docPDF pełen tekst - Instytut Gospodarki Międzynarodowej
download 
Reklamacja Transkrypt
PDF pełen tekst - Instytut Gospodarki Międzynarodowej
M. Rosińska; Globalna sieć biznesowa jako konsekwencja nowego paradygmatu konkurencyjności w gospodarce opartej na wiedzy; [w:] Jewtuchowicz A; Region w gospodarce opartej na wiedzy; Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Łódź 2007; s. 69–81. Magdalena Rosińska1 GLOBALNA SIEĆ BIZNESOWA JAKO KONSEKWENCJA NOWEGO PARADYGMATU KONKURENCYJNOŚCI W GOSPODARCE OPARTEJ NA WIEDZY Zmiany zachodzące w gospodarce światowej w drugiej połowie XX wieku i na początku nowego stulecia, potocznie określane są jako globalizacja. Bez względu na ocenę tego zjawiska i przedstawione ujecie definicyjne, wszyscy autorzy zauważają jego ogromny wpływ tak na całą gospodarkę, jak i na strategie pojedynczych podmiotów. W odniesieniu do działalności gospodarczej najistotniejszy jest wzrost tempa wdrażania nowych rozwiązań oraz rozpowszechniania udoskonalonych produktów i usług, skracanie ich cyklu życia, powodujące zaostrzoną walkę konkurencyjną. Miarą sukcesu w nowych warunkach staje się, zatem szybkość dostrzegania zmian w otoczeniu, zdolność do elastycznego dostosowywania się do nich, czyli umiejętność kreacji rozwiązań innowacyjnych, odpowiadających na aktualne wyzwania rynku. W efekcie obserwujemy propagowanie modelu gospodarki opartej na wiedzy (GOW) jako synonimu gospodarki przyszłości, zapewniającej rozwój w nowych warunkach. Celem opracowania jest analiza możliwości poprawy konkurencyjności przedsiębiorstw w zmieniających się warunkach oraz wskazanie podstawowych cech nowego paradygmatu strategii konkurencyjności w kontekście globalizacji. Zasygnalizowano związek między przemianami zachodzącymi w gospodarce światowej, a rozwojem globalnych powiązań na poziomie mikroekonomicznym (przedsiębiorstw i organizacji z nimi współpracujących). Artykuł stanowi próbę ukazania globalnej sieci biznesowej jako efektu realizacji modelu gospodarki opartej na wiedzy, który z kolei stanowi konsekwencję wdrażania nowego paradygmatu konkurencyjności w warunkach globalizacji i liberalizacji gospodarki światowej. Opracowanie podzielono na trzy części. W części pierwszej podjęto próbę prezentacji elementarnych zasad nowego paradygmatu strategii konkurencyjności przedsiębiorstw, uwzględniającego narzucone przez zmieniające się otoczenie warunki rozwoju. Następnie przedstawiono koncepcję globalnej sieci biznesowej. W ostatniej części dokonano syntetycznego omówienia idei „global business network” jako systemu powiązań podmiotów odpowiadającego modelowi rozwoju w oparciu o paradygmat gospodarki opartej 1 Dr, adiunkt, Uniwersytet Łódzki; Wydział Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych 1 Ekonomiczno-Socjologiczny; Katedra M. Rosińska; Globalna sieć biznesowa jako konsekwencja nowego paradygmatu konkurencyjności w gospodarce opartej na wiedzy; [w:] Jewtuchowicz A; Region w gospodarce opartej na wiedzy; Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Łódź 2007; s. 69–81. na wiedzy (GOW), odwołując się do koncepcji organizacji „uczącej się” i organizacji „inteligentnej”. Nowy paradygmat konkurencyjności przedsiębiorstw w warunkach globalizacji Dynamiczne zmiany zachodzące we współczesnej gospodarce światowej, określane mianem globalizacji, skłaniają do zastanowienia się nad podstawowymi wyznacznikami strategii rozwoju w nowych warunkach. W najprostszym ujęciu globalizacja to internacjonalizacja życia gospodarczego, połączona z dynamicznym rozwojem sił wytwórczych2, czyli proces zwiększania dynamiki międzynarodowych przepływów gospodarczych i w efekcie wzrostu zależności państw i rynków, w wyniku pogłębienia i zagęszczenia sieci współzależności3. Należy jednak zawrócić uwagę na odmienność tego zjawiska od dotychczasowego procesu liberalizacji, która tkwi w równoczesnych zmianach jakościowych w sferze podmiotowej i przedmiotowej międzynarodowych stosunków ekonomicznych oraz rewolucyjnych wręcz zmianach technologicznych (stymulujących te pierwsze). „Przełom technologiczny w tej skali nie byłby możliwy bez wsparcia ze strony polityki liberalizmu, w tym prywatyzacji i deregulacji, sprzyjających międzynarodowej ekspansji produkcji w skali globalnej. Ważną cechą jest zacieranie się różnic miedzy handlem, a inwestycjami jako alternatywnymi środkami podboju rynków, tworzące komplementarność nowego typu, która wzmacnia gospodarczą współzależność4”. W nowo ukształtowanych warunkach otoczenia zewnętrznego, podmioty gospodarcze muszą, zatem wypracować nowe metody uzyskania przewagi konkurencyjnej, a następnie utrzymania korzystnej pozycji rynkowej. Najważniejszym czynnikiem wzrostu staje się, bowiem informacja. Współczesny model gospodarczy to kapitałochłonna gospodarka oparta na wiedzy. Motorem rozwoju są innowacje i nowoczesna technologia, a zatem wysoko kwalifikowana siła robocza i kapitał, potrzebny do realizacji śmiałych pomysłów. Tradycyjne czynniki wytwórcze jak ziemia i zasoby naturalne tracą natomiast na znaczeniu. 2 Piasecki R., Nowe paradygmaty rozwoju w kontekście globalizacji, Sprawy Międzynarodowe nr 1/2000, s. 111. 