találunk
világos utalást a szerzőre, sem a keletkezés
-
Wersja 01 01 2017.
idejére. Mintegy 300 éves korszakot ölel át.
Felosztása: 1. bevezetés (1,1-2,10); 2. főrész:
arról tudósít, hogy Izráel ismételten csődöt
mond, és az ellenség szorongatja, akiktől
egy-egy bíró szabadítja meg; összesen 13
bíró életét és munkáját ismerteti (2,1116,31); 3. függelék (17-21).]
Księga Sprawiedliwego, Księga Jaszara, Księga
Prawego – według Biblii – [zaginiona] [1.
księga, na którą powołał się Jozue w Joz
10:12-13, opisującą jak on wezwał słońce
i księżyc, by stanęły nieruchomo, dopóki
walczył z Amorytami oraz wspomnianą
również przez Samuela w 2 Sm 1:18-27,
gdzie przedstawiono pieśń żałobną Łuk,
opłakującą
Saula
i Jonatana.
Prawdopodobnie był to zbiór wierszy i
pieśni. 2. stara księga Izraelitów, która
widocznie zaginęła] – Jásár könyve [Józsué
könyvben sehol sincs megemlítve az író
neve. Kétség nélkül a könyv bizonyos
részeit Józsué írta (24,26). Jásár könyve –
apokrif irat - forrásképpen szolgált a tizedik
rész egyes verseinél. A „mind e mai napig“
kifejezés (4,9; 5,9;7,26; stb.), mely egyes
helyeken a leírt események után található
utalás
lehet
a
könyv
keltezésére
vonatkozólag. Az események időpontja
továbbra is a tudósok vitatárgyát képezi, s az
archeológiai
leletek
különféle
értelmezésekhez vezethetnek. Józsué könyve
10. rész 12. Akkor szóla Józsué az Úrnak
azon a napon, a melyen odavetette az Úr az
Emoreust Izráel fiai elé; ezt mondotta vala
pedig Izráel szemei előtt: Állj meg nap,
Gibeonban, és hold az Ajalon völgyében! 13.
És megálla a nap, és vesztegle a hold is, a
míg bosszút álla a nép az ő ellenségein.
Avagy nincsen-é ez megírva a Jásár
könyvében? És megálla a nap az égnek
közepén és nem sietett lenyugodni majdnem
teljes egy napig.]
Księga Sofoniasza [jedna z ksiąg Pisma Świętego
znajdująca się wśród ksiąg prorockich
Starego
Testamentu.
W
kanonie
hebrajskim stanowiła część Księgi
Dwunastu
Proroków
Mniejszych.
Autorem jest Sofoniasz (hebr. ‫צפניה‬,
Sefenjah, Jahwe ochronił). Przesłaniem
księgi jest przypomnienie, że Bóg Jahwe
jest
sprawiedliwy
i
odróżni
sprawiedliwych od niesprawiedliwych.
Lecz najpierw, tak jak w każdym
widzeniu proroków Starego Testamentu,
nastąpi zagłada ziemi: "Dzień ów będzie
dniem gniewu, dniem ucisku i utrapienia,
dniem ruiny i spustoszenia". Jest to
zapowiedź
nastania
tzw.
"Dnia
Pańskiego". Zapowiedzi takie występują i
2999
w innych księgach prorockich Starego
Testamentu (Iz 24,10; Dn 9,26; Jl 2,1-11;
Am 5,18-20; Za 14,1-13; Ml 3,19-24).] –
SZOFONIÁS v. ZOFÓNIÁS, SZEFANIÁS
KÖNYVE
[1.
egy
protokanonikus
ószövetségi prófétai könyv, a kispróféták
sorában a kilencedik. A bevezető sor szerint
Szofoniás Jósiás király (Kr.e. 639-609)
idejében
tevékenykedett
Júdában.
Valószínűsíthető, hogy Jozija vallási
reformja (630) előtt tevékenykedett a
próféta, mert a király ebben az évben már
eltávolította a bálványokat. Felépítése: 1,1 A
könyv felirata 1,2-2,3 Fenyegető prófétai
mondások Júda és Jeruzsálem ellen 2,4-7.5
Fenyegető prófétai mondások a pogány
nemzetek ellen 3,1-8 Fenyegető prófétai
mondások Jeruzsálem ellen 3,9-20 Üdvösség
ígérete a nemzeteknek és Izraelnek. 2. Ún.
kis próféta, a zsidók 70 éves fogsága előtti
utolsó
próféta;
szidalmazta
korának
társadalmát a gonoszságáért; prófétai
munkálkodása Jósiás (1) király idejére esik
(Kr. e. 639-608). Felosztása: 1. ítélet Júda és
Jeruzsálem felett (1,1-2,3); 2. ítélet Filisztea,
Moáb, Ammon és Asszíria felett (2,4-15); 3.
ítélet Jeruzsálem felett (3,1-8); 4. az ítélet
hatása (3,9-13); 5. Izráel helyreállítása (3,1420).]
Księga św. Jakuba, Kodeks Kalikstyński (łac.
Codex Calixtinus) [iluminowany rękopis
powstały w XII wieku, poświęcony
kultowi św. Jakuba i pielgrzymowaniu do
Santiago de Compostela. Dzieło to bywa
nazywane "pierwszym przewodnikiem
turystycznym". Kodeks spisany jest po
łacinie, w XX wieku przetłumaczony na
język hiszpański, galicyjski, niemiecki i
angielski (1992). Pierwsze drukowane
wydanie Księgi św. Jakuba ukazało się w
1882 roku. Oryginał kodeksu znajdował
się w archiwum katedry w Santiago de
Compostela, skąd został skradziony
między 1 i 7 lipca 2011 roku. Księga nie
była ubezpieczona.] – Kallixtusz-kódex [A
Kallixtusz-kódexet
(latinul
Codex
Calixtinus, köznapi nevén Camino kódex)
Spanyolországban
Santiago
de
Compostelában
a
Szent
Jakabszékesegyházban őrzik. Az írat útmutató a
zarándokoknak, a Szent Jakab-út leírása,
próféciákat és Szent Jakab csodáinak leírását
tartalmazza.]
Księga Tobiasza [Tb], Księga Tobita [Tob]
[księga dydaktyczna, wchodząca w skład
katolickiego i prawosławnego kanonu
Starego Testamentu. Przez Kościoły
protestanckie uważana za apokryficzną,
gdyż nie należy do Biblii Hebrajskiej.
-
Wersja 01 01 2017.
Powstała najprawdopodobniej w II w.
p.n.e., jako jeden z midraszy, obok księgi
Judyty, Estery i Rut.] – Tóbiás könyve [Ez
a könyv egy Tóbit nevű, a Babiloni
fogságban élő istenfélő zsidó ember és
fiáról, Tóbiásról szól. A katolikus Biblia
egyik deuterokanonikus könyve. Tóbiás
könyve (a héber „Tobijah” – „Isten az én
Jóságom” szóból) régi zsidó irat. Az ősi
szövegek
nagyon
változatosak,
így
fordításaik sem egyeznek részleteikben.
Szent Jeromos, amikor a Vulgátát írta
előszavában megjegyzi, hogy "káld"
szövegből fordította latinra. A könyv négy
arámi és egy héber nyelvű töredékeit
nemrégiben Kumran környékén megtalálták
és ennek alapján Kr. e. 175 körülire teszik
keletkezése korát. Tóbiás hiteles történeti
magvát nem tudták megállapítani, létezett
vagy sem.]
księga towarowa – árukönyv
księga wieczysta – telekkönyv
Księga Wyjścia [1. Księga Wyjścia [Wj], Druga
Księga Mojżeszowa [2 Mojż], Exodus [Ex]
(hebr. ‫( שְות‬Szemot) - "imiona" - od
pierwszych słów księgi, gr. Εξοδος Exodos
z Septuaginty) to druga księga Pisma
Świętego. 2. druga księga Starego
Testamentu i Pięcioksięgu opisująca
wyjście Żydów z niewoli egipskiej] –
Mózes második könyve v. a Kivonulás
könyve (latinul: Exodus) [a Biblia (a héber
Bibliában a Tóra, ill. a keresztényeknél az
Ószövetség, és azon belül a Pentateuchus)
második könyve. A hagyomány Mózesnek
tulajdonítja.]
Księga Zachariasza a. Księga proroka
Zachariasza [jedna z ksiąg Pisma Świętego
znajdująca się wśród ksiąg prorockich
Starego
Testamentu.
W
kanonie
hebrajskim stanowiła
część Księgi
Dwunastu
Proroków
Mniejszych.
Wizjoner
Zachariasz
działał
obok
Aggeusza. Jego przesłanie przybiera
postać bardzo żywych, przykuwających
uwagę obrazów. Księga Zachariasza była
spisywana w latach 520-518 p.n.e. w
Jerozolimie. — Mała społeczność Żydów,
którzy powrócili do Jerozolimy, wyraźnie
miała poczucie nowego początku. Żyło się
im nadal trudno, ale przestrzegali
wskazań Bożych. Myśl Zachariasza
wychodzi od owego nowego początku i
przenosi się ku nowej erze, nie tylko dla
Jerozolimy, ale dla całego świata. Wraz z
proroctwami o nowej erze znajdujemy
także wiadomości o Mesjaszu, królu
miłości i sprawiedliwości, który zostanie
posłany przez Boga. Jako że Zachariasz
3000
podkreśla nadejście Mesjasza, cytaty z
jego księgi często znajdują się w Nowym
Testamencie.] – Zakariás könyve [1. a
Bibliában található úgynevezett tizenkét
kisprófétákhoz tartozó könyv. A Károlyi
Biblia 1590-ben jelent meg. A 207-es lapja
Zakariás próféta könyvével kezdődik. A
Zakariás
szó
azt
jelnti:
"Isten
megemlékezett". A korábbi próféta buzdító
beszédét folytatja, azt amit Aggeus próféta
elkezdett. Aggeus kortársa. Prófétálásának
időszaka 520 október illetve novemberétől
518 októbere közé esik. Berekiás fiának
mutatkozik be, aki viszont Iddo fia.
Feltételezések, elemzések szerint a 9-14-ig
tartó részt később fejezték be megírását. —
2. Szerzője a hasonló nevű (17) próféta; Isten
népének
rendeltetésével
foglalkozik.
Felosztása: 1. nyolc szimbolikus éjjeli
látomás (1-6); 2. jövendölések két év múlva,
intések és figyelmeztetések (7-8); 3. ítélet és
kegyelem, az Úr eljövendő napja (9-14).]
Część 1: Zaczyna się nowa era 1-8
 Wstęp, wezwanie Jahwe do nawrócenia się
1,1-6
 Osiem wizji i zagadnienia moralne 1,7-8,23
(wizje:
jeźdzcy,
rogi
i
czterech
rzemieślników, młodzieniec ze sznurem
mierniczym,
przebranie
arcykapłana
Jozuego w czyste szaty, świecznik i dwie
oliwki, latający zwój, dzban, cztery
rydwany)
Część 2: Izrael i narody 9-14
 Pierwsze przesłanie 9-11 (narody pod
panowaniem
Jahwe,
Król
Pokoju,
wyzwolenie przez Jahwe i powrót Izraela,
obraz pasterza)
 Drugie przesłanie 12-14 (ocalenie Jerozolimy
i nawrócenie ludu)
Első rész
 1.1 - 6. Felszólít megtérésre 520 október november
 1.7 - 6.15 Nyolc látomás 519 februárjában
 7.1 - 8.23 Böjtprédikáció. Az üdvösség
ígérete 519 decemberében
Második rész
 9 - 11 Az új föld, a Messiás, Izrael
megszabadulása és visszatérése az Úr
hűségéhez. A két pásztor. Deutro-Zakariás
könyv.
 12 - 14 Az Úr szava, a Messiás; és a
titokzatos
harc
az
utolsó
időkben
Jeruzsálemnál. Trito-Zakariás könyv.
księga zapisu – nyilvántartási könyv
księga zażaleń – panaszkönyv
Księga ziemiańska [Sejm czteroletni uchwalił w
r. 1791, aby komisje wojewódzkie i
powiatowe ułożyły dla każdego okręgu
-
Wersja 01 01 2017.
sejmikowego „księgę ziemiańską” z
abecadłowym spisem parafij, dóbr
ziemskich, ich właścicieli i ilości
opłaconego podatku. Każdy obywatel miał
mieć prawo do głosu tylko na podstawie
takiej księgi.] – (hist., daw.) földesúri könyv
(1791. évi birtokösszeírás)
księgi
[jedna z komór czterokomorowego
żołądka zwierząt przeżuwających] – a
kérődző állatok négyüregű gyomrának
egyike ürege
księgi handlowe – üzleti könyvek
księgi kabalistyczne – kabbalisztikus könyvek v.
irodalom
księgi kalkulacyjne – számviteli könyvek
księgi kanoniczne – kanonikus könyvek
księgi kontowe – számlakönyvek
Księgi Królewskie [1 Księga Królewska (1 Księga
Królów) – jedna z ksiąg biblijnych Starego
Testamentu (Pierwsza Księga Królewska
[1Krl], Pierwsza Księga Królów (hebr. ‫שיכשא‬
aicezrT eicnigautpeS w ,(‫א‬Księga
Królewska jest jedną z ksiąg historycznych
Starego Testamentu) i Druga Księga
Królewska [2 Krl], Druga Księga Królów, w
Septuagincie Czwarta Księga Królewska
jest kontynuacją sprawozdania z Księgi 1
Królów] – KIRÁLYOK KÉT KÖNYVE
[Nevét a négy évszázadon át uralkodó
izráelita királyokról kapta, Dávidtól (megh.
Kr. e. 940-ben) Joákinig (megh. Babilonban
Kr. e. 561-ben); Sámuel két könyvének a
folytatását képezik, amelyek Saul (1) és
Dávid uralkodásáról szólnak; ez a két könyv
eredetileg egy egységet képezett, csak az
ÓSZ görög fordításának, a Septuagintának
idejében osztották fel két részre; arról
tesznek bizonyságot, hogy Isten az igazakat
megjutalmazza, az istenteleneket pedig
megbünteti. Felosztásuk: 1. Salamon
uralkodása (1Kir 1-11); 2. Izráel és Júda
királyai (1Kir 12-2Kir 18); 3. Júda királyai a
babiloni fogságig (2Kir 18-25).]
Księgi Machabejskie [dwie księgi Starego
Testamentu opisujące powstanie Żydów
pod
wodzą
Machabeuszów]
–
Makkabeusok Könyve (első és második
könyv)
Księgi Mojżeszowe [zob. pięcioksiąg w zn. 1.] –
Mózes I-V. Könyve
księgi stanu cywilnego [zob. akta stanu
cywilnego] – anyakönyv
księgi sybilińskie [mit. gr.-rzym. księgi z
przepowiedniami Sybilli] – Szibilla
könyvek:
1.
görög
hexameterekben
szerkesztett jóslatok gyűjteménye, mely a
Szólón idejében élt és a trójai Gergiszben
3001
eltemetett
hellészpontuszi
szibillától
származott. 2. 12 kv-ből álló gör. szibillajóslatok. Kr. e. 2. sz.-Kr. u. 5. sz: alexandriai
zsidók és ker-ek írták.
księgi talmudowe – talmudi könyvek v. írások
księgi wieczyste, gruntowe, hipoteczne [Za
Kazimierza Wielkiego sprzedaże dóbr
odbywały się na piśmie przed królem,
zatem należy przypuszczać, że musiały już
być do jakichś stałych ksiąg wpisywane;
urzędowe rejestry ujawniające ogół praw
rzeczowych na nieruchomościach] –
örökösök, föld-, hitelkönyvek
księgarnia [instytucja lub sklep zajmująca się
sprzedażą książek, choć może prowadzić
również inne rodzaje wydawnictw, jak np.
czasopisma czy oprogramowanie] –
könyvesbolt, könyvkereskedés
Księgarnia Internetowa BookMaster.pl –
Internetes Könyvesbolt
Księgarnia językowa – nyelvi könyvesbolt
Księgarnia Książki dla młodzieży – ifjúsági
könyvesbolt
księgarnia literacka – irodalmi könyvesbolt
księgarnia nakładowa [to księgarnia zajmująca
się rozprowadzaniem książek wydanych
własnym nakładem] – kiadóvállalat
könyvkereskedése
Księgarnia Szkolna – Iskolai Könyvesbolt
księgarnia techniczna – műszaki könyvesbolt
księgarnia
uniwersytecka
–
egyetemi
könyvesbolt; jegyzetellátó
księgarnia
wysyłkowa
–
mozgókönyvtár,
vándorkönyvtár
księgarski, -a, -ie – könyv-; könyvkereskedelmi,
könyvkereskedői [Antykwariat Księgarski:
Könyvantikvárium]
księgarstwo
[działalność
polegająca
na
rozpowszechnianianiu książek zgodnie z
programem wydawniczym dzięki sieci
księgarń] – könyvkereskedelem
księgarz [1. pracownik księgarni; 2. daw.
wydawca książek] – könyvkereskedő,
könyvárus, könyves
-
Wersja 01 01 2017.
Księgi deuterokanoniczne (wtórnokanoniczne)
[termin używany w katolicyzmie i
prawosławiu na określenie tych spośród
ksiąg Pisma Świętego Starego Testamentu
funkcjonujących w kanonie tych wyznań,
których nie zawiera Biblia hebrajska.
Samo
określenie
deuterokanoniczne
nawiązuje
do
kwestionowania
kanoniczności tychże ksiąg w odróżnieniu
od ksiąg protokanonicznych, które uznaje
za natchnione zarówno judaizm, jak i całe
chrześcijaństwo.] – deuterokanonikus,
azaz másodkanonizált könyvek [azok az
ószövetségi iratok, amelyek a kanonizálási
mérlegelések eredményeként nem kerültek
bele a héber bibliába, míg a 4. századi
másodkanonizáció során belekerültek a
reformáció korát megelőző keresztény
bibliákba. Luther és általában a reformátorok
szerint,
az
ószövetségi
iratok
sugalmazottsági
megítélésénél
az
ószövetségi hagyományt megőrző zsidó
közösség döntését kell átvenni. Protestánsok
a másodkanonizált iratokat átminősítették
apokrif iratokká, és így azok nem kerültek
bele a protestáns Biblia ószövetségi részébe.
Ezen iratokat a katolikus és az ortodox
egyházak továbbra is a Biblia sugalmazott
könyveinek tartják, és a Tridenti zsinat
megerősítette ezen könyvek kanonikusságát.
A deuterokanonikus szó görög eredetű,
jelentése: a második kánonhoz tartozó. Az
elnevezés Sienai Sixtustól (1520-1569)
származik.]
księgosusz lub pomór bydła [1. choroba
wirusowa bydła, wywoływana przez wirus
księgosuszu z rodzaju morbillivirus
rodziny paramyxoviridae 2. wet. zakaźna
choroba
wirusowa
przewodu
pokarmowego przeżuwaczy (gł. bydła);
przebieg ostry; objawy: wysoka gorączka,
krwawa biegunka; śmiertelność do 95%;
w Polsce od 1921 nie występuje. 3. (łac.
Typhus bovum contagiosus) - jest to bardzo
zaraźliwa, przebiegajaca ostro choroba
wirusowa bydła i dziko żyjących
przeżuwaczy. Powoduje martwicę błon
śluzowych. W Polsce nie występuje od
końca I wojny światowej. Włoska nazwa
choroby peste bovine. 4. wirusowa choroba
zakaźna przewodu pokarmowego u
przeżuwaczy;
przybiera
charakter
groźnych epizootii, a nawet panzootii;
objawy:
biegunka,
zapalenie
błon
śluzowych
przewodu
pokarmowego,
gorączka; śmiertelność sięga nawet 100%;
leczenie polega na podawaniu surowicy,
zaś profilaktyka - na podawaniu
szczepionek ochronnych; znana od
3002
starożytności; opanowana na znacznym
obszarze Ziemi (Europa, Ameryka Płn.,
Australia); w Polsce nie występuje od
1921.] – takonykór [1. (malleus) az
egypatások (lovak, szamarak, öszvérek) ókor
óta ismert, mind heveny, mind idült alakban
gyakran előforduló betegsége, amely iránt a
húsevők és az emberek is fogékonyak. E
ragályos betegségre a gör-ök s róm-ak is
fölfigyeltek, később, ezt kétségbe vonva, az
„orrtakonykórt” és „bőrtakonykórt” is
egymástól független betegségeknek vélték. A
keresztesháborúkból hazatérő, fekélyes, mai
ismereteink szerint gyakran malleusban
beteg keresztes vitézeket orvosi vizsgálat
nélkül leprosoriumokba zárták. Hasonló
tünetei alapján gyakran összetévesztették a
malleust a szifilisszel, amelynek amerikai
eredetét ezen az alapon sokan tagadták, sőt
tagadják, és azt eu., „őshonos”, régtől jól
ismert betegségnek tekintik. A malleus - ma
már tudjuk - csontelváltozásai alapján is
könnyen összetéveszthető a szifilisszel. A
két betegség elkülönítését a kórszövettani és
bakteriológiai-immundiagnosztikai eljárások
tették lehetővé. - Hazánk lóállománya,
főként a katonaság és a posta lovai a 19. sz.
utolsó évtizedeiben megindított eradikációs
program megkezdése előtt igen fertőzött volt
malleussal: a 19/20. sz. fordulóján évente az
1700-at is elérte a takonykóros lovak száma.
A takonykór-bacilus fölfedezése, a betegség
fertőző eredetének bizonyítása óta csak
kivételes esetben betegített meg embert. Az
immundiagnosztikai
eljárások
alapján
bevezetett állategészségügyi intézkedésekkel
hazánk lóállományát sikerült a takonykórtól
mentessé tenni; annak behurcolásával
számolnunk kell, ezért tudnunk kell, hogy a
takonykórban
megbetegedett
ember
antibiotikumokkal gyógyítható. 2. (malleus
humidus), egypatások, főleg lovak fertőző
betegsége, melynek okozója a Löffler által
felfedezett
Bacillus
mallei.
A
T.
jellemzőkóros képletei mákszem-kölesnyi,
sárgás-fehér
tömött
göbök,
melyek
különbözőszövetekben
a
bacillusok
letelepedése helyén lobos folyamat útján
fejlődnek és amelyek rendszerint bővérü
udvartól környezvék. Későbben a göbök
nagyobbodásával azok ellágyulása, illetőleg
szétesése
jár,
minek
folytán
szabadfelületeken
(orrban,
légutakban)
csipkézett, kimart szélü és szalonnaszerü
alappal ellátott fekélyek, a szövetek
mélyében pedig (tüdőben, lépben, vesében,
májban, csontban, bőralatti szövetben) sűrü,
nyulós gennyel telt tályogok fejlődnek. A T.
rendszerint a nyirokerek útján terjed, miért is
-
Wersja 01 01 2017.
a szomszédos nyirokcsomók többnyire
szintén betegek; de nem ritkán a T. bacillusa
a vérpálya útján távoli szervekbe is jut és
azokban áttéti gócokat idéz elő.]
księgowa [kobieta zajmująca się księgami
rachunkowymi] – könyvelőnő (jestem
księgowym, księgową) [główna księgowa:
főkönyvelőnő]; bérelszámoló (nő)
księgować – könyvelni; könyvelést végezni
księguje na nasze dobro – a javunkra könyvelni
księguje
na wasze dobro – a ti javatokra
könyvelni
księgowanie – (księgowość) könyvelés
księgowanie lub kronikowanie (ang. journaling)
[to w informatyce termin związany z
konstrukcją baz danych oraz systemów
plików. Przy użyciu księgowania dane nie
są od razu zapisywane na dysk, tylko
zapisywane w swoistym dzienniku/kronice
(ang.
journal).
Dzięki
takiemu
mechanizmowi działania zmniejsza się
prawdopodobieństwo utraty danych: jeśli
utrata zasilania nastąpiła w trakcie zapisu
zapis
zostanie
dokończony
po
przywróceniu zasilania, jeśli przed stracimy tylko ostatnio naniesione
poprawki, a oryginalny plik pozostanie
nietknięty.
Specjalnym
przypadkiem
systemu plików z księgowaniem jest
księgowanie metadanych - nie księguje się
w tym wypadku właściwego zapisu danych
pliku. De facto księgowanie jest formą
realizacji zapisu transakcyjnego - jaki
zwykle oferowały transakcyjne bazy
danych (DB2, IMS, Oracle, RDB i inne),
czy serwery transakcyjne (TTS, CICS).] –
naplózó fájlrendszer [egy olyan fájlrendszer
amely naplózza a változásokat egy speciális
naplóba, (journal) (ami általában egy ciklikus
napló, egy direkt erre fentartott területen)
mielőtt
beírná
azokat
a
valódi
fájlrendszerbe.]
księgowanie bieżące – folyamatos könyvelés
księgowanie podwójne – kettős könyvelés
księgowość [1. prowadzenie ksiąg, w które
wpisuje się wpływy, wydatki, transakcje i
inne
zmiany
stanu
majątkowego
przedsiębiorstwa lub instytucji; 2. dział
biura,
przedsiębiorstwa,
instytucji,
którego zadaniem jest prowadzenie ksiąg
rachunkowych] – könyvelés, könyvvitel,
számlavitel; könyvelőség
księgowość analityczna – analitikus könyvelés
księgowość bankowa – banki könyvelés
księgowość finansowa – pénzügyi könyvelés
księgowość główna – központi (fő) könyvelés
księgowość gospodarcza – gazdasági könyvelés
3003
księgowość handlowa – kereskedelmi könyvvitel
księgowość internetowa – internetes könyvelés
księgowość inwestycyjna – beruházási könyvelés
księgowość kosztów – költségkönyvelés
księgowość magazynowa – raktárkönyvelés
księgowość maszynowa – gépkönyvelés
księgowość materiałowa – anyagkönyvelés
księgowość płac – bérszámfejtés
księgowość podwójna – kettős könyvvitel
księgowość
pojedyncza
[ewidencjonowanie
wybranych
składników
majątku
i
procesów gospodarczych, prowadzone w
postaci księgi przychodów i rozchodów] –
egyszerű (egyszeres) könyvvitel
księgowość przebitkowa – átíró könyvelés
księgowość przedsiębiorstwa – vállalati könyvelés
księgowość syntetyczna – szintetikus könyvelés
księgowość
uproszczona
–
egyszerű
(egyszerűsített) könyvvitel
księgowy, -a, -e [przymiotnik od: księga] –
könyvksięgowy
[pracownik
prowadzący
księgi
rachunkowe]
–
könyvelő
(jestem
księgowym)
księgowy główny – főkönyvelő
księgozbiór [zbiór książek, rękopisów, druków]
–
könyvtár,
könyvgyűjtemény,
könyvállomány
księgozbiór
podręczny
[zob.
biblioteka
podręczna] – kézikönyvtár; szabadpolcos
könyvek
księgozbiór tematyczny – tematikus könyvtár
księgoznawca
–
bibliológus,
könyvész;
bibliológiával foglalkozó tudós
księgoznawczy, -a, -e – könyvtudományi,
bibliológiai
księgoznawstwo
[zob.
bibliologia]
–
könyvtudomány, bibliológia
księstewko, ksiąstewko [Śląskie Księstwo
(Księstewko)]
–
kis
hercegség
v.
fejedelemség (Sziléziai fejedelemség)
księstwo [1. państwo lub część państwa podległe
władzy księcia; 2. książę z żoną] – 1.
fejedelemség,
hercegség;
2.
hercegi
méltóság; 3. (książę z żoną) fejedelmi pár, a
hercegi pár; a hercegék
księstwo dzielnicowe – tartományi hercegség
Księstwo halicko-wołyńskie; Ruś HalickoWołyńska
lub
Ruś
HalickoWłodzimierska
(ukr.
ГалицькоВолинське князівство, łac. Regnum
Galiciae et Lodomeriae) [jedna z dzielnic
powstałych w wyniku rozpadu Rusi
Kijowskiej, z ośrodkami w Haliczu i
Włodzimierzu
Wołyńskim.
Miasta
-
Wersja 01 01 2017.
wchodzące w skład księstwa: Chełm,
Przemyśl, Zwenigród, Bełz i Lwów] Galícia
(nem tévesztendő
össze a
spanyolországi Galiciával) [A Galícia és
Lodoméria (latinul Galicia et Lodomeria)
nevet először a 13. században II. András
használta oklevelében. Ez Halics és
Vologyimir, azaz a mai ukrajnai Halics
(Галич)
és
Vologyimir-Volinszkij
(Володимир-Волинський) városok nevéből
származó latinosított alak. 2. közép-európai
történelmi régió, jelenleg Lengyelország és
Ukrajna között oszlik meg. Keleti felének
történelmi neve: Vörösoroszország. Galícia
és Lodoméria királyság vagy csak
egyszerűen Galícia volt Ausztria legnagyobb,
legnépesebb és legészakibb tartománya 1772
és 1918 között, Lemberg (Lwów, Lviv,
Lvov, magyarul: Ilyvó) fővárossal. Galíciát a
lengyel-litván nemzetközösség területeiből
alkották Lengyelország felosztása alkalmával
és ez az állapot egészen az Osztrák–Magyar
Monarchia felbomlásáig, az I. világháború
végéig tartott.]
księstwo udzielnie – fejedelemség
Księstwo Warszawskie [utworzone 1807 przez
Napoleona I na mocy pokoju tylżyckiego;
obejmowało ziemie polskie II i III zaboru
pruskiego (bez Gdańska i obwodu
białostockiego) oraz okręg nadnotecki i
ziemię chełmińską; pierwotnie pow. ok.
104 tys. km2, 2,6 mln mieszkańców; 1809
powiększone (do 155 tys. km2 i 4,3 mln
mieszkańców) o ziemie części zaboru
austr. na mocy pokoju w Schönbrunn;
monarchia konstytucyjna połączona unią
personalną z Królestwem Saksonii (na
tron powołano króla saskiego Fryderyka
Augusta); formalnie niepodległe (własny
sejm, rząd, wojsko, j. urzędowym był pol.,
a urzędy mogli sprawować tylko
obywatele Księstwa). Obszar K.W.
podzielono na departamenty (najpierw
sześć, po 1809 dziesięć). W zakresie
polityki
zewn.
podporządkowane
Napoleonowi I; istotną rolę odgrywała
armia pol. (rozbudowana w 1812 do 100
tys. żołnierzy) służąca w polityce
europejskiej Francji; znaczną rolę
odgrywał rezydujący w Warszawie
przedstawiciel francuski, który miał
prawo interpelacji. Stosunkowo małe i
pozbawione tradycyjnych rynków rolnych
K.W. przeżywało w całym okresie swego
istnienia poważne kłopoty gospodarcze,
spowodowane
także
koniecznością
utrzymania dużej armii. Podejmowano
próby
intensyfikacji
rolnictwa
i
rozwinięcia,
dzięki
polityce
protekcjonistycznej, przemysłu. System
napoleoński zmienił tradycyjne relacje
państwa i kościoła, przeobrażając je w
duchu laicyzacji życia publicznego;
zasługą K.W. jest reforma szkolnictwa
(powstanie
Dyrekcji
Edukacji
Narodowej). Po klęsce moskiewskiej
Napoleona I K.W. zajęły 1813 wojska ros.,
a 1815 zlikwidowano je na mocy decyzji
kongresu wiedeńskiego. Z 5/6 terytorium
utworzono Królestwo Polskie.] – Varsó
Nagyhercegség
A Varsói Nagyhercegség, 1807-1815
3004
A tilsiti béke (1807) hozza létre (102,7 ezer km2,
2,6 millió fő) a porosz szerzeményekből (kivéve a
Bialystoki körzetet). Perszonálunió révén (szász
király) a Rajnai Szövetség tagja. Danzig szabad
város lesz, francia helyőrséggel. Brandenburgot és
Pomerániát Kelet-Poroszországgal 30 km-es
korridor köti össze. A schönbrunni béke (1809) az
országot osztrák Nyugat-Galíciával (155,4 ezer
km2, 4.334 ezer) megnöveli, a Tarnopoli körzet
Oroszországé lesz.
księżak – (a varsói vajdaság v. loviczi hercegség
parasztjának neve)
Księżak [wieś w Polsce położona w
województwie mazowieckim, w powiecie
piaseczyńskim, w gminie Tarczyn] –
Księżak (lengyel falu)
księżna [1. kobieta sprawująca władzę książęcą;
2. żona
księcia;
3. członkini
arystokratycznego rodu mającego tytuł z
nadania] – hercegnő, fejedelemnő
księżna pani –
hercegnő, fejedelemnő
(megszólításnál)
-
Wersja 01 01 2017.
księżniczka [córka księcia] – hercegkisasszony;
királyisasszony; hercegnő
księżniczka czardasza – csárdáskirálynő
Księżniczka
Kapryśnica
–
szeszélyes
hercegkisasszony
księżowski, -ia, -ie; księży, -a, -e [przymiotnik
od: ksiądz] – papksiężulek, księżulo, księżulko, księżunio (ksiądz
rzymsko-katolicki)
[pobłażliwie
lub
lekceważąco
o
księdzu
rzymskokatolickim] – papocska, kispap
księży, -a, -e [przymiotnik od: ksiądz] – papi,
lelkészi, plébánosi
księży ubiór – papi ruha, reverenda
Księżyc [1. planeta krążąca dokoła naszej ziemi i
razem z nią biegnąca dokoła słońca; 2. ze
słów w I Moj. 1;3 sądzić można, że światło
(światłość) widziano znacznie wcześniej
niż jego źródło, bo o słońcu i księżycu,
jako światłach czytamy po pojawieniu się
lądów, wód i roślin w wierszu 14. Przed
ukazaniem się świateł jest mowa o dniach,
światłości, ciemności, wieczorach i
porankach. Symbolicznie wskazuje to na
to, że człowiek spostrzega najpierw
działanie światła fizycznego, zaś światło
duchowe i jego źródło (Boga) widzi
dopiero w następstwie przeżywanej wiary.
Księżyc wywierał wielki wpływ na
wierzenia ludzi. Niektórzy poganie
nazywali go ''Królową Niebios'', inni
''Wenus'', ''Asztarte''. Zanosili mu ofiary,
przed czym Stary Testament bardzo silnie
ostrzega. Jednak Izraelici odpadali od
Boga i wielbili słońce, księżyc i planety i
zanosili im ofiary.] – Hold (przy świetle
księżyca: holdfényben, holdvilágnál)
księżyc jaśnieje – a hold fénylik
księżyc ładnie świeci – szépen süt a hold
księżyc na nowiu – újhold
księżyc świeci – világít a hold
księżyc świeci jasno – fényesen világít a hold
księżyc w lisiej czapie – udvara van a holdnak
księżyc w nowiu – újhold
księżyc w pełni – telihold, holdtölte (pełna księżyc:
holdtölte)
3005
księżyc wschodzi – a hold felkel
księżyc wynurzył się zza chmur – a hold
előbukkan a felhők mögül
księżyc względem ziemi jest 14 razy mniejszy – a
hold a földhöz képest v. viszonyítva v. a
földnél 14-szer kisebb
księżyc zaciemniał – elsötétült a hold
księżycowy, -a, -e [przymiotnik od: księżyc] –
hold- ; holdbeli, holdvilágos
księżyna [pobłażliwie o księdzu] – szegény pap,
egyszerű (falusi) pap, jó öreg pap
ksiónc [ksiądz] – [Słowniczek języka śląskiego]
pap, lelkész; egyházi személy
KSU [polski zespół punkrockowy. Powstał w
1978 roku w Ustrzykach Dolnych.] – KSU
(1978-ban
alakult
lengyel
punkrock
együttes)
ksyleny (nazwa systematyczna: dimetylobenzen
wzór sumaryczny: C8H10) [organiczne
związki
chemiczne
węglowodory
aromatyczne stosowane głównie jako
wysokowrzące
rozpuszczalniki
organiczne] – xilol [A benzol háromféle
dimetil-származékát xiloloknak nevezzük. A
benzol homológjai. A három izomer neve: oxilol (orto-xilol), m-xilol (meta-xilol) és pxilol (para-xilol) A xilol mindhárom
izomerje megtalálható a kőszénkátrányban.
Ezek
a
benzolgyűrűhöz
kapcsolódó
metilcsoportok egymáshoz viszonyított
helyzetében
különböznek.
Kémiai
tulajdonságaik azonosak, csak néhány fizikai
állandójukban van különbség]
ksylofon [1. (harmonika słomiana, gigelyra)
instrument muzyczny z grupy idiofonów
uderzanych, składający się z szeregu
chromatycznie strojonych sztabek z
twardego drewna (wibratorów, od których
wielkości zależy wysokość dźwięku),
ułożonych w jednym lub więcej rzędach
na słomianych wałkach i uderzanych
drewnianymi pałeczkami. 2. perkusyjny
instrument muzyczny w postaci kilku
rzędów drewnianych płytek różnej
długości, w które uderza się drewnianymi
pałeczkami] – (gör.) xilofón; (zene)
fahasábokból hangsor szerint összeállított
hangszer; facimbalom; ősrégi ütőhangszer,
amelyen hangolt fapálcikákat faverőkkel
szólaltatnak meg [Kromatikusan hangolt,
hangsorba
állított
fapálcákból
álló
ütőhangszer, melyet két verővel szólaltatnak
meg. Ősi, ázsiai hangszer, pentaton
hangolásban.
Fémpálcás
változata
a
metallofon.]
-
Wersja 01 01 2017.
ksylofon
ksylofonowy, -a, -e [przymiotnik od: ksylofon] –
(gör.) xilofónksylograf [1. daw. książka powstała z kart
odbitych
jednostronnie
techniką
drzeworytniczą; 2. daw. drzeworytnik] –
(gör.) xilográfus; fametsző
ksylografia [daw.; zob. drzeworytnictwo] – (gör.)
xilográfia; fametszés; fametszet
ksylograficzny, -a, -e – xilográfiai; xilográfiaksylografować – fametszést végezni, fametszetet
készíteni
ksylol, ksylole (xilol) [rozpuszczalnik i paliwo
lotnicze, którego składnikiem są ksyleny] –
(vegytan) xilol (a vegyipar fontos
alapanyaga: oldószerként és összetevőként is
hasznosítják számos területen)
ksylolina – (vegytan) xilolin
ksylolit [1. zob. skałodrzew; 2. Płyty stosowane w
budownictwie formowane z cementu
Sorela (wynalezionego w roku 1867 przez
francuskiego inżyniera Sorela). Płyta
formowana jest z tlenku magnezowego i
stężonego roztworu chlorku magnezu z
dodatkiem
trocin
lub
zmielonych
wypełniaczy oraz pigmentu (np. ochry). Po
wyprasowaniu powstają płyty o ciężarze
właściwym około 1,55, odporne, używane
na okładziny, podłogi, schody itp.] –
(vegytan) xilolit
ksylolitowy, -a, -e – (vegytan) xilolitkształcenie [to zarówno proces nauczania jak i
uczenia się, czyli całość poczynań
umożliwiających jednostce uzyskanie
wiedzy
o
przyrodzie,
kulturze,
społeczeństwie, a także osiągnięcie
wszechstronnego rozwoju osobowości,
rozwijanie uzdolnień, zainteresowań,
ogólnej sprawności umysłowej i fizycznej]
– képzés, oktatás (iskolai); tanulás,
művelődés
kształcenie aktorów – színészképzés
kształcenie
formalne
(formal
education)
[Kształcenie w systemie instytucjonalnym,
którego wyróżnikiem jest nie tyle miejsce
(np. szkoła lub instytucja szkoląca), co
program
umożliwiający
zdobycie
uznawanych w danym systemie prawnym
kwalifikacji.
Źródło:
Słownik
terminologiczny dla szczegółowego opisu
3006
priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał
Ludzki] – formális képzés (ang. formal
education) [Formális képzés alatt azokat a
tanulási tevékenységeket értik, amelyek
intézményes keretek között, szervezett
formában valósulnak meg és oklevél,
szakképesítés megszerzésével zárulnak.]
kształcenie nieformalne (non-formal education)
[Kształcenie zamierzone (samodzielne
uczenie się) i niezamierzone (występujące
bezwiednie
w
sytuacjach
życia
codziennego, także w pracy poza
organizowanymi
tam
szkoleniami
formalnymi i pozaformalnymi). Źródło:
Słownik terminologiczny dla szczegółowego
opisu priorytetów Programu Operacyjnego
Kapitał Ludzki] – nem formális képzés (ang.
non-formal education) [1. a fiatalok és a
felnőttek iskolai rendszeren,
ill. a
felsőoktatási intézményrendszeren kívüli
képzése. 2. Más értelemben minden olyan
képzés, ami nem ad végzettséget, hanem a
szabad tanulás céljait valósítja meg.
Különbözik a formális képzéstől.]
kształcenie
ogólne
(general
education)
[Kształcenie ogólne – kształcenie mające
na zapewnić rozumienie przedmiotów lub
grup przedmiotów obejmujące programy
z orientacją ogólną, nieskupiające się na
określonej
specjalizacji.
Źródło:
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6
maja 2003 roku w sprawie Polskiej
Klasyfikacji Edukacji Zakres znaczeniowy
jest zbliżony do europejskiego.] – (ang.)
general education – általános képzés
kształcenie policealne (post-secondary nontertiary education)
[Kształcenie w
szkołach
policealnych
przygotowuje
uczniów
do
pracy
w
zawodach
robotniczych
lub
w
zawodach
i
specjalnościach wymagających średniego
wykształcenia. Czas trwania nauki zależy
od zawodu i jest zdefiniowany w
klasyfikacji
zawodów
szkolnictwa
zawodowego (od 1 roku do 2,5 lat).
Szkolnictwo
policealne
w
polskiej
kategoryzacji
zaliczane
jest
do
szkolnictwa
na
poziomie
ponadgimnazjalnym (średnim), natomiast
zgodnie z klasyfikacją ISCED – do
poziomu 4. Źródło: System edukacji w
Polsce, Eurydyce, 2007. Zakres znaczeniowy
jest zbliżony do europejskiego.] – (ang.)
post-secondary non-tertiary education –
érettségi utáni szakképzés v. posztszekunder,
nem felsőfokú képzés
kształcenie politechniczne – politechnikai v.
műszaki oktatás
-
Wersja 01 01 2017.
kształcenie pozaformalne (informal education)
[Kształcenie
instytucjonalne
i
sformalizowane
realizowane
poza
programami umożliwiającymi zdobycie
uznawanych w danym systemie prawnym
kwalifikacji (typowym przykładem są
szkolenia oparte na doświadczeniu firm,
korporacji, organizacji społecznych).
Źródło: Słownik terminologiczny dla
szczegółowego opisu priorytetów Programu
Operacyjnego Kapitał Ludzki] – informális
tanulás (ang. informal education) [Tanulásra,
tudásra ismeretek szerzésére és alkalmazására irányuló nem intézményi szervezeti
keretekben megvalósuló tevékenység. A
családban és kortárscsoportokban, valamint
infokommunikációs eszközök segítségével
egyéni módon is megvalósuló informális
tanulás a képességek alakításának, a
személyiségfejlődésnek
(szocializáció)
alapvető feltétele, eszköze. Jellemzője a
tanulásban
résztvevők
életkori
sajátosságainak, egyéni különbségeinek
differenciáltsága, a különböző információs
források igénybevétele, az élet különböző
színterein
szerzett
tapasztalatok
felhasználása. A résztvevők életkorát
tekintve az informális tanulás egyre fiatalabb
korban kezdődik és egyre idősebb korig tart.
Az
informális
tanulás
technikai
feltételrendszere
az
informatika
térhódításával, a szélessávú internet és mobil
hálózatokhoz való hozzáférés bővülésével
folyamatosan átalakul. A számítógép
segítségével megvalósuló egyéni tanulás
mellett egyre nagyobb szerepet kap a mobil
telekommunikációs eszközökkel, s a
vizualitás új technológiáival (vizualitás az
oktatásban) történő kognitív megismerés.]
kształcenie przedzawodowe
(pre-vocational
education)
[Okres
kształcenia
do
momentu
podjęcia
kształcenia
zawodowego. Obejmuje kształcenie w
ramach domu rodzinnego i przedszkola
oraz szkoły podstawowej i gimnazjum. Do
szczególnych
zadań
kształcenia
przedzawodowego
należy:
1)
wprowadzenie wstępne do świata pracy i
gospodarki; 2) przygotowanie do wyboru
zawodu. Źródło: Nowacki T., Leksykon
pedagogiki pracy, 2004. Definicja ISCED
odwołuje się do kształcenia formalnego
podając dodatkowo wskaźnik ilościowy (25%
treści programu musi mieć charakter
zawodowy lub techniczny). Definicja polska
traktuje zagadnienie znacznie szerzej,
odwołując się do wiedzy zdobywanej także
poza kształceniem formalnym.] – (nincs
hivatalos/egységesen
használt
magyar
3007
megfelelője) szakmai előkészítő képzés v.
előképzés
kształcenie techniczne (technical education)
[Kształcenie techniczne dzielimy na
kształcenie ogólnotechniczne i kształcenie
techniczno-zawodowe. Główne zadania
kształcenia technicznego polegają na
zaznajomieniu z podstawami wiedzy
technicznej i technologii i rozwijaniu
umiejętności, warunkujących prawidłowe
wykonywanie prac, zgodnie z kierunkiem
kształcenia zawodowego. Źródło: Nowacki
T., Leksykon pedagogiki pracy, 2004. Jest to
termin węższy niż kształcenie zawodowe.] –
(ang.) technical education; mûszaki oktatás
kształcenie uczuć – az érzelmek iskolája
kształcenie ustawiczne (continuing education)
[Kształcenie ustawiczne (Nairobi 1976) to
kompleks
procesów
oświatowych:
formalnych,
nieformalnych
i
incydentalnych, które niezależnie od
treści, poziomu i metod umożliwiają
uzupełnianie wykształcenia w formach
szkolnych i pozaszkolnych, dzięki czemu
osoby dorosłe rozwijają swoje zdolności,
wzbogacają
wiedzę,
udoskonalają
kwalifikacje zawodowe lub zdobywają
nowy zawód, zmieniają swoje postawy.
Źródło: Strategia rozwoju kształcenia
ustawicznego do roku 2010, MENiS,
dokument przyjęty przez Radę Ministrów w
dniu 8 lipca 2003 r. Obecnie powoli
odchodzi się od terminu” kształcenie
ustawiczne” na rzecz terminu „uczenie się
przez całe życie”.] – folyamatos oktatás,
képzés; továbbképzés (ang. continuing
education)
kształcenie uzupełniające – továbbképzés
kształcenie wyższe (tertiary education/ higher
education) [Kształcenie wyższe odbywa się
w kolegiach (kolegiach nauczycielskich,
nauczycielskich kolegiach języków obcych
oraz kolegiach pracowników służb
społecznych; poziom ISCED 5B), szkołach
wyższych (ISCED 5A i ISCED 6) oraz w
jednostkach
naukowo
badawczych
(ISCED 6). Studia wyższe obejmują studia
pierwszego
stopnia
(licencjackie),
drugiego stopnia (magisterskie) oraz
jednolite studia magisterskie. Kolegia
nauczycielskie, nauczycielskie kolegia
języków
obcych
oraz
kolegia
pracowników służb społecznych są
zaliczane
do
systemu
szkolnictwa
wyższego
na
potrzeby
porównań
międzynarodowych, ale nie są uznawane
za część systemu szkolnictwa wyższego w
świetle legislacji krajowej (Ustawa z dnia
-
Wersja 01 01 2017.
7 września 1991 r. o systemie oświaty).
Źródło: System edukacji w Polsce, Eurydice,
2007] – felsõoktatás (ang. higher education,
tertiary education)
kształcenie zawodowe (vocational education)
[Kształcenie
zawodowe
obejmuje
kształcenie przedzawodowe, właściwe
kształcenie do zawodu i wszelkie formy
dokształcania i doskonaleni zawodowego.
Można,
więc
określić
kształcenie
zawodowe
jako
ogół
celowo
organizowanych czynności i procesów
umożliwiających
przygotowanie
do
zawodu, w tym i orientację zawodową, a w
szczególności,
przygotowanie
do
określonej pracy zawodowej w określonej
gałęzi gospodarki i na określonym
stanowisku pracy. Źródło: Nowacki T.,
Leksykon pedagogiki pracy, 2004] szakoktatás (ang. vocational education);
szakképzés
kształcenie się – önképzés
kształceniowe kursy radiowe – rádiós szak- v.
átképzőtanfolyamok
kształceniowy, -a, -e [przymiotnik od:
kształcenie]
–
kiképző-,
képzéssel
kapcsolatos
kształcić [1. przekazywać komuś wiedzę,
umiejętności; 2. czynić starania, aby ktoś
zdobywał wiedzę, rozwijał umiejętności;
3. rozwijać cechy charakteru] – (uczyć,
edukować) képezni, tanítani, taníttatni,
oktatni, iskoláztatni, művelni, nevelni;
kiművelni; alakítani, formálni
kształcić dzieci – gyermekeket nevelni v. oktatni
kształcić kogo w rzemiośle – mesterségben v.
iparágban kiképezni vkit
kształcić korpus ochotników – önkéntes csapatot
alakítani
kształcić w określonej dziedzinie – szakosítani
kształcić się [1. przyswajać sobie wiedzę,
rozwijać swoje umiejętności; 2. być
kształconym] – képezni magát, művelődni,
tanulni
kształcik – alakocska, idomocska
kształt [1. zewnętrzny wygląd przedmiotu;
2. budowa czegoś] – alak, forma, idom;
testalkat, idom
kształt aerodynamiczny, kształt opływowy [1.
opływowy
kształt
przedmiotu
zmniejszający
opór
ośrodka,
np.
powietrza lub wody, podczas ruchu tego
przedmiotu; 2. kształt przedmiotu, który
zapewnia mu jak najmniejszy opór
ośrodka podczas ruchu przedmiotu] –
aerodinamikus alak v. forma
kształt ciała – figura
kształt cylindryczny – hengeralak
kształt fali – hullámforma
kształt geoidalny – geoid alak
kształt kanciasty – szögletes alak
3008
kształt rowka – barázdaalak
kształt sierpowy – sarlóalak
kształt ziemi – a Föld alakja (geoid)
kształtnie – formásan, jó alakúan, szép termetűen
kształtność – formásság, jó alakúság, szép termet
kształtny, -a, -e [1. mający ładny kształt;
2. mający ładną figurę] – formás, jó alakú,
szép termetű
kształtna – (kobieta) teltkarcsú
kształtować [1. nadawać określony kształt
rzeczom materialnym; 2. wpływać na coś
w celu osiągnięcia określonego efektu] –
formálni, alakítani, képezni, idomítani,
alkotni, alakítani, összeállítani
kształtować środowisko naturalne – természeti
környezetet alakítani
kształtować umysł – az eszét pallérozza v. képezi
kształtować się [1. o rzeczach: przyjmować
określony
kształt,
wygląd;
2. o
abstraktach: przybierać określoną formę;
3. osiągać pewną liczbę, pewien poziom] –
alakulni, kialakulni; formálódni, képződni,
idomulni; kiforrni
kształtowanie – alakítás, formálás, idomítás,
kiképzés
kształtowanie wizerunku firmy (kat.: marketing)
– PR Public Relations (külső kapcsolatok)
kształtowanie [transfer pojedynczych splotów
lub grup splotów w celu osiągnięcia
zwężonego kształtu dzianinowego wyrobu
w zgodności z wymaganym wycięciem.
-
Wersja 01 01 2017.
Stosowany bezpośrednio na maszynie w
kształtowaniu wyrobów odpasowanych.] –
idomozás [Kötött lap szélességének növelése
(szaporítás) ill. csökkentése (fogyasztás) a
lap hossza mentén, annak érdekében, hogy a
lap végső alakja minél jobban megközelítse a
szabásminta által előírt formát. Szélső tűk
üzembe helyezésével (szaporítás) ill. üzemen
kívül helyezésével (fogyasztás), szemek
ledobásával vagy átakasztásával végzik. Ha a
kívánt formát úgy sikerül előállítani, hogy
utólagos szabásra nincs szükség és a kelme
szélei épek (nem fejtődnek, szegést nem
igényelnek), "teljes idomozásról" (idegen
szóval: fully fashion - ejtsd: fulifesn)
beszélünk.]
kształtowanie cen – áralakítás, árképzés
kształtowanie majtek [Zastosowanie specjalnie
wzmocnionych elementów w miejscu
brzucha i pośladków w majtkach, po to by
osiągnąć pożądany kształt ciała.] –
alakformáló nadrág [A has és az ülep
formájának javítására szolgáló alsónemű,
amelynek rendszerint megerősített eleje van.
Készülhet rövid vagy száras kivitelben, az
utóbbi esetben a szárhossz a comb
háromnegyedét fedi.]
kształtowanie majtek
kształtowanie się – formálódás, alakulás
kształtowanie się cen – áralakulás
kształtownik [wyrób walcowany o znacznej
długości i różnym kształcie przekroju
poprzecznego, stosowany jako element
konstrukcyjny] – alak, szelvény
kształty [budowa ciała ludzkiego] – emberi test
felépítése, alak
kszałty i cechy – formák és tulajdonságok
kształty posągu – szoborszerű alak v. idomok v.
formák
Kszyk, bekas kszyk (Gallinago gallinago) [1. ptak
z rodziny bekasowatych. Osiąga 25-27 cm
długości. Występuje w północnej części
strefy klimatu umiarkowanego Eurazji i
Ameryki
Północnej.
