szl(otA 8 - BiologHelp

szl(otA
FESTIWALU
NAUIC
OLIMPIADA
BIOLOGICZNA
Materiaty
)00+
'/
tl-l DA$
I-ICNO
ro
8#"
Pakiet
doneucania
9l00eil wliccunogdlnokszhlcqcyn,
liuun prtfunnyn i technilun
wakraiepodsfawowyn
i roazermny
W skladpakietuwchodz4:
'
t
.
t
*
*
Podrqczniki:zakrespodstawowyi rozszerzony
Planywynikowe
Poradnikidla nauczyciela
Scenariuszezajgc edukacyjnych
Sprawdziany
PlytaCD dla nauczyciela
'C w i czen ia
. Foliogramy
zakres podstawowy
Bto
#*3
Pliriii
llrltrlniL
.,"8
m
nuxr'rfl)
thl
Wydawnictwo Nowa Ela
Aleie lerozolimskie146 D
02-305 Warszawa
tel. (0 22) 570 2s 80. fax (0 22) 570 2s 8r
e-mail: [email protected]
www,nowaera.com.pl
rozszerzony
donauczania
ginnatju
hiologiiw
,litt,lffl[l..
t..l kontlnLr.t(1,r i rozr,rinrcr iert' I'n.r r
l r r r r l o q , r , , n thr , / , 1 \ 1 , r 1 \l (t \ \ l ) r ') r r r . r 'l l t ,
przyrodv W\,(h\!nict\rn Nowa Er,r,
")- / --- ",
r:J,
J
!-:
-
przckazr.rjcko(( i j('zvkienr poprl.rrlro
-il.tLlko\r\/nl, (lostoso\'v,rnynr(lo percepcji ucrni.r,
"F#
zaw,ier,r korelacje r tre(ci.lnri inn\( lr
przcdnrioto\r przyrodniczv<h (cit'zlL
ccLrk,rcyjr-rych,
a
.EBffi
pozrv.tl.t uczniorvi poznar' rirzrror"
no(i iv< i.r n.r Zit'nri.
W skladpakietuwchodzE:
1l1lr\JIG1A
r Podrgcznikz plyta Ct)
'--1tl
>'.:J.
Lb',r
r Cwiczeni.r
o Poracln
ik nretoclyczn,,'
riuszez.rjqi
r Scena
r Sprawclziany
r Foliogramy
'
,.';;-*'
E
Ei4r''"
wYtlNtilclm WydawnictwoNowa Era
Aleielerozolimskie146 D
02-305Warszawa
tef. (0 22) 57O2s ao, fax (o 22) 57O25 B'l
e-mail:nowaera@nowaera,com.pl
www.nowaera.com.pl
lNoill
ptur
szl(ot_A
FEsTIWALU
NAUI(|
OLIMPIADA
BIOLOGICZNA
Materialy
)00+
fToMl
ntu @ f-.r*:r
SpisheSci
Szj(olenie dla nauczycicli - Zilor€nia
...-......................-........4
U/ymrgrni. ieorEtyczte....
Cwiczeni! pnttyc.ae do cz9{ciusbej ......................
.................41
Tesrdo zlwod6s otrEgowych
U
siopicrt
....................................-,............................42
Testdo zawodSr,ccnErlnych- IIt *opiq[
...................................67
Testyw jeztku rngich&in ...............i,.
..........95
Mrrerialy Sdofy Fc.aiwlu Muki ,...._...._......;,_...........,....._.-.............,..................
I 00
Szrold . r Dr.rrci.X
,,PrrygotoraDic ucair do udridu e Olimpladrie Diologlcaej,,
[email protected]:
r
*
Konirctcl6wny Oriryiairy BiologicEj,
wydlwoictcD,.I!oea En".
Z A.L Oi EN I
l.
A
Crl: p@k zaDi. lanczyci.tom artuabycl irh,Deji dorycz{srh ,r!sd
pplproyadznra aeod6e Oliryiady Biotogiaqi daz
ryD.ga6 srlwiarych
ucauom mlg rolcjtrych etaDocb
2. A.dIE!q. Dalczycide biotosn e s*oti.h liccatryct oraz Elodycy oaMja biorosii.
3. T.prtvla
3.1. O.prizt lt i p*b ryztwotltv. niat-ic
t *otn -qre. bdavcz..
- tqm'',y zawo.J6e(T.mi@'zri
- upraPlt€dr Ezcsrdk6w i la!r€€r6w:
- wyb6r neornr plcy badaes.j;
- aady prowadzcdr obffrweji i doJwi'dczefi
- prz€dstawicnicrynit6w pry badawecj w fornic ptat n (artq,uit,r
I )l
- na,c4rcEj popehianebkd y (dla kz,,i6w: rchun L wi.nia tl
- z.asadyr€ceoawania Fe tedaw(zy.i (vthcz!, . u 2).
E&nirucj. oLt8o". i.crt rh.-.gtdn
btttut.
(ztdq@ik N ,i
- wyrmtubtf{nt4yette
- syst€srryh 6gada6e QdFai**a\,
- slowni@r @rDh6w w j izyh! sfxd*in
t?dq..ri* at ,i
- r€sryz lrl ubieglycb (r$y oktfgi 2UzZUI t.st ftutr 2OO2-2U\.,
- r.sty wjlzyhr ansicfskin (E tt dg-fnat xtt2-2003\i
- wyDaeaniado cz$<ciusrtrcjzavcd6w e$rarotch (zrhcz ikt 6).
.Wicm wigcef
Wyl,bdrdL lIcryde|l tiorrsii r d.b.l
poFdlmE:rt{ny.h
ZA LOZE ,NIA
I
&!:
posa4ni. wi€dzy naleycicli w zals€si€{trialnych ociqgnie{D'!k Fuy\rdriqych
t stovydh Olimpiady Biotogicznej, a
hd{crh prz.dniot m pytatr na erninrh
wyknczaj4tycn p@r wiadModci zawartcw podsrawieFogr"n('wj;
1.2. ulatwi€oic F&y Dnstcida z uc?nimi .a.-gahie znifi.rwwaayni
birlogiA
s& do idzirlu w OB,i-.yg6wjq4yni
2.
Adlrsrlnauc?cidcbi,bsnwsd(olaAlicairychd,zdodycyDu?rniibiobgn.
3.
T{|n tvh wHrd6w. Zyi?lrz
!.ogancm szlottrrD, pogrd-ajaqa wi€d"A a
- atlmwania Fakrylfu nok bioloeidnych
- doi€sicda o nijtrowszrch odcycia.r vc wszyseicn dzid#n'l|
biotogii:
rPdryElr
- itoda&lc'e iDfnnacjc ulatsiajepc wyjahini. ucznbn .r"-s/flni:
l.l.
}Ofi ry OLIMPIADA BIOLOGICZNA
dlr ucznl6ws*6t ponadcinr.4lrtrychw rotu szj.ohym2004/rms
Olippiadt^Biolo€iczr4_dla Kali6w szl6t ponadsiDrazjabych
FrEpowadu KomiLel
urowny uumpDdy Brdogrej
w@ z Komjlftami okruowlm|
zgodnje z
Rozpon4dzdiem Mirisd" Eduracji Na,tdorei i Spdr! z ad" rs siic.,i" 2002?.
tO.. u.
Nr 13,ooz.125
L
Altualnc upo*nidia
ffiil#
t.!rat6e
irfr,".nz4daju
i timrj5r6w oe6tnopolsticb olimpiad przdmiobs,vch sa
MitrisFaeiur4ii Namdo*dz dnia2| ,DaM2mI r. 62. u.
zeod^i. zwl|' rczwz&dne'n
pBwo do (lHy cetujq.lj Lqi@worczei i do zwolrienia z
c8anmu dol.zaloscrMJq [email protected] i fi&liJai oliryiad prEdniobwych z r,.gopzedniotu.
Zawody Ohryiady sqtrzy$Aniowe
|, Zawody I sic'pda od tur.go do prtdden
r ZXX..
a Elrp prwszy (oprewic
i GM prary badag%j,: od tutego do pazdziemika
2UY t.
+ Erapdruri (elimiM.je szl-otn ): pardzimik 2004 r
2. Zawody I dopoie od ]Elazi.rDika ZXt4 ,. do $y.urt 2flOSr.
a Elap piwszy (@.zja p'sy badaeczj)r od pozdzicEir do
srudnia 2004 r.
a Elap ddSi (climheje oklsok)r srycz6 2m5 r
3. Zawody IIt stopria od srycarir do t wieinh 2t05 r.
a ttap picrwszy {r€cfuja pmcy bodawcz.j):od sty@ia do t'l'M 2m5 r.
a Elap dngi (awodr 6rarowc): kwidiei 2m5 r.
6Etowyc[ bed4 rcpE4nlowd potstq M xvt
lyy";!':l
?:961
uDDpuoae t''otogftl
[email protected] w lipca 2m5 ,bku w Ginach.
MifduFarodowei
Wymageia slawiee ljt:Ahikmawod6w
Oliryiady Biologiaej:
l. SaDodzkin. clko'Bh
indJTido.tn j prrJ b.desczEj o r.Daryce /aodnei z
zMrer€loruaD
uaia Obietkm dcfwiadcrd de mogq by( zwier4la ka;owe'aD
patuDtj chrotrroc. NiedopuszczaLesq tljwdez do6wiad-"nii ."ayc^. i pnie
oo".r"
ryl4.zoe M iakictrolwiek kompilacjeb *r
6q. Wynfir pr* baOawczyit powimy
Dycp.ze4sraMonce tirm'c olalatu2, Opallowmi€ wiadomd.i
pntty@ych
zsodnie z podshwq
_t mi.j$tro6ci
prcslmo*q @u.zania bolosij
* zakqie mazt%oym. z*io.o,c
riie;n"r"r,
prcblemde chmtry (rcdowi*, mz naut biotoglzych * op*iu o'ur-tuutni. Oorigpnq
lrkrarurp i publracje w nediach.
Srcu86lore sTmagfiia wraz z aadaDi lqEnzowtuja pracbadawczychsq umiesrczonena
sr.oni6internetorejKGOB rrs*.olimobiol.ps.edull),. rr*;,.
i.,r-i"t.".Z*Jy
ptrpm*adanja z3od6y OtDpiady Biotogi@ei., *r6rE8oakr,Dlne eAdanie ukje
sir ;
cze cu 201 mku
hl@rik^r I
Pr&dst\i,tenie wyrikfry pla y bsdr*eej - wyrlrsada m eliminacj&h szkolnycb,
ol4so{ach mz.a*odach ccrFiltrych olinpiady Biologiczncj.
Ucdiovic povimi F,ygd{o,ra r fqDi. pblarr ,6'.ldbr&f w
z @6*idid
tl F4rios.ddych
uzy*eych
rlnil6p.
Pbrt podl€. l@ti
E rtdtn
.r4ic zsod6e
oB, zgod.i z j.dibFdnysi
aadr4i
@wsil
ezawdh.
N2 itui
EJ.i. todd*t
@wy
M ed
Fz.dda*i@tli
rmcy
bar,lecej u€ai. * blcn e*i
.stfti as.d6,.
Wvmmia
l
szczcq6lore:
I4!E!--0lrt !r' plakat sHda s& z szriciu GobtrychpotruEmworch rdrek fomhr A4,
mai.Fjqcych lctst i ibstacj. o@ z crdd tyodoEj o ssrokd.i 63 cm i $16okoc.i20 cm
GzpJagtulowa mt! bya zlototr. z Fz.ct f!ig@d6q). Po mztdlniu eszys*ich stronwedlug
poniz*go schcEtr powsradeplatar o sEddi
63 cm i eysotodci 60 cn Kaida kanka
pNiMa byC podpisu m odrei" .aristid
i inimim au@ Na pta&acicsrsoi, sir
caio.ki r6me lub wi*src 14pxt T.tst zdi€szary M plat&ic msi b'{ Ix6rki. pE)zyjry i
litdy, qidLr
25 DLL)
WYNTXI
DYSKUS'JA
WYMKIcd
DYSKUSJAcd.
WSTEP
MATERTAL I MEIODY
flSMTE\IIiIICTWO
2.
Czd! h.ttlow.: awi.n j$m sfomutow&y ryon jcille odpwi.da.j{cy r.Mtyce lry,
imil i @wtuto !lnm. ltary i I|.*t szloly, iDip i @eisLo opi.fue Facy.
awi@ zwifrle oD6wicric *rdr6s
StsE!!!!d!j_s&!:
h6*in
ws{tpic rd&dshwia Fdstaee.
z.td€oia i jNc
a ratt
i Sl6erycb w osk6w pEcn a w
Fdj€ych
-?-e.rnieni. eloe.f.i
4
i: pl!!.dv
b.dli.
awim douadny opn baddych obiekr6w i brsoweFh
melod
c Fowrd4Dych w r.Fni. Mtay opisaa lotoieM tqanu ($Mo
oot4cTrt mapf). da(y pot@ia
o,reridu.
w Fech
t bodoryjnrrb
natoy Dodac
ipcbodatuc
boddrcb orssi.