3 Koehane R.O; Nye Jr. J.S., Globalization: What’s New? What’s Not? (And So What?), Foreign Policy Spring 2000, s.112. 4 Bielawski J., Wpływ globalizacji na wielostronną współpracę gospodarczą; Sprawy Międzynarodowe 1/2000, s. 33. 2 M. Rosińska; Globalna sieć biznesowa jako konsekwencja nowego paradygmatu konkurencyjności w gospodarce opartej na wiedzy; [w:] Jewtuchowicz A; Region w gospodarce opartej na wiedzy; Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Łódź 2007; s. 69–81. Wydaje się zatem, iż w dobie globalizacji za podstawowe przesłanki stabilnego, długookresowego rozwoju przedsiębiorstw należy uznać: konkurowanie wartością dodaną do standardu; czyli standaryzację podstawowych warunków jako ustalenie pewnych norm minimalnych, dopuszczających dane dobro do obrotu międzynarodowego; zatem konkurowanie przenosi się na poziom powyżej owego standardu; wartość dodaną stanowić mogą jednak nie tylko nowe rozwiązania technologiczne (tradycyjnie rozumiane jako postęp techniczny), ale również pewne specyficzne elementy regionalne, kulturowe itp.; wartość dodana to cecha wyróżniająca produkt czy usługę, pozwalająca im stać się dobrami wybieralnymi lub specjalnymi; dewaluację tradycyjnych źródeł przewagi konkurencyjnej na rzecz połączonego kapitału intelektualno-finansowego; oznacza to poprawę mobilności czynników produkcji, która prowadzi do minimalizacji przewag lokalizacyjnych, wynikających z bliskości źródeł poszczególnych zasobów i wzrostu roli konkurencji jakościowej; zmniejszenie roli tzw. twardych (ziemia, kapitał, praca) źródeł przewagi konkurencyjnej na rzecz komponentów tzw. miękkich (informacja wraz z środkami do jej absorpcji i upowszechniania); uznanie za podstawowe czynniki produkcji: wiedzy i kapitału, umożliwiającego jej rozwijanie i praktyczne wykorzystywanie; nierozerwalność tych czynników- żaden z nich samodzielnie nie gwarantuje trwałego rozwoju; liberalizację polityki gospodarczej stymulującej innowacyjność; pozwalającej na swobodę przepływu czynników wytwórczych i dóbr finalnych oraz usług okołobiznesowych; umożliwiającą szybkie przenikanie najlepszych rozwiązań i ich upowszechnianie, tym samym wymuszającą kolejne działania innowacyjne; innowacja nie oznacza wyłącznie zmian techniczno-produkcyjnych, a może być rozwiązaniem organizacyjnym czy dostosowaniem do specyfiki kręgu kulturowego czy wymogów historycznych, językowych, religijnych etc; demokratyczną legitymizację władzy sprzyjającą poprawie warunków lokalnych; uruchomienie działalności w konkretnym miejscu, związane jest wyłącznie z endogenicznymi cechami danego regionu, czyli istnieniem stymulant wyróżniających go ponad standard; kreacja przychylnej atmosfery wymaga zaś akceptacji społecznej dla polityki sfer rządzących, ułatwia to szybkie wprowadzanie wszelkiego rodzaju zmian dostosowawczych, koniecznych dla tworzenia lokalnego środowiska przedsiębiorczości; działania przedstawione jako społecznie korzystne dla regionu i jego mieszkańców, w perspektywie kilku czy 3 M. Rosińska; Globalna sieć biznesowa jako konsekwencja nowego paradygmatu konkurencyjności w gospodarce opartej na wiedzy; [w:] Jewtuchowicz A; Region w gospodarce opartej na wiedzy; Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Łódź 2007; s. 69–81. kilkunastu lat, kreują lokalną atmosferę zaufania i przychylności dla nowych przedsięwzięć; współpracę podmiotów gospodarczych tworzącą system reasekuracji w warunkach ciągłych zmian otoczenia (tzw. dalszego); rozwój wszelkiego typu powiązań nieformalnych, opartych na kompetencjach i wzajemnym zaufaniu, dla zabezpieczenia stabilnego rozwoju na bazie innowacyjnych zmian jakościowych; dzięki tym powiązaniom możliwe jest amortyzowanie skutków nagłych, krótkookresowych kryzysów i utrzymanie w długim okresie wysokich wskaźników wzrostu, opierającego się na wielopłaszczyznowej współpracy sieciowej. Równoczesne spełnienie wszystkich pięciu warunków to z pewnością stan idealny, w rzeczywistości trudny do osiągnięcia. Ważne jest jednak włączenie tych elementów w nowy paradygmat rozwoju przedsiębiorstw. Zmieniająca się dynamicznie rzeczywistość gospodarcza nie pozwala, bowiem przedsiębiorstwom na konkurowanie na „starych” zasadach. W ten sposób globalizacja wpisuje się właśnie w sferę mikroekonomii i wymusza przejście na etap gospodarki opartej na wiedzy jako jedynego modelu gwarantującego rozwój. W odniesieniu do przedsiębiorstw sprawia, iż muszą usprawnić przepływ informacji poprzez zbudowanie struktur organizacyjnych gwarantujących sprawny obieg nowoczesnej wiedzy wypracowanej w organizacji, na bazie wielopłaszczyznowej współpracy z rozlicznymi partnerami. W konsekwencji następuje wdrażanie modelu GOW na poziomie makroekonomicznym jako działań zmierzających do budowy społeczeństwa informacyjnego (czyli społeczeństwa opartego na wiedzy) oraz na poziomie mikroekonomicznym w postaci tworzenia powiązań przedsiębiorstw, czerpiących swoją przewagę konkurencyjną z właściwego zarządzania wiedzą (informacją). Globalna sieć biznesowa – podstawowe elementy struktury i źródła przewagi konkurencyjnej Sieci to specyficzna forma powiązań pomiędzy podmiotami oparta na współzależnościach, kooperacji i zaufaniu5. Istotę współpracy stanowi rozwój rozumiany jako efektywne dostosowywanie