Śladami Chopina... - Joanna Sławińska

 „Śladami Chopina...” w 200 rocznicę urodzin kompozytora Opracowanie: Joanna Sławińska‐Kurdziel nauczyciel PSM I i II st. w Opolu Jedyna znana fotografia Fryderyka Chopina, wykonana przez Louisa‐Auguste’a Bissona ok. 1849r. Widoczne zmiany chorobowe – obrzęk twarzy, rozchylone usta wskazujące na objawy duszności. Oryginał fotografii zaginął przed II wojną światową. 1 SPIS TREŚCI: Okres dziecięcy 1810‐1816: str. ‐ dom rodzinny....................................................................................................................................................................4 Okres młodzieńczy 1816‐1829: ‐ lata nauki domowej 1816‐1822................................................................................................................................15 ‐ lata licealne 1823‐1826...............................................................................................................................................21 ‐ lata studiów kompozytorskich 1826‐1829............................................................................................................. 27 ‐ twórczość okresu młodzieńczego............................................................................................................................. 34 Okres romantycznego przełomu 1829‐1831: ‐ lata wędrówki 1829‐1831...........................................................................................................................................41 ‐ twórczość okresu romantycznego przełomu........................................................................................................ 47 Okres wirtuozowski 1831‐1835: ‐ lata adaptacji paryskiej 1831‐1835.......................................................................................................................... 51 ‐ twórczość okresu wirtuozowskiego......................................................................................................................... 56 Okres mistrzowski 1836‐1846: ‐ lata dojrzałości i pełni (m. in. Majorka) 1836‐1840............................................................................................. 61 ‐ lata azylu (Paryż, Nohant) 1841‐1846..................................................................................................................... 70 ‐ twórczość okresu mistrzowskiego............................................................................................................................ 73 Okres ostatni 1846‐1849: ‐ lata samotności i nostalgii 1846‐1849..................................................................................................................... 89 ‐ twórczość okresu ostatniego...................................................................................................................................102 Pamiątki ‐ przedmioty związane z Chopinem....................................................................................................... 103 Wspomnienia o Chopinie (wiersze)......................................................................................................................... 108 Bibliografia......................................................................................................................................................................111 2 Okres dziecięcy 1810‐1816 3 Dom rodzinny Żelazowa Wola – zabudowania dworu Skarbków Ignacy Chełmicki wg Bolesława Jaworskiego, drzeworyt, 1870r. Dom urodzenia Fryderyka Chopina Chopin przyszedł na świat 01 III 1810r. (22 II – błędna data zapisana w metryce urodzenia i chrztu) w lewej oficynie przylegającej do dworu należącego wówczas do Skarbków. 4 Żelazowa Wola – pokój matki z alkową Żelazowa Wola – salonik muzyczny Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim 5 Kościół św. Rocha w Brochowie Drzeworyt G. Röbera wg rysunku z natury W. Gersona F. Chopin ochrzczony został 23 IV 1810r. w kościele parafialnym św. Rocha w Brochowie, oddalonym od Żelazowej Woli o 11 km. Otrzymuje imię Fryderyk na cześć młodego Fryderyka Skarbka, chrzestnego (chociaż formalnym ojcem chrzestnym został Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny, którego uhonorowano nadając Fryderykowi drugie imię Franciszek). Chrzestną Chopina została Anna Skarbkówna, siostra Fryderyka Skarbka. „niemowlę ochrzczone z wody, dwojga imion Fryderyk Franciszek, z Wielmożnych Mikołaja Choppen(sic!) Francuza i Justyny, ślubnych małżonków” 6 Metryka chrztu Fryderyka Chopina Kopia oryginału znajdującego się w kościele św. Rocha w Brochowie 7 „Najukochańsi Rodzice”, „Kochane Rodzicielstwo” (F. Chopin) Portret Mikołaja Chopina (1771‐1844) Rekonstrukcja portretu olejnego Ambrożego Miroszewskiego z 1829r. Ojciec Fryderyka („Papa”), rodowity Francuz z Lotaryngii, wzorowy pedagog, profesor języka i literatury francuskiej w Liceum Warszawskim. Człowiek bardzo wykształcony, elegancki, o wysokiej kulturze osobistej, raczej powściągliwy w okazywaniu uczuć. „moralny i poczciwy człowiek, który poświęcił się wychowaniu młodzieży polskiej [...] na użytecznych obywateli” (F. Skarbek) „Dom (Chopinów był) czysto polski dzięki pani Chopin, Krzyżanowskiej z domu. Mikołaj Chopin, choć był Francuzem, jednak po polsku mówił bardzo poprawnie, nadzwyczaj gramatycznie, choć naturalnie z akcentem francuskim, którego nie zatracił nigdy. [...] Prócz nazwiska nie miały w sobie dzieci Mikołaja Chopina nic francuskiego, a co się tyczy Fryderyka, to było to w każdym calu polskie dziecko. Nie można mu było większej sprawić przykrości jak kwestując jego prawa do tytułu Polaka, a z powodu swego francuskiego nazwiska bolał często, iż dawało ono wielu osobom, zwłaszcza cudzoziemcom, powód do uważania go za Francuza. [...]” (Józefa z Wodzińskich) 8 Portret Justyny Chopin (1782‐1861) Rekonstrukcja portretu olejnego Ambrożego Miroszewskiego z 1829r. Matka Fryderyka („Mameczka”), szlachcianka z Kujaw, z wychowaniem ogólnym i muzycznym typowym dla panien ze sfer dworskich. Skromna, inteligentna, posiadające duże zdolności muzyczne, śpiewała i grała na fortepianie wspólnie z mężem, który grał na skrzypcach lub flecie. Kobieta zaradna, pracowita i troskliwa, wychowała swoje dzieci na wrażliwych i czułych na losy kraju i bliskich ludzi. „Środowisko, w którym Chopin ujrzał światło dzienne i rozwijał się niby w gniazdku bezpiecznym i przytulnym, przesycone było atmosferą zgody, spokoju, pracowitości; toteż owe przykłady prostoty, pobożności i delikatności pozostały dlań zawsze najsłodsze i najdroższe” (F. Liszt o domu rodzinnym Chopina, 1852r.) 9 „Lube siostrzyczki”, „Siostrylle” (F. Chopin) Portret Ludwiki Chopin (1807‐1855) Rekonstrukcja portretu olejnego Ambrożego Miroszewskiego z 1829r. Starsza siostra Fryderyka. Sama, lub wspólnie z siostrami napisała kilka książek, uzdolniona literacko. 10 Portret Izabeli Chopin (1811‐1881) Rekonstrukcja portretu olejnego Ambrożego Miroszewskiego z 1829r. Młodsza siostra Fryderyka. Kobieta niezwykle skromna, podejmowała się licznych prac charytatywnych. 