Prof. dr hab. Janusz Nowacki, prof. zw. Katedra Entomologii i

Prof. dr hab. Janusz Nowacki, prof. zw.
Katedra Entomologii i Ochrony Środowiska
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
ul. Dąbrowskiego 159
60-594 Poznań
OCENA
Ocena osiągnięcia naukowego stanowiącego podstawę ubiegania się o nadanie stopnia
doktora habilitowanego oraz dorobku naukowego dr Marcina Sielezniewa adiunkta z
Instytutu Biologii Uniwersytetu w Białymstoku
Podstawa: Decyzja Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów z dnia 10 października 2012 r. w sprawie
przeprowadzenia postępowania habilitacyjnego dr Marcina Sielezniewa oraz pismo Dziekana Wydziału
Biologiczno-Chemicznego Uniwersytetu w Białymstoku dr hab. Iwony Ciereszko, prof. UwBz dnia 19
października 2012 r.
Dr Marcin Sielezniew urodził się w 1970 roku w Warszawie. Studia wyższe odbył na
kierunku biologia w Uniwersytecie Warszawskim, które ukończył obroną pracy magisterskiej
uzyskując tytuł magistra biologii. W 1996 roku rozpoczyna studia doktoranckie na Wydziale
Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu SGGW w Warszawie, w efekcie których w roku 2000
obronił rozprawę doktorską nt.: „Charakter zmian składu gatunkowego i liczebności motyli
Skarpy Ursynowskiej”, uzyskując stopień doktora nauk rolniczych w zakresie ogrodnictwa.
W latach 2000 – 2006 pracował na stanowisku adiunkta w Katedrze Entomologii Stosowanej
SGGW w Warszawie, a od 2006 roku do chwili obecnej na stanowisku adiunkta w Zakładzie
Zoologii Bezkręgowców Instytutu Biologii Uniwersytetu w Białymstoku.
I. Ocena osiągnięcia naukowego stanowiącego podstawę ubiegania się o nadanie stopnia
doktora habilitowanego
Osiągnięcie naukowe dr Marcina Sielezniewa składa się z jednorodnego tematycznie
cyklu 8 oryginalnych prac twórczych nt: „Zmienność ekologiczna i genetyczna obligatoryjnie
myrmekofilnych gatunków motyli z rodziny modraszkowatych (Lepidoptera, Lycaenidae) na
przykładzie dwóch przedstawicieli rodzaju Phengaris (Maculinea)”. Prace te opublikowane
zostały w języku angielskim, w czasopismach o zasięgu światowym: Annales Zoologici,
European Journal of Entomology, Insect Conserwation and Diversity, Journal of Insect
Conserwation, Polish Journal of Ecology, Polish Journal of Entomology, Sociobiology.
Należy zwrócić uwagę na fakt, że za wyjątkiem jednej wszystkie pozostałe prace posiadają
IF, którego wartość wynosi łącznie 7,296, a wg. obowiązującego do momentu złożenia
wniosku rankingu czasopism MNiSW z 2010 r. sumaryczna liczba punktów wynosi 159.
Podkreślić należy, że choć wszystkie omawiane prace mają charakter współautorski to jednak
udział dr Sielezniewa (wg. oświadczeń współautorów) wynosi przeciętnie od 60% do 90%.
Prace składające się na osiągnięcie naukowe, stanowiące podstawę ubiegania się o
nadanie stopnia doktora habilitowanego, powstały w oparciu o dokładnie zaplanowane i
sprawnie przeprowadzone przez habilitanta badania terenowe, laboratoryjne i studyjne.