*. ko.lo .pi.,.-;.-"#
;;;
:ryal@ystyk
Mas*
| qxor.,st3r4
apldu9
cJmrm 3posb.n pr&dswietoa mflodvu badad iesi
*nemr tub lobsr,tra. jedmr m6z1 tr byc c4ttr.
i dobEj j.td.L
Ptalsid
5. (xieqieL
w kj czfjci pl,frll
{hrwch
devch.
lsulbil
se4gdtowycrr obhchr. mi za&ych zblr6w, rokkcjl czy !a n€hit6w. Uzv,r*
***i
mus4.brc pprdsbwion. w ruirzlcj
(.idv
rmii.. .p. *yto.,o" to *r,I*r0".
F&juFkj
'
rtsumx ms sFtoaf tcyi.riur
e'troobjdtri,lnodcl
uD pciad.c r'tuI i czlretn4 forrr
rosowa
turatrtrt'cj,
w porr4i zdj*. lot.lcji,
czy dri@ila
obswejr
ne
br{
prekwrona
w o-a*cE czeni usei zwod6e
6
7
srrn*' *"-*"
9I!rl!jl++d!.
. . z clro*ego
mtr'drtuu
do @nyci
Sois oro]frmi
liltEbrn
h.hoq.i:
* C-"y.
ryT.boycr
5porob cylowor.
przyklady:
y:y1,Icl
o,o *
p8bi@icrwa
awim
[email protected],r uys,jrych wynir6ww
poommw.rq
bsq
w pd4du anardytuyo mtr
wrryslicb
Facn
pico*ych airtuoi
a. db pr@ opubwnw.n
w .MLrtuhl
L c4beld A , Kjtrsbwsti W. Kr'Dicti L. {t9q4' Uwagi o ckotogii twy,
Mot@
"r.rr*i"'
@EM
Ce
w rwiqzlu z j.j Mdi.sz4Md
. ;-i*"t
a.n*Htdrcholosii l5:t9L-2L.
05 io nud romu€aopistu,
&ot..irc nuEy ozEaj1 dery
pidszj
i oeltniej sEony
c]towm?so &tyblu):
b. dla_ttkkL:
2 Mo*sbsiczr. (1980)pGpolit dlitry o..zytriorcFolsh_pwN, wlBap4
Rachuek sunieni! prrcd odduieln platarr do receMji!
Drosi ucalniku Da*j Olinp'adyl
rmfBj,
,f, oaoaleszdo r€ceuj' ptu9 w B6ji ostat€.aej i nic badzi*z ruz boEt nic/eso
'
metuc: rrzczytal areb rla* uwaai zANtM stodczyszd.utowar swo ptikdl: _ . | , Czy j6t sb.ona tyturowa z nazwist iem rulor.r opiekuB i adreseb?
uobry rltur defduje o \ukesie Twoj.j phcy T),tut prE yzyitri€ drEnjuie reml badari.
kqera lylxo,\to{a. llm4.e..Powitm sig w nin znatezdtrdwa gatub}owabadaneeo
orgaumD. Jfslr taxA[uolr@tn jal merr.rorymie |slorm
2. czy e callm r4llcie (takie w !rlid&b) a|rkt tnr.rpunkcgne zn4dujq sh ee
wleftisycb Diejs.rch?
Kazde zdinie w ptu) posmo toiczy( sif po.jedynczyDaakiem irrolutrtcvin\n
ZMk
Inlerpuolcyiny_ umnsazarly b€zpolreddo po ostarrim ry@ie zdmia be; spacii. t!
prlpaoxu zdr'n zloerlcn nrez' popmwnE uDiescicpne.irti mzdzielalq(ac4sc, zddia
J, (}y nie ma b1cd6wortocralimvch?
Nri$i9[sz4 bolq.zka pm olimpUskrchsq btfdy Ut rcee, odosraficzne,inrrDuntcvrne.
ttard2o czfslo bi9dy zw'qzne s4 / itosoqtuid na4mjcrwa lrctrirkiepo prvDo,inlluv. a
ier'irtue @vy rodajowe ipatuntowezwszepisz sir k6r*+ nd*y wr,t,ry.h rab;n""
zu*fczal pr\a s'f pNmeb pro6rln t-al$noDcd
uzw) rcdajo"r pb/e \ie aw\k z
glrJ !r.ry. @wy satunxowe_ aw*
z natej (Ho@ sapi?6, cvnipj ka an,
nalezy srosow4 r'e do nom opublitowa,ych e rakicb pubtitacjeh iak ,Miioownictrir
etomicae"
4, Czy nie m{ bH6w mer},rorycaych i merodoto8ientch?
^
q pBcdch zdlu:iq si9 matetub po*ain€ blgdy tFyroryae.
u4gre
przvuadv z ubreeteeo
m(r. ksurolr,n slokrorki bldoe opisdy iato kwid z pbrr,inj: por6;mi;
ticzby-o;b
asohi szlard
hryrtycalDi w c'qg! | i 2 godtn Oosinno sie
[email protected] w tarD sdym czasE).
5. Czy_!+szlsrue lrbcle i rysDki s{ c}romm e teKcte re *t lcjqej koteinod.t?
w(/)\uae dodakowe?esl,wHE *ynit6w w rabelach,
rytuw.b m rrsud(ah wzbosdcara
prae, alemuszqbtCpopEwnieponumwMe iomdqoc a r.kscr.
(-z) tabela. elk6y.
rycrnh | ldjlria st .zlrebe?
_ .6.
raDereI rlsunk muszqspetri.c poslular.ruobia<nialroJci ro znaczvrvtut tabeL nela
nael6qkdq i podpis) powirny zrwim: @lq por,z€bM brdmacjr, Lai<;by DoiG byto
m/umea
sec bfz poszuki*ania dodarko*ych objaJtrie6 y lrkscie Ddcv. Folm
'ch Inje. wykesy kolowe) powima umitieiad czyctnd aa}uc
*llorsu r\iDpLL
i"vnilo".
z4)Fra zwKkszalqa!_alclino$ ptuy pod srrunkieo. ,f, sq dobEj jaro<ci osEr i c?yelne.
zaJe.t^ M s4 ozdobntJrm, ate [email protected] wlaikde. jetlli na zdjFi.cl nisi.te widac,
iepretz nrchzrzygnow.c.
_ 7. Cz' mzdzid ,"\rareridy i merod!" jesr wyfl.rpujqfy?
I en prnkl pru.) del'DuF pre.yzyJnic_co bylo obiekem badan.W pacach doswiadczatnvch
tuldj powima adlez( si9 chdrarkysrykr badnneSoor8ei.mu Gawa g unrowa. pief.
wer. uczDaosoDtr(osr. plzt opNe rernu bdddi koniecz.e iest Dodaie doHadfti
loldlaji. kl6F wdro uDpelni( mapk+Opism€todpowinien&( ey|etnitowi *.yobweni;
o sIFsobF prcwadznja baddi a rata o wi.rygodiodci Dyskdych ryd irow
[. ( zylmasz swojq wersjf pEcy i.lotycroe z odrl,tcznq $ebjq pr.ygoro$ln4 do
w ralcir czesci ushej awoddw okrpSoqfch i finaro"fct btdzjes/ oruw,dt nynil<i
oos{raoc/enna pod\lawreplara$. qano pftewieyC to dyspoujqcdngim esrmplarrem
9. Czy lisla litfratury cyroeanej w pnc' j6r sporz4d"ana doktadnie y€dtug
$]mosdr KGOB?
PiSmienniclwo
muri aqimd dane bnbUosnltcznc
wsysltich pubtltacii ct1ow&vch w
calym.rek<cje.
ale dijednej wigoej!Su$rujedy rorzlsrarie z oajno.szyit ricareczir*ow.
uorycnczdovy Fkord ro cytosmie Do4ecaita z rolu I957!
10.Dla pe$noij trnpBd i|D o6oht o dorJldrt pnecrraatrie hkr!: SD€daiac *tete
c]{su nad tekstem. oie aurrata st$ bt9d6e. trdre dD o6obawych;ii d i?z,r.
z$!dr |@o'l)qui, pr Oliryirdy Eiotogicacj
(oboqi?ujr od acod6w q rotu izl(olryo 2m32004)
ht@n&
hr 2
w r&kcic Eetueir
pract badlr@j w z.e$&.t sr.otnrh, ot&gowycbod @ftalnych olimpiaity
Biol%i@j @dc !.dLer
r. Ldayt
r Coti od 0 .b rO ptt
Dn t
OciLo jG* dysiqtno6a agrdri.ri!, U.ror.da prz.&rrri@ir
brrci.go a!I@i. p@r'@ iilob [.crty@o
Oc.M uMSl@i.
. 4oiirJdf\an*Xi pt*t zwyty@ynoB;
. orygitr lsi ag.d!idi.:
. poPEmoda@4(d)tfut Pncy;
. mAieoe ano$w.6
P'iLq/calEb. .duercyjoycl i idycb.
.
.
Ue.!i
ptu
Noon cdr pr.cy ,
9.d6l0*:
TyrulpEyzyjnic d.6riDF r.tur b€d.4 asi@ rylto sl()m z@4e. po*irm siee niE zmlerc
nazfu g,nutowa badd.go qt{izm, j.di r*z hfod-ja i:n E yrqyczic isot@
przy}lrdy z ubieal.gomku:
Ciagh s pl.@h .ia@ji sii rd. I'b poyriE btdy rtrtorF4.
twistond s.trodri tldlic
ops"y
kwi.r , ptrdoDi: por6wEnic U;zbl os6b
prrrdodryyd dm@ s/"LrDi firysr@tryDi e ciqSur i 2 god?in(Feimo si9
Fowadzic
''to
obao-i: e briD smrD cai.).
Oa.i.u
t.Alodc doboru obhtt6r
b.d.r.zyd
ls
i rsi@,lr.i
mr.drtd,
li@bs
apnj.kb'ei.
i ryr@na
IDFt{eir,
Dop.|rrdC
rbjriiterd
tub ob.dercji
Opis
tu tod [email protected] d.a czytdlilFi
rFb.rdai.
o 6Dooti. DDnd@i.
b.!t ii I rrtde o
tir.tgodr.d.l
tE Cqltd
rtDndn
.
.
.
.
.
dobdi i orts on.hu b.d.geso,
r.|u obffiji
ueha po*tdf,-d umilisi4ied
c.!y!.ytu
opleedie
sydt6e;
wh&irc !e6s@ic
atu&6y
&r{si.dealnych i tolrolD}ch;
pnwidlosoJt sylo@h <bjei.&ai.
tub oh6dkji;
r&r.lnoad i mod?nhodC lrEcy,
Uwaai 32@6ioyc:
. w p|aeb dodwi.&r2lnFh
tui.rd sie cb.drxdylrylr
b.daEgo ors@iau
Fwi@
(llaar 8.ru&ow!, d.a, ei€tq liczlo o$bdt6w} kzy opili. t'dr
bada6 koni;de iest
podaic dotlrdcj lo&.lieji, d.a ].4i to mttiw., itoll'dEj o4li.
3. Wrnll i lch irte.DEt .jt
Oardrnr j6t Dopnnctf oprendir'
.rdizr i DEdsrrrie.i.
int rDntrjr, v ttm t ld. ua&t!.aa korrFtnt. . Deoidlidh.
!
.
.
.
r
popntu daop!aw&i. ry L6*;
lEwi(|lowe z€stlwioi. slaik6e d vyh.si. lub e t b.li:
dob6.i czyGltbfanuiFdji i zdj*:
wla&iM ift€rltd4ia wyn*6w;
do6& i spos6bcrroeai. piiEidoictv. (Plcf{:tlru Djmek
rynik6r
onr
ich
podrrcaiki).
Iterqi szzeg6l.M:
Wsystkie doda&oe. el(a*iair
wyril6s e 6betrch, *yo!*I,
M rrsukach ezbogeaj4
i oE6si@ e reticic
!r&e. ale BN4 bya polnMie lDnl)llFwm
Tab.le i ry$fi
Duzl sp.lniad postuLr ,raroo6jaS.iallodci" ro aezt
qrul ub€li. neja
egl6wldw i podpiry powi&y awi6a6 etr loFz.bd i.fmcjs
r,t aby mottu bylo maoied
ich.rN b./ pocatiqmia drdarlo*]ch obJ$oiens r.tscr pray. F()ru s,)tre\u rnupl|l tinie.
syxr 6t l.olowe) powimr mozli*iaC cztrlnq aErizf $aorr6*
zdjf.id
$|1zja au2rc}jDor pmy pod s,nb$@
a i4 &,b,rj Jar6!'. osh i .ryrtne.