się do zmiennego otoczenia. Nie ma granic tej współpracy, ani w sensie przedmiotu działań, ani ich umiejscowienia 5 Zgodnie z definicją OECD, Brodzicki T, Szulika S., Koncepcja klastrów a konkurencyjność przedsiębiorstw; Organizacja i Kierowanie, Nr 4 (110), Warszawa 2002 4 M. Rosińska; Globalna sieć biznesowa jako konsekwencja nowego paradygmatu konkurencyjności w gospodarce opartej na wiedzy; [w:] Jewtuchowicz A; Region w gospodarce opartej na wiedzy; Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Łódź 2007; s. 69–81. w czasie i przestrzeni. Właściwie nie mówimy o scalaniu jakichkolwiek podmiotów (firm, instytucji), ale o kreowaniu sieci powiązań i kontaktów, niejako ponad tymi podmiotami. Globalna sieć biznesowa6 (global business network), to sieć więzi o charakterze ponadnarodowym, nie sieć konkretnych elementów podmiotowych. Więzi te tworzą się na bazie zróżnicowanych zasobów wielu partnerów (funkcjonujących w całej gospodarce światowej i mających zróżnicowanych charakter organizacyjny), którzy wykazują wolę współpracy, w długim okresie. Współpraca nie musi opierać się na konkretnej umowie. Niekoniecznie powstaje jakikolwiek system instytucjonalny, formalizujący relacje uczestników. W toku realizacji wielokierunkowej współpracy, partnerzy wykraczają zwykle poza zadeklarowany poziom integracji. Fakt ten potwierdza chęć ciągłego rozwijania wzajemnych powiązań, dalece ponad ewentualne umowy oficjalne. Analizując dorobek teoretyczny w dziedzinie powiązań sieciowych przedsiębiorstw7, wyodrębniłam pięć filarów, na których powinna opierać się globalna sieć biznesowa. Fundamenty owej współpracy to: wyraźny cel strategiczny, konwergencja podmiotów, dominacja nieformalnego charakteru kontaktów, partnerstwo oraz brak granic działania. Wyraźnie określony cel strategiczny sieci wypływa z realizowanej misji. Celem tym jest nieustanny rozwój sieci jako zorganizowanej formy powiązań, elastycznie dostosowującej się do zmiennego otoczenia. Powiązania te mają z założenia charakter długookresowy i trwały (strategia). Źródłem przewagi konkurencyjnej sieci jest jej zdolność do szybkich przeobrażeń na bazie posiadanych zasobów, celem maksymalnego dopasowania się do wymagań odbiorców. Sieć nie jest określona zadaniowo, lecz kompetencyjnie. Ekspansja odbywa się na drodze poprawy efektywności posiadanych zasobów, przez udoskonalanie jakości własnych działań. Konwergencja podmiotów uczestniczących, czyli konieczność podporządkowania całości własnych działań realizacji misji sieci, jako całości. Przekonanie, iż osiągnięcie celu przez sieć prowadzi w długim okresie do poprawy pozycji konkurencyjnej każdego z elementów składowych. W wyniku stworzenia odpowiednich, zbliżonych dla wszystkich uczestników sieci warunków środowiskowych, podmioty uczestniczące nabierają z czasem 6 Szerszy opis globalnej sieci biznesowej, źródeł jej przewagi konkurencyjnej oraz relacji w stosunku do innych podziałów i typów sieciowych powiązań przedsiębiorstw zawiera artykuł „Sieci biznesowe jako forma integracji w celu optymalizacji warunków działania” [w]: Najlepszy E. (red); Biznes międzynarodowy, a internacjonalizacja gospodarki narodowej, Wyd. AE w Poznaniu, Poznań 2005, s.243-253 7 Wśród badaczy zajmujących się tematyką powiązań sieciowych można wymienić: m.in. takie nazwiska jak R.Achrol; J. Andersen; F. Ciabuschi; D. Ford; L-G.Gadde; H. Hakansson; G. J. Hooley; J. C. Jarillo; J. Johanson;, L.G Mattsson; N. F. Piercy; J. A. Saunders; I. Snehota. 5 M. Rosińska; Globalna sieć biznesowa jako konsekwencja nowego paradygmatu konkurencyjności w gospodarce opartej na wiedzy; [w:] Jewtuchowicz A; Region w gospodarce opartej na wiedzy; Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Łódź 2007; s. 69–81. podobnych cech i zachowują się w porównywalny sposób. Sieć przyczynia się do uniwersalizacji pewnych wartości, ustalając standardy minimum pewnych zachowań i czynności. Standaryzacja nie oznacza zablokowania samodzielnej inicjatywy podmiotów, pod warunkiem jednak, że podejmowane kroki prowadza do wzbogacenia standardu, a nie obniżenie jakości działań. Konwergencja postrzegana jest ponadto jako konieczność spełnienia określonych warunków brzegowych. Wejście do sieci jest uwarunkowane kompetencyjnie. Zawsze istnieje możliwość rozszerzenia składu członkowskiego sieci.. Brak jest ograniczeń formalno-prawnych utrudniających włączenie nowego elementu. Wywołuje to ciągłą presję na uczestników sieci, aby doskonalili poziom swoich kompetencji. Dominacja powiązań o charakterze nieformalnym wynika z faktu opierania współpracy sieciowej na zaufaniu, czyli na gentelmen’s agreement. Nie wyklucza to oczywiście możliwości podpisywania umów formalnych, ale oznacza jedynie, że współpraca musi być wynikiem woli stron. Powiązania uczestników muszą mieć charakter dobrowolny i partnerski, co oznacza równorzędność ich pozycji oraz struktury instytucjonalnej. Kontakty między przedsiębiorstwami są tworzone i umacniane w toku wieloletniej współpracy. Realizowane zadania wykraczają często poza zapisy ewentualnie istniejących umów. Interpersonalne powiązania oraz latami budowane zaufanie przyspieszają przenoszenie informacji, wzorców, kształtują modele