Zgromadzony został bogaty i reprezentatywny materiał badawczy, stąd też bardzo dobre
udokumentowanie wyników pracy. Podkreślić należy trafność doboru tematyki badawczej
dotyczącej niezmiernie interesującej grupy motyli dziennych jakimi są myrmekofile
modraszkowate. Dr Sielezniew postawił sobie za cel wyjaśnienie podstawowych relacji
motyl-mrówka dla polskich populacji dwóch gatunków: Phengaris alcon i P. arion,
przebadania występujących w naszym kraju ekotypów tych gatunków oraz w ramach badań
molekularnych podjecie próby odpowiedzi czy zróżnicowanie ekologiczne znajduje
odzwierciedlenie w zróżnicowaniu genetycznym. Z jednej strony wyniki badań wypełniają
lukę dotyczącą rozsiedlenia, bionomii i ekologii tych niezmiernie interesujących motyli
występujących stosunkowo rzadko na obszarze naszego kraju, z drugiej strony dostarczają
całkowicie nowych danych na temat zmienności genetycznej występujących w Polsce
ekotypów P. alcon (P. ‘alcon i P. ‘rebeli) oraz P. arion. O pilnej potrzebie podjęcia
powyższych badań świadczy fakt zagrożenia wymieraniem obydwu gatunków, a w stosunku
do P. arion proces jego zaniku przebiega obecnie najszybciej w Europie. Z powyższych
względów niezmiernie ważnym jest dokładne poznanie biologii i ekologii polskich populacji
tych gatunków oraz próba ustalenia przyczyn zaniku kolejnych stanowisk ich występowania.
Dlatego też badania przeprowadzone przez autora mają w znacznej mierze charakter
pionierski i są niezmiernie ważne dla ochrony badanych gatunków.
Podkreślić należy stosunkowo szeroki zakres przeprowadzonych badań. Materiał
badawczy gromadzony był przez autora na wielu stanowiskach w różnych regionach Polski
oraz na Litwie. Ponadto do analiz morfologicznych wykorzystany został materiał pochodzący
z muzeów i prywatnych kolekcji.
Istotna część pracy dr Sielezniewa dotyczy preferencji siedliskowych badanych motyli
i ustalenia zakresu gatunkowego mrówek gospodarzy z rodzaju Myrmica dla obu gatunków.
Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że na obszarze Polski występują trzy ekotypy
modraszka alkona, a podstawowym gatunkiem mrówki będącym gospodarzem dla gąsienic
tego gatunku modraszka jest M. scabrinodis, a jedynie w Pieninach występuje ekotyp
preferujący wyłącznie mrówkę M. schencki. Uzyskane wyniki w sposób jednoznaczny
wpisują się w opracowanie wzoru geograficznej zmienności w eksploatacji mrówek
gospodarzy w Europie. W efekcie stwierdzenia wyraźnego zróżnicowania ekologicznego
populacji modraszka alkona przeprowadzono nowatorskie badania dotyczące zróżnicowania
genetycznego osobników z różnych ekotypów. Okazało się, że genetycznie nie ma wyraźnego
wzoru zróżnicowania na ekotypy P. ‘alcon i P. ‘rebeli co potwierdza słuszność
wcześniejszego zsynonimizowania tych gatunków. Jednak ekotyp P. ‘rebeli charakteryzował
się znacznie mniejszą zmiennością genetyczną w obrębie populacji. Wiedza ta jest
niezmiernie ważna w kontekście ochrony tego ekotypu przed wyginięciem. W stosunku do
modraszka ariona, który jest jednym z najbardziej zagrożonych motyli w Europie, a w
minionym półwieczu wyginął na obszarze całej północno-zachodniej Polski, opracowanie
preferencji środowiskowych i pokarmowych jest zagadnieniem priorytetowym. W efekcie
pracochłonnych badań terenowych ustalono, że mrówki gospodarze dla modraszka ariona
należą do pięciu gatunków wścieklic: M. sabuleti, M. scabrinoides, M. schencki, M.