^
,e pcf Mi4 $1triMsi i*ri M zdjcc,&r niewiere
obniai4
f*:il
H:: ".*.*"ida..
PirDie;id;o
hsi awidad de bihliogmfi*
szysrr,cb pubbrrji closdrch
w cabD
fscR. are u ledrej w'9ej sugeruJcEy [email protected] o,jrNs/ycn podrecaitos. Moiliw€ ia{
kwy\bi.
r sffszycb m@o8nfi lub sadahcre slqj.list$aych.
a. Styl i jtzt* pMy
[email protected] j6t khromi4
.
'
.
.
t
llw2gi szu
.
.
.
r stdi od 0 .lo 5 Dtr
i prccyzjr rrDovi.d,
popn,n dCjgyro,r
i Dtujzystalr
sryl i jezr* Pey:
popnmoft jtzyloqa(uDildicspecjalnryeeSozlgon,r,,tDgairaDyc!,,zmt6w);
popEwm(aotuEnfieM {q (}r int puntga. bt9dylirso*a l.tfu} biotqica€r;
toE @ycjai p@jzysloa( utladu olalz@:
.zyret oL rab.l i eylr66q_
s6lNe.
Najwigrszq bober4 pe olimp',sricr sq Udy rtEowe. drosE6ca..
derpunkrm
Bdde
cTtsb bt9dy z\qzR
s1 / srotdsim
oesdcrwa
t-inrrjeSo. pzrToEindy,
a teitr\he
M/s'y odaiose , etulowe
piu sif kvsrrvq. @ey wyiszy; br;6v
a$tr
aercaj
pnTe el p'rEem prosryb. li't$notu*
w$'y rcjajor.
pisa sii awsa 7 du.i licry. ous
Eatudroqe aw\rz m,l.itd,m vpuN.(\tups totlzm.
KaitL zd:die $ p'dy powum Ldiczya sf pojcdymzym zDrim
iftDxnkciolm
Znar
dbpuDrrytny uDe*4ny
tui6
bya be4oirc{bio po 6rdio
srruie z&fla bez sD&ri. w
pp}?arlra z.'ai zloi.ny.I pEinli
pdrimy rezdzieLl czs{ci zrtatria.
\oDedlaM
j6t rrodyr'tos@
chenicD i bi(hemiw
* *,ti odryMN<ros.j.
ndea
$so$ac rr do mm oglbt .o$mych w krjcr pllbtitej:,c[ jal
eromhe..
i
-Miaowni(lso
5. Zaedy dodrtko{e:
Pracappt pstld zdvslTalifkowam w |'zEilo:
temo niegodnego z syrycatmi KGOB;
niq.ych bld6w mryrtrycalch
i mbdologicalal:
n,4ysl.raj1cego
E0erialu badawzso_
ftra
w'tariom w rvrEdtrr:
-oi€
^!a1
orygMego,
ctera*eeo leroq
wi4Aorfr'b
pakrycarh b4dt pobwc/tch:
Pr& a mote byr"alode
wyr6aoM, jc4ti w l@ji
zdobyla .o Ejmi.j 15 !r L.
PraJaEnw6j.7a deemditdna
.lbo ?ismi2e
licae brdJ dc mot; ht6 @.iona n. 50 ptl
mi mdlegac wvr6t.ieriu-
l0
hlo.znik hr 3
2*16
mr!.ridu
- rTnagadn M elini@jach oklswych orazzaeodachcenraltrych
OhDpiady Biologicaej.
Ucdio,; powin.i sr'r,at st djcndciq Dlaiatl 4o(|trn z po&r.q Follrtmt n&tui. biotosiiw
z!€sic pod.Lwtn
ft
Mi!turr. EdDtr.ii N{rdo*i
tBturn
i sp.rd
v slohd
wlnalania
l.
potladsiMj.l,ryc4
zEq
* Ro4o.zqdrniu
szczeq6lor!:
cl.dy bodzn: eod6*i Folfliory.e
i o'kridlszE;
sruh@ i tu*.je
Eisbgirl@ilk!
or8.Eli; bl{M toD6rl.om i tropolt;
chlmdte
i c}mnsomyi
cykt
,i{&o lon6dwq
tm6doq!
i Fdzialy tm6relq ntsnicow{ic tm&eL i tmsfodej.
iomrwobM.
Z. 8!pcbsqi!: *rad chemiay orsdia6w:
to&rm i nbkcje cubwc6s, lipidrw, .ninoraas6w
i bialok; azyD$ k*ay Ntleimre (DNA i RNA): iG inorE pi4zri (AI?, NADH, NADPTDi
(oddtchdi. lmdkM
pc6y
biebdicze
i bczlaow.,
Itcyntla
bialka,
- rlawc
g€tr, rllcl ch|lrcm;
3. G.atytr:
s.dlug G. Mendla, T. Mdgam; n(acF;
zaedy.lzicdzi@ia
8q.tyk czio{i€la i chdoby gcnay@; IEtu Il dy-W€inb€rga
populacja, &6y$em, biotop, biosf@ (dennicja i c@!y
4. Etdgs!!_-i_948!r_&Csd*4,
s/.6aiajaa):
oddzialywmh midzrsarbkow;
s!tB.ia; vymi@nie ds&itu6w
i sannki
zagoiorc; @l@na gaoDkowa. rceNaty i Frri @odorc; cyH. .5ie8x weglA aDtu i sia*j.
5. 8@[email protected]!rci&
po*caie
i hi!.oria ircia M Zdi;
*lar.6kacja i
sjslenaryla dgdid6ot
tedi. ewolEji - Drnia
Ijnurct,
nood@inizq
lzegl4d
s)sieDatymy wszrstkich kr6lcstw dgdin6w:
wiost
(misr tu dliny Biclr}
6. A!4bE!c jllzidssillqlI4
sftriu
i tunkcje tkanek i o.sd6w
m$hnFb snrltud chlqo?last6q !@bicg i zJ'a.mic p|i-6o fotGtr ezyi rdiny typu C3, C4
i CAM; e{liny jcde i dwuliJ.ie!rc: bddoea tviat6s, aploddidic, bodom mion i ow@6w;
hmnl
6'limi
8$poda]ra wodnGni|mlno rdlir
(n&iik na dgdia
7. A!!&aA j-fujahai!.-@i@$
cdoeicli): $uriua i nrkcje tt rck i
nezd6{ k4gdc6w: uHld porrmoar i sl.sdy_nDywidia
sQ aica4q utlad oddccnoql i
vymie
ss@4 uthd kwioncfny i linlatycay, nDkcjc Lni, Eakcje odFmdciowe; nHad
*ydalniey i 6tuesulncj4
cyu mcantc-r
r€gulej! wowa
i h()tmralna mzdy
zmysl6e, sneoly dokrcwne; romnatanie i oa6j zwidr4" cyu ndsdl4yjny,
bruzd}Jwmie
8. Bior.drmldir
i pnktl@e
stoemnir
ri€dr biol@izEi: biologi. molekulda i ko rola
ckslEsji gedw; nEtodt bada6 grtr rycaych; r.aliry i didrga
|nffsmicnq
uomwaniei
mjt@*
tid
i b&b6 - ddidioia
i cictrscLti.
ll
sYsrEtuartt(aoRc^N-iziidfi
,zriou\{ z MNo\EvMtED
rre
nzlo
I eoone lcIoHn,A I
lnoozlrr I
-
, ..
^(ur
,
L\ | w0: BAXTEXIErjt Ol\f^{
'
KRO',F^ST"o,pRo
KINETO.
KOMPLE(sY
oRz[sKI
OKRZEMKI
ARLNAJ^-ICE
EUCLENINY
ZELENICN
KROTESTItrO:cnzl
6iltu/tE',rn:fiA
CZAKI
t2
t-
RuDzaJ
r
Ktor-Eitwc ROsLINY
(ar{yrt il
RYNIOFITY,
PST'I'F!TY
MSZAKI
BOWCE
MCHY
|r,oF4BOwE
NASIENNE
NASIENNE
OXRYTO.
NASIENNE
IGIASIE
LISCIENNE
LIOWE
R@OWE
KOWE
BIJKOWE
XAI(TUSY
lczY-
Z'J\IE
PSIANXO
LOZIJNE
JEDNO
LTICIENTTE
uuo.
smRczY
KROLESTWO: ZWIERTETA IAMMAUA. gN. NE|AZOAI
STL'LBIO
KOWCE
PLAZINCE
I.IRKI
TASIEMCE
NICIENIE
N"ICE
szr:zljl\
SZL-ET"I
t4
DYSZN'E
NIEDOSKG
TERMITY
ROz\-oSKRZYDT-E
SKRZYDII
CHRaSZCZE
BLONKdWKI
MECZAKI
NOGI
SZKAR.
ROZ
JEZOWCE
15
OSLOMCE
CE
BEZ(:ZASZ-
USTE
SZKIELETOWE
KOSr^-OSZXIEI-ETOWE
BEZIiOCIE
(ROKODILE
LUSKONOSIiE
STRUSI€
BLASZKG
DZIOAE
DZECIOLY
SSAKI
srtKowcE
TORAACZE
NIETOPERZE
I6
DRAPIEZNE
IRABOWCE
KOPYINE
PANZTS'IIG
ROFTTNE
NA(ZENE
L w-ruy (r',&Jx h.ldade T,a,riru !rt?t, nEfi
Z h.o.y (rrddl
(P.Rdirle$d.t
T@i€
t7
ry@i'\ Hrvi
(d.ddr&).
Tab.uik n, 5
Slowdk rEndntw bioloricaryd
ANCIELSKI
POI-SKI
ANGIEI-SKI
..tYlchdiIete
l8
TIOIIKI
l9
20
a6a.incb-n'lori!
.;**,
2l
22
klr
)Dt
lE i d l
d.otryrybu*le
d*:
24
25
26
21
hvd_dFn
ieli.,
0i'&Ytd&roE
bmd&.nia
@
ado.bidialllfu
rlrb be
es4!1
ndmru
l*(tl,k,,i.
r.todieoda
d,n rhitu
28
rqih
b61r*
!@4
be
jdic
'@
!!.ris
lh--
6
^[d'*
tidaa
laqFi.d,
rhdr
ll,h".i,
!q
Eqq
b&c'l
4altlldc
4
29
30
3t
32
r#4hjd
33
.fudr
I
""* -""1
l:drE.ElmliBli
34
35
6@l
dmlB
36
j
38
Opra@wano4odnie z *yrycznyni Mi€dzrrarodowej Olinpiady Biolosiczn€j.
39
Zatd..nik nt 6
d*rczmia praltyczne - wybigania do czsfci usr!.j ?awod6wcentralnychOlinpiady
Biolo8ieEj.
powim yy\,/ra sic lnlit.al
.Djord.q
podd.rovyb (ru lrMrT
F4iLnr
nozpoatddiu Mini.h
NmdoKl i So..b
Ucabw
$/v'@mia
ftlqidu zgod,n z podtu4 Foeliftwe D&cejr
r s^oLdr posdgimd,at r.h aqjq
I
sze.!6loE
I
Eioloeir Lom6d.I: * opriu o rrrudi sb.dry
konr6Et lrctaiotycz!rycb
(l{el
dldo.j@!'th.
'
Z.
rMlood(
srbdu cbdilrego
orgsizD6s: otrosc6s.
[pid6w. dinolwasow i
Pig+Ei!
(DNA i RNA). ituycl isrc{,yc! /wiezr6* (ATp,
ksaw
lutd.ino*tcb
9i1t*-.jD-ry6l.
NADH, NADPH. witamin): mzpozMi. i oDdsi.oic nbtcji o* *rxii.or"i
.Lrt"rii
Eod.tu lub wmD $ruriEarEgo (nic *ynag,sty b,jor|dbi
e?€d:rawld'l
s&;e6ropy;hwedw cheFicay.b): ariom.aa pz.hi.gu ptrer6s blrh.Di.arc!
{oddrch&i. };6ir;w.
- uercw. be4lc@wc. bicttua
biall6. EptttrF DNA).
'
i to{ogFfie rezpoaawui..
Eattuych i zci.racyc!
or!d.
i. rw6w
3. Cm€iyk!: w op,riu o shemry izdjccD m6si6ic
Foht.m6s do(ycz3.ych w(p6lcrsftl
goeyti Gen, dllel. chmmem. turacj.i g.Myra cztowda i cbo,.by
;od.low;
e.ftrrom;
ors@zmy w b.daieh gcerFdych).
4.