Zamieszkuje
różnorodne słodkowodne i nadmorskie
mokradła i rozlewiska; 2. ptak łowny o
jasnobrązowym upierzeniu i długim,
cienkim dziobie; 3. ptak łowny z rodziny
siewek] – mocsári szalonka
-
-
Kis sárszalonka (Lymnocryptes minimus)
Sárszalonka (Gallinago gallinago) Vonuló,
védett madár, március és november között
figyelhető meg az ország területén belül. A
hosszú előrenyúló csőr röptében is feltűnő.
Ha felriasztják jellegzetes hangot ad és
cikázó vonalban repül.
Nagy sárszalonka (Gallinago media)
3009
kszyk: sárszalonka
kto [1. zaimek wprowadzający pytanie, np. Kto
tam jest? 2. zaimek przyłączający pytanie
zależne do wypowiedzenia nadrzędnego,
np. Nie wiem, kto przyszedł. 3. zaimek
przyłączający wypowiedzenie podrzędne
do
składnika
wypowiedzenia
nadrzędnego, np. Zapytaj o to kogoś, kto
się na tym zna. 4. zaimek komunikujący o
dowolności osoby należącej do pewnego
zbioru o danej cesze, np. Kto zda egzamin,
zostanie przyjęty. 5. zaimek reprezentujący
dowolną osobę, do której odnosi się
przedstawiona charakterystyka, np. Nie
znosił, gdy kto zaglądał mu w karty.] – ki?
kicsoda? (jest tam kto?: van ott valaki?); ki,
aki
kto? co? – ki, kicsoda?; mi?
kto akompaniuje? – ki kísér?
kto bądź – akárki, bárki
kto będzie Pierwszą Twarzą Unii? – ki lesz az
Európai Unió első arca?, ki legyen „Európa
arca”?
kto by pomyślał a. przypuszczał! – ki hitte volna!
kto by się spodziewał? – ki hinné?, ki gondolta v.
hitte volna?
kto ci to powiedzał? – ki mondta ezt neked?
kto chce czytać tę polską książkę? – ki akarja
elolvasni ezt a lengyel könyvet?
kto chce, niech wierzy, ja nie wierzę – hiszi a
piszi
kto chce psa uderzyć kija znajdze – (közm.) [aki
meg akarja verni a kutyát, botot is talál
hozzá] aki igazán akar vmit, meg is találja a
módját; aki verni akar, könnyen talál botot
kto dożyje, zobaczy – aki megéri, meglátja
-
Wersja 01 01 2017.
kto dwa zające goni, żadnego nie złapie; kto dwu
zająców goni, żadnego nie uchwyci –
(közm.) (ki két nyulat hajszol, egyet sem fog
meg) ki sokat markol, keveset fog
kto dyryguje? – ki vezényel?
kto dziś gra? – ki játszik ma?
kto gra? – ki játszik?
kto gra główną rolę? – ki játssza a főszerepet?
kto idzie? – ki jön?, ki az?
kto ilustrował tę książkę? – ki illusztrálta ezt a
könyvet?
kto inny – másvalaki
kto inny nie zrobiłby tego – ezt más v. másvalaki
nem tette volna meg
kto jest (naczelnym) redaktorem tej gazety? – ki
a főszerkesztője ennek az újságnak?
kto jest Amerikaniem (Anglikiem)? – ki amerikai
(angol)?
kto jest autorem scenariusza? – ki írta a
forgatókönyvet?
kto jest autorem tej sztuki? – ki a szerzője ennek
a darabnak?
kto jest reżyserem filmu? – ki rendezte a filmet?
kto jest reżyserem tego filmu? – ki a film
rendezője?
kto jest reżyserem tej sztuki? – ki a darab
rendezője?
kto jest sprawcą? – ki a tettes?
kto jest ta piękna zwodzicielka? – ki ez a csábító
szépség?
kto jest teraz zajęnty? – ki elfoglalt most?
kto jest tutaj? – ki van itt?
kto jest wesoły? – ki vidám?
kto kaszy nawarzał ten ją jeść powienien – [aki
főzte a kását, annak kell megenni] aki főzte,
egye is meg; amit főztél, edd is meg; ki mint
veti úgy alussza álmát
kto kłamie, ten kradnie [mówi stare polskie
przysłowie] – (közm.) aki hazudik, az lop is
Kto kopie dół – weń wpada (Prz 26,27) – aki
vermet ás, beleesik; aki másnak vermet ás,
maga esik bele [A ki vermet ás [másnak],
abba belé esik; és a ki felhengeríti a követ,
arra gurul vissza. (Péld. 26,27)]
kto leniwo je, leniwo robi – aki lassan eszik, lustán
dolgozik; kinek milyen az evése, olyan a
munkája
kto lubi takiego człowieka, który nie pracuje, nie
pomoga, na którego zawsze trzeba czekać,
i na którego nigdy nie można liczyć? – ki
szereti olyan embert, aki nem dolgozik, nem
segít, akire mindig várni kell, és akire
sohasem lehet számítani?
kto ma czas rozrywki? - kinek van ideje
szórakozni?
3010
kto ma kalendarz (papier, widokówkę, pióro,
zapałki)? – kinek van kalendáriuma
(apírosa, képeslapja, tolla, gyufája)?
kto ma pieniądze?, kto ma polskie pieniądze? –
kinek van pénze?, kinek van lengyel pénze
kto ma zamiar uczyć się języka polskiego? – ki
szándékozik lengyel nyelvet tanulni?
kto malował ten obraz (ten pejzaż, tę martwą
naturę)? – ki festette ezt a képet (tájképet,
csendéletet)?
kto mi wział książkę? – ki vitte el a könyvemet?
Kto mieczem wojuje, ten od miecza ginie – Kard
által vész mind, ki kardot ragad. (Máté
26.52)
kto mieszka w twoim pokoju? (moja żona i swój
syn mieszkają w moim pokoju) – ki lakik a
szobádban? (a feleségem és a fiam laknak a
szobámban)
kto milczkiem chodzi, ten kąsa – [aki halkan jár,
az harap] amelyik kutya ugat, az nem harap
kto może udzielić pierwszej pomocy? – ki tud
elsősegélyt nyújtani?
kto mówi? – ki beszél?
kto mówi a, musi powiedzieć i b – aki á-t mond,
mondjon b-t is
kto mówi po polsku? – ki beszél lengyelül?
kto na ręku?– (ká) ki következik? [Zygmunt
Gloger: Encyklopedia staropolska: Kto na
ręku, ten zadaje, kto zabija pierwszą
kartę, z leżących na stole bierze,
przeciwnik drugą, strzegąc, aby aż do
rozegrania wszystkich, zawsze 6 mieli.]
kto nie ma sługi, niech sobie sam służy – (közm.)
(akinek nincs szolgája, maga szolgáljon
magának) magad uram, h szolgád nincs
kto nie ma szczęścia w kartach, ten ma szczęście
w miłości – akinek nincs szerencséje a
kártyában, szerencséje van a szerelemben
kto nie pracuje, niech nie je – aki nem dolgozik,
ne is egyék
kto napisał scenariusz? – ki írta a forgatókönyvet?
kto odpoczywa? – ki pihen?
kto pamięta? – ki emlékszik?
kto panu (pani) to powiedział – ki mondta ezt
önnek?
kto pierwszy, ten lepszy – [aki első az a jobb] aki
előbb jön, előbb őröl
kto pisze list? – ki írja a levelet, ki ír levelet?
kto pod kim dołki kopie, sam w nie wpada –
(közm) aki másnak vermet ás, maga esik bele
kto pomału jedzie, ten dalej zajedzie – [ki lassan
v. óvatosan utazik, az messzebb ér] lassan
járj, tovább érsz
kto popełnił jakieś głupstwo? – ki követett el
valamilyen butaságot?
-
Wersja 01 01 2017.
kto popełnił ten wiersz? – (tréf.) ki követte el ezt a
verset?
kto przegrał? – ki veszített?
kto przyjedzie do mnie za miesiąc? – ki érkezik
hozzám egy hónap múlva?
kto pyta, nie błądzi – aki kérdez, az nem téved
kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje [ludziom
pracowitym dobrze się wiedzie, bo
wszystko im sprzyja, nawet sam Bóg] – [ki
korán kel, annak ad az Isten] ki korán kel,
aranyat lel
kto raz skłamie, temu drugi raz nie wierzą –
(közm.) nem hisznek annak, aki egyszer
hazudott
Kto sieje wiatr, zbiera burzę (Oz 8,7) - Ki szelet
vet, vihart arat. [„Mert szelet vetnek és vihart
aratnak. Nem indul szárba; termése nem ad
lisztet; ha adna is, idegenek nyelik be azt.”
(Hós. 8,7)]
kto się gorącym sparzy i na zimno dmucha; kto
się na gorącym sparzył ten dmucha na
zimne – (közm.) (aki leforrázta magát, a
hideg vizet is megfújja) aki egyszer
megégette magát, jobban vigyáz
kto się lubi, ten się czubi – (közmondás) azok
civakodnak, akik szeretik egymást; akik
egymást szeretik, azok civakodnak
kto się na gorącym sparzy ten na zimne dmucha
– [akit leforráz a forróvíz, az a hidegre is fúj]
(közmondás) aki már megégette magát, az a
hidegtől is fél; leforrázott macska a hideg
víztől is fél; kit a meleg vas megégetett, a
hidegtől is fél
kto się nie kwapi, nic nie ułapi – (közm.) [aki nem
iparkodik, az semmit sem fog] szemesnek áll
a világ
kto skomponował muzykę do filmu? – ki szerezte
a film kísérőzenéjét?, ki írta a filmzenét?
kto smaruję, ten jedzie – (közb.) „aki
megveszteget, az sikerrel jár”; aki keni a
szekeret, az halad; aki ken, annak sikerül v.
az halad
kto spowodował wypadek? – ki okozta a
balesetet?
kto śpiewa? – ki énekel?
kto śpiewa na tej płycie? – ki énekel ezen a
lemezen?
kto taki? – ki kicsoda?
kto tam? – ki az (ott)?, ki van ott?
kto tam idzie? – (przychodzi) ki jön ott?;
(odchodzi) ki megy ott?
kto tam jest? to ja – ki az? én
kto tam mieszka? – ki lakik ott?
kto temu winien? – ki tehet erről?, kinek a hibája
ez?, ki a hibás? ki a bűnös?
3011
kto teraz czyta? – ki olvas most?
kto teraz czyta? – ki olvas most?
kto to? – ki az?
kto to jest? – ki ez?, ki az?, kicsoda ő?; ki ez?
kto to jest tamten pan/tamta pani? – ki az az
úr/hölgy?
kto to taki? – ki ez? ki az?
kto to widział! – hallatlan!, ki látott már ilyet!
kto to wie? – ki tudja?
kto tu? kto tu jest? – ki van itt?
kto tu będzie z tego rozumny – ki ismeri ki ebben
magát?
kto tu jest pochowany? – ki van itt eltemetve?
kto tu mieszka? – ki lakik itt?
kto tu mówi po węgiersku (po polsku)? – ki
beszél itt magyarul (lengyelül)?
kto tu spędza wczasny? – kik üdülnek itt?
kto uczy polskiego? – ki tanít lengyelt?
kto uczy się polskiego? – ki tanul lengyelt?
kto wie? – ki tudja?
kto wie, gdzie są ładne widokówki? – ki tudja,
hogy hol vannak szép képeslapok?
kto wie jaka będzie pogoda? – ki tudja, hogy
milyen idő lesz?
kto wie, kto kogo zna? – ki tudja, hogy ki kit
ismer?
kto wiele obejmuje, mało ściska – (közm.) (aki
sokat ölel, keveset szorít) aki sokat markol,
keveset fog
kto wolniej jedzie, ten dalej zajedzie – lassan járj,
tovább érsz!
kto wygrał – ki győzött?
kto z kim gra? – kik játszanak?
kto zmyślił tę nowinę? – ki találta ki ezt az
újságot?
kto zna dzisiejszy program? – ki ismeri a mai
programot?
kto zna już dobrze język polski? – ki ismeri már
jól a lengyel nyelvet?
ktokolwiek [1. zaimek komunikujący dowolność
lub obojętność wyboru osoby, np. Zostaw
klucze
komukolwiek
w
bibliotece.;
2. zaimek wyrażający negatywną ocenę
osoby z punktu widzenia tego, o czym jest
mowa, np. Nie nawiązuje się kontaktów z
kimkolwiek.; 3. «zaimek komunikujący o
dowolności osoby należącej do pewnego
zbioru o danej cesze, np. Ktokolwiek do
nich przychodził, był serdecznie witany.] –
akárki, bárki
ktokolwiek bądź – bárki
ktoś [I 1. zaimek oznaczający określoną osobę,
której mówiący nie potrafi zidentyfikować
lub której nie chce wskazać, np. Ktoś
-
Wersja 01 01 2017.
maczał palce w tej sprawie.; 2. zaimek
reprezentujący dowolną osobę, do której
odnosi się przedstawiona charakterystyka,
np. Potrzebny jest ktoś do pomocy w
sklepie.; 3. zaimek reprezentujący pojęcie
osoby, np. Uważał się za kogoś lepszego od
innych.; 4. zaimek oznaczający osobę,
która wyróżnia się czymś na tle danej
zbiorowości, np. W tym miasteczku doktor
jest kimś. — II pot. określona osoba
nieujawniona przez mówiącego lub
dowolna osoba, do której odnosi się
przedstawiona charakterystyka, np. Nie
znał dobrze tego ktosia.] – valaki
ktoś bardzo lubi zupę – vki nagyon szereti a levest
ktoś będzie żył aż do śmierci – (szó szerint:
haláláig fog élni = sokáig) sokáig él
ktoś czeka na pana (panią) w holu – valaki várja
önt a hallban
ktoś dzwoni – valaki csenget
ktoś dzwoni do nas – valaki becsengetett hozzánk,
vki telefonált nekünk
ktoś jest chory – valaki beteg
ktoś jest kopnięty – lökött; nincs ki a négy kereke
ktoś jest martwy – vki halott
ktoś jest na linii – vki van a vonalban
ktoś jeździ nieprzepisowo – vki szabálytalanul
közlekedik
ktoś/coś kogo pociąga – vki/vmi vonz vkit; vki/vmi
vonzó vki számára
ktoś mi ściągnał ołówek – vki megfújta a
ceruzámat
ktoś porusza się nieprzepisowo – vki
szabálytalanul közlekedik
ktoś puka – valaki kopog
ktoś to jednak widział – valaki (ezt) azonban .
mégis látta v. meglátta
ktoś trzeci – egy harmadik, kívülálló személy
ktoś wkrótce ma do mnie przyjść – valaki
hamarosan jönni fog hozzám
ktoś wychowany na klasykach – vki a
klasszikusokon nevelkedett
ktoś zostawił paczkę dla pana (pani) – valaki itt
hagyott egy csomagot önnek
którędy [1. zaimek zastępujący określenie drogi
lub kierunku ruchu, wprowadzający
pytanie, np. Którędy jedzie ten tramwaj?,
lub pytanie zależne, np. Zastanawiał się,
którędy by wrócić.; 2. zaimek przyłączający
wypowiedzenie
podrzędne
do
wypowiedzenia
nadrzędnego,
np.
Popłyniemy tędy, którędy jest najbliżej.] –
merre?, hová?; amerre, ahová
którędy bądź – bármerre, akármerre
3012
którędy idzie kolej? – merre megy az út? hová
visz ez az út?
którędy idziesz? – hová v. merre tartasz?
którędy pan (pani) jedzie? – merre (melyik
útvonalon) megy?
którędy się idzie do ….? – merre kell menni …hoz?
którędy się jedzie do Lublina? – merre kell
Lublinba menni?
którędy tu można wejść? – hol van itt a bejárat?,
merre v. hol v. merre kell v. lehet itt
bemenni?
którędykolwiek – bármerre, akármerre; akárhova,
bárhova
którędyś – valamerre, valahová; amerre
który? która? które? [1. zaimek używany dla
wyrażenia prośby o wskazanie tego, czego
pytanie dotyczy, wprowadzający pytanie,
np. Który wagon jest ogrzewany?, lub
pytanie zależne, np. Powiedz, który
telewizor kupić.; 2. zaimek przyłączający
do nadrzędnego rzeczownika lub zaimka
zdanie charakteryzujące określony i już
zidentyfikowany obiekt, np. Przez całe
życie mieszkał w mieście, w którym się
urodził.; 3. pot. zaimek nieokreślony, np.
Czy odprowadzi mnie który z was?] –
melyik?, hányadik? (o której godzinie?:
hány órakor?); (kto) ki?
który? – (numer) hányas?
która droga prowadzi do Krakowa, do
Zakopanego? – melyik út vezet Krakkóba,
Zakopanéba?
która godzina? (teraz jest czternasta godzina
czterdzieści siedem minut) – hány óra?,
hány óra van? (14 óra 47 perc van most)
która jest godzina? – mennyi az idő? hány óra
van?
która jest teraz godzina? – hány óra van most?
która restauracja jest w Warszawie najlepsza? –
melyik a legközelebbi vendéglő Varsóban?
która strona? – hányadik oldal?
która to godzina? – melyik óra ez?, melyik ez az
óra?
która ulica? – melyik utca?
którą klasą pan (pani) podróżuje? – milyen
osztályon utazik?
którą porę roku lubi Pan/Pani najbardziej? –
melyik évszakot szereti a legjobban?
którą pozycję zajął? – milyen helyezést ért el?
które czasopismo polskie jest najpoczytniejsze?
– melyik a legolvasottabb lengyel folyóirat?
które dziecko? – melyik gyerek?
które miejsce zajął? – milyen helyezést ért el?
-
Wersja 01 01 2017.
które uzdrowiska są najpiękniejsze w polsce? –
melyek a legszebb lengyel fürdőhelyek?
którego? – hányadikán?
którego będzie mecz (przedstawienie, spotkanie,
uroczystość)? – hányadikán lesz mérkőzés
(előadás, találkozó, ünnepség)?
którego dnia odpływa statek do Szczeczina, do
Gdańska? – melyik napon indul a hajó
Szczecinbe, Gdańskba?
którego dziś mamy? – hányadika van ma?
którego jedziecie do Warszawy? – kihez utaztok
Varsóba?
którego łatwo zranić – sebezhető (ember)
którego mamy dzisiaj? – hányadika van ma?
którego Pani przyjechała do Polski? –
hányadikán érkezett Lengyelországba?
którego pojedziemy do dziadka? – mikor
megyünk a nagypapához?
którego przyjdziesz? – hányadikán érkezel?
którego zrzeszenia sportowego jesteś członkiem
(członkinią)? – melyik sportegyesületnek
vagy a tagja?
Której zaczynają się zajęcia na Uniwersytecie? –
[O dziewiątej trzydzieści (o wpół do
dziesiątej)] – hány órakor kezdődnek a
foglalkozások az Egyetemen? (9.30-kor)
który, która, które – aki, amelyik, mely, amely;
(co) ami; (kto) aki
która ulica? – melyik utca?
który bądź – akármelyik, akármely; bármely,
bármelyik
który dom? – melyik ház?
który jest dzisiaj? – hányadika van ma?
który jest pana/pani bagaż? – melyik az ön
csomagja?
który pan (pani) sobie życzy? – melyiket kéri?
który pokój? – melyik szoba?
który raz? – hányadszor?
który rząd? – hányadik sorba?
który sport jest – zdaniem Pana (Pani) –
najładniejszy? – ön szerint melyik a
legszebb sport?
który stół jest zarezerwowany dla delegacji
węgierskiej? – melyik asztal van lefoglalva a
magyar küldöttségnek?
który z rzędu – hányadik
który zespół pieśni i tańca występuje? – melyik
ének- és táncegyüttes lép fel?
którym tramwajem (autobusem, trolejbusem)
można dojechać do… - melyik villamossal
(autóbusszal, trolibusszal) lehet eljutni a …..hoz?
którykolwiek [1. wszystko jedno który; 2. bez
względu na to który] – bármelyik,
akármelyik, bárki, akárki
3013
któryś (który) [dowolny, bliżej nieokreślony] –
valamely; valamelyik
któż [zob. kto w zn. 1, 2.] – vajon ki?, ugyan ki?,
kicsoda?
któż by? – vajon ki?, ugyan ki?, kicsoda?
któż by pomyślał a. przypuszczał! – ki hitte
volna!
któż się mógł spodziewać – ugyan v. vajon ki
gondolta v. remélte volna?
któż to? – hát ez ki?
ku [1. przyimek przyłączający określenie
miejsca, w kierunku którego ktoś zmierza
lub coś prowadzi, np. Odwrócił się nagle i
ruszył
ku
drzwiom.;
2. przyimek
przyłączający określenie celu czynności, o
której mowa w zdaniu, np. Nakręcono ten
film ku przestrodze młodzieży.; 3. przyimek
przyłączający określenie czyjegoś stanu
wewnętrznego, który wytworzył się w
następstwie zdarzenia lub zjawiska, o
którym mowa w zdaniu, np. Ku radości
maluchów spadł śnieg.; 4. przyimek wraz z
przyłączanym
rzeczownikiem
komunikujący, że zbliża się dana pora
roku lub dnia, np. Dni są coraz dłuższe i
ma się ku wiośnie.; 5.«przyimek
występujący w zdaniu komunikującym, że
ktoś jest zainteresowany inną osobą pod
względem erotycznym, np. Nasze dzieci
mają się ku sobie.] – felé, iránt, -hoz, -hez,
höz-, -ba, -be; -ra, -re
ku (komu/czemu) – (vmi/vki) felé, irányában, iránt;
(dla, na) (vmire/vkire)
ku chwale ojczyzny – a haza dicsőségére
ku czci … – … tiszteletére
ku czci (kogo/czego) – (vkinek/vminek) a
tiszteletére
ku końcowi – vége felé
ku Krakowowi – Krakkó felé
ku memu zadowoleniu – teljes megelégedésemre
ku memu zdzwieniu – csodálkozásomra
ku mojemu zdziwieniu – csodálkozásomra,
meglepetésemre
ku mojemu zgorszeniu – felháborodásomra,
bosszúságomra, megbotránkozásomra
ku niemu – felé, irányában
ku pamięci – emlékére, emlékül
ku niemu/niej – felé, feléje
ku pamięci – emlékére
ku północy – északra, észak felé
ku środkowi – befelé, közepe felé, középre
ku uciesze kogo – vki örömére, vigaszára
ku wieczorowi – estefelé
-
Wersja 01 01 2017.
kub [daw. sześcian lub przedmiot o kształcie
sześcianu] – (dawno) kocka (sześcian); köb
(fa mérésére)
Kuba, Kubuś – a Jakab beceneve
Kuba, Republika Kuby [(nazwa oficjalna
República de Cuba) – państwo w Ameryce
Środkowej
położone
na
Morzu
Karaibskim w archipelagu Wielkich
Antyli. Państwo to składa się z wyspy o
nazwie Kuba, oraz szeregu otaczających
ją mniejszych wysepek, z których
największą jest Isla de la Juventud. Stolicą
Kuby jest Hawana, a inne największe
miasta to: Santiago de Cuba, Camagüey,
Holguin, Guantánamo, Santa Clara.] –
Kuba (hivatalosan Kubai Köztárásaság, (sp.)
República de Cuba) [egy szigetország a
Karib-tengerben. Az állam a Karib-tenger
északi felében, az Atlanti-óceán, a Karibtenger és a Mexikói-öböl találkozásánál
fekszik.]
kuban [datek wręczony komuś dla przekupienia
go; łapówka] – sáp, sáppénz, (átv.)
borravaló, megvesztegetés
kubaniarz – kenhető v. megvesztegethető ember
Kubańczyk [mieszkaniec Kuby], Kubanka –
kubai (ffi/nő)
kubański, -a, -ie [1. przymiotnik od: Kuba
(wyspa, państwo, miasto); 2. przymiotnik
od: Kubań (rzeka)] – kubai
kubatura
[1. pojemność
zbiornika
lub
pomieszczenia wyrażona zwykle w
metrach sześciennych; 2. wyznaczanie
objętości bryły geometrycznej; 3. objętość,
pojemność
(zazw.
w
metrach
sześciennych)] – kubatúra; köbtartalom,
térfogat
kubatura
budynku
[objętość
wszystkich
kondygnacji nadziemnych i podziemnych
oraz kondygnacji przyziemnej budynku] –
az épület v. építmény kubatúrája v. térfogata
kubaturowo – térfogatosan
kubaturowy, -a, -e – kubatúrakubeczek – bögrécske, csuprocska
kubek [1. nieduże naczynie do picia z niego
napojów; też: zawartość tego naczynia;
2. pojemnik
plastikowy,
będący
opakowaniem
różnych
produktów
spożywczych;
też:
zawartość
tego
pojemnika] – bögre, csupor, csésze; kupa,
serleg, kehely; pohár; ibrik
3014
kubek do zębów; kubek do mycia zębów –
fogmosópohár
kubek do mycia zębów – fogmosópohár
kubek kawy – egy bögre kávé
kubek smakowy – (bonctan) ízlelőbimbó
kubek w kubek – szakasztott mása vminek v. a
másiknak (úgy hasonlítanak egymásra, mint
két tojás v. egyik tojás a másokhoz)
kubeł [1. naczynie walcowatego kształtu, z
pałąkiem,
używane
do
noszenia,
przetrzymywania
w
nim
płynów,
artykułów sypkich lub stałych; też:
zawartość tego naczynia; 2. pojemnik do
przenoszenia materiałów sypkich w
urządzeniach transportowych] – (ném.)
kübli; vödör, veder; dézsa, csöbör, sajtár,
kád; kanna
-
Wersja 01 01 2017.
się do przedmiotu a. jego struktury).] –
(fr.-lat.) kubizmus [avantgarde művészeti
mozgalom volt a 20. század elején. A XX.
század elejénm Franciaországban keletkezett,
főleg a festészetben jelentkező irányzat,
amely a tárgyakat, térbeli mozgásukat
egyszerre több síkra vetítve és a
legegyszerűbb mértani alakzatokra (kocka,
gúla, gömb. Stb.) felkbontva ábrázolja.
Picasso és Braque képeivel kezdődik 1907ben és 1914-ben merül ki. Elnevezését a
'cube' (kocka) szóból alkotta meg DanielHenry Kahnwiler kritikus.]
akt
kubeł do pojenia koni – lóitató vödör
kubeł do wody – vizeskanna
kubeł do śmieci – szemetesvödör
kubeł wody – egy rocska v. vödör víz
kubeł z pomyjami – moslékos v. mosogatóvizes
dézsa
kubełek – kis vödör, vödröcske, kiskanna,
kannácska
kubełek do szampana
kubełkowy, -a, -e – kübli-; vödörkubiczny, -a, -e [sześcienny] – köb-, köbtartalmú
kubista [artysta tworzący według zasad
kubizmu; zwolennik lub przedstawiciel
kubizmu] – (fr.-lat.) kubista; a kubizmus
híve
kubizm [kierunek w plastyce powstały we
Francji, obejmujący k. analityczny (od ok.
1906 do 1912 r.; rozczłonkowanie
przedmiotu na płaszczyzny i formy geom.,
obserwowane niekiedy z różnych punktów
widzenia jednocześnie) i k. syntetyczny (od
1912 do lat dwudziestych; arbitralny
układ i stosunek wzajemny konturów i ich
części na obrazie, często bez odniesienia
kubizm orficzny [1. zob. orfizm w zn. 2; 2.
abstrakcjonistyczny
kierunek
w
malarstwie powstały we Francji jako
konsekwencja kubizmu] – orphismus,
orfizmus: modern festészeti irányzat, a
kubizmus utódiránya
kubki smakowe [organy narządu smaku
umieszczone na języku] – ízlelőbimbók
kubkowy, -a, -e – bögre-, csupor-, csésze-; kupa-,
serleg-, kehelykubraczek, kubrak – bekecs, zeke
kubłowy, -a, -e – kübli-; vödörkubrak [1. kurtka, zwykle z materiału gorszego
gatunku;
2. krótki
ubiór
kobiecy
przylegający do figury, noszony w XVII–
XVIII w.; 3. męski kontusz z płótna lub
sukna noszony przez służbę w XVIII w. 4.
z niem. Kapprock, pierwotnie rodzaj
ubrania z kapiszonem, to samo, co
niemiec. Kaputrock, z którego polski
kapudrak. 5. początkowo był to rodzaj
kontusza używanego przez służbę w XVIII
wieku. Był to ubiór prosty, bez wyłogów,
płócienny; dziś jest to rodzaj zapinanej na
guziki kurtki albo wdzianka o prostym
kroju, z rękawami niezakończonymi
mankietami, często bez kołnierza. 6.
skromny kontusz bez wylotów, noszony
raczej przez służbę, szczególnie za
Augusta III] – zeke; kabát, ujjas [Csokonai
A méla Tempefői c. darabjában többször
használta a "kaputrock" (=kabát, köpeny,
felöltő) szót.]
-
Wersja 01 01 2017.
kucharczyk, kuchcik [pomocnik kuchenny;
uczeń kucharski] – kukta, szakácsinas
kucharka – szakácsnő, szakácsné (jestem
kucharką)
kucharski, -a, -ie – szakács-, konyhakucharstwo [sztuka przyrządzania potraw] –
szakácsművészet
kucharz [mężczyzna zawodowo gotujący i
przyrządzający potrawy] – szakács (jestem
kucharzem)
3015
kubryk [wieloosobowe pomieszczenie mieszkalne
dla załogi na statku] – (hajózás) fedélzet,
fedélköz
kuc [mały, krępy koń] – póni, póni ló
kucać1 [zob. kucnąć] – guggolni; leguggolni,
lekuporodni
kucając – guggolva
kucając (seks analny) [Jeśli kobieta nie siada, ale
kuca na penisie, penetracja może być
głęboka. Ponadto rozluźnia się zwieracz i
penetracja jest łatwiejsza. W tej pozycji
silniej pobudzane są wewnętrzne strefy
erogenne. Pozycja sprzyja osiąganiu
orgazmu analnego.] – guggolva (anális szex
helyzet)
kucając na łóżku (seks analny) [Bardzo
interesująca pozycja ze względu na
szczególne przyjemności jakie odczuwa
kobieta oraz łatwość penetracji. Pupa jest
naturalnie rozluźniona i rozpoczęcie
stosunku
nie
stanowi
problemu.
Niezbędne staje się tylko dobranie
odpowiedniej wysokości. Jeżeli łóżko jest
zbyt niskie, kobieta może kucnąć na stole
lub mężczyzna ugnie nogi. Pozycja sprzyja
osiągnięciu orgazmu analnego.] – az ágyon
guggolva (anális szex helyzet)
kucać2 [kaszleć] – [Słowniczek języka śląskiego]
köhögni, köhécselni
kuch [zob. makuch] – olajpogácsa
kucharz i szofer w jednej osobie – szakács és
gépkocsivezető egy személyben
kucharz okrętowy – hajószakács
kucharzyć, kucharzować [pot. gotować i
przygotowywać potrawy]; kuchmarzyć
szakácskodni, főzni; szakács, szakácsként
dolgozni
kuchcik [daw. chłopiec do pomocy w kuchni] –
kukta
kuchenka [zdrobnienie od: kuchnia] – kis konyha,
konyhácska, főzőfülke; (maszynka) főzőlap,
melegítő,
takaréktűzhely;
(zabawka)
babakonyha
kuchenka elektryczna – villanyfőző, villamos
főzőlap, villanytűzhely, villanyrezsó
kuchenka gazowa – gáztűzhely, gázfőző
kuchenka mikrofalowa (potoczna nazwa:
mikrofalówka)
[1. urządzenie do
szybkiego gotowania, podgrzewania i
rozmrażania potraw za pomocą mikrofal
– 2. urządzenie kuchenne służące do
ogrzewania przedmiotów znajdujących się
w jej wnętrzu poprzez poddanie ich
działaniu mikrofal] – mikrohullámú sütő
kuchenny, -a, -e – konyha-, konyhai
kuchmistrz [1. mistrz sztuki kulinarnej; też:
kierownik kuchni w dużych hotelach,
ośrodkach wczasowych itp.; 2. w dawnej
Polsce: urzędnik nadworny zarządzający
kuchnią u panującego, później: urzędnik
tytularny; 3. (Jak czytamy u zygmunta
Glogera) Urząd ten publiczny widzimy już
w r. 1365 na dworze Kazimierza
Wielkiego. Po łacinie zwał się pierwotnie
Magister coquinae, potem Praefectus
3016
culinae. Obowiązkiem jego był nadzór nad
kuchnią królewską. W czasie zaś biesiady
powinien był stać przy królu i na żądanie
zdawać sprawę o jakości i smaku potraw.
Urząd ten najprzód nadworny stał się
potem koronnym. Był więc kuchmistrz
koronny i kuchmistrz litewski, który od
czasu
unii
lubelskiej
zwał
się
kuchmistrzem W. Ks. Litewskiego.
Pierwszym
kuchmistrzem
koronnym
(Praefectus culinae regni) podpisał się
Mikołaj Płaza ze Mstyczowa za Zygmunta
III. Królowe polskie miały swoich
kuchmistrzów, a czasem i królewicze, np.
Władysław IV. Książęta litewscy w XV w.
mieli swoich nadwornych kuchmistrzów.
Obok honorowych czyli publicznych, mieli
królowie i magnaci wśród służby
dworskiej „kuchmistrzów” rzeczywistych,
tylko
kuchnią
zatrudnionych.]
–
szakácsmester, ínyencmester, főszakács,
konyhamester, séf
kuchmistrzowski, -a, -e – szakácsmester-,
főszakácskuchmistrzyni – női főszakács, szakácsnő
kuchnia [1. pomieszczenie z urządzeniem do
gotowania, w którym przygotowuje się
potrawy; 2. urządzenie do gotowania,
smażenia,
pieczenia
itp.
potraw;
3. charakterystyczny dla danego kraju lub
regionu zestaw potraw, napojów itp.; też:
pożywienie; 4. gotowanie i przyrządzanie
posiłków;
5. miejsce,
w
którym
opracowuje się szczegóły jakiejś pracy
nieujawniane
ogółowi;
6. instytucja
zajmująca
się
sporządzaniem
i
wydawaniem posiłków] – konyha (helyiség,
főzési mód); étkezde; (ognisko) tűzhely
kuchnia amerykańska – amerikai konyha
kuchnia angielska – angol konyha; (dawno)
takaréktűzhely [eredetileg a vályogból,
nyerstéglából, téglából falazott, esetleg
részben kályhacsempékből, csempéből rakott
vaslemezes tetejű, zárt tűzterű, jobbára
sütőtérrel is ellátott, esetleg vízmelegítő
tartályt is tartalmazó építmény volt. Később
ezek formájára lakatos kisipari, majd gyári
vaslemez anyagú, gyári zománcozott
-
Wersja 01 01 2017.
fémlemez
tűzhelyek
is
elterjedtek.
Csikótűzhely, sparherd, masina, spór stb.
néven lényegében azonos típusú, csak
kivitelben különböző, zárt főző, sütő
tűzhelyet jelöl nyelvünk.]
kuchnia dietetyczna – diétás konyha
kuchnia domowa – házikoszt, házikonyha
kuchnia elektryczna – villanytűzhely
kuchnia francuska – francia konyha
kuchnia gazowa – gáztűzhely, gázrezsó
kuchnia jaro – hústalen, vegetariánus konyha v.
étrend
kuchnia jest bardzo duża – a konyha nagyon nagy
kuchnia jest duża – a konyha nagy
kuchnia ludowa – népkonyha
kuchnia polowa [zestaw kotłów z paleniskiem
zainstalowanych na podwoziu w sposób
umożliwiający gotowanie jedzenia na
wolnym powietrzu] – tábori konyha
kuchnia polska – lengyel konyha
A kirándulások és túrák közben megéhezik az
ember. A legjobb ilyenkor felkeresni valamelyik
helyi éttermet, túrák során a büfé is megfelel.
Társadalmi kapcsolatok illetve helyi ünnepek során
is gyakran asztalhoz ülünk.
A lengyel hagyományoknak mélyek a gyökerei. A
húsvéti malacsülté például legalább a XII. századig
nyúlik vissza. A lengyelek névtelen íródeákja,
Gallus Anonymus – Ferdeszájú Bolesław
uralkodása idején (1107- 138) feljegyezte, hogy egy
lakomán, ahol megismétlődött a kánaáni menyegző
csodája, a vendégek számára malacsült készült,
amihez csapra ütöttek egy hordó jól kiforrott sört, a
hordó újra meg újra feltöltődött, úgyhogy már a
szomszédoktól kellett kupákat kölcsönkérni. S
feltételezhető, hogy ugyanígy szaporodott a
malacsült is, mert – mint Gallus megjegyezte – az
Isten nem vonakodik, hogy a pogányok
vendégszeretetét is megjutalmazza. Lehet, hogy
azóta a csodálatos vacsora óta jött szokásba, hogy a
sertéssültet
különleges
alkalmakkor
három
töltelékkel kínálja a háziasszony családnak és
vendégeknek.
Egy valamivel későbbi krónika bepillantást nyújt
egy gazdag paraszt kamrájába. A leírás első helyen
a búzadarát említi, utána a liszteket, melyekből
Lengyelországban különösen sokféle kenyér készült,
a borsót, a babot, a lenolajat, a szárított és pácolt
gombát, a sózott és füstölt marha- és sertéshúst,
vadakat, ószláv kolbászt, szalonnát, sajtot, vajat,
mézet.
Mint ahogy a lengyel konyhaművészet máig őrzi a
hagyományokat, átvéve a legjobb ízeket a főúri,
nemesi, paraszti konyhából s a szomszédos
országokéból, amelyeknek népeivel a lengyeleket a
történelem összesodorta. Így fér meg a
búzadaraleves a Jagellók udvarában kedvelt litván
levessel, a krakkói módra sütött kacsa a két
töltelékkel készített pulykával, a gombasaláta a
sonkával töltött báránnyal, a vajban párolt süllő a
lengyel módra készített ponttyal, a lengyeles
3017
mártással tálalt kolbász a Napóleon-módra készített
marhasülttel, a diós mazurka a túrótortával.
És ami az illatokat illeti: egy XII. századi
krónikában ez a leírás olvasható Krakkóról: Szép
és nagy város sok házzal és lakossal, piacokkal,
szőlőlugasokkal és gyümölcsösökkel. S hogy a
szőlőlugasok terméséből bor is készült, arra
bizonyíték több helységnek a borra utaló neve, mint
például Winiary.
A bor azonban a régi időkben csak a legelőkelőbbek
asztalára került, s igazán ma sem különösebben
népszerű. Annál inkább a sör, ami a legrégibb
időktől nélkülözhetetlen, szinte a vizet pótolta a
parasztcsalásoknál, ahol helyben főzték, s
elmaradhatatlan volt – persze jobb minőségben – a
főúri lakomákon s a királyi udvarban is. S hogy
nemcsak a lengyelek kedvelték, arra bizonyságként
VIII. Kelemen pápa történetét szokták felhozni, aki
1588-ban, mint a Szent Szék legátusa igen
megkedvelte Lengyelországban a sört. És amikor
már mint pápa Rómában súlyosan megbetegedett,
lázálmában, kiszáradt torokkal a warkai sört – pivo
di Warka – emlegette. Az ágyát körülvevő
bíborosok, azt hívén, hogy a pápa egy szentet
szólongat, kórusban ismételgették: "Pivo di Warka,
ora pro nobis" – imádkozz érettünk. Legenda?
Vagy a lengyel sör dicsérete?
A lengyel kulináris szokások nemcsak a lengyelek
sajátos étkezési művészetéről adnak felvilágosítást.
Idetartozik a viharos lengyel temperamentum, a
közmondásos vendégszeretet, a nyitottság, az
életöröm, a régi lengyel terített asztal szépsége, a
hűség a tradíciókhoz s egyben azok megbecsülése,
egyszóval mindaz, amit ez a szó jelent: lengyelség.
Aligha van nép a világon, melynek hazáján annyi
vihar söpört végig, szétszórva polgárait a világ
minden tájára. És természetes, hogy amikor egy
külföldön élő lengyel hazaérkezik, a vendéglő
menükártyáján azokból az ételekből válogat,
amiket valaha a lengyel konyha jellegzetes
fogásaiként ismert meg, vagy amelyekről talán csak
szüleitől hallott, s eljött az ideje, hogy megkóstolja.
kuchnia polska doskonała! – a lengyel konyha
kitűnő (kiváló)!
kuchnia rosyjska – orosz konyha
kuchnia tania – olcsó konyha v. főzés
kuchnia węgierska [kuchnia Węgier należy do
kuchni środkowoeuropejskich, wyróżnia
się
jednak
pośród
nich
charakterystycznymi
cechami.
Tradycyjna kuchnia bazuje na mięsie,
warzywach sezonowych, owocach i
świeżym chlebie. Najbardziej znaną z tych
cech jest używanie jako przyprawy
czerwonej
papryki
w
proszku,
współcześnie głównie słodkiej. Kuchnia
węgierska w tradycyjnej formie to
potrawy podawane w czardach przy
cygańskiej muzyce. Stała się turystyczną
wizytówką kraju.] – magyar konyha [A
magyar gasztronómia a magyar kultúra
egyik kiemelkedő eleme, amely változatos,
-
Wersja 01 01 2017.
kreatív ételféleségekkel, egyedi és karakteres
ízvilággal büszkélkedhet. Konyhakultúránk
több mint ezeréves történelmi fejlődés
eredménye,
amely
Magyarország
jó
természeti
adottságain,
valamint
az
évszázados
tradicionális
állattartás,
növénytermesztés és a manufakturális
élelmiszer-előállítás örökségén alapul. A
magyar ételkészítési szokásokat alapvetően
jellemző sertéshús és zsír használatának oka
a török időkre vezethető vissza. A hódoltság
évszázadai alatt a portyázó törökök ugyanis
minden háziállatot elvittek, kivéve a sertést,
mert azt a muzulmán hitük miatt nem
ehették. A magyar tájkonyhák tradícióit
jelentő receptek a népi táplálkozás
bölcsességét
bizonyítják,
hiszen
a
legegyszerűbb nyersanyagokból készíthető
legkülönfélébb ételvariációkat tartalmazzák.
„A magyar konyha története nem más, mint a
jó ötleteket elfogadó, ötvöző, dominanciákat
is beépítő táplálkozási fejlődés” – az ősi
ázsiai nomád, a német, az olasz, a szláv, a
török, az osztrák és a francia gasztronómia
szintézise. ‒ A hagyományos magyar
fogások alapanyagai a húsok, a friss
zöldségfélék, gyümölcsök, a friss kenyér, a
tejtermékek és a méz. Füves levesek,
gyümölcslevesek, zsenge főzelékek, meleg
tészták, zöldségekkel készült frikasszék,
jóízű mártások számos változata, valamint a
sütve, párolva és főzve készíthető marha-,
sertés-, bárány-, szárnyas-, hal- és
vadhúsételek csodás ízgazdagsága jellemzi a
magyar konyhát. Mindezek közül a
legismertebb magyar nemzeti ételek a
pörkölt, a gulyás, a halászlé, a töltött
káposzta, a paprikás csirke, a paprikás
krumpli, a disznótoros, a bableves és a túrós
csusza. A halászlé különlegességét az adja,
hogy míg Európában évente 22–24 kg halat
eszik meg egy fő, addig Magyarországon
ugyanez az éves adat kevesebb, mint 4 kg/fő.
Ezt a kicsiny mennyiséget a karácsonyi
halfogyasztási hagyományainknak, a dunai
és
tiszai
halfőzési
gasztronómiai
örökségünknek köszönhetjük.]
kuchnia zakładowa – üzemi konyha
kuchta [1. lekcew. o kucharce, kucharzu lub
pomocy kuchennej; 2. pogard. o kobiecie
niepracującej zawodowo, zajmującej się
prowadzeniem domu] – rossz szakács v.
szakácsnő; kukta
Kuchthaus, domus correctionis [1. zob. Dom
Poprawy; 2. (Jak czytamy u zygmunta
Glogera) dom poprawy dla dorosłych,
założony w Warszawie i zbudowany przy
ul. Pokornej w latach 1732 – 35 przez
księdza
Adama
Rostkowskiego,
3018
proboszcza warszawskiego, na wzór
istniejących w Gdańsku i Wrocławiu.
Przywilej, wydany mu z kancelaryi
królewskiej, potwierdziła konstytucja z r.
1736. Mieścił dom poprawy cele,
opatrzone kratami. Penitenci rekrutowali
się głównie z nadsyłanej przez panów
służby. Zajmowano ich pracą ręczną,
której rezultaty wystawione były w domku
zwanym raszpelhaus; zatrudniano i
uprawą
ogrodów,
przy
instytucie
będących.
Na
uposażenie
oprócz
kapitałów
zapisanych
przez
ks.
Rostkowskiego i wsi Kaleń, nabytej przez
tegoż, obracano dochody przygodne. Po
śmierci
pierwszego
dożywotniego
dyrektora zakładu Karola Bihovey, dom
poprawy przeszedł pod kierunek bractwa
św. Benona, które w sąsiedztwie miało pod
swoją dyspozycją szpital dla sierot. W r.
1768 przeszedł dom poprawy pod zarząd
kompanii manufaktur wełnianych, a r.
1770 oddany został miastu Starej
Warszawie. Rząd pruski zamienił go na
koszary, które za Królestwa pod nazwą
Mikołajewskich zajmowane były przez
saperów, a w r. 1855 rozebrane dla
rozszerzenia
okręgu
cytadeli
(ob.
Wejnerta „Starożytności Warszawy”).] –
Javító-nevelő Intézet
kucie [to proces technologiczny polegający na
odkształcaniu materiału za pomocą
uderzeń młota lub nacisku narzędzi. W
procesie tym nadaje się kutemu
materiałowi odpowiedni kształt, strukturę
i własności mechaniczne.] – kalapálás,
kovácsolás, (konia) vasalás, patkolás,
lópatkolás; (átv.) magolás, biflázás
kucie konia – a ló vasalása
kucie kos – kaszagyártás, kaszakészítés,
kaszakovácsolás
kucja, kutia [tradycyjna potrawa wigilijna,
znana zwłaszcza na Rusi i Litwie; kutia;
kucia] – (főtt búza mézzel)
kucki [pot. przysiad na zgiętych nogach] –
guggoló helyzet
kucnąć — kucać [przysiąść na zgiętych
kolanach] – leguggolni, lekuporodni
kucnięcie – guggolás, kuporodás
kucyk [1. zob. kuc; 2. włosy związane razem z
tyłu głowy lub przy uszach] – póni ló, póni
kuczbaja [1. kosmata tkanina wełniana;
kuczbaj; 2. materia kosmata, wełniana. Z
grubszej i kolorowej kuczbaji szyto
kapoty dla uboższej szlachty i mieszczan, z
cieńszej robiono podszewki do płaszczów.
Za czasów Jana Sobieskiego czerwona
-
Wersja 01 01 2017.
kuczbaja była bardzo modna.] – (vastag,
pelyhes szövet)
Kuczki (zob. Namiotów święto) [1. Sukkot (‫)תוכוס‬
Święto Szałasów (Namiotów), zwane też
Kuczki – żydowskie święto rozpoczynające
się pięć dni po święcie Jom Kippur, a dwa
tygodnie po rozpoczęciu roku. Święto
należy do świąt radosnych i upamiętnia
mieszkanie w szałasach i namiotach
(sukka, szałas/namiot, kuczka w hebr. ִ‫סוכ‬Suka) podczas wyjścia z Egiptu i
wędrówki do Kanaanu. 2. to było święto
namiotów albo szałasów. Było ostatnim
świętem
siedmiu
Świąt
Pańskich.
Budowano wtedy szałasy na pamiątkę
pobytu na pustyni po opuszczeniu Egiptu.
Był to czas winobrania i obchodzono je 7
dni. Począwszy od 15-go dnia miesiąca Isri
(połowa
września
do
połowy
października). Święto to symbolizowało
przyszłe Królestwo Pokoju (Millenium).] –
Szukkót (héberül ‫( סֹוּכָת‬pontozatlanul ‫תוכוס‬
is)
(lomb)sátrak,
askenáz
kiejtéssel
Szuk(k)ajsz), az úgynevezett Sátrak ünnepe,
másként: Hag hasszukkót.
Kuczki [wieś w Polsce położona w województwie
łódzkim, w powiecie poddębickim, w
gminie Uniejów.] – (földr.) Kuczki (lengyel
település)
kuczma [dawniej: 1. rodzaj futrzanej czapki; 2.
derka na konia; 3. coś splątanego; 4. z
turec. kecze, pilśń wełniana, stąd kuczma
nazwa czapki pilśniowej janczarskiej
kształtu magierki. Polacy nosili i sobolowe
kuczmy z modrym wierzchem.] – kucsma
(gucsma), báránybőr sipka; szőrös téli föveg;
különböző alakjainak nevei csalma, kapag,
sapka, bagósüveg
kuć (kuje) [1. (np. żelazo) ubijać, formować 2.
obijać, ozdabiać metalem 3. (konie)
podkuwać
4.
(np.
skałę)
rąbać,
rozkruszać, wykuwać, rzeźbić 5. stukać,
uderzać miarowo 6. pot. uczyć się,
zakuwać]
–
kovácsolni,
kalapálni,
kalapácsolni; patkolni, vasalni, ütni, verni;
(lekcja) magolni, biflázni, bevágni
3019
kuć co na pamięć – bemagolni, magolni vmit;
bebiflázni
kuć coś – kalapálni vmit; (átv.) magolni vmit;
bevágni vmit
kuć konia – lovat vasalni, lovat patkolni
kuć młotkiem coś – kalapálni vmit
kuć monetę – pénzt verni
kuć lekcję – magolni (a leckét)
kuć wiersze – verseket biflázni
kuć zdradę – árulást szőni
kudełki [zdrobniale o kudłach] – kis boglya
kudłacz [1. pot. człowiek ze zmierzwionymi,
potarganymi włosami; 2. zwierzę o
długiej, potarganej sierści] – kócos, borzas,
torzonborz ember, szőrmók (állat) bak, kos;
bozontos medve
kudłacić,
kudłać
[czynić
kudłatym]
–
összeborzolni, összekuszálni, szétzilálni
kudłacić się, kudłać się [stawać się kudłatym] –
összeborzolódni,
összekuszálódni,
szétzilálódni
kudłać [czochrać (ziemia rybnicko-raciborska)] –
[Słowniczek języka śląskiego] kaparni,
vakarni, fésülni
kudłaty, -a, -e [mający kudły] – kócos, bozontos,
szőrös, torzonborz
kudłate włosy – kócos haj
kudły [1. pot. rozczochrane włosy; 2. gęsta i
długa sierść] – bozont; (átv.) szénaboglya
kudły, kudełki [brzydkie włosy] – [Słowniczek
języka śląskiego] csúnya haj; szénaboglya
kuesta [1. próg tektoniczny utworzony na skutek
nierównomiernej
odporności
warstw
skalnych; 2. próg denudacyjny, próg
strukturalny] – (ang.) cuesta; (spa. cuesta dőlt
hegy);
kueszták
[lepusztult
gyűrthegységek
környezetből
kiütköző
rétegei; különböző szilárdságú kőzetrétegek
kimosódása
folyóvíz
által,
miután
aszimmetrikus hegyoldalak jönnek létre - a
hegyek egyik oldala rövid, meredek a másik
hosszú és lankás.]
kufa [1. duża, drewniana beczka, używana
głównie w piwowarstwie i winiarstwie;
2. łow. pysk psa, zwłaszcza myśliwskiego]
– hordó, kád; (átv.) hordó, behemót ember;
(pies) száj, pofa
kufa, kuff [szeroki, płaski statek transportowy,
używany na fryzyjskich i niderlandzkich
wodach przybrzeżnych w XVII–XIX w.] –
dereglye; folyami uszáknak egy neme,
középfaj a ladik és tölgyfahajó (gabonáshajó)
között; széles, lapos teherszállító hajó
kufa dębowa – tölgyfahordó
Kufea hyzopolistna (Cuphea hyssopifolia);
[Cuphea pochodzi z Meksyku - dziko
-
Wersja 01 01 2017.
rośnie w Meksyku oraz Gwatemali. W
warunkach naturalnych jest wiecznie
zielonym
półkrzewem
o
pokroju
kopulasto-spłaszczonym, dorastającym do
60 cm wysokości (Ø 40-90 cm). W naszych
warunkach
klimatycznych
jest
traktowana, jako roślina tarasowa,
dorastająca mniej więcej do połowy tej
wielkości. Są to zgrabne, niewielkie
rośliny, o częściowo zdrewniałych pędach,
mocno się rozgałęziające. Pędy mają
cienkie, czerwonawobrązowe, młode są
omszone. Liście osadzone na pędach
naprzeciwlegle są drobne, lancetowate,
równowąskie (o długości 2, 5 cm oraz
szerokości 0,4 cm). Są siedzące lub
umieszczone na króciutkich ogonkach
liściowych - błyszczące i ciemnozielone, a
od spodu omszone. Rośliny kwitną od
maja - czerwca do jesieni. Kwiaty mają
drobne (do około 1 cm długości),
wyrastające pojedynczo z kątów liści, na
krótkich, kilkumilimetrowych szypułkach.
