Niezbednik partycypacyjny

Transkrypt

NIEZBĘDNIK PARTYCYPACYJNY
SENIORA
WIESŁAWA BORCZYK
DANIEL JACHIMOWICZ
WOJCIECH NALEPA
NOWY SĄCZ, 2016
NIEZBĘDNIK PARTYCYPACYJNY
SENIORA
WIESŁAWA BORCZYK
DANIEL JACHIMOWICZ
WOJCIECH NALEPA
NOWY SĄCZ, 2016
OPRACOWANIE:
Wiesława Borczyk, Daniel Jachimowicz, Wojciech Nalepa
WYDAWCA:
Fundacja Europejski
Instytut Rozwoju Obywatelskiego
ADRES WYDAWCY:
ul. Jagiellońska 18, 33-300 Nowy Sącz
tel./fax (+48 18) 443 57 08
e-mail: [email protected]
www.eiro.pl
KOREKTA:
Joanna Jachimowicz
Wydanie I, Nowy Sącz 2016
skład i druk:
Drukarnia NOWODRUK s.c. tel. (+48 18) 443 56 69
ISBN 978-83-941219-1-4
NAKŁAD: 1000 sztuk
Egzemplarz bezpłatny
Publikacja dofinansowana ze środków Rządowego Programu na
rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014-2020
SPIS TREŚCI:
Wstęp..................................................................................... 5
ROZDZIAŁ I. SAMORZĄD TERYTORIALNY W POLSCE - WYBRANE
ZAGADNIENIA........................................................................... 7
1. Społeczeństwo obywatelskie ..................................................... 7
2. Samorządność - samorząd......................................................... 9
3. Struktura i zadania jednostek samorządu terytorialnego: gmina - powiat województwo.......................................................................11
4. Budżet gminy...................................................................... 21
ROZDZIAŁ II. TWORZENIE GMINNEJ RADY SENIORÓW ........................
1. Istota i funkcje gminnej rady seniorów........................................
2. Procedura utworzenia gminnej rady seniorów ...............................
3. Zasady działania gminnej rady seniorów.......................................
4. Skład gminnej rady seniorów....................................................
26
26
31
47
50
ROZDZIAŁ III. FUNKCJONOWANIE GMINNEJ RADY SENIORÓW .............. 53
1. Dokumentowanie pracy gminnej rady seniorów.............................. 53
2. Lokalna strategia polityki senioralnej ..........................................61
3. Finansowanie działalności gminnej rady seniorów . ......................... 63
PODSUMOWANIE......................................................................
BIBLIOGRAFIA.........................................................................
NETOGRAFIA..........................................................................
USTAWY................................................................................
O AUTORACH..........................................................................
66
67
68
69
70
WSTĘP
Fundacja Europejski Instytut Rozwoju Obywatelskiego podejmuje
szereg inicjatyw mających na celu aktywizowanie seniorów oraz
upowszechnianie wiedzy w zakresie partycypacji społecznej osób
starszych w życiu publicznym. W okresie kilku ostatnich lat zrealizowano
wiele działań w tym przedmiocie, a w szczególności:
• szkolenia dla osób zamierzających utworzyć gminną radę seniorów;
• szkolenia dla działających rad seniorów;
• konferencje edukacyjne;
• publikacje tematyczne;
• doradztwo i mentoring.
Szerokie wsparcie dla zainteresowanych środowisk obejmowało
indywidualną pomoc w przygotowaniu całościowej dokumentacji
związanej z procedurą powołania gminnej rady seniorów np. wniosku
o jej utworzenie z uzasadnieniem, projektu statutu oraz innej
dokumentacji merytorycznej rady seniorów.
Wykorzystując dotychczasowe doświadczenia oddajemy do Państwa
rąk publikację pn. „Niezbędnik partycypacyjny seniora”. Niniejsze
opracowanie w pierwszym rozdziale zawiera wybrane informacje
dotyczące samorządu terytorialnego. W ocenie autorów wiedza
z tego zakresu jest niezbędna każdemu członkowi gminnej rady
seniorów, który powinien umieć rozróżniać poszczególne szczeble
tej struktury administracyjnej, wiedzieć jakie są ich kompetencje
i organy, a także znać - przynajmniej w ogólnym zarysie - schemat
i kalendarz przygotowywania rocznego budżetu jednostek samorządu
terytorialnego.
W drugim rozdziale omówiono najważniejsze zagadnienia z zakresu
wdrożenia procedury zmierzającej do powstania lokalnej rady
seniorów oraz zasady organizacji i prowadzenia przez ten społeczny
5
organ merytorycznej działalności. Przedstawiono również przykładowe
zapisy statutowe wraz z komentarzami.
Rozdział trzeci natomiast obejmuje propozycje wzorów dokumentów,
które powinny być sporządzone na posiedzeniu gminnej rady seniorów,
podstawowe informacje dotyczące budowania lokalnej strategii
polityki senioralnej oraz zagadnienia dotyczące dysponowania przez
jednostki samorządu terytorialnego środkami publicznymi w kontekście
funkcjonowania tego typu organu społecznego, jakim są rady seniorów.
Wyrażamy przekonanie, że poradnik opracowany w ramach projektu
„Aktywne i skuteczne gminne rady seniorów w Polsce” okaże się
przydatny w praktyce, ułatwiając tworzenie gminnych rad seniorów
oraz ich funkcjonowanie - podkreślić jednak należy, że nie wyczerpuje
on całości tych zagadnień, które są bardzo obszerne i złożone.
Wiesława Borczyk
Daniel Jachimowicz
Wojciech Nalepa
6
ROZDZIAŁ I. SAMORZĄD TERYTORIALNY W POLSCE - WYBRANE
ZAGADNIENIA
1. Społeczeństwo obywatelskie
Społeczeństwo obywatelskie to pojęcie wieloznaczne i stosunkowo
trudne do zdefiniowania. W Wikipedii jako społeczeństwo obywatelskie
określa się społeczeństwo charakteryzujące się aktywnością i zdolnością
do samoorganizacji oraz określania i osiągania wyznaczonych celów
bez impulsu ze strony władzy państwowej. Jako podstawową cechę
społeczeństwa obywatelskiego wskazuje się posiadanie przez
jego członków świadomości potrzeb wspólnoty oraz dążenie do
ich zaspokajania, czyli zainteresowanie sprawami społeczeństwa
(społeczności) oraz poczucie odpowiedzialności za jego dobro1.
Warto zauważyć, że „zakres znaczeniowy pojęcia społeczeństwa
obywatelskiego ujmowany jest współcześnie rozszerzająco lub
zwężająco. Interpretacja rozszerzająca obejmuje zasięgiem tego
pojęcia zarówno zespół określonych idei, jak i kompleks pewnych form
samoorganizacji społecznej w celu realizacji tych idei oraz obszarów,
w których są realizowane. Interpretacja zwężająca – terminologicznie
i praktycznie bardziej uzasadniona – ogranicza zakres tego pojęcia do
systemu struktur pośredniczących, które są aktywnymi uczestnikami
sfery publicznej, bądź podejmują w tym kierunku odpowiednie
starania. Przesłanką tego ujęcia jest przekonanie o specyficznym
charakterze zewnętrznej formy aktywności organizacji społeczeństwa
obywatelskiego jako uczestników sfery publicznej, w której podmioty
te dyskutują ze sobą i z państwem o sprawach publicznych i angażują
się w publiczne działania”2.
Często przez „społeczeństwo obywatelskie” rozumie się tzw. trzeci
sektor, który został wydzielony „w efekcie podziału na prywatne
i publiczne podmioty działania oraz na prywatne i publiczne cele
działalności. Sektor pierwszy to rynek, gdzie podmioty i cele są
prywatne. Sektor drugi to administracja państwowa, gdzie podmioty
i cele są publiczne. Natomiast sektor trzeci, gdzie podmioty są
1 https://pl.wikipedia.org/wiki/Spo%C5%82ecze%C5%84stwo_obywatelskie - dostęp w dniu 28
listopada 2016 r.
2 Blicharz J., Administracja publiczna i społeczeństwo obywatelskie w państwie prawa, Prace
naukowe WPAiE Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2012, s. 15-16.
7
prywatne, a cele publiczne – to właśnie społeczeństwo obywatelskie”3.
W tym kontekście istotnym jest również termin „partycypacja
publiczna”. Partycypacja publiczna jest jednym z fundamentów, na
których wspiera się każde społeczeństwo obywatelskie. Jej istota
polega na aktywnym udziale obywateli w stanowieniu i realizacji
polityk publicznych, włączeniu się w proces powstawania dokumentów
planistycznych i podejmowania kluczowych decyzji. Biorąc pod
uwagę ramy niniejszej publikacji szczególnie istotnym zagadnieniem
są procesy partycypacyjne z udziałem osób starszych, których liczba
od wielu lat systematycznie zwiększa się - i jak wskazują prognozy
demograficzne - będzie rosnąć również w przyszłości4. Udział obywateli
w życiu społecznym rodzi różne, pożądane skutki. Jak wskazuje się w
literaturze „pytanie o opinię osób starszych (jak i każdego obywatela)
nie tylko wzmacnia poczucie własnej wartości (świadomość bycia
osobą, której warto słuchać). Udział w procesach podejmowania
decyzji bezpośrednio dotyczących danej grupy pozwala też budować
poczucie sprawczości i wpływu na zapadające decyzje. Zaproszenie
do wyrażenia swojego zdania oraz - w uzasadniony sposób - wzięcie
go lub nie pod uwagę, działają na rzecz wzmacniania kontaktu
obywateli z władzą. Nie chodzi tu oczywiście o jednorazowe sytuacje
zasięgania opinii, ale o partycypację rozumianą jako ciągły dialog
ze społecznością i wypracowanie takich mechanizmów komunikacji
i wspólnego podejmowania decyzji, które będą skutkować coraz
większą przejrzystością tego rodzaju procesów, wzrostem otwartości
i wzajemnego zaufania”5.
Istnieje wiele różnorodnych narzędzi umożliwiających stymulowanie
aktywności obywateli i ich realne angażowanie w procesy pozwalające
uzyskać im wpływ na zagadnienia/sprawy istotne dla społeczności
lokalnej. Można tu wymienić przykładowo: narzędzia komunikacji
jednostronnej (np.: komunikaty i informacje wywieszone w urzędach,
zawarte na stronach internetowych urzędów, informacje w BIP;
artykuły i ogłoszenia w prasie lokalnej; audycje w mediach – radio
3 Społeczeństwo obywatelskie i jego instytucje. Opracowania tematyczne, OT-627, Biuro Analiz I
Dokumentacji, Zespół Analiz i Opracowań Tematycznych, Kancelaria Senatu, styczeń 2014, str. 4.
4 Prognoza ludności na lata 2008–2035, Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Demograficznych, Warszawa 2009, str. 162 i nast.
5 „Jak usłyszeć głos seniora? Praktyczny przewodnik po partycypacji obywatelskiej osób starszych, Laboratorium Partycypacji Obywatelskiej”, Pracownia Badań i Innowacji Społecznych
STOCZNIA, Warszawa 2013, str. 7.
8
i telewizja), narzędzia komunikacji ze sprzężeniem zwrotnym
(np.: pozyskiwanie informacji od mieszkańców poprzez ankiety, punkty
konsultacyjne, spotkania i dyskusje, konsultacje społeczne, debaty
publiczne czy też warsztaty diagnostyczno-projektowe) oraz narzędzia
partycypacji zaangażowanej (np.: demonstracje, manifestacje
i happeningi, realizowane w celu wyrażenia opinii, protestu lub poparcia
przez określoną grupę społeczną; budżet partycypacyjny, konsultacje
instytucjonalne, fora, gminne rady seniorów, rady działalności pożytku
publicznego oraz komisje dialogu społecznego)6.
Niezwykle istotnym elementem w budowaniu społeczeństwa
obywatelskiego jest rozwój samorządności w ramach jednej
z podstawowych instytucji państwa jaką jest samorząd terytorialny.
„Samorząd terytorialny i społeczeństwo obywatelskie są instytucjami
względem siebie autonomicznymi, ale pozostającymi w sprzężeniu
zwrotnym. Nie ma dobrze funkcjonującego nowoczesnego
społeczeństwa obywatelskiego bez dobrze funkcjonującego systemu
samorządności instytucjonalnej. Nie ma też dobrze funkcjonującego
samorządu terytorialnego bez wzmocnienia go współpracą z instytucjami
społeczeństwa obywatelskiego. Nadto, samorząd terytorialny nie może
spełniać prawidłowo swych społecznych funkcji bez realizacji zasady
pomocniczości”7.
2. Samorządność - samorząd
Zgodnie z trafnym stanowskiem wyrażonym w literaturze „samorządność
– to samo-rządzenie, a więc rozwiązywanie własnych spraw przez
samych zainteresowanych, na własną odpowiedzialność”8. W tym
kontekście samorząd to instytucja, która tworzy formalnoprawne ramy
dla samorządności obywateli. Warunkiem samorządności jest istnienie
grupy osób mającej wspólne sprawy, interesy czy też problemy do
rozwiązania. Zatem uznać można również, iż samorząd to mechanizm
służący do zaspokajania potrzeb danej wspólnoty9.
6 Zob. Laurisz N., Wprowadzenie do partycypacji społecznej w Polsce w: Partycypacja społeczna w Polsce. Atlas dobrych praktyk, red. M. Ćwiklicki, M. Frączek, Fundacja GAP, Kraków 2014,
str. 33-35.
7 Społeczeństwo obywatelskie i jego instytucje. Opracowania tematyczne …, op. cit., str. 16.
8 Imiołczyk B. (red.), ABC Samorządu Terytorialnego. Poradnik Nie Tylko Dla Radnych. Wyd.
Fundacja Rozwoju
9 Imiołczyk B. (red.), ABC Samorządu Terytorialnego …, op. cit., str. 9.
9
WAŻNE
Elementami składowymi samorządu są:
• wspólnota osób będących w określonej sytuacji, zamieszkujących
określony obszar;
• władze wybrane przez daną wspólnotę;
• majątek należący do tej wspólnoty;
• urzędy, przedsiębiorstwa i różne instytucje powoływane przez
wspólnotę;
• różne narzędzia, w tym instrumenty prawne, służące realizacji
wspólnych celów10.
Wśród wielości samorządów można wyróżnić samorząd pracowniczy,
samorząd zawodowy oraz najważniejszy, z uwagi na przedmiot
niniejszej publikacji, samorząd terytorialny.
Samorząd terytorialny jest jedną z najważniejszych instytucji
prawno-ustrojowych
współczesnych
demokratycznych
państw.
Zgodnie z Europejską Kartą Samorządu Lokalnego „przez samorząd
lokalny rozumie się prawo i rzeczywistą zdolność wspólnot lokalnych
(obywateli) do regulowania i zarządzania, w ramach prawa, na ich
własną odpowiedzialność i na rzecz ich ludności, istotną częścią spraw
publicznych. To prawo jest pełnione przez rady lub zgromadzenia
złożone z członków, wybranych w głosowaniu wolnym, tajnym, równym,
bezpośrednim i powszechnym […]”11.
W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej ustawodawca stwierdza, że
„ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego
stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. Samorząd terytorialny
uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu
w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje
w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność”12.
Stosownie do art. 15 Konstytucji13 ustrój terytorialny Rzeczypospolitej
Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej. Podział
11 Art. 3 Europejskiej Karta Samorządu Terytorialnego, konwencja międzynarodowa sporządzona
w Strasburgu dnia 15 października 1985 r., Dz.U. 1994 nr 124 poz. 607.
12 Art. 16 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalonej przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjętej przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16
lipca 1997 r., Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483.
13 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, op. cit.
10
terytorialny powinien uwzględniać więzi społeczne, gospodarcze lub
kulturowe i zapewniać jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania
zadań publicznych.
Cechą samorządu terytorialnego jest jego samodzielność - zgodnie z art.
2 ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym samodzielność gminy podlega
ochronie sądowej14. Na samodzielność samorządu terytorialnego wpływ
mają w szczególności takie elementy jak:
• przyznanie osobowości prawnej;
• przyznanie prawa własności i możliwości dysponowania majątkiem
samorządowym;
• przyznanie prawa uchwalania własnego budżetu, wieloletniej
prognozy finansowej i dysponowania swymi środkami finansowymi
w ramach w/w budżetu i prognozy oraz w oparciu o obowiązujące
przepisy dotyczące wydatkowania środków publicznych;
• przyznanie uprawnienia do zaciągania zobowiązań w granicach
ustalonych przez właściwe przepisy;
• możliwość tworzenia własnej administracji oraz prawo do ustalania
zasad organizacji urzędu15.
3. Struktura i zadania jednostek samorządu terytorialnego: gmina powiat - województwo
W Polsce od 1 stycznia 1999 roku obowiązuje trójszczeblowa struktura
samorządu terytorialnego, tj.: samorząd gminny, powiatowy oraz
wojewódzki16.
WARTO WIEDZIEĆ
Według stanu na dzień 1 stycznia 2016 r. w Polsce jest 16 województw,
314 powiatów, 66 miast na prawach powiatu oraz 2 478 gmin17.