5
oihryT lTdoetco:
w opeiu
Pkolodr i
dotycz.a.ychekolosii i ebmry iclowisto.
o sresaly
i
'diecir
ondwiedc
biol@iltlr
i mluci.
w opsrciu o rysuri zdjFi, i p(pmry
PdigTodnoc
Easyecr. pr2al5takLet' (q a zysgo {zeodni. z r_al447drim d 4).
6. Anrtqmh L.riziolpd. ndlin, w opdiu o lysuat4 rdje.ia i Fe[.r.iy
organ6w rodimych, budo*y twiardq aid
i otu6*.
prcblem6w
rczpozlnie
@pozmnie ihn.t
i
i
7. An o.lni! i fuiol@b *i.mt
w opaEiu o.y$nri,
zdjFi. i prepery Fzpozndie *mek i
nar24d6v ryi*zfcy.h (ru .lcftnr6w srti.Lt6w t&gosc6e.
8. Biotr4hqnlFir i !'Ellv.?I.
on6wioi.
wrp6lcanych
ar.wmi.
ri.d'
[email protected]:
w oFEi! o s.hm.ty i zdjc.ia
mlod bad.n biologicmych Gddyta,
biologia mlekulam.
Prebi.e eminp:
u"zei m a D.ld. rczpozbl F!?6d (* pod.ci rysDhr
zalosdowreso)
Ja' b puDldwyj4ir do udzd.d .@*icdr
40
t idutj,
zdtada otd! as.ro
M d.k- p,i;ni:, Lod9i.;id.
tLb
,
TESTDOZAWODOW
TI STOPNIA XXXII OLIMPIADY BIOLOGICZNEJ
w RoKU SZKOLNYM 2002t2003
Test,do rozwiqzanialGtrceo z@ przyeq'ba zryi@ 100pybn. Do kardegopytdja zalre
ponowoo piQcodpowiedzi,z kn6rychrylko j€dnaj61 wli6cim. Udzielaie odpowiedziD pyratie polesaM *yborze o@owiedzi,kr6r{ lzasz a najpehiejszqi ahejteiu odpowierliej tntkj M artas odpowie&i w Eepujepy slGob:
I€3li prez pomylke zakeslisz uwIato:iwq katLe, otocz je k6kid
i zake{ kzyikim
Nie rcb adrych aaktw beposrednio @ tel6cie, a tylko na a 1lsar odlEwiedzi.
Pdiqr.j, 2! llle efbrt tylko j€d!4 odpryiede zheileni€ wis€., ljz jed@j no'iwoki
bedzje o@ide ,a od?owiedt niwlalciw{ Za kazd4lop6ue oitpoviedZ orrzymujee jedcn
purkt, a odpowiedt b@4lub bFl odpo*iedzi- Zo p|Dld6w.
MrksyDdri.
moreir uzy6k a l0O pulc6w. N! roari?rie
crLgo t6tu nsz 2,5 go.lziny.
Rrdzimy odiqzy{rri t6t po kolei, jednak nie po6wi€aj{ zbit viele caslr p}rmim s!nwiaj4cln klopot. WroOdo oioh dopi.ro po z4@rtu
sie z cdym tsrem i probie rdzieleda
odtowiedzi M ws4reie plr,nia Zwrq6 uwge * *iele z pyrli awi@ pneeenia (np. Kton
c€chaNlE jesr typ@r dla...r. z,'dMt t'rb, in cr&o je'r'. z zaproporcwdych odpowiedzi
blai: wrzy..kie ap.opdwde
sqpopnre, albo: t dn. ? posfrszy6b odpowie'dpovid2i
dzi nie jest popral*na W tych p.zypadtach
oc4ryiicie musis zd€.ydo*a6, czy nal€zy *ybftC
jedle z odpori€dzi sz.agtlo*ycb, czy tct A ogolD4
Prr'4lad: NIEPRAWDA ir DSliry dMri6ci€me zwytle:
A. Ddq korze6 i pld;
B. s4 gmoitme;
C. do tycia porrzehj4 Swiatla:
D. potrEfu sFletrzve
?liotoF ryiedi oEadaei
E. w!4€fie powyrs echy s4 charaktcrysllae <l| wiekszos.i rcSlin
drluli&iorych.
Poniewazodpowie&i Ar B, C, D ra pcwno Di. s{ poprzme, ralezy $ybEa od?ovjedZE.
S4dzimy,te Dawethaidzo dobr& przysotomry olinijczyk rie bedziew steie popnMie
odpowiedzie{n. wszyrtxie p}tadr dlrtcgo de
sie je$i Djdzi€sz hlk! p}rn preh&ajaych Twoje mozli"{6ci. Nie torrystaj z 'lieh€aj
pom@ykoleg6y i .i€ lrod o *rjasnimia obe,
cnych w sali cdonk6w Komisji. Jesli rto6cqAz |1wiqzym6 test wczsriei oaklajkete odpowiedzi i zc6tawrytai Kmirji i oFl56 s.le
tftulkiz FaN ett sE. stz.,M.
2add eeil attw pyon ni.
tu+ byi pffii.:lM i et*DtzTsqNDM bc zgod, KGOB.
4l
, r:l:,:,ryjy_
.-gyg
srdq.. d.,ponMri. rm6srr uoiejs.owioa jed_
na
*.20 orgamh
nld,ruD oD!.xoE tr *marri
^trn
iN id sayMa. de zgiE !ia, slEwia w ;ch
{mode oallr rucDdr obobwrdr! Zbutopft jt{z jedmlrcl
t rlo_ nu*U*
twic"meso piedcimiani bianrovlmi * lr..
^l*
r.;*dd.
P.*].'
.pi,;;e
il
A. pleruit6w ssali6w:
B. plendk6w Esz.t6lrl;
C. baktdyjlych;
D. pierworiat6w;
E. wszys&ich$yDi€oboycb t os6r&
2. WslaZ popDwDe.pr.yporzq4o@ie p6rzegstDyn parkoa laodowyD zbFrcwist,
bioc._
noz srarNqcycn w Dicbgl6vDy etatrot octru)x
I. C6Bkiezborowiska E ricre;
Ill.
IV.
V.
VI.
vu.
l}lze jeziorr dzimc:
pie ollly la, Djzimy;
grqdt leai i bory;
rosliny wapidiolulne;
nale, sihie zurofiaeale
Wigi.rsti
tr,v
jeiotl
SldiirLi
Pi.ni6.ti
III
tr
VI
B.
III
II
\.I
c.
VII
NI
tr
D-
vII
Im
trLtv
E.
II,ry
I
ry
I, \'I
3. Nisza ekologice mr€ bya ogmiczaDa do Ew. Diszyr€atjdsDcj poprz@:
A. konrolemjQ i dnpiernict$o:
B. rdpenaurt otocaial
c. asobDosaglcby w [email protected]:
D. wilSotoold;
E. cztrnilj abiotyczE lakiejak terygarn.zf
witsriroto, dzid.rqe lyFrgisrycaie.
4. Wskdzzdalte f.l*yw.
dotyeape toDhrocji :
A. konhr€ncja w€wqtrzganukowa j6t miej intdslar,na riZ rdadzyeatulowat
B. koDhftrcJa wiluaraearutrtowa morf, doprD,aadzia
do oh'eD,a potomu
dosloswua osbD*6w w potdrcj&h FzegEgzdycn;
C. intqslsla kdhlrencja w€mnt zgd,Dkowa p.zrja e.rloiatihwi:
D. korhrcDcja w.w,llfagabrkoh
i midzyganDt o*" nog{ doFwadzi6 do
lzesuiacia risz etotogicaych korhnu{Fh
@bdt6l4
E. elelj konh@cji @ ogl' rv n6hym dopdiu &tytijq @bniti w de
adgewaDe
42
5. NiEij
.|"
B.
c.
D.
E
z6tDitrvrqn
FhD.o
Fndtty roalinq
(lE d.li Ioalimrc'E;
d|it seli &{atuG;
glzoi!
daodc !..td.
z*r!z.j
6. W tr!&.ic rCdrEk D Ei.jsc. ich ro4oqii
,! notyla DoraEh.:
B. rcoift.4
odrywi.j{ s*
po*nceia o$toiLi:
E. EE yr. nsa&i .dni*.
7. Wc<r, c?Eik oSnoi@j:Fy pdilEfa
ftoogpotxy FF,tacji:
roaEizi.
dci'x,!:
^ i.lekywD. ptBjr d.api.rrn T
B.
c. dtte a6riilr|aie
ridliCq
D wFbplotow|ni.
E b6w Codoxrirt!:
E. c,Fto poFyii*.
rie Drbt
Tdbri:zrc.
8. Ot6.r{uje!" !*.6ja wt6q [! qusDbryor poh ,+Ewiyn- phwirflor" jcn z.lchotr:
A odnilry oztm z06!r ud{ricc odni.l.lli ieyDii
B. a*.6j. mao@ic rt od rrtuotdp wicbt€toich
c. erL€i' mzpoaie it od s.tDr6!r twirflohtDj/ch i jc&oro€Dych;
D. w pocai.owyin okBic rd.eii td.ody pd@nox,! td{ dug;, poD ul€8rq
E. l, pca8towyE ok6i€ b eo
9. Cru pr!go%!a inpeh i ltio
"rilofa
b*ie
kodnracF
ro €lhdd dardddysyca.
nirdzysruorova.
dh:
B, soeprt
D wilgotuych tao6v |topnohy.t:
E. ier€Ddwg6nfid.
10.Wst , Hrroaci pH otsyb.lnc dh rvzstu wyni.oimFh
IE !,0-5,0
pf, 5n-7,0
c.
E
PE75-r,0
wru, rdc.zkr okl,Dicy
gr.h, !6lecd(r okdDi6a
B.
D.
gatud!6v:
motk4
rcidlq oolecrlo o|ceZDid
vr,oe, Dd6r.a olglbi'y
13
pd€.zla olardjcy
I l Jezli laleoDrologzDajdzieczs*e wlnadego SarDh kKgow@,ro btdzie n6gl.tedroa|acznie srwier&i6, ,€ jest ro czsrka saka jerlti:
A. w wltr.h
se zQbdot;
B. ko66zebo% zesrawiasie stawwo z tuskqkodciskmriowej;
c. lczba koici je$ Dda ci€rar (%zti j.3! s0osutoeo do j€j wielkosci niedti,
a sz*a migdzy kogtni i{ dctkabe:
D. *fsiqruje dra klykcie poiyli@j
E. ,zdne z powyrszychkr)tqidp Die ptzwla m jedr@acae lt4lr,ygDsie
12. Pnwo Hardrwei,bssa spnwdza st w populaer:
A. kotc y Tatr:atutin Pdt:lr Narodowlin;
B. Es.herichia.oli w -lwo;n pz€wodzi. pomo*ytrr:
C. drzw owocowychw srn.ymsdziej
D. sohbi w sradziena r''ku w Klakowie:
E. 2adn€.tz *ymidioDych.
i3. Puntiy l-ry przea'lrawiajadiekr6reetapy rcalcJi ilmunologicdj wlvohftj
patogenudo ciala cziowi€ka.
L lobudany limfeyt B d"ieli sia nnotycaie;
ll. !6krohg preat'rje uygery lalogeN k@pcelrDem lirfocyrovi B:
lll. kom6rti pommicze T ulalwi.j4 akywejQ tinfocrlu B;
lV. matiofag dostdz drygmy paiog@ do ygra chrmego
Iak jest prawidiom tolEtro66 z,chodeia e}!fe oych Aay,isk?:
A. I-II-II-IVi
\rnikriicid
B. ryl-Itu;
c. trllll-tv;
D. IVJI-I.Itr;
E. IV,tr-IIIi.
14.Wiianina K $"bra !. zPiets@i€ szybto6citp€pni€cia lMi Slosowoe Lridcrnie erykoaguldty bEl4@dragonisrmi wihnioy K lowodqi4.
A albmowoi€ synre4f protmbiny w km6rk.ch wat oby;
B. zalano,*?nje ak'*mici trcmbioy:
C. miejveD'e zMnosci fibrymsenu we kn'i;
D. ahamowanie zdolnoici fibrymgdu ilo ag€geji i vtt9@dii
skzpq
E. wsrFilie
wymioide aimy.