11 Portret Emilii Chopin (1812‐1827) Artysta nieznany, miniatura; akwarela i gwasz, 1826‐1827r. Najmłodsza siostra Fryderyka. Wybitnie uzdolniona literacko. Zmarła na gruźlicę w wieku 15 lat, w 1827r. 12 Drzeworyt T. Bachebarskiego (1860r.), fot. M. Machay Warszawa – widok na Krakowskie Przedmieście. Z prawej strony dom, w którym mieszkali Chopinowie w późniejszym okresie pobytu w Warszawie (nr 410, II i III piętro) Miejsca zamieszkania rodziny Chopinów w Warszawie: Pałac Saski – siedziba Liceum, w którym wykładał ojciec Fryderyka Pałac Kazimierzowski (Krakowskie Przedmieście) – późniejsza siedziba Liceum 13 Okres młodzieńczy 1816‐1829 14 Lata nauki domowej 1816‐1822 Wojciech Żywny (1756‐1842) Rekonstrukcja portretu olejnego Ambrożego Miroszewskiego z 1829r. Czech z pochodzenia, jedyny nauczyciel gry na fortepianie Fryderyka Chopina w latach 1816‐1822. Zakorzenił w Chopinie solidne podstawy w grze na fortepianie. Niezwykle oryginalna postać, nieco staroświecka, z fioletowym nosem od zażywania tabaki (nosił przy sobie tabakierkę z wizerunkiem Mozarta lub Haydna), bardzo zżyty z rodziną Chopinów. Chopin pod okiem nauczyciela studiował Mozarta i Bacha. Grał również utwory m. in. Jiroveca, Riesa, Kalkbrennera, Moschelesa (współczesnych mu twórców). Po sześciu latach nauki prześcignął mistrza. „Fryderyk Chopin, skoro przybyłem na pensję, był małym chłopczyną wątłego zdrowia [...] O zmroku, mając wolne chwile od nauki, opowiadaliśmy wypadki z historii polskiej, jak śmierć króla Warneńczyka, Żółkiewskiego, staczane bitwy przez wodzów naszych i to wszystko młody Chopin wygrywał na fortepianie. Nieraz popłakaliśmy się przy tej muzyce, a Żywny zachwycał się jego grą” (Eustachy Marylski (1806‐1871), pensjonariusz Chopinów, 1821r.) 24 II 1818r. – pierwszy publiczny występ 8‐letniego Chopina na Koncercie Instrumentalno‐Wokalnym na cel Towarzystwa Dobroczynności w Warszawie, w Pałacu Radziwiłłowskim. Wykonał Koncert e‐moll czeskiego kompozytora V. Jiroveca. Na tym koncercie 6‐letni Zygmunt Krasiński deklamował wiersz. 15 fot. A. Ring & B. Tropiło Złoty zegarek Fryderyka Chopina z dedykacją na wewnętrznej stronie koperty, który otrzymał od Angeliki Catalani, włoskiej śpiewaczki w 1820r., po tym, jak usłyszała jego grę, w dowód uznania i podziwu dla „najlepszego fortepianisty” warszawskiego. Portret Angeliki Catalani Miedzioryt Marie François Claude Dien'a wg Singry 16 Laurka z życzeniami dla ojca z okazji imienin, 6 grudnia 1816r. Najwcześniejszy znany autograf F. Chopina. 17 Laurka z życzeniami Fryderyka Chopina dla ojca w dniu imienin, 6 grudnia 1817r. „luboby mi łacniej było wynurzyć uczucia moje, gdyby je muzycznymi tonami wyrazić można, gdy jednak i najlepszy koncert przywiązania mego ku Tobie, Kochany Papo, objąć nie potrafi, użyć muszę prostych wyrazów serca mego, aby Ci najczulszej wdzięczności i przywiązania synowskiego hołd złożyć” (z laurki dla ojca z okazji imienin, 1818r.) 18 Laurka z życzeniami Fryderyka Chopina dla matki w dniu imienin, 16 czerwca 1817r. 19 Książka podarowana Fryderykowi Chopinowi w dniu imienin, 5 marca 1823r., przez ojca chrzestnego – Fryderyka Skarbka (Jean‐Nicolas Bouilly, Les encouragemens[!] de la jeunesse par [...], t. II, Auguste Wahlen et Compagnie, Bruxelles 1821r.) Fryderyk Skarbek – ojciec chrzestny Chopina Litografia W. Bułakowskiego wg rysunku A. Piwarskiego (1837r.) 20 Lata licealne 1823‐1826 Strony z zeszytu do kaligrafii Fryderyka z okresu nauki w Liceum, ok. 1823r. 21 Warszawa – Pałac Kazimierzowski, siedziba Liceum Warszawskiego Jan F. Piwarski wg własnego rysunku z natury, litografia barwna, 1824r. IX !823r. – Chopin wstępuje do IV klasy Liceum Warszawskiego, kierowanego przez Samuela B. Lindego, znakomitego leksykografa, zaprzyjaźnionego z Mikołajem Chopinem. 27 VII 1826r. kończy z pochwałą naukę w Liceum. Wśród kolegów Chopina: Julian Fontana, Wilhelm Kolberg, Jan Matuszyński, Tytus Woyciechowski. „Od roku 1820 do 1825 mieszkałem przy rodzicach w prawej oficynie Kazimierzowskiego Pałacu na dole, Chopin z rodzicami mieszkał w tej samej sieni na drugim piętrze. Widywaliśmy się i bawili razem prawie codziennie, a w ostatnich latach uczyliśmy się w tych samych klasach Liceum” (Wilhelm Kolberg, brat Oskara Kolberga, znanego folklorysty). 22 List Fryderyka Chopina do rodziny w Warszawie, Szafarnia, 10 sierpnia 1824r. „Jestem zdrów z łaski Pana Boga i najprzyjemniej zawsze czas mi schodzi. Nie czytam, nie piszę, ale gram, rysuję, biegam, używam świeżego powietrza [...] Biorę pigułki regularnie i tyzanny co dzień pół karafki wypijam nie przerywając. Przy stole nic nie pijam, tylko trochę słodkiego wina, frukta jem, ale jak najdojrzalsze i zaaprobowane[...]” Zachowane autografy 4 listów w formie „Kuriera Szafarskiego”, daty: 16, 27, 31 sierpnia i 3 września 1824r. Beztroski, dziecięcy humor, naśladowanie formy, stylu i układu graficznego „Kuriera Warszawskiego”. 23 Ze stron „Kuriera Szafarskiego”: „Pan Pichon doznaje wielkich przykrości z powodu kuzynów [komarów, z francuskiego – cousin], których w Szafarni bardzo wiele zastał. Gryzą go, jak mogą, dobrze jednak, że nie w nos, boby miał jeszcze większy, aniżeli ma” (Pichon – anagram słowa Chopin) „Dnia 11 sierpnia r.b odbywał J.P. Fryderyk Chopin kursa na dzielnym koniu; ubiegał się do mety; a lubo po kilkakroć pieszo idącą Panią Dziewanowską wyścignąć nie mógł (w czym nie jego, lecz konia wina była), otrzymał jednak zwycięstwo nad Panną Ludwiką, która już dość blisko mety piechotą doszła” 24 Rysunki F. Chopina 25 Laurka z życzeniami od Emilii, Izabeli, Fryderyka i Ludwiki Chopin dla ojca w dniu urodzin, 17 kwietnia 1826r. Książka ‐ nagroda z dedykacją na okładce dla Fryderyka Chopina za postępy w nauce w Liceum Warszawskim, otrzymana 24 lipca 1824r., po ukończeniu klasy IV (Gaspard Monge, Wykład statyki dla użycia szkół wydziałowych i wojewódzkich, drukarnia Zawadzkiego i Więckiego, Warszawa 1820r.) 26 Lata studiów kompozytorskich 1826‐1829 IX 1826r. – F. Chopin zapisuje się na I rok do Szkoły Głównej Muzyki, kierowanej przez J. Elsnera. „Chodzę do Elsnera na kontrapunkt ścisły 6 godzin na tydzień, słucham Brodzińskiego, Bentkowskiego i innych, w jakimkolwiek związku będących obiektów z muzyką” (do J. Białobłockiego, 26 XI 1826r.) Wśród kolegów: Ignacy Feliks Dobrzyński, Józef Nowakowski, Napoleon Tomasz Nidecki, Józef Stefani, Józef Linowski. 27 Jednocześnie kuruje się w Dusznikach: „Idę spać o 9‐tej. Wszystkie herbaty, wieczory, baliki w łeb wzięły. Piję wodę emetyczną z rozkazu Malcza i klejem owsianym się pasę quasi koń” Józef Elsner (1769‐1854) Artysta nieznany, olej, 1803‐1805r. Nauczyciel Fryderyka Chopina w zakresie teorii muzyki i kompozycji. Elsner był cenionym kompozytorem i pedagogiem oraz wybitnym organizatorem warszawskiego życia muzycznego i szkolnictwa. Do 1831r. był rektorem Szkoły Głównej Muzyki (wchodziła w skład UW jako Oddział Sztuk Pięknych), w której studiował Chopin. Był serdecznym przyjacielem Fryderyka i jego doradcą. 28 Z raportów J. Elsnera: „Pierwszoletni: Chopin Fryderyk (szczególna zdatność)” (17 VII 1927r. – egzamin z kompozycji) „Chopin F., szczególna zdatność, drugoletni, wyjechał dla polepszenia zdrowia” (22 VII 1928r. – egzamin w Szkole Głównej) „Chopin F., trzecioletni, szczególna zdatność, geniusz muzyczny” (20 VII 1829r. – egzamin końcowy w Szkole Głównej) 29 Fryderyk Chopin jako absolwent Szkoły Głównej Muzyki Anna Chamiec wg portretu olejnego Ambrożego Miroszewskiego z 1829r., miniatura; akwarela i gwasz na kości, 1968r. Fryderyk Chopin Ambroży Miroszewski, 1829r. Najwcześniejszy portret olejny Chopina; spłonął w Warszawie we wrześniu 1939r. 30 Portret F. Chopina rysowany przez księżniczkę Elizę Radziwiłłówną w 1826r. Chopin był wtedy w drodze powrotnej z Dusznik z rodziną i zatrzymał się z wizytą w Antoninie u książąt Radziwiłłów. Najstarszy z zachowanych portretów. 31 Portret F. Chopina rysowany przez księżniczkę Elizę Radziwiłłówną 4 października 1829r. 32 Koncert Fryderyka Chopina w salonie księcia Antoniego Radziwiłła Rudolf Heinrich Schuster, fotograwiura, 1888r, wg obrazu olejnego Henryka Siemiradzkiego z 1887r. Książę bardzo wysoko cenił talent artysty. Chopin w drodze powrotnej z Berlina (X 1828r.), podczas spotkania z rodziną księcia w Poznaniu grał utwory sławnych kompozytorów niemieckich, a także zachwycił wszystkich zebranych darem improwizacji. 33 Twórczość okresu młodzieńczego: Dziecięca i szkolna (lata nauki domowej, licealne i studiów kompozytorskich), konkretyzacja stylu brillant w utworach koncertujących. 1. lata nauki domowej 1816‐1822 Polonezy •