lobicornisi M. hellenic. Niezmiernie interesującym jest stwierdzenie, że w ekosystemach
wrzosowiskowych wschodniej Polski gospodarzem P. arion jest wyłącznie M. schencki, co
wskazuje jednoznacznie, że byt omawianego gatunku motyla zależy od występowania tej
mrówki jako gospodarza. Jest to całkowicie nowatorskie odkrycie, o dużym znaczeniu dla
ochrony badanego gatunku motyla, ponieważ mrówka ta nigdy wcześniej nie była
wykazywana jako gospodarz modraszka ariona. Podobnie istotne dla opracowania strategii
ochrony P. arion są wyniki przeprowadzonych badań molekularnych. Wskazują one
jednoznacznie, że zmienność genetyczna badanych populacji modraszka ariona wyraźnie
maleje wraz ze wzrostem izolacji tych populacji. Słusznie zatem autor uważa, że jest to jedną
z podstawowych przyczyn wymierania omawianego gatunku w Polsce.
Niewątpliwie bardzo cennym, niekwestionowanym osiągnięciem autora jest
opracowanie i przedstawienie katalogu prezentującego wszystkie gatunki mrówek z rodzaju
Myrmica, które są gospodarzami obu badanych gatunków modraszków w Polsce. Podkreślić
należy, że niezmiernie ważna dla ochrony P. alcon i P. arion jest wiedza dotycząca
zróżnicowania preferencji badanych gatunków motyli w stosunku do różnych gatunków
mrówek gospodarzy w ujęciu geograficznym w skali Polski, co zostało zaprezentowane przez
dr Sielezniewa.
Podsumowując należy stwierdzić, że omawiane osiągnięcia naukowe dra Marcina
Sielezniewa są ważnym, kompleksowym opracowaniem odnoszącym się do biologii, ekologii
i rozsiedlenia motyli z rodziny Lycaenidae, prezentującym dokładnie dwa gatunki należące
do rodzaju Phengaris. Na podkreślenie zasługuje także fakt wykazania stopnia zróżnicowania
genetycznego badanych ekotypów tych gatunków od zakresu izolacji badanych populacji.
Uzyskane przez autora wyniki mają pierwszorzędne znaczenie dla opracowania strategii
ochrony tych gatunków modraszków. Przedstawione powyżej podstawowe rezultaty prac
wchodzących w zakres osiągnięcia naukowego są istotnymi i wymiernymi wynikami badań
naukowych i zgodnie z art. 16 ust. 1 i 2 Ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym
oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, stanowią istotny wkład autora w rozwój wiedzy w
zakresie biologii i ekologii.
II. Ocena pozostałych osiągnięć i aktywności naukowej, dydaktycznej i organizacyjnej
Dr Marcin Sielezniew jest entomologiem specjalistą w zakresie bionomii, ekologii,
etologii i ochrony różnorodności biologicznej motyli dziennych, a w szczególności z rodzaju
Phengaris należącego do rodziny Lycaenidae. Większość prac habilitanta dotyczy właśnie
tych zagadnień.
Pewną trudność stanowiło wykonanie oceny pozostałych osiągnięć naukowych oraz
ustalenie ostatecznej liczby prac habilitanta ponieważ w przygotowanym autoreferacie i
załączonych do niego materiałach znalazło się omówienie wyników szeregu prac, które do
momentu złożenia wniosku nie zostały opublikowane i jako takie nie mogą być rozpatrywane
jako osiągnięcia w czasie tego postępowania.
Po weryfikacji wspomnianych nieprawidłowości dorobek naukowy dra Sielezniewa,
bez omówionych wcześniej 8 prac składających się na osiągnięcie naukowe, obejmuje
ogółem 45 opublikowanych oryginalnych prac naukowych. Z wspomnianych prac 44
opublikowane były po uzyskaniu stopnia doktora. Godnym podkreślenia jest, że wśród
omawianych prac znaczna ich część opublikowana została w renomowanych czasopismach o
zasięgu światowym, w tym 9 w czasopismach znajdujących się w bazie JCR posiadających
„IF” o łącznej wartości 7,484, a dalsze 14 w innych anglojęzycznych czasopismach. Wśród
pozostałych publikacji znajduje się: 7 rozdziałów w monografiach anglojęzycznych, 5
rozdziałów w monografiach polskojęzycznych, 9 polskojęzycznych publikacji oraz 1 książka
prezentująca motyle dzienne Polski.
