Z Rozdz 00

Leczenie ˝ywieniowe
Miros∏aw Jarosz, Jan Dzieniszewski
Podstawowe zalecenia dietetyczne
Leczenie ˝ywieniowe odgrywa bardzo istotnà rol´ w zwalczaniu i zapobieganiu zaparciom stolca. Przywrócenie prawid∏owej cz´stoÊci spo˝ywania posi∏ków i stopniowa modyfikacja
diety przynoszà cz´sto bardzo dobre rezultaty. Zmiany powinny pójÊç w kierunku zwi´kszenia w diecie w∏ókien roÊlinnych, Êwie˝o fermentowanych produktów mlecznych oraz
ograniczenia posi∏ków t∏ustych i s∏odyczy.
Istotnà rol´ w prawid∏owym funkcjonowaniu przewodu
pokarmowego, w tym równie˝ jelita grubego, odgrywa tak˝e
sposób ˝ywienia. Posi∏ki powinno spo˝ywaç si´ regularnie,
o ustalonych porach dnia, co najmniej 3 razy dziennie (lepiej
jednak 4 –5 razy dziennie). Nie powinno rezygnowaç si´ ze
Êniadania, które jest najwa˝niejszym posi∏kiem w ciàgu dnia
(w godzinach rannych nast´puje wzrost czynnoÊci motorycznych i wydzielniczych przewodu pokarmowego). Bardzo dobrze by∏oby równie˝, gdyby posi∏kiem tym by∏o np. muesli
zmieszane z twarogiem, kefirem lub jogurtem. JeÊç powinno
si´ wolno, bez czytania wówczas prasy czy oglàdania telewizji.
41
Nale˝y przywiàzywaç du˝à wag´ do starannego prze˝uwania
pokarmów. Nast´pnie, codziennie powinno si´ przeznaczyç
(po Êniadaniu) troch´ czasu na trawienie defekacyjne i prób´
wypró˝nienia.
Nale˝y podkreÊliç, ˝e ˝ywienie u osób z zaparciami stolca
powinno byç jednak ustalane indywidualnie (najlepiej po
konsultacji z dietetykiem). Jakkolwiek podstawowe zalecenia
sà pewnym drogowskazem w modyfikacji diety, to jednak
przy wyborze produktów ˝ywnoÊciowych nale˝y kierowaç si´
preferencjami ˝ywieniowymi i sytuacjà klinicznà pacjenta.
˚ywienie osób z zaparciami skurczowymi b´dzie jednak ró˝ni∏o si´ od ˝ywienia osób z tzw. zaparciami atonicznymi.
WÊród ogólnych zaleceƒ dietetycznych, majàcych na celu
przeciwdzia∏anie zaparciom stolca, wymieniç nale˝y:
zwi´kszenie spo˝ycia produktów bogatoresztkowych (grube kasze – np. gryczana, chleby z grubo mielonej màki, p∏atki
owsiane, otr´by pszenne);
zwi´kszenie spo˝ycia Êwie˝ych i suszonych owoców, Êwie˝ych warzyw oraz soków;
picie wi´kszych iloÊci p∏ynów, zw∏aszcza przeczyszczajàcych wód mineralnych;
spo˝ywanie Êwie˝o fermentowanych produktów mlecznych
(np. maÊlanka, kefiry, jogurty);
wskazane jest picie kawy (w tzw. zaparciu atonicznym),
grubo mielonego siemienia lnianego, bulionu;
wskazane jest spo˝ywanie ry˝u nie∏uskanego oraz stosowanie przypraw;
unikanie produktów „zapierajàcych”, które sà bardzo wolno trawione, takie jak: szparagi, groch, fasola, grzyby,
orzechy;
42
ograniczenie spo˝ywania t∏uszczów;
zrezygnowanie z jedzenia s∏odyczy lub ograniczenie ich
spo˝ycia.
Jakie produkty sà szczególnie polecane?