zachowań. Poprawia się szybkość reakcji na bodźce, a to kreuje sukces przedsiębiorstw uczestniczących. Czwarty filar sieci stanowi partnerstwo. Oznacza to brak jakichkolwiek struktur hierarchicznych oraz regulacji instytucjonalnych. Globalna sieć biznesowa to układ charakteryzujący się brakiem „dominatora”. W ramach sieci mogą jednak istnieć powiązania o różnej sile, dotyczące bezpośrednio lub pośrednio konkretnych działań realizowanych w sieci. Celem wszystkich powiązań jest wzbogacanie własnej wiedzy i kompetencji poszczególnych podmiotów, w sferze ich specjalizacji. Uzyskane umiejętności, w postaci innowacyjnych rozwiązań są wnoszone jako dobro quasi-publiczne do sieci, stając się standardem. Partnerstwo daje równouprawnienie podmiotów np. w dostępie do pełnej wiedzy, co jest podstawą rozwoju sieci (hierarchiczność zaburzała obieg informacji). Piąty filar sieci stanowi nieograniczony obszar działania. Proces globalizacji pozwala firmom na pozyskiwanie szeroko pojętych zasobów praktycznie z każdego miejsca globu. Sieć jest, zatem nieograniczona (tak terytorialnie, jak i przedmiotowo). Brak jest wytyczonego obszaru działań w sensie przedmiotu prowadzonej działalności i zasięgu powiązań. Dla poprawy swojej efektywności sieć może pozyskiwać partnerów z wielu dziedzin i najodleglejszych zakątków. Ilość pełnoprawnych członków sieci jest określona, 6 M. Rosińska; Globalna sieć biznesowa jako konsekwencja nowego paradygmatu konkurencyjności w gospodarce opartej na wiedzy; [w:] Jewtuchowicz A; Region w gospodarce opartej na wiedzy; Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Łódź 2007; s. 69–81. choć może ulec zwiększeniu. Liczba współuczestników w ramach luźniejszych powiązań jest zaś trudna do określenia. Obie te grupy mogą podlegać zmianom, jeśli tego wymagają procesy dostosowawcze. Jedynym wyznacznikiem obszaru działania w sensie zasięgu i przedmiotu powiązań jest skuteczność i efektywność, mierzona poziomem obecnego i perspektywicznego rozwoju. Sieć zbudowana na pięciu wymienionych filarach zapewnia uzyskanie i utrzymanie przewagi konkurencyjnej, a tym samym na generowanie korzyści dla uczestniczących w niej podmiotów. Konwergencja podmiotów oraz maksymalne „spłaszczenie struktury organizacyjnej”, czyli partnerstwo, sprzyjają poprawie sytemu komunikacji wewnętrznej, a tym samym przyspieszeniu obiegu informacji. Efektywne funkcjonowanie globalnej sieci biznesowej wymaga jednak sekwencyjnego występowania kilku elementów. Przewaga uczestników sieci nad otoczeniem zewnętrznym polega na dostępności wewnątrz sieci do pełnego zakresu profesjonalnej i wyselekcjonowanej informacji. Warunkiem koniecznym jest, aby wszyscy jej uczestnicy posiadali ten sam poziom wiedzy. Zapewniać to winna sprawna wewnętrzna komunikacja. Pozwala ona nie tylko na przepływ suchej wiedzy, ale i jej wzbogacanie (efekt „burzy mózgów”) i usuwanie ewentualnych szumów informacyjnych (błędów, nieścisłości). Dzięki unikalnej wiedzy sieć posiada przewagę nad otoczeniem, dlatego ważnym elementem współpracy jest zabezpieczenie systemu przepływu informacji przed „wyjściem” informacji na zewnątrz. Zaufanie stanowi fundament zabezpieczenia poufności cennej wiedzy. Przyspiesza też przenikanie pozytywnych rozwiązań, czyli dyfuzję innowacji wewnątrz organizacji. Następuje szybsze uznanie nowości za standard minimum i nakręcanie presji innowacyjnej, w celu znalezienia kolejnej „wartości dodanej’, stanowiącej źródło przewagi konkurencyjnej. Istotą przewagi sieci jest, zatem przekonanie uczestników, że współpraca zapewnia maksimum korzyści. Próba uzyskania dominacji powoduje zaś zakłócenia obiegu informacji, chęć zatrzymania unikatowej wiedzy dla siebie. Blokowanie dostępu do informacji o nowych rozwiązaniach hamuje rozwój, gdyż osłabia presję konkurencyjną. Sieci biznesowe osiągają, zatem przewagę konkurencyjną nie tylko dzięki technologicznemu „wyprzedzeniu” konkurentów, ale także poprzez oddziaływanie na otoczenie w efekcie swoich wielopłaszczyznowych powiązań. Pozwala to im stymulować korzystne dla nich zmiany w otoczeniu, czyniąc coraz większą cześć elementów otoczenia przychylnymi lub wręcz zależnymi od siebie, a to stanowi podstawę optymalizacji działań. Procesy zachodzące w gospodarce światowej kreują, zatem globalne sieci biznesowe, a te z kolei w miarę swojego rozwoju, będą coraz silniej oddziaływać na kierunki ewolucji zasad regulujących gospodarkę. 7 M. Rosińska; Globalna sieć biznesowa jako konsekwencja nowego paradygmatu konkurencyjności w gospodarce opartej na wiedzy; [w:] Jewtuchowicz A; Region w gospodarce opartej na wiedzy; Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Łódź 2007; s. 69–81. Globalna sieć biznesowa jako system powiązań oparty na wiedzy Globalna sieć biznesowa wydaje się, zatem pewnym systemem powiązań, których podstawę stanowi szeroki rozumiana wiedza. Stanowi odpowiedź na wyzwania stawiane przez współczesną gospodarkę, której motorem rozwoju jest innowacyjność, czyli pomysł (sygnał, informacja) i umiejętność wdrożenia go, czyli zdolność do absorpcji uzyskanej wiedzy. W nowych warunkach mamy, bowiem do czynienia ze zmianami jakościowymi zarówno w odniesieniu do funkcjonowania gospodarek jak i