Sumaryczny impast factor wszystkich publikacji naukowych dr. Sielezniewa wg. listy
Journal Citation Reports (JCR) wynosi 14,780, a liczba cytowań jego publikacji wg. bazy
Web of Science bez autocytowań wynosi 96 oraz indeks Hirsha bez autocytowań wynosi 5.
Prowadzone przez dr Marcina Sielezniewa badania motyli obejmują
w głównej
mierze grupę motyli dziennych i dotyczą zagadnień związanych z badaniami różnorodności
biologicznej tej grupy owadów w Polsce oraz ich ochrony. W ramach tej problematyki
zrealizowane zostały badania faunistyczno-ekologiczne dotyczące całości motyli dziennych w
wybranych regionach Polski. Szczególnie godnym podkreślenia jest fakt podsumowania
zdobytej wiedzy w książkowym wydawnictwie prezentującym informacje na temat bionomii,
etologii i ochrony całości fauny motyli dziennych Polski. Ważnym nurtem badawczym,
widocznym w dorobku naukowym dr Sielezniewa było zajęcie się zagadnieniami ekologii i
etologii taksonów w obrębie rodzaju Phengaris (Lepidoptera, Lycaenidae). Badania w tym
zakresie prowadzone są przez Habilitanta nieprzerwanie od ponad 10 lat. Dotyczyły one
głównie wyjaśnienia skomplikowanej biologii kilku wybranych, myrmekofilnych gatunków
modraszków. Opracowana została także ekologia tych gatunków, w tym bardzo istotny
element zakresu i preferencji gatunków mrówek gospodarzy. W efekcie tych badań odkryte
zostały nieznane wcześniej układy pomiędzy określonymi gatunkami mrówek i określonymi
gatunkami modraszków. Odkryte zostało także występowanie na terenie Polski nowych
gatunków pasożytów mrówek z rodzaju
Myrmica. Wyniki prowadzonych przez
dra Sielezniewa badań mają zdecydowanie istotny aspekt aplikacyjny związany z tworzeniem
strategii ochrony dla poszczególnych gatunków z rodzaju Phengaris, które należą do silnie
zagrożonych wyginięciem w całej Europie. Generalnie dorobek naukowy dr. Sielezniewa jest
dość spójny i w ramach przedstawionych powyżej zagadnień wykazuje znaczny jego wkład w
rozwój nauk biologicznych w zakresie ekologii i etologii Lepidoptera. Z całą pewnością
można powiedzieć, że wspomniany dorobek czyni Go liczącym się w skali europejskiej
specjalistą zajmującym się tą problematyką.
Dr Marcin Sielezniew aktywnie uczestniczy w krajowym i międzynarodowym życiu
naukowym. Brał czynny udział w badaniach, które realizowane były w ramach projektów
badawczych finansowanych przez KBN (dwukrotnie wykonawca) i MNiSW (kierownik
projektu) oraz jako wykonawca w międzynarodowym projekcie badawczym w ramach
programu „LIFE06NAT” finansowanego z funduszy UE. Wspomniane projekty badawcze jak
również trzy krótkoterminowe staże odbyte w zagranicznych ośrodkach naukowych
umożliwiły mu nawiązanie szerokich kontaktów międzynarodowych, potrzebnych w
realizowanych przez habilitanta badaniach naukowych. Aktualnie dr Sielezniew współpracuje
z kilkoma placówkami naukowymi z różnych krajów Europy, efektem czego są
współautorskie publikacje naukowe. Habilitant uczestniczył także z referatami w licznych
konferencjach naukowych o charakterze międzynarodowym (12 konferencji z 17
wystąpieniami o charakterze wykładów lub posterów) lub krajowym (24 konferencje lub
sympozja gdzie wygłaszał referaty lub prezentował postery, łącznie 29). Niestety dr
Sielezniew nie uczestniczył w żadnym komitecie organizacyjnym powyższych konferencji.