Bardzo obficie pokrywają pędy. Kwiat
zbudowany jest z rurki i sześciu płatków
korony, mających do 3 mm długości.
Mogą być barwy białej, różowej lub lila.
Owocem jest torebka długości ok. 5 mm.
W naszych warunkach raczej nie tworzą
nasion.] – Kuffea v. Izsóplevelű cuppánka
(Cuphea hyssopifolia)
kufel [pękate naczynie z uchem, używane do
picia piwa; też: zawartość tego naczynia] –
korsó, söröskorsó; söröskancsó, meszely,
kancsó, bögre, icce, serleg, kehely
kufel do piwa – korsó, söröskorsó
kufel piwa – egy korsó sör
-
Wersja 01 01 2017.
kufia, kufija [chusta, noszona na głowie przez
arabskich mężczyzn] – fejkendő
3020
kufelek [zdrobnienie od: kufel] – korsócska,
serlegecske
kufelkowy, -a, -e; kuflowy, -a, -e [przymiotnik
od: kufelek] – hordó-, korsó-, pohárkufer (niem. daw. Kuffer ob. Koffer) [1. skrzynia z
płaskim lub wypukłym wiekiem, używana
do przechowywania odzieży oraz dawniej
do
przewozu
bagażu;
2. bagażnik
samochodu osobowego; 3. pot. duże,
szerokie pośladki; 4. skrzynia z wiekiem,
wzmocniona okuciami, stosowana daw. do
pakowania rzeczy zabieranych w podróż
oraz przechowywania ubrań lub bielizny]
– koffer; bőrönd, utazótáska; (dawno)
utazóláda; (átv.) nagy fenék v. segg
kuferek [1. mały kufer; 2. damska torebka w
kształcie kufra; 3. pot. małe, zgrabne
pośladki; 4. pudełko z otwierana górną
pokrywą, wykonany z różnych materiałów
skóra, drewno, często obity tkaniną i
zdobiony
haftem,
koralikami
i
metalowymi okuciami na narożach.
Posiadał na wierzchu rączkę do
przenoszenia. Służył do przechowywania
drobiazgów, kosmetyków, przyborów do
robótek ręcznych] – koffer; bőrönd alakú
női táska; (átv.) kicsi, bájos popsi
kuferek kosmetyczny – kozmetikai láda
kuferek na butelkę – bődönd üveghez
kuferek na prezenty – ajándékos koffer
kuferek z przyborami toaletowymi – neszesszer
kuferkowy, -a, -e [przymiotnik od: kuferek] –
bőrönd-, táska-, kofferkuferkowy gramofon – táskagramofon
kugel, kugiel (Jidisz: ‫ שלוק‬kugl lub ‫[ )שעלוק‬1.
żydowska potrawa szabasowa z masy
ziemniaczanej, makaronowej, ryżowej lub
innej; 2. tradycyjne żydowskie danie babka ziemniaczana z cebulką i in.
pieczona w piecu. Danie to znane jest
również, w kuchni polskiej i litewskiej. W
kuchniach tych do kugla czasem dodaje
się też skwarki i/lub żeberka wieprzowe.
W kuchni żydowskiej często przyrządzany
z mięsem kaczki.] – kugel, Kigel (kugli)
(hagyományo zsidó étel) [A zsidó konyhában
a sóletekbe belefőzött betéteket nevezik
kuglinak. Ez akkor is kerülhet bele, ha nem
hússal főzik a sóletet.]
kuglarstwo
[1.
bawienie publicznośći
magicznymi
sztuczkami,
żonglerką,
teatrem lalkowym itp. zwłaszcza na na
jarmarkach i odpustach; 2. sprytne i
efektowne
oszukiwanie
ludzi]
–
szemfényvesztés, bűvészet
kuglarz [1. wędrowny aktor,
który na
jarmarkach i odpustach bawił publiczność
magicznymi
sztuczkami,
żonglerką,
teatrem lalek itp.; 2. osoba oszukująca
ludzi w sposób sprytny i efektowny] –
szemfényvesztő, bűvész; csaló, szélhámos,
csepürágó
kuglarz jarmarkowy – vásári bohóc v. kintornás
kuglować [1. błaznować; 2. lecieć w kulki,
oszukiwać] – bűvészkedni
kuj żelazo, póki gorące [1. robić coś
wykorzystując sprzyjające okoliczności;
próbować zdążyć ze swoim celem póki jest
to możliwe2. syn. drzyj łyko, póki się da] –
(közm.) addig üsd a vasat, amíg meleg
3021
kujawiak [1. polski taniec ludowej; 2. muzyczna
forma taneczna oparta na tańcu
kujawiak; 3. (Jak czytamy u zygmunta
Glogera)
taniec
ludu
kujawskiego
podobny do obertasa, ale poważniejszy od
niego, mniej skoczny i rubaszny, tańczy
się okrągło, bez przycisku i tupania. Ruch
jego jest daleko wolniejszy niż obertasa,
wreszcie ma tę odrębną cechę, że się nigdy
nie kończy, tylko w kółko ciągle powtarza.
Układane i ogłaszane przez różnych
kompozytorów kujawiaki są to po
większej części obertasy lub mazury,
nieraz dziarskie i porywające, ale bez
właściwego
kujawiakom
charakteru,
który chcąc uwydatnić, trzeba się
wsłuchać w taniec tam, gdzie jego
kolebka. Lud kujawski rozpoczyna
tańczyć kujawiaka t. zw. „śpiącym”: para
tańcząca, objąwszy się oburącz, najprzód
obraca się wolniutko w kółko na lewo, a
dopiero następnie puszcza się szybszym
ruchem w lewo i w prawo, wszakże bez
zamaszystości
właściwej
obertasowi.
Skrzypkowie kujawscy przekształcają i
mnożą
takty
kujawiaka
do
nieskończoności,
przyozdabiając
je
dodatkami. Trafiają się nawet tacy
improwizatorowie wiejscy, którzy tworzą
coraz nowe melodje do tego tańca pełne
ducha i charakteru. Józef Bliziński.] –
kujavják (lengyel tánc)
Kujawiak [mieszkaniec Kujaw; Kujawianin
(rzadziej)] – (mieszkaniec) Kujávia lakója
Kujawianin [mieszkaniec Kujaw; Kujawiak
(częściej)] – kujáviai (ffi)
kujawski, -a, -ie [przymiotnik od: Kujawy] –
kujáviai
Kujawy [kraina historyczna położona między
górną Notecią, Gopłem a Wisłą. Obecnie
leży na terenie województwa kujawskopomorskiego (oprócz kilku skrawków) i
północnych krańców powiatu kolskiego.
Stolicą Kujaw była Kruszwica, a później
Włocławek (po przeniesieniu do niego
stolicy biskupstwa w I poł. XII w. Inne
ważne miasta to, Brześć Kujawski i
-
Wersja 01 01 2017.
Radziejów, współcześnie zaś największe
ośrodki
Kujaw
to
Włocławek
i
Inowrocław.] – Kujávia lengyel történelmi
országrész a felső Noteć, Gopło és a Visztula
között.
Lengyelül
Kujawy,
németül
Kujawien. Jelenleg a kujáviai-pomerániai
vajdaság és a kolski járás területén fekszik.
Fővárosa
Kruszwica
volt,
később
Włocławek lett, miután áthelyezték a
püspökség székhelyét a XII. század első
felében. Más fontosabb városai: Brześć
Kujawski és Radziejów, de a legfontosabbak
Włocławek és Inowrocław.
kujon [pot. o uczniu lub uczennicy uczących się
pilnie, ale bez zrozumienia, na pamięć],
kujonka – (diáknyelv) magoló, biflázó,
stréber (fiú/lány)
kujonek [w gwarze uczniowskiej: osoba ucząca
się
wszystkiego
na
pamięć
bez
zrozumienia; kujon] – (diáknyelv) kis
magoló, biflázó, stréber
kuk, kok [kucharz na statku lub okręcie] –
hajószakács
kukać (zob. kuknąć) – kakukkolni
kukać [zerkać] – [Słowniczek języka śląskiego]
kukucskálni,
leskelődni,
bepislantani,
bekukucskálni, kacsintani, lopva nézni
kukanie – kakukkolás
kukiełeczka [zdrobnienie od: kukiełka] –
bábocska
kukiełka [1. lalka teatralna umieszczona na kiju,
poruszana przez aktora ukrytego za
parawanem;
2. prymitywna
lalka
zrobiona
domowym
sposobem
z
gałganków; 3. daw. okrągła lub podłużna
bułka ze słodkiego ciasta; 4. rodzaj
teatralnej lalki na kiju, poruszanej przez
aktora ukrytego za parawanem; 5. (u
Zygmunta Glogera) Kukiełka, kukła,
bułeczka, gniotka, podług Karłowicza
pochodzi od wyrazu kukła, lalka, małe
bowiem bułeczki miano robić na wzór
lalek dziecinnych. Karłowicz twierdzi, że
Niemcy i Litwini wyraz ten niewątpliwie
od nas wzięli, podobnie jak Nowogrecy i
Turcy od innych Słowian.] – bábu, báb;
(dawno) sós zsemle v. cipó
kukiełka z ciasta – mázeskalácsbábu
kukiełkowy, -a, -e [przymiotnik od: kukiełka] –
bábKuklik pospolity (Geum urbanum L.) [gatunek
rośliny wieloletniej należący do rodziny
różowatych. Występuje w Ameryce
Północnej, Azji, Europie, a jako gatunek
zawleczony również w Australii. W Polsce
jest pospolity na całym niżu i w niższych
położeniach
górskich.]
–
Erdei
gyömbérgyökér (Geum urbanum)
Kuklik zwisły (Geum rivale) [gatunek byliny
należący
do
rodziny
różowatych.
Występuje w rejonie Kaukazu, środkowej
Azji, w strefie umiarkowanej Ameryki
Północnej. Pospolity w całej Polsce,
zarówno na niżu, jak i w górach.] – bókoló
gyömbérgyökér (Geum rivale) [a kétszikűek
(Magnoliopsida)
osztályának
a
rózsavirágúak (Rosales) rendjéhez, ezen
belül a rózsafélék (Rosaceae) családjához
tartozó faj]
-
Wersja 01 01 2017.
małych dzieci: skaleczenie, ranka; też:
krzywda] – I. kakukk (a kakukk hangja); II.
bibi (seb)
kuku! – kukucs!, kakukk! (bújócskánál felkiáltás)
kukułczę [młode kukułki] – kakukkfióka, (átv.)
zabigyerek
kukułczy, -a, -e – kakukkkukułcze jajo v. jaja – kakukktojás; kakukkfióka
tojás
Kukułcze Skały (Karkonosze) – Kakukk-sziklák
3022
kukułeczka [zdrobnienie
kakukkocska
kuklok [tzw. judasz, wizjer w drzwiach] –
[Słowniczek języka śląskiego] júdás;
(zdrajca) áruló; kémlelőablak, lesőlyuk,
kukucskálóablak
kukła [1. manekin wyobrażający postać ludzką;
2. o osobie bezwolnej i podatnej na
manipulację; 3. o osobie bez inicjatywy] –
báb (színházi), bábu, baba
Ku Klux Klan [terrorystyczna organizacja
rasistowskia w Stanach Zjednoczonych.
Powstała w XIX wieku (po wojnie
secesyjnej), odrodziła się w 1915 roku.
Została zdelegalizowana z powodu
dopuszczania się przemocy na tle
rasowym i religijnym. Nazwa pochodzi od
kombinacji greckiego słowa "kyklos"
(okrąg, koło) ze słowem klan. Według
innej wersji jest to onomatopeja, oddająca
dźwięk przeładowania broni palnej.] – Kuklux-klan
[titkos
szövetség
ÉszakAmerikában, titokzatos szertartásokkal.
Négerek, idegenek és katolikusok ellen
alakult;
terrorisztikus
eszközöket
is
felhasznál.]
kuknąć — kukać [I o kukułce: wydać dźwięk
kuku; II pot. spojrzeć ukradkiem] – I
kakukkolni; II lopva nézni, sandítani,
kukucskálni
kuksnąć — kuksać [pot. szturchnąć kogoś
łokciem lub pięścią] – verekedni, öklözni
kuksaniec
[cios
łokciem
albo
pięścią;
szturchaniec; kuks] – ököl
kuku [I głos kukułki – samca; też: wyraz
naśladujący ten głos; II pot. w języku
od:
kukułka]
–
Zespół Tańca Ludowego "Kukułeczka"
Kukułeczka [to wesoła piosenka dziecięca z
regionu
Lachów
Sądeckich]
Kakukkocska (lengyel ének)
Słowa piosenki
Kukułecko,
gdzieześ ty bywała, gdzieześ ty bywała, gdzieześ
ty bywała,
ześ tak długo
u nos nie kukała, u nos nie kukała, ku, ku, ku.
Bywałam jo
w lesie na jawoze, w lesie na
jawoze, w lesie na jawoze
i kukałam
Jaśkowi, co łoze, Jaśkowi co, łoze,
ku, ku, ku.
Kukułecko,
gdzieześ ty bywała, gdzieześ ty bywała, gdzieześ
ty bywała,
ześ tak długo
u nos nie kukała, u nos nie kukała, ku, ku, ku.
3023
-
Wersja 01 01 2017.
cuckoo, németül kukuck, oroszul kukuska,
görögül kokkyx a kakukk. A kakukkalkatúak
rendjébe mintegy 150 madárfaj tartozik,
legismertebb
közülük
a
rajzfilmhős
kengyelfutó
gyalogkakukk
(Geococcyx
californianus). A legtöbben faj a trópusokon
él.]
Bywałam jo
w lesie na lescynie, w lesie na
lescynie, w lesie na lescynie
i kukałam
Jaśkowy dziewcynie, Jaśkowy
dziewcynie, ku, ku, ku.
Kukułecko
zostoń razom z nami, zostoń razom z nami, zostoń razom
z nami,
bedzies kukać
razom z chłodokami, razom z chłodokami, ku, ku, ku.
kukułka, kukułeczka [1. nazwy ludowe:
gżegżółka, zazula) (Cuculus canorus L.,
1758) - średni ptak wędrowny z rodziny
kukułkowatych zamieszkujący Eurazię i
część Afryki (tu też zimuje). Przelatuje w
kwietniu - maju i sierpniu - wrześniu. W
Polsce średnio liczny ptak lęgowy. 2. ptak
o upierzeniu popielatym, pod spodem
białym w czarne pręgi; 3. figurka
przypominająca tego ptaka, używana w
zegarach do oznajmiania upływającego
czasu] – kakukk
Kukułka zwyczajna, kukułka (nazwy ludowe:
gżegżółka, zazula) (Cuculus canorus)
[gatunek średniego ptaka wędrownego z
rodziny kukułkowatych. Zamieszkuje
Eurazję i część Afryki (tu też zimuje).
Przelatuje w kwietniu - maju i sierpniu wrześniu. W Polsce średnio liczny ptak
lęgowy.] – kakukk (Cuculus canorus) [a
madarak
osztályának
kakukkalakúak
(Cuculiformes) rendjébe, ezen belül a
kakukkfélék (Cuculidae) családjába tartozó
faj. — Fura hangja sok nép nyelvében
megtalálható, mint a madár neve: angolul
kukułka kuka w lesie – a kakukk kakukkol az
erdőben
Kukułka szerokolistna (Dactylorhiza majalis)
[gatunek byliny należący do rodziny
storczykowatych
(Orchidaceae).
Inne
nazwy
zwyczajowe:
stoplamek
szerokolistny, storczyk szerokolistny.
Występuje w Europie i Azji na obszarach
o klimacie suboceanicznym, od niżu po
położenia górskie. W Polsce roślina
pospolita (ostatnio coraz rzadsza)] –
Széleslevelű
ujjaskosbor
(Dactylorhiza
majalis
(RCHB.)
HUNT
ET
SUMMERHAYES)
kukurydza (Zea Mays) [roślina zbożowa o
wysokiej łodydze, szerokich liściach i
ziarnach zebranych w kolby; też: kolba
lub ziarna tej rośliny] – kukorica, tengeri
kukurydza cukrowa (Zea mays var. saccharata)
[odmiana kukurydzy zwyczajnej należąca
do rodziny wiechlinowatych (Poaceae)] –
csemegekukorica (Zea mays var. saccharata
v. Zea mays var. rugosa ) [a kukorica (Zea
mays) emberi fogyasztásra termesztett
változata]
kukurydza gotowana – főtt kukorica
kukurydza pastewna – takarmánykukorica
kukurydza prażona – pattogatott kukorica
kukurydza z rusztu – pattogtatott kukorica
Kukurydza zwyczajna (Zea mays L.) [gatunek
rośliny
jednorocznej
z
rodziny
wiechlinowatych.
Należy
do
zbóż.
Pochodzi z Meksyku. Praktycznie nie
występuje w formie dzikiej.] – kukorica
(Zea mays L.)
3024
kukurydzianka [kasza lub mąka kukurydziana;
kukurydzanka]
–
kukoricaliszt,
kukoricadara
kukurydzianka po włosku – olasz kukoricadara
kukurydziany, -a, -e [zrobiony z kukurydzy;
kukurydzowy, kukurydzany] – kukoricakukurydzowy, -a, -e [zrobiony z kukurydzy;
kukurydziany, kukurydzany] – kukoricakukuryku [1. pot. o sterczącej ozdobie na
kapeluszu, kokardzie na włosach itp.;
2. pot. o sterczących włosach] – taréj;
felálló frizura
kukuryku! [dźwięk wydawany przez piejącego
koguta] – kukuriku!
kula1
kula
[1. bryła ograniczona powierzchnią
zamkniętą, której wszystkie punkty są
jednakowo odległe od środka tej bryły;
2. przedmiot mający kształt tej bryły;
3. metalowy, kulisty sprzęt sportowy o
określonym
ciężarze,
używany
do
miotania; 4. pocisk ręcznej broni palnej i
dział] – gömb, golyó; (wojsko) golyó,
lövedék; (sport) súlygolyó
-
Wersja 01 01 2017.
kula2 [1. podpora ułatwiająca chodzenie osobom
niesprawnym fizycznie; też: podpora
zastępująca amputowaną nogę; 2. zob. łęk
w zn. 1.] - (do chodzenia, dla kulawych)
mankó
kula armatnia – ágyugolyó, lövedék
kula aż tu zaleciała – a golyó egészen idáig repült
kula bilardowa – biliárdgolyó
kula do kręgli – tekegolyó
kula drasnęła go tylko – a golyó alig hogy súrolta
v. horzsolta
kula hakownicza – szakállaspuska golyója
kula karabinowa – puskagolyó
kula naruszyła kość – a golyó v. puskagolyó
megsértette a csontot
kula odbiła się od ziemi – a golyó felpattant a
földről
kula ołowiana – ólomgolyó
kula szklana – üveggolyó
kula śnieżna, kula śniegowa – hógolyó, hólabda
kula u nogi – [golyó a lábánál] púp a hátán
kula utkwiła w płocie – a lövedék fennakadt a
kerítésben
kula w łeb – főbelövés
kula z oparciem na przedramię – könyökmankó
kula z oparciem pod pachę – hónaljmankó
kula zaryła się w ziemię – a golyó a földbe
fúródott
kula ziemska [Ziemia, glob ziemski] – földgömb,
földgolyó, földteke
kule go omijają – elkerülik a golyók
kule go się imają – nem fog rajta a golyó
kule zaświstały – a golyók fütyültek
kulać [zob. kulnąć] – gördülni, gurulni; gurítani,
gördíteni, hengeríteni
kulać [1. toczyć; 2. wałkować (np. ciasto na
makaron)] – [Słowniczek języka śląskiego]
(posuwać obracając)
görgetni, gurítani;
hengerelni; (ciasto) nyújtani, kinyújtani
(tésztát)
kulawka [1. zakaźna choroba młodych zwierząt;
2. daw. kieliszek bez podstawy, popularny
w XVIII w.; 3. kielich bez nogi dlatego,
żeby go nie można było postawić, zwany
był kulawką] – (choroba) fiatal állat fertőző
betegsége; (kieliszek) talp nélküli kehely v.
borospohár; ivószaru
3025
kulawo – sántán
kulawy, -a, -e [1. utykający na nogę; 2. o
meblach
i
różnych
przedmiotach:
chwiejący się; 3. źle funkcjonujący] – sánta
kulawy [człowiek utykający na nogę]; kulawa –
sánta (ffi/nő)
kulas [1. pot. noga; 2. obraźl. człowiek kulawy;
3. pot. krzywa, niezdarnie napisana litera]
– sánta, bicegő, csámpás (ember); (közb.)
lőcs láb, pipaszár, pipaszárláb, (görbe)
vonás, „pipa”
kulawieć [stawać się kulawym] – megsántulni,
sántítani, bicegni
kulawo – sántán, bicegőn, sántítva, bicegve, ferdén,
csámpásan
kulawo chodzić – sántítani, sántítva menni v. járni;
bicegni, bicegve járni
kulawość – sántaság; csámpásság
kulawy, -a, -e [1. utykający na nogę; 2. o
meblach
i
różnych
przedmiotach:
chwiejący się; 3. przen. źle zorganizowany
lub źle funkcjonujący] – sánta, béna,
csámpás (Diabel kulawy: sánta ördög)
kulawy [człowiek utykający na nogę]; kulawa –
sánta, béna, csámpás (ffi/nő)
kulawy koń – sánta ló
kulbaczyć [siodłać konia] – nyergelni
kulbaczyć konia – lovat nyergelni
kulbak [zob. halibut] – óriás laposhal; rombuszhal
kulbaka [1. siodło wojskowe kryte skórą;
2. siodło drewniane używane przez
Tatarów; 3. z tureckiego kaltak, łęk u
siodła i siodło tatarskie całe z drzewa.] –
nyereg
Kulbaka
kawaleryjska
WZ.1936
typu
żołnierskiego – 1936 mintájú lovassági
nyereg
-
Wersja 01 01 2017.
kulbaka żołnierska – katonai nyereg
Kulczyba wronie oko (Strychnos nux-vomica L.)
[gatunek wiecznie zielonego drzewa lub
krzewu
z
rodziny
loganiowatych
(Loganiaceae).
Naturalny
obszar
występowania to lasy Indii, Sri Lanki,
Kambodży, Laosu, Wietnamu, Tajlandii i
Malezji, ale jako roślina uprawiana
występuje w wielu jeszcze innych krajach
o klimacie tropikalnym.] – ebvészmag
(Strychnos
nux-vomica)
[más
néven
hánytatódió egy délkelet-ázsiai örökzöld
növény. A sztrichninfafélék családjába
tartozik. Ovális levelei 5–9 cm-esek. Kerek,
zöld, később narancsszínű magja sztrichnin
nevű mérgező alkaloidot tartalmaz.]
Kulczyba wronie oko (Strychnos nux-vomica L.)
kulczyk [ptak spokrewniony z kanarkiem] –
csicsörke
Kulczyk zwyczajny, kulczyk (Serinus serinus)
[gatunek małego ptaka wędrownego z
rodziny
łuszczaków.
Zamieszkuje
zachodnią, południową i środkową Europę
i północną Afrykę. Populacje południowe
osiadłe, północne – wędrowne, zimują w
południowej Europie (przeloty III–V i IX–
XI). Poza sezonem lęgowym tworzy stada,
często mieszane z czyżami i innymi
łuszczakami. W Polsce średnio liczny lub
nieliczny ptak lęgowy, o liczebności
zróżnicowanej zależnie od regionu (liczny
na Pogórzu Karpackim i w większych
miastach, nieliczny na wschodzie kraju).] csicsörke (Serinus serinus) [a madarak
osztályának verébalakúak (Passeriformes)
rendjébe és a pintyfélék (Fringillidae)
családjába tartozó faj. Az egyik legkisebb az
európai pintyek között.]
-
Wersja 01 01 2017.
kulić [pochylać, podkurczać] – összegöngyölni,
összegöngyölíteni, összecsavarni, sodorni,
hengeríteni
kulić rękę – behúzza a karját
kulić się [garbić się, kurcząc ręce i nogi] –
összegörnyedni, összegöngyölődni; kuksolni;
zsugorodni,
kuporodni,
kuporogni;
gubbasztani;
összehúzza
magát;
összehúzódni
3026
kulebiak [1. duży, pieczony pieróg z różnym
farszem; 2. ros. kulebiaka, duży pieczony
pieróg z farszem mięsnym, rybnym, z
ryżem, grzybami a. kapustą] – (hússal,
zöldséggel töltött egybesült tészta)
kulebiak
kulebiak z kapustą i grzybami – káposztásgombás kulebiak
kuleć (kuluje) [1. utykać na nogę; 2. źle
funkcjonować; też: nie układać się] –
sántítani, sántikálni, bicegni, döcögni
kuleć na jedną nogę – sántít az egyik lábára
kuleć na prawą nogę – jobb lábára sántít
kuleć w nauce – döcög v. gyenge a tanulásban
kuleje na prawą nogę – a jobblábára sánta
kulenie [1. utykać 2. źle działać] – sántítás,
bicegés, döcögés
kulfon [1. pot. o literze, znaku, rysunku
napisanych
lub
narysowanych
niestarannie, krzywo, 2. pot. o dużym,
niezgrabnym nosie; 3. pot. o człowieku
niezgrabnym i niezdarnym; 4. pot. «o
ciężkiej i krzywej nodze] – otromba betű;
ákom-bákom; (átv.) fajankó, tahó, otromba
fickó
kulfoniasty, -a, -e – fajankó, tahó, otromba fickó ffi
kulić się w sobie – összegörnyed magában
kulić się z zimna – a hidegtől v. hidegben
zsugorodni v. összehúzódni; fázósan
összehúzza magát
kulig [1. orszak kilku sań zaprzężonych w konie;
też: przejażdżka tymi saniami; 2. kulig
okazał się jedną z najfajniejszych atrakcji
całego wyjazdu sylwestrowego. 3. (u
Zygmunta Glogera) Była to zabawa
zapewne tak dawna, jak dawno zasiały się
gęściej dwory i dworki szlacheckie na
równinach Wielko i Małopolski. Sama
nazwa kulik, kulig, powstała już przed
kilku wiekami i nie jest zupełnie łatwą do
wyjaśnienia.] – (tánccal egybekötött társas
szánkózás, lengyel viseletben); farsangi
mulatság
kulig pocwałował dalej – a szán továbbvágtetott
kulik [ptak z rodziny siewek] – póling
3027
-
Wersja 01 01 2017.
kulik cienkodzioby (Numenius tenuirostris) –
Vékonycsőrű póling
kulik
eskimoski
(Numenius
borealis)
–
Eszkimópóling
kulik krótkodzioby (Numenius minutus) –
Törpepóling
Kulik mniejszy (Numenius phaeopus L., 1758) –
Kis póling
Kulik wielki (Numenius arquata) – nagy póling
[nagy szélkiáltó, nagy gojzer, gujzer, nagy
hujtó, ujtó, pólic, kulic, hojsza, tőcsmadár,
tőcsér, töcs-töcs - Fokozottan védett
madarunk, melyet lefelé hajló csőréről és
jellegzetes, nevére utaló elnyújtott "póli"
hangjáról könnyen felismerhetünk.]
Kulisse; fr. Coulisse) kulissza, színfal, háttér;
festett díszlet
kulisy [1. część teatru za sceną, niewidoczna dla
widzów; 2. nieznane ogółowi okoliczności
jakiejś sprawy] – háttér; festett díszlet;
(tajemnica) kulisszatitok
kulisowy, -a, -e – háttér-; festett díszletkulisto – gömb alakban, gömbölyűen
kulistość – gömbölyűség
kulinaria [wszystko, co jest związane z
przyrządzaniem i gotowaniem potraw;
też: potrawy będące wytworem sztuki
kulinarnej] – kulinária; szakácsművészet;
sütés-főzés
kulinarny, -a, -e [związany z przyrządzaniem i
gotowaniem potraw] – (lat.) kulináris;
konyhai, ínyenc, szakács-; parlagi, romlott
Kulinarny Atlas Świata – Konyhai Világatlasz
kulis [1. w Azji: robotnik wykorzystywany do
najniższych i najgorzej płatnych posług;
2. członek najniższej kasty w Indiach; 3.
tragarz w południowej i wschodniej Azji,
noszący zarówno ładunki, jak i ludzi w
lektykach] – (hindusztáni) kuli; kelet-ázsiai
bérmunkás, különösen teherhordó; (átv.) a
munka nehezét elismerés, jutalom nélkül
végző dolgozó
kulisa [1. w teatrze: dekoracje w formie ścianek
lub kotar zamykających po obu stronach
scenę; 2. wąski pas drzewostanu równej
szerokości, pozostawiony pomiędzy pasem
zrębów w celu odnowienia lasu przez
samosiew;
3. motyw
kompozycji
ogrodowej tworzący za pomocą drzew,
krzewów, szpalerów itp. obramienie dla
jakiegoś
obiektu
lub
widoku;
4. urządzenie w maszynie parowej dające
m.in. możliwość zmiany kierunku jej
biegu; 5. (niem. Kulisse; to element
dekoracji
scenicznej
w
kształcie
malowanych płócien naciągniętych na
ramy lub luźno zwisających kotar) – (ném.
kulisty, -a, -e [przypominający kulę] – gömbölyű,
gömbalakú, kerek; gömb v. golyó alakú,
golyós
kulista główka rękawa [posiada zaokrągloną
wyższą
część
z opuszczoną
lub
podniesioną główkę rękawa, która
przyszyta jest do pachy] – bevarrott ujj
[Lekerekített felsőrészű ujj, amit a karöltőbe
illesztenek be.]
kulisy [1. Element dekoracji scenicznej w
kształcie
malowanych
płócien
naciągniętych na ramy lub luźno
zwisających kotar. 2. Miejsce za sceną,
gdzie trwają przygotowania aktorów i
dekoracji. 3. Zazwyczaj czarna kotara
wisząca z góry bądź po bokach sceny, w
celu ukrycia elementów technicznych
sceny. ] – díszletek
3028
kulisy
kulka [I 1. mały przedmiot kulisty; 2. porcja
lodów; 3. pocisk małego kalibru; 4. jeden z
wielu kulistych, metalowych elementów
tworzących część łożyska tocznego; II
1. rozwidlona gałązka służąca do zginania
i przytwierdzania pędów roślinnych do
ziemi;
2. zagięty
kij
służący
do
przyciągania i obłamywania suchych
gałęzi z drzew; 3. długi kij zakończony
hakiem, służący do wyciągania wiadra z
wodą ze studni] – kis golyó, golyócska,
gömböcske; játékgolyó
kulka pistoletowa – pisztolygolyó
kulka szklana – üveggolyó
kulka z papieru – papírgalacsin
kulkowy, -a, -e – golyós
kulminacja [1. największe nasilenie jakiegoś
procesu, stanu uczuciowego, jakiejś
działalności
itp.;
2. przejście
ciała
niebieskiego przez płaszczyznę południka;
3. najwyższy punkt na jakimś obszarze; 4.
późn.łac. culminare 'wywyższać' od łac.
culmen dpn. culminis 'szczyt'; punkt
szczytowy; najwyższe nasilenie jakiejś
działalności, procesu, stanu uczuciowego
itp.; astr. górowanie, przejście ciała
niebieskiego przez płaszczyznę południka]
– (lat.) culminatio, kulmináció; betetőzés,
tetőpont; delelés, kulminálás; delelés, delelő;
csúcspont;
egyes
változó
jelenségek
legmagasabb értéke; tetőzés, csúcspontra
érés; (csillagászat) a csillagok legmagasabb
állása, átmenete a meridiánon [a Föld forgása
miatt minden égitest 24 óra alatt kétszer
megy át a meridiánon, ezért felső és alsó
culminatio-t különböztetünk meg a meridián
déli és északi felén]
kulminacja dolna [osiągnięcie przez ciało
niebieskie najmniejszej wysokości nad
horyzontem] – alsó kulmináció, alsó delelés
kulminacja górna [osiągnięcie przez ciało
niebieskie największej wysokości nad
horyzontem] – felső kulmináció, felső
delelés
Kulminacja Słońca [w astronomii jest to
moment, w którym w ciągu doby Słońce
-
Wersja 01 01 2017.
znajduje się na najwyższej wysokości
kątowej nad horyzontem. Inaczej mówiąc
jest to moment przejścia Słońca przez
południk
niebieski.
Wysokość
tej
kulminacji jest inna dla każdego dnia w
roku, co jest spowodowane pochyleniem
osi ziemskiej do płaszczyzny jej orbity
(ekliptyka).] – a Nap delelése
kulminacyjny, -a, -e [szczytowy] – kulminációs,
csúcs-, delelő
kulminować [niem. kulminieren, fr. culminer, z
wł. culminare, od culmine wierzchołek,
punkt szczytowy (z łac. culmen); 1. o
procesach, działaniu, uczuciach itp.:
osiągać punkt szczytowy, najwyższe
napięcie; 2. wznosić się najwyżej, górować
nad resztą terenu; 3. astr. o ciałach
niebieskich:
przechodzić
przez
płaszczyznę południka; znajdować się
najwyżej albo najniżej nad horyzontem] –
(lat.) kulminálni, tetőpontra hágni, elérni a
csúcsot v. tetőpontot; (csillagászat) delelni
kulnąć — kulać [potoczyć coś okrągłego] –
gurítani, gördíteni, hengeríteni
kulnąć się — kulać się [poturlać się] – gördülni,
gurulni
kulomb [jednostka ładunku elektrycznego] –
(fizika) coulomb; az elektromos töltés
gyakorlati egysége (Ch. A. Coulomb francia
fizikus nevéből)
kulomiot [1. potocznie o karabinie maszynowym
2.
(sport)
sportowiec
uprawiający
pchnięcie kulą] – (wojsko) golyószóró;
(sport) súlylökő
kuloodporny, -a, -e – golyóálló
Kuloodporny [Film (2003); głównym bohaterem
filmu jest tybetański mnich] – „Mission
Impossible 2” [tibeti szerzetesről szóló film]
Ethan Hunt különleges ügynök új missziója
semmivel sem könnyebb, mint az előző: egy
genetikai laborban kikísérletezett biológiai
fegyvert kell visszaszereznie. A Chimera nevezetű
vírusra más is szemet vetett már. Sean Ambrose
régen együtt dolgozott Hunt ügynökkel, de
világuralomra törő tervei eltávolították a jó útról.
Ambrose-nak megvan a vírus egyetlen hatékony
ellenszere, a Bellerophon. Ha megszerzi
mindkettőt, senki sem állíthatja meg. Hunt
ügynök egyetlen reménye a szépséges Nyah, aki
egykor Ambrose szeretője volt. A hölgyet Hunt
fel akarja használni, hogy tőrbe csalja riválisát,
csakhogy beleszeret a gyönyörű nőbe. Nyah
megfertőződik a vírustól: innentől kezdve pedig
duplán létkérdés
teljesítése.
a
-
lehetetlen
megbízatás
3029
kulowy, -a, -e – golyós, golyókulsza [kość biodrowa; biodro] – csípőcsont,
farcsont
kulszowy, -a, -e [przymiotnik od: kulsza] – csípő, farkult (łac. cultus) [1. cześć religijna oddawana
Bogu, bóstwom, świętym osobom lub
rzeczom; 2. ogół czynności i obrzędów
religijnych
będących
zewnętrznymi
przejawami tej czci; 3. szacunek i
uwielbienie okazywane komuś lub
czemuś; 4. oddawanie czci relig.,
ubóstwienie; ogół ceremonii, praktyk
relig.; wielki szacunek, cześć dla kogo a.
czego, uwielbienie; gorliwe uprawianie,
rozwijanie czego.] – (lat.) kultusz, tisztelet,
imádat, imádás, hódolat; (rel.) vallás,
vallásgyakorlat, vallásos tisztelet; a vallási
szertartások összessége; Istennek érzékelhető
formában történő szolgálata imádással,
dicsőítéssel, hálaadással és könyörgéssel;
emberi válasz Isten értünk véghezvitt
üdvözítő tettére; istentisztelet és általában
mindaz, ami vele összefügg; (átv.) hódolat,
fokozott tisztelet, imádat
kult bohaterów – hőskultusz
kult
chrześcijański
(liturgia
wiary
chrześcijańskiej) – keresztény kultusz
kult falliczny – phallikus kultusz
kult idoli – bálványimádás
kult jednostki (z rosyjskiego: kult licznosti) [1.
przesadna cześć oddawana przywódcy,
charakterystyczna dla niektórych państw
totalitarnych; 2. kult przywódcy w
imperialnym,
autorytarnym
lub
totalitarnym
systemie
władzy;
3.
określenie
jednoosobowych
rządów
sprawowanych
przez
przywódców
Wersja 01 01 2017.
komunistycznych. Element totalitarnego
systemu rządów, gdzie osobie stojącej na
szczycie hierarchii władzy przypisuje się
cechy nadprzyrodzone. Idea kultu
jednostki związana jest z postacią J.
Stalina, objawiała się w ostentacyjnym
wyrażaniu uznania dla przewodniczącego
partii, wychwalaniu niepowtarzalnych
cech jego charakteru i umysłu, a także
podkreślaniu
wyjątkowej
trafności
wszelkich podejmowanych przez niego
decyzji.
Nieomylność
przywódcy
traktowano
jako
dogmat.
Wobec
nieograniczonej
władzy
dyktatora
niemożliwa była krytyka jego osoby. Po
raz pierwszy zwrot "kult jednostki" użyty
został przez N.S. Chruszczowa w tajnym
referacie O kulcie jednostki i jego
następstwach, wygłoszonym na XX
Zjeździe KPZR w 1956.] – személyi kultusz
[személyi kultusz egy karizmatikus vezér,
sok esetben államfő rajongásszerű, szolgai
tisztelete. Bár ez a tisztelet sokakban
őszintén is kialakulhat, a személyi kultuszt
általában az adott ország tömegtájékoztatási
eszközei, a kultúrpolitika, az oktatási
rendszere gerjeszti, mintegy kikényszerítve a
népből az áhítatot a vezető iránt. Ez abban
mutatkozik meg, hogy még életében
iskolákat, utcákat, településeket neveznek el
az adott személyről. A kifejezést először
Nyikita
Hruscsov,
a
Szovjetunió
Kommunista Pártja főtitkára használta az
1956-ban
megrendezett
huszadik
pártkongresszuson, egy Sztálinról folytatott
értekezés során. ]
Kult Mitry [to umocnił się w Persji, gdy religią
państwową był zaratusztrianizm, wg
którego Mitra jest jedną z głównych
emanacji Ahura-Mazdy. W mitraizmie,
będącym kombinacją zaratusztrianizmu i
kultów hellenistycznych Mitra został
zrównany z Ahura-Mazdą, stając się
głównym podmiotem kultu.] – Mithraskultusz
Kult świętych [w katolicyzmie i prawosławiu
szczególny szacunek do osób zbawionych
oraz do świętych aniołów, którzy stawiani
są za wzór dla wszystkich żyjących. Do
świętych można zwracać się z prośbą o
wstawiennictwo do Boga. W katolicyzmie
szczególny szacunek należy się Maryi,
jako matce Jezusa Chrystusa, która z
uwagi na brak grzechu pierworodnego
(niepokalane poczęcie) i uczynkowego jest
najwyższym wzorem świętości (poza
Trójcą Świętą).] – szentek kultusza
kultowy, -a, -e [przymiotnik od: kult (np.
naczynia kultowe, kultowy film)] – kultusz-
3030
kultur- – (lat.-ném.) kultúr-, művelődési
kultura (kult.) [1. materialna i umysłowa
działalność
społeczeństw
oraz
jej
wytwory; 2. społeczeństwo rozpatrywane
ze względu na jego dorobek materialny i
umysłowy; 3. odpowiednio wysoki poziom
rozwoju społeczeństwa w jakimś zakresie;
4. umiejętność obcowania z ludźmi;
5. sztuczna hodowla komórek, tkanek,
organów lub całych mikroorganizmów;
6. rodzaj, gatunek lub odmiana rośliny
uprawiane na danym terenie w celach
użytkowych; też: teren uprawy tej rośliny
i sama uprawa; 7. struktura gleby
uprawnej osiągana w wyniku zabiegów
agrotechnicznych
i
racjonalnej
gospodarki; też: te zabiegi i gospodarka;
8. całokształt materialnego i duchowego
dorobku
ludności,
narodu,
epoki
(przed)hist.;
poziom
rozwoju
społeczeństw, grup, jednostek w danej
epoce;
poziom
rozwoju
umysł.,
moralnego;
ogłada,
obycie,
takt;
udoskonalona uprawa roli a. roślin;
jednogatunkowa
hodowla
mikroorganizmów dla doświadczeń a.
szczepionek] – (lat.) kultúra (kult.),
művelődés (műv.), műveltség [mindaz, amit
az emberi társadalom fizikai és szellemi
munkájával létrehozott; egyéni műveltség,
kifinomultság;
(hodowła)
művelés,
termesztés; ápolás, nevelés; (mezőgazdaság)
kultúra, művelés, termesztés, tenyészet,
ültetvény; termesztett növény, vetemény;
(állat) tenyésztés; (orvosi)
tenyészet,
kitenyésztett baktériumtelep; (archeologia) a
kifejezést az őstörténészek a néprajztól
kölcsönözték. Eredeti jelentése szerint egy
meghatározott népcsoport összteljesítményét
- anyagi kultúra, vallás, társadalmi szokások,
művészet –jelölő fogalom. Az ősrégészetben
a
jelentése
korlátozottabb:
bizonyos
népcsoportok elnevezéseként használják,
például
szakócakultúrák,
moustier-i
kultúrák.]
kultura abwilska [1. kultura starszego paleolitu
w
Europie;
2.
dolnopaleolityczna,
najstarsza z wyróżnionych do dziś
europejskich kultur człowieka, pojawiła
się na obszarze Europy około 700 tys. lat
temu. Nazwa pochodzi od miejscowości
Abbeville
we
Francji.
Typowym
narzędziem tej kultury jest pięściak. Jej
szerzycielem był człowiek wyprostowany
Homo
erectus.
Ustąpiła
kulturze
aszelskiej.] - abbeville-i: a Somme folyó
völgyében,
Franciaországban
található
Abbeville városáról elnevezett kőeszközipar.
A folyó kavicsteraszain Boucher de Perthes
-
Wersja 01 01 2017.
folytatott kutatásokat, és számos szakócára
bukkant.]
kultura antyczna – antik v. ókori kultúra
kultura aszelska [kultura paleolityczna] –
őskőkori kultúra
kultura aztekowa – azték kultúra
kultura bakteryjna
–
baktériumtenyészet,
baktériumkultura
kultura ciała – testkultúra
kultura czytelnicza – olvasókultúra
kultura duchowa [ogół dzieł naukowych,
literackich i dzieł sztuki tworzących
dorobek ludzkości w danym okresie
historycznym] – lelkikultúra
kultura egejska [kultura rozwijająca się w
neolicie i epoce brązu w basenie Morza
Egejskiego] – égei kultúra [legjelentősebb
emlékei Kréta szigetén a knósszoszi királyi
palota, Kisázsiában Trója városa, a görög
félszigeten Mükéné vára és az ún. Athreusz
kincsesháza, és a tirünszi vár.]
kultura (Fauresmith) [Młodszy paleolit (klimat
bez zmian) zaznaczył się pewnym
osuszeniem klimatu na północy i południu.
Ludność prowadziła prawdopodobnie
półosiadły, a miejscami osiadły tryb życia.
Posługiwała się narzędziami z wiórów
krzemiennych oraz mikrolitami o formach
geometrycznych.
Główne
kultury:
Oldoway
(Afryka
Wschodnia
i
Południowa),
kafuańska
(Afryka
Wschodnia i Południowa, Kotlina Konga),
Fauresmith i Stellenbosch (Afryka
Południowa).] – Fauresmith-ipar [a délafrikai acheuli egyik kései típusa. A
szakócák kicsik, szív alakúak és durván
megmunkáltak. Ezt a Zambiában az 58 000
körüli időre keltezett ipart a saldanhai
embernek tulajdonítják, és valószínűleg a
szakócakészítő
hagyományok
legvégét
jelenti Afrikának ebben a térségében.]
kultura fizyczna [dziedzina obejmująca naukę o
wychowaniu fizycznym, sport, higienę
osobistą oraz racjonalną organizację
czynnego wypoczynku] – testnevelés,
testápolás; testgyakorlat, testedzés
kultura grobów kurhanowych [kultura epoki
brązu charakteryzująca się kurhanami
bogato wyposażonymi w broń i ozdoby z
brązu] – bronzkori, kurgánsíros kultúra;
proto-indoeurópaiak
kultura halsztacka [kultura epoki żelaza
rozwijająca się w zachodniej i środkowej
Europie] – vaskori, Halstatt-kultúra [egy
régészeti komplexum, ami az elnevezését a
felső-ausztriai Hallstatt településről kapta,
melynek közelében a 19. század közepén
3031
több, mint 900 kora vaskori (i. e. 750-450
körüli időszak) sírt tártak fel. A kultúrkör
Nyugat-Franciországtól a Dunántúlig terjedt,
az urnamezős kultúrából fejlődött ki és
elsőként
használt
nagy
számban
vasfegyvereket
és
vaseszközöket.
Kapcsolatban állt a dél-franciaországi görög
gyarmatvárosokkal és az etruszkokkal.
Arisztokráciája hegyormokon vagy meredek
dombokon létrehozott nagy kiterjedésű
településeken,
8-10
méter
magas
faszerkezetű földsáncokkal megerődített
várakban élt. Halottaikat kamrasírokba
temették, a férfiak mellé vasból készült
fegyvereiket, gyakran lovukat és kocsijukat
helyezték. Lásd még Kelta művészet.]
kultura helleńska [kultura grecka od czasów
najdawniejszych do podbojów Aleksandra
Wielkiego] – hellén v. ógörög kultúra
kultura języka [termin językoznawczy, w Polsce
różnie definiowany na przestrzeni lat.
Najogólniejsza
definicja
Andrzeja
Markowskiego brzmi: świadome i celowe
posługiwanie się językiem we wszelkich
sytuacjach
komunikatywnych.]
–
nyelvművelés; nyelvkultúra
kultura języka ojczystego – anyanyelvi kultúra
Kultura
lateńska [ta
powstała
jako
kontynuatorka
zespołu
zachodniohalsztackich grup kulturowych.
Na jej peryferiach rozwijały się odmiany
kultury lateńskiej: celtycko-iliryjska,
celtycko-tracka i celtycko-germańska.] –
La Tène-kultúra [a kelták anyagi kultúráját
értjük alatt]
kultura ludowa [1. to pojęcie często utożsamiane
z folklorem. Mianem kultury ludowej
określa
się
ogół
wytworów
spo
społeczności lokalnej, związanych głównie
ze
sztuką,
językiem.
Elementem
spajającym daną kulturę ludową jest
wspólnota dziejowa (wspólna historia) i
podobieństwo warunków życia; 2. Kultura
ludowa
to
folklor
i
sztuka
charakterystyczne
dla
społeczności
zamieszkujących
określone
tereny.
Wyrasta ona ze wspólnych doświadczeń
historycznych, form gospodarowania i
warunków życia. Na jej kształt wpływają
również cechy etniczne i warunki
środowiska przyrodniczego.] – népi kultúra
kultura łacińska [zob. cywilizacja łacińska] –
latin kultúra v. civilizáció
kultura
masowa
[kultura
oparta
na
funkcjonowaniu
środków
masowej
informacji,
przeznaczona
dla
rozproszonej, licznej i zróżnicowanej
publiczności] – tömegkultúra [a kultúra
-
Wersja 01 01 2017.
terjedésével és terjesztésével kapcsolatos,
némileg
pejoratív
értékszínezetű
megnevezés, mely a széles társ.-i rétegek, a
tömegek között elterjedő kultúra alacsony
szintű változatát jelenti.]
kultura materialna [ogół dóbr materialnych oraz
środków i umiejętności technicznych
społeczeństwa
w
danym
okresie
historycznym] – anyagi kultúra
kultura mowy – beszédkultúra
kultura muzyczna – zenekultúra, zenei kultúra
Kultura
olduwajska
(oldowajska)
[albo
preszelskoaszelska, także: kultura Olduvai
(Kompleks Oldowajski – kultury o tradycji
otoczakowej) – najstarsza kultura paleolitu
(rzędu 2 mln. lat), jej nazwa pochodzi od
wąwozu Olduvai w północno-zachodniej
Tanzanii, przy granicy Parku Narodowego
Serengeti, w prowincji Arusza.] – olduvaiipar (gyakori nevén olduwan-kultúra) [1. a
paleolitikum első szakaszának, a korai
emberek eszközkészítő tevékenységének
összefoglaló neve. A tanzániai Olduvaiszurdok környékén talált leletek alapján
nevezték el, de az olduvai-ipar jóval
nagyobb területen elterjedt, mint a névadó
földrajzi egység. Az irodalom nem egységes
az olduvan-ipar és az acheuli-ipar
megkülönböztetését illetően. Körülbelül 2,6
millió évesek az olduvan-ipar első leletei,
félmillió évvel ezelőtt ért véget, miközben jó
másfél millió éve már az acheuli-ipar
jellegzetes mikrolit eszközei is megjelentek.
Fa- vagy csonteszközökről nem tudunk, de
ezen anyagok romlandó jellege miatt nem
lehet biztosan állítani, hogy csak kőeszközök
léteztek. 2. az Olduvai-szakadék alsó
rétegeiből előkerült kavicseszközök neve.
Két fejlődési szakaszát lehetett elkülöníteni.
A korábbi az I. réteg és a II. réteg alsó része,
a későbbi vagy fejlettebb a II. réteg felső
része. Az utóbbi gazdag szilánkeszközökben,
és előfordulnak benne más primitív, az
egykorú acheulitől kölcsönzött szakócák is.
Az olduvaiakhoz hasonló, 2 és fél millió éves
kavicseszközök Kelet-Afrikában másutt is
kerültek elő.]
Kultura oryniacka (40-20 tys. lat temu) [kultura
narzędzi odłupkowych i klingowych, a
także kościanych i rogowych, rozwijająca
się w Europie, Azji, Afryce Północnej; w
Polsce na południu (koło Krakowa) i
południowym
zachodzie
(Śląsku).
Szerzycielem kultury jest Homo sapiens
sapiens. W tym okresie pojawiają się
pierwsze przedmioty ozdobne, figurki
kobiece znane dziś pod określeniem
paleolitycznej
Wenus,
malarstwo
3032
jaskiniowe, kult grzebania zmarłych i
pierwsze trwałe domostwa. Lokalna
odmiana tej kultury w Anatolii bywa
określana jako przemysł kemeryjski,
niejasne pozostają jej związki z tzw.
lewanto-oryniakiem
z
terenu
Syropalestyny.] – aurignaci kultúra[1.
Európa és Délnyugat-Ázsia régészeti
kultúrája.
Nevét
első
lelőhelyéről
(típuskultúra), a dél-franciaországi Aurignac
település mellett feltárt leletegyüttesről
kapta. Ezt 1852-ben Édouard Lartet francia
őslénykutató fedezte fel. A kultúrához
besorolt leletek legkorábbi képviselői 4036 000 évvel ezelőttiek, az utolsó ilyen
jellegű leletek 28-26 000 évesek. Az
aurignaci típusú kultúrák az őskőkorszak
utolsó periódusának, a felső paleolitikumnak
kezdeti szakaszára esnek.
Megelőző
kultúrája a mousteri, követője pedig a
gravetti. közép- és kelet-európai változata a
szeleta kultúra. ― 2. az európai késői
őskőkor egyik fejlődési szakasza. A névadó
lelőhely a Franciaország délnyugati részén
található Aurignac-barlang, amelyet Lartet
1860-ban tárt fel. Eredetileg a franciaországi
késői őskőkor három első szakaszát nevezték
így, ma már azonban ezek közül csak a
középsőt, a másik kettő neve périgord-i. Az
aurignaci időszakban magasvakarók, erős
testű pengék és a lapos csonthegyek
készültek.
Franciaországban,
Németországban,
Magyarországon
és
Ausztriában fordulnak elő. Ilyen eszközöket
nem találtak Itália középső és déli
térségében, továbbá Dél-Spanyolországban.
A levantei hasonló típusú eszközöket szintén
ezzel a jelzővel illetik. A nyugat-európai
lelőhelyeik 34 000 és 27 000 közötti
időszakra keltezhetők.]