14 Analogiczne zapisy znajdują się w stosunku do powiatu: w art. 2 ust. 3 ustawy o samorządzie powiatowym, natomiast w stosunku do województwa: w art. 6 ust. 3 ustawy o samorządzie
województwa.
16 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95; ustawa z dnia
5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, Dz.U. 1998 nr 91 poz. 578; ustawa z dnia 5 czerwca
1998 r. o samorządzie województwa, Dz.U. 1998 nr 91 poz. 576.
17 Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2016 r, Główny Urząd Statystyczny,
Warszawa 2016, str. 10.
11
Poszczególne jednostki samorządu terytorialnego (gmina, powiat,
województwo) działają niezależnie18 - nie ma pomiędzy nimi stosunku
podległości/nadrzędności19. Jednak aby efektywnie realizować
określone cele związane z samorządnością, konieczna jest współpraca
i wzajemne uzupełnianie się w podejmowanych przez te jednostki
działaniach.
WARTO WIEDZIEĆ
Zakres działania samorządu województwa nie narusza samodzielności
powiatu i gminy, a jego organy nie stanowią wobec powiatu i gminy
organów nadzoru lub kontroli oraz nie są organami wyższego stopnia
w postępowaniu administracyjnym20.
Poniżej omówione zostaną pokrótce kwestie dotyczące organizacji
i zakresu działania poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego
ze szczególnym uwzględnieniem gminy, jako tej jednostki, w ramach
której mogą funkcjonować gminne rady seniorów.
a) Gmina
Gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego w Polsce21
i wykonuje wszystkie te zadania, które nie są zastrzeżone dla innych
jednostek samorządu terytorialnego. W skład gminy wchodzi ogół
mieszkańców z danego terytorium, którzy poprzez fakt zamieszkiwania
na danym obszarze tworzą tzw. wspólnotę samorządową.
Zadania gminy podzielone zostały na tzw. zadania własne i zadania
zlecone. Ustawodawca posługuje się klauzulą generalną stanowiąc,
iż zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań
własnych gminy22. Zadania własne obejmują w szczególności sprawy:
• ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony
środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej;
18 Art. 2 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym stanowi, że gmina wykonuje zadania publiczne
w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Analogiczne - odpowiednie zapisy znajdują się
w ustawie o samorządzie powiatowym (art. 2 ust.1) i ustawie o samorządzie województwa (art.
6 ust. pkt 1).
19 Art. 165 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej stanowi, że samodzielność jednostek
samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej.
20 Zob. art. 4 ustawy o samorządzie województwa.
21 Art. 164 ust. 1Konstytucji Rzeczypospolitej stanowi: Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina.
22 Zob. art. 7 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym.
12
• gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu
drogowego;
• lokalnego transportu zbiorowego;
• ochrony zdrowia;
• pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych;
• gminnego budownictwa mieszkaniowego;
• edukacji publicznej;
• kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz
ochrony zabytków i opieki nad zabytkami;
• kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych
i urządzeń sportowych;
• zieleni gminnej i zadrzewień;
• porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony
przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia
i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego;
• wspierania i upowszechniania idei samorządowej, w tym tworzenia
warunków do działania i rozwoju jednostek pomocniczych
i wdrażania programów pobudzania aktywności obywatelskiej;
• współpracy i działalności na rzecz organizacji pozarządowych oraz
podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia
2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie;
• współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych
państw.
WAŻNE
Przedstawiony powyżej katalog zadań jest przykładowy i nie ma
charakteru zamkniętego – wskazano w nim tylko te problemy,
które wydają się szczególnie ważne z punktu widzenia działalności
gminnej rady seniorów. Rada seniorów może podejmować działania
i wypowiadać się we wszystkich sprawach, które są w kompetencji
gminy23.
23 Zob. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 24 czerwca 2015r.,
sygn. akt: IV SA/Gl 893/14, Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych - dostęp 1 grudnia
2016 r.
13
Do zadań zleconych gminy należy np.: prowadzenie akt stanu
cywilnego, prowadzenie ewidencji ludności, wystawianie dowodów
osobistych, prowadzenie ewidencji działalności gospodarczej. Zlecenia
zadań następują na mocy odrębnych ustaw lub porozumień np. z innymi
jednostkami samorządu terytorialnego.
W każdej gminie funkcjonuje organ wykonawczy i uchwałodawczy.
Organem wykonawczym jest wójt/burmistrz/prezydent miasta.
WARTO WIEDZIEĆ
Wójt jest organem wykonawczym w gminie wiejskiej. Burmistrz jest
organem wykonawczym w gminie, w której siedziba władz znajduje
się w mieście położonym na terytorium tej gminy. W miastach powyżej
100 000 mieszkańców organem wykonawczym jest prezydent miasta
- dotyczy to również miast, w których do dnia wejścia w życie ustawy
o samorządzie gminnym prezydent miasta był organem wykonawczo
- zarządzającym.
Wójt wykonuje uchwały rady gminy oraz zadania określone stosownymi
przepisami prawa - do jego zadań należy w szczególności:
• przygotowywanie projektów uchwał rady gminy;
• opracowywanie programów rozwoju w trybie określonym
w przepisach o zasadach prowadzenia polityki rozwoju;
• określanie sposobu wykonywania uchwał;
• gospodarowanie mieniem komunalnym;
• wykonywanie budżetu;
• zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek
organizacyjnych.
Wójt kieruje również bieżącymi sprawami gminy oraz reprezentuje ją
na zewnątrz. W realizacji zadań własnych gminy organ ten podlega
radzie gminy. Wójt wykonuje swoje zadania przy pomocy urzędu gminy.
Organizację i zasady funkcjonowania urzędu gminy określa regulamin
organizacyjny, nadany przez wójta w drodze zarządzenia.
Rada gminy jest organem uchwałodawczym i kontrolnym - wybierana
jest w wyborach bezpośrednich. Rada gminy obraduje na sesjach, na
których podejmuje uchwały.
14
Do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające
w zakresie działania gminy, o ile przepisy szczególne nie stanowią
w tym zakresie inaczej. Do wyłącznej właściwości rady gminy należy
m.in24:
• uchwalanie statutu gminy;
• uchwalanie budżetu gminy, rozpatrywanie sprawozdania
z wykonania budżetu oraz podejmowanie uchwały w sprawie
udzielenia lub nieudzielenia absolutorium z tego tytułu;
• uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego;
• uchwalanie programów gospodarczych;
• podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy,
przekraczających zakres zwykłego zarządu;
• podejmowanie uchwał w sprawach współpracy ze społecznościami
lokalnymi i regionalnymi innych państw oraz przystępowania
do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych
i regionalnych;
• stanowienie w innych sprawach zastrzeżonych ustawami do
kompetencji rady gminy (np. tworzenie gminnej rady seniorów
i nadawanie jej statutu).
Rada gminy kontroluje działalność wójta, gminnych jednostek
organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych gminy i w tym celu
powołuje komisję rewizyjną.
W tym miejscu warto również wspomnieć o możliwości tworzenia przez
radę gminy stałych i doraźnych komisji do określonych zadań. Jak
pokazuje praktyka samorządowa, rady gminy tworzą takie ciała, jako
merytoryczne zespoły zajmujące się określoną tematyką i ułatwiające
działalność organu uchwałodawczego jako całości. Jedyną komisją
obowiązkową jest komisja rewizyjna - zasady i tryb jej działania musi
określać statut gminy.
PRZYKŁAD
W Gminie Stary Sącz powołano następujące komisje stałe:
• Komisję Rewizyjną;
24 Katalog znajduje się w art. 18 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym.
15
•
•
•
•
•
Komisję Budżetu i Rozwoju Gospodarczego;
Komisję Ochrony Środowiska, Budownictwa i Rolnictwa;
Komisję Edukacji, Kultury, Sportu i Turystyki;
Komisję Zdrowia, Opieki Społecznej;
Komisję Statutową, Inwentaryzacji, Ładu i Bezpieczeństwa
Publicznego25.
Komisje rady gminy to ważne ciała, również w kontekście działalności
gminnej rady seniorów - podczas ich prac często przesądzane są kwestie
będące przedmiotem zainteresowania danej rady seniorów. Innymi
słowy pozytywna rekomendacja uzyskana od komisji merytorycznej
dla inicjatyw zgłaszanych przez gminną radę seniorów wielokrotnie
zwiększa szanse na ich realizację przez gminę. Warto zadbać zatem,
by rada seniorów otrzymywała zaproszenia na posiedzenia komisji,
a jej członkowie brali w nich aktywny udział.
b) Powiat
Powiat jest jednostką samorządową, która zgodnie z przepisami
wykonuje zadania publiczne o charakterze ponadgminnym. Powiat,
co do zasady, obejmuje co najmniej dwie gminy26. Do zadań powiatu
należą sprawy:
• edukacji publicznej;
• promocji i ochrony zdrowia;
• pomocy społecznej;
• wspierania osób niepełnosprawnych;
• transportu zbiorowego i dróg publicznych;
• kultury fizycznej i turystyki;
• porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli;
• ochrony praw konsumenta;
• współpracy i działalności na rzecz organizacji pozarządowych oraz
podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia
2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie27.
25 Zob. § 19 ust. 2 Statutu Gminy Stary Sącz, http://bip.stary.sacz.pl/pl/1310/1/statut-gminy-stary-sacz.html - dostęp w dniu 1 grudnia 2016 r.
26 Pewnym wyjątkiem w tym przedmiocie są tzw. miasta na prawach powiatu, które zgodnie
z art. 91 ustawy o samorządzie powiatowym są gminami wykonującymi zadania powiatu.
27 Przykładowy katalog - zob. art. 4 ustawy o samorządzie powiatowym.
16
W każdym powiecie - podobnie jak w pozostałych jednostkach samorządu
terytorialnego - funkcjonuje organ wykonawczy i uchwałodawczy.
Organem wykonawczym powiatu jest zarząd powiatu (3 - 5 osób).
W skład zarządu powiatu wchodzą starosta jako jego przewodniczący,
wicestarosta i pozostali członkowie.
WAŻNE
Zarząd powiatu - inaczej niż w przypadku wójta, który jest wybierany
w wyborach bezpośrednich - wybierany jest przez radę powiatu.
Zarząd powiatu wykonuje uchwały rady powiatu i zadania powiatu
określone właściwymi przepisami. Do zadań tego organu należy
w szczególności:
• przygotowywanie projektów uchwał rady;
• wykonywanie uchwał rady;
• opracowywanie programów rozwoju w trybie określonym
w przepisach o zasadach prowadzenia polityki rozwoju;
• gospodarowanie mieniem powiatu;
• wykonywanie budżetu powiatu;
• zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych
powiatu;
• uchwalanie regulaminu organizacyjnego starostwa powiatowego.
Zarząd wykonuje zadania powiatu przy pomocy starostwa powiatowego
oraz jednostek organizacyjnych powiatu, w tym powiatowego urzędu
pracy.
Rada powiatu, podobnie jak rada gminy, jest organem uchwałodawczym
i kontrolnym. Ciało to wybierane jest w wyborach bezpośrednich.
Jej organizacja w znacznym stopniu przypomina organizację rady
gminy. Podobnie jak w radzie gminy przedstawia się również zakres
jej kompetencji28.
c) Województwo
Województwo
samorządowe
jest
jednostką
administracyjną
o charakterze regionalnym - najwyższym szczeblem samorządu
28 Zob. art. 12 i nast. ustawy o samorządzie powiatowym.
17
lokalnego w Polsce. W odróżnieniu od gminy i powiatu, województwo
świadczy usługi publiczne w ograniczonym zakresie. Jego podstawowym
zadaniem jest prowadzenie działań na rzecz rozwoju regionalnego29.
Do zadań samorządu województwa należy:
• określenie strategii rozwoju województwa uwzględniającej
w szczególności takie cele jak: pielęgnowanie polskości oraz rozwój
i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej
mieszkańców, a także pielęgnowanie i rozwijanie tożsamości
lokalnej; pobudzanie aktywności gospodarczej; podnoszenie poziomu
konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa;
zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy
uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń czy też kształtowanie
i utrzymanie ładu przestrzennego;
• tworzenie warunków rozwoju gospodarczego;
• utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej
o znaczeniu wojewódzkim;
• pozyskiwanie i łączenie środków finansowych: publicznych
i prywatnych, w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności
publicznej;
• wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu
wykształcenia obywateli;
• wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki
i gospodarki, popieranie postępu technologicznego oraz innowacji;
• wspieranie rozwoju kultury oraz sprawowanie opieki nad
dziedzictwem kulturowym i jego racjonalne wykorzystywanie;
• promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa;
• wspieranie i prowadzenie działań na rzecz integracji społecznej
i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu.
Organem wykonawczym województwa jest zarząd województwa
(składający się z 5 osób). W skład zarządu województwa wchodzi
marszałek województwa jako jego przewodniczący, wicemarszałek lub
2 wicemarszałków i członkowie. Zarząd wybierany jest przez sejmik
województwa. Zarząd wykonuje zadania należące do samorządu
województwa, niezastrzeżone na rzecz sejmiku województwa
i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Do zadań
18
zarządu województwa należy w szczególności:
• wykonywanie uchwał sejmiku województwa;
• gospodarowanie mieniem województwa;
• przygotowywanie projektu i wykonywanie budżetu województwa;
• przygotowywanie projektów strategii rozwoju województwa
i innych strategii rozwoju, planu zagospodarowania przestrzennego,
regionalnych programów operacyjnych, programów służących
realizacji umowy partnerstwa w zakresie polityki spójności oraz ich
wykonywanie;
• organizowanie współpracy ze strukturami samorządu regionalnego
w innych krajach i z międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi;
• kierowanie, koordynowanie i kontrolowanie działalności wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych, w tym zatrudnianie i zwalnianie kierowników wojewódzkich samorządowych
jednostek organizacyjnych30.
Organem stanowiącym i kontrolnym województwa jest sejmik
województwa. Jego organizacja jest bardzo podobna do organizacji
rady powiatu. Do wyłącznej właściwości sejmiku województwa należą
m.in.:
• uchwalenie statutu województwa i innych aktów prawa miejscowego;
• uchwalanie strategii rozwoju województwa;
• uchwalanie budżetu województwa;
• określanie
zasad
udzielania
dotacji
przedmiotowych
i podmiotowych z budżetu województwa;
• podejmowanie uchwał w sprawie powierzenia zadań samorządu
województwa innym jednostkom samorządu terytorialnego;
• wybór i odwołanie zarządu województwa31.
Warto podkreślić, iż od wejścia Polski do Unii Europejskiej województwa
(regiony) odgrywają coraz większą rolę w dystrybuowaniu środków
z funduszy europejskich. Obecnie w kraju realizowanych jest łącznie
16 programów regionalnych, na finasowanie których przeznaczono
ponad 31 mld euro32. Można zatem stwierdzić, że województwo
samorządowe to „motor napędowy” rozwoju regionalnego - od decyzji
32 www.funduszeeuropejskie.gov.pl.
19
podejmowanych przez władze „wojewódzkie” w dużym stopniu zależy
tempo i jakość rozwoju społeczno-gospodarczego na szczeblu lokalnym.
WARTO PAMIĘTAĆ
Na poziomie regionalnym obok marszałka województwa funkcjonuje
również wojewoda. Tych dwóch funkcji nie należy mylić. Marszałek
województwa organizuje pracę zarządu województwa (jest jego
przewodniczącym) i urzędu marszałkowskiego, kieruje bieżącymi
sprawami województwa oraz reprezentuje województwo na zewnątrz
- jest elementem samorządu terytorialnego. Wojewoda natomiast
jest:
• przedstawicielem Rady Ministrów w województwie;
• zwierzchnikiem
rządowej
administracji
zespolonej
w województwie;
• organem rządowej administracji zespolonej w województwie;
• organem nadzoru nad działalnością jednostek samorządu
terytorialnego i ich związków pod względem legalności;
• organem administracji rządowej w województwie, do którego
właściwości należą wszystkie sprawy z zakresu administracji
rządowej w województwie niezastrzeżone w odrębnych ustawach
do właściwości innych organów tej administracji;
• reprezentantem Skarbu Państwa, w zakresie i na zasadach
określonych w odrębnych ustawach;
• organem wyższego stopnia w rozumieniu ustawy z dnia 14 czerwca
1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego.
Wojewoda kontroluje pod względem legalności, gospodarności
i rzetelności wykonywanie przez organy samorządu terytorialnego
zadań z zakresu administracji rządowej, realizowanych przez nie
na podstawie ustawy lub porozumienia z organami administracji
rządowej33. Wojewoda wykonuje zadania przy pomocy urzędu
wojewódzkiego.
33 Status wojewodów reguluje ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji
rządowej w województwie, Dz.U. 2009 nr 31 poz. 206.