"ytci
15. NaJwiekszywsp6tcey bezktaowie ro:
A. Mlt przyde i^ (Irid@M s :
B. katrtr]ejca (-.!rcrt€!rt6 sp.);
c. tlqdo*el
(MesMteida
;yJ:
D. Iond emp€jslij (dd'are
eaMms\;
E. *Jtmloczalelkj Qin 6 polt"ha6).
44
16. Do Ird6w naczchych (Arhsei.)
A. trokodle i alisatoryi
zlicz
pterozaury(r:
siR
-di.@ury",
C. b.ttdie i w{a!y;
D. kokodyl€, hattdi i waEry:
E. wsF&ie jazzurki.
U. Wsloi laki astaw ssk6w, w kl6ryn wszys&ie gatu*i posiadajqzebyr
A. pasdik|
mmwkojtoly i hBtolvce;
B- dermy, lediwe i tr6ekoja4;
C. .telfint I'hgrEy i opoly;
D. oposy,drcwkojady i Di(Mili;
E. wszystk'e*ymimioN saki posiadajqzeby.
18. Esqv.gi mog4 degae nieh6re:
A. Slinaki l dowe i ryby dwudlMq
B. 6lin ki lqdowe i ilinrrki tybsrircb.i
C. ryby clDerln6*ieletowe:
D. wiewidb, chomiki;
E. ryby d*rd'sde i trmoptetwe.
19. GanDb *ier24i spolebyct echuja siq nestniclwd
w reprodukcjijedFie niek6rycb
od ojca) noaa s?otkao
osobrik6w. Osobriki ltrploidab'e (pozhawioe cllm@66w
A. termit6w, nszfc i r,6z.zot
B. N6w€h psrcztl i or
c. golc6w, iemirow i w6w.k;
D. wszystkichoMdow sF Mych;
E. jedyni. Fzcz,6r
20. Podslaworym pokamd trutrn, *asaujqqlch m \aolDos.'w Aneryce Poludniowej,s4.
A. dlobre rybyi
B. wodie )ekQgowei
C. &obne z\nerreia stalocicpln€;
D. rcSliny;
E. padlina.
21. U sak6w, po mdzrir! roe6j ddadu rflowso
@ do Giasniecia!€hej jeso doj%losci
i s?6mosci fizjolosicaej poles e:
A. two*niu sie pohee6 miedzynMmit
B. dojrzewdiu ciai rcuon6w;
C. wylsztal@iu sie clotrek wl6ki6 rwo*Ach:
D. romazmiu sig nem.6w;
E. bral lnwidrowej o4owiedzi.
45
22. Ro*'tj
sorad w cza.i. orsaoos@zy i{
A. kore radrErzy;
B. rrys.dtr Djqowu
tonoloi,atry FZz
D. dzsi lrfi€rc.l6
E. pach€rzytj lasi.oE hb Cr.ft
23. Po
zwicfzsiu jiy/cy vzr.la s j€go twi pozjoln p.zysadkow€so
hotuou pobu_
'isrpjrciu
crz{q9ego
t rEyr€ rTSt{). J€d ro itow6d m:
A. nzgledr4 dcaterro66 brczycy od TSH;
B. wzgled{ oi€zLrDdi6 Fodlr.ji TSH przez
Fzys&a od b.czycyi
C. istaimic dodabi*o spr4tsia zwrodregoaidar hanDnqd brlzycy
a TSH;
D. btrieoi€ ujcnrcgo rprzgraia zwrolD€o rnidzy botmnani ratczrry
a TSHi
E. asiq)oy.li€ fiDtcji tarczycyp.zez przr!5dt(epro&bj4c4 .tl:s ito6.i
TStl
,.
*T,:
Y
::-*.iTy
wlMJ{c
Dd,ie
z5raro$ot, przc" @dai,ion so lwa. szcze$!.
"ryI*i tyD casic
"rci@*ie rwoin dsaoiai"
zo*;e p"u,az-y urlaa w$or"zui,y,
-*
m$qrjqpe
y:
ai
A. \rnEga si9 akcja sr!4 *zm!6 i eDgyu.6{ plo.ss,iw ra}.,ianych
w p@odzie
poramox4ni
B. rozsz.zrj{ si9 lr5zydi€ Eezrni. keieotu
. kfl zaraj. pr6uDi{a do m6z8u
C. spda citui€die klri, di*ea
D. Mirg,uje *yr,lt.dlroaliry
eE3. *zrol( ci{aieEE bwi
E. Dllqn{e shftz wiz}:rkict
nteko*c8o we trwi, . @,
25. Ki6rc z *"midiodFh
'ar4diw
sir wotyLcj. pluq
z dzDia Dadncrczy,co powodujeprr)spieszede akcri
i vzod !.*.rio6ci w dej gt*@y:
n&zyi k$,ionodtrycb rzsia awano6( kwalu
w niej u*rrro& et{rozy.
3{ pchodzeimerc'o*lgq
ar€peh4 tukoje *ydzietalia
,{ przrhi pht prrysadti n6zgow.j;
B. ryLy pht p.zyra&i i ds6 !a&e,.zy:
c jqdra i jaj!fti;
D. tarczycai t anltka;
E Lon trderczy i sztszyda.
,u,IllTTy
dab
htsNeso i rszydse wr6kEmiesorwedo
1T.s"* atron
I^-Fh
KorycDdocDodz
sru z odgakzioiani, Drywi siQ:
Jego
A. ply&{ rucio"a;
B. jenD6&a middowa;
C. jedn6&4 ceiowe;
D. jednGrka .r&bo$A:
E. je&t6&a koddy'ujrpa
6
27. Janochlouyto zwin @:
,4" moGki. Iub slodtoeodne, zaeszt d..piebq
B. $ylqaie Donkie, zwyttc &Tiertrc;
C. mq*ie i llodkwodne, glimie ndottu;
D dodlowodrc, odryeiajq!. sie firof,bnrdm@r
E. D{i6tic hb srodtwodne, &api.im hb palorybicz..
28.Zawdtoid d\rdrdku *egla w atocfe.z stopDbw ryzlasras ci48uostahich dziesiecioteci.
Ktor€ z podeych czymik6w Z PES.taOlCIr NtE powortujatego
dawiska?r
A. lryci.die hE6w t opit byct;
B. spalaii€ Fliw pochodaia.arDh€go
(np. Dpa Wgiel);
C. gmtowny rozw6j moiory%cji;
D. powiekshie otszm pustynw M€ Satctu e Atrycej
E- Swiaro*f wzo61 Diwotnqt Fodukcji tr€rto.
29. W tEtcie Fsiorych odlodw ptrkow oorra hherwowaa, ,e nlod6 riekr6ryrh gatu k6w
migrujq t@m z rodzimi, , u iEych g.rutrk6v, odd"jebie. Je$rro einzne zr
A. 6rrq licta lg6w w seoie;
B. oerui(zoim mksl,DatEj li@by plat6{/ wedrujacychEd *
.iedftj gnpie;
C. rczryD zapdzebo*?'im B pokm w cz6,e BiSncii;
D. ir.dlie dlugodciqtycia o3oblila ddeSo gar@hr
E. \frcdm{ lub w'ubra ddminrcj{ kienDtu i rlsy wedr6wki.
10. Orm|re ederyce po&be6st$o niedzy czrowieliem a sz),Epus€[r podat. Daosao_
wrDie, ,e oddzieloie sie liDii wdlfirych
cdorvieka i szytrrp-o oagq, o ototo,
A. 250 tysiacy lat lmlr
B 100 milio!6w lr eruj
C. 6 nilion6w lar temu;
D. 6 tys(cy lal leinq
E. 60 tysiQcylar tem,
ll. Nmy owad synaftopijDy, aiezyszc"nj{py 4avno96 odchodei, mecheicai€
!dze_
nos4cy wiGy aFldir w{rrcby, pq&i gdnicy, grcrkwca zl@istegoi jaja
?ao2}rdwlo:
A. Pcl a ludzka;
B. pluskwadomow;
D. d4ait
mtyrek;
47
32.Studencimiszyri tcEp€mlue ci.h, Atoo i naksyn b4 predt066ruchupilciu r6rnych gatd_
t'
Ifr";;;:.
"*u'
uzvsrotrvch
wv k5s. ?ohr6zin w oosar.niupnwi&owej
'*
Wpjki ?omia{,w:
Tmp. ci,h CC)
I.
trL
l-30
38
31
ry,
36,1
tr.
T@o (ude@Didnin)
Mu. Prd&o5. (nr.)
t0-40
450-550
500-{60
2214
60-90
tq6
l4
l1
t0
Prawidtow€z€slawimiebalrlycn gaturt6w to:
L
m.
I
ff.
B.
c.
D.
E.
33. Kt6r4 z podanych niepnwidlowsci, spotyk ra Diekiedy u cztovi€la moira MaC a
A.
B.
C.
D.
E.
pftrcsr podsk6mej|taoti rnis@dgi;
sidpowary ksz1dreryratttw;
witklza dt dwic [c*a sutt6wl
plEkostopi€;
korkoea@aosa-
34. Ieteli €towiet zje z porlry;aid
flmt
do6h
@tylicy wqrrcbowej,to moae pz}?u-
A. astuie om sbawiom w p.eeodzie pok'mo\rln
bs Dbo€oych skutk6x,dta
B. mstapi caly cykl ,ryciowymrylicy v/ ciele eloei.t!;
C. rozpocaie or FeZytowfuie v weisbi€ crowieka;
D- note rc4oczd p6oito*"nie w n6hld oarz{jach, do h6r}d
E. uda lie jE pzez kE&i cas p@rrtom6 e jelicie czrowieka
,t8
dGtahty sia *ru
35. Przykhdemzmid am@rfotyaych s{
A yy.stelDwEniepieiwolDychpnlc u ryb, betenddgzn ssak6w,z6rlicowanie
toc4,D sal6w m: rltyme bbe, grze6!e,
B. tr1stqFeue wesow *ptrycb u gMhq Edj.cj, to6eyn u padal.a powsrar,e
bpryrj py&owej u rcslin 6ieb'€L
C. powsraDe_
btotrprodo*Acr,u gadow,porrsrroje t giewh pyltNej u rcStir
..$mycn. sEtcreptrosa pral,jq i ssak6w;
D. powsteie bld plodo*]ch u gadtw, aik ko66,a u w(.yi
E. polrstdie lozrska u czdci ssak6w,her@doty?4 ssata,w'opb.ro*" kszrdt ciata
foti i pingwi@
16. Otselwj€ n6jft gat'untdsawonoAdwno2!a zaMry6 r.trddcft do int€gacji i
rcrricowa_
da c45ci ciah. Patru{pm podrs syl,r,e&i r6tuych stau/oDdow, *.riz
io"artu*i"i"r"
sflpy, kon w ujwiellzrE sropliu p<r*7bzyl, swq sFawlo3i ftekcjombl dzirkr wlsc
kler Dterraciiczeki ciat :
49
37. TN. lasa tdpoidaba owad6wm budowezbt2oDado dorcslycl postacirry. owadowpieflomie bc^kpydllcb. Jejcze3cicialas4 marmw&e ba.Uiet nt u laru rmy(h qb$;oog6w. Na glowie hajdujq sia catti, przyezta i ap@r gebowt gryzecy.Ldf kmpoialat.c
sq bd&o lkl.xDe ruchowq czQsrodnpiehc. Kro6 z lonj^zych lry b t Na opisan€go
Ktbryz ptak6wnie posiadaerebienianamostlo:
B.3;
c.5;
D. li
E. wie@j niZ jedd z pz€dstawimyct
sanDk6w plat6w.
l9.
podracai pologit p. Cz€npiist jeeo wydsy , I ?89 rch r* olisuJe
Jedetrz ganr_
"ohh $L6w: .Oidpfsh?airy
*6w
i< w Adtra.. Sani." dN.U" ;d * btu;h, tu
^ajdqi
pthwilbn tuLwedain M+
v tej Mt i., ,1ora ne @q7i
i ,ariit
a"ini ,*V,
".ii
po.Li-saj6=
wgle
chow
i z6kn4tc ,6i, ot podwa- 1rog..y.^A",
c"y ,god,io
i+,
z i!tutt@j4 ir obecniedydef $]!cqruj€ mturahie M tortyr*.i"
"-*yt-.ti".t
A. Die,iofta@ niedy nie aiedlily imych roDtytr6t6w pozaAustrati4
i Now4
Zelandi4l
B. tak, iorba.ze mg4 3poEdy.@ie*ysqF)he poz An6rati4 !p. na li€li@ych
e)spacl' u w$hodoicb wybr4ir Ardyti
C. talq tottacz€ lrsrqwaly
niegdysoa imych tortFdrich, ate ob@y io?twir
$aL6v lozyskowychsp@odDmr tch lozoshie jedyrie w Ausralii;
D. talq dyd€fy sa sz€mkoDzpoeszechnioDew obyd*u Amerykach_ od Kea,ly az do
E. Die,.i6tery w ciqgu osarrich 200 td dydelry zct ly c.&owicie w),rqride ze
lz{ltdr m celrE fift-r
40. Na ryrttrku widzisz sylwdlt dzioht a. Wltat, k!6re z [email protected] w ciele dziobakastruktu e
tvoms' Eblontowlmi:
A. vlosy i p.?Iry:
B- srucary rojo*! i Erebll/€;
C- rc96\r,lo i @evka:
D. pochw! rcsowa dziobr
E. wszysrtie wymidio@.
41. W3t!2 rystqnrjq4y w Pol@ earn€k ryby Fsoiyt i@j:
w Pols dc dE pMt7!|iczy.h ryb:
c.