Kultura oryniacka
kultura pogańskich Węgrów – a pogány
magyarok kultúrája
kultura proletariacka – proletár kultúra,
proletkult; az első világháború utáni téves
-
Wersja 01 01 2017.
művészeti irányzat, amely a nemzeti haladó
hagyományok
elvetésével
álforradalmi
módon ún. proletárkultúrát akart létrehozni
kultura publiczna – közművelődés
kultura roślin – növénytermelés, v. -termesztés,
növénynemesítés
kultura
seksualna
[Apollińska
kultura
seksualna,
postawa
wobec
ciała,
seksualności i współżycia seksualnego
ujawniająca ich akceptację, fascynację,
kult piękna fizycznego, harmonię ciał,
umiejętność radowania się seksualną
aktywnością. Seksualność i współżycie są
przeżywane jako dobro, piękno, wartość
zmysłowa,
estetyczna,
psychiczna,
więziotwórcza] – szexuális kultúra
kultura seksualna młodzieży – ifjúsági
szexkultúra
kultura słowa – beszédkultúra
kultura wizualna – vizuális kultúra
kultura zdrowotna – egészségkultúra
kultura ziemi – földművelés
kulturalnie – kultúráltan, művelten
kulturalnie o erotyce – kultúráltan az erotikáról
kulturalno-oświatowy, -a, -e [związany z kulturą,
rozrywką, oświatą, zwykle w domach
kultury, ośrodkach wypoczynkowych itp.]
– népművelési, népművelő
kulturalno-oświatowa – népművelőnő
kulturalno-oświatowy [osoba zajmująca się
organizowaniem
gier,
konkursów,
wycieczek itp. w domach kultury,
świetlicach, ośrodkach wypoczynkowych]
– népművelő; népművelési
kulturalny, -a, -e (kult.) [odnoszący się do
(będący
składnikiem)
kultury;
wykształcony, obyty, dobrze wychowany]
– (lat.) kulturális, kultúr- (kult.); művelődési
(műv.), műveltségi, (wykształcony) kulturált;
kultúr-; művelt, kifinomult; (mezőgazdaság)
kultúr-, termelési
kulturalna autonomia – kulturális autonómia
kulturalne otoczenie – kultúrált környezet
kulturalne potrzeby społeczeństwa – a társadalom
kulturális szükségletei
kulturalne środowisko – kultúrált környezet
kulturantropolog
[badacz
zajmująca
się
antropologią
kulturową]
–
kultúrantropológus [kultúrantropológusok –
etnográfia,
szociálantropológia
–
a
személyiség kialakulását és formálódását
konkrét
közösségi
viszonyok
közt
tanulmányozzák]
kulturantropologia [badanie zajmująca się
antropologią
kulturową]
–
kultúrantropológia
3033
Kulturkampf (z niem. „walka kulturowa”) [nazwą
tą powszechnie określa się wydarzenia w
Cesarstwie Niemieckim, w latach 1871–
1878, kiedy to kanclerz Otto von Bismarck
usiłował doprowadzić do ograniczenia
wpływów Kościoła katolickiego w państwie.
Termin ten jednak bywa stosowany również
w odniesieniu do konfliktów obyczajowych i
kulturowych w innych miejscach i w innych
czasach.] – (ném.) Kulturkampf [elsősorban
a 19. század 70-es éveiben Poroszországban
az állam és egyház, később Otto von
Bismarck kancellár és a IX. Piusz pápa
között
kibontakozott
politikai
harc
elnevezése. Szélesebb értelemben az állam
és az egyház elválasztása körüli, a 19. és a
20. század fordulóján sok országban
kialakult politikai küzdelmet értik alatta.]
Modus vivendi, Wilhelm Scholz karikatúrája
kulturowo – kultúrálisan
kulturowy, -a, -e [związany z materialnym i
duchowym dorobkiem ludzkości] – kultúr-,
kultúrtörténeti, művelődési
kulturznawstwo [dziedzina nauki z zakresu
humanistyki, zajmująca się badaniem
kultury] – kultúrtörténet
kulturznawca – kultúrtörténész
kulturysta
[człowiek
uprawiający
kulturystykę], kulturystka – body-builder,
testépítő ffi/nő
-
Wersja 01 01 2017.
kulturystyczny, -a, -e – body-builder, testépítő
kulturystyka [1. zespół ćwiczeń wykonywanych z
odpowiednimi
przyborami
i
na
specjalnych przyrządach, zapewniających
człowiekowi umięśnioną sylwetkę oraz
sprawność fizyczną; też: metodyka
stosowania tych ćwiczeń; 2. sport.
mężczyzna uprawiający kulturystykę,
zespół ćwiczeń gimnastycznych mających
rozwijać silną i harmonijną budowę ciała
oraz sprawność fiz. za pomocą siłowych
przyrządów sport., jak sztangi, hantle czy
sprężyny różnych typów] – testépítés
kultyczny, -a, -e [przestarzałe: kultowy] – (lat.)
kultikus; (vallás) istentiszteleti; a hitélethez,
a vallásgyakorlathoz tartozó
kultysta [człowiek wykonujący regularnie
różnego rodzaju zestawy ćwiczeń na
specjalistycznych
przyrządach
i
z
odpowiednimi
przyborami
w
celu
zachowania umięśnionej sylwetki i
sprawności fizycznej] – kultista; a
gongorizmus követője
kultywacja [1. prace rolnicze mające na celu
przygotowanie gleby pod uprawę; też:
sama
uprawa;
2. utrzymywanie
i
rozwijanie tradycji, zwyczajów, wartości
itp.] – kultiváció, kultiválás; művelés,
megművelés, ápolás, fejlesztés, gyakorlás
kultywacja energii życia – az életerő ápolása v.
fejlesztése
kultywacyjny, -a, -e – kultivációs
kultywator [1. to konne lub ciągnikowe
narzędzie uprawowe do spulchniania roli
bez jej odwracania oraz do niszczenia
chwastów. Kultywatory mogą posiadać
zęby: sprężyste, półsztywne i sztywne
(tzw.grubery); 2. narzędzie roln. do
spulchniania gruntu, usuwania chwastów
itp.] – (lat.) kultivátor; (mezőgazdaság)
talajlazító; vaskeretre szerelt kapákból v.
fogakból álló gép a talaj fellazítására,
porhanyítására
kultywator podorywkowy – ugarkultivátor
kultywator
ugorowy
–
ugarkultivátor,
kapáskultivátor
kultywować [1. utrzymywać i rozwijać jakieś
tradycje,
zwyczaje,
wartości
itp.;
2. wykonywać prace rolnicze w celu
przygotowania gleby pod uprawę;
3. uprawiać określone gatunki roślin; 4.
rozwijać co z zamiłowaniem, pietyzmem,
otaczać dbałością, troską; hołdować
czemu; uprawiać, hodować (rośliny)] –
(lat.) kultiválni, művelni, ápolni, űzni,
fejleszteni,
gyakorolni;
valamilyen
tevékenységet
rendszeresen
folytatni;
gyakran látogatni, szeretni, kedvelni;
3034
kultywować (co) – kultusz űz (vmiből)
kultywowanie – kultiválás; művelés, megművelés,
ápolás, gyakorlás
kultywowanie ducha miłości – kedves lélek
művelése v. gyakorlása
kultywowanie obyczajowości – hagyomány v.
szokás gyakorlása
kultywowanie tradycji – tradíció v. hagyomány
ápolása
kultyzm (zob. gongoryzm) [główny kierunek
hiszpańskiego baroku, reprezentowany
m.in. przez poetę L. Góngore. Posługiwał
się rozbudowanym, kunsztownym i
niejednokrotnie zawiłym obrazowaniem,
zaskakiwał niezwykłymi pomysłami i
sformułowaniami. Wywarł wpływ na
literaturę europejską, głównie francuską
w XVII w., a także na awangardowe
kierunki poezji hiszpańskiej XX w.] –
kultizmus (olaszul, portugálul és spanyolul
cultismo); (irodalom) gongorizmus [16-17.
századi dagályos, keresetten homályos,
költői képekkei túlzsúfolt barokk stílus (L.
de Góngora spanyol költő nevéről)]
kuluar, kuluary [1. boczne pomieszczenia, sale w
parlamencie, teatrze, sądzie itp. służące do
nieoficjalnych
spotkań,
rozmów
i
wypoczynku; 2. okoliczności niejawne,
nieoficjalne] – folyosó, parlamenti folyosó;
hegyszoros
kuluar Japoński – japán folyosó
kuluary parlamentarne – parlament folyosói
kuluarowy, -a, -e [przymiotnik od: kuluar] –
folyosói
kuluarowe plotki – folyosói pletykák
kuluarowe rozmowy – folyosói beszélgetések
kułacki, -a, -ie [odnoszący się do kułaka,
należący do kułaka; kułaczy] – kulák
kułactwo – (dawno) kulákság, zsírosparasztság
kułaczka [w latach pięćdziesiątych: żona
bogatego chłopa posiadającego lub
użytkującego ziemię, zatrudniającego
robotników najemnych] – a kulák felesége
kułak [I 1. ros., Кулак przest. bogaty chłop,
wyzyskiwacz
biedoty
wiejskiej;
2.
stosowane w ZSRR określenie właściciela
lub użytkownika dużego gospodarstwa
rolnego, który zatrudniał najemną siłę
roboczą. Po II wojnie światowej pojęcie
kułaka pojawiło się również w innych
krajach socjalistycznych. Znaczenie słowa
było wyraźnie pejoratywne, propagowało
obraz kułaka jako wyzyskiwacza chłopów
i wroga proletariatu. 3. Kułak (herb
szlachecki); II. pogard. w latach
pięćdziesiątych:
bogaty
chłop
zatrudniający robotników najemnych] – 1.
-
Wersja 01 01 2017.
(pięść)
marok,
(összeszorított)
ököl,
ökölcsapás; 2. (politika) kulák, (dawno)
zsírosparaszt, gazdag paraszt, aki földjét
idegen munkaerővel művelteti
kum [1. ojciec chrzestny w stosunku do matki
chrzestnej i do rodziców dziecka lub ojciec
dziecka w stosunku do jego rodziców
chrzestnych; 2. pot. przyjaciel, towarzysz;
3. Kum, ojciec chrzestny, wyraz skrócony
z kmotr (ob. Kmotr).] – koma,
keresztkoma; keresztapa; (bec.) koma
kum [dźwięk wydawany przez żabę] – békahang
kumcia [zdrobnienie od: kuma] – komaasszonyka
kuma [1. matka chrzestna w stosunku do ojca
chrzestnego i do rodziców dziecka lub
matka dziecka w stosunku do jego
rodziców chrzestnych; 2. pot. przyjaciółka
lub sąsiadka] – komaasszony
kumać się [przyjaźnić się] – barátkozni, komázni;
komaságban lenni; vkinek a komájává válni
Kumaki
[zwyczajowa
nazwa
płazów
bezogonowych z rodzaju Bombina w
rodzinie
kumakowatych
(czasami
zaliczanej do ropuszkowatych)] – unkák,
unkafélék (Bombinatoridae) [a kétéltűek
(Amphibia) osztályába és a békák (Anura)
rendjébe tartozó család]
 Barbourula (Taylor & Noble, 1924) – 2
faj
o Barbourula busuangensis
o Barbourula kalimantanensis
 Bombina (Oken, 1816) – 8 faj
o Bombina bombina – kumak nizinny
– vöröshasú unka (Bombina bombina)
o Bombina variegata – kumak górski –
sárgahasú unka (Bombina variegata)
o Bombina maxima – kumak wielki –
óriás unka (Bombina maxima)
o Bombina orientalis – kumak
dalekowschodni – keleti tűzhasú
unka (Bombina orientalis)
Bombina pachypus – kumak włoski
Bombina fortinuptialis - Bombina
fortinuptialis
o Bombina lichuanensis - Bombina
lichuanensis
o Bombina
microdeladigitora
–
Bombina microdeladigitora
o Bombina pachypus
Kuman
[Połowcy (nazywani
też
Komanami lub Kumanami)] – fn. kun
kumkać [o żabie: wydawać głos] – brekegni,
kuruttyolni, vartyogni
kumkanie [dźwięki wydawane przez żabę] –
brekegés
Kumak (Bombina) [1. niewielka ropucha żyjąca
w zbiornikach śródlądowych Eurazji 2.
rodzaj płazów bezogonowych z rodziny
kumakowatych (czasami zaliczanej do
ropuszkowatych)] –
o
o
3035
Według Frosta (2010)
 Bombina bombina – kumak nizinny -
vöröshasú unka (Bombina bombina)
 Bombina variegata – kumak górski –
 Bombina lichuanensis
 Bombina maxima – kumak wielki
 Bombina orientalis – kumak dalekowschodni
- keleti tűzhasú unka (Bombina orientalis)
 Bombina pachypus – kumak włoski
W Polsce występują dwa gatunki (oba są
chronione):
 kumak nizinny (Bombina bombina)
 kumak górski (Bombina variegata).
kumaki
[zwyczajowa
nazwa
płazów
bezogonowych z rodzaju Bombina w
rodzinie
kumakowatych
(czasami
zaliczanej do ropuszkowatych)] – unkafélék
GATUNKI
 Bombina bombina – kumak nizinny – vöröshasú
unka (Bombina bombina)
 Bombina variegata – kumak górski – sárgahasú
unka (Bombina variegata)
 Bombina fortinuptialis
 Bombina lichuanensis
 Bombina maxima – kumak wielki – (Kínában
élő) óriás unka (Bombina maxima)
 Bombina microdeladigitora
-
Wersja 01 01 2017.
 Bombina orientalis – kumak dalekowschodni –
keleti tűzhasú v. tűzhasú unka (Bombina
orientalis)
 Bombina pachypus – kumak włoski – appennin
unka (Bombina pachypus (BONAPARTE, 1838))
W Polsce występują dwa gatunki (oba są chronione):
 kumak nizinny (Bombina bombina) –
vöröshasú unka (Bombina bombina)
 kumak górski (Bombina variegata) –
kumoter [1. daw. dobry znajomy lub przyjaciel;
2. daw. ktoś z grupy związanej wspólnymi
interesami lub pokrewieństwem] – koma,
cimbora
kumoterstwo [1. wzajemne popieranie się ludzi
związanych pokrewieństwem, zażyłością
lub przynależnością do określonej grupy;
2. wzajemne popieranie się ludzi
związanych przynależnością do jakiejś
grupy czy pokrewieństwem, zwykle dla
osiągnięcia pozycji społecznej lub korzyści
materialnych, nie opierające się na ocenie
wartości tych osób, lecz na fakcie
znajomości. Kumoterstwo jest pojęciem
nieco szerszym niż nepotyzm, gdyż
dotyczy nie tylko krewnych, ale znacznie
częściej przyjaciół i znajomych.] –
komaság, komáskodás, cimboraság; (kum z
żoną) komáék
kumoszka [1. wścibska, gadatliwa kobieta;
2. matka chrzestna w stosunku do ojca
chrzestnego i do rodziców dziecka lub
matka dziecka w stosunku do jego
rodziców chrzestnych; 3. potocznie:
koleżanka, przyjaciółka; 4. kobieta
gadatliwa i wścibska] – asszonyság,
pletykás asszony; komaasszony
kumoterski, -a, -ie – komázó
kumpel [pot. dobry kolega] – cimbora, pajtás;
haver, barát, jóbarát
kumpelka, kumpela [koleżanka, przyjaciółka] –
barátnő
kumpelski, kumplowski, -a, -ie – barátkumulacja [1. nagromadzenie lub skupienie się
czegoś w jednym miejscu lub czasie; też:
sumowanie
się
jakichś
działań,
doświadczeń itp.; 2. łac. cumulare
'gromadzić' od cumulus 'kupa, gromada';
por.;
nagromadzenie,
skupienie;
sumowanie się (dawek leków a. trucizn w
organizmie); skupianie się.] – kumuláció,
felhalmozódás; halmozás, felhalmozás
kumulacja kapitału – tőkefelhalmozás
kumulacja kary – összbüntetés kiszabása
kumulacja podatkowa – adófelhalmozódás
kumulacja pracy – a munka halmozása
3036
kumulacja urzędów – hivatalok hamozása,
álláshalmozás
kumulacyjny, -a, -e, kumulatywny, -a, -e –
kumulációs, kumulatív; felhalmozási
kumulatywnie – kumulatívan
kumulować – (lat.) kumulálni; felhalmozni,
összegyűjteni
kumulować
się
–
(lat.)
kumulálódni;
felhalmozódni, összegyűlni
kumys
[1.
napój
otrzymywany
ze
sfermentowanego mleka klaczy lub oślicy,
popularny w Azji; 2. ros. 'jw.' z tur. kumyz
'jw.'; sfermentowane mleko klaczy a.
oślicy, używane jako napój przez
koczowników Azji Śr.; (w Mongolii
nazywany ajrak) to mleczny napój
alkoholowy
powstający
w
wyniku
fermentacja
alkoholowej
cukru
mlecznego.] – (tör.) kumisz; erjesztett lótej
kumysowy, -a, -e – kumiszkuna [1. niewielkie zwierzę drapieżne o smukłej
budowie, krótkich kończynach i brązowej
sierści;m 2. wyprawiona skóra tego
zwierzęcia;
3. daw.
żelazna obręcz
przytwierdzona do słupa, którą ściskano
szyję lub rękę skazanego; też: kara
wymierzana za pomocą tego narzędzia; 4.
(Jak czytamy u zygmunta Glogera)
nazywano wrzeciądz żelazny, służący przy
słupie
drewnianym
lub
drzwiach
kościelnych do przymykania winowajców
skazanych na tę karę przez czas
zgromadzenia się ludu na nabożeństwo.
Głównie karano „kuną” parobków i
dziewki za rozpustę, a mianowicie wtedy,
gdy okazały się owoce grzechu a parobek
nie chciał się żenić z uwiedzioną. Wyrok
wydawał dziedzic, proboszcz, burmistrz,
wójt, sołtys, lub gromada. Winowajcę lub
winowajczynię przymykano za szyję lub
za rękę na cały czas nabożeństwa dla
ukarania wstydem, bo bólu nie pociągało
to żadnego.] – nyest, nyuszt; menyét;
menyét v. nyestprém; (dawno) börtön,
rabság, pellengér
kuna [jednostka monetarna Chorwacji] – kuna
(horvát pénz)
kuna do drabin szybowych – bányalétrakapocsvas
kuna domowa, kamionka (Martes foina
(Erxleben, 1777)) [1. synantropijny
gatunek niewielkiego ssaka drapieżnego z
rodziny łasicowatych; 2. kuna żyjąca w
pobliżu osiedli ludzkich] – nyest (Martes
foina) [a ragadozók (Carnivora) rendjébe és
a menyétfélék (Mustelidae) családjába
tartozó faj]
-
Wersja 01 01 2017.
Kuna leśna, tumak (Martes martes) [niewielki
ssak drapieżny z rodziny łasicowatych,
rodzaju Martes. Kuna leśna występuje w
całej niemal Europie oraz w Azji, aż po
Iran i zachodnią Syberię. W Polsce
występuje, choć niezbyt licznie, na całym
obszarze kraju, a zasięg jej występowania
często pokrywa się z występowaniem kuny
domowej.] – nyuszt (Martes martes) [a
ragadozók (Carnivora) rendjébe és a
menyétfélék (Mustelidae) családjába tartozó
faj]
kundel [1. pies nierasowy; 2. obraźl. wyzwisko
używane w stosunku do mężczyzn],
kundyś – korcs; (pies podwórzowy) házörző
kutya; (wiejski pies, falusi kutya) kuvasz; (o
człowieku) mamlasz
kundelek [mały kundel] – kis korcs, korcsocska
kundelka [nierasowa suczka] – korcs szuka
Kundzia – a Kunegunda beceneve
Kunegunda
[imię
żeńskie
pochodzenia
germańskiego. Wywodzi się od słów kuni
"(ktoś) ze szlachetnego rodu" oraz gund
"walka", można określić jego pierwotne
znaczenie jako "walcząca dla swojego
rodu". Jego zdrobnieniem powstałym na
gruncie węgierskim jest Kinga, stąd
polskie Kinga.] – Kunigunda [női név
germán eredetű, jelentése nemzetség + harc]
kuni, kinia, kinie [związany z kuną, pochodzący
od kuny (np. kunie futro, kunia sierść,
kuni jadłospis)] – nyest-
3037
kunica [Za czasów poddaństwa na Rusi,
młodzieniec za pozwolenie ożenienia się z
dziewką poddaną, a zwłaszcza gdy ją
zabierał ze wsi, składał dziedzicowi
daninę, która się zwała „kunicą”. Nazwa
poszła od tego, że pierwotnie daninę
stanowiły skórki kun upolowanych.
Później, gdy wiele lasów przetrzebiono na
pola, kunicą była danina 2 korcy owsa i 2
kapłonów, albo, jak Czacki powiada, od
wdowy danina z miodu.] – (daw., hist.)
vőlegény; jegyes
kunktator [1. osoba umyślnie z czymś
zwlekająca lub przeciągająca coś; 2. łac.
cunctator 'zwlekający' (od cunctari 'wahać
się; zwlekać'); przydomek Fabiusza,
dyktatora rz. w czasie II wojny punickiej
(218-201 p.n.e.), który, świadom przewagi
Kartagińczyków,
unikał
decydującej
bitwy z Hannibalem; człowiek rozmyślnie
powolny w działaniu, odwlekający
decyzje, grający na zwokę.]; kunktatorka
– habozó, határozatlan (ffi/nő); aktatologató
kunktatorski, -a, -ie [przeciągający coś,
zwlekający z czymś] – habozó, késlekedő
kunktatorstwo [umyślne zwlekanie z czymś lub
przeciąganie czegoś] – habozás, késlekedés,
halogatás; aktatologatás
kunszt [1. umiejętność wykonywania czegoś lub
posługiwania się czymś, doprowadzona do
perfekcji;
2. rzemiosło,
zwłaszcza
artystyczne,
wymagające
takiej
umiejętności; 3. nm. Kunst 'sztuka;
zręczność; biegłość; kunszt'; sztuka,
umiejętność, mistrzostwo; rzemiosło, o
charakterze art. a. precyzyjnym; dawn.
kunsztyk, sztuczka kuglarska] – (ném.)
kunszt; művészet, (mesteri) tudás, ügyesség,
mesterfogás; nehéz feladat, dolog
kunsztmistrz – művész, bűvész
kunsztownie – művészileg, mesterien, művészien,
mesterségesen
kunsztowny, -a, -e [wykonany misternie,
artystycznie; mistrzowski; wytwornie
ozdobiony] – művészeti, művészi, mesteri
kunsztowny utwór – műalkotás, műremek,
művészi alkotás, remekmű
kunsztowny utwór poetycki – költői remekmű
kunszt flirtowy – az udvarlás művészete
kupa [1. pot. wiele rzeczy leżących na sobie;
2. pot. duża liczba jakichś osób, zwierząt
razem zgromadzonych; 3. pot. wielka ilość
czegoś; 4. pot. kał] – halom, rakás, kupac,
halmaz; garmada; tömeg, csapat, csoport,
csomó
kupa gnoju – trágyadomb
kupa gruzów – romhalmaz
-
Wersja 01 01 2017.
kupa jabłek – egy rakás alma
kupa ludzi – egy csoport ember
kupa nieszczęścia – sikertelen ember
kupa wojska – egy csapat katona
kupalnik górski (Arnika górska) – árnika
Kupalnocka [Tak na Mazowszu i Podlasiu
nadnarwiańskiem lud polski nazywał
obchodzony tu w niektórych wioskach do
połowy XIX w. obrzęd sobótki. Nazwa
„sobótka” nie była tam wcale znaną, nie
sięga ona zresztą nigdzie czasów
pogańskich, bo bierze początek od dnia
soboty,
której
wieczór,
jako
poprzedzający święto, służył powszechnie
ludowi do jego zabaw, a przedewszystkiem
do zabawy nocnej z ogniem. Kupalnocka
pochodzi znowu i oznacza noc Kupały
czyli św. Jana Chrzciciela, lub może noc
kąpieli. Ruś nadbużna zowie ten obrzęd
starożytny Kupalnicą. U Białorusinów Jan
Chrzciciel zowie się Jan Kupała.
Stryjkowski pisze, że za jego czasów Ruś i
Litwa
obchodziła
obrzęd
Kupały
dwukrotnie: 25 maja i 25 czerwca.] –
Szentivánéj
kupalny, -a, -e – szentivánéji
kupała [1. uroczystość obchodzona dawniej
przez Słowian wschodnich w noc letniego
przesilenia słonecznego, 2. ukr. kupalo
pochodzi od 'kapieli' i nawiązuje do
chrztu w Jordanie (święto Jana
Chrzciciela); jednak obrzędy kupały, tak
jak sobótki, pochodzą od dawnych,
pogańskich uroczystości słowiańskich.1.
kupałowa noc, dawn. odpowiadający
polskiej
sobótce
obchód
letniego
przesilenia słonecznego u Słowian wsch.,
zwł. na Rusi. 2. domniemane bóstwo lata i
dojrzewania płodów rolnych. Imię bóstwa
oznacza kąpiel, której zażywano w
jeziorach i rzekach dla oczyszczenia i
uczczenia Kupały w święto letniego
przesilenia (Noc Kupały). Jest to święto w
którym (Słowianie) bawili się, grali,
śpiewali pieśni. Paliło się święte ogniska z
młodych gałęzi oraz ubierano na głowę
wianki i przepasano splotami.] –
szentivánéj (nyári napforduló ünnep, a Szent
Iván éj hagyomány; évezredes múltra
visszatekintő ünnep; Szent Iván éji
tűzgyújtás);
Słowo kupała, wbrew powszechnie głoszonym
opiniom, najprawdopodobniej nie ma nic
wspólnego z rosyjską formą słowa kąpiel.
Tłumaczenie takie zostało wymyślone przez
świat chrześcijański nie wcześniej niż w X-XI
stuleciu – Kościół, nie mogąc wykorzenić z
obyczajowości ludowej corocznych obchodów
3038
pogańskiej sobótki, podjął próbę zasymilowania
święta z obrzędowością chrześcijańską. Nadano
kupalnocce patrona Jana Chrzciciela i zaczęto
nawet zwać go Kupałą, z racji tego, że stosował
chrzest w formie rytualnej kąpieli (w obrządku
wschodnim).
W
wyniku
chrystianizacji
próbowano także przenieść obchody nocy
kupalnej na okres majowych Zielonych Świątek,
a następnie bliżej ich pierwotnego terminu, na
specjalnie w tym celu ustanowioną 23 czerwca
wigilię św. Jana. Przypuszczalnie w efekcie
właśnie tych zabiegów, a także stopniowo
przebiegającej (to postępującej, to znów
cofającej się) chrystianizacji, nastąpiła wtórna
personifikacja terminu Kupała, a tym samym
powstały odwołania do rzekomego słowiańskiego
bóstwa miłości. Stosunkowo częstym zabiegiem
w średniowieczu było bowiem wypieranie
lokalnych bóstw etnicznych chrześcijańskimi
świętami, którym z kolei lokalna społeczność
(szczególnie po cofnięciu się wpływów tegoż
chrześcijaństwa, zanim całkowicie zdobyło
dominację w Europie) nadawała znany sobie
dotychczasowy, rodzimy wymiar kultowy.
Wyraz
kupała
pochodzi
najpewniej
z
indoeuropejskiego
pierwiastka
kump,
oznaczającego grupę, gromadę, zbiorowość, z
którego wywodzą się słowa takie jak kupa,
skupić, kupić (w sensie ‘gromadzić’). Jeśli
natomiast chodzi o słowo sobótka, późniejsze
określenie kupalnocki, to prawdopodobnie
stworzone zostało przez Kościół i, co od zarania
miało wydźwięk pejoratywny; znaczyło tyle, co
mały sabat. Z nazwą tą wiąże się również pewna
legenda, mówiąca o tym, jakoby sobótka była
uroczystością ku czci pięknej dziewczyny o tym
właśnie imieniu. Sobótka w bliżej nieokreślonym
czasie zamieszkiwała ponoć bliżej nieokreśloną
wioskę. Narzeczony jej, Sieciech, powróciwszy z
wojny, miał swą wybrankę pojąć za żonę, jednak
wioska ich została nagle zaatakowana przez
hordy wroga. Podczas odpierania ataku Sobótka
zginęła, trafiona w samo serce. Miało się to dziać
w noc letniego przesilenia.
Nyárközép (Midsummer), azaz Szent Iván napja
[a skandináv és az északi országok nagy részében
nemzeti ünnep, és számukra az év egyik
legfontosabb napja. Június 21-én az északi
félteke leghosszabb nappalát és legrövidebb
éjszakáját élhetjük meg évről évre. Ám Szent
Iván éjszakája mégsem 21-ére esik, hanem 24ére. Széles körben tartottak rítusokat és rituálékat a
legrövidebb éjszaka, a természet, és a fák
tiszteletére. A tűzfesztiválok és a szerelmi mágia,
varázslás és bűbáj éje volt ez (Schakespeare
Szentivánéji álom című drámája a leginkább
ajánlott olvasmány). Az éjszaka és a tűz mágikus
bűbáját hatásosnak gondolták mind az aktuális
szerelmekre,
mind
a
jövendőkre:
a
szerelmeseknek együtt, vagy külön-külön kellett
átugraniuk aszerencsét hozó lángok felett,
melyek így messze űzték tőlük a rosszat.];
Keresztelő Szent János, azaz Szent Ivánnak
ünnepe [az Iván név a régi magyar Jovános,
Ivános alakjából származik, illetve a János
névnek szláv formájából. Eredetileg héber-
-
Wersja 01 01 2017.
görög-latin-orosz-magyar eredetű név, jelentése
Isten kegyelme, Isten kegyelmes. Szent János
havának Szent János éjszakája, Iván napja
június hónapban: 24-e.]
kupą [pot. razem, w dużej ilości] – együtt; nagy
mennyiségben
kupą się trzymać – együt maradni, egy csomóban
maradni
kupcowa [potocznie o żonie kupca (rzadziej o
handlarce)] – boltosné, kereskedőné
kupcowi odmówienie klientów – a vevők
elriasztása a kereskedőtől
kupcy zjechali się na jarmark – a kereskedők
összegyűltek v. összesereglettek a vásárra
kupczenie – adás-vevés, kereskedés, kalmárkodás,
kupeckedés
kupczyć [czynić przedmiotem handlu rzeczy,
które nie powinny być
źródłem
materialnego
zysku]
–
kereskedni,
kalmárkodni, kupeckedni
kupczyk [1. drobny kupiec; też: pomocnik
kupiecki; 2. lekcew. o kupcu; 3. pogard.
osoba handlująca rzeczami, dobrami,
które nie powinny być
źródłem
materialnego zysku] – kereskedősegéd;
szatócs, kiskereskedő, kupec; kufár
kupeczka [zdrobnienie od: kupka] – halmocska,
rakáska, csomócska
kupę [pot. bardzo dużo] – nagyon sok
kuper [1. tylna część tułowia u ptaków; 2. pot.
pośladki],
kuperek
–
(bonctan)
keresztcsont, (madárnál) fartő; far, ülep
kupić — kupować [1. nabyć coś za pewną sumę
pieniędzy; 2. pozyskać w taki sosób
zawodnika z innego klubu; 3. zjednać
sobie kogoś; 4. pot. zaakceptować coś;
5. pot. dać się oszukać; 6. w grze w karty:
dobrać do swych kart jedną lub kilka z
tych, które pozostały po rozdaniu talii] +
Ac.=T. – venni, vásárolni, bevásárolni;
megvásárolni; venni, megvenni; (dawno)
felhalmozni, összerakni, egybegyűjteni,
összehordani
kup dla mnie bilet na wagon sypialny – vegyél
számomra egy hálókocsijegyet
kup dla mnie bilet powrotny – vegyél számomra
egy menettérti jegyet (retúr)
kup dla mnie peronówkę – vegyél számomra egy
peronjegyet
kup mi bułkę za dziesiątkę – vegyél nekem
zsemlyét egy tízesért
kupić a. kupować coś – vásárolni, venni v.
megvásárolni, megvenni vmit
kupić a. kupować coś na kredyt – hitelre venni
vmit
kupić bilet – jegyet venni v. váltani
3039
kupić bilet drugiej klasy – másodosztályú jegyet
váltani
kupić co na handel – viszonteladásra venni v.
vásárolni vmit
kupić co na rogu – a sarki boltban venni vmit
kupić co niedrogo – olcsón, jutányosan venni v.
vásárolni vmit
kupić co od kogo – megvenni vkitől vmit
kupić co sobie – vesz v. vásárol magának vmit
kupić co u kogo – vásárolni vkinél v. vkitől vmit
kupić co za gotówkę – készpénzért venni v.
megvenni v. vásárolni vmit
kupić coś – vásárolni, beszerezni vmit
kupić coś na ciuchach – a zsibvásárban venni vmit
kupić a. kupować coś spod lady – pult alól venni
vmit
kupić funcik mięsa – egy font húst venni
kupić kota w miechu, kupić kota w worku –
zsákbamacskát venni
kupić a. kupować kota w worku [kupować bez
dokładnego sprawdzenia, bez obejrzenia,
bez kontroli, w ciemno] – szól.
zsákbamacskát venni
kupić na licytacji – árverésen venni
kupić na raty – részletre venni
kupić okazyjnie – alkalmilag vásárolni
kupić pięć jarzm wołów – öt pár ökröt vett
kupić pieniądze – (dawno) pénzt gyűjteni
kupić plan miasta? – kapható várostérkép?
kupić a. kupować pokątnie – zugban vásárolni
kupić program teatralny – programfüzetet
vásárolni v. venni
kupić samochód – autót venni
kupić sobie (kogo) – megnyerni magának
kupić sobie kogo/co – megvásárolni magának
vkit/vmit
kupić tanio – olcsón vásárolni
kupić to wszystko – ezt mind megvenni
kupić z wolnej ręki – szabad kézből venni
kupić za bezcen – potom áron, olcsón, nagyon
olcsón, félig ingyen venni v. vásárolni;
ingyen vásárolni
kupić za sto złotych – száz zlotyért vásárolni
kupię go – megveszem
kupię raczej jakąś zabawkę na baterie – inkább
valamilyen mechanikus játékot veszek
kupię sobie parę drobiazgów – veszek v.
vásárolok magamnak néhány v. pár v. egykét apróságot
kupię to, choć mam mało pieniędzy – megveszem
ezt, bár kevés a pénzem
kupił córce gwiazdkę – karácsonyi ajándékot vett
a lányának
-
Wersja 01 01 2017.
kupiła kilo forszlaku – vett egy kiló vesepecsenyét
kupiłem płaszcz ale to tandeta – vettem egy
felöltőt, de az ócskaság
kupiłem/kupiłam sobie buty – vettem magamnak
cipőt
kupiłem to za bezcen – potom áron v. félig ingyen
vásároltam v. vettem
kupiłem ubranie nic ponadto – vettem egy öltönyt
és azonkívül semmit és semmi egyebet; az
öltönyön kívül semmit sem vettem
kupiłem wędlinę zamiast mięsa – felvágottat
vettem hús helyett
kupić się – (dawno) összegyűlni, felgyülemleni,
felhalmozódni, összeseregleni
Kupido, Kupidyn [łac. Cupido dpn. Cupidinis
'jw.' od cupido 'pożądanie' z cupere
'(po)żądać; kochać'. mit. rz. bóg miłości,
utożsamiony z gr. Erosem, przedstawiany
jako nagi chłopczyk z łukiem i strzałami;
Amor.] – Cupido; Ámor
Lorenzo Lotto: Wenus i Kupidyn
kupidynek – amorett, Cupido
kupiec [1. ten, kto kupuje coś; 2. osoba, która
trudni się handlem; 3. dawna nazwa
wędrownego
handlarza,
który
przemieszczał się pomiędzy różnymi
miastami i sprzedawał (ewentualnie
kupował) towar. W średniowieczu kupcy
wraz z innymi rzemieślnikami tworzyli
mieszczaństwo, w tym samym czasie
zrzeszali się również w organizacja
zwanych cechami. Jednym z obowiązków,
który mieli spełniać w określonych przez
króla miastach, było prawo składu.] –
kereskedő, boltos, üzletember, kalmár
kupiec detaliczny – kiskereskedő
kupiec
hurtownik,
kupiec
hurtowy
–
nagykereskedő
Kupiec Wenecki [komedia autorstwa Williama
Shakespeare'a, napisana pomiędzy 1594 a
1597 rokiem] – A Velencei Kalmár
3040
kupiec wędrowny – házaló, vándorkereskedő
kupiec zbankrutował – a kereskedő megbukott v.
csődbe jutott
kupiec
zbożowy
–
gabonakereskedő,
terménykereskedő
kupiecki, -a, -ie [przymiotnik od: kupiec] –
kereskedői, kereskedelmi; üzletszerű
Kupiecki Świat – Kereskedő Világ
kupieckie usposobienie – kalmár szellem
kupiectwo [1. zajmowanie się handlem; 2. daw.
ogół kupców] – kereskedőréteg; kereskedés;
kereskedelem, kereskedők
kupienie biletu
–
jegyvétel;
jegyváltás;
jegyvásárlás
kupka [zdrobnienie od: kupa] – halom, rakás,
csomó; csoport, csomó; kupac
kupka gwiązd – csillaghalmaz
kupkowo – halmozottan, rakásként
kupkowy, -a, -e [przymiotnik od: kupka] –
halom-, rakásKupkówka pospolita (Dactylis glomerata L.)
[Żywozielona lub żółtozielona trawa
kępkowa wysokości do 1,5 m.] – Csomós
ebír (Dactylis glomerata L.) [a pázsitfüvek
családjához tartozó, magasra növő, bojtos
gyökerű szálfű (fűfélék)]
kuplecista [przest. artysta śpiewający kuplety] –
kupléénekes
kuplet [1. satyryczna piosenka o aktualnej,
często frywolnej treści, z wyrazistym i
dowcipnym refrenem; 2. muz. odcinek
ronda oddzielający dwa sąsiadujące ze
sobą wystąpienia tematu; 3. fr. couplet
'zwrotka, jw.' od couple 'smycz; para
(gołębi itd.); stadło' z łac. copula
'postronek; łącznik, więź'; por. kopulacja;
kuplerstwo; przest. zwrotka dowcipnej
piosenki na tematy aktualne, zazw. z
refrenem; 4. - dwuwiersz o charakterze
pieśniowo-tanecznym
występujący
w
poezji średniowiecznej, a współcześnie w
twórczości ludowej. - Kupletem nazywa
się też kabaretową piosenkę satyryczną,
podejmującą aktualne tematy obyczajowe
-
Wersja 01 01 2017.
lub społeczno-polityczne.] – (fr.) kuplé,
dalocska; tréfás, néha gúnyos, rendszerint
refrénes kabarédal
kopletowy, -a, -e – kuplékuplety operetkowe – operettdalok
kupno [nabywanie czegoś na własność] –
(zakupy) vétel, vásárlás, vásár; felvásárlás
kupno na kredyt – hitelre történő vásárlás
kupno na raty – vásárlás részletre; részletfizetéses
vásárlás
kupno okazyjne – alkalmi vétel
kupno ratalne – rézletre való vásárlás
kupno-sprzedaż [transakcja wzajemna kupna i
(lub) sprzedaży] – adás-vétel; adásvétel
[szerződés, amelyben az egyik fél (az eladó)
valamely értéknek (árunak) tulajdonul való
átadására, a másik pedig (a vevő) a vételár
megfizetésére kötelezettséget vállal.]
kupno za gotówkę – készpénzes vásárlás
kupny, -a, -e [potocznie: nabyty, kupiony w
sklepie, nie wykonany w domu] – eladó,
megvehető, vásárolható
kupolak – kúpolókemence
kupon [1. kartka z wydrukowanymi rubrykami
do wypełnienia, będąca potwierdzeniem
uczestnictwa w grze liczbowej lub w
jakimś konkursie; 2. odcinek biletu, karty
rabatowej, papieru wartościowego itp.,
odrywany od nich na znak ich
wykorzystania lub skorzystania z oferty;
też: dokument, na który składają się takie
odcinki; 3. kawałek tkaniny przeznaczony
do uszycia jednego ubrania, jednej
sukienki itp.] – (fr.) coupon, kupon;
szelvény; a jegy leszakítható része;
(közgazdaság) értékpapír; részvények v.
kamatozó értékpapírok évi jövedelmére
beváltható, az értékpapírokhoz csatolt
szelvény;
(odcinek tkanny, ruhadarab)
anyag, vég
kupon na suknię – ruhaanyag
kupon na ubranie – egy öltönyre való szövet v.
anyag
kupon rekomendacji – ajánlási szelvény;
kopogtatócédula
kupon totalizatora a. totkowy a. totolotka –
totószelvény
kupon
totalizatora
piłkarskiego,
kupon
totalizatora sportowego – totószelvény
kupon z pięcioma trafieniami – öttalálatos
szelvény
kuponowy, -a, -e – szelvány, kuponkupować (kupuję, kupujesz) [zob. kupić] + Ac. =T.
– vásárolni, venni (vesz)
kupować bilet – jegyet venni, megvenni a jegyet,
bérletet kiváltani
3041
kupować coś – vásárolni, beszerezni vmit
kupować (kupić) coś u kogoś a. od kogoś –
vásárolni v. venni vmit vkinél/vkitől
kupować kota w worku – zsákbamacskát venni v.
vásárolni
kupować na kredyt – hitelbe v. hitelre vásárolni
kupować na raty – részletre vásárolni
kupować na ślepo – látatlanban venni;
zsákbamacskát vásárolni
kupować nieruchomości – ingatlant vásárolni
kupować poniżej ceny – ár alatt vásárolni
kupować u bab na rynku – kofánál vásárolni
kupować w detalu – detail v. kicsinyben vásárolni
kupować za gotówkę – készpénzért vásárolni
kupować za raty – részletre vásárolni
kupowanie – vásárlás, vevés, vétel
kupror (łc. cuprum ‘miedź’) [chem., technol. 1.
stop miedzi z aluminium o dużej
plastyczności, lecz stosunkowo małej
twardości i wytrzymałości na rozciąganie;
2. stop miedzi z aluminium cechujący się
wysoką plastycznością, stosowany gł. do
wyrobu sztucznej biżuterii.] – (lat.)
Cuprum; réz
kupryt [(Cu2O), minerał, tlenek miedzi(I),
krystalizuje w układzie regularnym,
czerwony lub brunatnoczerwony, kruchy,
o diamentowym połysku, jedna z
najważniejszych rud miedzi. 2. minerał,
tlenek miedzi (I) Cu2O; kryształy
regularne; głęboka czerwień przechodząca
do brunatnej czerwieni o połysku
metalicznym,
w agregatach
często
matowy; kruchy; występuje w strefie
utleniania złóż rud miedzi (rzadko w
dużych skupieniach); złoża gł. w Rosji
(Ural, Ałtaj), we Francji; w Polsce
niewielkie ilości na Dolnym Śląsku
(Miedzianka) i w Kieleckiem (Miedziana
Góra); najbogatsza ruda miedzi.] – (lat.gör.) kuprit; (vegytan) vörös rézérc
kupujący, -a, -e [osoba nabywająca coś];
kupująca – vásárló, vevő (ffi/nő)
kur1 [kogut] – (kogut) kakas; kakasszó,
kakaskukorékolás;
-
Wersja 01 01 2017.
Kur bankiwa (Gallus gallus) [zob. bankiwa; ptak
z rodziny kurowatych, uważany za
dzikiego przodka kury domowej] bankivatyúk (Gallus gallus) [a tyúkalakúak
(Galliformes) rendjébe és a fácánfélék
(Phasianidae) családjába tartozó faj. A
házityúk őse]
kur2 [daw. różyczka – wirusowa choroba
zakaźna] - (orvosi) himlő, rubeola
Kur rogacz (Myoxocephalus quadricornis syn.
Triglopsis quadricornis) [1. gatunek ryby
skorpenokształtnej
z
rodziny
głowaczowatych. 2. ryba o szarobrunatnej
barwie, białym spodzie i kolcach
karkowych, żyjąca w zimnych morzach i
jeziorach]
–
Négyszarvú
skorpióhal
(Myoxocephalus quadricornis)
kura [1. ptak domowy; 2. potrawa z tego ptaka;
3. łow. samica ptaków łownych] – tyúk
kura domowa (Gallus gallus domesticus) – tyúk,
házityúk; (átv.) (csak háztartással foglalkozó
nő)
kura karłowata (liliput) – japán törpetyúk (Chabo)
kura dziobie ziarno – a tyúk szemezgeti a magot
kura na jajach a. jajcach – kotlós, kotlóstyúk
kura nośna – tojós tyúk
kura siedzi na jajach – a tyúk a tojásokon ül
kura się niesie – a tyúk tojik
kura wodzi kurczęta – a tyúk vezeti a csibéket
kura wyprowadziła dziecięcioro piskląt – a tyúk
kilenc csibét költött ki
kuracja [1. szereg odpowiednio łączonych
środków i zabiegów leczniczych lub
kosmetycznych w celu poprawy stanu
zdrowia lub urody; 2. sposób leczenia,
stosowania serii zabiegów leczniczych,
dietetycznych] – (lat.) kúra, gyógykezelés,
gyógyítás, gyógymód
3042
kuracja alkoholowa (żeby uniknąć przebiębienia)
– kalapkúra
kuracja antyalkoholowa – alkoholelvonó kúra;
elvonókúra
kuracja głodowa – koplalókúra, koplaltató
gyógymód
kuracja inhalacyjna – inhalációs kúra v.
gyógykezelés
kuracja klimatyczna – klimatikus gyógykezelés
kuracja mleczna – tejkezelés, tejkúra
kuracja odchudzająca – fogyókúra; soványító
kúra
kuracja odmładzająca – megfiatalító eljárás,
fiatalító kúra
kuracja odtłuszczająca – soványító v. fogyó kúra
kuracja odtruwająca – méregtelenítő
kuracja odwykowa – elvonókúra
kuracja pięciotygodniowa – öthetes gyógykezelés
v. gyógykezeltetés
kuracja tucząca – hízókúra
kuracja uderzeniowa [bardzo intensywne
leczenie,
powodujące
wstrząs
w
organizmie] – intenzív gyógymód
kuracja wodna – vízgyógykúra
kuracja wstrząsowa [zob. leczenie wstrząsowe] –
intenzív gyógymód
kuracja ziołowa – gyógynövényekkel való kezelés
v. gyógyítás
kuracjusz [człowiek przebywający na kuracji (w
uzdrowisku)] – fürdővendég, üdülővendég,
üdülő (ember), beutalt
kuracyjny, -a, -e [związany z kuracją] – fürdő-,
gyógy-; gyógykezelési, ápolás
[Hotel
Kuracyjny: Gyógyszálló]
kurak, kurczak, kuraki [1. kurczę, zwłaszcza
większe; 2. potrawa z tego ptaka] –
tarajosok
kurancik [zdrobnienie od: kurant] – kis ércpénz
kurant [I 1. mechanizm umieszczony w zegarze,
pozytywce itp., wygrywający jakąś
melodię; 2. melodia wygrywana przez taki
mechanizm; 3. (u Zygmunta Glogera) tak
zwano zegar, grający przy biciu godzin
różne melodje; — II 1. taniec francuski z
XVI i XVII w.; też: muzyka do tego tańca;
2. (u Zygmunta Glogera) Kurantami zwano
śpiewki wiwatowe czyli toastowe, które
zwyczajem
staropolskim
wszyscy
ucztownicy śpiewali przy stole z
kieliszkiem
w
ręku,
skoro
było
podniesione czyje zdrowie. Zwyczaj ten
był powszechny u szlachty, od której
przeszedł do ludu, zachowującego go w
wielu okolicach dotąd (ob. Zdrowia).] –
ércpénz; (zegar) zenélő óra; harangjáték,
dallam, bordal; (dawno) francia tánc
-
Wersja 01 01 2017.
kurantowy, -a, -e [przymiotnik od: kurant] –
zenélő
kuranty wieżowe – harangozás, harangjáték hangja
kurara [1. wyciąg z kory pędów i korzeni
południowoamerykańskich
lian,
zawierający trujące alkaloidy; 2. trucizna
wytwarzana z wyciągu kory kilku
gatunków kulczyby (Strychnos toxifera, S.
cognes, S. schomburgkii), z cebuli rośliny
Burmannia albo ze śluzowatej substancji
korzeni Cissus quadrialata - używana
przez Indian południoamarykańskich do
zatruwania strzał do łuków i dmuchawek]
– (indián) kuráre; (indián nyílméreg) a délamerikai indiánok bénító hatású nyílmérge
kurarowy, -a, -e [przymiotnik od: kurara] –
(indián) kurárekuratela [1. piecza, opieka prawa (nadzór)
ustanowiona przez sąd nad osobą
niezdolną do działań prawnych (a.
nieobecną) i nad jej majątkiem; przen.
nieproszona uciążliwa opieka. 2. instytucja
zbliżona do opieki. Jest to ustanawiana
sądownie forma ochrony osób bądź praw
majątkowych osób, które nie mogą same
prowadzić
swoich
spraw
(dziecka
poczętego,
małoletniego,
osoby
ubezwłasnowolnionej
całkowicie
lub
częściowo, osoby ułomnej lub osoby
nieobecnej). Kuratelę sprawuje kurator
ustanowiony przez sąd. Kurator może
wystąpić o stosowne wynagrodzenie za
sprawowanie
kurateli,
które
jest
pokrywane z majątku osoby, dla której
kurator jest ustanowi; 3. (Jak czytamy u
Zygmunta Glogera) Kuratela w prawie
polskiem oznacza pozbawienie własnej
woli w zarządzie majątku, czemu
podlegali obłąkani i marnotrawcy,
czuwanie nad osobą pełnoletnią, lecz
ubezwłasnowolnioną, t. j. niezdolną do
wykonania działań prawomocnych, oraz
nad jej prawami majątkowemi. Takie
kuratele czyli kuratorje wychodziły z
kancelaryi królewskiej za poprzedniem
sprawdzeniem przez inkwizycję, czy osoba
jest rzeczywiście niepoczytalna, co gdy
zostało stwierdzonem, wyznaczano jej
kuratora,
którego
obowiązki
i
wynagrodzenie były takie same, jak
opiekuna małoletnich. Prawo o kuratelach
uregulowała konstytucja sejmowa z r.
1638, która lubo mówi o obłąkanych,
jednakże i marnotrawców, prodigi, zalicza
do tego samego rzędu. Zniesienie kurateli
wyjednywano tak samo (dla szlachty) w
kancelaryi królewskiej.] – (jog) gyámság,
gondnokság
3043
A gyámság a gyámhivatal határozata alapján
keletkezik, mivel a szülői felügyelet hiányában a
gyámhivatal kötelessége, hogy a gyermek részére
gyámot rendeljen. A szülői felügyelet és a gyámság
egymást kizáró intézmény, ha a kiskorú szülői
felügyelet alatt áll, vagy a szülői felügyelet alá
kerül, nincs helye gyámrendelésnek. Nem áll szülői
felügyelet alatt a gyermek, ha a szülők meghaltak,a
szülők szülői felügyeletét a bíróság megszüntette, a
szülők
cselekvőképtelenek
vagy
cselekvőképességükben korlátozva vannak. Szintén
nincs szülői felügyelet, amikora szülők ismeretlen
helyen távol vannak, vagy ténylegesen akadályozva
vannak. Ugyan ez a helyzet, amikora bíróság a
gyermeket harmadik személynél helyezte el, a
gyermeket a gyámhivatal átmeneti vagy tartós
nevelésbe vette, a gyámhivatal a gyermek családba
fogadásához hozzájárult, illetvea gyámhivatal a
gyermeket ideiglenes hatállyal hozzátartozónál
vagy más személynél, illetőleg nevelőszülőnél,
gyermekotthonban
vagy
fogyatékosok
és
pszichiátriai betegek intézményében helyezte el és
szülője ellen szülői felügyelet megszüntetése,
illetőleg gyermek elhelyezése iránt per van
folyamatban.Ha valaki hathetes életkornál fiatalabb
gyermeke
ismeretlen
személy
általi
örökbefogadásához a szülő hozzájárult,a szülő a
gyermeke ismert személy általi örökbefogadásához
járult hozzá, akkor a gyermek szintén nem áll szülői
felügyelet alatt. — Nevezett gyám esetén az látja el
a gyámság feladatát, akit a szülő vagy szülők
megneveztek. Kötelező gyámság veszélyeztetett
gyermek esetében kerül sor. Ilyenkor a gyermek
elhelyezéséről a bíróság vagy a gyámhivatal dönt.
Törvényes gyámság esetén a gyámságra alkalmas
rokont rendelik ki, míg ha ilyen rokon nincs, akkor
rendelt gyámságról beszélünk. Ilyenkor azt a
személyt rendelik gyámnak, akinél a gyámhivatal a
gyermeket ideiglenes hatállyal elhelyezte, vagy
akinél a bíróság a gyermeket elhelyezte, vagy aki a
gyermeket a gyámhivatal hozzájárulásával családba
fogadta.