20
4. Budżet gminy
Znajomość procedury tworzenia budżetu gminy34 jest niezwykle
istotna z punktu widzenia organizacji pozarządowych oraz różnego
rodzaju ciał konsultacyjno - doradczych (w tym gminnej rady seniorów)
działających w danej gminie. Od tego bowiem, czy dany podmiot/organ
potrafi się odnaleźć w tym procesie - tzn. czy we właściwym czasie
złoży odpowiedni wniosek o zarezerwowanie środków na realizację
określonej inicjatywy w uchwale budżetowej na rok następny - zależy
często czy określony pomysł ma szansę na realizację i finansowanie.
Budżet gminy jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz
przychodów i rozchodów tej jednostki. Jest on uchwalany na rok
budżetowy, który jest zrównywany z rokiem kalendarzowym. Podstawą
gospodarki finansowej gminy w danym roku budżetowym jest uchwała
budżetowa35.
Tworzenie budżetu to długotrwała i skomplikowana procedura, określona
przez ustawę z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, która
stanowi podstawowy akt prawny regulujący proces budżetowania.
Przepisy nakładają na radę gminy obowiązek podjęcia uchwały
w sprawie trybu prac nad projektem uchwały budżetowej.
Metodyka budżetowania obejmuje następujące etapy:
a)Etap 1 - przygotowanie projektu budżetu;
b)Etap 2 - przedłożenie projektu budżetu radzie gminy i regionalnej
izbie obrachunkowej;
c) Etap 3 - prace nad projektem budżetu w komisjach merytorycznych;
d)Etap 4 - podjęcie uchwały budżetowej przez radę gminy;
e)Etap 5 - wykonanie budżetu;
f) Etap 6 - sprawozdanie z wykonania budżetu.
a) Etap 1- przygotowanie projektu budżetu
Za przygotowanie projektu budżetu odpowiedzialny jest wójt,
burmistrz, prezydent miasta. Jest to wyłączna kompetencja tego
organu - nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby prowadzone były w tym
34 Analogiczne zasady dotyczą procesu budżetowania w powiecie i województwie.
35 Zob. art. 211 i nast. ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. 2009
nr 157 poz. 1240).
21
zakresie konsultacje z mieszkańcami, organizacjami pozarządowymi
czy też innymi podmiotami. Etap pierwszy rozpoczyna się właściwe
w połowie roku poprzedzającego rok, na który projekt budżetu jest
przygotowywany. W tym okresie poszczególne wydziały, komórki
wewnętrzne czy też jednostki organizacyjne przygotowują swoje
propozycje budżetowe i przekazują wójtowi do analizy i zebrania
w całość (czyli w projekt budżetu).
WAŻNE
Z punktu widzenia gminnej rady seniorów (innych ciał tego typu,
organizacji pozarządowych) ten etap jest bardzo istotny - przekonanie
dyrektorów wydziałów (jednostek organizacyjnych) do zasadności
zgłaszanych inicjatyw zwiększa szanse, że znajdą się one w planie
budżetowym na rok następny danego wydziału/jednostki, który
następnie przekazywany jest wójtowi. Dlatego warto zapamiętać, że
różnego rodzaju pomysły/inicjatywy z którymi wiąże się wydatkowanie
gminnych środków finansowych, powinny być zgłaszane już ok. połowy
roku - nie warto z tym czekać na ostatnią chwilę.
b) Etap 2 - przedłożenie projektu budżetu radzie gminy i regionalnej
izbie obrachunkowej
Wójt gminy zobowiązany jest do przedłożenia - do 15 listopada roku
poprzedzającego rok budżetowy - radzie gminy oraz regionalnej
izbie obrachunkowej projektu uchwały budżetowej. Regionalna
izba obrachunkowa opiniuje przedstawiony jej projekt, natomiast
przewodniczący rady gminy przekazuje go radnym do dalszej analizy
w szczególności podczas obrad komisji merytorycznych.
c) Etap 3 - prace nad projektem budżetu w komisjach merytorycznych
Na tym etapie projektem budżetu zajmują się radni gminni w trakcie
posiedzeń komisji merytorycznych. W wyniku prac komisji zazwyczaj
dochodzi do pewnych przetasowań budżetowych - komisje bowiem po
przeprowadzonej analizie rekomendują wykreślenie lub wprowadzanie
nowych pozycji. Jeśli gminna rada seniorów wnioskuje o realizację
określonych działań, to na tym etapie - na skutek aktywności w/w
komisji - możliwe jest ich wprowadzenie do budżetu, dlatego warto
22
rekomendować udział członków rady seniorów w pracach tych ciał
i przedstawianie argumentów na poparcie zgłaszanych postulatów.
d) Etap 4 - podjęcie uchwały budżetowej przez radę gminy
Po analizie dokonanej przez radę gminy (i jej komisje merytoryczne)
powinna zostać podjęta uchwała w przedmiocie przyjęcia budżetu
na kolejny rok budżetowy. Uchwała ta powinna zostać podjęta do 31
grudnia roku poprzedzającego rok, na który budżet jest uchwalany.
PRZYKŁAD
Uchwała budżetowa na rok 2017 powinna zostać podjęta przez radę
gminy do dnia 31 grudnia 2016 r.
W/w termin może w szczególnych wypadkach zostać przedłużony
do dnia 31 stycznia roku budżetowego - w takim przypadku do czasu
podjęcia uchwały budżetowej, jednak nie później niż do dnia 31
stycznia roku budżetowego, podstawą gospodarki finansowej gminy
jest projekt uchwały budżetowej przedstawiony radzie gminy (w etapie
2.). Uchwałę budżetową rada przyjmuje w głosowaniu jawnym zwykłą
większością głosów w obecności co najmniej połowy jej ustawowego
składu (kworum). Bez zgody wójta organ stanowiący gminy nie może
wprowadzić w projekcie uchwały budżetowej zmian powodujących
zmniejszenie dochodów lub zwiększenie wydatków przy jednoczesnym
zwiększeniu deficytu budżetu gminy.
e) Etap 5 - wykonanie budżetu
Ta faza obejmuje całość działań mających na celu realizację
uchwalonego budżetu. W trakcie roku budżetowego uchwała budżetowa
może być zmieniana.
WARTO WIEDZIEĆ
Z analizy porządków obrad posiedzeń poszczególnych rad gmin
wynika, iż uchwała o zmianie uchwały budżetowej jest podejmowana
niemal na każdym posiedzeniu (sesji) tego organu36.
36 Zob. protokoły z posiedzeń Rady Gminy w Podegrodziu z roku 2015, http://bip.podegrodzie.
pl/pl/59794/0/2015-rok.html - dostęp 1 grudnia 2016 r.
23
Wójt posiada uprawnienie do składania propozycji zmian w budżecie.
Rada gminy może zaakceptować lub odrzucić propozycje zmian
zaproponowanych przez organ wykonawczy.
W tym miejscu warto podkreślić, iż wydatkowanie środków publicznych może następować wyłącznie na podstawie i w granicach
uchwały budżetowej. Kwestie te regulowane są przez wiele przepisów
prawa powszechnie obowiązującego od Konstytucji Rzeczypospolitej
poprzez ustawy i rozporządzenia. Biorąc jednak pod uwagę cel niniejszej
publikacji należy podkreślić szczególne znaczenie ustawy z dnia
24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego
i o wolontariacie37 Przesądzono w niej bowiem kwestie związane
z dystrybuowaniem środków publicznych do organizacji pozarządowych
ustalając, że jest to możliwe w trybie konkursowym (zasada) lub
pozakonkursowym (wyjątek). W trybie konkursowym powołana w tym
celu komisja konkursowa, w oparciu o obiektywne kryteria, wybiera
spośród zgłoszonych ofert na realizację zadnia publicznego najlepsze
projekty, które otrzymują dofinasowanie. Tryb pozakonkursowy nazywany również trybem „małych grantów” - to procedura, w ramach
której organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego (np.
wójt) uznając celowość realizacji danego projektu może przyznać
dofinansowanie z pominięciem otwartego konkursu ofert. Stosownie
do art. 19a ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie
dotacja przyznawana w tym trybie obwarowana jest jednak pewnymi
obostrzeniami:
• zadanie ma mieć charakter lokalny lub regionalny;
• wysokość jednorazowej dotacji nie może przekroczyć 10 tys.
złotych;
• zadanie nie może trwać dłużej niż 90 dni;
• w jednym roku kalendarzowym ta sama organizacja może dostać
w tym trybie nie więcej niż 20 tys. złotych;
• z całej puli planowanej na dotacje przez dany urząd w danym roku
budżetowym na „małe granty” może być przeznaczone maksymalnie
20% tych środków.
f) Etap 6 - sprawozdanie z wykonania budżetu
Wójt przekazuje sprawozdanie finansowe radzie gminy w terminie do
37 Dz.U. 2003 nr 96 poz. 873.
24
dnia 31 maja roku następującego po danym roku budżetowym. Następnie
komisja rewizyjna rady gminy przedstawia organowi stanowiącemu
gminy, w terminie do dnia 15 czerwca wniosek w sprawie absolutorium
dla wójta. W dalszej kolejności rada gminy rozpatruje i zatwierdza
sprawozdanie finansowe wraz ze sprawozdaniem z wykonania budżetu,
w terminie do dnia 30 czerwca roku następującego po roku budżetowym.
WAŻNE
Powyżej przedstawiono tylko wybrane zagadnienia dotyczące
procedury budżetowej w gminie. Autorzy starali się wybrać te, które
mogą być najbardziej przydatne z punktu widzenia działalności
gminnej rady seniorów. Bardziej szczegółowa analiza problematyki
dotyczącej tworzenia, wykonania i rozliczenia budżetu jednostki
samorządu terytorialnego znacząco wykracza poza ramy niniejszej
publikacji.
25
ROZDZIAŁ II. TWORZENIE GMINNEJ RADY SENIORÓW
1. Istota i funkcje gminnej rady seniorów
1.1. Istota gminnych rad seniorów
Nowelizacja ustawy o samorządzie gminnym z dnia 11 października
2013 r.38 wprowadziła możliwość tworzenia w gminach tzw. gminnych
rad seniorów. Stosownie do wprowadzonego uregulowania, rada gminy
z własnej inicjatywy lub na wniosek zainteresowanych środowisk,
może utworzyć gminną radę seniorów jako ciało o charakterze
konsultacyjnym, doradczym i inicjatywnym. W jej skład mogą
wchodzić przedstawiciele osób starszych oraz przedstawiciele lokalnych
podmiotów działających na rzecz osób starszych w tym uniwersytetów
trzeciego wieku. Rada gminy może również, w statucie jednostki
pomocniczej, upoważnić ją do utworzenia rady seniorów jednostki
pomocniczej (np. dzielnicy).
PODSTAWA PRAWNA
Art. 5c ustawy o samorządzie gminnym:
1.Gmina sprzyja solidarności międzypokoleniowej oraz tworzy
warunki do pobudzania aktywności obywatelskiej osób starszych
w społeczności lokalnej.
2.Rada gminy, z własnej inicjatywy lub na wniosek zainteresowanych
środowisk, może utworzyć gminną radę seniorów.
3.Gminna rada seniorów ma charakter konsultacyjny, doradczy
i inicjatywny.
4.Gminna rada seniorów składa się z przedstawicieli osób starszych oraz
przedstawicieli podmiotów działających na rzecz osób starszych,
w szczególności przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz
podmiotów prowadzących uniwersytety trzeciego wieku.
5.Rada gminy, powołując gminną radę seniorów, nadaje jej statut
określający tryb wyboru jej członków i zasady działania, dążąc do
wykorzystania potencjału działających organizacji osób starszych
oraz podmiotów działających na rzecz osób starszych, a także
zapewnienia sprawnego sposobu wyboru członków gminnej rady
seniorów.
38 Ustawa z dnia 11 października 2013 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym; Dz.U. 2013
poz. 1318.
26
6.Rada gminy może, w statucie jednostki pomocniczej, upoważnić ją
do utworzenia rady seniorów jednostki pomocniczej. Przepisy ust.
3-5 stosuje się odpowiednio.
W kontekście powołanej wyżej nowelizacji warto zaznaczyć, iż gminne
rady seniorów nie są nowym tworem - są one obecne w przestrzeni
publicznej już od kilku lat. Ciała tego typu powstawały, gdy w przepisach
brak było jeszcze wyraźnych regulacji w tym zakresie. Trudno tu
o precyzyjne wyliczenia, ale jak wynika z badania przeprowadzanego
w ramach projektu „Zoom na Rady Seniorów”, w Polsce przed
wprowadzeniem art. 5c do ustawy o samorządzie gminnym działało ok.
50 rad seniorów39. Najczęściej rady seniorów tworzone były przez organy
wykonawcze gminy w oparciu o wydane przez ten organ zarządzenia
i składały się z przedstawicieli lokalnych władz samorządowych oraz
organizacji pozarządowych działających na rzecz seniorów na danym
terenie. Należy podkreślić, iż ustawowe uregulowanie zagadnienia
powstawania rad seniorów znacząco zdynamizowało proces ich
powstawania40.
Problematyka istoty (statusu) gminnej rady seniorów jest kwestią
trudną, przede wszystkim z uwagi na stosunkowo „oszczędną”
regulację ustawową w tym zakresie. Niewątpliwie duże znaczenie
mają tu konkretne zapisy statutów poszczególnych rad seniorów.
Generalnie należy jednak przyjąć, iż rada seniorów jest elementem
struktur samorządowych, dlatego finasowanie jej podstawowej
działalności powinno być częścią budżetu gminy - finansowanie rady
seniorów powinno następować w oparciu o jasno ustalone przez
władze samorządowe zasady41. Z drugiej strony radę seniorów powinno
się również traktować jako partnera samorządu terytorialnego i w zależności od tego, jaką pozycję ten partner społeczny sobie
wypracuje, taki będzie jego realny wpływ na konkretne decyzje
organów gminy.
39 „ZOOM na Rady Seniorów” to ogólnopolskie badanie rad seniorów z całej Polski oraz
projekt współpracy z partnerstwami rad seniorów i samorządów gminnych realizowane przez
Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę” we współpracy z Pracownią Badań i Innowacji Społecznych
„Stocznia” oraz Fundacją na rzecz wspólnot lokalnych „Na miejscu” (więcej na stronie www.
zoomnaradyseniorow.pl).
40 Według szacunków Ogólnopolskiej Federacji Stowarzyszeń Uniwersytetów Trzeciego Wieku
w Polsce obecnie funkcjonuje (lub jest w trakcie tworzenia) ok. 300 gminnych rad seniorów.
41 Wydaje się zasadne, by kwestie finasowania były zapisane w statucie rady seniorów.
27
DOBRA PRAKTYKA
W art. 10 Statutu Miasta Tarnobrzeg (Rozdział II. Zakres działania
i zadania miasta) zamieszczono następujące regulacje:
1.W mieście działa Rada Seniorów.
2.Zasady działania Rady Seniorów określa jej statut uchwalony przez
Radę.
3.Rada i jej organy rozpatrują opinie, postulaty i wnioski Rady
Seniorów dotyczące problemów społeczno-gospodarczych Miasta
oraz projektów uchwał.
4.Rada Seniorów może występować z inicjatywą uchwałodawczą
kierując stosowne projekty uchwał poprzez podmioty wymienione
w § 34 Statutu.
5.Do stałej współpracy z Radą Seniorów Przewodniczący Rady Miasta
wyznacza właściwą rzeczowo Komisję.
6.Obsługę techniczną Rady Seniorów i środki na jej funkcjonowanie
zapewnia Biuro Rady Miasta.
1.2. Funkcje gminnej rady seniorów
W przepisie art. 5c ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym wskazano
trzy funkcje gminnej rady seniorów, tj.: konsultacyjną, doradczą oraz
inicjatywną. Ustawodawca nie definiuje tych funkcji, pozostawiając
wypełnienie treścią tych zapisów statutom regulującym zasady
funkcjonowania gminnych rad seniorów, a także swoistej praktyce,
która w każdej gminie może być odmienna i jest uzależniona od wielu
czynników (np. liczby organizacji w danej gminie i ich aktywności; osób,
które zostały wybrane do rady seniorów; otwartości na współpracę
z radą seniorów ze strony samorządu lokalnego).
Funkcja konsultacyjna jest związana z pozycją gminnej rady seniorów
jako merytorycznego partnera gminy wyrażającego opinie/stanowiska
w sprawach przedkładanych jej przez władze samorządowe. Wskazać
tu można konsultacje projektów aktów prawa miejscowego (uchwał),
lokalnych planów, strategii i programów bezpośrednio lub pośrednio
dotyczących seniorów. Z definicji pojęcia „konsultacja” wynika, iż
stanowisko podmiotu udzielającego konsultacji w danej sprawie nie
jest wiążące - ostateczna decyzja zawsze należeć będzie do właściwych
28
organów gminy. Uzupełniniem tej funkcji jest funkcja doradcza - jej
istotą jest formułowanie przez radę seniorów propozycji własnych
rozwiązań bądź korekt/uzupełnień w sprawach przedkładanych jej
przez właściwe organy/jednostki gminy. Funkcja inicjatywna, to
z kolei możliwość inspirowania lokalnych władz do podjęcia nowych,
konkretnych działań mających na celu podniesienie jakości życia
mieszkańców.