systemu powiązań przedsiębiorstw. Podstawą współpracy staje się dopasowanie w łańcuchu tworzenia wartości, nie zaś formalne powiązania czy bliskość geograficzna. Głównym celem jest uzyskanie wartości dodanej do ustalonego standardu, który w związku z otwartością rynku szybko staje się rozpowszechnioną normą. Wartość dodana kreowana jest natomiast w toku wewnętrznej współpracy różnorodnych powiązanych ze sobą podmiotów. Każdy z uczestników wnosi do systemu unikatową wiedzę opartą na swoich kluczowych kompetencjach, wciąż udoskonalanych dzięki specjalizacji. Podmioty uczestniczące korzystają natomiast z bogatej wiedzy specjalistycznej w dziedzinach niestanowiących ich domeny, a dostarczanej przez pozostałych uczestników porozumienia. Partnerskie stosunki pozwalają na lepszy przepływ informacji, co jest jedną z elementarnych zasad rozwoju w warunkach dynamicznie zmieniającego się otoczenia. W skład globalnej sieci biznesowej mogą wejść, zatem jedynie podmioty dysponujące owymi ponadprzeciętnymi kompetencjami, skłonne do ich ciągłego doskonalenia. Kryteria te spełniają nowoczesne modele organizacji określane mianem organizacji „uczących się” i organizacji „inteligentnych”. Można wyróżnić dwa podstawowe kierunki określania definicji takich organizacji. Pierwszy mówi o organizacji elastycznej, dostosowującej się do zachodzących zmian w sposób ciągły, drugi natomiast podkreśla rolę wewnątrzorganizacyjnego przepływu wiedzy i procesu uczenia się jej członków. Wydaje się, iż najwłaściwsze jest połączenie obu tych aspektów. P. Senge8 twierdzi, że współczesna organizacja ciągle rozszerza swoje możliwości kreowania własnej przyszłości, dzięki procesowi adaptacji powiązanemu z uczeniem się znajdowania nowych rozwiązań. K. Perechuda9 podkreśla, że istotą organizacji uczącej się jest ciągłe inwestowanie w zasoby ludzkie zorientowane na internalizację wiedzy wewnętrznej. A. Zaliwski 10 8 Senge P., Piąta dyscyplina. Teoria i praktyka organizacji uczącej się, Warszawa 1998, s.26 Perechuda K., Metody zarządzania przedsiębiorstwem, Wrocław 1998, s. 69 10 Zaliwski A., Korporacyjne bazy wiedzy, Warszawa 2000, s. 28 9 8 M. Rosińska; Globalna sieć biznesowa jako konsekwencja nowego paradygmatu konkurencyjności w gospodarce opartej na wiedzy; [w:] Jewtuchowicz A; Region w gospodarce opartej na wiedzy; Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Łódź 2007; s. 69–81. określa organizację ucząca się jako zdobywającą i implementującą wiedzę w strukturach, produktach, procesach i praktykach organizacyjnych. Cz. Sikorski 11 uwypukla natomiast elastyczność organizacji jako podstawowy czynnik sukcesu we współczesnym dynamicznie zmieniającym się świecie. Zachowania rutynowe, stereotypy i nawyki mogą, jego zdaniem stanowić elementy hamujące rozwój organizacji. Podkreślając istotę samego procesu „uczenia się” należy skorelować go z odpowiednimi systemami w zachęcającymi członków organizacji do uczestnictwa w tym procesie. Przedsiębiorstwo jako organizacja musi, zatem skonstruować odpowiedni system motywowania personelu do aktywnego udziału w procesie tworzenia wartości. Niedocenianie konieczności „uczenia się” prowadzi do stagnacji i w konsekwencji do utraty pozycji konkurencyjnej. Punktem wyjścia w procesie kreowania wiedzy jako wartości dodanej jest informacja. Informacja sama w sobie stanowi jedynie zasób potencjalny i dopiero w procesie przetwarzania wewnątrz organizacji nabiera rzeczywistej wartości. Kompleksowe informacje dotyczące konkurentów, kooperantów, konsumentów oraz innych elementów otoczenia pozwalają na stworzenie bazy wyjściowej do dalszych działań. Uzyskanie danych to jedynie wstępny etap tworzenia wiedzy w organizacji. Surowe dane wymagają, bowiem przetworzenia, a następnie odpowiedniego przygotowania do zaprezentowania decydentom. Ostatnim etapem jest wykorzystanie „obrobionych”, przefiltrowanych informacji, czyli wiedzy w procesie decyzyjnym12. Z uwagi na ciągłe zmiany zachodzące w otoczeniu przedsiębiorstwo zmuszone jest do nieustannego powtarzania owego cyklu, w odniesieniu do poszczególnych elementów otoczenia. Następnie w wyniku kompilowania uzyskanej wiedzy uzyskuje „chwilowy” obraz rzeczywistości i jeśli na tej podstawie zauważy jakieś specyficzne właściwości otoczenia uzyskuje zwykle przewagę konkurencyjną. Utrzymanie zdobytej przewagi wymaga jednak ciągłego powtarzania czynności zbierania informacji, ich przetwarzania i systematyzowania, a następnie upowszechniania wewnątrz organizacji zdobytej wiedzy. Organizacja ucząca się czerpie swoją przewagę z odrzucenia szablonowych zachowań i elastycznego dostosowywania się do zmieniających się dynamicznie warunków otoczenia. Jej immanentnymi cechami są otwartość i innowacyjność. Organizacja przetwarza dane i informacje w użyteczną wiedzę, pozwalającą na systematyczne i sprawne rozwiązywanie problemów oraz 11 Sikorski Cz., Wolność w organizacji. Humanistyczna utopia czy prakseologiczna norma, Antykwa, Kluczbork-Łódź 2000, s. 162 12 Por. także Grudzewski W; Hejduk I., Przedsiębiorstwo przyszłości- wizja strategiczna, Warszawa 2002, s. 214 9 M. Rosińska; Globalna sieć biznesowa jako konsekwencja nowego paradygmatu konkurencyjności w gospodarce opartej