Gondnokság: Alapvetően az érintett személy
jogvédelmét
biztosító
eljárás,
melynek
lényege,hogy az érintett személy belátási
képességének csökkenése miatt egyfajta felügyeleti
ellenőrzésre van szükség a cselekményei felett,
illetve csak a felügyelő – gondnok – tehet olyan
jognyilatkozatokat,
melyek a
gondnokoltra
vonatkoznak.
kuratela masy upadłości – csődtömeg-gondnokság
kurator [1. osoba wyznaczona przez sąd do
sprawowania dozoru nad osobą skazaną
na karę pozbawienia wolności w
zawieszeniu lub nad nieletnim przestępcą;
2. ustanowiony przez sąd przedstawiciel
osoby niezdolnej do działań prawnych;
3. urzędnik
państwowy
nadzorujący
szkoły
i
placówki
wychowawczooświatowe w danym województwie;
4. pracownik muzeum będący autorem i
opiekunem wystawy; 5. opiekun prawny
ustanowiony przez sąd; kierownik; 6. (u
Zygmunta
Glogera)
Zarówno
mąż
-
Wersja 01 01 2017.
umierający, jak sąd, krewni i król, mogli
naznaczyć dla każdej wdowy kuratora,
który matce, jako pierwszej opiekunce
małoletnich, dopomagał w prowadzeniu
interesów, albo gdy matka robiła jakie
układy z małoletniemi, występował jako
ich przedstawiciel, niebiorąc za swoje
usługi żadnego wynagrodzenia. Król
ustanawiał
także
kuratorów
nad
obłąkanymi i marnotrawcami, o ile jaki
senator lub poseł z ich województwa
poświadczył
konieczność
podobnej
kurateli. Piekarski dlatego zrobił zamach
na życie Zygmunta III, że król nad nim,
jako nad obłąkanym, ustanowił kuratelę.]
– 1. (opiekum prawny) gyám [Gyám lehet
minden nagykorú személy, akivel szemben
kizáró körülmény nem áll fenn. Kizáró
körülmény, hogy gyámságot nem viselhet az,
ki gondnokság alatt áll, aki a szülői
felügyeletet megszüntető vagy a közügyektől
eltiltó jogerős ítélet hatálya alatt áll, akit a
szülői felügyelet gyakorlására jogosult szülő
a
gyámságból
közokiratban
vagy
végrendeletben kizárt,
akinek
szülői
felügyeleti joga azért szünetel, mert
gyermekét a gyámhivatal átmeneti vagy
tartós nevelésbe vette, vagy akinek a
gyermekét
örökbefogadhatónak
nyilvánították.]; — 2. gondnok; felügyelő,
(szkolny) tanfelügyelő; főigazgató (okręgu,
szkolnego); 3. (rel) egyházfi, kurátor [1. a
templom és a lelkészi hivatal körüli teendők
ellátását végző személy; 2. az Egyház
szolgálatában álló világi személy. A
gazdasági ügyek helyi intézője, aki emellett a
templomi szertartásokon, istentiszteleteken is
kisegít. - Részt vesz és segédkezik a tp.
falain
kívül
végzett
szteléseken,
körmeneteket szervez, gyakran ministrál, sok
helyütt a pap távollétében közösségi
ájtatosságokat is vezet. Hagyományos
föladata a perselyezés, gondoskodik a tp.
fölszereltségéről és rendjéről. Megbízatása
révén a falu legtekintélyesebb tisztségviselői
közé tartozik. Prot. gyülekezetekben az ~ság
a falusi társad. legmódosabb rétegeinek
kezében volt.]
kurator małoletnich – kiskorúak gyámja, gyám
kurator okręgu szkolnego – tankerületi főigazgató
kurator szpitała – kórházgondnok
kuratorium
[1. jednostka
organizacyjna
administracji szkolnej, nadzorująca szkoły
i placówki wychowawczo-oświatowe w
danym województwie; 2. urząd kuratora
prawnego; 3. władzy adm. 2. instancji w
szkolnictwie] – kuratórium; gondnokság,
felügyelőség
3044
kuratorka [potocznie o urzędniczce państwowej
pełniącej funkcję kuratora] – gyám,
gondnok, felügyelőnő
kuratoryjny, -a, -e – gondnoksági, felügyelőségi, a
kuratóriumra vonatkozó
kuratus (kurator) – gondnok; gyám
kuraż [1. fr. courage 'męstwo, odwaga' od coeur
'serce; odwaga' z łac. cor; przest. rezon,
animusz, kontenans, fantazja, ochota,
odwaga, męstwo. 2. kalka językowa z
francuskiego courage (odwaga, męstwo).
Staropolski wyraz oznaczający tyle co:
odwaga, śmiałość, fantazja, rezon,
animusz, kontenans, ochota - używane
raczej przed czynem, jako stan gotowości,
aniżeli już w trakcie działania; 3. daw.
śmiałość, odwaga] – (fr.) kurázsi; (dawno)
bátorság, merészség
kurcz [1. nagłe, mimowolne naprężenie mięśnia
lub grupy mięśni z towarzyszącym mu
bólem; 2. bezwiedne nadmierne skurcze
mięśni poprzecznie prążkowanych lub
gładkich; spazm] – görcs
kurcz go złapał – görcsöt kapott
kurcz łapie – beáll a görcs (vmilyen testrészbe)
kurcz pisarski [Dystonia: jest chorobą, w której
dochodzi
do
wzmożenia
napięcia
niektórych grup mięśni (np. mięśni karku,
szyi lub kończyn), połączonego z ruchami
mimowolnymi] – (orv.) írógörcs
kurcz serca – szívgörcs
kurcz toniczny – tónikus görcs
kurcz żołądkowy, kurcz żołądka – gyomorgörcs
kurczak
[1. kurczę,
zwłaszcza
większe;
2. potrawa z tego ptaka]; kurczątko,
kurczę – csirke, csibe
kurczak panierowany – rántott csirke (panírozott)
kurczak patroszony a. wypatroszony – bontott
csirke
kurczak pieczony – rántott csirke (sültcsirke)
kurczak w potrawce – csirkebecsinált
kurczak z farszem – töltött csirke
kurczątko [1. pieszcz. maleńkie pisklę kury;
2. pieszcz. o kimś małym, delikatnym,
zwłaszcza o dziecku lub o drobnej
-
Wersja 01 01 2017.
dziewczynie] – csibe, kiscsirke; (átv.) csitri;
kisgyerek
kurcze! – a fenébe!
kurczenie – összehúzódás, leszűkülés, zsugorodás,
megrövidülés
kurczę [1. pisklę kury domowej od wyklucia się z
jaja do wieku 3–4 miesięcy; 2. potrawa z
tego ptaka; 3. pot. o kimś małym,
delikatnym, zwłaszcza o dziecku] – csibe,
csirke, kiscsirke
kurczę nadziewane – töltött csirke
kurczę w papryce – paprikás csirke
kurczę wykluwa się z jajka – a csibe kikel a
tojásból
kurczęcy, -a, -e – csibe-, csirkekurczęta się klują – a csirkék kikelenek
kurczęta się lęgną – a csirkék kikelnek
kurczliwość – zsugorodás
kurczliwy, -a, -e – zsugorodó
kurczowe łkanie – görcsös zokogás, fuldokló v. elelcsukló sírás
kurczowo – görcsösen
kurczowy, -a, -e – görcsös, görcskurczyć
[zmniejszać
przez
ściąganie,
podkulanie] – megrövidíteni, megkurtítani;
összehúzni, összezsugorítani, kisebbíteni,
csökkenteni, leszállítani, szűkítani
kurczyć się [1. zmniejszać swoją objętość, swoje
rozmiary; 2. zmniejszać się pod względem
liczebności, znaczenia itp.] – összehúzódni,
zsugorodni, összezsugorodni; összemenni,
összeugrani (összeugrik); csökkenni, apadni,
kisebbedni
kurczyć się z bólu – a fájdalomtól összezsugorodni
Kurd [członek narodu zamieszkującego tereny
wschodniej Turcji, zachodniego Iranu,
północnej Syrii i północnego Iraku],
Kurdyjka
[członkini
narodu
zamieszkującego
przede
wszystkim
Kurdystan, ale także Syrię, Afganistan,
Kazachstan, Armenię] – kurd (ffi/nő)
kurdesz [1. osm.tur. kar(yn)dasz 'bliźniak; brat;
towarzysz'; dosł. 'zrodzony z tegoż łona'
od karym 'łono'. pieśń biesiadna pop. w
Polsce XVIII w.; wyraz z refrenu tej
piosenki; dawn. kompan, dobry towarzysz.
2. Kurdesz to staropolska nazwa pieśni
biesiadnej (przyśpiewki). 3. (u Zygmunta
Glogera) Tak Polacy nazywali dobrego
przyjaciela i towarzysza biesiady, wyraz
ten przyjąwszy od Turków i Tatarów
podczas
ciągłych
ze
Wschodem
stosunków. Po turecku kardasz znaczy
brat i używa się w znaczeniu towarzysza.
Polacy przekształcili to na kordasz,
kierdasz i kurdesz, a kardastwem
nazywali
niekiedy
przyjacielstwo,
kamractwo.] – társ, barát, jóbarát; (régi
vidám bordal)
Staropolski Cech Kutywowania Tradycji
Pędzenia Okowit, Wódek, Nalewek, Miodów
Syconych i Piw Warzonych "KURDESZ"
3045
Kurdesz. Tak Polacy nazywali dobrego przyjaciela
i towarzysza biesiady, wyraz ten przyjąwszy od
Turków i Tatarów podczas ciągłych ze Wschodem
stosunków. Po turecku kardasz znaczy brat i używa
się w znaczeniu towarzysza. Polacy przekształcili to
na kordasz, kierdasz i kurdesz, a kardastwem
nazywali niekiedy przyjacielstwo, kamractwo. Do
najpopularniejszych
wesołych
piosenek
towarzyskich drugiej połowy XVIII w. Należała
nazwana "Kurdeszem" od tego, że każda jej
zwrotka kończyła się wierszem "Kurdesz, Kuredesz
nad Kurdeszami!". Autorem tej piosenki był
podobno ks. Franciszek Bohomolec (ur. R. 1720
zmarł 1784), uczony i niepospolitych zasług jezuita,
pierwszy w XVIII w. Autor komedyi polskich,
założyciel
pism
periodycznych
(Monitora),
wydawca kronik polskich, autor, tłumacz,
dobroczyńca uczącej się młodzieży, gorliwy
krzewiciel oświaty i literatury polskiej , człowiek
wesoły i towarzyski. W gronie przyjaciół
improwizował i układał pieśni. Lubili go wszyscy i
poważali, bo przy wesołości i dowcipie nigdy
nikomu nie ubliżył. On to na jednym z
czwartkowych obiadów u króla Stanisława
powiedział raz piękną improwizację p.t. "Pochwała
wesołości", na co mu Krasicki zaimprowizował
odpowiedź i zakończył wiwatem: "Niech żyją
Bohomolce!" Bohomolec przyjaźnił się z
Grzegorzem Łyszkiewiczem, zacnym kupcem
warszawskim, którego dom słynął gościnnością
jego małżonki Anny, a piwnica starym węgrzynem.
U Łyszkiewicza to na jednym z zebrań
przyjacielskich miał ułożyć Bohomolec piosnkę
dziewięciozwrotkową, poczynającą się od słów:
Każ przynieść wina, mój Grzegorzu miły,
Bodaj się troski nam nigdy nie śniły,
Niech i Anulka tu zasiądzie z nami,
Kurdesz, Kurdesz nad Kurdeszami!
-
Wersja 01 01 2017.
kurdyban, kordyban [1. hiszp. cordobán 'jw.' ze
st.hiszp. cordovan(o) od Córdova (dziś:
Córdoba) 'Kordoba, miasto w Hiszpanii'.
dawn. cenny gatunek skóry kozłowej,
wyprawianej pierw. przez Maurów w
Kordobie; wyroby z takiej skóry (zazw.
tłoczone we wzory ze złoceniami). 2.
skóra, najczęściej koźla, w gorszych
gatunkach cielęca lub owcza, garbowana,
barwiona, po czym intensywnie zdobiona
we wzory tłoczeniami, złoceniami lub
srebrzeniami, oraz malowaniami; 3. skóra
koźla, rzadziej cielęca lub jagnięca,
wytłaczana we wzory, malowana i złocona,
używana w okresie renesansu m.in. do
obijania mebli i ścian; 3. skóra koźla,
rzadziej cielęca lub jagnięca, wytłaczana
we wzory, malowana i złocona, używana w
okresie renesansu m.in. do obijania mebli i
ścian] – kordován (bőr); kerek repkény
kurdybanowy, -a, -e; kordybanowy, -a, -e
[przymiotnik od: kurdyban] – kordovánkurdyjski, -a, -ie [dotyczący Kurdów, związany z
Kurdami] – kurd
kureczka [zdrobnienie od: kurka] – tyúkocska
kurek [I. 1. element zaworu kurkowego służący
do zamykania i otwierania dopływu cieczy
lub gazu; 2. część zamka broni palnej,
powodująca odpalenie naboju ― II.
1. daw. kogut, kogutek, kurczak; 2. daw.
przedmiot wyobrażający koguta, m.in.
umieszczany na dachu jako chorągiewka;
3. Kurek, od kur czyli kogut, miał kilka
znaczeń w języku polskim. Kurek na
kościele oznaczał chorągiewkę żelazną, na
której kogutka umieszczano] – csap,
vízcsap; gázcsap; (u strzełby) ravasz, kakas;
(na dachu) szélkakas, toronykakas; (állat)
(cietrzew) nyírfajd (Tetrao tetrix)
kurek gazowy; kurek od gazu; kurek do gazu –
gázcsap
Piosenka ta spodobała się wszystkim ludziom
wesołym, a zwłaszcza palestrantom, w dni kilka
obiegła całą Warszawę, a potem wszystkie zakątki
kraju od Karpat do Dźwiny. Najdłużej cieszyła się
wziętością na Litwie, służąc za hasło
biesiadniczego
bratania
się.
Niektórzy
przypuszczali (np. Ł. Gołębiowski), że autorem
pieśni kurdeszowej był Chomiński, wojewoda
mścisławski, który układał wiersze na cześć
Stanisława Augusta i hetmana Ogińskiego i
którego utwory cieszyły się wziętością na Litwie.
Inni, że twórcą kurdesza był Celestyn Czaplic,
łowczy wielki koronny (ur. 1723 zm. 1804); tak
sądził Jul. Bartosiewicz.
kurdupel [obraźl. o człowieku niskim lub
przysadzistym] – tökmag, sggdugasz
3046
kurek na kościele – kakas a templom tornyán
kurek spustowy – lefolyócsap, leeresztőcsap
kurek u strzełby – a puska ravasza v. kakasa
kurek zasilający – tápcsap
kurenda [1. daw.; zob. okólnik w zn. 1.; 2. n.łac.
currenda(rius) 'obiegający' z łac. currere;
pismo obiegowe, okólnik przesyłany
obiegiem do osób zainteresowanych] –
körlevél
kureń [1. zob. kurzeń; 2. (z ukr. курінь - "krąg,
obozowisko") 1. w dawnej Ukraine
oznaczało szałas lub zagroda; 2. kozacki
oddział pod wodzą atamana na Ukrainie
Zaporoskiej
3.
oddział
UPA
odpowiadający batalionowi] – (kémény
nélküli) viskó; földbe vájt vályogkunyhó;
kozákzászlóalj
kurewski, -a, -ie [1. wulg. odnoszący się do
prostytutki; 2. wulg. wyjątkowo podły,
zły] – kurva
kurewskie życie! – (wulg.) a kurva életbe!
kurewsko – vulg. Kurvául; rosszul
kurewskość – (átv.) rosszaság
kurhan [1. stożkowy nasyp kryjący groby,
wznoszony od neolitu do wczesnego
średniowiecza; 2. kopiec usypany na
pamiątkę jakiegoś wydarzenia lub na
czyjąś cześć; 3. rodzaj mogiły, w kształcie
stożkowatego
kopca
z elementami
drewnianymi, drewniano-kamiennymi lub
kamiennymi (zobacz dolmen), w którym
znajdował się pochówek szkieletowy lub
ciałopalny. Ten rodzaj grobu występował
w Europie, Azji i Ameryce w epoce neolitu
i żelaza (kultura unietyka, trzciniecka,
przedłużycka,
także
w
niektórych
lokalnych grupach kultury łużyckiej).
Rzadziej spotykany był także w kulturach
okresu
rzymskiego
i
wczesnośredniowiecznego.] – 1. (tör.)
kurgán, sírhalom történelem előtti sírhalom
az orosz sztyeppéken (elődeink a rézkortól
egészen az Árpád-korig használták a
halmokat temetkezési helyként, temetőként.
Kisebb átmérőjűek, mint a lakódombok, kúp
alakúak, magasságuk különböző, elérheti a
10 métert is.); 2. kúnhalom (olyan öt-tíz
méter magas, húsz-ötven méter átmérőjű
kúp, vagy félgömb alakú képződmény,
amely legtöbbször víz mellett, de vízmentes
helyen terült el, s nagy százalékban
temetkezőhely,
sírdomb,
őrvagy
határhalom volt.)
kurhanek – kis kurgán v. kúnhalom
kurhanowy, -a, -e [przymiotnik od: kurhan] –
kurgán-
-
Wersja 01 01 2017.
kuria [łac. curia; 1. zespół urzędów kościelnych
podlegających biskupowi; 2. w dawnym
prawie wyborczym niektórych państw:
okręg lub kategoria wyborców dzielonych
według
różnych
cenzusów;
3. w
starożytnym Rzymie: jednostka podziału
obywateli, stanowiąca również jednostkę
wojskową i podatkową; 4. w starożytnym
Rzymie: miejsce posiedzeń senatu lub
sądu] – (lat.) curia, kúria; (dawno) nemesi
udvarház; (jog) 1949. november 1-ig a
legfelsőbb magyar bíróság
kuria biskupia, diecezjalna [1. zespół urzędów
kościelnych podlegających biskupowi
danej diecezji; 2. budynek, w którym
mieszczą się te urzędy] – püspöki kúria
Kuria Generalna Zakonu Braci Mniejszych
Konwentualnych - Franciszkanów –
generális kúria (lat. curia generális) [a rend
irányításának legfelsőbb (generális) központja,
székhelye.]
kuria rzymska [w Kościele katolickim: ogół
instytucji centralnych, przy pomocy
których
papież
zarządza
całym
Kościołem] – CURIA; Udvar; a római v.
pápai kúria; a központi pápai hatóságok
összessége; a pápai udvar, különösen a főbb
pápai hivatalok.
kurializm [teoria głosząca wyższość papieża nad
soborem
oraz
całym
kościołem
(odwrotność
koncyliaryzmu)]
–
kurializmus [Irányzat a r.kat. egyházban,
amely szerint minden hatalom a pápai udvar
(Kuria) és hivatal kezében fut össze.
Ellentéte:
Episzkopalizmus
és
konciliarizmus.]
kurialny, -a, -e – kuriális, kúriai; hivatalos
kurialny sístem wyborczy – kúriák szerinti v.
kuriális választójogi rendszer
kurier [1. osoba wysyłana z pilną wiadomością,
pismem,
przesyłką
itp.;
2. gazeta
codzienna albo informacyjny program
telewizyjny lub radiowy; 3. daw. pociąg
pośpieszny lub inny szybki środek
lokomocji] – (fr.-ném.) kurir; (goniec) futár,
küldönc, hírnök; (gazeta) kurir, (pociąg)
gyorsvonat
Kurier Codzienny – Napi Kurir
kurier dyplomatyczny [wysłannik rządowy
przewożący
korespondencję
dyplomatyczną] – diplomáciai hírnök
kurier Ministerstwa Spraw Zagranicznych –
külügyi v. külügyminisztériumi futár
kurierek – kurirka
3047
kurierski, -a, -ie – futár-, küldönc-, kurír; gyorskurirka [1. kobieta pełniąca funkcję kuriera;
2. dawniej: dyliżans pocztowy] – küldönc
nő; (dawno) postakocsi
kuriozum, curiosum [wym. kuriozum] [1. rzecz
lub zjawisko osobliwe, budzące zdumienie
swą niezwykłością lub dziwacznością; 2.
łac. curiosum 'rzecz ciekawa' z r.nij. od
curiosus 'troskliwy; wścibski' od cura,
osobliwość, dziwoląg, fenomen, rzecz
niezwykła, ekscentryczna, cudaczna.] –
(lat.)
kuriózum;
furcsaság,
ritkaság,
érdekesség, nevezetesség, különlegesség
kuriozalnie – furcsán, érdekesen
kuriozalny, -a, -e [niezwykły, osobliwy,
dziwaczny]
– furcsa, ritka, érdekes,
nevezetes
kurka [1. mała lub młoda kura; 2. grzyb jadalny
o wklęsłym, żółtawym kapeluszu] – tyúk,
tyúkocska; jérce; (pieprznik jadalny; zob.
Pieprznik jadalny) rókagomba, csirkegomba
kurka strzelić – fején találja a szöget
kurka wodna (kokoszka wodna, kokoszka
zwyczajna) (Gallinula chloropus) [ptak
wodny o ciemnooliwkowym upierzeniu] –
vízityúk (Gallinula chloropus)
Kokoszka zwyczajna, kokoszka, kokoszka
wodna, kurka wodna (Gallinula chloropus)
[średni
ptak
wodny
z
rodziny
chruścielowatych,
zamieszkujący
wszystkie kontynenty prócz Australii] –
vízityúk (Gallinula chloropus) [a madarak
(Aves)
osztályának
a
darualakúak
(Gruiformes) rendjéhez, ezen belül a
guvatfélék (Rallidae) családjához tartozó faj]
-
Wersja 01 01 2017.
obwarowań miejskich do obrony przed
spodziewanym
najeźdźcą.
Bractwa
strzeleckie
powoływano
w
celu
doskonalenia umiejętności strzeleckich
ewentualnych obrońców. Bracia (tak
zwano członków Towarzystw Kurkowych)
początkowo doskonalili swe umiejętności
w strzelaniu z łuków, a następnie z broni
palnej. Towarzystwa działały w oparciu o
własny statut i z czasem wypracowały
atrakcyjne tradycje, co sprawiło, że
przetrwały w wielu miastach do dziś. 2.
opierają się na świetnych tradycjach
Bractw
Strzeleckich,
organizacyj
mieszczańskich, sięgających XIII. w.,
których członkowie ćwiczyli się w
strzelaniu z łuków, kusz i rusznic, będąc
zobowiązani do obrony miasta. Bractwa
cieszyły się rozmaitemi przywilejami i
poparciem
władców,
zwłaszcza
w
Krakowie. Urządzano doroczne zawody
strzeleckie „celestat“, w czasie których
strącający ostatnim strzałem szczątki
kura, otrzymywał tytuł króla kurkowego.
Pierwsze Bractwo Strzeleckie w Polsce
powstało w 1286 r. w Świdnicy.] – lengyel
lövészegylet (vadásztársaság; lövésziskola)
Bractwa kurkowe w Rzeczypospolitej Polskiej:
Idea bractw kurkowych jako organizacji
powoływanych
do
życia
względami
praktycznymi, zrodziła się w wiekach średnich
na zachodzie Europy. Jej recepcja na ziemiach
polskich
postępowała
wraz
z
upowszechnianiem się na tym obszarze prawa
magdeburskiego. Narzucało ono mieszkańcom
nowo lokowanych miast obowiązek ich obrony.
Władca
wystawiający
akt
lokacji
niejednokrotnie już w tym dokumencie
wyrażał zgodę na ufortyfikowanie miasta. Jeśli
w dyplomie nie było o tym mowy (jak zdarzyło
się to np. w wypadku Krakowa), sami
mieszczanie, nękani uporczywymi najazdami –
w XIII w. przede wszystkim Tatarów –
zabiegali u panującego o zgodę na opasanie
miasta murami obronnymi, które jednocześnie
stanowiły dowód prestiżu jego mieszkańców.
Zgoda króla czy księcia oznaczała dopiero
początek długotrwałego i kosztownego procesu
inwestycyjnego, jakim było wznoszenie
fortyfikacji.
kurkowy, -a, -e – csap-; kakasKurkowe towarzystwa [1. Kurkowe towarzystwa
czyli bractwa strzeleckie powstawały już
w średniowieczu w miastach, w których
poszczególne cechy rzemieślnicze i
korporacje
kupieckie
miały
poprzydzielane konkretne baszty i odcinki
Towarzystwo Strzeleckie "Bractwo Kurkowe"
w Krakowie (Krakowskie Bractwo Kurkowe,
Szkoła Strzelecka, Towarzystwo Strzeleckie
Krakowskie) – krakowska organizacja kurkowa,
istniejąca od XIV w., początkowo funkcjonująca
jako paramilitarna organizacja cechowa, dzisiaj
prowadząca przede wszystkim działalność o
charakterze społecznym, co roku organizująca
konkurs na króla kurkowego.
3048
kurkuma; Kurkuma długa, ostryż indyjski
(Curcuma longa syn. C. domestica Val.)
[gatunek byliny z rodziny imbirowatych] –
kurkuma [1. lat. neve: Curcuma longa L,
angolul: turmeric, míg a magyar népies neve:
kurkunna gyökér, indiai sáfrány fűszer és
gyógynövény.
(növ.,
kémlő
gyökér,
Curcuma L.), a gyömbérfélék füve; több
mint 30 faja Ázsia, Afrika és Ausztrália
meleg vidékein meg a Csendesoceán
szigetjein terem. A C. longát L. Ázsia D-i
részén mindenütt termesztik. Narancsszinü,
kézforma, tagolt gumóját fehér gyökérszálak
borítják. Ez a sárga gyömbér vagy indiai
sáfrány.];
(żółcień)
sáfrányos
imola
(Centaurea solstitialis)
Kurkuma plamista (Curcuma zedoaria) – Citvár
(Curcuma zedoaria)
kurna! [pot. rodzaj przekleństwa] – a fenébe v.
francba (is)!, basszuskulcs!
kurna chata [dawna wiejska chata bez komina]
– tyúkól; régi, kémény nélküli falusi ház;
füstös szoba
kurniawa [zadymka śnieżna] – hófergeteg
kurniczek [zdrobniale kurnik] – kis tyúkól
kurnik [1. pomieszczenie dla drobiu; 2. pot.
nędzny, lichy budynek] – baromfiól, tyúkól,
tyúkketrec; kuckó, viskó; (lengyel játék)
kurnik.pl [serwis gier online stworzony i
rozwijany od 15 czerwca 2001 przez
Marka Futregę. W 2009 serwis udostępnia
39 gier planszowych, karcianych i innych,
a interfejs jest dostępny w 28 językach.
Pod adresem www.playok.com dostępna
jest wersja międzynarodowa.] – Kurnik (a
lengyel szó jelentése tyúkól) [egy klasszikus
tábla- és kártyajáték weboldal, amelyen a
játékosok valós időben játszhatnak egymás
ellen. Marek Futrega hozta létre 2001-ben;
kezdetben kizárólag lengyel nyelvű oldal
-
Wersja 01 01 2017.
volt, mára 21 különböző nyelvre, köztük
magyarra is lefordították.]
kurnik.pl
kurny, -a, -e [dymiący lub zadymiony; dymny;
kurna chata - dawna chata bez komina] –
füstös, kémény nélküli
kuropatewka [1. pisklę kuropatwy, młoda
kuropatwa; 2. młode łownego ptaka] –
fogolycsibe, fiatal fogoly
Kuropatwa (Perdix perdix L., 1758) [1. ptak
łowny o szarobrązowym upierzeniu; 2.
duży, osiadły ptak z rodziny kurowatych,
zamieszkujący niemal całą Europę oraz
Azję Środkową. 3. gatunek dużego,
osiadłego ptaka z rodziny kurowatych
(Phasianidae). Zamieszkuje niemal całą
Europę oraz Azję Środkową. W górach
może osiągać 2500 m n.p.m. (w Tatrach do
1700 m n.p.m.). Wprowadzona przez
człowieka
do
Ameryki
Północnej.
Populacja podlega znacznym wahaniom,
liczebność ptaków zależy od ostrości zimy
oraz pogody w czerwcu i lipcu, gdy
wykluwają się pisklęta, które są bardzo
wrażliwe
na
przemoknięcie
i
wychłodzenie.] – fogoly (Perdix perdix) a
madarak
osztályának
tyúkalakúak
(Galliformes) rendjébe és a fácánfélék
(Phasianidae) családjába tartozó faj.
kuropatwi, -ia, -ie [charakterystyczny dla
kuropatwy; dotyczący, odnoszący się do
kuropatwy] – fogolykurort [1. miejscowość lecznicza; 2. znana
miejscowość wypoczynkowa; 3. nm.
Kurort 'zdrojowisko, kąpielisko' z Kur
'kuracja' i łac. curatio 'staranność;
kuratela; leczenie' z curare 'troszczyć się;
doglądać; leczyć' od cura 'troska; piecza;
leczenie'; przest. uzdrowisko] – (dawno)
fürdőhely, gyógyhely
kurortowy, -a, -e – (dawno) fürdőhelyi, gyógyhelyi
3049
kuroślep [kurza ślepota] – farkasfakság,
tyúkhályog
kurować [przeprowadzać kurację] – (lat.)
kúrálni; gyógyítani, gyógykezelni, kezelni,
ápolni, orvosolni
kurować chorego – beteget gyógykezelni,
gyógyítani
kurować się [1. poddawać się kuracji;
2. kurować samego siebie] – gyógykezelteti
magát, gyógyíttatja magát; ápolja v. ápoltatja
v. kúrálja v. kúráltatja magát; gyógyítja
magát
kurowanie – gyógykezelés
Kurp
[członek
ludności
pochodzenia
mazurskiego,
zamieszkującej
tereny
puszcz: Kurpiowskiej i Białej] – Kurp
kurp [1. chodak pleciony z łyka lipowego,
noszony dawniej przez Kurpiów; 2. taniec
zbliżony do mazura i poloneza, pospolity
na Kurpiach; 3. dawniej, pogardliwie:
żołnierz straży miejskiej] – facipő; népi
tánc; (dawno) városi őrség katonája
kurpark [przest. park zdrojowy, zwł. w
uzdrowisku nm.] – gyógypark
kurpiowski, a, -ie [dotyczący Kurpiów albo
Kurpiowszczyzny, charakterystyczny dla
Kurpiów] – kurpi v. kurpiai
Kurrent (czcionka normalna) – normál, álló betű
Kurrentschrift (łac.: currere - biec) [pismo ręczne
używane do połowy XX wieku jako pismo
użytkowe w Niemczech. W Szwajcarii
stosowano je w XIX wieku również jako
pismo
urzędowe
i
protokołowe.
Typograficznie należy do pisma łamanego.
Odznacza się ostrymi kątami (Spitzschrift)
w
przeciwieństwie
do
okrągłego,
łacińskiego pisma. W takiej formie było
nauczane przez 100 lat w szkołach.
Pomiędzy
indywidualnymi
pismami
ręcznymi są duże różnice.] – gót betűs írás
XX. sz-i változata írásban
kurs [1. kierunek poruszania się, np. okrętu 2.
szkolenie, najczęś. fakultatywne 3. cena
papierów wartośc., walut 4. kierunek w
polit. 5. pot. obieg (puścić coś w kurs),
orientacja (wypaść z kursu), praca (być w
kursie) 6. pot. przejazd taksówką] – (lat.)
kurzus; (waluty, cena obiegowa) árfolyam,
-
Wersja 01 01 2017.
tőzsdei értékpapírok árfolyama; (bieg)
menet, út, járat; forgalom, körforgás;
forduló; irány, útirány, menetirány; irány,
irányzat, vonal, irányvonal; (nauka, wykłady)
tanfolyam, kurzus; tagozat; (oktatási) év,
évfolyam; tanfolyam, tanintézet
kurs akcji – részvényárfolyam
kurs bibliotekarski – könyvtárosi tanfolyam
kurs chemii – vegyészeti tanfolyam
kurs clearingowy – klíringárfolyam
kurs czarnorynkowy – feketepiaci árfolyam
kurs dewizowy – devizaárfolyam
kurs dla początkujących – tanfolyam kezdők
részére
kurs dnia – napi árfolyam
kurs dodatkowy – járulékos kurzus
kurs dokształcający – továbbképző v. átképző
tanfolyam
kurs dolara – dollárárfolyam
kurs emisyjny – emissziós árfolyam
kurs giełdowy – tőzsdei árfolyam
kurs graniczny – határárfolyam
kurs handlowy – kereskedelmi tanfolyam
kurs jednolity – egységes árfolyam
kurs języka – nyelvtanfolyam
kurs języka polskiego – lengyel nyelvtanfolyam
kurs języka węgierskiego –
magyar
nyelvtanfolyam
kurs kompasowy – (hajózás) tájoló-útirány
kurs-konferencja [zob. kursokonferencja] –
(mindkét ragja ragozódik) tanfolyammal
egybekötött konferencia
kurs korespondencyjny – levelező tanfolyam
kurs kroju i szycia – szabás varrás, szabás-varrás
tanfolyam
kurs kupna – vételi árfolyam
kurs kwalifikacyjny – minősítési v. képesítési
kurzus
kurs lotu – repülési irány, repülőgép menetiránya
kurs marksizmu dla studentów polonistyki –
(nauka) marxista tanfolyam lengyelszakos
(egyetemi) hallgatók számára
kurs na giełdzie – tőzsdei árfolyam
kurs nominalny – nominálárfolyam
kurs notowany na giełdzie – tőzsdei árfolyam
kurs oficjalny – hivatalos árfolyam
kurs papierów – tőzsdei értékpapír-, árfolyam
kurs papierów wartościowych – értékpapírok
árfolyama
kurs parytetowy – paritásos (egyenlőségi elveknek
megfelelő) árfolyam
kurs pieniąza – valuta v. pénzárfolyam
3050
kurs polityki wewnętrznej – a belpolitika
irányvonala
kurs przeliczeniowy – átszámítási v. átváltási
árfolyam
kurs przygotowawczy w Paryżu – előkészítő
tanfolyam Párizsban
kurs roczny – egyéves tanfolyam
kurs rolniczy – mezőgazdasági iskola
kurs rozliczeniowy – elszámolási árfolyam
kurs rynkowy – piaci árfolyam
kurs samochodowa – gépjárművezetői tanfolyam
kurs spraw – a dolgok menete
kurs sprzedaży – eladási árfolyam
kurs stały – állandó árfolyam
kurs statkiem – hajójárat, hajóútvonal
kurs stenografii – gyorsírótanfolyam
kurs średni – középárfolyam
kurs tańca – tánctanfolyam
kurs teoretyczny i praktyczny – elméleti és
gyakorlati tanfolyam
kurs trwały – állandó (tartós) árfolyam
kurs turystyczny – turista árfolyam
kurs umacnia się – az árfolyam megerősödik
kurs urzędowy – hivatalos árfolyam
kurs uzupełniający – járulékos kurzus
kurs walutowy, kurs waluty a. walut –
valutaárfolyam
kurs według rozkładu jazdy – menetrendszerű,
menetrend szerinti járat
kurs wekslowy – váltóárfolyam
kurs wieczorowy – esti tanfolyam
kurs wimiany – beváltási árfolyam
kurs wimiany walut – valutaváltási árfolyam
kurs zakupu – vételi árfolyam
kurs zaawansowanych – haladó tanfolyam
kurs
zgodny
z
rozkładem
jazdy
–
menetrendszerű, menetrend szerinti járat
kursaal, kurhaus [przest. kasyno, dom zdrojowy
z salami do zabaw, koncertów itp., zwł. w
uzdrowiskach
nm.]
–
gyógyterem,
gyógyház, kaszinó
kursant, kursista [uczestnik kursu – szkolenia
lub cyklu wykładów] – tanfolyamhallagtó,
tanfolyamos, tanfolyam hallgatója
kursantka – tanfolyamhallagtó, tanfolyamos nő v.
lány
kursistka – tanfolyami hallgató nő v. lány
kursokonferencja [konferencja szkoleniowa] –
tanfolyammal egybekötött konferencia
kursor [1. migająca kreseczka lub plamka na
ekranie
monitora
komputerowego,
wskazująca miejsce, w którym pojawi się
znak
wprowadzany
z
klawiatury;
-
Wersja 01 01 2017.
2. strzałka lub inny kształt przesuwające
się po ekranie monitora komputerowego
zależnie od ruchów wykonywanych
myszką; 3. daw.; zob. kurier w zn. 1.;
4. daw. koń wyścigowy] – (fr.-ang.) cursor;
kurzor - mutató, futó, kurzor, helyőr [1. név a
francia course (futás) szóból származó angol
cursor szóból ered; a
számítógép
felhasználói felületének egyik képességét
megnevező fogalom. A beviteli eszköz
(például egér vagy billentyűzet) aktuális
pozícióját jelöli valamilyen módon az adott
felületen. 2. a képernyőn látható pislákóló
jel, amely (szerkesztő-) műveleteink aktuális
helyét mutatja]
kursoryczny, -a, -e – kurzorkursować [1. o środkach lokomocji: przebywać
stale pewną trasę; 2. pot. chodzić szybko
tam i z powrotem; 3. być w użyciu, w
obiegu; 4. pot. o wiadomościach, plotkach:
krążyć] – forogni, terjedni; (jeździć)
közlekedni, járni; (o monecie) forgalomban
lenni [Kolej linowa na Kasprowy Wierch
będzie kursować tylko do końca sierpnia:
a Kaszprowi csúcsi függővasút augusztus
végéig lesz forgalomban v. fog működni]
kursowanie – forgalom, közlekedés, járás
kursowanie autobusów – autóbuszorgalom;
autóbuszok forgalma
kursowy, -a, -e – menet-, tanfolyam-; árfolyamkursujący, -a, -e – forgalomban lévő
kursująca moneta – forgalomban lévő ércpénz,
érvényes pénz
kursy dla dorosłych – továbbképző iskola;
továbbképző tanfolyam
kursy wieczorowe – esti tanfolyam; (na
uniwersytecie) esti tagozat
kursywa [1. pochyłe pismo drukarskie;
2. oznaczenie tej odmiany pisma, zwykle w
rękopisie, za pomocą linii falistej; 3. pismo
rzymskie powstałe przez łączenie liter
przy pośpiesznym pisaniu; też: ręczne
pismo pochyłe] – (lat.) kurzív; folytatólagos;
folyóírás, kurrens írás; folyékony olvasás;
(nyomdászat) dőlt betű, dőlt betűtípus; dőlt
betűs nyomás
LEXIKON
kurta [1. duża, obszerna kurtka; 2. część
tradycyjnego stroju męskiego noszonego
głównie w Indiach, ale też w krajach
arabskich. Jest to luźna koszula sięgająca
zwykle za kolana. Materiały, z których
kurta jest wykonana jak i ich kolorystyka
są bogato różnorodne; 3. bardzo krótki
żupanik zaczęto nazywać kurtą], kurtka –
rövid kabát, dzseki; kiskabát, zakó, zeke
3051
kurtaksa [przest. opłata za pobyt w uzdrowisku]
– (ném.) kúrtaksa; (dawno) gyógyhelyi
illeték v. díj; fürdőhelyen a helyi hatóság
által beszedett díj
kurtaż [1. daw. wynagrodzenie pośrednika za
usługi świadczone przy transakcjach
kupna i sprzedaży; 2. fr. courtage
'akwizycja; jw.' od courtier 'pośrednik;
akwizytor' z courre 'ścigać (jelenia)' od
łac. currere, wynagrodzenie dawane
maklerowi za pośrednictwo przy kupnie a.
sprzedaży, zwł. na giełdzie.] – (fr.)
courtage, kurtázs; ügynöki díj v. jutalék,
tőzsdei alkuszdíj
kurteczka [zdrobnienie od: kurtka] – kabátocska
kurtka [1. krótkie, wierzchnie okrycie; 2. (u
zygmunta Glogera) W drugiej połowie
XVIII w. w jeździe autoramentu polskiego
zaczęto używać, zamiast kontuszów,
kurtki, noszonej pierwotnie na znacznie
od nich dłuższych żupanach. Regulamin
1790 r. wprowadził kurtkę, jako ubiór
powszechny tak dla jazdy, jak piechoty i
artyleryi. 3. rodzaj okrycia wierzchniego
krótszego od płaszcza. Kurki są odzieżą
zarówno męską jak i kobiecą, mogą być
wykonywane z różnych materiałów i w
różnych krojach i fasonach. Bywa, że są
ocieplane. Istnieje wiele rodzajów kurtek,
należą do nich m.in.: anorak, bosmanka,
kanadyjka, budrysówka, parka czy
waciak] – dzseki, félkabát, autósdzseki;
„zakócska”, „zekécske”
kurtka dla kierowców [krótka, sportowa,
wygodna męska – czasmi damska –
kurtka. Jej długość sięga do kolan, czyniąc
ją wygodną do jazdy samochodem.
Podczas kiedy użytkownik siedzi odzież
nie łamie się i nie gniecie.] – autós kabát
[Rövid, sportos, kényelmes férfi- vagy női
kabát. Egyes részeit a kor divatja szerint
alakítják ki. Hossza a térdig ér, hogy
kényelmes legyen autóvezetés közben. Ülés
közben nem gyűrődik, nem ráncolódik.]
kurtka do bioder – rövid dzseki
kurtka dziecięca – gyerek dzseki
-
Wersja 01 01 2017.
kurtka dżinsowa – farmerdzseki, farmerkabát
kurtka jeździecka [marynarka w stylu
sportowym,
z jednorzędowym
lub
dwurzędowym zapięciem, ma cztery lub
więcej guzików i małą klapę. Na tylnej
części jest jeden lub dwa wysokie
rozporki.
Produkowany
z szorstkiej,
wzorzystej tkaniny z przędzy zgrzebnej.] –
lovaglókabát [Sportos, magasan záródó, egyvagy kétsoros zakó, kis méretű hajtókával,
négy vagy több gombbal záródik. A hátán
egy vagy két hosszú hasíték van. Rusztikus,
jól láthatóan mintázott kártolt szövetből
készítik.]
kurtka koszulowa [damska i męska część odzieży
sportowej z rękawami, okrywająca tułów;
zapinana na różne sposoby na przedniej
części, i posiada kołnierzyk lub golf. Może
mieć dwie lub cztery naszywane kieszenie.
Sięga do pośladków. Noszona na koszulę
lub spodnie, i najczęściej produkowana
z bawełnopodobnej tkaniny.] – ingkabát
[Sportos, az ülepig érő, végig gombolós
felsőruházati termék férfiaknak és nőknek,
inggallérral, 2-4 rávarrt zsebbel. Ing fölött,
nadrággal hordják. Pamut típusú szövetből
készül.]
kurtka koszulowa
kurtka, marynarka [krótki, zewnętrzny płaszcz
w podstawowym stylu, zwykle składnik
męskiego lub damskiego garnituru. Jest
zwykle z podszewką (letnia nie posiada
podszewki).
Zawsze
ma
długie
rękawy,kołnierz klapowy, i kieszenie. Jej
3052
długość, która zwykle sięga za talię, jest
dostosowana do mody. Może być jednolub dwurzędowa. Swój początek ma w
Anglii, gdzie była najpierw noszona pod
koniec 19. wieku. Jej poprzednikiem była
obcisła gotycka Jerki kaftan, kamizelka,
która przez wieki przeszła wiele zmian aż
osiągnęła późniejszą formę.] – zakó [Rövid
kabát, gyakran a férfiöltöny ill. női kosztüm
egyik darabja. Általában bélelt (nyári
zakónál esetleg csak félig bélelt), de készül
bélés nélkül is. Mindig hosszú ujjú, reverrel
és zsebekkel készül. Többnyire a csípő alá
ér, de a hossza a mindenkori divatot követi.
Lehet egyvagy kétsoros gombolású.
Angliából terjedt el, ahol a 19. század végén
kezdték hordani. Elődje a szűk szabású zeke
volt, amely azonban az évszázadok során sok
változáson ment át.]
-
Wersja 01 01 2017.
kurtka parka – autósdzseki, kapusnis dzseki
kurtka pilotka [żakiet sięgający do talii o
sportowym stylu, z charakterystycznym
skośnym
zapięciem
na
ekspres
błyskawiczny. Produkowany z tkanin
naturalnych i syntetycznych i skóry] –
pilótadzseki [Derékig érő, sportos dzseki,
ferde elhelyezésű húzózárral záródik.
Szövetből és bőrből ill. műbőrből készül.]
kurtka puchowa [bardzo ciepła kurtka zimowa.
Jej
pokrycie
stanowi
najczęściej
nieprzemakalny materiał, np. ortalion, lub
inne włókno sztuczne, a ocieplona jest
warstwą puchu. Całość nierzadko jest
pikowana. Zwykle posiada kaptur i
zapięcie na zamek błyskawiczny.] – pehely
kabát
kurtka, marynarka, żakiet [nazwa na część
garderoby, która okrywa tułów i jest z
rękawami, jest zapinana lub ma formę
otwartą,
jest
luźna
lub
ciasno
przylegająca, sięga bioder. Jest prosta,
zazwyczaj
bez
podszewki
lub
z
podszewką.] – kiskabát [A felsőtestet borító,
ujjas felsőruházati cikkek gyűjtőneve,
amelyeket nyitva vagy elöl összezárva
hordanak, elég lazák, de mégis testhez
illeszkedők, és leérnek a csípőig. Egyszerű
kivitelűek is lehetnek, készítik válltömés és
bélés nélkül is.]
kurtka nieprzemakalna z kapturem – anorák
kurtka skórzana – bőrdzseki
kurtka (sportowa) – kirándulódzseki
kurtka sportowa [krótki płaszcz, który jest
powszechnym składnikiem męskiego. Jest
jednorzędowy i ma naszywane kieszenie,
na przedzie i na tyle z yoke. Cały wygląd
jest zgodny z obecnymi trendami. Zwykle
produkowana z tkanin wełnianych z
przędz zgrzeblonych.] – sportzakó [Rövid,
egysoros zakó, rávarrott zsebekkel, elöl és
hátul gyakran nyereggel. Formája és
kialakítása a mindenkori divatnak felel meg.
Általában kártoltgyapjú-szövetből készítik.]
3053
kurtka w stylu kimono [żakiet z rękawami w
stylu
kimono
i
prostym,
luźno
dopasowanymi
cięciami,
które
umożliwiają
ruch.
Najczęściej
wykorzystywane na żakiety w sportowym
stylu.] – kimonó-ujjas zakó [Japán ujjas, bő,
nagy mozgásszabadságot adó, sportos rövid
kabát.]
kurtka zamszowa – rövid bőrkabát
kurtuazja [1. wyszukana uprzejmość i takt w
zachowaniu; 2. fr. courtoisie 'kurtuazja' z
cour 'dziedziniec; dwór (panującego)' i
courtisane 'dama z półświatka' ze st.wł.
cortigiana 'dama dworu' od corte 'dwór' z
łac. cohors, wytworna uprzejmość,
wyszukana
grzeczność,
galanteria,
rycerskość, dworskość.] – [(fr.) courloisie]
udvariasság, előzékenység
kurtuazyjnie – udvariasan, előzékenyen
kurtuazyjność – udvariasság, előzékenység
kurtuazyjny, -a, -e – udvarias, előzékeny
kurtyna [1. w teatrze: a.) ruchoma zasłona
oddzielająca scenę od widowni; b.)
element dekoracji teatralnej, wykonany z
tkaniny (niekiedy
drapowanej
lub
malowanej), służy do oddzielenia świata
fikcyjnego
(sceny)
i
rzeczywistego
(widowni) oraz osłonięciu technicznych
czynności wykonywanych na scenie
podczas spektaklu; 2. bariera, np. z wody
lub ognia, oddzielająca od siebie dwa
obszary; 3. w fortyfikacji bastionowej:
część obwodu obronnego położona między
bastionami] – függöny (színházi); (függöny)
kárpit; (vár) kortinafal
kurtyna idzie w górę – a függöny felgördül v.
felmegy
-
Wersja 01 01 2017.
kurtyna jest już podniesiona – már felment a
függöny (elkezdődött az előadás)
kurtyna opada – a függöny legördül
kurtyna podnosi się w górą – felgördül v. felmegy
a függöny
kurtyna
powietrzna
[strumień
ciepłego
powietrza,
tłoczonego
szczelinami
umieszczonymi w dole i na bokach otworu
drzwiowego, zapobiegający przenikaniu
chłodnego powietrza z zewnątrz do
pomieszczeń] – légfüggöny
kurtyna rozsuwa się – szétmegy a függöny
kurtyna wodna [urządzenie przeciwpożarowe, z
którego wypływają strumienie wody,
tworzące ścianę wodną, zapobiegającą
przenoszeniu się pożaru] – vízfüggöny
kurtyna zapadła – a függöny legördült
kurtynowy, -a, -e [przymiotnik od: kurtyna] –
függönykurtyzana1 (prostytutka) [1. daw. kochanka i
utrzymanka możnych mężczyzn; 2. przest.
luksusowa nierządnica; utrzymanka.] –
(fr.) courtisan, kurtizán, a király szeretője,
félvilági hölgy v. nő [sokan - helytelenül – a
prostituált szó helyett használják a
megnevezést, noha annak nem szinonimája,
elegánsabb megfelelője. A kurtizánok egy egy főúr, vagy király „szolgálatában” álló
szeretők voltak, akik igen nagy műveltséggel
rendelkeztek, nem egyszer politikai befolyást
is
gyakoroltak
„jótevőjükre”.
Noha
voltaképpen ők is árúba bocsátották testüket,
de a vevő mindig csak egy bizonyos személy
lehetett s a tulajdonjog hosszú időre szólott.]
[Piękna kurtyzana, Dangerous Beauty
(USA, 1998) Dramat, Reżyseria: Marshall
Herskovitz – A szép kurtizán, filmdráma]
kurtyzana2 [wpozycji tej kobieta siada na
podwyższeniu (np. na stole, łóżku) i
obejmuje nogami klęczącego lub stojącego
mężczyznę] – kurtizánpóz (szexpozíció v.
helyzet)
kurtyzować
[1. przeprowadzać
kurtyzację;
2. przen. przerywać lub ograniczać czyjeś
działania] – (farkat) kurtítani, megkurtítani
kurtyzowanie [ łac. curtus 'skrócony; niecały'.
ucięcie ogona (koniowi, psu)] – kurtítás
Kuru, popularnie "śmiejąca się śmierć" (ang.
curu, kuru; nazwa od czasownika drżeć w
języku plemienia Fore: "kuria", "guria")
[1. zawsze śmiertelna, nieuleczalna
choroba zakaźna wywoływana przez
priony, dotycząca tkanki nerwowej,
będąca zarazem pierwszą opisaną zakaźną
encefalopatią gąbczastą u ludzi. 2.
śmiertelna
choroba
zwyrodnieniowa
mózgu] – kuru [olyan prion betegség, mely a
3054
szellemi képességek gyors hanyatlásával jár,
és az új-guineai felföld őslakói (Fore-törzs)
között fordult elő.]
kurulny, -a, -e [odnoszący się do kurii – miejsca
posiedzeń senatu lub sądu w starożytnym
Rzymie] – kúriai
kurwa [1. wulg. prostytutka; też: kobieta
prowadząca rozwiązły tryb życia; 2. wulg.
przekleństwo; 3. wulg. o kobiecie; 4. wulg.
o kimś, kto dla osiągnięcia korzyści
postępuje w sposób moralnie naganny] –
kurva; prosti, prostituált; örömlány, kéjnő,
utcalány, szexpartner
znaczenia:
rzeczownik, rodzaj żeński
(1.1) wulg. prostytutka
(1.2) wulg., pogardliwe do kobiety/o
kobiecie
(1.3) wulg., pogardliwe najczęściej w liczbie
mnogiej; określenie policji oraz innych służb
drogowych
(1.4) wulg. wyzwisko
wykrzyknik
(2.1) wulg. powtarzane jako przekleństwo
kurwa twoja mać! (twoja matka jest kurwą) –
(wulg.) a kurva anyád
kurwizna [wietrzna pogoda] – [Słowniczek języka
śląskiego] szeles időjárás
korwować – kurválkodni, kéjelegni
-
Wersja 01 01 2017.
kurwowanie – kurválkodás
kury [zob. floksy] – flox (Phlox); lángvirág
kury śpią na grzędach – a tyúkok az ülőkén ülnek
kurz [pył powstały z piasku, ziemi, węgla itp.] –
por; porszem
kurz przędzalniczy, puch [otwór w odzieży,
który służy do ułatwienia zakładania i
wykonywania ruchów; może także mieć
funkcję dekoracyjną lub być dyktowany
przez modę.] – hasíték [Egy nyílás a
ruhadarabon,
aminek
célja,
hogy
kényelmesebb legyen a ruhadarab viselése,
de díszítésként is alkalmazható.]
kurzajka (excisio completa, Guz skóry) [1.
brodawka wyrastająca najczęściej na
dłoniach lub stopach; 2. brodawka
wyrastająca najczęściej na dłoniach lub
stopach] – szemölcs (kézen), tyúksegg
kurzawa [tumany pyłu, kurzu, śniegu itp.,
unoszące się w powietrzu] – porfergeteg,
porfelhő
kurzawka [1. warstwa rozwodnionego, drobnego
piasku z niewielką domieszką części
ilastych; 2. pojęcie geologiczne. Jest to
drobnoziarnisty luźny osad, np. piasek lub
muł wymieszany z wodą, o konsystencji
galarety. Słabo związany z gruntem.