Polecane sà te produkty, które korzystnie wp∏ywajà na perystaltyk´ i formowanie si´ stolca, zw∏aszcza jego uwodnienie. Nale˝à do nich przede wszystkim:
potrawy wzmagajàce perystaltyk´ jelit (pieczywo razowe,
grube kasze);
warzywa;
owoce pestkowe: maliny, je˝yny, truskawki;
otr´by pszenne;
maÊlanka;
kefiry;
jogurty naturalne;
twaróg.
Komentarz: Âwie˝e, fermentowane produkty mleczne (kefiry,
jogurty) dostarczajà kwas mlekowy, który hamuje procesy gnilne i sprzyja rozwojowi pozytywnej flory bakteryjnej
wytwarzajàcej mi´dzy innymi witaminy z grupy B oraz
witamin´ K.
Czego staraç si´ unikaç szczególnie?
Nale˝y szczególnie unikaç:
produktów i posi∏ków bogatot∏uszczowych, tzw. t∏ustego
jedzenia;
s∏odyczy (zw∏aszcza czekolady, cukierków i ciastek w czekoladzie);
43
nadmiernego spo˝ycia jaj;
potraw pieczonych, sma˝onych oraz grillowanych;
alkoholu (mo˝e byç spo˝ywany w niewielkich iloÊciach);
napojów gazowanych;
cukru (zarówno bia∏ego, jak i brunatnego, owocowego, gronowego, s∏odowego).
Produkty spo˝ywcze, potrawy i napoje zalecane
i nie zalecane osobom z zaparciami stolca
Tabela 3 u∏atwi wybór poszczególnych produktów. Ma ona
pomóc osobom z zaparciami stolca w realizacji zaleceƒ ˝ywieniowych.
Tabela 3
Produkty spo˝ywcze, potrawy i napoje zalecane oraz te, których nale˝y unikaç lub je ograniczaç
Produkty, potrawy,
napoje i desery
Zalecane
Nie zalecane
Pieczywo
zawierajàce du˝o w∏ókna roÊlinnego; czerstwe:
razowe ˝ytnie (chleb
„wytrawny graham”, „litewski”), pumpernikiel,
chleb z otr´bami, sitkowy, pieczywo chrupkie
zawierajàce ma∏o w∏ókna roÊlinnego;
Êwie˝e: pszenne, jasne
bu∏ki, chleb razowy na
miodzie, pieczywo pó∏cukiernicze w niewielkich iloÊciach, sucharki
lecytynowe
Kasze
zawierajàce du˝o w∏ókna roÊlinnego: grube
kasze (gryczana, j´czmienna, jaglana – nieprzecierana), kie∏ki
pszenne
zawierajàce ma∏o w∏ókna roÊlinnego: manna,
krakowska, kukurydziana, ry˝
44
cd. tab. 3
Produkty, potrawy,
napoje i desery
Zalecane
Nie zalecane
Màka
zawierajàca du˝o w∏ókna roÊlinnego: pszenna,
˝ytnia niskiego przemia∏u
zawierajàca ma∏o w∏ókna roÊlinnego: pszenna
wysokiego przemia∏u,
kukurydziana, ziemniaczana
Mi´sa
z ma∏à zawartoÊcià
t∏uszczu (chude): wo∏owina, ciel´cina, konina,
królik
z du˝à zawartoÊcià
t∏uszczu (t∏uste): wieprzowina, baranina,
podroby, dziczyzna
W´dliny, wyroby chuda szynka (wo∏owa z du˝à zawartoÊcià
w´dliniarskie
gotowana, kanapkowa), t∏uszczu: salami, kabapol´dwica
nosy, parówki, szynka
wieprzowa gotowana,
szynka wiejska
Konserwy
mi´sne
i pó∏mi´sne
szynka konserwowana
(nie mielona), ciel´cina
w galarecie
wszystkie pozosta∏e
Ryby
z ma∏à zawartoÊcià
t∏uszczu (chude): dorsz,
sandacz, szczupak,
karp Êwie˝y, leszcz,
karaÊ (wybieraç gotowane)
z du˝à zawartoÊcià
t∏uszczu (t∏uste): Êledê
w oleju, w´gorz w´dzony, sardynka w oleju,