na wiedzy; [w:] Jewtuchowicz A; Region w gospodarce opartej na wiedzy; Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Łódź 2007; s. 69–81. usuwanie błędów, mogących zakłócić działalność organizacji. Chętnie eksperymentuje z nowymi metodami i podejmuje ryzyko zmian, gdyż zmianę traktuje jako stały element rzeczywistości. Organizacja ciągle zdobywa nowe kompetencje i możliwie szybko upowszechnia nowatorskie rozwiązania w strukturach wewnętrznych. Charakteryzuje ją wewnętrzna otwartość informacyjna i zaangażowanie wszystkich szczebli organizacji w kreowanie innowacji i ich weryfikację. Dzięki temu szybko wskazywane są braki i niedociągnięcia, co umożliwia ich eliminowanie i tym samym usprawnianie poszczególnych procesów. Istotnym elementem jest dbałość o bezpieczeństwo i perfekcję podstawowej sfery działalności. Kreatywność i innowacyjność w żaden sposób nie może zagrażać stabilności rozwoju w długim okresie, a ten opiera się zwykle na tzw. kluczowych kompetencjach. Podobnym modelem przedsiębiorstwa jest tzw. „inteligentny innowator”, inaczej organizacja „inteligentna”. O jej sile decydują trudne do skopiowania zasoby intelektualne, pozwalające na kształtowanie zmian o charakterze wyprzedzającym. Dzięki ponadstandardowym zasobom kapitału intelektualnego potrafi ona nie tylko „dogonić” konkurencję, ale ją wyprzedzić i zająć pozycję lidera. Niejednokrotnie organizacja ta nie posiada jednak dostatecznych zasobów materialnych, finansowych czy organizacyjnych, aby samodzielnie działać na rynku, a tym bardziej utrzymać na nim dominującą pozycję. Organizacja „inteligentna” jest organizacją „samodoskonalącą się”, czyli taką, w której pracownicy sami podejmują rozmaite działania w celu wzbogacenia swojej wiedzy i umiejętności. Dzięki temu posiadają ponadprzeciętne zdolności rozwiązywania problemów, z wykorzystaniem metod innowacyjnych, niestandardowych. Mówimy, zatem o inteligencji jako o synergicznym „oddziaływaniu genotypu, otoczenia, uczenia się i całej innej żywej aktywności13”. Organizacja ta charakteryzuje się sprawnością działania w zakresie kluczowej sfery działań, a dodatkowo posiada szerokie spektrum wyróżniających kompetencji. Prawdopodobnie dzięki owej „wyjątkowości” swoich zasobów intelektualnych organizacja „inteligentna” szybko zdobywa informacje z otoczenia i umiejętnie je interpretuje, nawet przy niepełnej liczbie danych. Wielowymiarowości sposobu przetwarzania i konfigurowania zdobytych informacji zawdzięcza niejednokrotnie uzyskanie lepszych, niż przeciętne rezultatów. Inteligencja organizacji ma zadaniem J. Penca14 trzy płaszczyzny, z których pochodzi jej potencjał: przeszłość (historia i pamięć), teraźniejszość (realia, prestiż, uznanie społeczne) oraz przyszłość (cele, misja, wizja). Zdaniem tego autora można mówić o inteligencji informacyjnej, 13 Niemczyk J., Organizacja ucząca się, Warszawa 2000 Penc J., Menedżer w uczącej się organizacji, Łódź 2000 14 10 M. Rosińska; Globalna sieć biznesowa jako konsekwencja nowego paradygmatu konkurencyjności w gospodarce opartej na wiedzy; [w:] Jewtuchowicz A; Region w gospodarce opartej na wiedzy; Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Łódź 2007; s. 69–81. marketingowej, organizacyjnej, technologicznej, innowacyjnej, finansowej, ekologicznej i społecznej. Wydaje się jednak, iż organizacja „inteligentna” to kompilacja wszystkich wymienionych aspektów działalności przedsiębiorstwa i właśnie, dlatego uzyskuje ona ponadprzeciętne możliwości rozwojowe. Istotą organizacji „inteligentnej” jest, zatem wysoki poziom indywidualnego profesjonalizmu i inteligencji poszczególnych członków, skorelowany z odpowiednią kulturą organizacyjną i wyposażeniem technologicznym, umożliwiającym wdrażanie kreatywnych rozwiązań. Ciągłe podważanie dotychczasowego sposobu myślenia i uznawanie teraźniejszych reguł i norm za szybko dewaluujący się standard sprawia, że pracownicy skłonni są do poszukiwania nowych sposobów realizacji zadań. Organizacja opiera się na niemal idealnym systemie przepływu informacji, który pozwala na natychmiastowe ostrzeganie o niebezpieczeństwach i nietypowych sytuacjach. W ten sposób nie tylko w porę reaguje na ewentualne zniekształcenia, ale potrafi przewidywać zdarzenia i wyprzedzać konkurentów w reakcji na nie. Sprawność zapewnia przyjęty typ kultury organizacyjnej, stanowiącej połączenie indywidualizmu i działań zespołowych. Organizacja toleruje, a nawet pielęgnuje kulturę odmienności zdań, gdyż tylko konstruktywna krytyka daje przyczynek do postępu. Równocześnie opiera się na idei działań kolektywnych, w celu wypracowania najdoskonalszych rozwiązań. Propaguje partnerskie stosunki wewnątrz organizacji, jak i konstruktywne partnerstwo z zewnętrznymi kooperantami. Można, zatem określić organizację „inteligentną” jako system, którego spoiwem jest dążenie do sukcesu i długookresowego rozwoju. Organizacja funkcjonuje, często bez jasno zdefiniowanej struktury organizacyjnej, w oparciu o nieformalne porozumienie „samodoskonalących się” uczestników. Opisane rozwiązania organizacyjne, przedstawiane zostały jako modelowe typy organizacji przyszłości, zapewniających rozwój w dynamicznie zmieniającym się otoczeniu. Maksymalizację