Polonez B‐dur (1817) •
Polonez g‐moll (1817) ‐ ded. Wiktorii Skarbek •
Polonez As‐dur (1821) ‐ ded. Wojciechowi Żywnemu Mazurki •
Mazurek D‐dur Dziecięcy (1820[?]) ‐ niepewna autentyczność Polonez g‐moll dedykowany Wiktorii Skarbek. Jest to pierwszy utwór F. Chopina, który ukazał się drukiem w 1817r. Pierwodruk, Warszawa, J. J. Cybulski, 1817r. 34 W „Pamiętniku Warszawskim” ukazuje się pierwsza „recenzja” z okazji wydania Poloneza g‐moll: „Kompozytor tego tańca Polskiego, młodzieniec ośm dopiero lat skończonych mający [...] prawdziwy geniusz muzyczny: nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki najtrudniejsze na fortepianie, ale nadto jest już kompozytorem kilku tańców i wariacji, nad którymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają, a nade wszystko zważając na wiek dziecinny autora. Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji, ściągnąłby już zapewne na siebie uwagę wszelkich społeczeństw; niechże wzmianka niniejsza służy za wskazówkę, że i na naszej ziemi powstają geniusze, tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed publicznością” (1818r.) 2. lata licealne 1823‐1826 Polonezy •
Polonez gis‐moll (ok. 1824) •
Polonez d‐moll op. 71 nr 1 (1824‐1825, 1827‐1829[?]) •
Polonez f‐moll op. 71 nr 3 (1825‐1826, 1827‐1829[?]) Mazurki •
2 mazurki G‐dur Kulawy i B‐dur (1825‐1826) ‐ wyd. jako Litografia przez W. Kolberga Ronda •
Rondo c‐moll op. 1 (1825) ‐ ded. Bogumiłowej Linde Inne formy • Wariacje E‐dur na temat piosenki szwajcarskiej Der Schweitzerbub (1824) • Marsz żałobny c‐moll op. 72 (1826) 35 Rondo c‐moll op. 1 Karta tytułowa pierwszego wydania, wyd. Antoni Brzezina, Warszawa, 1825r. „Nauka kompozycji zaczynała się u Elsnera od poloneza, lecz zaraz po nim szły ronda i wariacje” (M. Tomaszewski) 36 3. lata studiów kompozytorskich 1826‐1829 Polonezy •
Polonez B‐dur op. 71 nr 2 (1828) •
Polonez Ges‐dur (1829) Mazurki •
Mazurek a‐moll op. 68 nr 2, zwany Słowikiem (1826‐1827) Walce •
Walc E‐dur (1829) •
Walc h‐moll op. 69 nr 2 (1829) •
Walc Des‐dur op. 70 nr 3 (1829) Sonaty fortepianowe •
Sonata c‐moll opus 4 (1927‐1828) ‐ ded. Józefowi Elsnerowi Ronda •
Rondo á la Mazur F‐dur op. 5 (1826) ‐ ded. hr. Alexandrine de Marioles •
Rondo á la Krakowiak F‐dur na fortepian i orkiestrę op. 14 (1828) •
Rondo C‐dur na 2 fortepiany op. 73 (1828) Inne formy •
Wariacje D‐dur na temat pieśni T. Moore’a (wg mel. lud.) na fortepian, na cztery ręce (1826) •
Contredanse Ges‐dur (1827[?]) •
Wariacje B‐dur na temat arii Lá ci darem la mano z opery W.A. Mozarta „Don Giovanni” na fortepian i orkiestrę op. 2 (1827‐1828) ‐ ded. Tytusowi Woyciechowskiemu •
Trio g‐moll na fortepian, skrzypce i wiolonczelę op. 8 (1829) ‐ ded. ks. Antoniemu Radziwiłłowi – wiolonczeliście‐amatorowi •
Fantazja A‐dur na tematy polskie na fortepian i orkiestrę op.13 (1828‐1829) ‐ ded. Johannowi Peterowi Pixisowi •
Wariacje A‐dur Souvenir de Paganini (1829) Pieśni op. 74 •
6. Precz z moich oczu f‐moll (sł. Adam Mickiewicz, 1827) 37 Wariacje B‐dur op. 2 na temat arii Là ci darem la mano z opery „Don Giovanni” W.A. Mozarta na fortepian i orkiestrę ‐ ded. T. Woyciechowskiemu Karta tytułowa pierwszego wydania, Tobie Haslinger, Wiedeń 1830r. 38 Wariacje B‐dur op. 2 na temat Là ci darem la mano z opery „Don Giovanni” W.A. Mozarta (1827‐1828) ‐ ded. T. Woyciechowskiemu Prawykonanie na pierwszym zagranicznym koncercie Chopina w Wiedniu 11 sierpnia 1829r. „[...] po odegraniu każdej wariacji takie były oklaski, żem nie słyszał tutti orkiestry” (F. Chopin) „Panowie, kapelusze z głów, oto geniusz” (R. Schumann, 1831r., recenzja Wariacji B‐dur op. 2) Trio g‐moll op. 8 na fortepian, skrzypce i wiolonczelę (1828‐1829) ‐ ded. ks. Antoniemu Radziwiłłowi Autograf, część I Allegro con fuoco, s. 11 39 Okres romantycznego przełomu 1829‐1831 40 Lata wędrówki 1829‐1831 Trasa wędrówki: • Wiedeń (przez Opoczno, Miechów, Kraków, Bielsko, Cieszyn, Morawy), 1829r. • Praga „miasto piękne, jak z zamkowej góry widać; wielkie, stare i niegdyś zamożne” (F. Chopin, 1829r.) • Cieplice • Drezno • Warszawa (powrót przez Wrocław) • Strzyżewo i Antonin (Poznańskie) • Warszawa – ożywiony udział w życiu artystycznym; gra i improwizuje w salonach, występuje w Teatrze Narodowym, 1829‐1830r. Salon Chopinów w pałacu Krasińskich, w którym lubili gromadzić się artyści i uczeni; miejsce pierwszych prezentacji najnowszych kompozycji, m.in. Koncertu f‐moll (7 lutego i 3 marca 1830r.) oraz Koncertu e‐moll (22 września 1830r.) Rys. Antoni Kolberg 41 Warszawa – widok Placu Krasińskich z Teatrem Narodowym (po lewej) Akwaforta F.K. Dietricha (1827‐1829) Na scenach Teatru Narodowego F. Chopin występował trzykrotnie: ‐ 17 marca 1830r. (pierwszy własny koncert Chopina): W programie: Koncert f‐moll, Fantazja A‐dur na tematy polskie, orkiestrą dyryguje K. Kurpiński. ‐ 22 marca 1830r.: W programie: Koncert f‐moll, Rondo á la Krakowiak, improwizacje na temat W mieście dziwne obyczaje i Świat srogi. ‐ 11 października 1830r. (w „pożegnalnym” koncercie z udziałem Konstancji Gładkowskiej): W programie: Koncert e‐moll, Fantazja A‐dur na tematy polskie. 42 Portret Konstancji Gładkowskiej (1810‐1889) Anna Chamiec wg Wojciecha Gersona, miniatura; akwarela i gwasz na kości, 1969r. Polska śpiewaczka Opery Warszawskiej, młodzieńczy ideał Fryderyka Chopina; była inspiracją do romantycznej, II części Koncertu f‐moll. Mając 35 lat straciła wzrok. Zawarł z nią znajomość ok. 1830r. Spotykali się na koncertach i wieczorach operowych. „Jej obraz przed mojemi oczyma ‐ zdaje mi się, że jej nie kocham, a przecież z głowy nie wychodzi. Wszystko [...] mi wzdychać każe do domu, do tych błogich godzin, których ocenić nie umiałem. Ona tylko udawała. Albo udaje [...] Kocha mnie? Kocha mnie pewno? ‐ Niech robi, co chce. Dziś wyższe uczucie, wyższe, daleko wyższe od...ciekawości mam w duszy” (F. Chopin) 43 Wpis Konstancji Gładkowskiej w Albumie Fryderyka Chopina, Warszawa 1830r. Fotokopia na prawach oryginału, który zaginął w czasie II wojny światowej „Ażeby wieniec sławy w niezwiędły zamienić, rzucasz lubych przyjaciół i rodzinę drogą, mogą cię obcy lepiej nagrodzić, ocenić, lecz od nas kochać mocniej pewno Cię nie mogą” (późniejszy dopisek F. Chopina „mogą”) • Poturzyn (Lubelszczyzna), Lublin i Zamość • Sochaczew (w obozie wojskowym gen. P. Szembeka) • Warszawa (pożegnalny koncert w Teatrze Narodowym 11 X, opuszcza Warszawę 2 XI, nigdy nie powróci do kraju) „Nuty w tłomok, wstążka do duszy, dusza na ramieniu i w dyliżans. Łzy jak groch padać będą ze wszech stron, wzdłuż i wszerz miasta” (do T. Woyciechowskiego) „Jeszcze siedzę ‐ nie mam dość siły do zdecydowania dnia, myślę, że wyjeżdżam po to, żebym na zawsze zapomniał o domu; myślę, że jadę umrzeć ‐ a jak to przykro musi być umierać gdzie indziej, nie tam, gdzie się żyło” (do T. Woyciechowskiego) • Kalisz • Wrocław • Drezno „W Dreźnie tak mi tydzień zeszedł, żem się nie spostrzegł” (F. Chopin) 44 • Wiedeń (przez Pragę); adres wiedeński: Kohlmarkt 9 „Jakim to ja kontent, żem