w´gorz Êwie˝y; pasztet
rybny homogenizowany
Drób
z ma∏à zawartoÊcià
z du˝à zawartoÊcià
t∏uszczu (chudy): indyk, t∏uszczu (t∏usty): g´si,
kurczak, kura, brojler,
kaczki, dzikie ptactwo
go∏àb, drób w postaci
rozdrobnionej (rolady,
pulpety, gulasz drobno
siekany)
45
cd. tab. 3
Produkty, potrawy,
napoje i desery
Zalecane
Mleko i przetwo- z ma∏à zawartoÊcià
ry mleczne
t∏uszczu (chude): mleko
(jogurty, kefiry) (0–2% t∏uszczu) Êwie˝e,
zsiad∏e; kefiry i jogurty
z odt∏uszczonego mleka; jogurt naturalny,
owocowy; ser twarogowy chudy, serki twarogowe homogenizowane; Êmietanka do 9%
w niewielkich iloÊciach
Nie zalecane
z du˝à zawartoÊcià
t∏uszczu (t∏uste): mleko
(> 2% t∏uszczu), kefiry
i jogurty z t∏ustego mleka; serki typu „Fromage”, sery topione (ró˝ne); Êmietanka kremowa, Êmietana
Jaja
bia∏ka, ˝ó∏tka sporadycz- du˝e iloÊci ˝ó∏tek
nie w ma∏ych iloÊciach
(1–2 na tydzieƒ)
Mas∏o
tylko Êwie˝e, surowe
w niewielkich iloÊciach
nieÊwie˝e, solone,
topione
T∏uszcze
oleje roÊlinne (s∏onecznikowy, sojowy, arachidowy oraz oliwa) w ma∏ych iloÊciach
t∏uszcze zwierz´ce
(s∏onina, smalec)
Warzywa
buraki, marchew, seler,
pomidor (bez skórki
i pestek), koper, pietruszka
stràczkowe (groch,
bób, fasola, groszek),
kalafior, kapusta
Ziemniaki
gotowane z wody, gosma˝one, odsma˝ane,
towane i pieczone w ∏u- duszone; placki ziempinach, purée z chudym niaczane, frytki
mlekiem
Owoce
banany, brzoskwinie,
grejpfruty, jab∏ka gotowane
46
jab∏ka, pomaraƒcze,
ananasy, gruszki
cd. tab. 3
Produkty, potrawy,
napoje i desery
Przyprawy
Dodatki
do pieczywa
Zupy
Potrawy mi´sne
Potrawy
pó∏mi´sne
Potrawy
z drobiu
Zalecane
Nie zalecane
liÊcie laurowe, angielskie
ziele, koperek, wanilia,
cynamon, sok z cytryny;
sól i pozosta∏e przyprawy w bardzo ma∏ych
iloÊciach
mas∏o w ograniczonych
iloÊciach, twaróg i ser
z odt∏uszczonego mleka; chuda szynka i pol´dwica, galarety z chudego mi´sa, drobiu i ryb,
chude mi´sa gotowane,
jajecznica z bia∏ek na
parze, bia∏ka gotowane,
chude w´dzone ryby
na wywarach z w∏oszczyzny, jarzynowe, krupniki, mleczne, owocowe,
zag´szczane zawiesinà
z màki i wody lub mleka
gotowane, duszone bez
dodatku t∏uszczu, sma˝one bez t∏uszczu, pieczone w folii
mi´sa duszone oraz
zapiekane z jarzynami
lub kaszami
gotowane, w galarecie
z odt∏uszczonego wywaru, duszone bez dodatku t∏uszczu, pieczone w folii
przyprawy ostre i inne
w du˝ych iloÊciach
t∏uszcze poza mas∏em,
sery dojrzewajàce,
˝ó∏te i topione; pasztety,
t∏uste w´dliny i wyroby
w´dliniarskie; ryby t∏uste i solone, ostre,
marynowane
na t∏ustych wywarach
z koÊci, mi´sa, drobiu
i ryb, zaprawiane zasma˝kami lub Êmietanà
sma˝one na t∏uszczu,
pieczone i duszone
z dodatkiem t∏uszczu
sma˝one i t∏uste, jak
bigos, golonka; naleÊniki, paszteciki
sma˝one na t∏uszczu,
pieczone i duszone
z dodatkiem t∏uszczu
itp.