efektywności globalnej sieci biznesowej zapewniłoby, zatem stworzenie systemu powiązań przedsiębiorstw i instytucji, które można byłoby sklasyfikować jako organizacje „uczące się” czy „inteligentne”. Należy jednak zauważyć, iż znaczna część podmiotów gospodarczych uczestniczących sieci nie wykazuje jeszcze wszystkich cech takowych organizacji. Mechanizmem makroekonomicznym, który winien przyspieszyć proces osiągania przez te podmioty pożądanego stanu jest proces budowy gospodarki opartej na wiedzy. W koncepcji gospodarki opartej na wiedzy podkreśla się, bowiem konieczność pewnej twórczej destrukcji „starego porządku” na rzecz nowoczesnych rozwiązań przyszłości. W tym celu konieczne jest nie tylko kreowanie nowych rozwiązań (innowacje), ale także odpowiednie 11 M. Rosińska; Globalna sieć biznesowa jako konsekwencja nowego paradygmatu konkurencyjności w gospodarce opartej na wiedzy; [w:] Jewtuchowicz A; Region w gospodarce opartej na wiedzy; Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Łódź 2007; s. 69–81. przygotowanie pola ich realizacji. Konieczne jest uznanie zmiany za immanentną cechę rozwoju cywilizacyjnego i tym samym poprawy dobrobytu Tylko otwarta na wiedzę społeczność (społeczeństwo, a dla przedsiębiorstwa personel, kadra menedżerska), jest w stanie zapewnić przenikanie informacji i jej przetwarzanie na konkretne rozwiązania gwarantujące postęp. Budowa społeczeństwa informacyjnego, doceniającego wagę nauki i badań rozwojowych oraz uznającego konieczność ciągłego zgłębiania wiedzy, czyli kształcenia się i doskonalenia stwarza perspektywę trwałego rozwoju. Kapitał ludzki przedsiębiorstwa wywodzi się, bowiem z ogółu społeczeństwa i dlatego jego nastawienie do wiedzy i innowacji jest tak istotne. Nowatorskie pomysły tworzą poszczególni ludzie (jednostki lub grupy specjalistów) jednak warunkiem powodzenia realizacji nowoczesnych rozwiązań jest przychylna atmosfera panująca wokół projektu. Zachowania oportunistyczne lub zwykły konserwatyzm współpracowników opóźnia lub nawet niweczy najlepsze rozwiązania. Nastawienie wobec jednostek kreujących innowacje i stanowiących źródło innowacyjności to jeden z elementów sukcesu przedsięwzięcia. Idea gospodarki opartej na wiedzy służy, zatem tworzeniu dogodnych warunków dla rozwoju przedsiębiorstw w oparciu o innowacje, kreatywną przedsiębiorczość i procesy „uczenia się”. W konsekwencji przyczynia się do rozwoju globalnej sieci biznesowej, stanowiącej model konkurencji przyszłości, promujący wiedzę jako podstawowe źródło przewagi konkurencyjnej. Dla pełnego zrealizowania zasad paradygmatu GOW konieczne jest jednak ciągłe podnoszenie stopnia nasycenia wiedzą, co wymaga zastosowania stymulatorów współpracy gospodarki ze sferą naukowo-badawczą. Miernikiem zaawansowania tych kontaktów jest poziom nakładów na sektor wiedzy, zwłaszcza ze źródeł prywatnych, gdyż to gwarantuje wykorzystywanie osiągnięć w praktyce gospodarczej. Nakłady z środków publicznych są konieczne jednak równocześnie nie mogą stanowić jedynego elementu realizacji koncepcji gospodarki opartej na wiedzy. Nieodzowne jest, bowiem przede wszystkim ustanowienie koncepcji GOW elementem konstytuującym założenia polityki rozwoju gospodarczego. W odniesieniu do systemu makroekonomicznego można wymienić trzy15 możliwe sposoby wdrażania modelu GOW: 15 Okoń-Horodyńska E. wymienia trzy trajektorie osiągania przez polską gospodarkę i polskie społeczeństwo nasycenia wiedza w oparciu o realizację paradygmatu GOW: trajektoria biernej kontynuacji dotychczasowych trendów, trajektoria defensywnej interwencji oraz trajektoria strategicznego programu działań. Por. Okoń-Horodyńska E., Rola polskiej nauki we wzroście innowacyjności gospodarki, Wydawnictwo PTE, Warszawa 2004 12 M. Rosińska; Globalna sieć biznesowa jako konsekwencja nowego paradygmatu konkurencyjności w gospodarce opartej na wiedzy; [w:] Jewtuchowicz A; Region w gospodarce opartej na wiedzy; Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Łódź 2007; s. 69–81. kontynuacja dotychczasowych metod współpracy między sektorami, brak koordynacji między sektorem kształcenia kadr, a sferą produkcji, nieliczne metody stymulowania współpracy sektorów; doraźna interwencja, czyli bieżące naprawianie ujawniających się nieprawidłowości np. uruchamianie kierunków kształcenia dopiero gdy wystąpią zaburzenia (w strukturze siły roboczej wkraczającej na rynek pracy, niedobory specjalistów w określonych dziedzinach), przy równoczesnym braku klarownej, długookresowej koncepcji rozwoju, umożliwiającej gruntowne zmiany systemowe; strategiczna innowacyjność prorozwojowa pozwalająca na odpowiednie przygotowanie społeczeństwa do akceptacji modelu i następnie aktywne włączenie się w jego realizację; stworzenie dla podmiotów gospodarczych systemu zachęt i korzyści, promujących integrację z sektorem nauki i kształcenia. Rzeczywistą realizację koncepcji gospodarki opartej na wiedzy zapewnia jedynie trzecia z wymienionych metod. Pozwala ona na kompleksowe przygotowanie społeczeństwa i gospodarki do nowych warunków rozwoju. Wymaga jednak gruntownej reformy systemu gospodarczo-społecznego. Konieczne jest przeniesienie punktu ciężkości z polityki socjalnej, na politykę