D.
E,
5l
42. ruski trkie, jak FzdstawioD m p@irszym $.h@acE,
Frla.l,avaj4
-d cialo j€siora;
B. doAeplaka:
C. cialo mdsz.zetc.;
D. cialo ryb cbz€rbe*ielerowych;
E. konczlny gekoD_
.1 Mapla rf,cd$.qia mJht y zdKa
eeogEfi.ay re&.itry sslow. hda oddosls wietl
suces $ roTprzestrzenrujusi( @ l-ut zieorekjej..te51
ro a3i(a:
A. mysewatFh;
C. zjq@watycb;
D. jeleDiowarych;
_ .- K
-_--^..-v.__-'\-
52
44. Pzyjr4d sie rylwe&m 4 garDk6w z4jecyi kr6ri&6w amiszt ujqprh Ameryka p6tdod4
oro mapceprzedsrawiaj4ceJ
aiea tycb garutrk6v. Mozev spodziryat sii 2e:
A. ojtddziej M p,6hc biizie abies*iwd garDek tr 3;
.B. Irlwk u 4, bdzie wFlqro*al M
loludnie od r€joru wyslepowdi, garunkur 2i
C. ponidliowe regioDybed{ ei€sztale prEz 8anm.k r 2;
D. sq rcjony, sdzie morri spolka6tizl +o&6d czrerech(mwidych gatut6w:
E. aiegi ryslsbldia
po@ag6lnych ganuk6w s4 odrabD€.
\,
;--
45. OdbyMj4c prattyh Mkacyjne w n@m przyrodiczyn bir2ee ldzial w zbierdi!
nowych okaaw do jego zbid6e. Wsbt Fawidow{ irfmcje:
A. aby aaleit stuIbieplo$4 Blei uda6sie np. Dadjejno z Mldch
jczio, zebree
okazy noZD prchowie w nie*ielbcn Foh6wta.h;
B. aby aalcza rqeidt latcZf uda sie nD.Dadh-zg gsskiego poloh! zebmDeokdy
moDa przecho*1ryat w liewielkich stDiczkacl;
C. aby aalert leetdka ialei uda6st nad Mo@ Bdtyctie zebraneokazy s{na
tyle dure, ,€ t zebazbEe wiaderto;
D. aly aalel niDoga mley dan sie md rorfopisko, zeblzft okazy doaa
przcchoqMi w niryielkich sloiczLch;
E. wiec.j trz j€dD odpowied2jegr pnwidwa
46. Wska liczbe gatu*6w betrQgowo5q trolyc! przyMjmiej czgr6 rcdojD
lrebiega
w wodacl slodkich, objerycbcalko*iq ochMa eanrfiowe w pots.e:
' B . 5t
C. okolo i0;
D. okolo 20;
E. okolo 50.
4?. Pieciopal(^te toczFy z pzeciwstdmym tciukim i plalktmi paokdei.
ptaskaczls6
twzowa czeti i skiercwda do pradl Ezy unoztiwiajq wi&sie srdeoskopowe.KFSG
mozgowielaagobie iilue @iriere. pokyte poftddo*eDqto'! @6zgu.Opir.le ec[y s4
A. dla szystkich ssal!6wDcz€hi'ch - a wiec wsp6lre dra cztNieka, $yEka pawiae
r sztmFlla;
B. jedlaie dla sFk6* cd.koksz.lhycb
n tvi€ ws"6h. dla czlowieka,goryla
t srymFns;
C. jedFie dla czlowiekowatch - a wigc wrpotDedh erowieka i arr.er.atopilek
;
D. j€dyrie dla eliiciwych cdwiekowarych - wsp6tnsdla ero\r'i€ka rczun eso
ws"olczBnegoiru czlowiela wyFtrGtotugo i t*dihnabtiego:
E. jedynie dL eatu hr cdwieta roalo|leso.
48. ?r4 wysoi.iej wikolDod.i powiet z. obwj€
sil vFaAy sp6<l€kiDr.Nymo6ci r-a$portu
jondw wa?da do mfodych,rcdijaj{cycL sia w@5w. Jat mrM to *}nluruczy6?:
A. w taticlt waMkach urije rdstut tb|rE kryldi
B. w takich wdunloch 6taje r.dlporr pt@ flcq
C. w takic! warulkach ustaj. FrslltlDie @ tupro{,a(h ito zt zyln Dia trdsporhr
zr61{no p@z flosn jak i ksyle4
D. Feipon udaje, poi€w2 zrnylaj4 sQ aF"ty qdkowe;
E. tanspon jootw t' rcSli.i€ de fla adsgo ai4dar z witAorrosci{ powiefa,
stwis<lzeie ro j6t riepnerlziw..
49. Kt6re z poDi'srych stwierd@ddolydsycl cytlu tyciowego mcnujst f.h4rve?:
A, gametofornlEsta z spladq
B. do zrplo&idia satrlage jest sDda lochod*ria am$2nego;
C. gmety tworze siQbe4oircdnio po podzialenejotyczDE:
D. llerDie i rodrie sa \ratwalze pze gmeioforyl
E. plemiki poriadaj{ wici.
50. Z jednegon€t]6temu mgq pochodzid:
A. aper yparkos]. wlostril. wloiLi wydfii@:
B. kolenchtra rtlenrchyna, tr&zlaia dcwna rtl6m€Ao;
C. m€yria dtlma nrli sito\r€, miekis;
D. korck, sklere*hyEa Di*is rdzenia:
E. mczynia &ema pieruoiDego,n@'aii drewra t't6@8q tom&ki korka.
51. Najbddziej popEm{ charah€rFq,ke spolc"e&ych papbtDit 6w p%dsLwia punti:
A. sporofit pl@howelub telonowe, Adeioft zEdrkMy,
blnk fuy rsidia;
B. sporofity tetomwq &oiracja fazy spoofrr gametofitayl.le wotro ii4cy, aurolub het@trof@y;
C. bylitry lub rcslily jedm.zne, zlplo&imie przez uwiaioE pl€flniki, samrlMe
guetofity wytw@je roihie i plmie;
D. rcsliny zieh€ lub lrcpikaln€ d@*!, gueiofty zaws eDorr$,De i dwpim€;
E. rcSliry je&docaq byliny lub topikalnc &zw4 sam€rofiryrcdijah siejut
w zno&iacn n. tosa sp@fin! po ,apffiioiu
zySoranie wchodzi w otres
54
5:. Ziam pylku pze.hodzi skomplikowy ma{j. W kt6r}B dodtuie moila je uad a
bomologeiktospory (aodnika meskiegoP:
A. gdy kielkuje na aMimiu slupka
B. gdy zbDdomrc jcsr z ds6ch lm6rk: wcgetabMej i gmdaryMej;
C. hodologrd nilrcspdy j6t rylLo ltgiNka pylkowai
D. gE aajdi€ se w pyln'ku i m jedD haploidalnejq&or
E. gdy aajduje siqw pylnihr i m jedm diploidalnejq&o.
51. Wsk@?rawidlo*q lot.liacje b6strik6w w zrctnicowoej kom6rceroslinlej:
A. fl.wony i air&yjaDy w saholeb, karote.y i kwiofile w plasrydachj
B. flawony, mteyjmy i ksmrofile w waloolac!, I(mrdy w pldrydach;
C. flawoDy,mteyjey, rdoleny i tstofile w eatlolacl, jedynie cbrdofile
w plastydacl:
D. flawony w w.kelach, anr@y]oi karcrenyi kturofile q plasrydactr
E. dtocyjmy i kturofile w w.rul&), *dolery i flawoay w plasrydeh.
54. Liicie z riewielk4 licTnq ap@i5ry szpdkoryc! lub cdkowicie ich pozbawione.FTideru
zbudowaa z ciqrkoiciemych kon6rck pokrltyc} ooka kDryblq nog4cyc! lobiend sole
mindalre. Takjmi liscmi clml1eryujq sie:
A. palka wodrE i tatarak;
.B. er{rel t6hy i grzybiei bialy;
c. Djrik i rozchodnik;
D. trairy i nrzyc€:
E. al@s i aga\&.
55.Iiicjowani€ twozeria k@oi boaych i prrybysawych o@ twoz€nie srret odcilania liscj
B. gib€rlio;
D. wsp6iilzialanir clrokini! i aukstli
E. wpotdziaLnia cyrokinin i glb*li!:
56. Epifity *ysrepujq wSrcd rosljn twiarowych, papotnik6w, mszak6w. porost6w i 8lo!6w,
jednnlze w stefie kljmaru umidtowmcgo obligaroryjneepjnty mo2naspo*ad wsrcdl
A, o6lia k'rialo*ychi
B. reSlinkq'iato*ych i Fp..'rnikow:
C, p@st6w, msz.l6w i glon6v:
D. tedynjepoost6wi
E. jedynieslo!6w.
57. Proropl.si oddTiclil siq od Sciao!lomo.ti rcili!ft]
scrm4kotu6rkoFq a !rcrophnm hajdule sie:
D. tunwnr hpenoni.-y;
E reztw6ihipolonicav.
55
!o lldnoline.
W prcshzoi ponnedzy
tt
pnw&ieq
infmqie
,,I',Iffnl-*
o Fchodz€oiu lisci w onrog@eie rosliry d\|.-
A. zNiezki wszys&ichlidci, lotre mpir{
sie w ci4gu zycia rcSliry, aajduja sia w jej
B- u \riekszosci rcslitr Ijci€ po"6taja w wyniku podziddw tr odej
epir€rmy lodygi;
C. li6cie rczwijaja sia z icb Dtodych zavi{zk6e powsrajeyc} sulcsyMje
w
Derystem€ wierzlhoLoqn [td4
D. liscie s4 inicjoune pze podziatyF.ycyuu (otoLicy);
E. liscic powsrajez eerysiEnow inrskalnnych.
tn
ol**l
IL:,I"
;ilil"#;"ri""*A.
Ir.
C.
D.
E.
*P"*hy pftz rodygrpeyftJrc{toy.srmveel
ab.ryiooo, oslqdao
obenoii hdrvchrtoer ied,ozeaie doworzi.ie rodyga
a ma
to*a i ci4gtegopierscioia niazgi;
kolerchyny i miaLisTxspichr&rego:
niuei. de"!a i tyka
skl*lclymy i koleoch'.sry:
br"k pDwldlowej odpowiedzi.
60. W usioiach m,ili! mozm aalezj tkdlii o ntrDej ploidatnogci.
Wskaz zsraw. w L16m
wlm@rono czesci nto&so @sidia NrE n hilc. ,ir ptoi&rooici4
* .jz_ii"-,.+
A. lulina miema, bietno;
B. aodek, bielmo;
C. zmdek, lupim nsim4
D. zrodek, bielno pierwohe;
E. talo sytuacjaniejesr noztw4 wszys&ie @QSci,sjenia
s4 i,j6iyme
gen€tycaie.
61.Xomdlo drozda ,o,qe ,nresrmie w Mrurteh beztooslch
p|o*adraDpmrab\
-- --, biocbetuczbeslutozy do eldotu I d*dr.rr
""
wQeta pneqyrajp;.;"
d,"l:i
I w tra,kcietegolrocsu k% pircgmDowyj6i prakszetmy
w acerylo_k@zydA;
IL w tr.kcje lego F@su ma friejsc€ dekarboksylaciai
III. produkcjaAT? jcst miej tu niz
ieso
^r,yciea
Iv.w nakrR rychpzD,o nrem redulcrr
NAD.
V. proce.odbye?s,etr waubch be2deDo\r.ycb,
atcje.lnlB z rcgoebpdwJe$
uden,rn,e
K'61:
brqlcrdze6
op,sujqcych
pmes fdq.otac| arloborowcrr
1 ?:$y?4.h
A . I iI I I ;
B . I I iV :
C. IIt i IVj
D . I ir y ;
E. wuysikie s4praw<tziwe_
62. U plcsniaka(M,.or sp.) srzybniadiknioty@ powsr.je w wyniku:
A. ematogmii;
B. ooSdii;
c. kqiuseji;
D. paneDogoezy;
E. u pl€6triakade *ysraprje erzybmadjkdioorca.
63. Gzyby jako grule s)slematycae cbraberyaj4
A.
B.
C.
D.