47
cd. tab. 3
Produkty, potrawy,
napoje i desery
Zalecane
Nie zalecane
Potrawy z ryb
gotowane, w galarecie
z odt∏uszczonego wywaru, faszerowane,
pieczone w folii
Potrawy
z warzyw
surówki, soki, gotowane, sma˝one, duszone
duszone bez t∏uszczu
z t∏uszczem itp.
Potrawy z màki
leniwe pierogi z chudego twarogu lub bia∏ego
sera, kopytka, pierogi
z owocami – w ograniczonej iloÊci i cz´stotliwoÊci
sma˝one, odsma˝ane;
naleÊniki, pyzy, ciasta
francuskie i inne z du˝à
zawartoÊcià t∏uszczu
oraz makarony, kluski
itp. z delikatnej, bia∏ej
pszennej màki
Potrawy z kasz
dobrze ugotowane, nie
przecierane, zapiekane
zasma˝ane
Sosy
na wywarze z w∏oszczyzny, na odt∏uszczonych wywarach z mi´sa
i drobiu, zag´szczone
zawiesinà z màki i wody
lub odt∏uszczonego
mleka, np. koperkowy,
potrawkowy, cytrynowy
t∏uste, na t∏ustych wywarach, zaprawione
zasma˝kami i Êmietanà;
majonez, sos tatarski
itp.
Desery
kisiel, budyƒ na od(ró˝ne galaretki, t∏uszczonym mleku,
s∏odycze itd.)
galaretka mleczna
i owocowa, musy owocowe, syropy i d˝emy
z ma∏à zawartoÊcià
cukru, powid∏a; biszkopty, ciasto dro˝d˝owe;
konfitury i d˝emy z du˝à zawartoÊcià cukru,
s∏odycze zawierajàce
t∏uszcze i alkohol, czekolada, pralinki, czekoladowe cukierki i ciastka w czekoladzie, torty,
kremy cukiernicze, bita
48
sma˝one na t∏uszczu
cd. tab. 3
Produkty, potrawy,
napoje i desery
Zalecane
Nie zalecane
kompoty niskos∏odzone, Êmietana, ciasta
bobo-fruty; landrynki
i dropsy w ma∏ych
iloÊciach
Napoje
s∏aba herbata, kawa bez gazowane i alkoholowe
kofeiny, kawa zbo˝owa, napoje, kawa, mocna
bawarka, serwatka, ka- herbata, t∏uste kakao
kao na mleku odt∏uszczonym, kefiry, jogurty
naturalne, woda niegazowana
Modyfikacja zaleceƒ dietetycznych w zale˝noÊci
od rodzaju zaparç
Zalecenia ˝ywieniowe powinny byç modyfikowane i dobierane dla ka˝dego pacjenta indywidualnie. Nieco inne b´dà dla
osób z zaparciami stolca ze sk∏onnoÊciami do kurczów jelit
(tzw. zaparcia spastyczne), a inne dla osób z zaparciami ze
znacznie os∏abionà perystaltykà (tzw. zaparcia atoniczne).
Zalecenia ˝ywieniowe dla osób z zaparciami
atonicznymi
W zale˝noÊci od nasilenia zaparç powinno si´ podawaç oko∏o 6–12 ∏y˝ek sto∏owych (30–60 g) otràb. Nale˝y jednak rozpoczàç od 3 ∏y˝ek sto∏owych otràb
49