wspierania aktywności, innowacyjności i konkurencyjności. Tylko dzięki przeznaczeniu możliwie największych środków na szeroko rozumianą działalność prorozwojową można, bowiem osiągnąć cel, jakim jest rozwój i podnoszenie poziomu dobrobytu (tak społeczeństwa, jak i przedsiębiorstw). Podsumowując należy stwierdzić, iż globalna sieć powiązań przedsiębiorstw oparta na strategicznym współdziałaniu z wykorzystaniem nieustannie doskonalonej wiedzy jako narzędzia poprawy konkurencyjności, odpowiada na wyzwania współczesnej gospodarki. Uczestnicy sieci jako podmioty „uczące się” i „inteligentne” doskonale realizują koncepcję gospodarki opartej na wiedzy. Globalna sieć biznesowa jest, zatem konsekwencją nowego paradygmatu strategii konkurencji, powstałego w wyniku dynamicznych zmian w gospodarce światowej. Koncepcja gospodarki opartej na wiedzy jako model rozwojowy przyszłości także stanowi konsekwencję procesów rozwojowych, równocześnie oferując instrumentarium dla poprawy konkurencyjności przedsiębiorstw świadomych, iż głównym źródłem przewagi staje się informacja (wiedza). 13 M. Rosińska; Globalna sieć biznesowa jako konsekwencja nowego paradygmatu konkurencyjności w gospodarce opartej na wiedzy; [w:] Jewtuchowicz A; Region w gospodarce opartej na wiedzy; Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Łódź 2007; s. 69–81. Bibliografia: Bielawski J., Wpływ globalizacji na wielostronną współpracę gospodarczą; Sprawy Międzynarodowe 1/2000, s. 33. Grudzewski W; Hejduk I., Przedsiębiorstwo przyszłości- wizja strategiczna; Warszawa 2002, s. 214. Koehane R.O; Nye Jr. J.S., Globalization: What’s New? What’s Not? (And So What?), Foreign Policy Spring 2000, s.112. Niemczyk J., Organizacja ucząca się, Warszawa 2000 Okoń-Horodyńska E; (red.); Rola polskiej nauki we wzroście innowacyjności gospodarki, Wydawnictwo PTE, Warszawa 2004. Penc J., Menedżer w uczącej się organizacji, Łódź 2000. Perechuda K., Metody zarządzania przedsiębiorstwem, Wrocław 1998, s. 69. Piasecki R., Nowe paradygmaty rozwoju w kontekście globalizacji, Sprawy Międzynarodowe nr 1/2000, s. 111. Rosińska M., Sieci biznesowe jako forma integracji w celu optymalizacji warunków działania [w]: Biznes międzynarodowy, a internacjonalizacja gospodarki narodowej, (red.) Najlepszy E.,Wyd. AE w Poznaniu; Poznań 2005, s. 243-253. Senge P., Piąta dyscyplina. Teoria i praktyka organizacji uczącej się, Warszawa 1998, s.26. Sikorski Cz., Wolność w organizacji. Humanistyczna utopia czy prakseologiczna norma, Antykwa Kluczbork-Łódź 2000, s. 162. Zaliwski A., Korporacyjne bazy wiedzy, Warszawa 2000, s. 28. Business network as the form of integration introduced to optimise the conditions of functioning on the global market – theoretical approach The aim of the paper is to analyse the reasons of establishing business networks in the present economy. In the first part the business network as the form of the enterprises’ integration is presented. The next part describes the global business networks in the context of the network classification in general. The last part of this paper points at the sources of the competition advantage of the global business networks and the prospects of development of this form of integration as a method of optimisation of conditions its participants work in. 14 M. Rosińska; Globalna sieć biznesowa jako konsekwencja nowego paradygmatu konkurencyjności w gospodarce opartej na wiedzy; [w:] Jewtuchowicz A; Region w gospodarce opartej na wiedzy; Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego; Łódź 2007; s. 69–81. Streszczenie GLOBALNA SIEĆ BIZNESOWA JAKO KONSEKWENCJA NOWEGO PARADYGMATU KONKURENCYJNOŚCI W GOSPODARCE OPARTEJ NA WIEDZY Artykuł stanowi próbę ukazania globalnej sieci biznesowej jako efektu realizacji modelu gospodarki opartej na wiedzy, który z kolei stanowi konsekwencję wdrażania nowego paradygmatu konkurencyjności w warunkach globalizacji i liberalizacji gospodarki światowej. Opracowanie podzielono na trzy części. W części pierwszej podjęto próbę prezentacji elementarnych zasad nowego paradygmatu strategii konkurencyjności przedsiębiorstw, uwzględniającego narzucone przez zmieniające się otoczenie warunki rozwoju. Następnie przedstawiono koncepcję globalnej sieci biznesowej. W ostatniej części omówiono ideę „global business network” jako systemu powiązań podmiotów odpowiadający modelowi rozwoju w oparciu o paradygmat gospodarki opartej na wiedzy, odwołując się do koncepcji organizacji „uczącej się” i organizacji „inteligentnej”. Business network as the form of integration introduced to optimise the conditions of functioning on the global market – theoretical approach The aim of the paper is to analyse the reasons of establishing business networks in the present economy. In the first part the business network as the form of the enterprises’ integration is presented. The next part describes the global business networks in the context of the network classification in general. The last part of this paper points at the sources of the competition advantage of the global business networks and the prospects of development of this form of integration as a method of optimisation of conditions its participants work in. 15