1.3. Zadania gminnej rady seniorów
Przepis art. 5c ustawy o samorządzie gminnym nie wprowadza żadnych
ograniczeń w zakresie spraw/zadań właściwych dla gminnych rad
seniorów. Mając na uwadze taki sposób zapisu ustawowego należy
uznać, iż rada seniorów może podejmować działania we wszystkich
tych kwestiach, które są przypisane gminie, a dotyczą bezpośrednio
lub pośrednio seniorów. Wskazanie celu i obszarów działania rad
seniorów oraz ich zadania nie mieszczą się w pojęciu „tryb powoływania
członków Rady oraz zasady jej działania”. Wobec bowiem wyraźnego
określenia w ustawie celu powoływania rad seniorów (wskazującego
zakres działania rad seniorów), którym jest „sprzyjanie solidarności
międzypokoleniowej i tworzenie warunków do pobudzania aktywności
osób starszych w społeczności lokalnej” - uznaje się, że „tryb
wyboru członków rady oraz zasady jej działania” swym zakresem
znaczeniowym obejmują jedynie kwestie organizacyjne prowadzące do
powołania członków rad seniorów i umożliwiające im potem sprawne
funkcjonowanie i działanie. Określając obszary działania rady oraz jej
zadania sprowadza się zakres działania takiego podmiotu jedynie do
podejmowania określonych akcji na rzecz osób starszych. Natomiast
z art. 5c ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym wynika, że zasadniczym
celem powoływania powyższego organu jest obywatelska aktywizacja
osób starszych w społeczności lokalnej. Z uzasadnienia do projektu
ustawy o samorządzie gminnym natomiast wynika, że: „rady te będą
reprezentować interesy i potrzeby starszych mieszkańców wobec władz
samorządowych i brać udział w formułowaniu oraz przekazywaniu
opinii i stanowisk dotyczących nie tylko strategicznych, ale i bieżących
planów rozwoju gminy. Rada ta będzie praktycznym realizatorem
[...] prawa osób starszych do współdecydowania o tym, jak gmina ma
funkcjonować, wyglądać, czemu służyć, na jakie programy i inwestycje
29
wydawać środki budżetowe”. W założeniu ustawodawcy, spektrum
działania rady seniorów miało być bardzo szerokie i właściwie zbieżne
z zakresem działania gminy42.
Biorąc pod uwagę kształtujące się stanowisko nadzorów prawnych
wojewodów oraz orzecznictwo sądów administracyjnych uznać należy,
iż w statutach gminnych rad seniorów nie powinno zamieszczać się
zapisów zawężających cele, obszary i zadania tych podmiotów - taka
praktyka może stanowić podstawę do stwierdzenia przez właściwego
wojewodę nieważności uchwały o powołaniu rady, jako niezgodnej
z prawem.
WARTO PAMIĘTAĆ
Zakres przedmiotowy działania gminnej rady seniorów jest bardzo
szeroki - właściwie zbieżny z zakresem działania gminy.
Zbyt ogólne rozwiązania ustawowe mogą jednak powodować pewne
wątpliwości w praktyce, jakie konkretnie zadania może podejmować
rada seniorów. Uznając, iż tematyka ta wykracza poza możliwości
regulacji statutowej, warto jednak przedstawić przykładowy katalog
w tym zakresie.
PRZYKŁADOWY KATALOG ZADAŃ GMINNEJ RADY SENIORÓW
• współpraca z władzami gminy w zakresie polityki senioralnej;
• opiniowanie projektów aktów prawa miejscowego dotyczących
problematyki osób starszych;
• formułowanie opinii i wniosków w sprawach dotyczących osób
starszych;
• konsultowanie i przedstawianie propozycji w zakresie ustalania
priorytetowych zadań w perspektywie krótko i długookresowej
polityki gminy;
• inicjowanie działań na rzecz osób starszych;
• monitorowanie potrzeb osób starszych;
• budowanie pozytywnego społecznego wizerunku seniorów;
• upowszechnianie wiedzy o potrzebach i prawach osób starszych;
42 Zob. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach, IV SA/Gl 893/14.
30
• informowanie społeczności lokalnej o kierunkach działań
podejmowanych przez samorząd gminy oraz inne podmioty na
rzecz środowiska seniorów;
• współpraca z organizacjami pozarządowymi działającymi na
terenie gminy;
• wymiana doświadczeń z gminnymi radami seniorów na terenie
kraju.
Niezależnie od tego, jak w statucie lub innych aktach „okołostatutowych” zakreślone są cele, obszary działania i zadania gminnej
rady seniorów obserwacja pracy już działających w Polsce gminnych
rad seniorów wskazuje, iż ich skuteczność w realnym oddziaływaniu
na zmianę przestrzeni publicznej jest zdeterminowana z jednej
strony aktywnością i przygotowaniem merytorycznym członków tych
ciał, natomiast z drugiej strony wolą współpracy, zrozumieniem
i autentycznym wsparciem lokalnego samorządu - natomiast zapisy
w dokumentach formalnych mają mniejsze znaczenie.
2. Procedura utworzenia gminnej rady seniorów
W ustawie o samorządzie gminnym nie wprowadzono szczegółowej
procedury powstawania gminnej rady seniorów. Wskazano jedynie, że:
• rada gminy, z własnej inicjatywy lub na wniosek zainteresowanych
środowisk, może utworzyć gminną radę seniorów (art. 5c ust. 2
ustawy o samorządzie gminnym);
• rada gminy, powołując gminną radę seniorów, nadaje jej statut
wykorzystania potencjału działających organizacji osób starszych
zapewnienia sprawnego sposobu wyboru członków gminnej rady
seniorów (art. 5c ust. 5 ustawy o samorządzie gminnym).
Ogólne uregulowania w zakresie tworzenia gminnych rad seniorów
spowodowały określone problemy w ich zastosowaniu. Poniżej opisane
zostaną proponowane etapy tworzenia gminnej rady seniorów:
a)ETAP 1: konsultacyjno - inicjatywny;
b)ETAP 2: powołanie gminnej rady seniorów i nadanie jej statutu;
31
c) ETAP 3: wybór członków gminnej rady seniorów;
d)ETAP 4: pierwsze posiedzenie gminnej rady seniorów.
a) ETAP 1: konsultacyjno - inicjatywny.
Pierwszy etap to czas przygotowań, w którym:
• lokalne środowiska seniorskie wypracowują wspólne stanowisko
w przedmiocie potrzeby utworzenia rady seniorów;
• koncepcja utworzenia rady seniorów jest poddana konsultacji
z władzami samorządowymi;
• utworzony zostaje zespół roboczy/zadaniowy do przygotowania
wniosku o utworzenie takiej struktury oraz propozycji innych
dokumentów;
• przygotowany i złożony zostanie wniosek o utworzenie rady.
Przepis art. 5c ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym stanowi że,
rada gminy z własnej inicjatywy lub na wniosek zainteresowanych
środowisk, może utworzyć gminną radę seniorów. Obecnie przeważa
praktyka tworzenia rad seniorów na wniosek zainteresowanych
środowisk, natomiast raczej wyjątkiem w tym przedmiocie jest
inicjatywa własna danej rady gminy. W przepisach nie zdefiniowano
pojęcia „zainteresowane środowiska” - wydaje się, iż rozumieć należy
przez to:
• organizacje pozarządowe zrzeszające osoby starsze np.: uniwersytety
trzeciego wieku, kluby seniora, związki emerytów i rencistów;
• organizacje pozarządowe nie zrzeszające osób starszych, ale
działające na rzecz seniorów np. różnego rodzaju stowarzyszenia
i fundacje, których przedmiot działalności statutowej obejmuje
problematykę senioralną;
• osoby starsze zamieszkujące daną gminę.
PRZYKŁADOWY ZAPIS STATUTOWY
§5
W skład Rady wchodzą:
a)przedstawiciele osób starszych posiadający poparcie co najmniej
20 osób, z zastrzeżeniem § 6 oraz,
32
-b)przedstawiciele podmiotów działających na rzecz osób starszych,
wyznaczonych przez te podmioty, z zastrzeżeniem § 7 którzy zostali prawidłowo zgłoszeni i wybrani zgodnie z dalszymi
postanowieniami niniejszego Statutu.
§6
1.Osoba starsza posiadająca miejsce zamieszkania na terenie Gminy
może udzielić poparcia nie więcej niż jednemu kandydatowi do
Rady. Osoba starsza to osoba w rozumieniu przepisu art. 4 pkt 1
ustawy z dnia 11 września 2015 r. o osobach starszych43.
2.Udzielenie poparcia, przez tę samą osobę starszą, więcej niż jednemu kandydatowi do Rady skutkować będzie nieuwzględnieniem
głosu poparcia tej osoby przy wszystkich zgłoszonych kandydatach.
§7
1.Podmiot działający na rzecz osób starszych może zgłosić swojego
kandydata do Rady spośród swoich członków lub innych mieszkańców
Gminy.
2.Przez podmioty działające na rzecz osób starszych należy rozumieć
podmioty mające siedzibę na terenie Gminy, działające na rzecz
osób starszych, w szczególności organizacje pozarządowe oraz
podmioty prowadzące uniwersytety trzeciego wieku.
Istotą pierwszego etapu jest współdziałanie lokalnych środowisk
seniorskich. Współdziałanie powinno się przejawiać przede wszystkim
wypracowaniem wspólnego stanowiska w zakresie potrzeby utworzenia
gminnej rady seniorów oraz lobbowaniem tej inicjatywy w lokalnym
samorządzie i społeczeństwie. Warto rekomendować konsultację
pomysłu utworzenia rady seniorów z władzami gminy. Podczas spotkania
z wójtem/burmistrzem/prezydentem miasta, przewodniczącym rady
gminy, a być może także z radnymi czy też pełnomocnikiem ds.
organizacji pozarządowych, będzie można wyjaśnić samorządowcom
sens i potrzebę powołania takiego ciała, stanowiącego ważny instrument
realizacji polityki senioralnej na szczeblu lokalnym.
43 Ustawa z dnia 11 września 2015 r. o osobach starszych, Dz.U. 2015 poz. 1705.
33
WAŻNE
Pierwszy etap procedury tworzenia gminnej rady seniorów - w ocenie
autorów - jest najważniejszy i wpływa bezpośrednio:
• na to, czy rada seniorów zostanie powołana;
• a następnie (jeśli rada zostanie utworzona), jak będzie wyglądała
współpraca rady seniorów z władzami samorządowymi.
Błędy popełnione na tym etapie, np. brak wspólnego stanowiska
szerokiego grona środowiska seniorskiego, brak konsultacji
z władzami, istotnie utrudniają funkcjonowanie rady seniorów,
a często mogą doprowadzić do jej całkowitej marginalizacji.
Podsumowaniem etapu konsultacyjno - inicjatywnego jest złożenie
formalnego wniosku o utworzenie gminnej rady seniorów. Wniosek
powinien zawierać co najmniej sugestię powołania gminnej rady
seniorów wraz uzasadnieniem.
PRZYKŁAD
Radnowo44, dnia 21 listopada 2016 r.
Szanowny Pan Jakub Biały45 Wójt Gminy Radnowo
Szanowny Pan
Jerzy Czarny
Przewodniczący Rady
Gminy w Radnowie
WNIOSEK
o utworzenie Gminnej Rady Seniorów w Radnowie
Działając na podstawie przepisu art. 5c ust. 2 ustawy z dnia 8 marca
1990 r. o samorządzie gminnym wnioskodawcy: Stowarzyszenie
Uniwersytet Trzeciego Wieku w Radnowie, Klub Seniora „Aktywny
Senior”, Fundacja Rozwoju Radnowa przedkładają wniosek
o utworzenie Gminnej Rady Seniorów w Radnowie.
44 Na potrzeby publikacji przyjęto nazwę fikcyjną.
45 Na potrzeby publikacji przyjęto fikcyjne imiona i nazwiska.
34
UZASADNIENIE
(Poniżej wskazane są przykładowe elementy, jakie może zawierać
uzasadnienie.)
1. Wskazanie podstawy prawnej wniosku - np. przytoczenie treści art.
5c ustawy o samorządzie gminnym.
2. Opisanie sytuacji demograficznej w danej gminie (regionie/kraju).
3. Uzasadnienie można wzmocnić poprzez wskazanie podstaw do
tworzenia rad seniorów - ciał konsultacyjnych - które często znajdują
się w strategiach rozwoju (np. strategia rozwoju województwa/
powiatu/gminy, strategiach rozwiązywania problemów społecznych,
strategiach polityki senioralnej, programach współpracy gminy
z organizacjami pozarządowymi).
4. Przedstawienie poszczególnych etapów tworzenia gminnej rady
seniorów.
5.Podpisy wnioskodawców (można wzmocnić wniosek poprzez
dołączanie list poparcia).
6. Wykaz załączników.
Do wniosku o utworzenie gminnej rady seniorów warto załączyć:
• projekt uchwały rady gminy w sprawie powołania rady seniorów
i nadania jej statutu wraz z uzasadnieniem oraz;
• projekt statutu gminnej rady seniorów.
Taka praktyka usprawnia i przyspiesza proces tworzenia rady, ma
również znaczenie wizerunkowe - pokazuje wnioskodawców jako
merytorycznych, równoprawnych partnerów samorządu. Należy
pamiętać, że rada gminy nie jest związana w/w wnioskiem - oznacza
to, iż pomimo jego złożenia wnioskodawcy mogą spotkać się z odmową
utworzenia gminnej rady seniorów.
b) ETAP 2. Powołanie gminnej rady seniorów i nadanie jej statutu
Etap ten obejmuje przygotowanie przez gminę ostatecznej wersji
statutu gminnej rady seniorów oraz podjęcie przez radę gminy uchwały
w sprawie powołania gminnej rady seniorów oraz nadania jej statutu.
35
Uchwała o powołaniu gminnej rady seniorów
Uchwała o powołaniu gminnej rady seniorów i nadaniu jej statutu ma
charakter aktu normatywnego w rozumieniu przepisu art. 40 ust. 1
ustawy o samorządzie gminnym46. Akt ten wydawany jest na podstawie
i w granicach upoważnienia ustawowego47, co stanowi konstytucyjny
warunek uznania uchwały organu gminy za akt prawa miejscowego48
Normy w nim zawarte noszą cechy generalności i abstrakcyjności,
a poprzez swój charakter kształtują sytuację prawną adresatów.
Adresatami przedmiotowej uchwały są osoby starsze oraz podmioty
działające na ich rzecz - jest ona więc kierowana do ogólnie określonej
grupy obywateli (nieograniczonego kręgu adresatów) jednocześnie
dotycząc ich praw i obowiązków. Akt ten wywołuje również skutki
prawne poza strukturami organizacyjnymi gminy. Przyjmując
zatem stanowisko, że uchwała o powołaniu gminnej rady seniorów
oraz nadaniu jej statutu jest źródłem prawa miejscowego, należy
podkreślić, iż powinna ona być zredagowana w taki sposób, by była
zrozumiała dla przeciętnego adresata. Przepis prawa miejscowego
ma być skonstruowany precyzyjnie i czytelnie - tak, by wynikało
z niego: kto, w jakich okolicznościach i jak powinien się zachować,
żeby osiągnąć skutek wypływający z danej normy. Ponadto uchwała
taka powinna zawierać sformułowania jasne, wyczerpujące oraz
wyłączające możliwość stosowania niedopuszczalnego, sprzecznego
z prawem luzu interpretacyjnego. Adresat aktu prawnego nie może
być zaskakiwany treścią nieostrych czy też niepełnych przepisów49.
Uchwała o powołaniu gminnej rady seniorów oraz nadaniu jej statutu
wchodzi w życie, co do zasady, po upływie 14 dni od jej ogłoszenia
w wojewódzkim dzienniku urzędowym50.
Statut gminnej rady seniorów
Rada gminy, powołując gminną radę seniorów, nadaje jej statut
46 Rozstrzygnięcie nadzorcze nr 43/2014 Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 3 czerwca
2014 r., Rozstrzygnięcie nadzorcze nr NPII.4131.1.601.2013 Wojewody Śląskiego z dnia 2 stycznia
2014 r.
47 Art. 5c ustawy o samorządzie gminnym.
48 Art. 94 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
49 Zob. Rozstrzygnięcie nadzorcze nr 43/2014 Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 3 czerwca
2014 r.,
50 Art. 4 ust. 1 ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych,
Dz.U. 2000 nr 62 poz. 718.
36
wykorzystania potencjału funkcjonujących organizacji osób starszych
zapewnienia sprawnego sposobu wyboru członków tego organu.
WAŻNE
Propozycja statutu przedłożona wraz z wnioskiem o utworzenie
gminnej rady seniorów nie jest wiążąca dla władz gminy. Taka
praktyka często jednak przyśpiesza proces tworzenia rady seniorów,
a także w sposób jasny i klarowny przedstawia wizję wnioskodawców
co do zasad funkcjonowania tego organu.