Podczas prowadzenie robót górniczych
kurzawka zachowuje się jak gęsta ciecz.
Kurzawkę zwalcza się zamrażając grunt
lub drenując.] – úszóhomok, folyóhomok
kurzeniowy, kureniowy, -a, -e [daw. dowódca
kurzenia] – kémény nélküli viskó-,
földbevájt vályogviskókurzeń (kureń) [1. chata dymna lub lepianka na
dawnej Ukrainie; 2. w XVI–XVIII w.:
oddział Kozaków pod wodzą atamana;
też: obóz takiego oddziału; 3. o oddziale
armii Semena Petlury lub upowskiej
partyzantki ukraińskiej] – kémény nélküli
viskó, földbevájt vályogviskó
kurzy, -a, -e [przymiotnik od "kura"] – tyúk-,
csirkekurza ferma – csirkefarm
kurza pamięć – rövid emlékezőtehetség
Kurza stopa [Przy wschodniej stronie zamku
królewskiego na Wawelu jest skrzydło
występujące na wysokiem podmurowaniu
skarpowem, zwane „Kurzą stopą”, z
pokoikiem upodobanym przez Zygmunta
I. Nazajutrz po przesileniu dnia z nocą,
pierwsze
światło
słoneczne
rzuca
promienie do okien tego pawilonu i
oświecało przed laty herby królestwa w
nim umieszczone. Stąd miało powstać
przysłowie: „Przybyło dnia na kurzą stopę”.
(„Pszczółka krakowska”, t. I, str. 230).] – a
Wawel keleti oldala
3055
Wawel kurza stopa
kurza stopka – tyúkláb mintás
kurza ślepota [upośledzenie widzenia o
zmierzchu lub przy przejściu z jasnego do
ciemnego pomieszczenia] – farkasfakság,
tyúkhályog; farkassötétség v. tyúkvakság
kurza ślepota – tyúkvakság
kurze jajko – tyúktojás
kurze łapki – szem körüli ráncok, szakralábak
kurze ziele [zob. pięciornik] – vérontófű
(Potentilla erecta)
kurzica
[cynamon] – [Słowniczek języka
śląskiego] fahéj; (dawno) (német: Zimt)
cimet
kurzok [1. palacz; 2. zagroda dla kur lub
nałogowy palacz] – [Słowniczek języka
śląskiego] fűtő; tyúkudvar; dohányzó,
dohányos
kurzontka [kurczątka] [Teatr Śląski im
Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach]–
csibe, kiscsirke; (átv.) csitri
Kurzy-slad polny (Anagallis arvensis) – pimpernel
v. mezei tikszem (Anagallis arvensis) [a
kankalinfélék (Primulaceae) közé tartozó
apró gyomnövény gyönyörű virággal]
kurzyć [1. podnosić tumany kurzu; 2. o
drobnym, gęstym śniegu niesionym
wiatrem: sypać, prószyć, tworząc tumany;
3. pot. palić papierosa lub fajkę] – port
felverni, porozni, porolni; (tytoń, dohány)
füstölni, pipázni; gőzölni, égetni
kurzy mi się ze łba – gőzöl a feje; felöntött a
garatra
-
Wersja 01 01 2017.
kurzy rozum – tyúkész
kurzy sobie faję – nagy pipától füstöl
kurzyć, kurzić [palić papierosy] – [Słowniczek
języka śląskiego] cigarettázni
kurzyć fajkę – pipálni, pipázni
kurzyć komu pod nos – az orra alá füstölni vkinek
kurzyć pszczoły – méhet füstölni
kurzyć tabakę – dohányozni v. pipálni; füstölni
kurzyć się [1. o kurzu, pyle: wznosić się; 2. o
rzeczach, meblach, sprzętach: pokrywać
się kurzem; 3. daw. o dymie: wydzielać się;
4. daw. o kłębach pary: wydzielać się] –
porozni, porzani, porosodni; füstölni, pipálni,
füstölögni; gőzölni, gőzölögni; égni
kurzysko [zgrubienie od: kura] – kiscsirke;
porocska
kurzyślad (Anagallis) [roślina płożąca się, o
czerwonych lub błękitnych kwiatach i
jajowatych lub eliptycznych liściach] –
tikszem
Kurzyślad błękitny (Anagallis foemina Mill.)
[gatunek rośliny należący do rodziny
pierwiosnkowatych. W Polsce występuje
na południu kraju i na Kujawach. Jest
rośliną
rzadką
i
prawdopodobnie
archeofitem] – kék tikszem (Anagallis
foemina) [a kankalinfélék (Primulaceae)
családjába tartozó tikszem (Anagallis)
nemzetség egy növényfaja]
Kurzyślad polny (Anagallis arvensis L.) [1.
jednoroczna roślina zielna należąca do
rodziny pierwiosnkowatych; 2. gatunek
rośliny
należący
do
rodziny
pierwiosnkowatych. Występuje w całej
Europie, na dużej części Azji oraz w
Afryce Północnej i Makaronezji. W
polskiej
florze
archeofit,
gatunek
pospolity, zarówno na niżu, jak i w
niższych położeniach górskich] – mezei
tikszem v. pimpernel (Anagallis arvensis) [a
kankalinfélék (Primulaceae) családjába
tartozó
apró,
egyéves
növény.
Tulajdonképpen színváltós - a virág savas
körülmények
között
piros,
lúgos
körülmények között kék. Virága csak akkor
van nyitva, ha a nap süt, mivel kevésbé tiszta
időben becsukódik; angol nyelvterületen
emiatt szegény ember időjósának is nevezik.
Szántóföldeken, réteken fordul elő, és bár
különösebben nem titulálják ártalmasnak,
azért mérgező. Júniustól szeptemberig
virágzik. Európában, Ázsiában és ÉszakAmerikában őshonos.]
3056
kurzyślep – csillaghúr (Stellaris holostea),
csibehúr, tyúkbegy
kurzyślep polny (Anagalis arvensis) – mezei
tikszem
Kusacz okopcony (Crypturellus boucardi)
[gatunek średniej wielkości ptaka z
rodziny kusaczy powszechnie spotykanego
w wilgotnych lasach regionów] – (madár)
Crypturellus boucardi
kusiciel [ten, kto kusi, zachęca do czegoś],
kusicielka – kísértő, csábító (ffi/nő)
-
Wersja 01 01 2017.
kusicielski, -a, -ie – csábítókusicielsko – csábítóan
kusić [1. zachęcać kogoś do czegoś, na co ktoś nie
ma ochoty lub czego nie powinien robić;
2. wabić, przyciągać] – kísérteni, csábítani;
kísértésbe hoz; megkísérteni
kusić człowieka – megkísérti az embert
kusić kogoś do czegoś – csábítani vkit vmire
kusić los – a sorsot kísérteni, kihívni a sorsot
kusić się – kísértésbe esni, csábulni, engedni a
csábításnak; (o co) megkísérelni (vmit);
iparkodni, igyekezni
kusić się o coś – törekedni vmire
kusik [buziak] – [Słowniczek języka śląskiego]
arcocska, pofi; (átv.) puszi
kuso – rövidre, röviden, rövid-; kurtán, kurtakuso obcięty – rövidre vágott, kurtára szabott
kuso ostrzyżony – rövidre nyírt (hajú)
kuso z nim – rossul megy a sora; rosszul áll a
szénája; rossz állapotban van
kust [wyżywienie] – [Słowniczek języka śląskiego]
élelmezés, étkeztetés, ellátás; tartás, eltartás;
feltáplálás, etetés
kustoda [1. sygnatura u dołu pierwszej a.
ostatniej stronicy składki; pierwsza sylaba
a. pierwszy wyraz ze stronicy następnej;
2. w dawnych drukach i rękopisach:
pierwsze słowo lub pierwsza sylaba z
następnej strony umieszczane na końcu
każdej strony; 3. cyfra lub litera
określająca
kolejność
składek
starożytnych
i
średniowiecznych
rękopisów] – (nyomd) aláírás, első szó; betű
v. szám
kustodia (łac. custodia - nadzór, straż od custos,
custodis - stróż, dozorca lub też
custodiere - ochraniać, ukrywać, strzec —
łac. custodire - strzec, opiekować się)
[1. zespół
klasztorów
podlegających
władzy
kustosza;
2. naczynie
przeznaczone do przechowywania hostii
poza nabożeństwem; 3. zespół klasztorów
podlegających kustoszowi; jego urząd;
naczynie do przechowywania hostii; 4.
niewielkie,
najczęściej
przeszklone
naczynie, w którym przechowywana jest
Hostia przeznaczona do wystawienia w
monstrancji; 5. jednostka adm. w
zakonach franciszkańskich, mniejsza od
prowincji zakonnej (tylko w jednym
przypadku równoznaczna z nazwą
prowincji: Kustodia Ziemi Świętej),
złożona z kilku klasztorów z kustoszem na
czele
(zależna
od
prowincjała:
prowincjalna kustodia lub generała:
generalna kustodia.] – 1. (lat.) kusztódia [a
kifejezés egy szervezetileg kevesebb
3057
önállósággal rendelkező területi egységet
jelent, mint amilyen a provincia]; 2.
kusztódia
(lat.
custodire
őrizni,
gondoskodni) [a ferences rendek igazgatási
egysége, a szerzetesi provinciánál kisebb (csak
egyetlen esetben egyezik meg a kusztódia
jelentése a provinciáéval, a Szentföldi
Kusztódia esetében) A kusztódia több
kolostorból áll, élükön a kusztosszal (vagy a
provinciálistól függ: provinciális kusztódia,
vagy a generálistól: generális kusztódia).]; 3.
(rel) ostyatartó
kustodia generalna [zob. generalna kustodia] –
generális kusztódia (lat. custodia generális) [a
rend egyik igazgatási egysége, kis létszámú
kolostorral és szerzetessel (amelyek a provincia
feltételeinek még nem felelnek meg),
elöljárójuk a generális kusztosz, aki közvetlenül
a miniszter generális alatt áll.]
kustodia prowincjalna [zob. prowincjalna
kustodia] – provinciális kusztódia [szerzetesi
igazgatási egység, melyet maga az elöljáró,
vagyis a kusztosz irányít, aki a provinciálisnak
tartozik elszámolással.]
Kustodia Ziemi Świętej (nazwa od szczególnego
obowiązku strzeżenia miejsc świętych,
nałożonego franciszkanom bullą Gratias
agimus z 1342 r.) [1. okręg adm. Zakonu
Braci Mniejszych (OFM) obejmujący
dzisiejsze terytorium Izraela i innych
krajów Bliskiego Wschodu. 2. to
samodzielna jednostka administracyjna,
będąca w praktyce jedną z prowincji
Zakonu
Braci
Mniejszych
−
Franciszkanów (OFM - łac. Ordo
Fratrum Minorum).] – Szentföldi Kusztódia
(Custodia Terra Sancta) (az 1342-es Gratisa
agimus kezdetű bullában bevezetett elnevezés, a
szent helyeket őrző ferencesek megnevezésére)
[1. a kifejezés egy szervezetileg kevesebb
önállósággal rendelkező területi egységet
jelent, mint amilyen a provincia; 2. a Kisebb
Testvérek (OFM) igazgatási egysége Izraelben
és más közel-keleti országokban.]
Kustodia (łac. custodiere - ochraniać, ukrywać,
strzec) jest to naczynienie liturgiczne,
wykonane z metalu, w formie puszki z nóżką;
pozłacane od środka. Posiada ono małe
"drzwiczki", przez które wkłąda się lub
wyjmuje Najświętszy Sakrament. Kustodia
służy do przechowywania Najświętszego
Sakramentu w postaci chleba w tabernakulum.
Z niego wyjmuje się kustodię przed
umieszczeniem Chleba w monstrancji. Gdy
brak monstrancji, kustodia może służyć do
wystawiania Najświętszego sakramentu do
publicznej adoracji. - (rel) ostyatartó
-
Wersja 01 01 2017.
Kustodia
kustosz (łac. custos stróż) [1. tytuł honorowy
kanonika
kapituły,
zarządzającego
majątkiem kapitulnym lub proboszcz
kolegiaty niebędący prepozytem; 2. straż'
od custos dpn. custodis 'strażnik'.
pracownik muzeum, archiwum, biblioteki,
mający nadzór nad zbiorami; nazwa
godności (prałatury) w niektórych
kapitułach; zwierzchnik kilku klasztorów
bernardyńskich a. franciszkańskich; w
dawnych
książkach;
3. «pracownik
muzeum lub biblioteki opiekujący się
zbiorami; 4. zob. kustoda; 5. «zwierzchnik
kilku klasztorów stanowiących kustodię;
6. honorowy tytuł kanonika kapituły,
zarządzającego
majątkiem
kapituły
katedralnej albo kolegialnej] – custos;
múzeumőr, teremőr, gyűjteményőr
kustosz (łac. custos - strażnik, od custodire - strzec)
[przełożony kustodii (generalnej: kustosz
generalny;
prowincjalnej:
kustosz
prowincjalny)
lub
Kustodii
Ziemi
Świętej.] – kusztosz (lat. custos - őr, custodire
- őrizni) [a kusztódia elöljárója (generálisé: generális kusztosz; a provinciáé: provinciális
kusztosz)]
kustosz biblioteki – könyvtáros
kustosz koronny (łac. custos Regni) [1. w Polsce w
XVII w.: urzędnik mający nadzór nad
skarbcem i archiwum królewskim; 2.
urzędnik powołany do strzeżenia skarbca
I
Rzeczypospolitej,
tzn.
insygniów
królewskich
i
najważniejszych
dokumentów państwowych; 3. Pierwotnie
sam podskarbi utrzymywał pod swoim
kluczem korony i klejnoty królewskie w
skarbcu na zamku krakowskim. Później,
gdy klejnotów i koron przybyło, skarbiec
królewski strzeżony był przez 8-miu
dygnitarzy, a mianowicie: podskarbiego
koronnego, kasztelana krakowskiego i
wojewodów: krakowskiego, poznańskiego,
wileńskiego, sandomierskiego, kaliskiego i
trockiego, z których każdy drzwi tego
skarbca pieczęcią swoją zapieczętować i
na własny klucz zamknąć był powinien.
Dopiero za Zygmunta Starego do
pilnowania
skarbca
i
archiwum
nadwornego nastaje oddzielny dygnitarz,
nazwany Kustoszem koronnym.] –
kincstárnok, kincstartó; királyi levéltáros
3058
Z urzędnika marginalizowanego, czy nawet
zbędnego stał się istotnym w roku 1596, kiedy
przenoszono stolicę z Krakowa do Warszawy,
a skarbiec pozostawiono na Wawelu. Kustosz
stał się wtedy odpowiedzialny za całość
skarbca.
Jan III Sobieski dodał mu do pomocy dwóch
pisarzy powoływanych spośród kanoników
krakowskich. W 1776 włączono go w poczet
dygnitarstw koronnych, jednak z bardzo
dalekim miejscem w drabinie hierarchicznej.
Kustosz koronny powoływany był przez
prałatów i kanoników krakowskich z ich
własnego grona. Przyznanie duchownym tego
prawa wynikało z trzech czynników – cieszyli
się oni większym zaufaniem, przebywali stale
na miejscu, insygnia koronne traktowano jako
rzeczy poświęcane.
Kustosze spełniali pokładane w nich nadzieje o
czym mogą świadczyć następujące przypadki:
 w roku 1697 kustosz koronny odmówił
wydania insygniów na koronację Augusta II,
nie wybranego większością.
 w roku 1733 kustosz wywiózł insygnia do
kryjówki w Warszawie by uniemożliwić
koronację narzuconego narodowi Augusta
III.
 w roku 1795 kustosz odmówił otwarcia
skarbca Prusakom, co uczynił dopiero
wezwany przez nich ślusarz.
Kustosza posiadała również Litwa. Jego
zadaniem było strzeżenie archiwum i skarbca
Wielkiego Księstwa Litewskiego.
kustosz zbiorów sztuki – képzőművészeti
gyűjtemények őre; (nyomdászat) aláírás,
kézjegy, jelzés
kusy, -a, -e [I zbyt krótki; II diabeł w
wyobrażeniach ludowych] – rövid, kurta,
szűk; szűkre szabott; (nép) ördög
Kuse dni [(u Zygmunta Glogera) Tak nazywano
trzy dni ostatnie zapust: niedzielę,
poniedziałek i wtorek, w które oddawano
się wesołości do szaleństwa, odbywano
kuligi, tańczono dniem i nocą, a młodzież
przebierała się za żydów, cyganów,
turków, chłopów, dziadów, olejkarzy,
żołnierzy, niedźwiedzi, tury, wilki i kozy.]
– (dawno) a farsang három utolsó napja:
vasárnap, hétfő, kedd
kuse ubranie – rövidre szabott öltöny
kusz (z niem. Kausche) [kufel drewniany lub
metalowy, do czerpania i picia służący.
Wojownicy, wyciągając w pole, nosili
nieraz zawieszony u pasa kusz metalowy
do czerpania wody. Kusze drewniane
robiono najczęściej z buczyny. O kuszu,
-
Wersja 01 01 2017.
służącym do piwa mazowieckiego, które
nazywano nieraz „mazurem”] – fém v. fa
korsó (merítéshez v. iváshoz)
Kusz, także Chus (czarny) [syn Chama, wnuk
Noego. Miał wielu potomków. Jego synem
był także Nimrod - wielki mocarz na
ziemi, założyciel miasta Babel. Potomkami
Kusza są Etiopczycy (Abisyńczycy).] –
KÚS (fekete, szerecsen, sötétbőrű; a
megégett arcok földje; összevisszaság,
zűrzavar; összefutott nép). [Hám (1) fia, Nóé
unokája (1Móz 10,6-8; 1Krón 1,8-10).]
Kusz (Kuszyta, Kuszytka) [1. starożytna kraina
położona na południe od II katarakty Nilu
(obecnie północny Sudan). Podbita w
XVI-XIV wieku p.n.e. przez Egipt (czasy
XVIII dynastii) uległa częściowo kulturze
egipskiej. W I tysiącleciu p.n.e.
samodzielne królestwo ze stolicą w
Napacie, następnie (od III wiek p.n.e.) w
Meroe. — Wiek XIV p.n.e. Faraonowie
XVIII dynastii zmuszeni byli do
odpowiedniego zreorganizowania systemu
administracyjnego w swym wielkim
imperium.
W
Nubii
wprowadzili
scentralizowane rządy. Podzielili Nubię na
dwa większe obszary. Na terytorium
Wawat,
które
odpowiadało
Nubii
właściwej i na terytorium Kusz, które
rozciągało się od drugiej do czwartej
katarakty. Całością zarządzał urzędnik
egipski o tytule: „Królewski syn z Kusz”.
— Po 27 p.n.e., za panowania cesarza
Augusta, Kuszyci, w liczbie 30 000 ludzi,
uderzyli na Egipt (znajdujący się wówczas
pod
okupacją
rzymską).
Zajęli
Elefantynę, Syene i File. Jednak ich
sukcesy nie trwały długo. Prefekt
Petroniusz odbił miasta i ścigał Kuszytów
aż do Napaty, którą zdobył szturmem. 2.
zob. Etiopia] — Kusita Királyság [1. Núbia
területén (a mai Szudán északi részén)
fennálló ókori királyság volt, amely az i. e.
9. század és a 4. század között virágzott. Két
nagy korszaka a napatai kor és a meroitikus
kor, amelyek Núbia két fontos városához,
Napatához,
illetve
Meroéhez
3059
kapcsolódnak.]; KÚS (fekete, szerecsen,
sötétbőrű; a megégett arcok földje;
összevisszaság, zűrzavar; összefutott nép)
[A régi "Etiópia" neve (1Móz 2,13)]
kusza (z franc. couche, część kolby, która się do
twarzy przykładała) [1. rodzaj łuku
żelaznego lub stalowego umocowanego na
drewnianej kolbie, z lewarem do
naciągania cięciwy; 2. zob. balista; 3. to
broń
miotająca
neurobalistyczna
(wykorzystująca energię sprężystości)
podobna do łuku. Zasadnicza różnica w
użyciu polega na możliwości wstrzymania
się ze strzałem przez dowolnie długi czas
po naciągnięciu cięciwy. Cięciwę naciąga
się ręcznie, korbą lub lewarem, a dopiero
potem strzela naciskając spust. 4. w
języku polskim nazwa przyjęta od
Czechów w średnich wiekach dla łuku
udoskonalonego z kolbą do naciągania
cięciwy i języczkiem do jej spuszczania.
Kusza zatem poprzedziła broń ręczną
palną czyli ognistą, która po raz pierwszy
zastosowana została do potrzeb wojny
około r. 1471. Ta broń palna była wówczas
tak wadliwa, że potrzeba było na to parę
wieków, aby w zupełności wyrugowała
użycie kusz.] – (tört.) számszeríj [egy
hideglőfegyver fajta, nyélre erősített íj,
melyet használója külön erőfeszítés nélkül is
kifeszített állapotban tud tartani. A nyél
továbbá lehetővé teszi a felhúzás és az elsütő
mechanizmus megoldását is.], katapulta,
röpítőgép
számszeríj főbb típusai:
 Nyíllövő számszeríj: főként hadi és
vadászati célokra használták.
 Kő- vagy golyólövő számszeríj: dupla
húrral, főként sportcélokra, madár- vagy
kisvadvadászatra.
Számszeríjas katona, övén lógó felhúzó kampóval és
hosszú állópajzsal, pavise-vel, amit töltés lassúsága miatt
fedezékként használt.
kusza młot [rekin o spłaszczonej głowie, żyjący
w ciepłych wodach Atlantyku i Oceanu
-
Wersja 01 01 2017.
Spokojnego] – kalapácsfejű cápa (scalloped
hammerhead shark). (Cornuda, Pez
martillo, cruz)
kusząco – kísértően, csábítóan
kuszący, -a, -e [ponętny, kusicielski] – kísértő,
csábító
kuszenie – kísértés, csábítás
kuszetka [1. rozkładane miejsce do spania w
wagonie kolejowym; też: wagon z takimi
miejscami; 2. daw. mebel do leżenia:
kanapka, sofka lub kozetka] – coushette;
fekvőhelyes vasúti kocsi; (dawno) heverő
kuszetkowy, -a, -e – coushetteKuszyci [grupa ludów we wschodniej Afryce,
zamieszkująca w południowej części
Egiptu, w Sudanie, Etiopii, Erytrei,
Dżibuti, Somalii, północno-wschodniej
Kenii i w skupiskach w północnej
Tanzanii oraz Ugandzie. Liczą ok. 30 mln
osób, posługują się językami kuszyckimi z
rodziny chamito-semickiej. Kuszyci są
uważani za rdzenną ludność afrykańską.
Najstarsze ślady kultury Kuszytów
pochodzą z XI-VIII tysiąclecia p.n.e. W III
tysiącleciu kuszyckie ludy Bedża i Ageu
utworzyły w Nubii królestwo Kusz ze
stolicą w Napacie, które utrzymywało
kontakty z Egiptem, ulegając wpływom
jego kultury. W VIII-VII wieku p.n.e. w
Egipcie panowała tzw. dynastia etiopska,
założona przez władcę Kuszu - Pianchego.
W I tysiącleciu p.n.e. powstało kuszyckie
królestwo Meroe, istniejące do IV wieku
n.e. Wpływy Kuszytów widoczne były
także w powstałym ok. V wieku p.n.e.
państwie Aksum w Etiopii. Część ludów
kuszyckich
(np.
Afarowie,
Bedża,
Somalijczycy, częściowo Sidamo i Omieto)
przyjęła islam i uległa wpływom kultury
arabskiej, której przedstawiciele osiedlali
się na północy Etiopii i w Erytrei.]– (hist.)
kusiták
kuśnierka – szűcs (nő)
3060
kuśnierski, -a, -ie – szűcs-, szűcsipari
kuśnierstwo [dział rzemiosła i przemysłu
zajmujący się wytwarzaniem wyrobów
skórzanych (kożuchy, serdaki, czapki,
rękawice, mufki). Tradycyjnie kuśnierz
sam wyprawiał skóry a wyroby szył i
zdobił wyłącznie ręcznie.] – szűcsipar,
szűcsmesterség
kuśnierz [rzemieślnik zajmujący się szyciem i
naprawą futer,
odzieży skórzanej,
galanterii futrzanej itp.] – szűcs,
szűcsmester (jestem kuśnierzem)
Kuśnierz [wieś w Polsce położona w
województwie kujawsko-pomorskim, w
powicie mogileńskim, w gminie Jeziora
Wielkie] – Kuśnierz (lengyel falu)
kuśtykać, kusztykać [pot. utykać na nogę; też:
chodzić niezdarnie, potykając się] –
cammogni, sántikálni, bicegni; sántítani
kutas [1. wulg. członek męski; 2. wulg. obraźliwie
o mężczyźnie; 3. daw. ozdoba z nici,
jedwabiu, wełny, sznurka itp. w kształcie
pędzla] – ecset, sallang, bojt, rojt, fürt;
(wulg.) pöcs, fasz (hímvessző)
kutas spady – kardbojt
kutasik [przestarzale ozdoba z nici, wełny lub
sznurka w kształcie pędzla] – ecsetke
kuter [1. niewielki statek rybacki o napędzie
motorowym; 2. mały, szybki i zwrotny
okręt
bojowy
lub
specjalnego
przeznaczenia;
3. pomocnicza
łódź
motorowa służąca do przewożenia załogi
statku i sprzętu na ląd; 4. jednomasztowy
jacht
o
ożaglowaniu
skośnym,
składającym się z pięciu żagli; też: typ
takiego ożaglowania; 5. w przemyśle
wędliniarskim: maszyna do drobnego
siekania mięsa] – (ang.) kutter; (hajózás)
egyárbócos, kis vitorlás hajó; hadihajók
kísérő-, ill. mentőhajója
kuter rybacki – kisebb halászhajó v. csónak
kuternoga [pot. człowiek kulejący] – falábú,
sánta, lőcslábú, csámpás
-
Wersja 01 01 2017.
kutia,
kucja [1. reg. tradycyjna potrawa
wigilijna, przyrządzana z gotowanej
pszenicy, kaszy lub ryżu i utartego maku,
z miodem i bakaliami; 2. to tradycyjna
potrawa kuchni polskiej, białorusiej, i
ukraińskiej. Jest jedną z 12 potraw
tradycyjnie
wchodzących
w
skład
wieczerzy wigilinej. Jada się ją właściwie
tylko w okresie świąt Bożego Narodzenia.]
– (főtt búza mézzel)
kutrowy, -a, -e [przymiotnik od: kuter] – kutterkutwa [1. pogard. człowiek chciwy, skąpy nawet
dla siebie; 2. człowiek skąpy; skąpiec] –
fösvény, zsugori, fukar
kutwiarski, -a, -ie – fösvénykedő, fukar, kapzsi
kutwić – fukarkodni, zsugorgatni
kutwieć – fukarrá v. zsugorivá válni
kuty, -a, -e – kovácsolt; (koń) megpatkolt, (but)
megvasalt; vasalt; (átv.) agyafúrt, furfangos,
ravasz, talpraesett; minden hájjal megkent
fickó
kute żelazo – kovácsoltvas
kuty na cztery nogi – (átv.) élelmes, találékony,
ügyes, minden hájjal megkent, talpraesett
kuty ze spiżu – bronzból vert
kutykula (łac. cuticula) [1. warstewka kutyny
pokrywająca powierzchnię skórki na
liściach, łodygach i owocach; 2. zob.
oskórek; 3. cienka warstwa kutyny i
wosku chroniąca nadziemne części u
roślin wyższych; 4. zewnętrza warstwa
ciała
licznych
bezkręgowców
oraz
niższych strunowców, zbudowana z
chityny lub kutyny, pełniąca głównie rolę
ochronną; 5. w botanice zwana też
nabłonkiem, jest to cienka warstwa
pokrywająca zewnętrzną ścianę komórek
epidermy, okrywającej wszystkie organy
nadziemne roślin, z wyjątkiem pędów
drewniejących. Tworzy cienką, ciągłą
warstwę na powierzchni całej rośliny z
przerwami jedynie w miejscu porów
między
komórkami
szparkowymi.
Podstawową
funkcją
kutykuli
jest
zabezpieczenie rośliny przed utratą wody i
wpływem środowiska zewnętrznego. Skład
chemiczny kutykuli jest złożony, a
związkami budującymi są substancje
lipidowe, głównie kutyna lub kutan.
Warstwa kutyny powstaje w wyniku
procesu kutykularyzacji] – (bonctan)
hámszövet, felhám; (növ.) bőrszövet; (biol.)
kutikula tágabb értelemben – az angol
irodalom alapján – minden élő szervezet
kültakarójának legkülső rétegét jelentheti.
Szűkebb értelemben azonban kizárólag az
ízeltlábúak (Arthropoda phylum) külső vázát
nevezzük kutikula néven.
kutykularny, -a, -e – kutikuláris
kuwasz, kuwos [rasa psów pasterskich
wyhodowana
na
Węgrzech,
przypominająca wyglądem zewnętrznym
owczarka podhalańskiego, różni się
jednak od niego m.in. osadzeniem uszu i
in. cechami budowy. Sierść długa, biała,
wysokość w kłębie do 70 cm. Psy
niezwykle wierne, czujne, znakomicie
strzegące stada, znane z siły i ciętości.] –
kuvasz
[a
Magyarországon
ismert
kutyafajták közül egyik legrégebbi nyájőrző
kutya, ősibb, mint a komondor]
3061
Kuwejt, Państwo Kuwejt (Daulat al Kuwajt ‫دول ة‬
‫[ )ال كوي ت‬państwo położone w południowozachodniej Azji, na północno-zachodnim
wybrzeżu Zatoki Perskiej. Graniczy z
Irakiem (242 km) i Arabią Saudyjską (222
km) – łączna długość granic lądowych
wynosi 464 km, ponadto 499 km wybrzeża
morskiego.] – Kuvait [egy kis, olajban
gazdag királyság a Perzsa-öböl partján,
amely délen Szaúd-Arábiával, északon pedig
Irakkal határos. Délnyugat-ázsiai ország.]
kuwerta – (fr.) kuverta; levélboríték
kuwertura [1. masa czekoladowa, którą powleka
się wyroby cukiernicze, 2. (fr.) couverture,
masa, np. czekoladowa, służąca do
powlekania wyrobów cukierniczych; 3.
rodzaj masy czekoladowej, zawierającej
powyżej 35% tłuszczu. Półprodukt służący
do powlekania wyrobów cukierniczych.] –
csokoládémáz, csokibevonat
kuweta [fr. cuvette 'miednica; przykrywka' od
cuve 'kadź; kufa; fasa' z łac. cupa 'kufa;
beczka'. 1. szklane naczynko służące do
przeprowadzania
pomiarów
fotometrycznych; 2. płaskie naczynie do
obróbki
chemicznej
materiałów
fotograficznych; 3. płaskie naczynie, w
którym załatwiają się koty trzymane w
domu; 4. płuczka, płaskie prostokątne
naczynie do mokrej obróbki materiałów
fot. 5. płytkie, prostokątne naczynie
chemoodporne (plastikowe, szklane lub
metalowe), które może służyć do wielu
celów; 6. płytkie, przeważnie prostokątne
naczynie
odporne
na
działanie
chemikaliów, służące do ręcznej obróbki
materiałów fotograficznych; płuczka; 7.
-
Wersja 01 01 2017.
niewielkie szklane naczynie o rozmaitych
kształtach do przeprowadzania pomiarów
fotometrycznych; 8. płaskie naczynie
wypełnione piaskiem, w którym załatwiają
się koty i inne zwierzęta trzymane w
domu] – küvetta; lapos kád
kuzienny, -a, -e – kovácsműhely-; fészekkuzyn [dalszy krewny pozostający w stosunku
do wspólnego przodka w tym samym lub
mniejszym stopniu pokrewieństwa] – (fr.)
cousin; unokatestvér (fiú); unokafivér,
(starszy) unokabáty, unokabátya, (młodszy)
unokaöccs
kuzynek – unokatestvérke
kuzynka – (fr.) cousine; unokatestvér (lány);
(starsza) unokanővér, (młodsza) unokahúg
kuzynostwo [1. kuzyn z żoną; 2.pokrewieństwo]
– unokatestvérek, rokonság
kuzynowski, -a, -ie – unokatestvéri
kuźnia [1. warsztat kowalski; też budynek, w
którym mieści się taki warsztat; 2. zakład
przemysłowy lub oddział zakładu, w
którym
wykonuje
się
przedmioty
metalowe za pomocą kucia; 3. instytucja,
szkoła itp., w których szkoli się
specjalistów z określonej dziedziny] –
kovácsműhely, hámor; fészek
kuźnia plotek – pletykafészek
kuźnica [1. daw. zakład hutniczy z dymarką i
młotem napędzanym kołem wodnym; 2.
Kuźnica lub hamernia albo młotownia] –
kovácsműhely; vaskohó, hámor; (warsztat
pracy twórczej) alkotóműhely
kuźnica żelaza – vaskohó, hámor
kuźnictwo [dział technologii obejmujący metody
i procesy wytwarzania przedmiotów
metalowych
przez
kucie]
–
kovácsmesterség
kuźniczo – kovácsműhely szerűen
kuźniczy, -a, -e – kovács
kużelne płótno [Tak zwano na Rusi płótno proste
domowej roboty. Statut litewski naznacza
cenę za łokieć płótna cienkiego kużelnego
(lnianego) 6 groszy, i za łokieć płótna
kużelnego prostego tkania, (pacześnego) 2
grosze.] – (dawno) házi készítésű vászon,
gyolcs, vászonnemű
3062
kw- – kv-, qukw. (kwadratowy) – négyzetkW (kilowat) [symbol jednostki mocy kilowat] –
kilowatt (kW)
KW [1. seria czołgów produkowanych podczas
II
wojny
światowej
w
Związku
Radzieckim; 2. Klub Wysokogórski, nie
Wspinaczkowy;
3.
Komenda
Wojewódzka; 4. Komitet Wyborczy; 5.
Komitet Wojewódzki] – KW (különböző
szervezetek elnevezésének rövídítése; szovjet
harckocsisorozat)
kwacz [pędzel zrobiony z pakuł lub szmat
przymocowanych do długiego kija,
używany
do
smarowania
smołą,
rozprowadzania farby itp.] – rongyecset
Kwadowie [nazywani też Swewami byli
germańskim
(swewskim)
ludem,
mieszkającym w starożytności w dorzeczu
rzek Nidda, Fulda i Lahn.] – quadok,
kvádok; 1. a svévek csoportjához tartozó
germán törzs, a mai Morvaország területén
(beolvadtak a svévek közé); 2. A kvádok a
szvéb csoportba tartozó germán törzs, amely
i. e. 8-ban elhagyta a Majna folyó vidékét, és
a mai Morvaország területére költözött. A
kvádok közeli rokonságban álltak a
markomannokkal. Vannius a Morva és a Vág
között királyságba tömörítette őket, de
miután 50 körül megbuktatták, mint a
rómaiak alattvalóit Pannoniában telepítették
le őket.
kwadra [1. faza Księżyca, w której widoczna jest
połowa jego tarczy; faza Księżyca a.
planety, podczas której widoczna jest
połowa półkuli; 2. w grze w bilard:
uderzenie, wskutek którego bila opisuje w
swym biegu czworobok, uderzając trzy
razy o bandę] – negyed; holdnegyed
kwadra Księżyca – holdnegyed
kwadracik [zdrobnienie od: kwadrat] – kis
négyszög
kwadrofonia [elektroakustyczne odtwarzanie
dźwięku w układzie czterokanałowym
(czterogłośnikowym)]
–
(gör.-lat.)
quadrafonia, kvadrofónia [A négycsatornás
hangátviteli eljárások közös neve. Célja a
térbeli hanginformációk és a hangfelvétel
atmoszférájának minél hűbb visszaadása a
lejátszás helyén. Az ábra a kvadrofónia egyik
ún., kódolás nélkül történő megoldási
módját, a négy egymástól független átviteli
láncon
történő
hangátvitel
(4-4-4)
rendszersémáját mutatja be.]
kwadrafoniczny, -a, -e – kvadrafónikus,
kvadrofón-
-
Wersja 01 01 2017.
kwadrans
[1.
czwarta
część
godziny;
2. miedziana
moneta
rzymska]
–
negyedóra, negyed óra; negyed
kwadrans akademicki – akadémiai negyedóra
kwadrans na drugą – negyed kettő; (piętnaście
minut po pierwszej) egy óra 15 perc
kwadrans na pierwszą – negyed egy, egynegyed
egy óra
kwadrans na siódmą – negyed hét
kwadrans po pierwszej – negyed kettő
kwadrans studencki – akadémiai negyedóra
(felsőoktatási intézmény)
kwadrans na trzecią – negyed három (óra)
kwadrans po piątej – negyed hat
kwadrans za siódmą – háromnegyedhét
kwadransik [zdrobnienie od: kwadrans] –
negyedórácska
kwadrant [1. każda z czterech części, na jakie
dzieli płaszczyznę prostokątny układ osi
współrzędnych
kartezjańskich;
2. jednostka długości równa ok. 1/4
południka
ziemskiego;
3. element
konstrukcyjny w kształcie ćwiartki koła
spotykany w różnych urządzeniach, m.in.
w przyrządach pomiarowych; 4. gra
młodzieżowa, zbliżona do palanta,
rozgrywana na kwadratowym boisku;
5. daw. przyrząd do oznaczania położenia
gwiazd; 6. ćwiartka obwodu koła; gra
młodzieżowa zbliżona do palanta; astr.
przyrząd do pomiaru kątów; dawn. astr.,
żegl. narzędzie do oznaczania położenia
gwiazd.] – (lat.) quadrans, kvadráns; a kör
negyedrésze,
körnegyed,
ívnegyed;
negyedelő; csillagászati, hajózási, szögmérő
műszer
kwadrantowy, -a, -e – kvadránskwadrat [łac. quadrans dpn. quadrantís
'ćwiartka', quadratus 'czworoboczny' i
quadrare 'nadawać kształt czworoboku' od
quadra 'kwadrat(owa kromka)'; prostokąt
o równych bokach; mat. druga potęga,
iloczyn z pomnożenia liczby przez siebie;
3063
stopień (wielkość) czcionki druk. (48
punktów) ― 1. figura geometryczna,
czworokąt mający wszystkie boki równe i
wszystkie
kąty
proste;
2. rzecz
przypominająca kształtem taką figurę
geometryczną; 3. iloczyn danej liczby
przez nią samą, zapisywany jako mała
dwójka u góry po prawej stronie tej
liczby; 4. jednostka miary drukarskiej
równa 48 punktom; 5. stopień pisma lub
justunku wielkości 48 punktów] – (lat.)
kvadrát; négyzet (második hatvány; x2);
(idom) négyzet, négyszög
kwadrat logiczny [w logice tradycyjnej: schemat
graficzny obrazujący stosunki logiczne
między
klasycznymi
zdaniami
kategorycznymi,
związane
z
prawdziwością i fałszywością tych zdań] –
logikai négyszög [A logikai négyszög azt
mutatja meg, hogy miként viszonyulnak
egymáshoz
a
különböző
modalitású
kijelentések. Egy kijelentés vagy állító, vagy
tagadó; modalitását tekintve pedig vagy
lehetséges, vagy szükségszerű.]
kwadrat magiczny [zestawienie liczb w postaci
tablicy o równych bokach, ułożonych tak,
że ich szeregi poziome, pionowe i na obu
przekątnych dają tę samą sumę] - mágikus négyszög
kwadratowo – négyzetesen, négyzet alakúan
kwadratowy, -a, -e – négyzet-, négyzetes, négyzet
alakú; négyzetes, másodfokú
kwadratowe koło – (közm.) fából vaskarika
kwadratowy nawias – szögletes zárójel []
kwadratowy osiół – címeres ökör, hatökör
kwadratura [1. położenie planety, w którym linia
prosta łącząca ją z Ziemią tworzy kąt
prosty z linią prostą łączącą Ziemię ze
Słońcem; 2. mat. wyznaczenie powierzchni
danej figury płaskiej poprzez wykreślenie
kwadratu, którego pole jest równe polu tej
figury; 3. mat. obliczanie wartości całek
pojedynczych
nieoznaczonych
lub
oznaczonych w zmiennych granicach] –
(lat.) quadratura; négyszögesítés, valamely
görbe vonalú terület négyzetre való
átszámítása
kwadratura koła [(niewykonalna za pomocą
cyrkla i linijki) konstrukcja kwadratu,
którego pole równe jest polu danego koła]
– (lat.) quadratura circuli; a kör
nyégyszögesítése
kwadrofonia
[1.
to
jest
systemem
czterokanałowego
zapisu
dźwięku.
Odbywa się to za pomocą również
czterech mikrofonów. 2. system zapisu,
-
Wersja 01 01 2017.
transmitowania i odtwarzania muzyki
poprzez 4 kanały - 4 głośniki umieszczone
w rogach pomieszczenia. Umożliwia
stworzenie pełnej panoramy akustycznej,
zbliżonej do warunków sali koncertowej.]
– quadrofónia, kvadrofónia; négycsatornás
sztereofónia v. térhatású hangátvitel. [A
hetvenes évek elejének technikai újítása,
amely egyelőre nem tudott elterjedni.
Kudarcát részben bonyolultságának, részben
pedig a gyárak konkurenciaharcának
köszönheti (nem sikerült szabványosítani
egyik kvadrofón rendszert sem). A
legismertebb kvadrofón rendszerek: CD4,
SQ, QS. A kvadrofóniához négy külön
csatorna jelét kell egymástól szeparáltan
végigvezetni
a
mikrofonoktól
a
hangsugárzókig. Ez a követelmény igen nagy
nehézségeket vet fel mind a rádiózásban,
mind pedig a hanglemeztechnikában, nem is
beszélve arról, hogy a lakószobában is négy
hangsugárzót kell elhelyezni. A kvadrofónia
hívei a digitális technikától várják a
négycsatornás hangátvitel reneszánszát,
minthogy a digitális rendszerek úgy
dolgoznak, mint a komputer; mindegy nekik,
hányféle jelet kell közvetíteniük egyszerre
feltéve,
hogy
elegendően
nagy
a
kapacitásuk.]
kwadrować (łac.) [pasować; ułożyć] - (lat.)
kvadrálni; illeni, találni (vmihez), összevágni
(vmivel)
kwadryga [1. w starożytnej Grecji i w
starożytnym Rzymie: rydwan zaprzęgany
w czwórkę ustawionych w jednym rzędzie
koni, używany podczas wyścigów i
triumfalnych wjazdów; 2. u staroż.
Greków i Rzymian - dwukołowy rydwan
zaprzężony równolegle w 4 konie,
używany do wyścigów i uroczystych
pochodów] – (lat.) quadriga; kétkerekű,
négyfogatú
kocsi
a
régi
rómaiak
kocsiversenyein; négylovas harci verseny- v.
díszkocsi a régi görögöknél és rómaiaknál
kwadryga u staroż. Greków i Rzymian [quadriga
'kwadryga' (od quadriiugus 'czwórka w
zaprzęgu'; iugum 'jarzmo; zaprzęg') i fr.
quadrillion 'milion trylionów' (-illion wg
(m)illion 'milion') z łac. quadr(i)- w
złożeniach 'czwór-, czworo-'; 1. kwadryga
(łac. quadriga) – rzymski wóz dwukołowy,
zaprzężony w cztery konie obok siebie
(zobacz też: rydwan). Powożona z pozycji
stojącej, używana była głównie do
wyścigów i na wojnie, ale także jako wóz
służący podczas pochodów triumfalnych w
trakcie
różnych
uroczystości.
2.
dwukołowy
rydwan
zaprzężony
równolegle w 4 konie, używany do
wyścigów i uroczystych pochodów] – (lat.)
quadriga; (tört.) kétkerekű, négyfogatú kocsi
a régi rómaiak kocsiversenyén; négylovas
harci verseny- v. díszkocsi a régi görögöknél
és rómaiaknál
3064
kwadryka [mat. każda z pięciu rodzajów
powierzchni drugiego stopnia: elipsoida,
hiperboloida
jednopowłokowa
lub
dwupowłokowa, paraboloida eliptyczna
lub hiperboliczna] kwadrylion [bilion bilionów a. tysiąc trylionów]
– (fr.) quadrille; francia négyes; francia tánc,
amelyet négy pár táncol; (tánc); (ang.)
quadrillion, kvadrillió, millió a negyedik
hatványon (1024)
kwadrywium [zob. quadrivium] – (lat.)
quadrivium; a középkori hét szabad
művészet tanításának magasabb foka, amely
a számtant, a zenét, a csillagászatot és a
mértant foglalta magába
kwak [dźwięk wydawany przez kaczkę] –
hápogás
kwakać (kwacze), kwaknąć – hápogni, gágogni
kwakanie [dźwięki wydawane przez kaczkę] –
hápogás
kwaknąć — kwakać [o kaczce: wydać głos] –
hápogni
kwakier [1. ang. quaker 'trzęsący się' od quake
'drżeć; trząść się'. Nazwa (od drżenia z
bojaźni bożej) nie używana przez
członków sekty. Założyciel - George Fox
(1624-91); kwakier członek protestanckiej
sekty
"Stowarzyszenie
przyjaciół",
"Wyznawcy światła", założ. w poł. XVII
w. w Anglii, rozpowszechnionej w USA,
nie posiadającej kapłanów ani kultu
zewn., odznaczającej się prostotą ubioru i
mowy, głoszącej pacyfizm i filantropię. 2.
członek
protestanckiej
grupy
wyznaniowej] – (ang.) quaker, kvéker,
reszkető [1. (vallás) a XVII. században
Angliában keletkezett és az Amerikai
Egyesült Államokban is elterjedt, szigorú
önmérsékletet követelkő szekta; 2. amerikai
protestáns felekezet, nevét alapítója, George
Fox egyik beszédének bevezető szavától
nyerte: Reszkessetek az Úr haragjától.
-
Wersja 01 01 2017.
Önmagukat Barátok Társaságának (Society
of Friends) nevezik]
kwakierka – kvéker lány v. nő
kwakierski, -a, -ie – kvékerkwalifikacja [1. zaliczenie kogoś lub czegoś do
pewnej kategorii osób, rzeczy lub zjawisk
po uprzednim dokonaniu oceny; 2.
śrdw.łac.
qualificatio
'określenie';
zaliczenie do pewnej kategorii, określenie
jakości,
ocena;
(zazw.
w
l.mn.)
wykształcenie, uzdolnienie, przygotowanie
do wykonywania pracy, zawodu; 3.
(qualification) - dyplom, świadectwo,
certyfikat lub inny dokument, wydany
przez
uprawnioną
instytucję,
stwierdzający że dana osoba osiągnęła
efekty uczenia się zgodne z odpowiednimi
wymaganiami.] – (lat.) kvalifikáció; 1.
képzettség,
képesítés,
végzettség,
osztályozás, rang; 2. minősítés, értékelés
kwalifikacja czynu przestępczego – (jog) a
bűntény minősítése
kwalifikacja polityczna i fachowa – politikai és
szakmai képzettség
kwalifikacja prawna [to ustalenie (w drodze tzw.
subsumpcji) normy prawnej odnoszącej
się do danego stanu faktycznego. Inaczej
jest
to
przyporządkowanie
czynu
(sytuacji) określonemu przepisowi prawa.
Kwalifikacja prawna jest podstawą do
określenia sankcji – prawnych następstw
danego czynu (sytuacji).] – jogi minősítés
kwalifikacja szkolna – iskolai képesítés
kwalifikacja zawodowa – szakképzettség, szakmai
képesítés
kwalifikacja zawodowa w produkcji – termelési
szakképzettség
kwalifikacje [wykształcenie i uzdolnienia
potrzebne do pełnienia jakiejś funkcji lub
wykonywania
jakiegoś
zawodu]
–
képesítés; képzettség; szakképzettség
kwalifikacje zawodowe – szakképzettség; szakmai
képesítés
kwalifikacje zawodowe (vocational qualification)
[Definicja I Kwalifikacje zawodowe, to
układ umiejętności, wiadomości i cech
psychofizycznych
niezbędnych
do
wykonywania
zadań
zawodowych
wchodzących w skład zawodu. Wyróżnia
się kwalifikacje ponadzawodowe, ogólno
zawodowe, podstawowe dla zawodu i
specjalistyczne. Źródło: Krajowe Standardy
Kwalifikacji Zawodowych - Rozwój i
współpraca - Projekt „Opracowanie i
upowszechnienie Krajowych Standardów
Kwalifikacji Zawodowych” realizowany
przez Ministerstwo Pracy i Polityki
3065
Społecznej Departament Rynku Pracy,
Warszawa 2007; ― Definicja II Formalny
wynik procesu oceny i walidacji uzyskany
w sytuacji, w której właściwy organ
zgodnie z ustaloną procedurą stwierdził,
że dana osoba osiągnęła efekty uczenia się
zgodne z określonymi standardami.
Źródło: Od Europejskich do Krajowych
Ram Kwalifikacji, Warszawa 2009] – (ang.)
'vocational qualification'. (szakképzettség)
kwalifikacja złożona [kwalifikacja zdefiniowana
poprzez zestaw efektów uczenia się, który
może zostać w naturalny sposób
podzielony na podzestawy, potwierdzane
niezależnie od siebie. Tak wyróżnione
podzestawy efektów uczenia się definiują
kwalifikacje
składowe
kwalifikacji
złożonej.] – megszerzett képzettség v.
képesítés
kwalifikacyjny, -a, -e [związany z kwalifikacją] –
képesítő, osztályozó, minősítő, minősítési
kwalifikator [1. informacja, zwykle w postaci
skrótu, podawana przed niektórymi
definicjami w słowniku lub encyklopedii,
określająca zakres użycia danego wyrazu
lub jego charakter; 2. osoba dokonująca
kwalifikacji czegoś; 3. qualificator 'ten, kto
określa' od qualificare 'oceniać; termin
podawany przed niektórymi definicjami
słowników,
określający
dziedzinę
używalności hasła, jego charakter itp.] –
kvalifikátor; képesítő, minősítő ember;
minősítő (minősítés, megjegyzés stb.)
kwalifikatorka [kobieta dokonująca kwalifikacji
czegoś] – kvalifikátor v. minősítő nő
kwalifikatorski, -a, -ie – minősítői
kwalifikować (kwalifikuje) [1. zaliczać kogoś lub
coś do pewnej kategorii osób, rzeczy lub
zjawisk po uprzednim dokonaniu oceny;
2. o cechach, umiejętnościach itp.: czynić
kogoś lub coś odpowiednim lub
uprawnionym do czegoś; 3. daw. kształcić,
przysposabiać do czegoś] – (lat.)
kvalifikálni;
osztályozni,
minősíteni,
értékelni; (értékelni); képesíteni
kwalifikować się [być przydatnym, odpowiednim
lub uprawnionym do czegoś] – képezi
magát, szakképzettséget szerezni; minősülni
kwalifikowanie – képesítés
kwalifikowany, -a, -e [1. mający odpowiednie
kwalifikacje do pełnienia jakiejś funkcji
lub wykonywania jakiegoś zawodu;
2. wyselekcjonowany
spośród
innych
rzeczy tego samego rodzaju ze względu na
najwyższą jakość] – kvalifikált; minősített,
képzett, szakképzett; képesített; jogosult;
minőségi
-
Wersja 01 01 2017.
kwalifikowana większość [przy głosowaniu:
przewaga głosów, która nie może być
niższa od pewnej ustalonej granicy] –
kvalifikált v. minősített többség
kwalitatywny, -a, -e [1. późn.łac. qualitativus 'jw.'
z łac. qualitas 'jakość', od qualis;
jakościowy, odnoszący się do jakości; 2.
odnoszący się do jakości jako kategorii
opisu zjawisk] – (lat.) kvalitatív, minőségi
kwant [1. fiz. najmniejsza porcja, o jaką może
ulec zmianie dana wielkość fiz. (np.
energia, pęd) określonego układu. 2.
porcja, jaką może mieć lub o jaką może
zmienić się wielkość w pojedynczym
zdarzeniu; np. Kwant energii, kwant
momentu
pędu,
kwant
strumienia
magnetycznego,
kwant
czasu;
3.
najmniejsza porcja, o jaką się może
zmienić dana wielkość fizyczna, np.
energia lub pęd, określonego układu] –
(lat.) kvantum [latin szó (quantum, jelentése
mennyiség). Legáltalánosabban véve valami
mérhetőnek
az
alapvető
egysége.];
mennyiség, mérték, tömeg; (fizika) a sugárzó
energia legkisebb részmennyisége
kwant energii – energia kvantuma (az energia
kvantuma pl. a foton, egy adott frekvenciájú
hullámszerű csomag)
kwantyzacja, kwantowanie [1. przejście od praw
fizyki klasycznej do odpowiednich praw
teorii kwantowych; 2. zastąpienie opisu
ciągłego przebiegu danej wielkości, np.
sygnału elektrycznego, opisem nieciągłym
za pomocą tylko niektórych wartości,
przyjmowanych przez przebieg ciągły; to
nieodwracalne nieliniowe odwzorowanie
statyczne
zmniejszające
dokładność
danych przez ograniczenie ich zbioru
wartości. Zbiór wartości wejściowych
dzielony jest na rozłączne przedziały.