E.
vsrystue q'}Di€nide
whSciwosci,
obm6.i chjtyDyw Scituiet@ttowej;
obeoosci chlolmlofoow w kom6rce;
sprofit/cuego lub psoiltsieego tr)bu zyc'a:
Blikogenulub ryiezk6w tluseo*ych jako marqial6w zapdowychi
rozmrZdia sie wegetatywiegoz ponloq spor.
64. Magnolir jest uwaZda z prldt Tftgo prredslawicielaoklromsimycb,
A posiadnzedMo cryki jat i dc.Fra w &Mie;
B poeadaokwar o budowie\pi6lno{}*ltca.J:
C. ?Giada licae wobe sh+ki:
D. posia& liscioksztalheprQciki;
E. posir,ta@, hy *.}hituioft w pl.?.A. B C.
'
gdyt:
65. LiSdkdloware.,fo@y (rcSlidybdei) tllnu -ll.a .@perrE M powierchnit ot. 40-kornie
miejszs DiZlis6 fomy norm.lncJtegogatutq Mrmia{ rozmiarykom6rekw lisciachobu
rom sq idq.ycbe. Na rej po&rawie mozDami6!owe, t€ u fomy bdei:
A. rre *tstqpuje pzlrosr M6my;
B. dojraly zrcdek j6t zbudowdy z miejlzej liczby kom6rck
C. czas68o6w odpowiedziaLycha n6tricowrnie sie *mek risciaj€sr qieakrlrnych;
D. w casie roryoju liicia ebodzi m@ie oDi.j podzial6wkm6rko*ychr
E. prawdziweq odpwicdzi B iC.
66. Aparaly slalkope p(mej rcSliDys4 zaDloiete tr ciqgu dda_ Roslineil umiesazono ra
Jednanoc w atmosfezeawidjacej dwulsek *\gla daLovdy ladioakl}Myn wqglem.?o
wykonan'[email protected] zwi4zkami,w ki6re zostd wbuilow&y
radi@l*My qgiel byly tlsy mgmiizft ahm'tlo"@e w walToli, ktore w ciqgu dda
pEdieszaly
sie do cbloropla{6w. gdzie bnly udziar w sFrezie cu}r6w. Kt6ry z ponizszychwnjGk6w j6t pnw ory?:
. A. obse o\raDaroslira astnildah lnrutleEk $tala w elatu derabolicznymCAM
(tryu gaboszoRtego);
B. obssvowea roslina to rcSlinaq?u C4;
C. obseMow4a roslira b roslina iryu Cl;
D. obseMowa roSliM asldi\ie dwutlcrek wegla w r6aych ikanl4h:
E. rcstina ta nie jest w pebi em2yM..
51
6?
t drl uz4.rjd? yreltie piyji.ie
I atej.r Ct M pzySoroy:I,u etwet $. czLoladT,e.
.Za
Nrelrery
Ddatoci $q kxp( JedyDerwBrde,trieftijule o**.1"r
-* soui"p""d_l
1
b.
C.
u.
.E.
*cjemej sPibu:
59""
"**" w toddwcel
btdzesz "a.*e
Fzlme sruvb
bdziee t:zym6 jc w aBknietyi[ stoilu:
sprzye Je goqca wod4 i szcztii€ zotliesz
a!.kujesz enEki {.lopapi@wej ro.ty, @d
w r@bce fotjowej;
z doJ%4rj jablkei.
68 ju:j?J
*1yur p.arrqu Fntuacso pla &a
robeL,%rqrouej.
n sw pmworovr po@,sdo ,"-*-""0
-A. I - niehv rdzoia, II - prolotsyld! "".ffi,I*odzaca
III _ mi*ie &^My, ry jV
meiaksytcmj
rdzeri4 rr - ftGal rr _ k@biuo, rv i V _ ksyt@j
! l-miqbsz
'*e*ro
C. I - rnjakisz.dai4 II drerrro pieflarlE,Ill
-lubiruq
rV
i|tone,
protorrvren.
Irr- kambiuq
j
rv . @er.rsyrtul.
v - rlko;
3
c | _ :T
Koa :: _ meratsylm.It _ migsz drrehy,
tV, V
prcroksvlen.
69. WskaZlolizj
bledDl irfo.n .je dot rz4ce forosynrezyu
bohail
+. przebieCaw wrokacb b€zrlenowychi nie iovErzFzy jej wydzietanietlou;
B. woda nie Fsl doomm wodoru w tuGylreac
barieryjEj:
.
ffIililTffi"-"
" *''ff"H;
"
*eliri
orsai2llmiwodtrFr.wysroujrcFli
w si,ejie
ubakterii
bosabv6slhieeruro"-€
iffi&trGtnezv
po.frynosrch
bior4crdudrd w fot6y €zi€u barldii
!.:"*y
" l:"-1"11:
r u rosxn wyzszychsa rakie satu.
58
L.) jen dntnyn ktewem rosn4.)m w lasach
70. Wa!r4!et wileetyko (Dqprre @n
i aoslach, na elebiewilgotej. Jeslto rcil ntachronio.4 sAslepuja€ n. szproszonycbsldowiskacl DatcrcDe calegokajL Rozpocq'la LeilDiaie m pzedwiosriu (mde-lrwjecio).
Kwiaty sq rctowoc2lrwone,zbm€ po l-5 w ?eki.
Wsl"2 ltr rysunkuhwrzyrek wilcret*o:
7l. Balaerie Gnm- n6tria sia od bakldii Gnn- wielotna cechami.W prakty@ rozrczlienia
pmiedzy tni gnpani bakrerii<bkonujesia m pod.staMe:
A. obecnof.i w c'toplahie rcbe8o q?u dgareli;
B. e.lizy rkradu chcmi(:mgo Said km6rkosycbi
c. o<lr eDych zdolnoici do *ykor2lst'*eia b2.ych zuia"l6w jako ZrodL wQSl.;
D. rcnic w zdolnoscido baNieDia sieprJ zsto$lmiu sFcjabej pscedurj;
E. zdolno;ci do rutu lub prcwadzdia Giadleeo trybu tycia.
72. Srosow@ylowzchde (m. in. w st&jach kwiodrwst*") r6t na tn. smpo4,tymosi HIV
nie jest doskonsly,poriewaZ:
A. de *?kqNa nosicieli HIV w la6*im c"asi. po zk Z{iu wiDser! ain dojd"i€
r nich do rytwo.ania p!@iwialj
B. wykt}va tylko czastkiwit@ we lNi, narmiast ni€ raklwa nosiciet, u k6ryc!
kopje gE mu wima D$ary wlqpzoncdo gaotnu komdki;
C- na shrek duiej nioos.i
drygemwj wilw HIV j€den test nore trabye
trosicielitylko rieltorych Mzpow wids4
D. od pzeprcmdz.lia t6tu do oFardia wyniku upbva kika tygubi;
E. wiQcejnt jedra odpowiedzJ6t pEwido%
59
73.,Maszza adrlie dokoE6 sterylizacjirod9mr
dytr cj lsrytrti
kon6Ek *irzacych fi viro_ Wstot nerode, hr{ acrlez:
Fz€znaconej do nodowU
A. p6teryacj4 czyli podglzDi€ do reory,ot 70"C
FEz 15 sehbd;
B. autouryomnie, czyli podgraie do rery. oL tZo"C pzy
lodsyrvonym
C. filtrowdie rcdwou prEz firtry z pl,ui o SrcdDicyok. ZOm:
D. m6wiedaniepronidiadj uV;
E. hid. z rymi@iorycb D€todje$ rowli€ dobr
74. Do c[eoosmlezy zdotre s4 wszysikiey],nimide
A. rih'trk&yirych;
B. putPuro*1ch;
C. si&lo"tct:
D. illrzisrych;
E. wodddach.
gnpy toh€ii z wyjtd.ieb:
'5
bs u &/,,8_/?d D.phihu.iu tod,rte pif eByn6w, &araljaiqalcb
koleDe etaw
,Opmo
DJosyde4 usiydFy z pdbodrej ryt@y iz ATp. ofzyneo
szoep S ryptnwiun nii.
p.-'y*T die rryi@j4cej hjiiydyDy.ale nie wyraJqcy
ioa ryn mycb
:Til-T:T*.*
aouh
szd4, rer rir D,igt powsrat w synjtu:
A. mdacji no[sers w,e&'!l z gm6w slrut tuy opauu Ds;
B- dutacji e op@rorzerJowodtjqg€jnieod"leL€ i.iq aric iepfesonl
C. nutacji w gmie reDrcsGaljljdodiwEjqpqt wi{zuie hisryriFy;
D. nu&ji nds!
w gdie rcgesoq pNodrj{cqj bEk syrtezy bidka repEsro$rgo;
E. wirc€j trit jed,a o&owi€d2 Dr€ byd ptsidtoB
ro
do &ia w ioFE
E pr|o2@jqpej oo-c. Moa,a przypue.
):ry"j*T:
:1batcerii
4g'R zwim:
caq
ze uflA tycb
A. wiacgj addiny ni2 cl@)ry;
B. wiaej graDinyniz tyniDy;
C. zbliZde ilo5.i adeuitry'tlmi!, cytozynyi gurny;
D. amidtclto4,nyjej
poclodne j-detyloc),rozyrai
E. nie m powodq by s4dzic,z istDi+ jakitolwiek ai{zt
nirdzy renp@tuq icia
org&iznu . sttadd zasd jego DNA.
77. W'eotujacy chorobeAIDS wiEs HIV atatuje:
A. kohqti sktry, l€ut@'O, g@ulocrry;
B. grdd@yry i o),toc),t)a
C. komdr*i sk6ry, linfo.yry T i graDulcyty;
D. agmdocyb,, tdfocyry T limfocyry B;
E. km6rki rsk6rka, mietui i lidfocyly.
60
78.Na vkielko pz€dmiii(M nar|osmytropte $li trz,otosichej (0,q/ rorwod NaCl), a obok
krolll mwicy odpomofciMj awieEj4E p@ciwciata
Aeyfic?Ie dla pals;k due
tl^zDcso. Do otydw kopcl daj@y awighe pdszk auru ou,".*!iq" d*w;ud""*i",
A.
B.
C.
D.
r.
w obyd*lr roztworachbalddie ulcgly zlepEu,u;
w obyal*! rcznroEch bal(rcnepoaslly Diqlepione:
b8ltsie ulegly zlepieniuw obydw .ozted&h po ich podgaiu
* rczr$ope R4olug(ayD dcsty ztepidu w sN.y
_ biei
baksie ulcgryzlep'o'u jedyDicw rczwnc sowi.y.
do rem!. 3lC;
'79. le'en dotdtje tu tunlnia sk,Oryw t rkcje pray * ogrotzi€ i ma zoslanie
zbrudzom
zr@i4 to rachodzi obawam.oja
sia:
A. ?aleczkamiedsrDki, dm bruaego lub zFlenia pluci
B. (firoinl4 zciac*i lub apatmia pluc:
C. p.ntkami t4du lub gru:ljcy;
D. laecTlamj rtta w4aLitatub zgmh SuNeji
E. note dojst do zakardia wsztstkini wlDjdionlnj
baldenani.
E0.Zatozono.mieszalalodlwla d*,&h sazepov tal(tertjnych (A j B) i z@zdo jq wjnuen|
po 24 godzirachaw"z"oo pgu*-i"'.iQ *
zdobln do zaka;aia obydm szc2cD6w.
6Ao_
wli balidii norfologiczDje idoiyczrycb j.t bakterie i}?u A, rrykaaj6yctr peme cechy
met bolicae szczepuB. Jesrto Boijiwe !ode\{.ri azlal
A. tresfomja
lub tmd*cjai
B. trespozycja lub ttusfel(cj4
c. trtusfomDcja lub tnNfekcj.:
D. mogla ajtC jdlytric rasfetcla;
E. mogla bJ!. jedynie ntusdurcja_
81. Wska, Imwidlowe 6twitrdzenie:
L n,ehdrebalreneauroFoUoeu4ckujqdng,e dzjekiurlftioiu amotuahrdo azorynow
iNO, ) i a.utyrow do mre6y (NOr );
IL dektqe bakterieaunlrroficae uzyslehaergir &iekj redutcji NOt tub NO3
i
IlL nieticskezielon€ glony sq zdole do wiqaia aaru ahosfcrycaego;
lV. @tu siarcwi zbiomik $abitinjqcy awande Co, e atuosferr
V. mfy kdalwe sq bddzo prodtrIdlarayDietosysretlrmi, ale awi@jq tylko li€wielka
czesi SlobalDie
CO:i
^ybilo\mego
Pnwdziwe sq rtwierdzcnja:
A. III IV o@ v;
B. I1, lll. IV o@ Vj
C. i. IV o@ V;
D. I, n, ry ora Vj
E. tylto IV.
6t
82. NagrcdaNobla w rclu 200?a .psiqgni$ir w badanirchDd rcmojm rarz4d6wi pmSrdnowoej 6nidi kom6*o*j" astala przrau
a baddia prcmdzde nad:
A. Arubi.topsis tlnl iana:
B. Droeph ila net doa8zti
C. Cnenorhabdins elqans;
D. Zinnia elegas;
E. Hodo tapi.N.
83. BNa sie.3cj cwinek mmkich arety od vftgu @stQuj4cychalleli wielotrchycl, !odanych w kolEssci domjDoweia: B kold inensyenie Edy, Ar ciem sepi4 Bd - sepi4
E - bezoqa, b - albims. w przypadh k6rej krzyr.wli sznla orodznia bezo*rso ?oddstwaje$ najwieks?