Zgodnie z przepisem art. 5c ust. 5 ustawy o samorządzie gminnym
statut gminnej rady seniorów powinien zawierać obligatoryjnie dwa
zasadnicze elementy: tryb wyboru jej członków i zasady działania
rady. Przepisy nie definiują tych zapisów, w związku z czym treść
statutów zasadniczo kształtuje się w oparciu o praktykę samorządów
i nadzorów prawnych poszczególnych wojewodów. W ocenie autorów
tryb wyborów członków gminnej rady seniorów powinien obejmować
w szczególności:
• zdefiniowanie liczby członków rady;
• ustalenie, kto i w jaki sposób może zgłaszać kandydatów na członków
rady;
• wskazanie organu przeprowadzającego wybory do rady;
• opisanie zasad ogłaszania informacji związanych z wyborami
(rozpoczęcie wyborów, ogłoszenie wyników wyborów);
• ustalenie terminów dokonywania określonych czynności związanych
z wyborami;
• określenie zasad i kryteriów wyboru członków rady.
Zasady funkcjonowania gminnej rady seniorów to z kolei kwestie
związane z:
• organizacją wewnętrzną rady (np. kadencja rady, prezydium rady);
• zwoływaniem i przeprowadzaniem posiedzeń rady (w tym
w szczególności termin i organ/osoba uprawniona do zwołania
pierwszego posiedzenia rady, częstotliwość posiedzeń);
• wyrażaniem stanowiska przez radę (kworum, większości);
37
• trybem współdziałania rady z władzami gminy;
• obsługą administracyjną i finansowaniem rady.
c) ETAP 3. Wyłonienie członków gminnej rady seniorów
Z uwagi na ogólne zapisy ustawowe praktyka wybierania członków
gminnej rady seniorów może być różna - często całkowicie odmienna.
Procedura obowiązująca w tym zakresie jest uzależniona od
indywidualnego podejścia lokalnych władz oraz praktyk nadzorczych
wojewodów. Z całościowej analizy przepisu art. 5c ustawy o samorządzie
gminnym jasno wynika, iż skład rady seniorów powinien mieć charakter
szeroki - przedstawicielski. Niewłaściwym postępowaniem wydaje się
jednostronne wskazywanie członków rady seniorów np. przez organ
wykonawczy gminy. Procedura wyboru powinna zostać przeprowadzona
w taki sposób, aby maksymalnie wiele środowisk seniorskich i innych
podmiotów, które działają na rzecz seniorów, mogło mieć wpływ na
ostateczny skład tego ciała. Wybory do rady seniorów powinny mieć
zatem charakter maksymalnie demokratyczny. Poniżej zaproponowany
zostanie przykładowy - jeden z możliwych - sposobów wyboru członków
gminnej rady seniorów.
Ogłoszenie o naborze kandydatów do gminnej rady seniorów
W statucie należy wskazać organ, który przeprowadzi procedurę wyboru
członków gminnej rady seniorów - z praktycznego punktu widzenia
optymalnym rozwiązaniem jest, gdy procedurę tę przeprowadza wójt51.
Uprawniony organ ogłasza nabór kandydatów do rady seniorów oraz
warunki formalne dokonania zgłoszenia przez uprawnione podmioty/
osoby. Ogłoszenie o naborze kandydatów można zamieścić np.:
w Biuletyn Informacji Publicznej, na stronach internetowych urzędu
gminy i jego jednostek organizacyjnych, czy też w lokalnej prasie.
§8
1.Wójt ogłasza nabór kandydatów do Rady oraz ustala termin
zgłaszania kandydatur.
51 Organ wykonawczy: wójt, burmistrz lub prezydent miasta.
38
2.Informacje, o których mowa w ust. 1, Wójt podaje do publicznej
wiadomości poprzez ogłoszenie na stronie internetowej Urzędu, na
tablicach ogłoszeń Urzędu oraz w lokalnych mediach.
Zgłaszanie kandydatów do gminnej rady seniorów
W terminie ustalonym przez organ przeprowadzający wybory
zainteresowane środowiska powinny zgłosić swoich kandydatów
do rady seniorów. Praktycznym rozwiązaniem jest, gdy zgłoszenia
są dokonywane na przygotowanych przez w/w organ formularzach
zgłoszeniowych.
FORMULARZ ZGŁOSZENIOWY KANDYDATA DO GMINNEJ RADY
SENIORÓW W RADNOWIE52 –
przedstawiciel podmiotu działającego na rzecz osób starszych
DANE PODMIOTU ZGŁASZAJĄCEGO KANDYDATA
NAZWA: FORMA PRAWNA:
ADRES: NR TELEFONU:
ADRES E-MAIL:
INFORMACJA O DZIAŁALNOŚCI
PODMIOTU DOKONUJĄCEGO
ZGŁOSZENIA KANDYDATA
DANE KANDYDATA
IMIĘ I NAZWISKO:
DATA URODZENIA:
ADRES ZAMIESZKANIA:
NR TELEFONU:
ADRES E-MAIL:
52 Nazwa ma charakter przykładowy.
39
KRÓTKA INFORMACJA O
KANDYDACIE (wykształcenie,
działalność społeczna): PODPISY OSÓB UPRAWNIONYCH
DO REPREZENTOWANIA
PODMIOTU DOKONUJĄCEGO
ZGŁOSZENIA KANDYDATA: DATA:
Formularze zgłoszeniowe można przygotować osobno dla kandydatów
do rady seniorów będących przedstawicielami podmiotów działających
na rzecz seniorów i kandydatów do rady - przedstawicieli osób
starszych. W statucie należy określić formalne zasady podpisywania
w/w formularzy oraz wykaz załączników, które należy przedstawić
razem ze zgłoszeniem, np.: listę osób starszych popierających danego
kandydata, uchwałę organizacji o wyznaczeniu określonej osoby jako
kandydata do rady seniorów, statut lub inny dokument regulujący
działalność podmiotu dokonującego zgłoszenia, oświadczenie
o wyrażeniu zgody na kandydowanie do rady seniorów, oświadczenie
o wyrażeniu zgody na przetwarzanie danych osobowych.
§9
1.Zgłoszenie kandydata do Rady powinno zostać dokonane na
formularzu zgłoszeniowym.
2.Wzór formularza zgłoszeniowego dla przedstawicieli osób starszych
stanowi załącznik nr 1 do statutu.
3.Wzór formularza zgłoszeniowego dla przedstawicieli podmiotów
działających na rzecz osób starszych stanowi załącznik nr 2 do
statutu.
§ 10
1.W przypadku kandydatów do Rady - przedstawicieli osób starszych formularz zgłoszeniowy powinien być podpisany przez co najmniej
20 osób starszych popierających daną kandydaturę.
40
2.Do formularza, o którym mowa w ust. 1, należy załączyć:
a)oświadczenie kandydata do Rady o wyrażeniu zgody na
kandydowanie (załącznik nr 3);
b)oświadczenie kandydata do Rady o wyrażeniu zgody na
przetwarzanie danych osobowych (załącznik nr 4);
c) oświadczenie kandydata do Rady o sposobie dokonywania
zawiadomień (załącznik nr 5).
3.W przypadku kandydatów do Rady - przedstawicieli podmiotów
działających na rzecz osób starszych - formularz zgłoszeniowy
powinien być podpisany zgodnie z zasadą reprezentacji wynikającą
ze statutu lub innego aktu wewnętrznego regulującego zasady
funkcjonowania danego podmiotu.
4.Do formularza, o którym mowa w ust. 3, należy załączyć:
a)oświadczenie kandydata do Rady o wyrażeniu zgody na
kandydowanie (załącznik nr 3);
b)oświadczenie kandydata do Rady o wyrażeniu zgody na
przetwarzanie danych osobowych (załącznik nr 4);
c) oświadczenie kandydata do Rady o sposobie dokonywania
zawiadomień (załącznik nr 5);
d)dokument potwierdzający dokonanie wyboru kandydata do
Rady przez dany podmiot działający na rzecz osób starszych;
e)statut lub inny akt wewnętrzny regulujący zasady funkcjonowania
danego podmiotu działającego na rzecz osób starszych.
5.Formularze zgłoszeniowe wraz z załącznikami należy przesłać do
Urzędu pocztą tradycyjną lub złożyć w biurze podawczym Urzędu
- decyduje data wpływu do Urzędu.
Z punktu widzenia rygorystycznych przepisów dotyczących ochrony
danych osobowych, ważną kwestią jest formalne wyrażenie przez
kandydata zgody na kandydowanie i przetwarzanie jego danych
osobowych53.
53 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych, Dz.U. 1997 nr 133 poz. 883.
41
PRZYKŁADOWE WZORY OŚWIADCZEŃ
Józef Purpurowy
ul. Obywatelska 7
33-000 Radnowo
tel. 000-000-000
OŚWIADCZENIE
O WYRAŻENIU ZGODY NA PRZETWARZANIE DANYCH OSOBOWYCH
Zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych
wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych przez
Gminę Radnowo i Urząd Gminy w Radnowie w zakresie niezbędnym do
przeprowadzenia procedury wyboru członków Gminnej Rady Seniorów
w Radnowie.
Podpis
Józef Purpurowy
Zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych
osobowych - w przypadku wyboru mojej osoby na członka Gminnej
Rady Seniorów w Radnowie - wyrażam zgodę na przetwarzanie moich
danych osobowych przez Gminę Radnowo, Urząd Gminy w Radnowie
i Gminną Radę Seniorów w Radnowie w zakresie niezbędnym do
prawidłowego funkcjonowania Gminnej Rady Seniorów w Radnowie.
Podpis
Józef Purpurowy
Istotnym zagadnieniem jest również wykazanie, że dany kandydat
spełnia warunki formalne, tzn. że został wyznaczony przez dany
podmiot działający na rzecz osób starszych lub jest przedstawicielem
określonej grupy osób starszych. W pierwszym przypadku można to zrobić
poprzez podjęcie stosownej uchwały przez statutowo/regulaminowo
do tego uprawniony organ wewnętrzny danej organizacji. W drugim
przypadku potwierdzeniem takim będzie np. lista poparcia załączana
do stosownego formularza zgłoszeniowego.
42
UCHWAŁA O WYZNACZENIU KANDYDATA DO GMINNEJ RADY
SENIORÓW PRZEZ PODMIOT DZIAŁAJĄCY NA RZECZ OSÓB STARSZYCH
Uchwała nr 6/WZ/2016
Walnego Zebrania Członków Stowarzyszenia Uniwersytet
Trzeciego Wieku w Radnowie54
z dnia 20 listopada 2016 r.
W sprawie wyznaczenia kandydata do Gminnej Rady Seniorów
w Radnowie
1.Walne Zebranie Członków działając na podstawie przepisu § 18
ust. 2 pkt 3 Statutu postanawia wyznaczyć Wojciecha Żółtego na
kandydata do Gminnej Rady Seniorów w Radnowie.
2.Uchwałę podjęto jednogłośnie/niejednogłośnie (głosy: za 198,
przeciw: 0, wstrzymujące się: 0).
Podpisy:
W statucie warto przewidzieć zasady formalnej weryfikacji zgłoszeń
kandydatów do gminnej rady seniorów.
§ 11
Zgłoszenia kandydatów do Rady podlegają weryfikacji formalnej
dokonywanej przez Wójta. Weryfikacja polega na sprawdzeniu
terminowości, kompletności i poprawności
formularzy
zgłoszeniowych.
Wybór członków gminnej rady seniorów
Wyłonienie składu osobowego gminnej rady seniorów powinno odbyć
się w oparciu o przejrzyste zasady statutowe. Od ilości kandydatów
zgłoszonych do rady zależy ostateczny sposób dokonania wyboru
członków - statut powinien to zagadnienie precyzyjnie regulować.
Jeżeli do gminnej rady seniorów zgłoszono więcej kandydatów, niż
wynosi limit członków rady przewidziany w statucie55, ostateczny
54 Nazwa stowarzyszenia ma charakter przykładowy.
55 Np. w statucie zapisano, że rada seniorów składa się z 9 członków.
43
wybór jej składu osobowego może nastąpić np. podczas zgromadzenia
wyborczego. W zgromadzeniu wyborczym udział biorą, co do zasady,
zgłoszeni kandydaci, którzy poprzez głosowanie dokonują spośród
siebie stosownego wyboru. W statucie rady seniorów powinno się
wskazać: kto i w jakim terminie jest uprawniony/zobowiązany do
zwołania takiego zgromadzenia, reguły dotyczące jego przebiegu oraz
zasady przeprowadzenia głosowania.
Najprostszą sytuacją jest, gdy liczba zgłoszonych kandydatów
odpowiada ilości członków rady przewidzianej w statucie. W takim
przypadku procedura wyboru może zostać zakończona bez konieczności
zwoływania zgromadzenia wyborczego - zgłoszeni kandydaci stają się
członkami rady seniorów.
Gdy zgłoszono mniej kandydatów, niż ustalona w statucie liczba
członków rady, konieczne jest podjęcie przez podmiot uprawiony
do przeprowadzenia procedury wyborczej dalszych czynności.
W przedmiotowym stanie faktycznym można np. wydłużyć termin do
zgłaszania dalszych kandydatur - jeśli w dodatkowym czasie zgłoszeni
zostaną kolejni kandydaci, to w zależności od ilości tych zgłoszeń,
członkowie rady wyłonieni zostaną podczas zgromadzenia wyborczego
lub bez konieczności jego przeprowadzania.
§ 12
1.W przypadku gdy zgłoszono 9 kandydatów do Rady - wszyscy
zgłoszeni kandydaci uzyskują status członka Rady.
2.W przypadku określonym w ust. 1, Wójt w ciągu 14 dni od upływu
terminu do zgłaszania kandydatów do Rady, ogłasza na stronie
internetowej Urzędu informację o składzie osobowym Rady.
3.Ogłoszenie, o którym mowa w ust. 2, kończy procedurę wyboru
członków Rady.
§ 13
1.W przypadku gdy zgłoszono mniej niż 9 kandydatów do Rady Wójt wyznacza dodatkowy siedmiodniowy termin do zgłaszania
kandydatów do Rady.
2.Procedura opisana w ust. 1 powtarzana jest do czasu zgłoszenia co
44
najmniej 9 kandydatów do Rady.
3.W przypadku określonym w ust. 2 Wójt w ciągu 14 dni od upływu
terminu do zgłaszania kandydatów do Rady - w którym dokonano
zgłoszenia 9 kandydatów do Rady - ogłasza na stronie internetowej
Urzędu informację o składzie osobowym Rady.
4.Ogłoszenie, o którym mowa w ust. 3, kończy procedurę wyboru
członków Rady.
§ 14
W przypadku gdy w pierwszym lub w dodatkowym naborze zgłoszono
więcej niż 9 kandydatów do Rady, ostateczny wybór członków Rady
następuje podczas zgromadzenia wyborczego, zgodnie z zasadami
wskazanymi w przepisach § 15 - § 23.
§ 20
1.Podczas zgromadzenia wyborczego wybór członków Rady następuje
spośród wszystkich kandydatów do Rady.
2.Głosowanie odbywa się na kartach wyborczych.
3.Karty do głosowania przygotowuje komisja wyborcza. Karty do
głosowania obejmują co najmniej wykaz kandydatów do Rady
w kolejności alfabetycznej. Głos oddany na innej karcie do
głosowania, niż ustalony wzór, jest nieważny.
4.Na karcie do głosowania każdy kandydat do Rady może oddać ważny
głos maksymalnie na 9 osób. Dopuszczalne jest zagłosowanie na
mniej niż 9 osób.
5.W przypadku gdy głosujący odda głos na więcej niż 9 osób,
kartę do głosowania uznaje się za nieważną. Nieważność karty
do głosowania powodują również skreślenia i poprawki na niej
dokonane. Nieważnych kart do głosowania nie bierze się pod uwagę
przy ustalaniu wyników głosowania.
§ 21
1.Wyniki głosowania ustala komisja wyborcza.
2.Do Rady wybranych zostaje 9 osób, które w głosowaniu otrzymały
kolejno największą liczbę głosów.
45
3.W przypadku gdy kilku kandydatów do Rady uzyska równą liczbę
głosów, co powoduje przekroczenie ilości 9 członków Rady,
przewodniczący zgromadzenia wyborczego zarządza głosowanie
dodatkowe.
4.W głosowaniu dodatkowym głosują wszyscy kandydaci do Rady, przy
czym głosuje się wyłącznie na tych kandydatów do Rady, którzy
uzyskali najmniejszą równą liczbę głosów na ostatnim miejscu
dającym możliwość uzyskania statusu członka Rady, a ich wybór
spowodowałby przekroczenie ilości 9 członków Rady. Przepis § 20
ust. 3 stosuje się odpowiednio.
5.Głosowanie dodatkowe, o którym mowa w ust. 3, zarządzane jest
przez przewodniczącego zgromadzenia wyborczego ponownie, aż
do skutecznego dokonania wyboru 9 członków Rady.
6.W głosowaniu dodatkowym każdy kandydat do Rady może
zagłosować wyłącznie na jedną osobę.