w Wiedniu, że tyle interesujących i mocno obchodzących mnie znajomości narobię, że nawet może się zakocham” (F. Chopin do J. Matuszyńskiego, 1831r.) Wybuch powstania listopadowego 29/30 listopada 1830r. Wiedeń – samotne święta Bożego Narodzenia 1830r. „[...] sam jeden o 12‐tej wolnym krokiem udałem się do Ś‐tego Szczepana. Przyszedłem, jeszcze ludzi nie było. Nie dla nabożeństwa, ale dla przypatrzenia się o tej porze temu olbrzymiemu gmachowi, stanąłem w najciemniejszym kącie u stóp gotyckiego filara. Nie da się opisać ta wspaniałość, ta wielkość tych ogromnych sklepień ‐ cicho było ‐ czasem tylko chód zakrystiana zapalającego kagańce w głębi świątyni przerywał mój letarg. Za mną grób, pode mną grób...Tylko nade mną grobu brakowało. Ponura roiła mi się harmonia [...]” (24/25 XII 1830r.) „wszystkie obiady, wieczory, koncerta, tańce, których mam po uszy, nudzą mnie: tak mi tu smętno, głucho, ponuro [...] W salonie udaję spokojnego a wróciwszy do domu piorunuję na fortepianie [...] Gdybym mógł, wszystkie bym tony poruszył, jakie by mi tylko ślepe, wściekłe, rozjuszone nasłało czucie, aby choć w części odgadnąć te pieśni, których rozbite echa gdzieś jeszcze po brzegach Dunaju błądzą, co wojsko Jana śpiewało [...] przeklinam chwilę wyjazdu [...]” (do J. Matuszyńskiego, 26 XII 1830r.) „Tyś w wojsku! Ona, czy w Radomiu? Kopaliście wały? Biedni rodzice nasi. Moi przyjaciele co robią? U Was żyję. Umarłbym za Ciebie, za Was. Czemuż ja tak dzisiaj opuszczony? Czy to tylko wy macie być razem w tak okropnej chwili. ‐ Flet Twój miał co jęczeć, ale niech się wprzódy mój pantalion wyjęczy. [...] Dziś Nowy Rok; jakże go smutno zaczynam! Może go nie dokończę. Ściśnij mnie. Ty idziesz na wojnę. Wróć pułkownikiem. Niech Wam się wiedzie. Czemuż nie mogę choć bębnić!” (do J. Matuszyńskiego, 1 I 1831r.) • Linz, Salzburg, Monachium, Stuttgart (do Paryża) 45 8 września 1831r. – kapitulacja Warszawy, upadek powstania. „[...] w Stuttgarcie(!), gdzie mnie doszła wiadomość o wzięciu Warszawy, tam dopiero zupełnie zdecydowałem się udać w ten inny świat” (do T. Woyciechowskiego) F. Chopin prowadzi Stuttgarckie notatki w albumie: Fragment Albumu Fryderyka Chopina, Stuttgart 1831r. Fotokopia na prawach oryginału w Bibliotece Narodowej w Warszawie (oryginał zaginął w czasie II wojny światowej) „Wróg w domu [...] O boże, jesteś ty! ‐ Jesteś i nie mścisz się! ‐ czy jeszcze ci nie dość zbrodni moskiewskich ‐ albo ‐ alboś sam Moskal! [...] a ja tu bezczynny ‐ a ja tu z gołymi rękami ‐ czasem tylko stękam, boleję na fortepianie ‐ rozpaczam” (8 IX 1831r.) 46 Twórczość okresu romantycznego przełomu: Zauważalne znamiona indywidualnego mistrzostwa 1. lata wędrówki 1829‐1831 Mazurki •
Mazurek G‐dur op. 67 nr 1 (przed 1830 lub 1835?) •
Mazurek C‐dur op. 68 nr 1 (przed 1830) •
Mazurek F‐dur op. 68 nr 3 (przed 1830) •
4 mazurki op. 6 (1830‐1831, 1832[?]) •
5 mazurków op. 7 (1830‐1831, 1832[?]) •
4 mazurki op. 17 (1830‐1833) Walce •
Walc As‐dur (1830) •
Walc e‐moll (1830) Nokturny •
Nokturn e‐moll op. 72 nr 1 (1828‐1830) •
3 nokturny op. 9 (1830‐1832) Etiudy •
12 etiud op. 10 (1829‐1831, całość: 1833) ‐ ded. F. Lisztowi (nr 3 i 4: Frederike Müller) Koncerty fortepianowe •
Koncert e‐moll na fortepian i orkiestrę op. 11 (1830) ‐ ded. Friedrichowi Kalkbrennerowi „Adagio od nowego koncertu jest w E‐dur. Nie ma to być mocne, jest ono więcej romansowe [...] Pomimo woli przez oczy wlazło mi coś do głowy i lubię się z tym pieścić” (do T. Woyciechowskiego, 15 V 1830r.) •
Koncert f‐moll na fortepian i orkiestrę op. 21 (1829‐1830) ‐ ded. hr. Delfinie Potockiej „Pomiędzy nowymi jego dziełami ma być Koncert w f‐moll, godny iść w rzędzie z dziełami najpierwszych Europy muzyków” (S. Koźmian, 1829r.) 47 Inne formy •
Wariacje E‐dur na temat Non piu mesto z Opery „Kopciuszek” Rossiniego na flet i fortepian (1830) ‐ niepewna autentyczność •
Allegretto Fis‐dur lub Mazurek Fis‐dur (1829‐1831) •
3 écossaises op. 72 (1830) •
Introdukcja i Polonez C‐dur op. 3 na wiolonczelę i fortepian (1830) ‐ dla ks. A. Radziwiłła •
Pieśń Czary d‐moll (sł. Stefan Witwicki, 1830) Pieśni op. 74 • 1. Życzenie G‐dur (Gdybym ja była; sł. Stefan Witwicki, 1829) • 3. Smutna rzeka fis‐moll (sł. Stefan Witwicki, 1831) • 4. Hulanka C‐dur (sł. Stefan Witwicki, 1830) • 5. Gdzie lubi A‐dur (sł. Stefan Witwicki, 1829) • 7. Poseł D‐dur (sł. Stefan Witwicki, 1830) • 10. Wojak As‐dur (sł. Stefan Witwicki, 1831) • 15. Narzeczony c‐moll (sł. Stefan Witwicki, 1831) • 16. Piosnka litewska F‐dur (sł. Ludwik Osiński, 1831) Koncert f‐moll op. 21 na fortepian i orkiestrę (1829‐1830r.) ‐ ded. hr. Delfinie Potockiej Autograf, część II Larghetto, s. 11 48 Mazurek f‐moll op. 7 nr 3 (1831r.) Autograf sztambuchowy dla Adolfa Friedricha Hessego (?), s. 1 „Mój fortepian nie słyszał, jak tylko mazury” (F. Chopin w liście do rodziny, 1831r.) „Napisałem parę exercissów ‐ przy Tobie bym je dobrze zagrał” (do T. Woyciechowskiego, 1829r.) „Jego etiudy na fortepian są arcydziełami” (Hector Berlioz, 1849r.) 49 Okres wirtuozowski 1831‐1835 50 Lata adaptacji paryskiej 1831‐1835 Bilet wizytowy z odręcznym zapisem adresu pierwszego mieszkania w Paryżu: Boulevard Poissonniere 27 (IX 1831r.) „Jest tu największy przepych, największe świństwo, największa cnota, największy występek [...] krzyku, wrzasku, turkotu i błota więcej, niźli sobie wystawić można ‐ ginie się w tym roju i wygodnie z tego względu, że nikt się nie pyta, jak kto żyje [...] stoję na z Boulevard Poissonniere no. 27, nie uwierzysz, jak ładnie mieszkam [...] z gankiem na bulwary, z którego widzę od Montmarte do Panteonu i wzdłuż cały piękny świat. [...] Ja tu 3 lata siedzieć myślę” (do Norberta A. Kumelskiego, towarzysza podróży, poznanego w Wiedniu). Kolejne adresy to: rue Cité Bergère 4 (VI/VII(?) 1832r.) rue Chaussée d’Antin 5 (VI 1833r.) rue Chaussée d’Antin 38 (1836r.) rue Tronchet 5 (X 1839r.) Pigalle 16 (5 XI 1841r.) Square d’Orléans 9 (28 IX 1842r.) Place Vendôm 12 (9 VIII 1849r.) 51 Program pierwszego paryskiego koncertu Fryderyka Chopina w Paryżu, w sali Pleyela, z 15 stycznia 1832r. (koncert odbył się 26 lutego 1832r., po parokrotnym przesunięciu terminu) z udziałem 13 innych artystów. Osiągnął wtedy najwyższe laury, słuchała go elita muzyczna Paryża, z Lisztem na czele. Grał własne kompozycje – Koncert fortepianowy f‐moll i Wariacje B‐dur op. 2. 52 Salony Pleyela – najbardziej ekskluzywne półprywatne sale koncertowe Paryża Drzeworyt nie sygnowany (1855r.) „Jego sukces był ogromny, a przecie trzeba coś zupełnie wyjątkowego, ażeby wywrzeć wrażenie po tych świetnych pianistach, jakich posiada Paryż od kilku lat, takich jak Moscheles, Hummel czy Kalkbrenner” (wydawca Aristide Farrenc do Karla Friedriecha‐Kistnera w Lipsku, marzec 1832r.) III/IV 1832r. – początki pracy pedagogicznej Wśród pierwszych uczennic: hr. Delfina Potocka, Ludmiła de Beauvau i ks. Marcelina Czartoryska (z Radziwiłłów). Ponadto Adolf Gutmann, Karol Mikuli. „Wiadomo, że zniechęcony chciał już wyjeżdżać do Ameryki, gdy jeden drobny na pozór wypadek, jedno proste spotkanie na ulicy zatrzymało go w Paryżu i Europie na zawsze. Ks. Walenty Radziwiłł prosił go, by przed wyjazdem zechciał z nim razem być na wieczorze u Rotszylda. Chopin nie mógł się wymówić i poszedł ‐ grał tam dużo, improwizował, był w natchnieniu. Natychmiast otoczony uwielbieniem przez obecne damy otrzymał zamówienie na bardzo wiele lekcji w zamożnych domach, a pewny już lepszej przyszłości ‐ pozostał” (Jan Kleczyński, 1879r.) Z wypowiedzi uczniów: „Święty zapał artystyczny płonął w nim; każde