Każda wartość wejściowa wypadająca w
określonym przedziale jest w wyniku
kwantyzacji odwzorowana na jedną
wartość wyjściową przypisaną temu
przedziałowi, czyli tak zwany poziom
reprezentacji. W rozumieniu potocznym
proces kwantyzacji można przyrównać do
"zaokrąglania" wartości do określonej
skali.] – kvantizáció; kvantizálás
kwaternion [uogólnienie liczby zespolonej
postaci u=a+b·i+c·j+d·k, gdzie a,b,c,d liczby rzeczywiste, i,j,k spełniają układ
równań: i2=j2=k2=-1, ij=-ji=k, ki=-ik=j,
jk=-kj=i, termin kwaternionu wprowadził
W.R. Hamilton.] – (ang.) Quaternion;
kvaternió [A matematikában a kvaterniók a
komplex számok négy dimenzióra történő
nem kommutatív kiterjesztései. Először Sir
3066
William Rowan Hamilton ír matematikus,
fizikus és csillagász vezette be 1843-ban
(Hamilton-féle számoknak is nevezik).]
kwatery
wojska
[zwano
„gospodami
żołnierskiemi”] – (dawno, hist., wojsk)
kvártély (szállás, lakás); hadi elszállásolás
kwantowanie, kwantyzacja [1. (kwantowanie)
konstrukcja pozwalająca na przejście z
klasycznej teorii pola do kwantowej teorii
pola. Kwantowanie jest uogólnieniem
konstrukcji stosowanej przy przejściu z
mechaniki klasycznej do mechaniki
kwantowej; 2. (kwantyzacja) (drugi po
próbkowaniu) etap procesu przetwarzania
sygnału analogowego na cyfrowy] –
kvantálás, felvontás; (fizika) a kvantálás a
klasszikus
fizika
kvantumelméleti
megfogalmazását jelenti; (kwantyzacja) egy
jel kvantumokban (egységekben) kifejezve;
(informatika) kvantálás [Az A/D átalakító
bemenetére vezetett amplitúdóminták bináris
adatszavakká alakításának egyik folyamata.
Az A/D átalakító bemenetére érkező
végtelen sok jelből a kimeneti jel
előállításához csak meghatározott számú
bináris adatszó áll rendelkezésre. A teljes
amplitúdótartományt
felosztják
résztartományokra
(kvantumokra).
Az
amplitútómintáknak a bináris kódszavakhoz
való hozzárendelését kvantálásnak nevezzük.
A kvantálás finomsága a digitális
jelfeldolgozás fontos paramétere, minél
finomabb a kvantálás (minél több
kvantumlépcső van), tehát minél hosszabbak
a kódszavak, annál pontosabban lehet
visszaállítani az eredeti analóg jelet. A
gyakorlatban a hangfrekvenciás jelek
digitalizálásánál a kvantálás 14 vagy 16 bites
szóhosszúsággal történik. 14 bit esetén
2^14=16384, míg 16 bites adathosszúság
esetén 2^16=65536 különböző adatszó áll
rendelkezésre az analóg hangfrekvenciás jel
ábrázolására.]
kwantowy, -a, -e – kvat-, kvantumkwantum, quantum [wym. kwantum] [1.
ustalona ilość lub liczba czegoś; 2. pewna
ilość, liczba czego] – összeg, szám
megszabott része, hányada (gyűlésen);
határozatképes szám, kvantum
kwantyfikacja [1. ilościowe ujmowanie zjawiska
ujętego opisowo; 2. poprzedzenie zdania
logicznego kwantyfikatorem; 3. ilościowe
ujmowanie zjawisk ekonomicznych; 4.
ilościowe
ujmowanie
zjawisk
ekonomicznych] – (bölcselet) kvantifikáció
kwantyfikacyjny, -a, -e – kvantifikációs
kwantyfikator [1. log. «wyrażenie skrótowe,
oznaczane
różnymi
symbolami,
-
Wersja 01 01 2017.
zastępujące zwroty: dla każdego x, dla
pewnego x, istnieje takie x, że ...; 2. log.
odpowiednik używanych pot. wyrażeń
"każdy" (k. ogólny) i "pewien" (k.
szczegółowy, mały); 3. termin przyjęty w
matematyce i logice matematycznej na
oznaczenie zwrotów: dla każdego, istnieje
takie i im pokrewnych, a także
odpowiadającym im symbolom wiążacym
zmienne w formułach. Są podstawowym
elementem w rozwoju logiki pierwszego
rzędu. Kwantyfikatory odgrywają ważną
rolę w formułowaniu twierdzeń i definicji
matematycznych.] – kvantifikátor
kwantyfikować
[opatrywać
informacją
ilościową] – kvantifikálni; meghatározni
kwantytatywny, -a, -e [ilościowy, odnoszący się
do ilości] – (lat.) kvantitatív, mennyiségi
kwapić się [być skorym do czegoś] – sietni,
iparkodni, hirtelenkedni
kwarantanna
[1. przymusowe,
okresowe
odosobnienie ludzi, zwierząt, towarów itp.
przybyłych lub przywiezionych z miejsc
dotkniętych jakąś epidemią; 2. budynek
przeznaczony do takiego odosobnienia; 3.
wł. quarantena (-tina) '40 dni; jw.' z łac.
quarantena '40'; przymusowe okresowe
(dawn. 40-dniowe) odosobnienie ludzi,
zwierząt, roślin, towarów, przybyłych z
miejsc dotkniętych jakąś epidemią do
kraju, który chroni się w ten sposób przed
infekcją, zarazą.; 4. czasowe odosobnienie
ludzi lub zwierząt, co do których istnieje
podejrzenie, że mogą być roznosicielami
chorób zakaźnych.] – (fr.) quarantaine,
karantén, (eredetileg 40 napos) vesztegzár,
zárlat
kwarc (kwarzec) [1. najpospolitszy minerał
skorupy
ziemskiej,
krystaliczny,
przezroczysty, bezbarwny lub rozmaicie
zabarwiony; 2. SiO2 - dwutlenek krzemu. minerał z gromady krzemianów. Nazwa
pochodzi od starogermańskiego kwarr
(quarz) = zgrzyt - tak określali ten minerał
niemieccy górnicy - lub/i słowiańskiego
kwardy = twardy (kwarda = kwarzec).] –
(ném.) quarc, kvarc (az oxidok és hidroxidok
osztályába tartozó ásványfaj, vízmentes
kovasav, kristályos sziliciumdioxid, kovakő;
a SiO2 egyik szerkezeti változata; a
leggyakoribb ásvány, hatszöges rendszerű
kristályokban fordul elő)
kwarc fioletowy – (ásvány) avanturin, napkő
kwarciany [dotyczący kwarty – podatku lub
wojska utrzymywanego z tego podatku] –
(dawno) zsoldos katona
3067
kwarcować – (ném.) kvarcolni, kvarcoltatni;
kvarclámpa kibocsátotta sugarakkal kezelni,
ill. kezelteti magát
kwarcowy, -a, -e [przymiotnik od: kwarc] –
kvarckwarcowy falomierz – kvarc-hullámmérő
kwarcówka [1. zob. lampa kwarcowa; 2. zabieg
polegający na naświetlaniu ciała lub jego
fragmentów
lampą
kwarcową]
–
kvarclámpa; kvarcolás
kwarcyt [1. skała metamorficzna. - Powstał
przez przeobrażenie piaskowców i
mułowców zbudowanych niemal wyłączne
z okruchów kwarcu. W Polsce kwarcyty
występują
głównie
w
masywach
metamorficznych Sudetów. 2) skała
pochodzenia osadowego powstała w
procesie wtórnej krystalizacji spoiwa
krzemionkowego
w
piaskowach
kwarcowych. W Polsce spotykany jest w
Górach
Świętokrzyskich;
3)
skała
pochodzenia metamorficznego, powstała
przez przeobrażenie piaskowców i
kwarcytów
osadowych.
W
Polsce
występuje m.in. w Sudetach i Tatrach. 3.
twarda skała osadowa lub metamorficzna,
biała, szara lub różowa] – (ásvány) karcit
kwarcytowy, -a, -e [przymiotnik od: kwarcyt] –
kvarcitkwaretka [0,25 litra wódki] – [Słowniczek języka
śląskiego] – 2,5 dl vodka
kwark [1. cząstka elementarna o ułamkowym
ładunku elektrycznym; 2. to jedna z
dwóch grup cząstek elemenarnych, które
według dzisiejszego stanu wiedzy są
niepodzielne. Drugą grupą są leptony.] –
kvark [a kvarkok azok az elemi részecskék,
amelyekből a mezonok és a barionok
(például a proton és a neutron) felépülnek]
kwarkowy, -a, -e – kvarkkwarta [łac. quarta pars - czwarta część; 1. (ang.
quart), jednostka objętości. 1. odległość
między dwoma dźwiękami równa pięciu
lub sześciu półtonom; 2. w szermierce:
pozycja obronna, osłaniająca prawą górną
część pola trafienia; 3. dawna miara
objętości ciał płynnych i sypkich, równa
czwartej części garnca; 4. blaszane
naczynie o pojemności jednego litra;
5. podatek ustanowiony przez Zygmunta
Augusta w połowie XVI w., wynoszący
czwartą
część
dochodu
z
dóbr
królewskich; 6. stałe wojsko zaciężne w
dawnej Polsce, utrzymywane z tego
podatku; 7. średniowieczna moneta
polska; 8. w zawodowej koszykówce
amerykańskiej: każda z czterech części
meczu; 9. Używana głównie w Stanach
-
Wersja 01 01 2017.
Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii.
Posiada jednak inne znaczenie w tych
krajach. W USA 1 kwarta = 0,946 litra, 4
kwarty to jeden galon. W Wielkiej
Brytanii 1 kwarta = 1,136 litra.; 10.
jednostka
wagowa
stosowana
w
średniowieczu głównie na Śląsku. Znana
również w Małopolsce i Wielkopolsce.
Kwarta to ¼ skojca (stąd nazwa) czyli 1/96
grzywny. Waga - ok. 2,04 g. Na Śląsku pod
koniec
XIII
wieku
zaczęto
bić
odpowiednik
monetarny
kwarty
kwartnik. 11. (łac. quarta pars czyli
czwarta część), - nazwa dawnego podatku
naliczanego dzierżawcom w wysokości 1/4
dochodów z dóbr królewskich. Podatek
ten przeznaczony był na utworzenie i
utrzymanie tzw. Wojska kwarcianego. 12.
(muzyka) – interwał prosty zawarty
między czterema kolejnymi stopniami
skali muzycznej. W szeregu zasadniczym
naturalnie występuje kwarta czysta i
kwarta zwiększona (tryton). Zastosowanie
znaków chromatycznych pozwala zmienić
jej rozmiar.; 13. (u Zygmunta Glogera)
Kwarta, czwarcizna, kwarciane wojsko.
Gdy granica południowo-wschodnia była
ciągle niepokojona i napady tatarskie
powtarzały się coraz częściej, a pospolite
ruszenie nie mogło być ciągle na koniu dla
obrony dalekich kresów, Rzplita widziała
potrzebę utworzenia wojska stałego i w
tym celu, za sprawą kr. Zygmunta
Augusta, na sejmie r. 1562 postanowiła
wydzielić czwartą część czyli kwartę
dochodu z królewszczyzn na utrzymanie
stałego wojska i nieustannej, czyli, jak
nazywano, „potocznej” obrony granic.
Opłacie kwarty podlegały wszystkie
królewszczyzny, starostwa, sołtystwa i
lemaństwa, z wyjątkiem dóbr stołu
królewskiego. Utrzymywane z kwarty
wojsko, nazwane stąd „kwarcianem”,
składało się przeważnie z jazdy i małej
ilości piechoty, stojącej na załodze po
zamkach kresowych i dla ochrony
artyleryi. Przy wojsku kwarcianem na
Ukrainie znajdował się hetman polny,
strażnik i pisarz polny, który „był
płatnikiem i co kwartał dopełniał spisów
czyli
lustracyi
wojska.
Liczba
kwarcianego
żołnierza
zależała
od
wysokości otrzymanego dochodu.; 14. jest
to interwał
między
I i IV stopniem.
Kwarta czysta składa się z 5 półtonów,
kwarta zwiększona - 6 półtonów, kwarta
zmniejszona - 4 półtony] – (lat.-ang.)
quarter, quart, kvart; negyed, negyedrész;
angol gabona és űrmérték: ¼ gallon = 1,136
3068
liter v. 290,78 liter, az USA-ban: 281,2 l;
angol súlymérték: 12,71 kg; ¼ yard posztó;
(dawno) nagyicce; (zene) kvart, hangköz,
valamely alaphangtól számított negyedik
hang;
(nyomdászat)
negyedrét
alak,
negyedrét papír v. ív; (sport) kvart; négy
egymás után következő kártyalap; (dawno,
hist.) négy garas
kwartalnie – negyedévenként
kwartalnik [1. czasopismo ukazujące się co
kwartał; 2. czasopismo ukazujące się raz
na trzy miesiące. Często tego typu
czasopisma mają znacznie większą
objętość w porównaniu z miesięcznikami]
– negyedévi folyóirat; negyedévente
megjelenő folyóirat
Kwartalnik Artystyczny (czasopismo literackoartystyczne Kujaw i Pomorza) Kwartalnik Artystyczny, Kujawiai és
Pomorzei irodalmi-művészeti folyóirat
Kwartalnik Historyczny – Czasopismo Instytutu
Historii PAN – Kwartalnik Historyczny:
LTA. Történeti Intézet újságja
"Kwartalnik Pedagogiczny" jest naukowym
pismem
ogólnopolskim
[Pismo
wydawane
przez
Wydawnictwa
Uniwersytetu
Warszawskiego
jest
prenumerowane zarówno w Polsce,
jak i za
granicą.]
–
Kwartalnik
Pedagogiczny;
lengyel
tudományos
folyóirat
kwartalnik literacki – negyedévente megjelenő
irodalmi folyóirat
kwartalny, -a, -e – negyedévi
kwartał [1. czwarta część roku; 2. czwarta część
roku szkolnego; 3. część jakiejś większej
przestrzeni, zwykle w kształcie kwadratu;
4. część miasta leżąca między czterema
przecinającymi się ulicami; 5. to ¼ roku
kalendarzowego, trwa 3 miesiące] –
negyedév (n. év.), negyed, évnegyed
kwartecista – kvartett v. négyes tagja
kwartet [1. utwór muzyczny skomponowany na
cztery instrumenty lub na cztery głosy;
2. zespół kameralny złożony z czterech
instrumentalistów
lub
czterech
wokalistów] – (ol.) kvartett, négyes; négy
énekhangra v. négy hangszerre írt zenemű;
(zene) az ezt v. az ilyeneket megszólaltató
művészegyüttes
Zespół jazzowy:
 bębny, bas, fortepian, saksofon
 bębny, bas, gitara, trąbka
 bębny, bas, fortepian, gitara (gitara jest tu
instrumentem solowym)
 bębny, bas, trąbka, saksofon (kwartet Ornette'a
Colemana)
-
Wersja 01 01 2017.
Zespół rockowy:
 bębny, bas, gitara, gitara (jeden z najczęściej
spotykanych składów grupy rockowej); The
Beatles,
 bębny, bas, gitara, saksofon (np. George
Thorogood and the Destroyers; jeden z
muzyków
jest
równocześnie
głównym
wokalistą)
 bębny, bas, gitara, organy/pianino (np. Graham
Bond Organisation, Pink Floyd, System of a
Down; jeden z muzyków jest równocześnie
głównym wokalistą).
 bębny, gitara, organy/pianino, wokalista (dość
nietypowy skład - np. The Doors)
 bębny, bas, gitara, wokal (np Queen, U2,
Korn).
Kwartet – zespół instrumentalny składający się z
czterech instrumentów:
 Kwartet smyczkowy - dwoje skrzypiec,
altówka i wiolonczela [utwór na dwoje
skrzypiec, altówkę i wiolonczelę; też:
zespół czterech osób grających na tych
instrumentach] – vonósnégyes
 Kwartet dęty - flet, obój, klarnet i fagot
 Kwartet fortepianowy - skrzypce,
altówka, wiolonczela i fortepian [utwór na
fortepian,
skrzypce,
altówkę
i
wiolonczelę; też: zespół czterech osób
grających na tych instrumentach]
 Kwartet saksofonowy - saksofony:
sopranowy lub altowy, altowy, tenorowy,
barytonowy
Kwartet jest najczęściej spotykanym zespołem
wśród grup rockowych. Najczęściej są to:
 poszerzone o wokalistę trio rockowe ,
czyli - gitara, gitara basowa, perkusja i
śpiew. Na przykład Led Zeppelin, The
Who.
 kwartet rock-and-rollowy - gitara
prowadząca, gitara rytmiczna, gitara
basowa i perkusja. Jeden lub więcej
instrumentalistów także śpiewa. Na
przykład The Beatles.
 kwartet gitarowy – dwie gitary
prowadzące, gitara basowa i perkusja.
Przykładowo Wishbone Ash oraz wiele
grup z gatunku heavy metal.
 kwartet rockowy - gitara, gitara basowa,
instrumenty klawiszowe i perkusja. Jeden
lub więcej instrumentalistów śpiewa.
Przykład Pink Floyd
kwartet dęty – fúvós négyes
kwartet fortepianowy – zongoranégyes
kwartet rock-and-rollowy – rock-and-roll együttes
kwartet rockowy – rockegyüttes
kwartet saksofonowy – szaxofonkvartett
3069
kwartet saksofonowy
kwartet smyczkowy – kvartett; vonósnégyes
kwartet wokalny – vokálnégyes
kwartetowy, -a, -e [przymiotnik od: kwartet] –
kvartett-, négyeskwartnik [1. srebrna moneta bita w
średniowieczu (od końca XIII w.) na
Śląsku, w Wielkopolsce, w Królestwie
Polskim, w państwie krzyżackim i na
Pomorzu Zachodnim. Kwartnik był
monetarnym odpowiednikiem kwarty,
stanowiącej 1/4 skojca, czyli 1/96 grzywny.
Jego wartość wyrażona w innych
monetach to: pół grosza, 8 denarów
(fenigów), 16 oboli 2. Dochody wpływały
również
z
mennic.
Kazimierz
przeprowadził reformę monetarną w 1338
roku. Jako pierwszy władca polski bił
monetę groszową (grosz krakowski). Za
czasów Kazimierza nastąpiło pogorszenie
jakości monety, co także służyło
doraźnemu zyskowi skarbu królewskiego.
Po reformie menniczej, zaprowadzonej
przez Kazimierza Wiel., na skojec liczono
po 2 szerokie grosze a 4 kwartniki.
Kwartnik zatem Kazimierza Wiel. był
połową grosza a czwartą częścią skojca i
dlatego dostał nazwę kwartnika. Za
Kazimierza Wiel. bito kwartniki koronne i
kwartniki ruskie; za Ludwika, kr.
węgierskiego i polskiego, tylko „kwartniki
ruskie”. 3. Kwartnik (niem. Viertelstück)] –
(hist.) középkori ezüst pénz (Nagy Kázmér
lengyel király pénzreformját követően
vezették be)
Kwartnik Kazimierza Wielkiego
kwarto, quarto [wym. kwarto] [format książki o
wymiarze ćwierci arkusza papieru
drukarskiego] – quarto (negyedrét);
könyvformátum
-
Wersja 01 01 2017.
kwartowy, -a, -e – quartokwartyl [kwantyl rzędu 1/4 (pierwszy kwartyl,
dolny kwartyl), 1/2 (drugi kwartyl, mediana)
lub 3/4 (trzeci kwartyl, górny kwartyl). Jest
jedną z miar położenia. 25% obserwacji
ma wartości poniżej pierwszego kwartyla,
drugi kwartyl dzieli zbiorowość na dwie
równe części, zaś 25% obserwacji ma
wartości powyżej trzeciego kwartyla (z
dokładnością +/-1). Różnica między
trzecim i pierwszym kwartylem to tzw.
rozstęp kwartylny, zaś jego połowa to
odchylenie ćwiartkowe.] – kvartális
[Kvartilisek (quartiles) Az alsó kvartilis
(latin quarta pars = negyedrész) a legkisebb
és a medián között középen elhelyezkedő
adat számértéke a rendezett mintában. (A
tornasorban a legkisebb és a középső diák
között középen levő tanuló magassága). A
felső kvartilis hasonlóan a medián és a
legnagyobb érték között van középen.]
kwas [1. substancja o kwaśnym smaku i
charakterystycznym zapachu; też: kwaśny
smak; 2. zakwaszona porcja ciasta;
3. związek chemiczny, który w reakcji z
zasadą oddaje protony, tworząc sól; 4.
kwasy-zw. chem., które są zbudowane z
atomów wodoru i reszty kwasowej] – sav;
(do ciasta chleba) kovász; savanyúság,
savanyú (étel); (ital) kvasz, árpából v.
kenyérből erjesztett savanykás, gyengén
szeszes ital; (átv.) félreértés, vita, baj, zavar,
keserűség
kwas [w Piśmie Świętym chodzi o ciasto z
bakteriami kwasu mlekowego wywołujące
fermentację (zaczyn, drożdże) przy
wypieku chleba. Jest symbolem elementu
cielesnego w człowieku działającego
przeciw
woli
Boga.
W
Starym
Testamencie nie dozwolone w żadnych
zapalnych ofiarach, ale dozwolone w
ofiarach
dziękczynnych.]
–
kovász
[Megsavanyodott kenyértészta, amelyet a
friss kenyértészta közé kevernek, hogy az
megkeljen, és a kenyér megfelelő ízt kapjon
(2Móz 12,15-20); tilos volt az alkalmazása
az ételáldozatoknál (3Móz 2,11) és páska
ünnepén (2Móz 12); jelképezi mind jó, mind
pedig rossz értelemben az erkölcsi befolyást
(Mt 13,33; 16,6)]
– kwas abscysynowy (ABA z ang. abscisic
acid) [fitohormon czasem nazywany także
dorminą, 15-węglowy związek organiczny
należący
do
seskwiterpenów
(izoprenoidów).
Jest
jedynym
przedstawicielem tej klasy hormonów
roślinnych, chociaż bezpośredni prekursor
w biosyntezie kwasu abscysynowego –
ksantoksyna także wykazuje niewielką
3070
aktywność biologiczną] – ABA (abscisic
acid); abszcizinsav
Ważniejsze kwasy
Do najbardziej znanych tlenowych kwasów
nieorganicznych (wg definicji Arrheniusa)
zaliczyć można:
kwas azotowy [kwas nieorganiczny, bezbarwna
ciecz działająca żrąco na skórę] –
salétromsav
1. kwas azotowy(V) (HNO3) – nieorganiczny
związek chemiczny, jest jednym z kwasów
tlenowych – salétromsav (HNO3)
2. kwas azotow (III), dawniej kwas azotawy to
nieorganiczny związek chemiczny dość słaby i
nietrwały kwas o wzorze HNO2. – salétromos
sav
– kwas borny, kwas borowy [związek
nieorganiczny, substancja krystaliczna w
postaci błyszczących łusek] – bórsav
– kwas
borowy
[kwas
ortoborowy
(trioksoborowy) zwany potocznie kwasem
bornym to związek nieorganiczny, kwas o
wzorze H3BO3 (można go też przedstawić jako
B(OH)3). Kwas borowy występuje w
przyrodzie jako minerał sassolin. - Głównym
jego zastosowaniem jest produkcja boraksu.
Jest także używany jako nawóz, lekki Środek
dezynfekujący i insektycyd.] – bórsav
– kwas fosforowy(V) [(kwas ortofosforowy (V),
(H3PO4) to nieorganiczny związek chemiczny z
grupy kwasów tlenowych.] – foszforsav
(H3PO4)
– kwas chlorowy(V) [(nazwa systematyczna:
kwas chlorowy(V), HClO3} to nieorganiczny
związek chemiczny z grupy kwasów
tlenowych.] – klórsav
– kwas siarczany – kénsav
– kwas
siarkowy(IV)
[(dawniej
kwas
siarkawy)
(kwas siarkawy, H2SO3) nieorganiczny związek chemiczny, słaby,
nietrwały
kwas
powstający
przez
rozpuszczenie w wodzie tlenku siarki (IV)
(SO2). Z metalami tworzy trwałe sole –
siarczyny (siarczany (IV)).] – kénessav
– Kwas siarkowy [kwas siarkowy(VI), H2SO4),
nieorganiczny związek chemiczny, jeden z
najmocniejszych kwasów - wszystkie układy
o większej mocy od kwasu siarkowego(VI)
100% nazywa się superkwasami. Przez
niektórych
zwany
krwią
przemysłu
chemicznego, ze względu na to, że używa się
go bardzo wielu kluczowych syntezach.] –
kénsav, H2SO4
– kwas węglowy [1. kwas nieorganiczny,
bardzo nietrwały, używany do produkcji
napojów orzeźwiających; 2. (H2CO3),
poprawniej H2O•CO2) to tlenowy kwas
-
Wersja 01 01 2017.
nieorganiczny.
Występuje jedynie w
wodnych roztworach dwutlenku węgla. Jest
to kwas o małej mocy,ale ze względu na to,
że nie można uzyskać jego wysokiego
stężenia nie może on być wykorzystywany
jak typowe nieorganiczne kwasy tlenowe.] –
szénsav (H2CO3), a tejsavsorozat első tagja
(tiszta állapotban nem ismeretes, mert széndioxidra és vízre bomlik fel)
Najważniejsze beztlenowe kwasy nieorganiczne:
– kwas solny, kwas chlorowodorowy [Kwas
solny, kwas chlorowodorowy (HCl) [gwarowo
zajzajer od (niem) Salzsäure] - nieorganiczny
związek chemiczny kwas beztlenowy, będącym
roztworem chlorowodoru w wodzie. Czasami
kwasem solnym nazywa się też roztwór
chlorowodoru w innych rozpuszczalnikach
polarnych np: w acetonie. Rozcieńczony kwas
solny znajduje się w żołądku człowieka i
ssaków - umożliwia trawienie białek. Nazwa
"kwas solny" pochodzi od dawnej metody jego
otrzymywania ze stężongo kwasu siarkowego i
soli kamienniej (kwas z soli).] – sósav;
klórhidrogénsav, hidrogén-klorid, HCl
– kwas
bromowodorowy
[nieorganiczny
związek chemiczny, kwas beztlenowy, o
większej mocny od kwasu solnego. Powstaje
przez rozpuszczenie bromowodoru (HBr) w
wodzie (przy temp. 0°C w 1 objętości wody
rozpuszcza się 600 objętości bromowodoru).] –
brómhidrogénsav (igen savanyu,
maró
folyadék, ha igen tömény, a levegőn füstölög)
– kwas fluorowodorowy [(HF) – nieorganiczny
związek chemiczny fluoru i wodoru o
własnościach
silnie
kwysowych.]
–
fluorhidrogénsav
– kwas jodowodorowy [(HIaq) – silny kwas,
wodny roztwór jodowodoru (HI).] –
jódhidrogénsav (jód és hidrogén egymásra
közönséges hőmérséken nem hatnak, magasabb
hőmérséken azonban, különös platinatapló
jelenlétében, kevés jódhidrogénsav képződik)
– kwas masłowy [bezbarwna, oleista ciecz o
nieprzyjemnym zapachu] – vajsav
– kwas pruski (właśc. kwas cyjanowodorowy) –
ciánhidrogénsav
– kwas siarkowodorowy (sulfan, H2S - związek
chemiczny; w warunkach normalnych jest to
bezbarwny gaz o zapachu zgniłych jaj, trujący
(stężenie 1 mg siarkowodoru w 1 dm3
powietrza jest śmiertelne)] – kénhidrogén,
hidrogénszulfid, hidrotionsav H2S. (Bűzös,
szintelen gáz.)
kwasy nieorganiczne:
– kwas chromowy (H2CrO4) – krómsav
– kwas krzemowy (H2SiO3) – kovasav (a
szilíciumnak
oxigénnel
és
rendszerint
hidrogénnel alkotott vegyülete)
3071
kwasy organiczne:
– kwas organiczny [kwas należący do związków
organicznych] – szerves sav
– Kwas askorbinowy [1. to związek
organiczny, pochodna glukozy o wzorze
sumarycznym C6H8O6. W warunkach
standardowych jest białym, krystalicznym
ciałem stałym. Dobrze rozpuszcza się w
wodzie, roztwór ma odczyn kwasowy.
Enancjomer L(+) kwasu askorbinowego
zwany jes witaminą C.; 2. znany także jako
witamina C, jest niezbędny dla rozwoju i
zachowania tkanki łącznej. Witamina C
przyspiesza produkcję nowych komórek w
gojących się ranach i jest antyutleniaczem,
chroniącym przed przyłączaniem się
wolnych rodników do innych cząsteczek, co
tworzy
szkodliwe
składniki
mogące
atakować tkanki. Witamina C chroni system
odpornościowy organizmu, pomaga w
zwalczaniu infekcji, zmniejsza intensywność
reakcji alergicznych oraz bierze udział w
syntezie hormonów i innych substancji
chemicznych organizmu. Dobrym źródłem
witaminy C są papryka, brokuły, owoce
cytrusowe, pomidory, truskawki oraz inne
świeże owoce i warzywa.] – (gör.)
aszkorbinsav; C-vitamin
– kwas cytrynowy [1. (nazwa systematyczna kwas
2-hydroksypropano-1,2,3trikarboksylowy) to związek organiczny,
hydroksykwas trikarboksylowy o wzorze
sumarycznym
C6H8O7*H2O
i
półstrukturalnym
HOOC-CH2C(OH)(COOH)-CH2-COOH; 2. związek
organiczny tworzący bezbarwne kryształy
rozpuszczalne w wodzie, występujący w
wielu owocach] – citromsav
– kwas jabłkowy v. jabłeczny v. jabłczany [1.
(kwas
hydroksybursztynowy,
kwas
hydroksybutanodiowy)
wzór
sumaryczny
C4H6O5 lub C2H3OH(COOH)2 - organicznych
związek chemiczny, hydroksykwas obecny
m.in. w soku z jabłek. 2. pochodzi z owoców,
podczas
fermentacji
jabłkowo-mlekowej
przechodzi w łagodny kwas mlekowy, reakcja
ta zachodzi już po fermentacji alkoholowej] –
almasav
– kwas
jedwabnikowy
–
szericinsav;
myristinsav
mirisztinsav
[C13H27-COOH;
áttetsző, fehér, vízoldha-tatlan, kristályos
anyag. Egybázisú karbonsav, mely glicerid
alakjában a szerecsendió zsíros olajában fordul
elő. Bőrbe jól felszívódik. A kókusz- és
pálmaolaj, a szerecsendió valamint a méhviasz
alkotórésze; selyemfényű, fehér]
– kwas karbolowy [dawna nazwa fenolu;
hydroksybenzen, dawniej kwas karbolowy,
-
Wersja 01 01 2017.
–
–
–
–
–
–
–
–
(C6H5-OH)] – (lat.) karbolsav; (vegytan)
színtelen, átható szagú, nedvszívó vegyület
(C6H5OH); híg oldata hatékony fertőtlenítő szer
kwas kofeinowy – koffeinsav
kwas mlekowy [(nazwa systematyczna: kwas
2-hydroksypropanowy), wzór sumaryczny
C3H6O3 lub C2H4OHCOOH to organiczny,
kwas karboksylowy, obecny w skwaśniałym
mleku (skąd pochodzi jego nazwa), oraz
powstający
w
mięśniach
w
trakcie
intensywnego wysiłku fizycznego, kiedy
dochodzi do procesu beztlenowej glikolizy.] –
tejsav, savó; 2-hidroxi-propánsav
kwas moczowy [2,6,8-trihydroksypuryna)
pochodna puryny. Wzór sumaryczny:
C5H4O3N4. Tworzy białe kryształy trudno
rozpuszczalne w wodzie. Kryształy kwasu
moczowego
w
temperaturze
400°C
rozkładają się, wydzielając cyjanowodór.
Łatwo ulega tautomerii keto-enolowej.] –
húgysav (acidum uricum) [Anyagcsere
végtermék, amely a vizelettel ürül a
szervezetből. A vérplazma magas húgysavsavkoncentrációja ízületi elváltozásokkal és
vesebántalmakkal
járó
köszvény
kialakulásához vezethet.]
kwas mrówczy a. kwas mrówkowy (kwas
metanowy, E236), HCOOH [organiczny
związek chemiczny, najprostszy kwas
karboksylowy. Sole kwasu mrówkowego to
mrówczany (metaniany). Występuje m.in. we
włoskach parzących pokrzyw oraz w jadzie
mrówek.] – hangyasav [a legegyszerűbb
karbonsav. Képlete: CH2O2, vagy HCOOH]
kwas octowy [(wg obecnej nomenklatury
IUPAC kwas etanowy, dawniej kwas
metylokarboksylowy) to związek chemiczny
z grupy kwasów karboksylowych o wzorze
CH3COOH.] – ecetsav, etánsav, CH3COOH
(INN: acetic acid) [ szerves vegyület, képlete
CH3COOH. Könnyen felismerhető, mert ez
adja az ecet savanyú ízét és átható szagát.]
kwas szczawiony – sóskasav
kwas
winny
[podstawowy
składnik
odpowiedzialny za kwasowość wina, jego
wigor, żywość i orzeźwiający smak, jego
stężenie maleje w trakcie fermentacji
alkoholowej i podczas dojrzewania wina, kwas
winny może się wytrącić w winie w postaci
kryształków] – borsav
Kwas
winowy
[(kwas
2,3dihydroksybutanodiowy, wzór sumaryczny
C4H6O6 tartaric acid) organicznych związek
chemiczny
z
grupy
hydroksykwanów.
Występuje w owocach, zwłaszcza winogronach
w stanie wolnym i w postaci soli.] – borsav
–
kwas
żołądkowy
–
gyomornedvnek
sósavat
alkotórésze)
Wzór
H2SO4
H2SO3
H2SO2
3072
HNO3
HNO2
H3PO4
H4P2O7
H2CO3
H2SiO3
H4SiO4
H2BO3
HClO
HClO2
HClO3
HClO4
-
gyomorsav
tartalmazó
(a
fő
Nazwa
systematyczna
Kwas siarkowy (VI)
Kwas siarkowy (IV)
Kwas siarkowy (II)
Nazwa
zwyczajowa
Kwas siarkowy
Kwas siarkawy
Kwas
sulfoksylowy
Kwas azotowy (V)
Kwas azotowy
Kwas azotowy (III)
Kwas azotawy
Kwas fosforowy(V)
Kwas fosforowy
lub ortofosforowy (V) lub ortofosforowy
Kwas
Kwas
dwufosforowy(V) lub dwufosforowy lub
pirofosforowy (V)
pirofosforowy
Kwas węglowy
Kwas metakrzemowy Kwas krzemowy
Kwas ortokrzemowy
Kwas borowy lub
Kwas ortoborowy
kwas chlorowy (I)
[Kwas
podchlorawy]
kwas chlorowy (III)
[Kwas chlorawy]
kwas chlorowy (V)
Kwas chlorowy
kwas chlorowy (VII) [Kwas
nadchlorowy]
kwas acetylooctowy (kwas 3-oksomasłowy) [to
najprostszy β-ketonokwas o wzorze
półstrukturalnym CH3-CO-CH2-COOH.
Jest to bezbarwna oleista ciecz, dobrze
rozpuszczalna w wodzie. Stosowany jest w
syntezie do otrzymywania związków
organicznych. Występuje w organizmach
żywych jako produkt pośredni w
procesach metabolicznych.] – (acetecetsav)
3-oxobutánsav
[Színtelen,
szirupszerű
folyadék:
CH3COCH2COOH
v.
CH3C(O)CH2CO2H]
Kwas acetylosalicylowy (ASA; nazwy handlowe i
potoczne: aspiryna, polopiryna; łac.
Acidum acetylsalicylicum, ATC: A 01 AD
05, B 01 AC 06) [acetylowa pochodna
kwasu
salicylowego
(octan
kwasu
salicylowego). Popularny środek o
działaniu
przeciwbólowym,
przeciwgorączkowym i przeciwzapalnym.
Przy stosowaniu długotrwałym wykazuje
działanie przeciwzakrzepowe. Składnik
wielu leków złożonych.] – acetilszalicilsav
(INN: acetylsalicylic acid) [a szalicilátok
csoportjába tartozó gyógyszer, amelyet
fájdalom- és lázcsillapítóként, valamint
gyulladáscsökkentőként alkalmaznak. Ezen
Wersja 01 01 2017.
kívül antikoaguláns hatása is van, ezért kis
dózisban hosszú távon a szívinfarktus és
trombózisok megelőzésére is alkalmazzák. A
VIII. Magyar Gyógyszerkönyvben Acidum
acetylsalicylicum néven hivatalos.]
kwas akrylowy [nienasycony kwas karboksylowy
o właściwościach żrących] – akrilsav (vagy
más néven propénsav, angolul acrilyc acid)
egy szerves sav, az olajsav sorozat első tagja.
Képlete: CH2=CH-COOH.
kwas alginowy [związek organiczny będący
składnikiem
błon
komórkowych
niektórych glonów] – alginsav (algás sav,
alginic acid, E 400); Képlete: C6H8O6
[Tengeri növényekből kivont hidrofil
szénhidrát.]
kwas barbiturowy [związek organiczny, ciało
stałe, którego pochodne stosowane są jako
środki nasenne] – barbitúrsav; erősen
savanyú jellegű szerves sav [származékai
fontos gyógyszerek, főleg idegcsillapítók és
altatók (összevonás a latin usnea barbata és
uricum acidum kifejezésekből)]
kwas benzoesowy [najprostszy aromatyczny
kwas
karboksylowy
w
postaci
bezbarwnych kryształków, występujący w
przyrodzie w wielu żywicach] – benzoésav
(fehér, selyemfényű kristályos anyag,
konzerválószer; benzolszármazék) [(INN:
benzoic acid), C7H6O2 (vagy C6H5COOH)
színtelen kristályos anyag, a legegyszerűbb
aromás karbonsav.]
kwas chlebowy, kwas clebny [napój chłodzący z
osłodzonej wody z dodatkiem chleba
razowego i drożdży wywołujących
fermentację] – (kenyérből készült) kvasz
kwas cholowy [1. związek steroidowy, jeden z gł.
kwasów żółciowych; sole k.ch. i litowców
ułatwiają trawienie tłuszczów, stosowane
jako środki żółciopędne; 2. jeden z
głównych kwasów żółciowych] – kolsav; az
epesav egyike
kwas deoksyrybonukleinowy [zob. DNA; jeden z
rodzajów kwasów nukleinowych] –
dezoxiribonukleinsav (közismert rövidítése:
DNS; angolul: deoxyribonucleic acid – DNA)
[a nukleinsavaknak azon típusa, melyben a
nukleotid
alegységek
dezoxiribózt
(pontosabban
2-dezoxi-D-ribózt)
tartalmaznak. Biológiai jelentősége igen
fontos.]
kwas foliowy (folacyna, witamina B9, witamina
M, witamina B11, ATC: B 03 BB) [1.
związek organiczny występujący w
niektórych tkankach organizmów oraz w
wielu
pokarmach,
działający
krwiotwórczo; 2. witamina z grupy B.
3073
Występuje w żywności w postaci folianów,
dlatego często termin witamina B 9
utożsamia się z całą grupę związków
(ustalono, że może istnieć teoretycznie ok.
150 rozmaitych form kwasu foliowego; w
przyrodzie jest ich nieco mniej, bo około
20 rodzajów). Nazwa kwasu pochodzi od
łacińskiego słowa folium ("liść").] – folsav
B9-vitamin, M-vitamin [A folsav vízben
oldódó vitamin. Nagyon fontos szerepe van a
szervezetben,
különösen
a
várandós
édesanyáknál, mert a terhesség korai
szakaszában a fejlődő embrió gerincét, a
velőcsövet lezáró folyamat csak folsav
jelenlétében megy végbe hibátlanul. Ezért
várandós
édesanyáknak
mindenképpen
ajánlott a folsav pótlása. A sejtek osztódása
szempontjából nélkülözhetetlen vitamin.
Szerepe van még a fehérvérsejtek,
vörösvértestek, vérlemezkék képzésében, az
aminosavak,
és
nukleinsavak
anyagcseréjében, de hozzájárul a gyomorbélrendszer, és a szájnyálkahártya épségéhez
is. A raktározott folsav teljes mennyiségének
kb. fele található a májban. Az egészséges
ember mintegy 5-15 mg folsavat raktároz
szervezetében.]
kwas glutaminowy [jeden z aminokwasów
endogennych budujących białka] –
glutaminsav [a központi idegrendszer
legfontosabb gyors, serkentő transzmittere,
emellett fontos fehérjeépítő elem is]
kwas heksanowy – hexánsav, kapronsav
(butilecetsav,
hexánsav)
C6H12O2,
CH3(CH2)4COOH, telített karbonsav
kwas hialuronowy [wiążący wodę w skórze
człowieka] – hialuronsav
kwas n-heksanowy (pentanokarboksylowy) –
kapronsav (n-hexánsav)
kwas nieorganiczny, mineralny [kwas należący
do związków nieorganicznych] – ásványi
sav (pl. kénsav, sósav, fluorsav)
kwas oleinowy [kwas tłuszczowy o osiemnastu
atomach węgla w cząsteczce, posiadający
wiązanie podwójne między dziewiątym a
dziesiątym atomem węgla] – oleinsav
kwas
owocowy
–
savanyú
gyümölcslé,
gyümölcskvasz
kwas pikrynowy – (gör.-lat.) pikrinsav; (vegyt.)
sárga színű robbanó és mérgező kristályos
anyag (trinitrofenol)
kwas pirosiarczany – pirokénsav
kwas podchlorowy – alklóros sav
kwas saletrowy a. saletrzany – salétromsav
kwas salicylowy (łac. Salix - wierzba) [organiczny
związek
chemiczny
z
grupy
aromatycznych
hydroksykwasów
-
Wersja 01 01 2017.
karboksylowych. Zawiera jedną grupę
hydroksylową i jedną grupę karboksylową
przyłączone do pierścienia benzenowego w
układzie orto.] – szalicilsav (INN: salicylic
acid) (a fűzfa Salix latin nevéből, melynek
kérgében található); acidum salicylicum [1.
fontos szerves sav (C6H4(OH)COOH);
benzolszármazék (nátriumfenolátból és széndioxidból gyártják); 2. egy béta-hidroxisav
(C6H4(OH)CO2H), melyben az -OH csoport
és a karboxilcsoport szomszédos helyzetű.
Színtelen kristályos anyag. Vízben nehezen
oldódik, de a kloroform, az éter vagy az
alkohol igen könnyen oldja. A szintetikus
kémiában gyakori reagens, a természetben
növényi hormon. A salicin anyagcseréje
során
keletkezik.
Legismertebb
rokonvegyülete az acetilszalicilsav, mely
(többek között) az Aspirin nevű gyógyszer
hatóanyaga.
2.
A
VIII.
Magyar
Gyógyszerkönyvben Acidum salicylicum
néven hivatalos. Zárt láncú szerves vegyület.
Nem mérgező, igen hatékony fertőtlenítő- és
konzerválószer. Származéka az acetil szalicilsav és ennek kálciumsója elterjedten
használt
lázés
fájdalomcsillapító.
(Istopyrin,
Kalmopyrin)
A
benzolszármazékok
és
más
gyűrűs
vegyületek vízben oldhatóságának javítására
elterjedten használt módszer a kénsav
szulfocsoportjának
kapcsolása
a
benzolgyűrűhöz. Ilyen módon jönnek létre a
szulfovegyületek.
Közöttük
fontos
gyógyszerek és fertőtlenítőszerek találhatók.
(Ultraseptyl, Sulfaguanidin). 3. Zárt láncú
szerves vegyület. Nem mérgező, igen
hatékony fertőtlenítő- és konzerválószer.
Származéka az acetil-szalicilsav és ennek
kálciumsója elterjedten használt láz- és
fájdalomcsillapító. (Istopyrin, Kalmopyrin)
A benzolszármazékok és más gyűrűs
vegyületek vízben oldhatóságának javítására
elterjedten használt módszer a kénsav
szulfocsoportjának
kapcsolása
a
benzolgyűrűhöz. Ilyen módon jönnek létre a
szulfovegyületek.
Közöttük
fontos
gyógyszerek és fertőtlenítőszerek találhatók.
(Ultraseptyl, Sulfaguanidin)]
kwas stearynowy (z gr. stear - łój, tłuszcz) [kwas
oktadekanowy - jeden z nasyconych
kwasów tłuszczowych, składnik stearyny]
– (vegy) sztearinsav; magasabb, telített,
egybázisú zsírsav; az állati zsírok egyik fő
alkotórésze (előállítására faggyút v. más zsírt
lúggal elszappanosítanak és a keletkezett
szappant savval elbontják)
kwas szczypie w język – a sav csípi a nyelvet
kwas tantalowy – tantálsav
kwas tytanowy – titánsav
3074
Kwas γ-aminomasłowy (GABA) [organiczny
związek chemiczny z grupy aminokwasów,
który
pełni
funkcję
głównego
neuroprzekaźnika o działaniu hamującym
w całym układzie nerwowym. Odkryto
trzy receptory GABA (podtypu A, B i C).
Receptory GABA typu A, obecne niemal
na każdej komórce nerwowej, są miejscem
działania wielu związków (agonistów
receptora GABA). – gamma-amino-vajsav
(röviden GABA az angol gammaaminobutyric acid-ból) [1. a központi
idegrendszer legfontosabb gyors, gátló
transzmittere; 2. egy többnyire gátló hatású
neurotranszmitter számos különböző fajban.
A humán központi idegrendszerben és a
retinában
ez
az
egyik
fő
gátló
neurotranszmitter.]
kwasek [1. zdrobnienie od: kwas; 2. kwasek
cytrynowy - sypka substancja o kwaśnym
smaku, stosowana do zakwaszania i
doprawiania potraw] – sav
kwasek citrynowy [biała substancja o sypkiej
konsystencji, stosowana do zakwaszania i
doprawiania potraw] – citromsav
kwasica [nagromadzenie kwaśnych produktów
przemiany materii w tkankach i we krwi]
– savmérgezés, acidózis
kwasica metaboliczna – (orvosi) metabolikus
acidózis
kwasić [1. konserwować produkty spożywcze,
np. ogórki, przez poddanie ich fermentacji
mlekowej; kisić, zakwaszać; 2. przen.
zatruwać, psuć nastrój] – savanyítani
kwasić coś – savanyítani vmit
kwasić ogórki – uborkát savanyítani, uborkát
eltenni; kovászolni
kwasić się [1. ulegać procesowi kwaszenia; 2.
ulegać procesowi fermentacji mlekowej;
3. pot. tkwić w bezczynności; 4. przen.
nudzić się, nic nie robić] – savanyodni; (tej)
megsavanyodni;
(átv.)
besavanyodni,
veszekedni, civakodni, egyenetlenkedni,
zsörtölődni
kwaska [1. kapusta kiszona; 2. sok z kiszonej
kapusty] – [Słowniczek języka śląskiego]
savanyú káposzta; ebből készült ivólé
kwaskowato – savanykásan
kwaskowatość – savanykásság, savasság, aciditás
kwaskowy, kwaskowaty [mający kwaśny
posmak lub zapach] – savanykás, savanyú,
savas
kwasoryt
[1. technika
graficzna
druku
wklęsłego, polegająca na trawieniu
rysunku kwasem na płycie metalowej; też:
o akwaforcie i akwatincie; 2. odbitka
-
Wersja 01 01 2017.
wykonana tą techniką] – (maratással
készült) rézkarc
kwasorytnictwo
[technika
wykonywania
kwasorytów] – rézkarc technikája
kwasorytniczy, -a, -e – rézkarckwasorytnik
[specjalista
w
dziedzinie
kwasorytnictwa] – rézmetsző
Krakowa z XVIII wieku
kwasowy, -a, -e – savas, sav-, gyengén savas,
savanykás
kwasomierz
[przyrząd
do
oznaczania
kwasowości zacierów, półproduktów itp.]
– savmérő
kwasoodporność – savállóság
kwasoodporny, -a, -e [odporny na chemiczne
działanie kwasów] – saválló
kwasowęglowy, -a, -e – szénsavas
kwasowość – savasság, aciditás
kwasowość potencjalna (bierna) [to sumaryczne,
całkowite stężenie wszystkich związków
chemicznych w układzie, spełniających
definicję kwasów Bronstedta pomnożone
przez średnią liczbę potencjalnie kwasowych
atomów wodoru przypadającą na jedną
cząsteczkę tych związków.] – potenciális
savanyúság
kwasowość lotna [wynika z tego, iż w
produktach
spożywczych
występują
kwasy, które są lotne z parą wodną (kwas
octowy,
masłowy,
propionowy)]
–
(vízpárával) szálló savasság v. aciditás
kwasowy, -a, -e – savkwast – bojt, rojt
kwasy karbonowe; kwasy karboksylowe [grupa
organicznych związków chemicznych
zawierająca grupę karboksylową] –
karbonsavak [az oxigéntartalmú szerves
vegyületek egyik csoportját alkotják.
Molekulájukban
egy
vagy
több
karboxilcsoportot
tartalmaznak.
A
karboxilcsoport összetett funkciós csoport,
egy
karbonilcsoportból
és
egy
hidroxilcsoportból épül fel. A karbonsavak
savjellegű vegyületek, proton leadására
képesek.
A
nyílt
láncú,
telített
monokarbonsavak (egy karboxilcsoportot
3075
tartalmazó karbonsavak) homológ sort
alkotnak. A legegyszerűbb képviselőjük a
hangyasav, továbbiak az ecetsav, a
propionsav, és a vajsav. A telített
monokarbonsavak homológ sorának tagjait
zsírsavaknak is szokás nevezni.]
kwasy nieorganiczne – szervetlen savak
kwasy organiczne – szerves savak
kwasy tłuszczowe [kwasy monokarboksylowe o
wzorze ogólnym R-COOH (R oznacza
łańcuch węglowodorowy, a COOH jest
grupą karboksylową znajdującą się na
końcu tego łańcucha). Kwasy tłuszczowe
występujące naturalnie wchodzą w skład
tłuszczów lub występują w postaci
"wolnej" (tzn. wolne kwasy tłuszczowe,
ang. FFA od free fatty acids). Połączenie 3
cząsteczek kwasów tłuszczowych z
cząsteczką glicerolu tworzy triglicerydy.]
–
(vegyt.)
zsírsavak
[A kémiában
zsírsavaknak hívjuk azokat a növényi, vagy
állati eredetű zsírok vagy olajok fő
alkotórészét képező (mono)karbonsavakat,
melyek hosszabb alifás (el nem ágazó) láncot
tartalmaznak, ami telített vagy telítetlen
lehet. Noha zsírsavnak tekintenek egészen
rövid láncú karbonsavakat is (például a 4
szénatomos láncú vajsavat), a természetes
zsírokból és olajokból nyert zsírsavak
(például kaprilsav vagy oktánsav) legalább 8
szénatomot tartalmaznak. A természetben
előforduló zsírsavak általában páros számú
szénatomból épülnek föl, ugyanis a
bioszintézisükhöz az acetil-koenzim A 2
szénatomos acetát-csoportokat (ecetsav)
képes szállítani.]
kwasy żołądkowe – gyomorsav
kwasy pomiędzy małżonkami – (átv.) nézeteltérés
a házastársak között
kwasy tlenowe – oxigénsavak
kwaszarnia [pomieszczenie z urządzeniami do
kwaszenia kapusty, ogórków, grzybów
itp.] – savanyító (helyiség, üzem)
kwaszarnia kapusty i ogórków Gminna –
települési uborka és káposztasavanyító
helyiség
kwaszenie – savanyítás, savanyodás
kwaszenie kapusty – káposztasavanyítás
kwaszonka [zob. kiszonka] – savanyított
silótakarmány
kwaszonka z kapusty czerwonej – kwaszonka
vöröskáposztából
KWASZONKA Z KAPUSTY CZERWONEJ
5 kg czerwonej kapusty poszatkować, 1 kg
obranych kwaśnych jabłek, 05 kg cebuli oraz
głąby kapuściane utrzeć na tarce z dużymi
okami. - Wszystko razem wymieszać, dodać 10
-
Wersja 01 01 2017.
dkg soli i łyżeczkę cukru oraz parę nasion
kminku. Kwaszonkę ciasno ubić w garnku,
przykryć płatem czystego płótna, denkiem
albo
talerzem,
obciążyć
kamieniem.