7.W przypadku gdy w głosowaniu dodatkowym głosujący odda głos
na więcej niż jedną osobę, kartę do głosowania uznaje się za
nieważną. Nieważność karty do głosowania powodują również
skreślenia i poprawki na niej dokonane. Nieważnych kart do
głosowania nie bierze się pod uwagę przy ustalaniu wyników
głosowania dodatkowego.
8.W przypadku, gdy kilku kandydatów do Rady uzyska w głosowaniu
równą liczbę głosów, ale nie powoduje to przekroczenia liczby 9
członków Rady, wszystkie wybrane w ten sposób osoby uzyskują
status członka Rady - w takim przypadku nie jest przeprowadzane
głosowanie dodatkowe.
Zasady dokonywania wyboru członków gminnej rady seniorów powinny
być zawarte w statucie rady - nie jest dopuszczalne regulowanie tej
materii poza statutem np. w regulaminie wyborów56.
c) ETAP 4. Pierwsze posiedzenie gminnej rady seniorów
Procedurę utworzenia gminnej rady seniorów kończy jej pierwsze
56 Przepis art. 5c ust. 5 ustawy o samorządzie gminnym wprost stanowi, iż jednym z istotnych
elementów statutu jest tryb wyboru członków rady seniorów.
46
posiedzenie, którego przedmiotem powinno być nie tylko formalne
ukonstytuowanie, ale również opracowanie (przystąpienie do
opracowania) planu działań merytorycznych czy też ustalenie
harmonogramu spotkań.
§ 27
1.Rada na pierwszym posiedzeniu wybiera ze swojego grona
przewodniczącego, wiceprzewodniczącego i sekretarza. Do czasu
wyboru przewodniczącego posiedzenie Rady prowadzi Wójt lub
jego przedstawiciel.
2.Przewodniczący kieruje pracami Rady oraz reprezentuje ją
na zewnątrz. Przewodniczący w szczególności: ustala terminy
posiedzeń i propozycje porządku obrad, zwołuje posiedzenia,
prowadzi obrady, zaprasza gości.
3.W przypadku nieobecności przewodniczącego lub niemożności
sprawowania przez niego funkcji - przewodniczącego zastępuje
wiceprzewodniczący.
4.Sekretarz sporządza protokół oraz uchwały z posiedzenia Rady.
3. Zasady działania gminnej rady seniorów
Zasady działania gminnej rady seniorów to obligatoryjny element
statutu wynikający wprost z przepisów. Poniżej opisane zostaną
wybrane kwestie dotyczące tej problematyki.
a) Zwoływanie posiedzeń gminnej rady seniorów
W statucie gminnej rady seniorów należy uregulować kto, w jakim
terminie i w jaki sposób powinien zwołać pierwsze oraz kolejne
posiedzenia rady. W pierwszym przypadku najczęściej kompetencja
w tym zakresie przekazywana jest organowi, który przeprowadzał
i nadzorował wybory. Brak zapisów statutowych w tej materii może być
podstawą do stwierdzenia przez organ nadzoru nieważności uchwały
w sprawie powołania gminnej rady seniorów i nadania jej statutu57.
57 Zob. Rozstrzygnięcie nadzorcze nr 38/2014 Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 15 maja
2014 r.
47
Uprawnienie do zwoływania kolejnych posiedzeń rady powinno zostać
przypisane członkom prezydium np. przewodniczącemu, a w przypadku
niemożności działania przez przewodniczącego, jego zastępcy lub
sekretarzowi.
§ 25
1.Pierwsze posiedzenie Rady zwołuje Wójt ustalając jego termin,
miejsce oraz porządek obrad.
2.Zawiadomienie o terminie, miejscu i porządku obrad pierwszego
posiedzenia Rady może nastąpić w szczególności telefonicznie, za
pomocą poczty elektronicznej lub poczty tradycyjnej - zgodnie
z oświadczeniem kandydata do Rady o sposobie dokonywania
zawiadomień - co najmniej na 3 dni przed wyznaczonym terminem
posiedzenia Rady.
3.Kolejne posiedzenia Rady zwołuje przewodniczący z własnej
inicjatywy lub na wniosek: co najmniej 3 członków Rady, Wójta
lub Przewodniczącego Rady Gminy. Przepis ust. 2 stosuje się
odpowiednio.
4.W przypadku złożenia wniosku o zwołanie posiedzenia Rady,
o którym mowa w ust. 3 - przewodniczący ma obowiązek zwołać
takie posiedzenie w terminie do dwóch tygodni od dnia wpłynięcia
stosownego wniosku. Wniosek o zwołanie posiedzenia Rady
powinien zawierać proponowany porządek obrad. W przypadku nie
wywiązania się przez przewodniczącego z obowiązku, o którym
mowa w ust. 3, posiedzenie Rady może zwołać wiceprzewodniczący.
b) Organizacja wewnętrzna gminnej rady seniorów
Kolejnym ważnym aspektem funkcjonowania rady seniorów jest
określenie jej organizacji wewnętrznej. Z analizy wielu statutów
dostępnych w Internecie wynika, iż w ramach rad seniorów
dokonuje się wyboru prezydium58, które organizuje pracę tego
ciała. W skład prezydium najczęściej wchodzą przewodniczący, jego
58 Prezydium czasem nosi nazwę zarządu gminnej rady seniorów. Zob.: § 10 statutu Rady Krakowskich Seniorów, www.bip.krakow.pl/?dok_id=167&sub_dok_id=167&sub=uchwala&query=id%3D21414%26typ%3Du - dostęp 30 listopada 2016 r.
48
zastępca/zastępcy oraz sekretarz59.
c) Sposób wyrażania opinii przez gminną radę seniorów
Regulacja statutowa powinna obejmować zasady wyrażania przez radę
seniorów swoich stanowisk w określonych sprawach - kwestia ta nie
jest poruszana przez przepisy ustawowe. Generalnie można przyjąć,
że gminna rada seniorów uzewnętrznia swoje decyzje60 podejmując
uchwały.
§ 34
1.Rada podejmuje uchwały.
2.Uchwały Rady podejmowane są w głosowaniu jawnym zwykłą
większością głosów, w obecności co najmniej połowy składu Rady.
W przypadku równej ilości głosów, decyduje głos przewodniczącego.
3.Uchwała Rady powinna zawierać: oznaczenie organu, tytuł, treść
merytoryczną, uzasadnienie, wyniki głosowania i podpisy. Uchwały
podpisywane są przez przewodniczącego i sekretarza.
4.Uchwały Rady oznacza się według następującego schematu:
„1/GRS/2016 z dnia …” (numer uchwały/oznaczenie organu/rok
i data posiedzenia). Numerację uchwał Rady kontynuuje się do
końca trwania danej kadencji Rady.
5.Protokół z posiedzenia Rady powinien zawierać: datę, porządek
obrad, opis przebiegu dyskusji, wyniki głosowań, numer
i treść podjętych uchwał, złożone wnioski i zapytania, podpisy.
Do protokołu dołącza się listę obecności z posiedzenia oraz uchwały
podjęte przez Radę.
2014 r. W tym rozstrzygnięciu Wojewoda Kujawsko-Pomorski kwestionuje możliwość wyłaniania
w ramach rady seniorów sekretarza rady argumentując takie podejście tym, iż ustawa o samorządzie gminnym nie przewiduje funkcji sekretarza rady seniorów. Stanowisko takie najprawdopodobniej wynika jednak z faktu, iż w statucie gminnej rady seniorów zakwestionowanym
w/w rozstrzygnięciem zakres czynności sekretarza pokrywa się z obowiązkami burmistrza, który
- w myśl zapisów statutowych - ma zapewnić radzie obsługę techniczno - organizacyjną. Trudno
się zgodzić, iż rada seniorów nie może powoływać sekretarza rady - jednak określając statutowe
zadania sekretarza należy zadbać, by nie pokrywały się one z zakresem czynności osoby wyznaczonej z ramienia danego urzędu gminy do obsługi administracyjnej rady.
60 Słowa „decyzja” użyto w znaczeniu potocznym - nie należy mylić z decyzjami administracyjnymi,
do wydawania których gminna rada seniorów nie jest uprawniona.
49
6.Protokół podpisywany jest przez przewodniczącego i sekretarza.
7.Protokoły z posiedzeń Rady zamieszczane są na stronach
internetowych Gminy i Rady.
Wartą zarekomendowania praktyką jest wpisywanie do statutu zapisów
ustalających zasady:
• współpracy rady seniorów z organami lokalnego samorządu,
np. w zakresie konsultowania spraw właściwych radzie czy też
terminu do podjęcia przez radę uchwały w określonym przedmiocie
(opinii);
• obsługi administracyjnej rady seniorów, np.: miejsca przechowywania
dokumentacji rady, wysyłki zaproszeń i innej korespondencji;
• finansowania działalności rady seniorów, np.: kwestia dopuszczalności
zwrotu kosztów ewentualnych delegacji lub braku takiej możliwości,
zakupu materiałów biurowych.
4. Skład gminnej rady seniorów
Problematyka składu gminnych rad seniorów budzi pewne rozbieżności
interpretacyjne. Zgodnie z art. 5c ust. 4 ustawy o samorządzie
gminnym, gminna rada seniorów składa się z przedstawicieli osób
starszych oraz przedstawicieli podmiotów działających na rzecz osób
starszych, w szczególności przedstawicieli organizacji pozarządowych
oraz podmiotów prowadzących uniwersytety trzeciego wieku.
Z powołanego wyżej przepisu wyraźnie wynika, iż członkami rady mogą
być:
a)osoby starsze61;
b)przedstawiciele podmiotów działających na rzecz osób starszych,
w szczególności przedstawiciele organizacji pozarządowych oraz
podmiotów prowadzących uniwersytety trzeciego wieku.
Niektóre samorządy tworząc radę seniorów wprowadzają ograniczenia
wiekowe dla członków tych ciał (np. do statutu wprowadzany jest
zapis, że wszyscy członkowie rady muszą mieć co najmniej 60 lat). Taka
praktyka wydaje się być jednak nieprawidłowa - ustawa o samorządzie
gminnym wyraźnie przyznaje prawo do zasiadania w radzie seniorów
61 W ustawie 26 października 2015 r. o osobach starszych przez osobę starszą rozumie się osobę, która ukończyła 60. rok życia.
50
nie tylko osobom starszym - ale również przedstawicielom podmiotów
działających na rzecz osób starszych. Takim przedstawicielem
może być zarówno senior, jak i osoba młoda. W tym kontekście
zawężanie katalogu podmiotów uprawnionych do delegowania swoich
przedstawicieli do rady poprzez wprowadzanie ograniczeń wiekowych
należy uznać za niezgodne z regulacjami ustawowymi - niektórzy
wojewodowie takie zapisy traktują jako istotne naruszenie prawa
będące podstawą do stwierdzenia nieważności uchwały w sprawie
powołania gminnej rady seniorów62. Stanowisko to znajduje uzasadnienie
w systemowych zasadach określających hierarchię poszczególnych
aktów prawnych - statut gminnej rady seniorów wydawany jest
w oparciu i na podstawie ustawy o samorządzie gminnym, w związku
z czym jako akt niższego rzędu nie może zawierać postanowień
sprzecznych z ustawą oraz wychodzących poza zakres merytorycznej
delegacji do jego wydania.
W niektórych statutach wskazuje się, że członkami rady seniorów mogą
być przedstawiciele organu wykonawczego i/lub uchwałodawczego
gminy - takie zapisy, w ocenie autorów, również należy uznać za
nieprawidłowe63. Ustawa o samorządzie gminnym wprost stanowi,
że członkami rady seniorów mogą być (oprócz osób starszych)
przedstawiciele podmiotów działających na rzecz osób starszych trudno natomiast uznać wójta/burmistrza/prezydenta miasta lub
odpowiednio radę gminy/miasta za podmiot stricte działający na
rzecz osób starszych w rozumieniu w/w norm prawnych. Niewątpliwie
wartym polecenia jest rozwiązanie, w którym szefowie organów gminy
lub ich przedstawiciele biorą udział w posiedzeniach rady seniorów,
jednak wyłącznie z głosem doradczym.
W statucie należy przesądzić, jak liczna ma być gminna rada
seniorów. Liczebność tego typu organów zależy od wielu czynników,
np.: wielkości gminy i liczby organizacji pozarządowych działających
na rzecz seniorów i ich aktywności. Zaznaczyć jednak należy, że
zbyt liczny skład rady może utrudniać jej sprawne funkcjonowanie.
Liczba członków rady powinna być określona w statucie konkretnie,
62 Zob. rozstrzygnięcie nadzorcze nr 43/2014 Wojewody Kujawsko-Pomorskiego z dnia 3 czerwca
2014 r. Warto jednak zaznaczyć, iż stanowisko w tym zakresie nie jest jednolite wśród nadzorów prawnych. Niektórzy wojewodowie nie kwestionują wprowadzanych w statutach ograniczeń
wiekowych.
63 Zob. Rozstrzygnięcie nadzorcze nr NPII.4131.1.290.2014 Wojewody Śląskiego z dnia 31 lipca
2014 r.
51
w sposób nie wywołujący wątpliwości64. Analizując to zagadnienie
z funkcjonalnego, praktycznego i celowościowego punktu widzenia
wydaje się, iż dopuszczalne jest użycie w statucie przy określaniu
składu liczbowego rady, sformułowania „nie więcej niż” lub „od-do”.
Takie zapisy ułatwiają sprawne przeprowadzenie wyborów i ostateczne
wyłonienie członków rady. Trudno też uznać, iż tego typu regulacja jest
zbyt mało konkretna - a tym samym niezgodna z prawem - i opierać to
stanowisko na ogólnej treści art. 5c ustawy o samorządzie gminnym65.
2014 r. W przedmiotowym rozstrzygnięciu Wojewoda stwierdził, iż do zagadnień związanych
z trybem wyborów członków rady seniorów należy m.in. wskazanie konkretnej liczby członków
rady - użycie w statucie sformułowania ,,od-do” stanowi naruszenie prawa z uwagi na niedookreślenie składu osobowego rady.
65 Zob. Borczyk W., Jachimowicz D., Nalepa W., Gminne rady seniorów w praktyce – wybrane
zagadnienia, Fundacja Europejski Instytut Rozwoju Obywatelskiego, Nowy Sącz 2014; Borczyk W.,
Jachimowicz D., Nalepa W., Partycypacja osób starszych w życiu publicznym - wybrane zagadnienia, Ogólnopolska Federacja Stowarzyszeń Uniwersytetów Trzeciego Wieku, Nowy Sącz 2015.
52
ROZDZIAŁ III. FUNKCJONOWANIE GMINNEJ RADY SENIORÓW
1. Dokumentowanie pracy gminnej rady seniorów
Gminna rada seniorów powinna zadbać o dokumentowanie swojej
pracy. Materiały z posiedzenia tego organu powinny obejmować co
najmniej:
• zaproszenie;
• listę obecności;
• listę zaproszonych gości;
• uchwały wraz z dokumentacją merytoryczną;
• protokół.
Sposób prowadzenia dokumentacji to, obok przejawów merytorycznej
aktywności rady seniorów, jej wizytówka. Należy zatem zadbać,
aby dokumentacja z każdego posiedzenia była opracowywana na
odpowiednim poziomie i publikowana w Internecie. Wiele rad
seniorów posiada stosowne zakładki na stronach www poszczególnych
urzędów gmin - jest to dobra praktyka, którą warto naśladować.
Poniżej przedstawione zostaną przykładowe wzory przedmiotowej
dokumentacji.
Każdy członek powinien otrzymać zaproszenie na posiedzenie rady
seniorów z proponowanym porządkiem obrad. Sposób doręczania
zaproszeń powinien być uregulowany w statucie. Warto w tym zakresie
przewidywać elastyczne formy doręczeń np. pocztą mailową.
PRZYKŁAD - zaproszenie na posiedzenie gminnej rady seniorów
Radnowo, dnia 22 października 2016 r.
Członkowie
Gminnej Rady Seniorów w Radnowie
ZAPROSZENIE
na posiedzenie Gminnej Rady Seniorów w Radnowie
53
Przewodniczący Gminnej Rady Seniorów w Radnowie serdecznie
zaprasza na posiedzenie Gminnej Rady Seniorów w Radnowie, które
odbędzie się w dniu 10 listopada 2016 r. w sali obrad Urzędu Gminy
w Radnowie, ul. Partycypacyjna 8, 33-000 Radnowo, godz.: 13.00.
Porządek obrad:
1.Otwarcie obrad - przywitanie zgromadzonych.
2.Przyjęcie harmonogramu posiedzeń Gminnej Rady Seniorów
w Radnowie na rok 2017. Dyskusja. Podjęcie uchwały.
3.Przyjęcie planu pracy Gminnej Rady Seniorów w Radnowie na rok
2017. Dyskusja. Podjęcie uchwały.
4.Zawnioskowanie do Wójta Gminy Radnowo o zarezerwowanie
w uchwale budżetowej Gminy Radnowo na rok 2017 środków
finansowych na działalność Gminnej Rady Seniorów w Radnowie na
rok 2017. Dyskusja. Podjęcie uchwały.