słowo, które wyszło z jego ust, działało pobudzająco i podniecająco. Niektóre lekcje trwały dosłownie kilka godzin, aż zmęczenie pokonało mistrza i ucznia” (K. Mikuli) „Całymi dniami udzielał on lekcji, co ‐ w przedziwny sposób ‐ sprawiało mu wielką przyjemność” (F. Hiller) 53 „Daleki od odczuwania niechęci, jaką okazywało wielu słynnych artystów wobec lekcji, Chopin zdawał się je lubić, kiedy odnajdywał w uczniu wrażliwość połączoną z inteligencją” (F. Fétis) „Chopin rozgrzewał się podczas lekcji, budził się w nim poważny artysta, wszelka rezerwa w mowie i pewna wielkoświatowa nieszczerość znikały, ustępując miejsca zapałowi” (J.G. Huneker) „Chopin był urodzonym pedagogiem, [...] nic nie uszło jego uwagi ani jasności słuchu. Do wszystkiego przykładał wielkie znaczenie. Cały był przejęty tym, co robił, a podczas lekcji był profesorem, prawdziwym profesorem” (M. von Harder) „Obok fortepianu, na którym udzielał lekcji, stało pianino. Była to rozkosz słyszeć, jak towarzyszył na nim, cokolwiek się grało, czy koncert Hummla, czy Beethovena. Wykonywał partię orkiestry wprost cudownie. Gdy grałam jego koncerty, zawsze mi w podobny sposób towarzyszył” (C. Dubois‐O`Meara) „Wiele razy cała lekcja przechodziła na zagraniu przez ucznia kilku taktów” (K. Mikuli) „Przez lat 5, od 1839 do 1844, byłem jego uczniem, szczęśliwszy podwójnie, gdyż znałem właśnie Chopina zdrowego.[...]. Postać miał lekko przygarbioną, ramiona trochę w górę, [...] często plecami opierał się o kominek, stamtąd swych rad udzielając. Jako nauczyciel był szczególnie punktualny, staranny i drobiazgowy, ale łatwo unoszący się, tak, że w stanie podrażnienia mógł sobie rwać włosy na głowie [...]. Przypominam sobie [...] Chopina podczas lekcji: owe „bardzo dobrze, mój aniele”, kiedy wszystko szło jak należy, i jego ręce szarpiące włosy, gdy coś szło źle. Nawet kiedyś połamał w mojej obecności krzesło ‐ było to co prawda krzesełko trzcinowe, bo w owych czasach widywało się je jeszcze u artystów (pospieszam dodać, że nie było to na mojej lekcji). [...]. A to jego subtelne podejście nauczyciela. W jakiż sposób uczył pojmować i odczuwać! Aby wyrazić poezję, która była w nim samym, używał równie wymownych, jak jego muzyka, słów: dając lekcję, był sam poetą. Przypominam sobie, jak się wyraził o pewnym miejscu sonaty Webera la‐bemol [...]: <To jest lot anioła z rozwiniętymi skrzydłami>” (G. Mathias) „Nigdy nie widziałem Chopina tak wzruszonego, jak na ostatniej lekcji. Karol grał Chopina wielki Koncert e‐moll [...]. Skończył on pierwszą część, zagrał Andante, po czym rozpoczął Finał i wykonał go w sposób tak doskonały, tak intelektualny, że zdumiony byłem milczeniem Mistrza i było mi naprawdę przykro. Byłem po prostu skłonny posądzić go o kapryśność, gdy (wtem) zauważyłem moją pomyłkę: płakał on bowiem i nie mógł mówić. Ujął (tylko) moją rękę i wyszeptał: <nie do wiary>” (K. Mikuli) „Bardziej niż czego innego bał się Chopin dla uczniów ogłupienia (abrutissement). Gdy razu pewnego powiedziałam mu, że ćwiczę po sześć godzin dziennie, mocno się na mnie rozgniewał i zabronił mi ćwiczyć więcej niż trzy godziny [...]” (C. Dubois) Zalecenia Chopina: „[...] Graj na co dzień Fugi i Preludia Bacha ‐ to najwyższa i najlepsza szkoła, idealniejszej nikt do końca świata nie stworzy. Kiedy masz czasu do zbytku, ucz się Bacha na pamięć, tylko w pamięci dzieło mając, można je grać z całą perfekcją. Bez Bacha nie masz swobody palców, jasności (clarté), piękności tonu. Bez Bacha nie masz prawdziwego pianisty. Pianista, co Bacha nie uznaje, to kiep i szarlatan” (F. Chopin) „Gdy sztukę jaką umiesz już na pamięć, ćwicz w nocy, po ciemku! Gdy oczy nie widzą ani nut, ani klawiszy, gdy wszystko znika ‐ dopiero wtenczas słuch z całą delikatnością występuje ‐ i wtedy można 54 siebie prawdziwie dosłyszeć, dostrzec każdą usterkę, ręka zaś nabiera pewności i śmiałości, której nie jest w stanie nabrać, gdy grający na klawisze ciągle patrzy” (F. Chopin) Portret Fryderyka Chopina Gottfried Engelmann wg Pierre‐Roche Vignerona, litografia, 1833r. „Mój Chopinku”, „Chopinetto mio” (Hector Berlioz) List Hectora Berlioza do Fryderyka Chopina w Paryżu (Paryż, przed 5 maja 1834r.) Kopia z reprodukcji zaginionego autografu 55 Kalendarzyk kieszonkowy Fryderyka Chopina z 1834r. Twórczość okresu wirtuozowskiego: Brillante, figuracje, ornamentyka, błyskotliwe, brawurowe tańce 1. lata adaptacji paryskiej 1831‐1835 Polonezy •
Andante spianato i Polonez Es‐dur na fortepian i orkiestrę op. 22 (Polonez 1830‐1831, Andante 1834‐1835) ‐ ded. baronowej d’Este •
2 polonezy op. 26 (1834‐1835) ‐ ded. Josephowi Dessauerowi Mazurki •
Mazurek B‐dur (1832) •
Mazurek As‐dur (1834) ‐ wpisany do albumu Marii Szymanowskiej •
4 mazurki op. 24 (1833‐1836, 1834‐1835[?]) 56 •
Mazurek C‐dur op. 67 nr 3 (1835) Walce • Grande Valse brillante a‐moll op. 34 nr 2 (1831) ‐ ded. baronowej d’Ivry • Walc Ges‐dur op. 70 nr 1 (1832) • Grande Valse brillante Es‐dur op. 18 (1833) ‐ ded. Laurze Horsford • Grande Valse brillante As‐dur op. 34 nr 1 (I wersja: 1835, ostateczna: 1838) •
Walc As‐dur op. 69 nr 1 L’adieu (1835) „Arystokratyczność od pierwszej do ostatniej nuty” (Robert Schumann) Nokturny •
3 nokturny op. 15 (1830‐1833) ‐ ded. F. Hillerowi •
2 nokturny op. 27 (1834‐1835) ‐ ded. hr. Therese d’Appony Scherza •
Scherzo h‐moll op. 20 (1831[?], 1834‐1835) ‐ ded. Thomasowi Albrechtowi (w tym scherzu Chopin wykorzystał elementy polskiej kolędy Lulajże Jezuniu) „Jak ma wyglądać powaga, skoro żart jest przybrany w tak ciemne szaty?” (Robert Schumann) Impromptus •
Fantaisie‐Impromptu cis‐moll op. 66 (1833‐1834, autograf: 1835) Ronda •
Rondo Es‐dur op. 16 (1832‐1834) ‐ ded. Caroline Hartmann Inne formy •
Bolero a‐moll op.19 (1833) ‐ ded. hr. Emilii de Flahault •
Variationes brillantes B‐dur op. 12 na temat z opery „Ludovic” Hérolda i Halévy’ego (1833) ‐ ded. Emmie Horsford •
Cantabile B‐dur (1834) •
Presto con Leggierezza As‐dur, znane jako Preludium As‐dur (1834) •
Grand Duo Concertant E‐dur na wiolonczelę i fortepian na tematy z opery „Robert Diabeł” Meyerbeera (1832) ‐ opr. partii wiolonczelowej: Auguste Franchomme 57 Grande Valse brillante Es‐dur op. 18 (1833r.) ‐ ded. Laurze Horsford Autograf drugiej wersji utworu, s. 1 Nokturn Es‐dur op. 9 nr 2 (1832r.) Wpis do sztambucha Marii Wodzińskiej, Drezno 22 września 1835r. Autograf trzytaktowy, kopia z reprodukcji zaginionego oryginału 58 Nokturn op. 27 (1834‐1835) ‐ ded. hr. Therese d’Appony Quatre Mazurkas Pour Le Piano [...] Op. 24 Strona tytułowa pierwszego wydania z dedykacją Fryderyka Chopina dla Marii Wodzińskiej, Maurice Schlesinger, Paryż, 1835r. 59 Okres mistrzowski 1836‐1846 60 Lata dojrzałości i pełni 1836‐1840 (Londyn, Paryż, Majorka [Palma, Valldemossa], Marsylia, Nohant) Portret Marii Wodzińskiej (1819‐1896) Anna Chamiec wg rysunku portretowanej, miniatura; akwarela i gwasz, 1969r. Uczennica i narzeczona Fryderyka Chopina. Chopin oświadcza się 17‐letniej M. Wodzińskiej 9 IX 1836r. Oświadczyny zostały przyjęte, ale narzeczeństwo jest potajemne. 61 Frédéric Chopin Maria Wodzińska, 1836r., akwarela Maria wykonuje akwarelą szkice portretowe Chopina; jeden z nich w postaci litografii posyła do Warszawy ze słowami: „rodzicom jego, wdzięczna za ich łaskawą dla nas przychylność” 25 I 1837r. otrzymuje chłodny list F. Wodzińskiej z dopiskiem Marii. Rodzina Wodzińskich uważa Chopina za nieodpowiedniego kandydata na męża ich córki ze względu na zły stan zdrowia i nieregularny tryb życia. „Proszę przyjąć zapewnienie uczuć wdzięczności, które Panu winnam. Proszę wierzyć w przywiązanie, które żywi do Pana cała nasza rodzina, w szczególności zaś najgorsza Jego uczennica i przyjaciółka lat dziecinnych. Adieu.” 