Nie uczestniczył także w komitetach redakcyjnych ani radach naukowych czasopism. Może to
świadczyć o mniejszym zaangażowaniu w prace na rzecz środowiska naukowego. Z
pewnością wiąże się to także z brakiem przynależności do któregokolwiek z dużych polskich
towarzystw naukowych. Wprawdzie habilitant, jak sam pisze w autoreferacie, jest
współzałożycielem i Prezesem Towarzystwa Ochrony Motyli to jednak trudno uznać to
stowarzyszenie i jego działalność za towarzystwo naukowe, podczas gdy od 90 lat autorytety
w dziedzinie entomologii skupiają się w Polskim Towarzystwie Entomologicznym, w którym
działa odrębna Sekcja Lepidopterologiczna skupiająca zdecydowaną większość polskich
lepidopterologów.
Dr Sielezniew wykazuje się dużą aktywnością w prowadzeniu działalności eksperckiej
dotyczącej głównie zagadnień ochrony motyli. Dotychczas był autorem lub ekspertem w 13
takich zleceniach. Habilitant był wielokrotnie recenzentem w projektach badawczych (1
projekt zagraniczny i 17 projektów badawczych dla MNiSW) oraz artykułów dla czasopism
naukowych (13 dla czasopism z listy JCR, 8 dla innych).
Działalność dydaktyczna dr Marcina Sielezniewa rozpoczęła się w czasie zatrudnienia
na Wydziale Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu SGGW gdzie prowadził wykłady i
ćwiczenia z zakresu: entomologii, ochrony roślin, diagnostyki entomologicznej, ochrony
owadów, ecology and conserwation of butterflies. W późniejszym czasie po zatrudnieniu w
Uniwersytecie Białostockim na Wydziale Biologiczno-Chemicznym prowadził wykłady i
ćwiczenia z: zoologii, biologii wybranych grup zwierząt bezkręgowych, ekologii populacji, a
także pracownie specjalizacyjne i dyplomowe. W okresie pracy zawodowej sprawował także
opiekę nad studentami przygotowującymi prace magisterskie (22) i licencjackie (8).
Podkreślić także należy, że dr Sielezniew był także opiekunem sekcji entomologicznej
studenckiego Koła Naukowego Biologów. Na szczególne podkreślenie zasługuje duża
aktywność Habilitanta w zakresie popularyzacji wiedzy poprzez publikowanie artykułów
popularnonaukowych (103 artykuły), wygłaszanie referatów, udzielanie wywiadów i
konsultacji dziennikarzom i filmowcom.
Za dotychczasowe osiągnięcia dydaktyczne i
popularyzacyjne odznaczony został Medalem Komisji Edukacji Narodowej oraz otrzymał
nagrodę Rektora SGGW.
III. Wniosek końcowy
Biorąc pod uwagę wysoką wartość ocenianego osiągnięcia naukowego, a także
całokształt dorobku naukowego, dra Marcina Sielezniewa stwierdzam, że stanowią one duży
wkład Habilitanta w rozwój nauk biologicznych w zakresie biologii, ekologii, etologii i
ochrony różnorodności biologicznej motyli z grupy myrmekofilnych Lycaenidae i spełniają
one warunki określone w art. 16 ust. 1 i 2 Ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym
oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki. Jednocześnie należy podkreślić, że Habilitant
wykazuje się istotną aktywnością naukową co pozwala już dziś umieścić go wśród znanych i
cenionych, europejskich
lepidopterologów, w związku z powyższym popieram wniosek
dra Marcina Sielezniewa o nadanie mu stopnia doktora habilitowanego.
Poznań, 18 listopada 2012 r.
Prof. dr hab. Janusz Nowacki