5.Zawnioskowanie do Wójta Gminy Radnowo o wykonanie oświetlenia
na ul. Wąskiej. Dyskusja. Podjęcie uchwały.
6.Wolne wnioski.
7.Zakończenie obrad.
Podpis:
Jacek Fioletowy
Przewodniczący Gminnej Rady
Seniorów w Radnowie
Z każdego posiedzenia rady seniorów powinna być sporządzona lista
obecności i lista zaproszonych gości.
PRZYKŁAD - lista obecności/lista zaproszonych gości
Lista obecności
na posiedzeniu Gminnej Rady Seniorów w Radnowie
w dniu 10 listopada 2016 r.
LP
Imię i nazwisko członka Gminnej Rady
Podpis
1
2
3
...
9
54
Rada wyraża swoje stanowisko poprzez podejmowanie uchwał - warunki
ich ważności powinien regulować statut. Zasadniczo w uchwale powinny
znaleźć się następujące elementy: oznaczenie organu, tytuł, podstawa
prawna, treść merytoryczna, uzasadnienie, wyniki głosowania i podpisy.
PRZYKŁAD - uchwała gminnej rady seniorów
Uchwała nr 2/GRS/2016
w sprawie przyjęcia planu pracy Gminnej Rady Seniorów
w Radnowie na rok 2017
1.Gminna Rada Seniorów w Radnowie, działając na podstawie
§ 26 Statutu Gminnej Rady Seniorów w Radnowie, wniosku
prezydium Gminnej Rady Seniorów w Radnowie oraz wskutek
przeprowadzonej dyskusji, przyjmuje plan pracy Gminnej Rady
Seniorów w Radnowie na rok 2017.
2.Plan pracy Gminnej Rady Seniorów w Radnowie na rok 2017 stanowi
załącznik do niniejszej uchwały.
3.Zobowiązuje się przewodniczącego Gminnej Rady Seniorów
w Radnowie do przekazania niniejszej uchwały Wójtowi Gminy
Radnowo i Przewodniczącemu Rady Gminy w Radnowie.
4.Wyniki głosowania: za: 9; przeciw: 0, wstrzymujących: 0.
Uzasadnienie:
Podjęcie niniejszej uchwały wynika z przepisu § 26 Statutu Gminnej
Rady Seniorów w Radnowie. W planie pracy ustalono cele, do
osiągnięcia których dążyć będzie Gminna Rada Seniorów w Radnowie
przy wykorzystaniu swoich kompetencji: konsultacyjnych, doradczych
i inicjatywnych.
Podpisy:
Przewodniczący Gminnej
Rady Seniorów w Radnowie
Sekretarz Gminnej Rady
55
Uchwała nr 3/GRS/2016
w sprawie zarezerwowania w uchwale budżetowej Gminy Radnów
na rok 2017 środków finansowych na działalność Gminnej Rady
Seniorów w Radnowie na rok 2017
1.Gminna Rada Seniorów w Radnowie, działając na podstawie § 39
Statutu Gminnej Rady Seniorów w Radnowie, § 10 ust. 5 Statutu
Gminy Radnowo66, wniosku prezydium Gminnej Rady Seniorów
w Radnowie oraz wskutek przeprowadzonej dyskusji wnosi
o zarezerwowanie w uchwale budżetowej Gminy Radnowo
środków finansowych na działalność Gminnej Rady Seniorów
w Radnowie na rok 2017 w kwocie: 5 000 zł67.
2.Wskazane w ust. 1 środki będą wydatkowane zgodnie z zasadami
ustalonymi przez Wójta Gminy Radnów na:
a) sfinansowanie niezbędnych materiałów biurowych związanych
z działalnością Gminnej Rady Seniorów w Radnowie;
b) przygotowanie strony internetowej Gminnej Rady Seniorów
w Radnowie;
c) sfinansowanie zwrotu kosztów podróży członków Gminnej Rady
Seniorów w Radnowie na szkolenia i konferencje edukacyjne.
3.Zobowiązuje się przewodniczącego Gminnej Rady Seniorów
w Radnowie do przekazania niniejszej uchwały Wójtowi Gminy
Radnowo i Przewodniczącemu Rady Gminy w Radnowie.
4.Wyniki głosowania: za: 9; przeciw: 0, wstrzymujących: 0.
Uzasadnienie:
Podstawą prawną niniejszej uchwały jest treść § 39 Statutu Gminnej
Rady Seniorów, który stanowi, że gmina zapewnia w budżecie
gminnym środki na działalność gminnej rady seniorów (odpowiednik
tego przepisu znajduje się w Statucie Gminy Radnowo). Wnioskowana
kwota 5 000 zł obejmuje podstawowe wydatki związane z bieżącym
66 Na statut gminy rada seniorów może się powołać, gdy wprowadzono do niego zapisy dotyczącego tego ciała. Dla przykładu wskazać można tu § 10 ust. 6 Statutu Miasta Tarnobrzega, który
stanowi: Obsługę techniczną Rady Seniorów i środki na jej funkcjonowanie zapewnia Biuro Rady
Miasta.
67 Podana suma jest kwotą przykładową.
56
funkcjonowaniem rady seniorów takie jak: zakup materiałów
biurowych, utworzenie strony internetowej czy też zwrot kosztów
podróży na szkolenia i konferencje, których przedmiotem są kwestie
dotyczące działalności rad seniorów i innych ciał partycypacyjnych.
Zarezerwowanie przedmiotowych środków znacząco ułatwi radzie
seniorów bieżące funkcjonowanie i aktywne wywiązywanie się z zadań,
powierzonych jej w ustawie z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie
gminnym.
Podpisy:
Kolejnym dokumentem, który powinien zostać sporządzony
z posiedzenia gminnej rady seniorów, jest protokół. Protokół to swoiste
podsumowanie wszystkiego, co miało miejsce w trakcie trwania obrad.
Powinien on zawierać: oznaczenie daty posiedzenia, porządek obrad
i jego ewentualne korekty, opis przebiegu dyskusji, wyniki głosowań,
numery i treść podjętych uchwał, złożone wnioski i zapytania oraz
podpisy.
PRZYKŁAD - protokół z posiedzenia gminnej rady seniorów
Protokół z posiedzenia
W dniu 10 listopada 2016 r. w sali obrad Urzędu Gminy w Radnowie,
ul. Partycypacyjna 8, 33-000 Radnowo, w godzinach od 13.00 - 17.00
odbyło się posiedzenie Gminnej Rady Seniorów w Radnowie (dalej:
Rada).
1.Posiedzenie rozpoczęło się o godzinie 13.00. O miejscu, terminie
i porządku obrad członkowie zostali powiadomieni co najmniej
na 3 dni przed jego planowanym terminem. Zaproszenie wysłano
pocztą elektroniczną na adresy mailowe wskazane przez każdego
z członków. Członkowie Rady wraz z zaproszeniem otrzymali
materiały merytoryczne. Lista obecności z posiedzenia Rady
stanowi załącznik do niniejszego protokołu.
57
2.Przewodniczący
Rady
rozpoczął
posiedzenie,
przywitał
zgromadzonych i odczytał porządek obrad, który został jednomyślnie
przyjęty przez obecnych w następującym brzmieniu:
a)Otwarcie obrad - przywitanie zgromadzonych.
b)Przyjęcie harmonogramu posiedzeń Gminnej Rady Seniorów
w Radnowie na rok 2017. Dyskusja. Podjęcie uchwały.
c) Przyjęcie planu pracy Gminnej Rady Seniorów w Radnowie na
rok 2017. Dyskusja. Podjęcie uchwały.
d)Zawnioskowanie do Wójta Gminy Radnowo o zarezerwowanie
w uchwale budżetowej Gminy Radnowo na rok 2017 środków
finansowych na działalność Gminnej Rady Seniorów w Radnowie
na rok 2017. Dyskusja. Podjęcie uchwały.
e)Zawnioskowanie do Wójta Gminy Radnowo o wykonanie
oświetlenia na ul. Wąskiej. Dyskusja. Podjęcie uchwały.
f) Wolne wnioski.
g) Zakończenie obrad.
3.Przewodniczący wraz z pozostałymi członkami prezydium przeliczyli
zgromadzonych członków Rady. W oparciu o listę obecności
i po przeliczeniu obecnych stwierdzono, iż na posiedzeniu jest
9 członków Rady, w związku z czym zgodnie z § 34 statutu Rada
jest władna do podejmowania uchwał. Na posiedzeniu Rady obecni
byli również zaproszeni goście: Wójt Gminy Radnowo Jakub Biały,
Przewodniczący Rady Gminy Jerzy Czarny oraz Dyrektor Gminnego
Ośrodka Pomocy Społecznej Joanna Złota.
4.Przewodniczący przedstawił proponowany harmonogram posiedzeń
Rady Seniorów na rok 2017. Następnie zarządził dyskusję w tym
zakresie. Głos zabrał Olaf Różowy, który zaproponował żeby
posiedzenia Rady odbywały się co najmniej raz w miesiącu. Następnie
głos zabrała Anna Kolorowa, która zawnioskowała, aby wniosek
Olafa Różowego uwzględnić w harmonogramie przedstawionym
przez przewodniczącego. Przedstawione propozycje spotkały się
z przychylnością pozostałych członków. Poddano je pod głosowanie
i wprowadzono do projektu w/w harmonogramu. Następnie
przewodniczący zarządził głosowanie w sprawie harmonogramu
spotkań Rady. Uchwałą nr 1/GRS/2016 przyjęto harmonogram
posiedzeń Gminnej Rady Seniorów w Radnowie na rok 2017.
58
Uchwała zapadła jednomyślnie.
5.W dalszej części przewodniczący przedstawił merytoryczny projekt
planu pracy Rady na rok 2017. Projekt został sporządzony w oparciu
o pomysły przesłane do przewodniczącego przez poszczególnych
członków rady. Zarządzono dyskusję w tym zakresie. Głos zabrał Olaf
Różowy, który stwierdził, iż wszystkie przedstawione propozycje
działań są ważne i konieczne do realizacji w najbliższym czasie.
Innych wniosków nie zgłoszono. Projekt planu działań poddano pod
głosowanie. Uchwałą nr 2/GRS/2016 przyjęto plan pracy Gminnej
Rady Seniorów w Radnowie. Uchwała zapadła jednomyślnie.
6.W kolejnym punkcie porządku obrad przewodniczący omówił
i uzasadnił potrzebę zawnioskowania do władz Gminy
o zarezerwowanie w uchwale budżetowej na rok 2017 środków
finansowych na działalność Rady w roku 2017. Przewodniczący
zarządził dyskusję. Głos zabrał Wójt Gminy Radnowo Jakub Biały,
który zapewnił, iż władze Gminy deklarują współpracę z Radą
Seniorów oraz poparł pomysł podjęcia przedmiotowej uchwały,
która w jego ocenie będzie dobrą podstawą do przeprowadzenia
analizy w zakresie możliwości budżetowych Gminy na kolejny
rok budżetowy. Podjęto uchwałę nr 3/GRS/2016 w sprawie
zawnioskowania do władz Gminy o zarezerwowanie w uchwale
budżetowej na rok 2017 środków finansowych na działalność
Gminnej Rady Seniorów w Radnowie na rok 2017. Uchwała zapadła
jednomyślnie.
7.W dalszej części poddano pod dyskusję potrzebę wykonania
oświetlenia na ul. Wąskiej. Wszyscy członkowie Rady uznali, iż
koniecznie należy zawnioskować do władz Gminy o wykonanie
niniejszej inwestycji, gdyż jest to miejsce szczególnie często
uczęszczane przez seniorów. Podjęto stosowną uchwałę
nr 4/GRS/2016 w sprawie wniosku do Władz Gminy o wykonanie
oświetlenia na ul. Wąskiej. Uchwała zapadła jednomyślnie.
Głos zabrał ponownie Wójt Gminy Radnowo Jakub Biały, który
oświadczył, iż jak tylko uchwała zostanie przekazana do Urzędu
Gminy natychmiast zajmie się tą sprawą i przeanalizuje jakie są
szanse na jej realizację.
8.W wolnych wnioskach Przewodniczący Rady Gminy Jerzy
Czarny skrótowo omówił zgromadzonym główne założenia
59
projektu Programu współpracy Gminy Radnowo z organizacjami
pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3
ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie na rok
2017. Przewodniczący Rady Gminy poprosił o zaopiniowanie przez
Radę w/w dokumentu. Innych głosów nie było.
9.W ostatnim zdaniu przewodniczący poinformował, iż bardzo
prosi wszystkich członków o przekazanie uwag do w/w programu
współpracy Gminy z organizacjami pozarządowymi. Ustalono,
iż posiedzenie rady w tym przedmiocie odbędzie się za tydzień
o godz. 14.00 w Sali obrad Urzędu Gminy.
10.Na tym zebranie zakończono.
Podpisy:
W tym miejscu warto również wspomnieć o planie działań rady
seniorów oraz jej harmonogramie spotkań. Plan działań to opis
przedsięwzięć merytorycznych, które mają być podjęte przez radę
w określonym czasie. Powinien wynikać z obiektywnych przesłanek
i przeprowadzonej w tym zakresie diagnozy. Realizacja wynikających
z niego założeń powinna mieć również wyznaczony horyzont czasowy.
Trudno konstruować przykładowe plany działań, gdyż w każdej gminie
mogą one wyglądać (i wyglądają) zupełnie inaczej68, ich treść wynika
bowiem ze specyfiki danego miejsca - będą mieć tu znaczenie takie
okoliczności jak: liczba osób starszych zamieszkujących dany obszar,
fakt czy rada seniorów działa na terenach wiejskich czy miejskich,
liczba inicjatyw na rzecz seniorów realizowanych w danym miejscu,
obecność uniwersytetu trzeciego wieku bądź innej prężnej organizacji
seniorskiej (np. Odział Polskiego Związku Emerytów, Rencistów
i Inwalidów), itp. Harmonogram spotkań to z kolei informacja
o planowanych posiedzeniach rady w określonym przedziale czasowym
w powiązaniu z propozycją problematyki merytorycznej każdego ze
spotkań.
68 W Internecie znajduje się wiele konkretnych planów działań przygotowanych przez poszczególne gminne rady seniorów. Zwykle są to dokumenty stosunkowo obszerne.
60
2. Lokalna strategia polityki senioralnej
Strategia polityki senioralnej to skonkretyzowany, długofalowy plan
działań gminy i jej jednostek w kontekście sytuacji osób starszych na
danym terenie. Strategie tego typu stanowią narzędzie racjonalnego
zarządzania instytucją i pozwalają na planowanie działań w czasie.
Dobrze napisana strategia:
• pozwala ewaluować efekty działań i weryfikować na bieżąco
skuteczność poprzez monitoring działań;
• umożliwia określenie swoich mocnych i słabych stron oraz
oszacowanie szans i zagrożeń działalności;
• ułatwia rozpoznanie partnerów i inicjowanie współpracy z innymi
placówkami/podmiotami;
• porządkuje wykorzystanie - nawet skromnych - środków finansowych;
• uzupełnia lokalną strategię rozwoju gminy;
• włącza szerokie grono interesariuszy w proces planowania działań,
co pozwala na lepsze odpowiadanie na zapotrzebowanie społeczne69.
Strategia tworzona w porozumieniu z mieszkańcami dodatkowo:
• włącza odbiorców w proces działań będących jej przedmiotem;
• zwiększa zaangażowanie społeczne;
• jest pretekstem do dyskusji o sytuacji osób starszych w danej gminie
z samymi zainteresowanymi70;
• pozwala uzyskać dane o sytuacji seniorów z „pierwszej ręki”.
WAŻNE
Podstawą dobrej strategii polityki senioralnej jest rzetelna diagnoza
sytuacji i potrzeb osób starszych, mieszkańców danej gminy.
Jednym z dobrych przykładów takiej strategii jest dokument stworzony
w Legionowie pn.: „Strategia działań na rzecz seniorów - Legionowo
60+”. Jest to 5-letnia strategia miejskiej polityki senioralnej,
w tworzenie której aktywnie zaangażowała się Legionowska Rada
Seniorów.
69 Zob. Nowotny A. Strategia rozwoju. Zrób to sam. 11 kroków do strategii rozwoju domu kultury.
W ramach programu „ZOOM na domy kultury. Strategie rozwoju” zrealizowanego przez Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę” i finansowany ze środków Fundacji Batorego;
http://e.org.pl/wp-content/uploads/2012/06/Strategia_rozwoju.pdf - dostęp 1 grudnia 2016 r.,
str. 4.
70 Zob. Nowotny A. Strategia rozwoju. Zrób to sam. 11 kroków …, op. cit., str. 4.
61
WAŻNE
Lokalne dokumenty strategiczne (strategie) stwarzają nowe, większe
szanse dla realizacji lokalnych projektów prosenioralnych ze środków
zewnętrznych w latach 2014-2020, co - w kontekście postępujących
zmian demograficznych - należy uznać za szczególnie istotne wyzwanie
stojące zarówno przed sektorem publicznym, jak i pozarządowym.