10 VII przygnębiony Chopin wyjeżdża z C. Pleyelem na dwa tygodnie do Londynu. „Z nikim nie chce się widzieć”, jest „w fatalnym stanie ducha” (S. Koźmian) 62 Paszport Fryderyka Chopina wystawiony przez policję francuską w związku z jego podróżą do Londynu 10 II 1937r. Druk z podpisem kompozytora „wzrost – 1m 70cm włosy – blond brwi – blond zarost – blond oczy – szaroniebieskie twarz – owalna cera – jasna” 63 Ok. 23 VII 1937r. wraca do Paryża. Po narzeczeństwie z M. Wodzińską zostaje pakiet listów „Moja bieda” i pożegnanie z marzeniem o domu rodzinnym, który pragnął z Marią stworzyć na obczyźnie. Nowa towarzyszka Chopina: 64 Portret George Sand (1804‐1876) N.E.J. Desmadryl, mezzotinta, 1839r., wg portretu olejnego Auguste’a Charpentiera z 1834r. Francuska powieściopisarka, w latach 1838‐1847 towarzyszka życia Fryderyka Chopina. F. Chopin spotyka G. Sand (32 lata) ok. 24 X 1836r. u hrabiny Marie d’Agoult. Ekstrawagancko ubrana, z nieodłącznym cygarem, zaprzeczenie ideału kobiety Chopina. „Poznałem wielką znakomitość, panią Sand, ale twarz jej niesympatyczna, nie podobała mi się: jest w niej coś odpychającego” „cóż to za antypatyczna postać, ta Sand! Czy to rzeczywiście kobieta? Pozwalam sobie o tym powątpiewać” 27 X 1838r. wyjeżdża na Majorkę, spotyka się z Sand i jej dziećmi – Maurycym i Solange w Perpignan, następnie zatrzymuje się w Barcelonie i udaje się statkiem na wyspę. Przyjeżdża do Palmy 8 XI 1838r. „jestem w Palmie [...] Jestem blisko tego, co najpiękniejsze. Lepszy jestem” (do J. Fontany) Szkicuje słynnego Mazurka e‐moll Palmejskiego z op. 41. Ciężko choruje podczas pobytu. Opuszcza Palmę. „chorowałem przez te ostatnie dwa tygodnie jak pies” (do J. Fontany, 3 XII 1838r.) 65 28 XII – w Valldemossie, 18 km od Palmy „Między skałami a morzem opuszczony ogromny klasztor Kartuzów, gdzie w jednej celi, za drzwiami, jak nigdy bramy w Paryżu nie było, możesz sobie mnie wystawić nieufryzowanego, bez białych rękawiczek, bladego jak zawsze. Cela ma formę trumny wysokiej, sklepienie ogromne [...] przed oknem pomarańcze, palmy, cyprysy [...] kwadratowy klak, do pisania ledwo mi służący, na nim lichtarz ołowiany [...] ze świeczką, Bach, moje bazgroły [...] cicho... można krzyczeć... cicho. Słowem piszę Ci z dziwnego miejsca” (Do J. Fontany) „Biedny wielki artysta był chorym nie do zniesienia. Stało się to, czego się tak bałam, niestety nie dosyć. Załamał się zupełnie. Mężnie znosząc cierpienie, nie umiał przezwyciężyć niepokoju własnej wyobraźni. Klasztor wydawał mu się pełen widm i strachów, nawet wtedy, gdy czuł się dobrze. Nie mówił o tym, trzeba było to samej odgadnąć. Wracając z dziećmi z nocnych wycieczek po ruinach, zastawałam go o dziesiątej wieczorem przy fortepianie, bladego, z błędnym spojrzeniem, z włosami jakby zjeżonymi. Trzeba mu było kilku chwil, żeby nas poznał” (G. Sand w „Histoire de ma vie”) 11 II F. Chopin wyjeżdża z Valldemossy ciężko chory. 13 II 1839r. opuszcza Majorkę. 66 Drzeworyt P. Blancharda (1870r.) 1VI‐10X 1839r. przebywa w Nohant (300 km od Paryża) w siedzibie G. Sand, gdzie przechodzi rekonwalescencję. X 1839r. – powraca do Paryża, związek z Sand utrzymany jest w tajemnicy. Cały rok (1840) przebywa z G. Sand i w kręgu przyjaciół. 1839r. – praca pedagogiczna, wśród uczniów: Georges Mathias Friederike Müller‐Streicher Karta z wyznaniem George Sand On vous adore i z dopiskiem francuskiej aktorki, Marie Dorval et moi aussi, adresowanym do Fryderyka Chopina, Paryż, 25 (27?) kwietnia 1838r. Fotokopia zaginionych autografów na prawach oryginału 67 Portret Fryderyka Chopina Ludwik Wawrynkiewicz, kopia portretu pędzla Eugène’a Delacroix z 1838r., olej, Paryż 1972r. 68 Portret George Sand i Fryderyka Chopina Ludwik Wawrynkiewicz, olej, 1985‐1989, rekonstrukcja podwójnego portretu George Sand i Fryderyka Chopina pędzla Eugène’a Delacroix z 1838r. List F. Chopina do C. Pleyela w Paryżu, 1839r. Autograf, s. 1 i 4 69 Lata azylu (Paryż, Nohant) 1841‐1846 Nohant – dom George Sand P. Blanchard, drzeworyt, XIX w. Lato w Nohant: Jest to najszczęśliwszy okres w życiu Chopina poza Ojczyzną; szczególnie ważne znaczenie mają dla kompozytora chwile spędzone w Nohant, gdzie zachwyca się urokami wsi i kultury ludowej. G. Sand zapewnia mu dużo miłości, ciepła i macierzyńskiej troskliwości, której bardzo mu brakowało. • 18 VI‐04 XI 1841. Wśród gości Paulina Viardot‐Garcia (którą uczył w latach 1841‐45). Powstają opusy 43‐49. Po powrocie do Paryża 5 XI 1841r. – praca pedagogiczna. Wśród uczniów: Vera Kologrivoff‐Rubio Károly Filtsch (najzdolniejszy 11‐letni uczeń) • 06 V‐27 IX 1842. Wśród gości E. Delacroix i Stefan Witwicki. Powstają opusy 51‐54. Powrót do Paryża 28 IX 1842r. 24 IV 1843r. – wielki sukces 13‐letniego K. Filtscha na koncercie w Paryżu. • 22 V‐28 X 1843. Powstaje Nokturn Es‐dur z op. 55 i Mazurki op. 56. Po powrocie do Paryża 29 X 1843r. – praca pedagogiczna. Wśród uczniów: Camille O’Méara‐Dubois Jane W. Stirling Zofia Rosengardt • 28 V‐28 XI 1844. Daje lekcje 15‐letniej Solange. Powstaje Sonata h‐moll. 70 Po powrocie do Paryża 29 IX 1844r. – praca pedagogiczna. Wśród uczniów: Thomas Telleffsen asystentka pedagogiczna – M. de Rozières (którą uczył od 1840r.) • 13 VI‐28 XI 1845. Pierwsze konflikty i nieporozumienia między Chopinem, Sand i Maurycym. Powstają Mazurki op. 59. • V‐XI 1846. Ostatnie, burzliwe i konfliktowe lato. Powstają nokturny op. 62, mazurki op. 63, pracuje nad Sonatą g‐moll op. 65. Frédéric Chopin Nieznany autor, 1844r., olej 71 George Sand – rysunek ołówkiem, 1844r. 72 List Fryderyka Chopina do uczennicy Marie de Rozières w Paryżu Nohant, Zielone Świątki, 1846r. Autograf, s. 1 1847r. – ostateczne rozstanie z G. Sand, wielkie przeżycie, poczucie straty czegoś bardzo ważnego; „śmiertelny” cios dla Chopina – głęboki upadek na zdrowiu psychicznym i fizycznym, z którego już się nie podniósł. Dla F. Chopina nastał okres samotności i tęsknoty. Twórczość okresu mistrzowskiego: Wielka synteza, identyfikacja stylu chopinowskiego 1. lata dojrzałości i pełni (Londyn, Paryż, Majorka [Palma, Valldemossa], Marsylia, Nohant) 1836‐1840 Polonezy •
2 polonezy op. 40 (1838‐1839) ‐ ded. Julianowi Fontanie Mazurki •
4 mazurki op. 30 (1835‐1837) ‐ ded. ks. Marii z Czartoryskich Wirtemberskiej •
4 mazurki op. 33 (1837‐1838) •
4 mazurki op. 41 (1838‐1839) ‐ ded. Stefanowi Witwickiemu •
Mazurek a‐moll (1840) ‐ dla „Notre Temps” Walce •
Grande Valse brillante F‐dur op. 34 nr 3 (1838) •
walce op. 34 nr 1 i 2 (wersja ostateczna: 1838) ‐ podtytuł Grande Valse brillante 73 •
Grande Valse As‐dur op. 42 (1840) •
Walc As‐dur op. 64 nr 3 (1840, wyd. 1847) Nokturny •
2 nokturny op. 32 (1836‐1837) •
2 nokturny op. 37 (1837[?]‐1839) Ballady •
Ballada g‐moll op. 23 (1831‐1835, wersja ostateczna: 1835‐1836) ‐ ded. baronowi de Stockhausenowi •
Ballada F‐dur op. 38 (1836‐1839, wersja ostateczna: 1839) ‐ ded. Robertowi Schumannowi „co mi więcej sprawia radości, niż gdybym był dostał order od jakiegoś władcy” Scherza •
Scherzo b‐moll op. 31 (1835‐1837) ‐ ded. hr. Adèle de Fürstenstein •
Scherzo cis‐moll op. 39 (1839) ‐ ded. Adolfowi Gutmannowi Sonaty fortepianowe •
Sonata b‐moll op. 35 (Marsz żałobny: 1836‐1837, całość: 1839) Impromptus •
Impromptu As‐dur op. 29 (ok. 1837) ‐ ded. hr. Caroline de Lobau •
Impromptu Fis‐dur op. 36 (1839) „Impromptus należą do Chopina utworów najczarowniejszych” (André Gide) „Impromptus ofiarowują muzykę bez cienia, serię dźwiękowych pejzaży zapowiadających impresjonizm” (Mieczysław Tomaszewski) Preludia •