Przetrzymać w kuchni, aż minie okres
burzliwej fermentacji, wtedy wynieść do
chłodnej piwnicy.
kwaszony, -a, -e – savanyított, savanyú, ecetes,
kovászos
kwaszona kapusta – savanyú káposzta
kwaszona kapusta sama idzie w usta – a savanyú
káposzta étvágyat gerjeszt
kwaśnica [berberys] – sóskafa; sóskaborbolya
Kwaśnica [tradycyjne danie polskiej kuchni
góralskiej, zupa otrzymywana z kiszonej
kapusty z dużym udziałem soku z
kwaszonej kapusty i mięsa, spożywana
zwykle z ziemniakami lub chlebem. —
Dobra kwaśnica jest bardzo kwaśna, zaś
tłuszcz z mięsa jest "przegryziony" przez
kwas kapusty. — Niedopuszczalne jest
dodawanie jarzyn jak marchewka itp. bo
wówczas powstaje kapuśniak, który bywa
serwowany pod tą samą nazwą. —
Kwaśnica sporządzona na wywarze z łbów
rybich spożywana jest w Wigilię Bożego
Narodzenia na terenie Żywiecczyzny. —
Dobra kwaśnica na rybich łbach również
jest bardzo kwaśna i ma specyficzny
rybny smak, przypomina nieco węgierską
halászlé, co może być dowodem wpływów
węgierskiej kuchni na Żywiecczyźnie.] –
hagyományos górál savanyúleves
Kwaśnica
kwaśnieć [1. ulegać procesowi fermentacji
kwaśnej; 2. pot. wpadać w zły humor,
stawać się zgorzkniałym] – savanyodni,
megsavanyodni; ecetesedni, megecetesedni;
erjedni; (átv.) elkedvetlenedni, besavanyodni
kwaśnienie – savanyodás; ecetesedés, erjedés
kwaśno – savanyúan
kwaśność – aciditás, savasság; a bázisok, alkoholok
tulajdonsága, hogy savakkal sószerű
vegyületekké egyesülnek; vminek savanyú
volta
kwaśny, -a, -e [1. mający cierpki smak; 2. o
zapachu: ostry, drażniący; 3. mający
chemiczne właściwości kwasu; 4. pot.
wyrażający niezadowolenie, zły humor;
3076
5. pot. o człowieku: niezadowolony,
ponury] – savanyú; ecetes; savas; (átv.)
fanyar, savanyú, rossz
kwaśna gleba – savas talaj
kwaśna kapusta – savanyú káposzta v.
savanyúkáposzta
kwaśna mina – savanyú kép, ábrázat
kwaśna reakcje – savas v. savanyú kén- v.
vegyhatás
kwaśna treść żołądka – a gyomor savanyú
tartalma
kwaśna zakąska – savanyúság
kwaśne cukierki – savanyúcukor
kwaśne
deszcze
[deszcze
powstałe
z
wyemitowanych
do
atmosfery
zanieczyszczeń
przemysłowych,
zawierające rozcieńczony kwas siarkowy i
azotowy] – savas eső(k)
kwaśne mleko [zob. zsiadłe mleko] – aludttej,
savanyú tej
kwaśny deszcz – savaseső
kwaśny humor – rossz kedv v. hangulat
kwaśny jak ocet – savanyú, mint az ecet
kwaśny owoc – savanyú gyümölcs
kwaśny smak – savanyú íz
kwaśny węglan sodu – szódabikarbonát
kwatera [1. mieszkanie lub inne pomieszczenie
wynajmowane lub zajęte na pobyt
czasowy, szczególnie przez wojsko w
okresie
działań
wojennych;
2. czworoboczna płaszczyzna okolona
czymś lub wyodrębniona z większej
całości; 3. Quartier 'kwatera; dzielnica
(miasta)' ze st.fr. quatier 'dzielnica;
ćwierć' od łac. quartus, czworoboczna
płaszczyzna wyodrębniona z większej
całości; mieszkanie, pomieszczenie, zazw.
na pobyt czasowy (zw. wojsko)] – (ném.)
kvártély; szállás; lakás
kwatera główna [dowództwo, sztab jednostek
wojskowych; też: sztab naczelnego
dowódcy] – főhadiszállás
kwatera prywatna [pokój wynajmowany w
mieście, nie w hotelu, lub pokój na
wczasach] – magánszállás; fizetővendégszoba
kwatera stanowa – állandó szállás, állomáshely
kwatera we wsi – falusi szállás
kwatera zimowa – téli szállás
kwaterka [1. (łac. quarta pars - czwarta część)
jednostka objętości równa: 1/16 garnca,
aktualnie: ¼ litra. 2. dawn. ćwierć kwarty
(litra); 3. dawna miara objętości ciał
płynnych i sypkich; też: naczynie o tej
pojemności] – negyedes pohár; kvaterkázás,
-
Wersja 01 01 2017.
iddogálás, férfitársaságban, iddogálás közben
csendesen elbeszélgetni, főleg kiadós étkezés
után
kwaterkowy, -a, -e – negyedes pohárkwatermistrz
[1.
niem.
Quartiermeister
'kwatermistrz';
oficer
kwatermistrzowstwa, części dowództwa
wojsk., organu kierującego w czasie wojny
zabezpieczeniem materiałowym, techn.,
med. i organizacją tyłów, a w czasie
pokoju sprawami gosp.-adm. jednostki
wojsk. a. sztabu; 2. oficer dowództwa
stojący na czele kwatermistrzostwa;
3. osoba zajmująca się zaopatrzeniem na
obozie harcerskim; 4. daw. urzędnik
zajmujący się przygotowaniem kwater dla
dworu monarszego] – szállásmester,
szálláscsináló
kwatermistrzostwo
–
szállásmesterék;
szállásmester és felesége
kwatermistrzostwo
[organ
kierujący
działalnością
wojskowych
służb
zaopatrzenia
i
administracji]
–
szállásmetesri szervezet
kwatermistrzować – szállásmesterkedni
kwatermistrzowski, -a, -ie – szállásmesteri
kwaterować [1. zajmować kwaterę, mieszkać
gdzieś
tymczasowo;
2. dawać
lub
przydzielać komuś kwaterę] – szállásolni,
elszállásolni; lakni, szállásban lenni
kwaterować kogoś – vkit elszállásolni
kwaterowanie
–
kvártélyozás;
szállásolás,
elszállásolás
kwaterowy, -a, -e – kvártély-, szálláskwaterunek [1. urząd zajmujący się gospodarką
lokalami; 2. mieszkanie kwaterunkowe;
3. zakwaterowanie
kogoś
gdzieś;
4. miejsce tymczasowego pobytu; 5. okres,
w którym ktoś zajmował czasowo jakieś
mieszkanie; 6. zakwaterowanie, zwł.
wojska; pot. urząd] – szállás, kvártély
kwaterunkowy, -a, -e [mieszkaniowy, zajmujący
się gospodarką lokalową, przydziałem
mieszkań] – szállás-, kvártélykwazar, kwasar [1. pozagalaktyczny obiekt
niebieski,
będący
silnym
źródłem
promieniowania radiowego; 2. Kwazar,
obiekt gwiazdopodobny, quasar, quasistellar object, obiekt astronomiczny
charakteryzujący się małymi rozmiarami
kątowymi (jak gwiazda) oraz kilkoma (lub
wszystkimi)
z następujących cech:
wyraźnie przesuniętym ku czerwieni
widam (jak bardzo odległe galaktyki,
zgodnie z prawem Hubble’a), nadwyżką
promieniowania w ultrafiolecie i silnym
promieniowaniem
radiowym
oraz
3077
zmiennością promieniowania. Kwazary są
interpretowane jako bardzo odległe jądra
aktywnych galaktyk.] – (csillagászat)
kvazar [Az 1960-as években a kutatók
csillagszerűnek tűnő rádióforrásokat találtak,
melyeket kvazároknak neveztek el (az
angol quasi-stellar radio source –
csillagszerű rádióforrások – rövidítéséből).
Annak
ellenére,
hogy
a
források
csillagszerűek voltak, színképük hasonlított a
Seyfert-galaxismagok
színképjeihez.
A
Seyfert-galaxisok magjának fényessége a
galaxisban
található
csillagok
összfényességének a 10-1000-szerese. A
kvazárok luminozitása elérheti a 1012 Lo-t is.]
kwazarowy, kwasarowy, -a, -e – kvazarkwef [1. fr. coiffe 'czepek; podszewka
(kapelusza, czapki)'. czarczaf; nakrycie
głowy zakonnicy; przybranie głowy wdów
i matron (XVI-XVIII w.). 2. określenie
zasłony na twarz noszonej przez
muzułmanki. 3. ub., religiozn. nakrycie
głowy zakonnicy. 4.czarczaf; 5. ub. daw.
nakrycie wdów i starszych kobiet;
6. zasłona na twarz noszona przez kobiety
muzułmańskie;
7. nakrycie
głowy
zakonnicy; 8. nakrycie głowy wdów i
starszych kobiet w Polsce w XVI–XVIII w.
9. zasłona na twarz dla muzułmańskich
kobiet; czarczaf, jaszmak] – fátyol, lepel;
muzulmán arcfátyol
kwefić [okrywać twarz kwefem] – elfátyolozni;
lepellel elborítani (arcot)
kwerenda
[1. poszukiwanie
potrzebnej
informacji
w
aktach,
archiwach,
bibliotekach itp.; 2. daw. poszukiwanie
kogoś lub czegoś; 3. daw. śledztwo w
jakiejś sprawie; 4. łac. quaerenda 'rzeczy
poszukiwane' od quaerere, zob. kwesta;
poszukiwanie, zwł. informacji, materiałów
w aktach, archiwach, bibliotekach] –
(dawno) kérvény, beadvány; intencia;
megkeresés, kutatólap
-
Wersja 01 01 2017.
kwerendować – (dawno) kérvényezni, beadványt
készíteni; megkeresni
kwesta [1. zbieranie datków na cel społeczny lub
dobroczynny; też: datki zebrane w ten
sposób; 2. zbiórka na cele publiczne] –
gyűjtés; adománygyűjtés; utcai gyűjtés
kwesta uliczna – utcai gyűjtés v. adománygyűjtés
kwesta wielkonocna – húsvéti adománygyűjtés
kwestarz [1. członek zakonu żebrzącego; osoba
chodząca po kweście; 2. (ekonomia) osoba
prowadząca kwestę; 3. (religie) zwłaszcza
zakonnik zbierający datki na utrzymanie
klasztoru; 4. (ekonomia) zbiera datki na
cele dobroczynne; 4. (Jak czytamy u
Zygmunka Glogera) Wiele zakonów w
Polsce, utrzymując się prawie jedynie z
kwesty, miało księży lub braciszków
wyłącznie
kwestowaniu
dla
swego
klasztoru
poświęconych.
Pomiędzy
kwestarzami słynęli bernardyni, którzy
dobierali ludzi ze światem obytych,
dowcipnych, wesołych i zacnych. Tymi
obdarzony przymiotami kwestarz, mając
dużą parokonną lub trzykonną brykę,
objeżdżał dwory szlacheckie, zbierając
kwestę w zbożu, zapasach śpiżarnianych i
w pieniądzach. Jako niewyczerpana
kronika bieżąca całej prowincyi, kwestarz
taki bywał miłym gościem w każdem
ustroniu wiejskiem, tembardziej, że nieraz
słynął z dowcipu i bywał za młodu
wojakiem w dalekich krajach.] ,
kwestarka – adománygyűjtő, szuplikáns
(ffi/nő)
Kwestarz [gra towarzyska dawna. Obrany
kwestarzem przyjmuje towarzysza, z
którym obchodzi wszystkich grających i
co od kogo otrzyma, np. uderzenie,
pocałunek, prztyczka, pokazanie figi,
poklepanie,
to
oddaje
swemu
towarzyszowi, t. j. powtarza względem
niego to samo, co śmiech ogólny
wywołuje.] – (dawno) régi társasjáték
kwestia [łac. quaestio; 1. sprawa wymagająca
rozstrzygnięcia
lub
załatwienia;
2. wypowiedź albo fragment wypowiedzi
aktora w sztuce; 3. pytanie; zagadnienie;
problem; teatr. poszczególna wypowiedź
3078
postaci scenicznej (aktora)] – kérdés,
probléma, ügy; kétség, vita, aggály
kwestia agrarna – földkérdés, agrárkérdés;
mezőgazdasági kérdés
kwestia aktualna – időszerű kérdés, aktuális ügy
kwestia do dyskusji – a vita tárgya, a megvitandó
kérdés
kwestia filozoficzna – bölcseleti v. filozófiai
kérdés
kwestia finansowa – pénzkérdés
kwestia honoru – becsületbeli ügy
kwestia narodowa – nemzeti ügy; nemzetiségi
kérdés
kwestia narodowościowa – nemzetiségi kérdés
kwestia prawna – jogi kérdés
kwestia prestiżowa – presztizskérdés
kwestia socjalna – szociális kérdés
kwestia sporna – vitás kérdés
kwestia życia – létkérdés, életkérdés
kwestia życia i śmierci – élet-halál kérdése
kwestia żywotna – életbevágó kérdés, létkérdés
kwestie [daw. trudności, przykrości lub zarzuty]
– nehézségek; bosszúság; kellemetlenség, baj
kwestionariusz [1. łac. quaestionarius 'badający;
pytający'; druk zawierający pytania i
(miejsce na) pisemne odpowiedzi; 2. druk
zawierający
pytania
dotyczące
określonych kwestii i puste miejsca na
wpisanie odpowiedzi] – kérdőív
kwestionariuszowy, -a, -e – kérdőív-; kérdőíves
kwestionować [1. podawać w wątpliwość;
zaprzeczać; 2. podawać w wątpliwość
słuszność czegoś lub zaprzeczać czemuś] –
kétségbe vonni, kérdésessé tenni, vitássá
tenni
kwestionować autentyczność czego – a
hitelességet kétségbe vonni
kwestionować
coś
–
kétségbe
vonni;
megkérdőjelezni vmit
kwestionowalny, -a, -e; kwestionowany, -a, -e –
kétségbevonható; kérdéses
kwestor [1. quaestura 'urząd kwestora' (od
quaestor 'kwestor, podskarbi w staroż.
Rzymie') i quaerere 'szukać; pytać';
kierownik kwestury, działu finansowego
wyższej uczelni. 2. główny księgowy lub
kierownik działu finansowego wyższej
uczelni; 3. w dawnej Polsce: urzędnik
zajmujący się sprawami finansowymi;
4. w starożytnym Rzymie: urzędnik
zajmujący się nadzorowaniem skarbu i
finansów państwa] – (lat.) quaestor,
kvesztor; (tört.) pénzügyi tisztviselő az ókori
Rómában; (dawno) az egyetem gazdasági-
-
Wersja 01 01 2017.
igazgatási ügyeinek vezetője; számfejtő,
pénztáros
kwestować (kwestuje) – perselyezni, alamizsnát v.
adományokat gyűjteni; szuplikálni
kwestowanie – adományok gyűjtése, szuplikáció
kwestura [1. dział finansowo-księgowy na
wyższej uczelni; 2. w starożytnym Rzymie:
urząd kwestora] – questura, kvesztura;
pénztár, számfejtőség
kwestyjka [zdrobnienie od: kwestia] – kérdéske,
ügyecske
kwęczeć (kwęczy) – jajgatni, nyöszörögni, nyögni,
sírni
kwękać (kwęka), kwęknąć [pot. narzekać] – 1.
nyögni, nyögdécselni, nyöszörögni, jajdulni,
feljajdulni,
szepegni;
nyaffantani,
2.
gyengélkedni, nyavalyogni
kwękanie – nyögés; nyöszörgés; jajgatás, nyafogás,
sopánkodás; betegeskedés; nyűgösködés
kwiaciarka,
kwieciarka
–
virágáruslány;
virágkereskedőnő
kwiaciarka stała po drugiej stronie ulicy –
virágáruslány az utca túloldalán állt
kwiaciarnia, kwieciarnia [sklep, w którym
sprzedaje się kwiaty] – virágüzlet,
virágkereskedés,
virágbolt;
virágüzem,
művirágüzem
kwiaciarski, -a, -ie; kwieciarski, -a, -ie –
virágkereskedői
kwiaciarstwo, kwieciarstwo [1. uprawa roślin
ozdobnych; 2. wyrób sztucznych kwiatów;
3. handel kwiatami; 4. dział ogrodnictwa
zajmujący się uprawą i produkcją roślin
ozdobnych]
–
virágkertészet,
művirággyártás v. készítés; virágtermesztés
kwiaciarz
[1. osoba
sprzedająca
kwiaty;
2. ogrodnik hodujący w szklarniach
kwiaty przeznaczone na sprzedaż;
3. osoba
zajmująca
się
wyrobem
sztucznych kwiatów] – virágkereskedő,
virágárus; virágbarát, virágkedvelő; florista,
virágszakértő, virágkészítő; virágkertész
kwiaciasty, -a, -e; kwiecisty, -a, -e – virágos,
virágszerű; virágmintás
3079
kwiat [1. część rośliny mająca barwne, gęsto
skupione płatki; 2. ozdobna roślina
kwitnąca; 3. roślinny motyw dekoracyjny;
4. doniczka
z
rośliną
ozdobną;
5. najlepsza, wybrana część czegoś; 6. łow.
ogon łosia, jelenia, daniela; też: biały
czubek ogona lisa] – virág (w kwiecie
wieku: élete virágában); (átv.) színe-java;
virága
kwiat akacjowy; kwiat akacji – akácvirág, akácfa
virága
kwiat
antymonowy
–
antimonvirág,
antimontrioxid
kwiat bzu – orgonavirág
kwiat cieplarniany – üvegházi virág
kwiat cięty – vágott virág
kwiat doniczkowy – cserepes virág
kwiat dwuwargowy – kétajkú virág
kwiat dziesięciopręcikowy – tízporzós virág
kwiat kąkolu – konkolyvirág
kwiat kobaltowy [zob. erytryn] – eritrin
(névváltozatok:
erythrite,
kobaltvirág,
kobaltcsillám, kobaltarzén) [hidratált kobaltarzenát]
kwiat kropelką wody zrosił – virágot vízzel
megpermetezni
kwiat lipowy – hársvirág, hársfavirág
kwiat łąkowy – mezei virág
kwiat maku – növ. mákvirág
kwiat męski – porzós virág
kwiat młodzieży – (átv.) az ifjúság színe-java
kwiat narodu – a nemzet színe-virága
kwiat o czerwonej obwódce – piros szegélyű virág
kwiat pięciopłatkowy – ötszirmú virág
kwiat pręcikowy – porzós virág
kwiat siarczany – kénpor
kwiat siarki [(siarka sublimowana) siarka w
postaci proszku składającego się z bardzo
drobnych kryształków. - Kwiat siarczany
otrzymuje się przez sublimację i re
sublimację siarki.] – (vegytan) kénvirág
(főképen
poralaku
széndiszulfidban
oldhatatlan amorf kénből áll. A kénhez
poralaku amorf széndiszulfidban oldható
kén)
kwiat stulił płatki – a virág bezárta a szirmait
kwiat sztuczny – művirág
kwiat wielobarwny – színpompás virág
kwiat z korzeniami – töves virág
kwiat żeński – nőivarú virág; termős virág
kwiat żywy – élővirág
kwiatek [1. zdr. od kwiat w zn. 1, 2, 3, 4.; 2. pot.
błąd ortograficzny lub merytoryczny w
tekście; też: niezręczne sformułowanie
-
Wersja 01 01 2017.
kompromitujące
mówiącego
lub
piszącego] – virágszál; virág, kisvirág; (átv.)
helyesírási
hiba
(szövegben);
suta
kompromitáló elszólás
kwiatek różany – ártatlanság, szüzesség
Kwiatki Świętego Franciszka z Asyżu [1. zbiór
53
krótkich
opowiadań
o
życiu
św.Franciszka. Są one jednym z głównych
źródeł wiedzy o jego życiu i nauczaniu.
Realia historyczne splatają się tutaj z
legendą. 2. zob. Fioretti (wł. Fioretti di San
Francesco)] - Assisi Szent Ferenc virágai;
Fioretti (ol. Fioretti di San Francesco [Assisi
Szent Ferenc virágoskertje. Az elveszett latin
szöveg Actus beati Francisci et sociorum eius
(Szent Ferencnek és testvéreinek történetei)
anonim fordítása, szerzőjének a toszkán
dialektusban író fr. Hugolinus de Monté S.
Mariáét tartják, a XIV. századi irodalmi
műalkotás 53 „virágot", vagyis Ferencnek és
társainak tetteiről és csodáiról szóló elbeszélést
tartalmaz. Lengyelországban L. Staff fordítása
a legismertebb.]
kwiaton [detal architektoniczny w kształcie
pączka w otoczeniu zazwyczaj czterech
liści.
Stanowił
często
zwieńczenie
sterczyny, wimpergi, hełmu wieży, szczytu
itp. Charakterystyczny dla gotyku.] –
virágdísz, architektonikus ornamens
kwiatorodny, -a, -e – virágtermő
kwiatostan [Kwiatostan to pęd kwiatonośny z
więcej niż jednym kwiatem. Inaczej
skupienie kwiatów.] – virágzat
kwiatostan groniasty – fürtös virágzat
kwiatostan miseczkowaty – serlegvirágzat
kwiatostan wierzchotkowy (wierzchotka) [→
kwiatostany, w których osie boczne rosną
szybciej od osi głównej (wierzchotki
jednoramienne
–
sierpik,
skrętek,
wachlarzyk,
wierzchotki
dwui
wieloramienne).] – (növ.) ernyős virágzat
kwiatostany wierzchołkowe – csúcsvirágzat
[(növ.), ellentétben a hónalji virágzattal a
főtengely vagy az ág egyenes folytatását
alkotó virágzati kocsánnyal bir (pl.
orgonafa).]
kwiatowy, -a, -e – virág-, virágos (egy virágtól)
kwiatowy kobierzec – (átv.) virágszőnyeg
kwiatowy koszyk – virágkosár
3080
kwiatuszek [zdrobnienie od "kwiat"] –
virágocska
kwiaty – virágok
kwiaty bezpylny – porzó nélküli virágok
kwiat cięty; tsz. kwiaty cięte – vágott virág(ok)
kwiaty doniczkowe – cserepes virág
kwiaty kielichowe – csészevirág, csészeszerű v.
szirmú virág
kwiaty naturalne – élővirág, élővirágok
kwiaty osypały się z drzewa – a virágok
lehullottak a fáról
kwiaty talerzykowate – tányérvirágzatúak
kwiaty uschły – a virágok kiszáradtak v.
elhervadtak
kwiaty więdną bez wody – a virágok hervadoznak
víz nélkül
kwiaty włożone do wody odżyły – a vízbe tett
virágok feléledtek
kwiaty ze szronu (na szybie) – jégvirág
kwiaty żywe – élővirág
kwiczeć (kwiczy) [zob. kwiknąć] – visítani
kwiczenie [dźwięki wydawane przez świnie i
dziki] – visítás, nyivákolás, sivalkodás
Kwiczoł (Turdus pilaris L., 1758) [łowny ptak
leśny o brunatnym grzbiecie i popielatej
głowie] – fenyőrigó; az éneklő verébalkatuak
rendjébe, az árcsőrüek csoportjába és a
rigófélék családjába tartozó madárfaj.
kwiecić – felvirágozni, virággal díszíteni
kwiecić się [poet. okrywać się kwiatami] –
virágozni, kivirágozni; virággal díszíti
önmagát
kwiecie – virág, virágok
kwiecień [1. nazwa miesiąca pochodzi od
kwitnących wtedy kwiatów; nazywany
również łżykwiatem, łudzikwiatem, bądź
brzezieniem lub dębieniem. 2. czwarty
miesiąc w roku wg używanego w Polsce
kalendarza gregoriańskiego, ma 30 dni.
Nazwa miesiąca (wg Brücknera) pochodzi
od kwitnących wtedy kwiatów; nazywany
również łżykwiatem, łudzikwiatem, bądź
brzezieniem lub dębieniem. Łacińska
nazwa Aprilis (zobacz: kalendarz rzymski)
została zapożyczona przez większość
języków europejskich.] – április (ápr.);
-
Wersja 01 01 2017.
Szent György hava – Bika hava (w kwietniu:
áprilisban)
kwiecisto – virágzóan, virágosan
kwiecistość – virágos volta vminek; (beszédben)
sallang
kwiecisty, -a, -e [1. pokryty rosnącymi kwiatami;
też: przybrany kwiatami; 2. ozdobiony
wzorem w barwne kwiaty; 3. o mowie,
zwrotach: ozdobny i napuszony] – virágos,
virágzó (több virágtól)
kwiecista łąka – virágzó rét
kwieciste jaśminy – virágzó jázmin v. jázminok
kwieciste wysłowienie – virágzó szólamok, színes
beszéd
kwieciście – virágosan, virágzóan
kwieczeć – visítani, (piszczeć) cincogni
kwietni, -ia, -ie – virágKwietnia Niedziela – virágvasárnap virágvasánap
[a húsvét előtti vasárnap neve, a nagyhét
kezdete a keresztény ünnepkörben. Ezen a
napon vonult be Jézus Jeruzsálembe
kereszthalála előtti vasárnapon]
Na pamiątkę wjazdu do Jerozolimy Zbawiciela,
któremu dzieci zachodziły drogę, rzucając kwiaty i
radośnie śpiewając, panięta polskie, synowie rodzin
senatorskich, w białe szaty ubrani, przynosili
królowi palmy. Najpierwsze panie starały się, aby
ich dziatki przyjęte były do tego obrzędu. Gdy
jednak Jan Kazimierz, dla wojen ustawicznych,
nigdy prawie na Wielkanoc nie znajdował się w
stolicy, zwyczaj ten został zapomniany. W
kościołach tylko parafjalnych, gdzie były szkoły,
wybierano chłopców do procesyi, ustrojonych
czysto. Ci z bukietami u boku, fontazie na ręku
mając przewiązane chustką jedwabną lub wstążką,
trzymali palmy ozdobione podobnież. Dla
dostojniejszych osób starał się zakrystjan
przysposobić „palmy” zielonością okryte, trzymając
wierzbowe pręty w wodzie, w ciepłym pokoju, w
oknie, na świetle słonecznem przez parę niedziel.
Niedziela,
poprzedzająca
pożądane
święta,
obudzała radość. Po skończonem nabożeństwie
młodzież szkolna w kościele, uszykowawszy się we
dwa rzędy, miała orację wierszami. Prawiono
perory o śledziu, poście, biedzie szkolnej, kołaczach,
plackach i kiełbasach poświęconych. Po nich
wysuwały się chłopaki dorosłe miejskie i wiejskie,
poprzebierane za pielgrzymów, olejkarzy, żołnierzy,
w kołpakach ze złoconego papieru, z młotkami na
długich kijach, niby berdyszami, z wąsami i
brodami z konopi, w infułach świecących, lub z
mieczami drewnianymi. I ci także, jak uczniowie,
zdobywali się na różne oracje, lecz gdy ich wiersze i
mowy miały na celu więcej rozśmieszenie niż
przyzwoitość, ksiądz Śliwicki, wizytator misjonarzy,
zabronił im tego zwyczaju w kościele św. Krzyża w
Warszawie, a za jego przykładem poszli i inni. Tak
więc, od panowania Augusta III, już tylko po
domach prywatnych bywały oracje chłopców,
którzy co trzeci wyraz uderzali młotkiem o podłogę
a włóczyli się i po domach warszawskich po
kilkunastu razem. Chłopstwo – powiada Kitowicz –
dłużej zachowało ten obyczaj, nachodząc i
rozśmieszając po chatach i szynkowniach, a kiedy
gdzie podobny spotkali oddział, przychodziło nieraz
do walki, w której nie obeszło się bez guzów. Jest
zwyczaj, że kto raniej wstał w Kwietnią niedzielę,
ten budził innych, uderzając śpiących palmą i
mówiąc:
Wierzba bije, nie ja biję.
Za tydzień – wielki dzień,
Za sześć noc – wielka noc.
3081
A pálma a győzelem és a diadal jelképe. Ezért az
ünnep neve több nyelven pálmavasárnap (latin
nyelven Dominica palmarum, németül Palmsonntag,
olaszul Domenica delle Palme stb.). Mivel az európai
országok többségében nincsenek pálmák, az
ünnepléskor a pálmaágakat itt gyakran tiszafa, fűzfa
vagy más fák ágaival helyettesítették. Az ünnepet
például angol nyelvterületen ezért Yew Sunday
(„tiszafavasárnap”) vagy egyszerűen Branch Sunday
(„ágvasárnap”)
neveken
is
ismerik.
Virágvasárnap a húsvét előtti vasárnap neve, a
nagyhét kezdete a keresztény ünnepkörben.
Ezen a napon vonult be Jézus Jeruzsálembe
kereszthalála előtti vasárnapon. Az ókorban szokás
volt a Közel-Kelet országaiban, hogy az arra méltó
személyek útját valamilyen módon befedjék. Mind a
négy evangélium szerint az emberek magadták Jézus
Krisztusnak ezt a tiszteletet. Máté, Márk és Lukács
apostolok szerint a felsőruháikat az útra terítették és
gallyakat vágtak a fákról, János az egyedüli, aki
pálmaágakról számol be.
A keresztény kultúra országaiban ez kiemelten fontos
ünnep, melynek hagyományára gazdag népszokáskincs
épült.
A nyugati keresztény egyházak liturgiájában e
kiemelten fontos dátum mindig a március 15. és április
18. közti valamelyik vasárnapra esik. A katolikusoknál
a nagyböjt utolsó, legfontosabb hetének kezdete: a
napján a templomban barkaszentelést (a magyar
néphagyomány szerint rontás, betegség, vihar, jégeső
ellen), barkás bevonulást vagy körmenetet szoktak
tartani.
kwietnik [1. w ogrodach, parkach itp.:
wydzielony kawałek ziemi obsadzony
dekoracyjnie ugrupowanymi kwiatami;
2. zestaw półeczek przeznaczonych na
kwiaty doniczkowe] – virágállvány;
virágágy, virágoskert
kwietnikowy, -a, -e – virágállvány-; virágágy-,
virágoskertkwietniowy, -a, -e [przymiotnik od: kwiecień] –
áprilisi (dni kwietniowe: áprilisi napok)
kwietny, -a, -e – virágos
kwietować – kvietálni; nyugdíjba menni
kwietuje przewodnicząca klubu – a klub vezetője
nyugdíjba vonul
-
Wersja 01 01 2017.
kwietysta [zwolennik, wyznawca kwietyzmu] –
nyugdíjas
kwietyzm [1. bierny, beznamiętny stosunek do
świata i spraw życiowych; 2. mistyczna
doktryna religijno-etyczna z XVII w.,
uznająca za podstawę życia religijnego
modlitwę, kontemplację i całkowitą
bierność; 3. łac. quietus 'spokojny;
beztroski' od quietus 'odpoczynek;
spokój'; 1. [łac.], kierunek w katol. teologii
mistycznej XVII w., uznający za podstawę
życia rel. nie praktyki i uczynki, lecz
kontemplację „czystej miłości” Boga (nie
skażoną troską o własne zbawienie);
odrzucał ascezę i modlitwę błagalną. 4.
mistyczna doktryna teol. sformułowana
przez hiszp. teologa kat. Miguela de
Molinosa (i stąd zwana też molinizm, zob.)
w 1675 r., głosząca wyzwolenie duszy spod
władzy
ciała
przez
kontemplacje,
zaprzestanie jakichkolwiek dążeń, bierne
zdanie się na wolę Boga; potępiona w 1687
r. przez inkwizycję i papieża Innocentego
XI, stała się tematem długotrwałych
sporów w Kościele fr.; pot. beznamiętny,
bierny, obojętny stosunek do świata i jego
spraw. 3. nurt w kościele katolickim w
XVII - XVIII w., kładący nacisk na
osiągnięcie mistycznie pojętego spokoju
(łac. quietus) wewnętrznego. Wedle
kwietystów,
chrześcijanin
powinien
całkowicie zdać się na Łaskę bożą,
wyzbywając się trosk i nie pokładając
nadziei na zbawienie we własnych
staraniach. Za twórcę nurtu uważa się
hiszpańskiego księdza Miguela de Molinos
(zm. 1696). Głównym propagatorem był
jednak biskup Cambrai François Fenelon
(zm. 1715). Kwietyzm został potępiony
przez papieża Innocentego XII w 1699 r.]
– (lat.) kvietizmus; a léleknek az a
magatartása, mely nem kíván, akar,
cselekszik semmit; (vallás) teológiai
értelemben a lélek passzív nyugalomba,
imába merülése [FÉNELON de Salignac de
la Mothe, Francois (1651, Chateau de la
Mothe – 1715, Cambrai): francia katolikus
teológus, filozófus és író, egyházmegyés pap,
1695-től Cambrai érseke, a kvietizmus
jelentős képviselője.]; a 17. sz.-ban elterjedt
misztikus áramlat, amely azt hirdette, hogy a
megbékélés és a szemlélődő lelki elmélyülés
az igazi vallásosság
kwik [głos wydawany przez niektóre zwierzęta,
zwłaszcza przez świnie i dziki] – (trzody)
visítás, sivítás, sipítás, nyivákolás, zaj
kwik ryk! – sok hűhó semmiért!
kwikliwy, -a, -e – nyivákoló, visító, visítozó, sivító,
sivítozó, sivalkodó
3082
kwiknąć — kwiczeć [1. o świni i dziku: wydać
wysoki głos; 2. pot. o ludziach: śmiać się
głośno, zwykle wysokim głosem] – visítani,
felvisítani, sivítani, felsivítani
kwiląco – pityeregve, nyafogva, vinnyogva
kwilący, -a, -e – pityergő
kwilenie – pityergás, nyafogás, vinnyogás;
nyöszörgés
kwilić [1. o dzieciach: płakać cicho i żałośnie; 2. o
ptakach: wydawać głos, wywodzić trele] –
nyafogni,
nyöszörögni;
pityeregni;
vinnyogni; nyavalyogni; (o ptakach)
csipogni
Kwindecz [łac. quindecim; 1. daw. karc. rodzaj
gry w karty 2. Z pomiędzy gier
hazardownych francuskich, najwięcej
upowszechnionym był w Polsce w XVIII
w. kwindecz. 3. Gra w karty w dawnej
Polsce, Warszawa czasów saskich wiodła
prym w grach karcianych.] – (dawno)
francia eredetű kártyajáték
kwinta [łac. quinta 'piąta' r.ż. od quintus 'piąty'; 1.
muz. odległość (interwał) między dwoma
dźwiękami, z których wyższy notowany
jest na 5. miejscu w stosunku do niższego
(por. prima); najcieńsza struna skrzypiec;
w szermierce - 5. zasłona, półkolista,
chroniąca głowę. 2. (muzyka) interwał
prosty
zawarty
między
pięcioma
kolejnymi stopniami skali muzycznej. W
szeregu zasadniczym naturalnie występuje
kwinta czysta i kwinta zmniejszona
(tryton).
Zastosowanie
znaków
chromatycznych pozwala zmienić jej
rozmiar. 3. jest to interwał między
I i V stopniem. Kwinta czysta składa się
z 7 półtonów, kwinta zwiększona - 8
półtonów, kwinta zmniejszona - 6
półtonów] – (lat.) quint; (zene) kvint, ötöd,
ötödrész; (zene) ötödhangköz; valamely
alaphangtól számított ötödik hang, a
diatonikus hangsor ötödik foka; (sport)
kvint; (kártya) öt egymás után következő
kártyalap
kwintal [fr. < arab.] (q) [1. jednostka masy
stosowana w obrocie płodami rolnymi,
równa 100 kg; 2. dawna jednostka masy;
fr. quintal 'jw.' z arab. kintār 'sto
jednostek masy' z późn.łac. centenarium
'100 funtów' od łac. centum 'sto'.;
pozaukładowa jednostka miary masy
używana tradycyjnie przez rolników, w
wydawnictwach
fachowych
zwana
decytona. Zwana jest potocznie metrem
(nie mylić z jednostką długości). 1 kwintal
= 1 q = 100 kg] – mázsa, métermázsa
kwintesencja [1. cecha lub właściwość
najbardziej
charakterystyczna
i
-
Wersja 01 01 2017.
najistotniejsza dla danej rzeczy; 2. w
kosmologii Arystotelesa i scholastyce:
najdoskonalszy z żywiołów w strukturze
wszechświata, eteryczne tworzywo ciał
niebieskich; 3. śrdw.łac. quinta essentia
(kalka gr. pèmptē ousia 'piąty żywioł') od
łac. quintus, sedno, jądro sprawy, istota
rzeczy; właściwa treść w wielkim skrócie;
meritum, rzeczywisty sens; w filoz.
Arystotelesa: piąty żywioł, eteryczne
tworzywo ciał niebieskich, w odróżnieniu
od czterech żywiołów Ziemi, 4. to
hipotetyczna forma ciemnej energii
postulowanej jako czynnik wyjaśniający
obserwowane przyspieszanie ekspansji
wszechświata.] – (lat. quinta essentia =
ötödik
valóság)
quintesszencia
v.
kvintesszencia; az ötödik, legfontosabb elem,
az éter; vminek a leginomabb része; veleje,
lényege, magja, legjava; az alkimisták
titokzatos anyaga, mellyel, hitük szerint
gyógyítani és aranyat csinálni lehetett volna
kwintet [wł. quintetto 'kwintet', zespół muz.
złożony z pięciu wykonawców; utwór na
taki
zespół;
1. utwór
muzyczny
skomponowany na pięć instrumentów lub
na pięć głosów; 2. zespół złożony z pięciu
instrumentalistów lub wokalistów] – (ol.)
quintett, kvintett; (zene) ötös, öt énekhangra
v. hangszerre írt zenei mű; az ezt v. az
ilyeneket megszólaltató művészegyüttes
Zespół jazzowy:
 bębny, bas, fortepian, saksofon, trąbka
 bębny, bas, trąbka, saksofon, saksofon (np.
kwintet Alberta Aylera)
Zespół rockowy:
 bębny, bas, gitara, gitara, wokalista (np. The
Rolling Stones)
 bębny, bas, gitara, organy/pianino, wokalista
(np. The Animals, Lordi)
kwintet fortepianowy [utwór na dwoje skrzypiec,
altówkę, wiolonczelę i fortepian; też:
zespół pięciu osób grających na tych
instrumentach] – zongoraötös
kwintet smyczkowy [utwór na dwoje skrzypiec,
dwie altówki i wiolonczelę lub na dwoje
skrzypiec, altówkę i dwie wiolonczele; też:
zespół pięciu osób grających na tych
instrumentach] – hegedű ötös
kwintetowy, -a, -e – kvintettkwintylion [1. fr. quintillion 'milion kwadrylionów'
(-illion wg (m)illion 'milion') tysiąc
kwadrylionów; 2. w Polsce, Anglii, w
Niemczech: liczba równa 1030; w
niektórych krajach, m.in. we Francji, w
USA: liczba 1018] – kvintillió
Kwiryn z Neuss (zm. w II wieku w Rzymie) –
rzymski trybun wojskowy i męczennik
3083
chrześcijański, ojciec św. Balbiny, święty
Kościoła
katolickiego.
—
Został
ochrzczony razem z córką przez papieża
Aleksandra (105-115). Za wyznawanie
wiary
chrześcijańskiej
w
czasach
panowania Hadriana (117-138) został
skazany na śmierć. Oboje zostali
pochowani
w
katakumbach
św.
Pretekstata przy Via Appia. W 1050 roku
relikwie św. Kwiryna trafiły do klasztoru
w Neuss, podarowane przez papieża
Leona IX swej siostrze Gepie, ówczesnej
kseni klasztoru. Tym samym kult świętego
rozpowszechnił się w krajach niemieckich
i sąsiednich. — Wzywano go przeciw
paraliżowi, chorobom nóg i uszu. Kościoły
pod wezwaniem świętego znajdują się w
Pierbach (Austria), Neuville-en-Ferrain
(Francja), Luksemburgu i wielu miastach
Niemiec. Jego wspomnienie liturgiczne
obchodzone jest 30 marca.] – Quirinus
keresztény vértanú (Szent Balbina atyja)
Kwirynał [1. łac. (collis) Quirinalis '(wzgórze)
Kwiryna'. Quirinus 'Kwirynus', jedno z
najstarszych bóstw italskich (utożsamiane
z Marsem), którego świątynia była jedną z
najdawniej wzniesionych na Wzgórzu
Kwirynalskim. ― jedno z siedmiu wzgórz
staroż. Rzymu; pałac Kwirynalski,
siedziba prezydenta Włoch; przen. rząd
włoski (zwł. w przeciwieństwie do
Watykanu); 2. jedno z siedmiu wzgórz
starożytnego Rzymu; 3. pałac na tym
wzgórzu, siedziba prezydenta Włoch;
4. rząd włoski] – Quirinal; az olasz
köztársasági elnök székhelye; régebben a
volt olasz királyoknak, az államnak világi
uralma, szemben a Vatikánnal (a pápai
hatalommal)
kwit [pisemny dowód otrzymania czegoś lub
zaświadczenie upoważniające do odbioru
czegoś]
–
nyugta,
blokk,
vevény,
elismervény
kwit, kwitariusz przychodowy [kwit, kwitariusz
w kasie lub w magazynie, na których
notuje się wpływy gotówkowe, towarowe
itp.] – bevételi nyugta v. elismervény
kwit bagażowy – poggyászvevény; csomag
feladási v. csomagraktári jegy v. szelvény
kwit celny – vámnyugta
kwit depozytowy – letéti elismervény; letétjegy,
letétnyugta
kwit dokowy – dokkbizonylat
kwit dostawy – szállítmányátvételi elismervény;
szállítási elismervény, (raktári) kiutalójegy
kwit kasowy – pénztári nyugta
kwit lombardowy – zálogcédula, kézizálogjegy;
zálogkölcsön-elismervény
-
Wersja 01 01 2017.
kwit magazynowy – raktári elismervény
kwit materiałowy – anyagelismervény
kwit odbiorczy – átvételi elismervény, nyugta
kwit podatkowy – adóbizonyítvány, adócédula
kwit przychodowy [kwit, kwitariusz w kasie lub
w magazynie, na których notuje się
wpływy gotówkowe, towarowe itp.] –
bevételezési nyugta
kwit składowy – raktári elismervény
kwit wydawczy – kiadási elismervény
kwit załadowczy – fuvarlevél
kwita! [1. wykrzyknik zamykający wypowiedź,
podkreślający, że nadawca nie ma nic
więcej do powiedzenia na dany temat lub
że to, o czym była mowa, zostało
zakończone; 2. wykrzyknik wyrażający w
sposób stanowczy wolę zakończenia
czegoś] – rendben van!, kész! slussz! vége!
pont!
kwita z byka za indyka – [bikáról pulykára] eben
gubát cserélni
kwita z nami – megegyeztünk
kwita z przyjaźni – vége a barátságnak
kwitariusz [książka pokwitowań, blok, bloczek
zawierające kwity, zwykle drukowane] –
nyugtakönyv, elismervényív
kwitek [zdrobnienie od: kwit] – nyugta
kwitnąco – virágzóan, virulóan
kwitnący, -a, -e [o człowieku: cieszący się
dobrym zdrowiem, wyglądający zdrowo] –
virágzó, virító, viruló, nyíló (növény), viruló
(ember)
kwitnąca twarz – rózsás v. viruló arc
kwitnące zdrowie – viruló egészség
kwitnące życie literackie – pezsgő v. virágzó
irodalmi élet
kwitnąć (kwitnie) [1. rozwijać się z pączka w
kwiat; 2. o wodach stojących: zabarwiać
się od planktonu; 3. wyglądać czerstwo,
zdrowo; 4. rozwijać się pomyślnie] –
virágozni (virágzik), virágzani, kivirágozni,
nyílni, virítani; (átv.) virulni (egészséges)
kwitnienie [to jest stadium w rozwoju wyższej
rośliny kwiatowej stanowiącym przejście
od formy rozmnażania wegetetywnego do
rozmnażania
generatywnego,
czyli
płciowego, w wyniku zmiany sposobu, w
jaki różnicują się komórki w stożkach
wzrostu pędu – zamiast liści powstają
narządy płciowe, jakimi są kwiaty.
Długość kwitnienia ograniczona jest
momentem otwarcia poczka kwiatowego i
zwiędnięciem
kwiatu.]
–
virágzás;
kivirágzás; virágnyílás
kwitnienie bzu – orgonavirágzás
3084
kwitnienie wody [Zjawisko wynikające z
nadmiernego, masowego rozmnażania się
glonów, przeważnie wczesną wiosną. Jest
wynikiem przystosowania się glonów do
rozmnazania i szybkiego wzrostu w
stosunkowo
niskich
temperaturach,
wcześniej
niż
inne
rośliny.
W
nienaruszonym
biologicznie
akwenie
proces ten zanika, gdy wzrost zaczynają
rośliny wyższego rzędu.] – vízvirágzás [Az
édesvizekben a tápanyagok (nitrogén,
foszfor, kálium stb.) feldúsulásának hatására,
vagyis az ún. eutrofizáció következtében a
cianobaktériumok és/vagy más algák
elszaporodnak és zavarossá teszik a vizet. Ez
a folyamat a vízvirágzás. Igen kedvezőtlen
folyamat, mert az elszaporodott algák
elvonhatják az oxigént a vízből és más
szervezetekre
toxikus
anyagokat
választhatnak ki.]
kwitować [1. potwierdzać otrzymanie czegoś
swoim podpisem; 2. reagować na coś, np.
uśmiechem, gestem, zdawkowym słowem]
– elismerni, nyugtázni
kwitować odbiór – nyugtázni, átvételt elismerni
kwitowanie – nyugtázás
kwiz [zob. quiz] – (ang.) quiz, kvíz, kvízjáték;
rádiós v. televíziós kérdés-felelet játék
pontozással és nyereményekkel
kwo jure; quo iure? [łac., prawn. jakim
prawem?] – (lat.) quo jure?; milyen jogon,
milyen alapon?
kwoczka – kotlóstyúkocska
kwodlibet [zob. quodlibet] – (lat.) quodlibet;
egyveleg
kwoka [1. kura w okresie wysiadywania jaj i
wodzenia piskląt; 2. pogard. o kobiecie
złośliwej, dokuczliwej i gderliwej] –
kotlóstyúk, fiastyúk; (átv.) vén tyúk, vén
spiné, szipirtyó, sárkány
kwoknąć — kwokać [1. o kurze wodzącej
kurczęta i nawołującej je: wydać głos; 2. o
cietrzewiu: wydać głos] – kotyogni;
dürögni, kárálni, kodácsolni
kworum quorum [wym. kworum] [1. liczba
członków
jakiegoś
zgromadzenia
niezbędna do prowadzenia
obrad,
prawomocności wyborów lub uchwał; 2. (z
łac. quorum [praesentia sufficit] - których
[obecność jest wystarczająca]) - minimalna
liczba
członków
zgromadzenia
(parlamentu, stowarzyszenia, związku
zawodowego), niezbędna do prowadzenia
obrad lub powzięcia wiążących decyzji np.
w przedmiocie wyborów, podjęcia
uchwały. - Przykładowo uchwalenie
ustawy przez Sejm wymaga obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów;
-
Wersja 01 01 2017.
kworum wynosi więc 230 posłów. W
przypadku komisji sejmowych kworum
wynosi
1/3
składu]
–
kvórum;
határozatképes szám
kwota [1. pewna suma pieniędzy; 2. daw. ilość,
liczba, 3. cena, ilość pieniędzy] – (lat.)
quota, kvóta; rész, összeg, fejadag; hányad,
fizetési arány; (tört.) az Osztrák-Magyar
Monarchiában a közös ügyek költségeihez a
két fél részéről való hozzájárulás aránya v.
hányada
kwota eksportowy – exportkvóta
kwota głobalna – teljes egészét átfogó összeg;
globálkvóta
kwota importowy – importkvóta
kwota odszkodowania – kártérítési összeg
kwota pieniężna – pénzösszeg
kwota podatku – adóösszeg
kwota zdeponowana – letétbe helyezett összeg
kybernesis (gr. - 1Kor 12,28) [„cybernetyka”
pochodzi od greckiego słowa, które
znajdujemy
również
w Nowym
Testamencie i które jest przedmiotem
naszych rozważań – od słowa kybernesis,
a ściślej od jego pochodnych: kybernetikos
czy kybernetes. Kybernesis to, według
„Słownika
grecko-polskiego
Nowego
Testamentu”, sterowanie i rządzenie.
Kybernetes, słowo występujące dwa razy
w Nowym Testamencie (Dz 27,11 i Ap
18,17) to sternik, a kybernetikos to
sterujący. ― Popatrzmy jak kybernesis
jest tłumaczone na język polski przez
poszczególne przekłady Pisma Świętego.
Biblia Gdańska mówi, że Bóg dał
Kościołowi rządców. Nowy Testament
z poprawionej wersji Biblii Gdańskiej
mówi z kolei o darze rządzenia. Podobnie
Biblia Tysiąclecia. Biblia Warszawsko Praska (tłumaczenie bp. K. Romaniuka)
powiada, że Bóg dał Kościołowi tych,
którzy rządzą. Biblia Warszawska, nasza
obecna Biblia, ten charyzmat nazywa
darem
kierowania.
W Nowym
Testamencie słowo kybernesis występuje
tylko raz. Znajdujemy je w 1Kor 12,28,
a więc w apostolskim spisie darów
duchowych, charyzmatów.] – (gör.)
kybernesis; kormányzat [1 Kor. 12,28: És
pedig némelyeket rendelt az Isten a
Gyülekezetben
először
apostolokul,
másodszor prófétákul, harmadszor tanítókul;
azután
csodatévő
erőket,
aztán
gyógyításoknak
ajándékait,
segítőket,
vezetőket, nyelvek nemeit.]
kyjza [ser] – [Słowniczek języka śląskiego] sajt
3085
kynologia [1. (z gr. kýon- pies, w dopełniaczu:
kynós oraz logos - słowo, nauka) - nauka o
psach; 2. nauka o psach] – kinologia;
ebismerettan
kynologiczny, -a, -e – kinológiai; ebismereti,
ebismerettani
kyriarchia (gr.) [Na temat pojecia "kyriarchia"
zob. D. McEwan, Chzrescijanstwo, feminizm
i teologia feministyczna. Przelozyl P.
Urbanski. "Pogranicza" 1996, z. 3.] – (gör.)
kyriarchia [Világiak uralma az egyházban.
Az
a
törekvés,
amely
az
egyházkormányzatban a világi elemnek
(felügylő, gondnokok) kíván túlsúlyt
biztosítani a papi elem rovására.]
Kyrie – (gör.) Kyrie; könyörgés
Kyrie eleison (gre. Κύριε ἐλέησον), (pol. Panie,
Panie, zmiłuj się nad nami; albo Panie, okaż
litość, zmiłuj się) [1. jedna z ważniejszych
formuł modlitewnych w liturgii Kościołów
chrześcijańskich. 2. Kyrie eleison (gr.
Panie zmiłuj się) jest to forma wołania
błagalnego występująca w ST (Ps. 40, 5;
40, 11, Iz. 33,2, a w zmienionej postaci
eleison me kyrie - Ps. 7, 3; 10, 14; 31, 10;
56, 2; 86, 3 - numeracja wg Septuaginty),
która w tej postaci została przejęta do
wszystkich liturgii Kościoła Rzymskiego.
W rzymskiej liturgii łacińskiej Kyrie
eleison wraz z dodanym później
wezwaniem Christe eleison jest formą
liturgiczno-muzyczną
należącą
do
Ordinarium Missae, wykonywaną po
Introicie i bezpośrednio poprzedzającą
Gloria.] – (gör.) Kyrie eleison (Uram,
irgalmazz!)
1.
Általában
nyugodt,
kiegyensúlyozott tempójú bevezető zene. Azt
is mondhatnánk, hogy ez a mise nyitánya. 2.
Története nem állapítható meg pontosan.
Ezeket
a
litániaszerű
felkiáltásokat
valószínűleg Gelasius pápa cserélte fel a
hívek könyörgésével, említve előtte mindig a
kérést is (ld. tropizált Kyrie). Nagy Szent
Gergely pápa elhagyatta a kéréseket és csak
a válaszok maradtak meg a liturgikus
használatban. A VII. században már megvan
a 3x3-as szám. Ma minimum 3x2 kötelező.
Bővíthető betétversekkel, tropusokkal. – A
Kyrie még a bűnbánati cselekmény része:
Isten oltárához az Ő irgalmát kérve lépünk,
utána sóvárogva. 3. A Kyrie az istentiszteleti
rend egy része.
Kyriotissa [jeden z ikonograficznych typów
przedstawiania Bogurodzicy, stojącej i
trzymającej przed sobą medalion z
popiersiem
Chrystusa.
Ten
typ
przedstawienia
zwany
był
także
-
Wersja 01 01 2017.
Nikopoia.] – Kyriotissa (Madonna ábrázolás
egyik fajtája)
kysz! [okrzyk, którym odpędza się kury, a także
zjawy lub duchy] – kuss! mars! mars ki!

szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty

Komunikat prasowy_Polsko-Cypryjskie Forum Inwestycyjne

Rejs statkiem po Dunaju - Biuro Turystyczne Jaworzyna

szótár 1 - Lengyelország magyarul

121913 Markslojd RHODOS