W prace zmierzające do opracowania w/w strategii zaangażowano
w Legionowie ponad 500 seniorów m.in. z Legionowskiego Uniwersytetu
Trzeciego Wieku, Polskiego Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów
oraz kół nauczycielskich i kombatanckich. Oprócz władz miasta
w inicjatywę włączyła się również Fundacja Pracownia Kompetencji.
Proces przygotowania tego dokumentu obejmował następujące etapy:
• ETAP I - diagnoza potrzeb seniorów w zakresie zdrowia, rekreacji,
edukacji, kultury i aktywności obywatelskiej. W tej części:
3 przeprowadzono profesjonalną ankietę diagnostyczną wśród
osób 60+;
3 zorganizowano spacery diagnostyczne w oparciu o wcześniej
przygotowane scenariusze; przy ich pomocy
próbowano
ustalić opinie na temat określonych przestrzeni miejskich (np.
wyglądu, rozwiązań funkcjonalnych, barier architektonicznych,
bezpieczeństwa);
3 przygotowano tzw. kawiarenki konsultacyjne, gdzie podczas
nieformalnych spotkań uczestnicy przy kawie/herbacie
dyskutowali między sobą na tematy ważne dla członków
danej społeczności lokalnej; spotkania te były moderowane
i rejestrowane.
• ETAP II - przygotowanie/zebranie w całość wyników w/w badań
diagnostycznych w celu ich dalszej analizy, konsultacji i opracowania.
W tym etapie przygotowany materiał wraz z rekomendacjami
przedstawiono władzom Legionowa i radnym gminnym.
• ETAP III - praca nad strategią. W wyniku działalności trzech
merytorycznych zespołów eksperckich opracowana została wstępna
wersja strategii.
• ETAP IV - konsultacje wstępnej wersji strategii, które prowadzone
były poprzez:
62
3 wyłożenie w Urzędzie Gminy i w siedzibach kilku legionowskich
organizacji pozarządowych;
3 stworzenie możliwości zgłaszania uwag przez telefon i drogą
elektroniczną;
3 organizację warsztatów dyskusyjno - konsultacyjnych, w których
wzięło udział ok. 120 osób.
• ETAP V - wprowadzenie wyników konsultacji (rekomendacji) do
strategii, opracowanie jej ostatecznej wersji i przyjęcie jej przez
samorząd miasta Legionowo w formie uchwały (!).
• ETAP VI - upowszechnianie przedmiotowej strategii. W tym celu
organizowane były różnego rodzaju wydarzenia/konferencje.
Naturalną konsekwencją przygotowania określonej strategii działań
jest podjęcie starań w zakresie jej realizacji, a następnie oceny
(ewaluacji). Jak pokazuje przykład zaczerpnięty z Legionowa - gminna
rada seniorów może (a nawet powinna) „odnaleźć się” na każdym
etapie zarówno powstawania strategii, jak też późniejszych prób jej
realizacji. Niewątpliwie stworzenie takiego dokumentu, i tym samym
wyznaczenie sobie dalekosiężnych i ambitnych celów, zwiększy szanse
na ich realizację.
3. Finansowanie działalności gminnej rady seniorów
Podejmując problematykę finansowania gminnej rady seniorów należy
podkreślić, iż - z uwagi na brak regulacji ustawowej - jest to zagadnienie
skomplikowane i budzące wiele wątpliwości. Część samorządów,
pomimo powołania takiego ciała uznaje, iż brak jest podstaw do
wydatkowania środków budżetowych w związku z jego działalnością.
Rozwiązaniem tego problemu byłoby w ocenie autorów zamieszczenie
odpowiednich zapisów o finasowaniu rady seniorów przez samorząd
gminny w statucie tego ciała i/lub statucie gminy.
§ 29
1.Obsługę administracyjno - kancelaryjną Rady, z zastrzeżeniem § 27
ust. 4, prowadzi jednostka wskazana przez Wójta.
2.Gmina zapewnia w budżecie gminnym środki na działalność Rady.
63
W przypadku braku odpowiednich zapisów statutowych w zakresie
finansowania rady, wiele zależy od elastyczności i dobrej woli władz
samorządowych - zawsze jednak w ramach obowiązującego prawa.
Trzeba pamiętać, że rada seniorów jest elementem samorządu
terytorialnego, powinna więc w ramach tego samorządu mieć swoje
finansowanie. Biorąc pod uwagę powyższe, pierwszą - a być może
nawet podstawową - formą finansowania działalności tego typu organów
jest właśnie budżet gminy. Mówiąc o budżecie gminy i ewentualnych
wnioskach o zarezerwowanie w nim środków, ważną kwestią jest
dostosowanie się do procedury uchwalania budżetu - innymi słowy
konieczne jest złożenie konkretnych propozycji w odpowiednim czasie.
Alternatywnym sposobem na finasowanie rady - zarówno jej wniosków
merytorycznych jak i logistyki administracyjno-biurowej - jest
wykorzystanie konkursów grantowych (samorządowych, ministerialnych
i innych). Co prawda gminna rada seniorów, z uwagi na brak
osobowości prawnej, nie może być wnioskodawcą i realizatorem
projektów, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby pewne potrzeby
czy inicjatywy, które na forum tego ciała zostaną zgłoszone, były
przedmiotem wniosku o dofinasowanie składanego przez jedną
lub kilka organizacji, które są reprezentowane w radzie seniorów.
Takie podejście może istotnie przyśpieszyć realizację wielu pomysłów
i potrzeb wpisanych do planu działania rady - dlatego sposób ten
należy szczególnie rekomendować. W przekonaniu autorów, wniosek
o dofinasowanie popierany przez gminną radę seniorów i wywiedziony
z przeprowadzonej przez nią diagnozy i jej planu działań, ma znacząco
większe szanse na uzyskanie dofinasowania.
Warto również zastanowić się nad wykorzystaniem w działalności
gminnej rady seniorów instytucji wolontariatu. W szczególności
ta forma prawna może być zastosowana w przypadku, gdy władze
gminy poszukują rozwiązania, w jaki sposób zapewnić członkom rady
seniorów możliwość otrzymania przez nich zwrotu uzasadnionych
kosztów związanych np. z wyjazdem na szkolenie czy konferencję.
Status wolontariusza uzależniony jest od zawarcia porozumienia
o wolontariat pomiędzy stronami - korzystającym71 a wolontariuszem.
Z przepisu art. 41 ust. 1 pkt 3 ustawy o działalności pożytku publicznego
i o wolontariacie wynika w sposób niebudzący wątpliwości, iż podmiot,
71 Gmina, zgodnie z art. 42 ust. 1 pkt 2 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, może korzystać ze świadczeń wolontariuszy.
64
który korzysta ze świadczeń wolontariusza (gmina) ma obowiązek
pokrywać, na dotyczących pracowników zasadach określonych
w odrębnych przepisach, koszty podróży służbowych i diet. Autorzy
stoją na stanowisku, iż przy obecnym zapisie ustawowym w zakresie
gminnych rad seniorów, warto szukać praktycznych rozwiązań
ułatwiających funkcjonowanie tym ciałom społecznym - jako jedno
z takich rozwiązań może sprawdzić się wolontariat. Opisana wyżej
propozycja staje się szczególnie aktualna w kontekście rozstrzygnięcia
nadzorczego Wojewody Opolskiego z dnia 12 grudnia 2016 r., w którym
zakwestionowano zapisy statutu jednej z gminnych rad seniorów
w zakresie dotyczącym wprowadzenia w nim regulacji umożliwiających
zwrot kosztów podróży członkom rady seniorów na zasadach odnoszących
się do pracowników zatrudnionych w państwowej lub samorządowej
jednostce sfery budżetowej72.
72 Zob. rozstrzygnięcie nadzorcze nr 4131.1.21.2016.AR Wojewody Opolskiego z dnia 12 grudnia
2016 r., www.duwo.opole.uw.gov.pl
65
PODSUMOWANIE
Przedkładane opracowanie w zamierzeniu autorów ma stanowić
usystematyzowany pakiet elementarnych podpowiedzi, ważnych
z punktu widzenia tworzenia i funkcjonowania gminnej rady seniorów.
Adresatami publikacji są liderzy organizacji seniorskich, lokalne
władze samorządowe zainteresowane utworzeniem takiego organu
konsultacyjnego na swoim obszarze a także członkowie już istniejących
rad seniorów.
Materiał przedstawiony w niniejszym opracowaniu nie wyczerpuje
całości złożonego tematu - samorządu terytorialnego oraz tworzenia
i działalności gminnej rady seniorów.
W Polsce funkcjonuje już ok. 300 gminnych rad seniorów - ich
powstawanie i działalność wzmacnia pozycję seniorów, pozwala
wykorzystać ich bogate doświadczenia i potencjał, wpływa na
poprawę jakości ich życia. W tym kontekście warto podkreślić, iż
o realnym wpływie gminnej rady seniorów na decyzje podejmowane
przez władze gminy w dużym stopniu będą przesądzać predyspozycje
i zaangażowanie osób, które zasiadają w tym organie oraz stopień
otwartości i przekonania o potrzebie współpracy z radą seniorów ze
strony samorządowców. Obserwacja pracy już działających w Polsce
gminnych rad seniorów pokazuje, iż ich skuteczność w realnym
oddziaływaniu na zmianę przestrzeni publicznej jest zdeterminowana
z jednej strony aktywnością i przygotowaniem merytorycznym członków
tych ciał, natomiast z drugiej strony wolą współpracy, zrozumieniem
i autentycznym wsparciem lokalnego samorządu.
Warto również rekomendować tworzenie sieci gminnych rad seniorów
w poszczególnych regionach (województwach). Tego typu struktury
mogłyby stanowić skuteczną płaszczyznę wymiany doświadczeń
i wypracowywania wspólnego, szerokiego poglądu na kwestie związane
z sytuacją seniorów. Takie stanowiska mogłyby być (powinny być)
następnie przedkładane organom samorządu województwa, które o czym należy pamiętać - mają ogromny wpływ na rozwój poszczególnych
dziedzin życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego w całym
regionie. Samorząd województwa to ważny partner dla organizacji
pozarządowych oraz różnego rodzaju ciał/organów konsultacyjnych,
w tym również gminnych rad seniorów.
66
BIBLIOGRAFIA
1. Blicharz J., „Administracja publiczna i społeczeństwo obywatelskie
w państwie prawa”, Prace naukowe WPAiE Uniwersytetu Wrocławskiego,
Wrocław 2012.
2. Bogacz – Wojtanowska E., „Zielona księga wsparcia partycypacji publicznej
w Polsce”, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2013.
3. Borczyk W., Jachimowicz D., Nalepa W., „Gminne rady seniorów
w praktyce – wybrane zagadnienia”, Fundacja Europejski Instytut Rozwoju
Obywatelskiego, Nowy Sącz 2014.
4. Borczyk W., Jachimowicz D., Nalepa W., „Partycypacja osób starszych
w życiu publicznym - wybrane zagadnienia”, Ogólnopolska Federacja
Stowarzyszeń Uniwersytetów Trzeciego Wieku, Nowy Sącz 2015.
5. Imiołczyk B. (red.), „ABC Samorządu Terytorialnego. Poradnik Nie Tylko
Dla Radnych”. Wyd. Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej.
6. Kubicki P., „Warszawskie Rady seniorów – raport”, Zakład Gerontologii
Społecznej, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa.
7. Laurisz N., „Wprowadzenie do partycypacji społecznej w Polsce w:
Partycypacja społeczna w Polsce. Atlas dobrych praktyk”, red. M. Ćwiklicki,
M. Frączek, Fundacja GAP, Kraków 2014.
8. Nowotny A. „Strategia rozwoju. Zrób to sam. 11 kroków do strategii
rozwoju domu kultury”, Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę”.
9. Olech A. (red.), „Dyktat czy uczestnictwo? Diagnoza partycypacji publicznej
w Polsce t.2, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2012.
10.Olech A. (red.), „Partycypacja publiczna w praktyce. Dwa modele
zwiększania uczestnictwa mieszkańców w podejmowaniu decyzji”, Instytut
Spraw Publicznych, Warszawa 2013.
11.Sobiesiak-Penszko P. (red.), „Prawo a partycypacja publiczna”, Instytut
Spraw Publicznych, Warszawa 2013.
12.„Jak usłyszeć głos seniora? Praktyczny przewodnik po partycypacji
obywatelskiej osób starszych Laboratorium Partycypacji Obywatelskiej”,
Pracownia Badań i Innowacji Społecznych STOCZNIA, Warszawa 2013.
13.„Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2016 r.”, Główny
Urząd Statystyczny, Warszawa 2016.
14.„Prognoza ludności na lata 2008–2035”, Główny Urząd Statystyczny,
Departament Badań Demograficznych, Warszawa 2009.
15.„Społeczeństwo obywatelskie i jego instytucje. Opracowania tematyczne”,
OT-627, Biuro Analiz I Dokumentacji, Zespół Analiz i Opracowań
Tematycznych, Kancelaria Senatu, styczeń 2014.
67
NETOGRAFIA:
www.mrpips.gov.pl
www.pozytek.gov.pl
www.senior.gov.pl
www.rpo.gov.pl
www.federacjautw.pl
www.ngo.pl
www.poradnik.ngo.pl
www.eiro.pl
www.batory.org.pl
www.stocznia.org.pl
www.e.org.pl
www.infor.pl
www.rp.pl
www.zoomnaradyseniorow.pl
www.partycypacjaobywatelska.pl
www.bip.krakow.pl
www.bip.legionowo.pl
www.bip.stary.sacz.pl
www. bip.podegrodzie.pl
www.lex.pl
68
USTAWY:
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona
przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez
Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana
przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r. (Dz.U.
1997 nr 78 poz. 483).
2. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego
i o wolontariacie (Dz.U. 2003 nr 96 poz. 873).
3. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 1990 Nr 16
poz. 95).
4. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. 1998 Nr
91 poz. 578).
5. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. 1998
Nr 91 poz. 576).
6. Ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej
w województwie (Dz.U. 2009 nr 31 poz. 206).
7. Ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. 2009 nr
157 poz. 1240).
8. Ustawa z dnia 11 września 2015 r. o osobach starszych (Dz.U. 2015 poz.
1705).
9. Ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów
prawnych (Dz.U. 2000 nr 62 poz. 718).
10.Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. 1997
nr 133 poz. 883).
69
O AUTORACH:
Wiesława Borczyk – radca prawny, inicjatorka utworzenia
Ogólnopolskiej Federacji Stowarzyszeń UTW i jej prezes
(od 2007 r.); prezes Stowarzyszenia Sądecki UTW w Nowym Sączu
(od 2004 r.); posiada wieloletnie doświadczenie w zakresie aspektów
prawno-organizacyjnych zakładania i funkcjonowania organizacji
pozarządowych, jednostek sektora publicznego i prywatnego, jak
również opracowywania i realizowania projektów; ekspert ds. Osób
Starszych przy Rzeczniku Praw Obywatelskich, odznaczona przez
Prezydenta RP Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za
działalność na rzecz rozwoju uniwersytetów trzeciego wieku w Polsce
(2015 r.).
Daniel Jachimowicz – prawnik, wiceprezes Fundacji Europejski
Instytut Rozwoju Obywatelskiego; wieloletni współpracownik
i pełnomocnik zarządu Ogólnopolskiej Federacji Stowarzyszeń
UTW; autor i koordynator licznych regionalnych oraz ogólnopolskich
projektów edukacyjno - doradczych dedykowanych seniorom oraz
liderom UTW; doradca i trener w obszarze prawno - organizacyjnych
aspektów zakładania i działania uniwersytetów trzeciego wieku oraz
pozyskiwania środków na ich działalność.
Wojciech Nalepa – radca prawny, prezes Fundacji Europejski Instytut
Rozwoju Obywatelskiego; wieloletni współpracownik i pełnomocnik
zarządu Ogólnopolskiej Federacji Stowarzyszeń UTW; autor
i współautor licznych regionalnych oraz ogólnopolskich projektów
edukacyjno – doradczych oraz wielu publikacji z zakresu prawa
organizacji pozarządowych, prawa finansowego i konsumenckiego oraz
problematyki partycypacji publicznej; doradca, trener i wykładowca.
Fundacja Europejski Instytut Rozwoju Obywatelskiego
ul. Jagiellońska 18, 33-300 Nowy Sącz
www.eiro.pl
[email protected]
70
NOTATKI:
71
NOTATKI:
72
Publikacja dofinansowana ze środków Rządowego Programu na
rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014-2020
ISBN 978-83-941219-1-4

Niezbednik partycypacyjny

Transkrypt

Podobne dokumenty

Projekt "Razem przeciwko starości" cz. I - "Nie chcę żyć w

Co, gdzie, jak - Organizacje seniorskie, ciekawe programy unijne

ANKIETA dla liderów organizacji seniorskich

Wyniki wyborów do Rady Seniorów w Miechowie

Temat szkolenia: JAK STWORZYĆ CIEKAWĄ OFERTĘ DLA

Tworzenie rad seniorów w powiecie opolskim