24 preludia op. 28 (kompozycja cyklu: 1938‐1839) ‐ ded. C. Pleyelowi „To kompozycje zupełnie wyjątkowe” (Franciszek Liszt) „Różnorodność nastrojów i wrażeń zawartych w Preludiach op. 28 nie znajduje równej sobie w całej światowej literaturze muzycznej” (Hugo Leichtentritt) Etiudy •
12 etiud op. 25 (1835‐1937) ‐ ded. hr. Marii d’Agoult •
3 nouvelles études (1839) 74 Inne formy • Sostenuto Es‐dur lub Walc Es‐dur (1840) • Largo Es‐dur Boże coś Polskę (1838[?]) • Pieśń Dumka a‐moll (pierwsza wersja pieśni Nie ma czego trzeba op. 74 nr 13; sł. Bohdan Zaleski, 1840) Pieśni op. 74 • 2. Wiosna g‐moll (sł. Stefan Witwicki, 1838) • 12. Moja pieszczotka Ges‐dur (sł. Adam Mickiewicz, 1837) • 14. Pierścień Es‐dur (sł. Stefan Witwicki, 1836) • 17. Leci liście z drzewa es‐moll (Śpiew z mogiłki; sł. Wincenty Pol, 1836) Sonata b‐moll op. 35, 1839r. fragment początkowy Finału, 23 maja 1846r. (Paryż) Autograf 75 „Ja tu piszę Sonatę Si b mineur, w której będzie mój marsz, co znasz. Jest Allegro, potem Scherzo mi b mineur, marsz i finałek niedługi, może ze 3 strony moje i lewa ręka z prawą ogadują po marszu [...]” (w liście do J. Fontany, 8 VIII 1839r.) 24 Preludia op. 28 Autograf edycyjny 1831‐1839 76 Mazurek op. 33 nr 1 (1837‐1838) Ballada g‐moll op. 23 (wersja ostateczna: 1835‐1836) ‐ ded. baronowi de Stockhausenowi 77 Preludium Des‐dur Deszczowe op. 28 nr 15 (Majorka – Valldemossa) „To tu skomponował Chopin najpiękniejsze z tych krótkich stronic, które skromnie nazwał preludiami. Są to arcydzieła. Niektóre wywołują wizje zmarłych mnichów i odgłos żałobnych pieśni prześladujących artystę; inne są melancholijne i pełne słodyczy; przychodziły mu na myśl w godzinach słońca i zdrowia, wśród gwaru dziecinnych śmiechów pod oknem, przy dalekich dźwiękach gitary, przy śpiewie ptaków pod wilgotnym listowiem, na widok bladych różyczek rozkwitających na śniegu; jeszcze inne pełne są posępnego smutku i, czarując słuch, ranią serce. Jest jedno preludium, powstałe w ponury, deszczowy wieczór [...] Kompozycja Chopina, z owego wieczoru, była rzeczywiście pełna kropli deszczu odbijających się o dachówki pustelni, lecz w jego wyobraźni [...] przeobraziły się one w łzy, spadające z nieba na jego serce” (G. Sand w „Histoire de ma vie”) 78 2. lata azylu (Paryż, Nohant) 1841‐1846 Polonezy •
Polonez fis‐moll op. 44 (1840‐1841) ‐ ded. ks. Charles de Beauvau •
Polonez As‐dur op. 53 (1842) ‐ ded. Auguste Léo •
Polonez‐fantazja As‐dur op. 61 (1845‐1846) ‐ ded. Anne Veyret Mazurki •
3 mazurki op. 50 (1841‐1842) ‐ ded. Leonowi Szmitkowskiemu •
3 mazurki op. 56 (1843‐1844) ‐ ded. Catherine Maberly •
3 mazurki op. 59 (1845) •
3 mazurki op. 63 (1846) ‐ ded. Laurze Czosnowskiej Walce •
Walc f‐moll op. 70 nr 2 (1841) Nokturny •
2 nokturny op. 48 (1841) ‐ ded. Laure Duperré •
2 nokturny op. 55 (1843) ‐ ded. Jane Wilhelminie Stirling •
2 nokturny op. 62 (1846) ‐ ded. R. de Könneritz Ballady •
Ballada As‐dur op. 47 (1841) ‐ ded. Pauline de Noailles •
Ballada f‐moll op. 52 (1842‐1843) Scherza •
Scherzo E‐dur op. 54 (1842‐1843) ‐ ded. Clotilde de Caraman Preludia •
Preludium cis‐moll op. 45 (1841) ‐ ded. ks. Elisabeth Czernyszew Sonaty fortepianowe •
Sonata h‐moll op. 58 (1844) ‐ ded. hr. Emilie de Perthuis •
Sonata g‐moll na fortepian i wiolonczelę op. 65 (1846‐1847) ‐ ded. Augustowi Franchomme’owi Impromptus •
Impromptu Ges‐dur op. 51 (1842) ‐ ded. hr. Esterházy 79 Inne formy •
Tarantella As‐dur op. 43 (1841) •
Allegro de concert A‐dur op. 46 (1832‐1841, wersja ostateczna: 1841) ‐ ded. Frederike Müller‐
Streicher •
Fantazja f‐moll op. 49 (1841) ‐ ded. ks. Catherine de Souzzo •
Moderato E‐dur Kartka z albumu (1843) •
Berceuse Des‐dur op. 57 (1844) ‐ ded. Elise Gavard •
Barkarola Fis‐dur op. 60 (1845‐1846) ‐ ded. baronowej de Stockhausen Pieśni op. 74 • 8. Śliczny chłopiec D‐dur (sł. Bohdan Zaleski, 1841) • 11. Dwojaki koniec d‐moll (sł. Bohdan Zaleski, 1845) • 13. Nie ma czego trzeba a‐moll (sł. Bohdan Zaleski, 1845) 80 Sonata g‐moll op. 65 (1845‐1846) ‐ ded. A. Franchomme'owi Autograf szkicowy 81 Berceuse Des‐dur op. 57 (1844r.) ‐ ded. Elise Gavard Autograf szkicowy 82 Mazurek As‐dur op. 59 nr 2 (1845r.) 83 Fantazja f‐moll op. 49 (1841r.) ‐ ded. ks. Catherine de Souzzo „Dziś skończyłem Fantazję ‐ i niebo piękne, smutno mi na sercu ‐ ale to nic nie szkodzi. Żeby inaczej było, może by moja egzystencja nikomu na nic się nie przydała. Schowajmy się na po śmierci.” 84 Sonata h‐moll op. 58 (1844r.) ‐ ded. hr. Emilie de Perthuis 85 Polonez‐fantazja As‐dur op. 61 (1845‐1846) ‐ ded. Anne Veyret 86 Barkarola Fis‐dur op. 60 (1845‐1846) ‐ ded. baronowej de Stockhausen „Arcydzieło pulsujące błogim uczuciem miłości” (J.G. Huneker) Polonez As‐dur op. 53 (1842r.) 87 Okres ostatni 1846‐1849 88 Lata samotności i nostalgii 1846‐1849 Portret Fryderyka Chopina Anna Chamiec wg Franza‐X. Winterhaltera z 1847r., miniatura; akwarela z gwaszem, 1995r. 89 Frédéric Chopin Ary Scheffer, 1847r., olej Frédéric Chopin Antoni Kolberg, 1848r, olej Obraz przepadł podczas Powstania Warszawskiego 90 Kalendarzyk Fryderyka Chopina na rok 1848 z własnym rysunkiem i adnotacją pod datą 1 lipca Druk i autograf Na jednej z kart kalendarzyka ‐ notatnika na 1848r. znajduje się rysunek cmentarza. Wśród mogił, jedną, wyraźniej zarysowaną przeznaczał dla siebie. W bocznych kieszonkach znajdowały się drobiazgi cenne Chopinowi: bilet wizytowy siostry Ludwiki i pukiel włosów G. Sand w jedwabnej kopertce z inicjałami G. F. 91 Kalendarzyk kieszonkowy Fryderyka Chopina z 1848r. Kalendarz kieszonkowy Fryderyka Chopina z 1849r. 92 Kalendarz kieszonkowy Fryderyka Chopina z 1849r. Ołówek Fryderyka Chopina angielskiej firmy L.&C. Hardtmuth 93 List Fryderyka Chopina do Solange Clésinger, córki George Sand, Paryż, 24 listopada 1847r. Autograf, s. 1 List Fryderyka Chopina do Marie de Rozières w Paryżu, Keir, Perth Shire, 2 października 1848r. Autograf, s. 1 94 Pierwsza strona listu Justyny Chopin do Fryderyka w Paryżu, 1848r. List Fryderyka Chopina do Ludwiki z Chopinów Jędrzejewiczowej, Chaillot, 25‐26 czerwca 1849r. Autograf, s. 1 95 Salon w ostatnim mieszkaniu Fryderyka Chopina przy Place Vendôme 12 w Paryżu. Teofil Kwiatkowski, akwarela, 1849r. 16 II 1848r. – ostatni paryski koncert w Sali Pleyela 16 XI 1848r. – ostatni publiczny występ na rzecz weteranów powstania listopadowego na dobroczynnej imprezie w neogotyckim gmachu londyńskiej giełdy (mimo choroby i skrajnego wyczerpania). Fragment wnętrza z ostatnim fortepianem Fryderyka Chopina firmy I. Pleyela nr 14810, na którym kompozytor grał i tworzył w latach 1848‐1849. Fotografia firmy "Orion" z XIX wieku „Ma mój dźwięk” (F. Chopin) 96 Félix‐Joseph Barrias, Śmierć Chopina Ostatnie chwile Fryderyka Chopina Teofil Kwiatkowski, olej, 1849‐1850r. lub później Kompozytor siedzi na łożu z baldachimem. Obok stoi księżna Marcelina Czartoryska, po prawej siedzi hrabia Wojciech Grzymała, po lewej Ludwika Jędrzejewiczowa, za nią stoi ks. Aleksander Jełowiecki, za Grzymałą Teofil Kwiatkowski. 97 Chopin umiera 17 X 1849r. ok. 2 po północy 18 X 1849r. ukazuje się nekrolog w „Dzienniku Polskim”. Autorem jest C.K. Norwid: „Rodem Warszawianin, sercem Polak, a talentem obywatel świata, Fryderyk Chopin, zeszedł z tego świata [...] Umiał [...] zbierać kwiaty polne, rosy z nich, ani puchu nieotrząsając najlżejszego [...] Przezeń Ludu polskiego porozrzucane łzy po polach, w diademie ludzkości się zebrały w dyament piękna [...] Wszędzie jest ‐ bo w Ojczyzny duchu mądrze przestawał ‐ i w Ojczyźnie spoczął, bo jest wszędzie” 30 X 1849r. – Uroczystości żałobne: Msza żałobna odbyła się w kościele św. Marii Magdaleny o godz. 11.00 Staloryt nie sygnowany (1843r.) 98 Nagrobek Fryderyka Chopina na cmentarzu Père‐Lachaise w Paryżu Teodor Axentowicz, rysunek ołówkiem, 1888r. Nagrobek F. Chopina został odsłonięty w I rocznicę jego śmierci 17 X 1850r. 99 Odlew lewej ręki Fryderyka Chopina Odlew w pracowni Tadeusza Łopieńskiego, 1982r., wg. Jean‐Baptiste Clésinger, 1849r. 100 Maska pośmiertna Fryderyka Chopina Jean‐Baptiste Clésinger, odlew gipsowy, ok. 20 października 1849r. Fryderyk Chopin na łożu śmierci, lewa dłoń Albert Graefle, rysunek, ołówek, 1849r. 101 Twórczość okresu ostatniego: Romantyczna synteza, ekspresja nastrojów, poetyka dwuznaczności 1. lata samotności i nostalgii 1846‐1849 Mazurki •
Mazurek a‐moll op. 67 nr 4 (1846) •
Mazurek g‐moll op. 67 nr 2 (1848‐1849) •
Mazurek f‐moll Ostatni op. 68 nr 4 (1849) Walce •
Walc a‐moll (1847‐1849) •
Walc Des‐dur op. 64 nr 1 (1846‐1847) •
Walc cis‐moll op. 64 nr 2 (1846‐1847) Nokturny • Nokturn c‐moll (1847[?]) Pieśni op. 74 • 9. Melodia G‐dur (Z gór, gdzie dźwigali; sł. Zygmunt Krasiński, 1847) Szkic ostatniego, skomponowanego (niedokończonego) prawdopodobnie w Chaillot Mazurka f‐moll op. 68 nr 4 102 Utwór „nie nadający się zupełnie do odczytania” (uczennica i opiekunka w ostatnich latach życia Jane Stirling do siostry Chopina z Paryża 18.06.1852r.). Rekonstrukcji utworu dokonał A. Franchomme. Pukiel włosów Fryderyka Chopina odcięty po zabalsamowaniu, 1849r. Złoty breloczek w kształcie beczułki z inicjałami F C, własność Fryderyka Chopina 103 Fotel pochodzący prawdopodobnie z jednego z mieszkań Fryderyka Chopina w Paryżu, wyrób francuski, XVIII/XIX Pudełeczko na cukierki oklejone z zewnątrz kolorowym papierem z podobizną kotka na wieczku, własność Fryderyka Chopina, I poł. XIX w. 104 Dwie spinki z perełkami na złotych podstawkach do gorsu, własność Fryderyka Chopina, I poł. XIX Spodek od filiżanki, w której Fryderyk Chopin pił czekoladę u Czartoryskich w Paryżu, porcelana, 1765‐1770r. 105 C.K. Norwid – refleks poetycki w „Fortepianie Chopina” (z 1863/1864r.) Częsty gość Fryderyka w ostatnich dniach jego życia („Byłem u Ciebie w te dni przedostatnie Nie docieczonego wątku ‐ Pełne, jak Mit, Blade, jak świt...”) 106 Dworek w Żelazowej Woli – przełom XIX i XX w. 107 Wspomnienia o Chopinie Żelazowa Wola Stary dworek ‐ słońce zagląda do okien, szumią cicho wierzby płaczące. Tu mieszkał pan Szopen kiedy był małym chłopcem. Wieczorem w parku śpiewają słowiki i żaby w zielonej Utracie. Słuchał kiedyś mały Frycek tej muzyki, zbierał nuty. Teraz nut tych słuchacie. Płyną z fortepianu jakby znajome głosy. Czy to wiatr na klawiszach swawoli? Wszystkie nuty ‐ jak krople rosy, krople rosy z Żelazowej Woli. (Czesław Janczarski) W Żelazowej Woli W Żelazowej Woli drzewa wysokie, w Żelazowej Woli malwy u okien, biały dworek stoi nad rzeczką. ‐ Czy to tutaj? ‐ Tutaj, córeczko. Tu śpiewała lipowa kołyska, tutaj wiatr grał piosenki na listkach, tutaj malwy nuciły niebiesko. ‐ Tak jak teraz? ‐ Tak jak teraz córeczko. W Żelazowej Woli śpiewanie takie, jakby cały ogród był jednym ptakiem, A tutaj jeszcze grają świerszcze nad rzeką, a za wodą w łąkach bocianów klekot i żniwiarzy w pole wola przepiórka cała ziemia tutaj śpiewa mazurka. Z Żelazowej Woli za nutą nuta w świat z Chopinem poszły, by wrócić tutaj. A wróciły nuty piękne nad podziw 108 do tej ziemi, gdzie się Chopin urodził. (Wanda Chotomska) Ku czci Chopina Samotna i wysoka gwiazda, w pieśniarskim niebie zapalona, on każdym dźwiękiem nazwał, nadając senne jej imiona. I zbłąkanemu wśród tych imion, śpiewnych jak taniec i jak młodość, kraj cały wierzbą był olbrzymią, schylona nad letejską wodą. Gdy Paryż go jak rana bolał, jak rana, którą mu zadano, w klawiszach Żelazowa Wola bielała dworkiem nad Sekwaną. Tu obca rzeka pięknie płynie, tam ziemia gorzka i rodzinna, jak Scyta, w nadsekwańskim Rzymie. On śpiewa pieśni Słowianina, dłoń jego szczupła i okrutna, drapieżna, mądra dłoń artysty z muzyki, jak z dźwięcznego płótna wyczarowała kraj ojczysty. Te dymy dźwięków ‐ to chat dymy, ten płacz ‐ to wiatr w listowiu płacze, ten gniew ‐ to w pętach kraj rodzinny, ten śpiew ‐ to czerstwa pieśń wieśniaczek. I chociaż szorstko i surowo ostre kamienie go raniły, on podniósł z ziemi pieśń ludową i z żył swych przelał krew w jej żyły. (Włodzimierz Słobodnik) Mazurek Szopena W jerozolimskim zaułku cyprysy błądzą i smutki. O moja przyjaciółko, wieczór otula ogródki, tchnące snem i legendą, pełne ciszy biblijnej, woniejące lawendą i wonią melodyjne. Srebrną świeci nam glorią księżyc płynąc jak czółno, Niedźwiedzica i Orion pokazują na północ, na północ wiatry wieją, na północ lecą myśli z rozpaczą i z nadzieją ku Warszawie, ku Wiśle. Cisza otula nas senna, o moja przyjaciółko... I nagle! ‐ mazurek Szopena w jerozolimskim zaułku! Gra dobrze nieznany pianista melodię sercu znajomą, 109 nuta srebrzysta i czysta, nuta z Kraju i z domu, mazurska, kujawska nuta wraca do nas, serdeczna, ale dzisiaj zatruta ‐ i wczorajsza, i wieczna: ‐ o białej narzeczonej, ‐ i o koniusze biednym, ‐ o łące, o zielonej, wciąż o tym samym, o jednym. A babka mi to grała na starym fortepianie w pokoju, gdzie fotografia dwóch braci rozstrzelanych. Bracia w czarnych czamarach leżą w płockim ogrodzie, a babka niedawno zmarła niespodzianie, gdzieś w drodze... Hucznie zatupią basy, zapłacze trel w wiolinie i przez sosnowe lasy serce Wisłą popłynie, pójdzie piaszczystym traktem, pójdzie szlakiem tułaczym i wiolinowym traktem, jak mazurek zapłacze... Za głośno w starym zaułku pianista smaga ciszę: po sercach, o przyjaciółko, biją nas białe klawisze. (Władysław Broniewski) Cień Chopina Na wiejskie gaje, na kwietne sady, na pola hen, idzie nocami cień blady, cichy jak sen. Słucha, jak szumią nad rzeką lasy owite w mgły; jak brzęczą skrzypce, jak huczą basy z odległej wsi. Słucha, jak szepcą drżące osiny, malwy i bez; i rozpłakanej słucha dziewczyny, jej skarg, jej łez. W wodnych wiklinach, w blasku księżyca, w północny chłód, rusałka patrzy nań bladolica z przepastnych wód. Słucha jęczących dzwonów pogrzebnych i wielkich łkań, i rozpłyniętych kędyś, podniebnych, gwiazd błędnych drgań... Słucha, jak serca w bólu się kruszy i rwą bez sił ‐ słucha wszystkiego, co jego duszą było, gdy żył... (Kazimierz Przerwa‐Tetmajer) 110 BIBLIOGRAFIA LITERATURA, ŹRÓDŁA CYTATÓW ORAZ ILUSTRACJI: • Opracowania: ‐ Iwaszkiewicz Jarosław, Chopin, PWM, Kraków 1984r. ‐ Jeżewska Zofia, Fryderyk Chopin, Wyd. Interpress, Warszawa 1985r. ‐ Weber Bożena, Chopin, Wyd. Dolnośląskie, Wrocław 2003r. ‐ Zieliński Tadeusz A., Chopin ‐ Życie i droga twórcza, PWM, Kraków 1993r. ‐ Encyklopedia Muzyczna, część biograficzna (red. E. Dziębowska), PWM, Kraków 1984r. • Strony internetowe: ‐ www.chopin.pl (Towarzystwo im. Fryderyka Chopina w Warszawie, Muzeum Fryderyka Chopina [fototeka, zbiory muzealne TiFC]) ‐ www.chopin.info.pl ‐ www.chopin.nifc.pl (Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, Internetowe Centrum Informacji Chopinowskiej) ‐ www.bn.org.pl (Biblioteka Narodowa) • Czasopisma: ‐ „Ruch Muzyczny”, nr 17/18, 31.08.2008r. ‐ „Wiedza i Życie”, nr 10/1990r. WIERSZE: ‐ Broniewski Władysław, Wiersze i poematy, Wyd. P.I.W., Łódź 1984r. ‐ Chotomska Wanda, Muzyka Pana Chopina, Nasza Księgarnia, Warszawa 1984r. ‐ Janczarski Czesław, Żelazowa Wola, w: czasopismo „Płomyczek”, 08.10.1990r. ‐ Przerwa‐Tetmajer Kazimierz, Wiersze, Wyd. Algo, 2007r. 111