A. Erb x B'b;
B. B* Br x B'b;
c . B dB ' ! B db ;
D. BI BTX DdEd:
E , B iE . X B b ,
84. Z lizEj synieniotrych ffiazl6w najb&dziej*ydajft pod wsldm
chanjntlsowyD se czAlt€cdi:
B.
C.
D,
E.
dergeryanlm w oddy-
amiDohrN6wi
glicqolu;
Lras octowegoi
kwas6wtlu6aa*?ch.
jednegoz *ymiaionych cutr6w rie awim wiq:ada gjftMydowego. Wsku len
85. Czqsteczka
86. Bir&a hislomw€ prlwidtowo clanhsyzqjejedynie caery z poniirzych zda6.Wstat srwi{dzeni€nieprN.lziwe:
A.
B.
C.
D.
E.
34to bialka o rlo$Dkowo niski€j n sie c"4sr@*owq;
history ni€ s]rtq)uje w ditochd&i&h i pl4tyd.c!;
se zwjaae rieto*rldcyjlie
z cz{[email protected] w st@himetrycaycb ilogciac};
awiqaj4licao amimhrasy o c.[.!ak(m zsdowym;
nje sykanja nirdzygatukowj honolosii r., sekwqcji animl"wa!6.,1.
62
87. Niebieskoolsdaltmis&a poilubilr homoztgotycdeso.brdaowookjegomqZczyaelomalaie
wdzqego. Daltoria jest E6ywny, spzeany z plcj4 z.j br4zow bdva @a nie dzjedzi_
czy srQw slr€euu z plcit j jesl d€refuimlda !ft? poje4lc,/
so wykazujacydolnioacje
Jalie j61 pn*dopodobie6srwq ich pi.ryszys &i6kim brdzie ;F, datronisia,
^pelna.
^
o Diebieskicl
ezcb?:
B. 1/8i
C. 1l4i
D. 1/2i
E.L
88.,Biala b@a cukirii zlery od 8mu donitrujacegoA. allel recesyray r daje owo. zielony.
W obe.Doki dqeh aleli !r i aleludomi.ujecegoB barya owoc6w.lestalrd. laz
lrzy b,*u
allelu B owce mj4 barqe zjelooa llc .odzj,tw fenorypowi w lal'cl stosujrlac! Ii;zbo\,lacrl
rt'staJi w dugin pokoleniu hic%nc6w, jeteli sk zlzowuo osobnik rodzjcielskjc
!€hod24cc z Linii cz)srycl dajqcycbowocetctonc i bjate?:
A. czleryrc.lzajcw stosunlu9:3:3:1;
B. irzy iodzaje w stosDLr 9:3:4;
C. trzy rcdzajew sto$bkuI ?:3:t;
D. dwa rcduje w srosunla9:?;
E. dwamd72jew slosunkul2:4.
89. Wska2.ktde z ritej *)midiorych strukD u ryirz4t s4 diplojdalne?l
A .pmatogonruD-spmarocyr I rzSduoogmiun:
B. sp€maioclr I radq polocy! sF@ryda;
C, mgoniu'I! s?qrnnogonilq spematyda;
D. spmtoq,t I .zQd'! spmaiocyr II zadu;
E. polocyt, ooc* spmatocy I rzedtr.
90. Zesp6l Karlagoem jest sfwoiywany pze mln&je ui.noAiwiaj4ce syniezt dyneiry _
bialk towazye4ccgo dikorubutom budujqcyn wici i resri. Zabuzcrie ro objawia'sja
' A. rieplodosci4 n€czlu;
B. braLiemuasek w mblonhr odd@Io*}m;
C- brrhcm milao!6o|k6w w Dbtdh jetira ci€lkiego;
D. niemoaoscj4 poMia
sie momc),tow:
E. wszls&id vfnienionymi w purltach B, C, D aburuaimj,
do Snjmi ve wasnej nlodos.j.
lrowadzqc w efekcje
9l. Cameryu meduzymj4:
A. tyle sano DNA @ kon6rkj m€dlzt tuZ przedmito4;
B. o polowe mi€j DNA niz lm6*i meduzytuZ pued niro2{;
C. 1/4 DNA w $osunta d,otom6rck medllzyiuZ pzed mitoz{
D. tyle sao DNA @ km6iti mcdry tu, po bjtozi€;
E. l/4 liczby cttronosntw w sr6uh do kom6ek tu2 pzed miloza
63
92. Alani!€, poheotre z swoisrymdla dej iRNA, anodyftoyaDo saucdie e l@ s!os6b, Z€
lzetlztal@m t{ w imy amimkws syrc. Nory zwiez.k - sqylylGrRNA podcz6 biosplery bjalka kdzie hazyl sie z rijta nMeorydow w DRNA odpowiadaj{q.
C. almi.ie lu! *ryii€, pohp&rie bE zie r6qje pEwdopodotne:
D. de bdzie st hp,yl z 2.d!a tojr4.
E. aleinie lub serydie,z pnw@o<lotidinwem odpowied.io j/4 i l/4.
93. Na {yimlor!!e,
cryste nitochon&i4 rzymde l' temp.37C w iatoricar)d
podziaranor6arymi c4mitmi- Ztris-Fa€ blo! mitochddri6e ndqpilo po:
A oSrzaiu do rdper.rury 6O'C:
B. oziabidiu &' iempeEtlry ?"C;
c. dodaDiulimzymu;
D. dodaiu A1?;
E. dodrliu 6zym6w c€ldolityMych.
butorze,
94. W tbkcie wak&inych praliyk y Pl@wi Mitroctopii Etetromwej pzygotowujeszaitas
uurastruktulykon6ret. Aby *lkoM{ fobg|afie drastruktuy jaddka wykd.sz pre?dr z:
A. komorki Nierzacej w rakcie lodzirru llejotyc@goi
B. Btarej{ej st tm6*i rcslimej;
C. kom6rki w tEftaie apoptozy;
D. dojralego erytlGytu ssala;
E. tom6rek mer}ftemu kozmi4
95. KJ6ry z loddych konF)nelrtw NIE j€sr polr'&hy do lrreprwadznia
Fakcji repliklcji
A. jedloDiciom mry@ DNA:
B. doklmorofosforuy (dAMP, dCMP, dcMp, dTMp):
c. polimrazi RNA (priM);
D. birlka wi4r4.e pojedync4 d6 DNA;
E potmelu DNA.
96. Znacaiie cyklu lTasw rr6jlrbksyloF/cb dta hclatolim tom6{ki NIE lolega ,al
A. alonczoiu urlenianiawegloftdrl6wi
B. dost{caiu preksoijs biostrfezy Dieh6rychanirokwd6wi
C. dostdczeniuNADH do lancEb. oddehon€go:
D. dostarchiu NADPH do rokcji biosyrtelycaych;
E. produkcji ATP llb cTP.
97. Wskr zeslaw,w L16ryd wszys&iewynieDore si{zki
A. l"wa8y,ukl€irowc, kofeiDa niLoryu;
B, ATI, ADP, NAD, NADPi
C. FAD. FMN, hlrs aEkorbi.wy;
D. kofein4 Diko9@, aerylecoA;
E. h*as RNA, lqd astolbim*y.
64
zryi@je nuHsrydy:
98. Km6iki le sezdohe do fagocyrozy,mjejeirio toD6*N€ mzdzielonem pLiy, licae gra,
nule
ich cyropt'na zwi@jl eEyny (miL li.Dzyb). Sramqc wirkMosi
;dr
"yp€lDrja.e
leukocyritw
u/€ trwi obrcdqej ebwi€ka powytrzy opis bowi o:
A. linfocytach T;
B. noDocytach;
c. reurofib.fri
D. liDfocybcn B:
E. [email protected].
99. Jezeli Nbrikr o g@typic ATBbCCDDec sh-zyrxjen! z olobDiki@ AABbC.DDEe ro
jakr cza6epotamrt\n bedzieca&o*icie homozygo.yczoa?
B.
C.
D.
E.
l/8i
lll6i
la2i
brak pnwidowej ooqie&i_
100.Poitszy scneMt przedrbwia kolejne erapyhio3yltezy bdk
I * opdciu o go b.
I "'"ayrt4" p.*^t'yp.y.;*
*."1IlI
m'rdyffilcid potrtubcytd
Ktoe z lonirizych stwier&en jd Frw&ire?
A. awdo66 tybiny .i6t r.ka 9m w @4s$c*eh oaa.drrh
llll]lmmi I i ?:
B. proc€sp@hztalcqia @esl€eti u I w e€r€czke r 2 odb$6 sie w c],roplmie;
C. czastc€zlar 3 to tunkcj@be nRNA;
D. lieba minok985ry w c4stec@ n 5 rc*E je{ IA ficzhy nukleotydow
w czadocz.c r 3;
E. czqlts*i ft l, 4 3 i 5 posst jq m rer.oie jqd" td&*o*ego.
65
TESTDOZAWOD6W
III STOPNIA XXXtr OLIMPIADY BIOLOGICZNEJ
W ROKU SZKOLNVM 2OO2
NOO3
Tesr,do roz riqzlvdia lx6rcgo zau przysrapisz,zvieE 100lryrai, pdzielonycl na dwie
srupy:r 1-90 i tr 9l-t m. Istrukcja do piwszych 90 pyh6 dajduje sil pon;ej. ;strurcje do
plbn 91-100 aajdziesz w tekfcie po pytoiu tr 90.
NA ROZWIAZANIE CALEGO Tf,STU MASZ 3 GODZINY
INSTRLTKOA DO PYrAi I-40
kazde8oplidE zaprepo@ltm pif{ odpowiedzi,z trorycb iy[.o redE jesr w].krwa.
.Do
uozr€rftre odpow€dzrM plraDe poleg. @ wybo% o@oeedz, tr6q ttee z naJletdiqjsz4
i najletsz4 i akesleniu odpowiedriej h&i D rhpu odpowialzi w msrpujacy spool:
Jesli ?rzez ponylke zlc*tie
ni€vlalci*a Lnttg oroczje r6tiem i z2kesl bzyzylijm
Nie rdb ,a&)rh aak6w bezTofd.io w tek-icie,6 tytko E ador@ odpowi€ibi.
Pamiatar,te motesz qfbEi tylko i9d!r odpNiedtr zakBilaie wjecej Dii jedej motlwos.i
bedzie@oide jako odpowi€dznidh3cim. Za ta2d4odpowiedtnozerz otrzynaajedq pELl,
a odpowie.lzbldn4 lub bnk odpovi€dzi - rerc pukt6w.
Za liawjdlowe odpo\eedzim p'tuia l 90 notes lzystaa nak)dahie 90 purktdw.
Radzimyrodi4?ywaa lqt po kolei jedDk rie poinitcaJqp zbyt wiete c?su pyrojon spFwiaj4cymtlolot. Wrca do Dichdopieropo upozmiu sit z catyn tesremi po prcbie d?ieleria
odpowie&i Dawszrstkje plr.lia Zmta uwage,,! wiele z lytad z wjq^ prazeni^ (rp. Krana
cechaliqjs!
towa dla...). z^waz tak E, iE ealio jedna z z:propooowdych odpowiedzi
bEnj: ws{rkie ?rpropdowe odpowiedzisapotrrele, albo:Z:!b! z powyrszycl odpowjedzi _isjCd po,pnMa. W tyc! pr4".dtach nusis zdeydowaC,czy nal€ry rybB, jedn4 z o@o_
wiedzi rzczegolowych,czy tez t( oSolna.
hrlHEd: NieprNd., i€ rciliry dwdi$itue z**le:
a- bajq rozdie i pe4
D.s4 seoztiwne;
c. do iycia porzbuj4 Swiarla;
d. pdntr4 srrt€.yawat doZotreniazki dgdjcac;
e. wvysrLjc powrz* cechy q clrnkterys.tycae dla w&lszo{ci rcStitrd\rulisci€mych.
Pdiewaz odpowi€dt I b, q d E Fwm oie sq poFamq nat€irysyln6 odpowiedze.
Sqdzimy,,e nawet bd.lzo dobra przySolowdy Olinpijczyt nie tdzie w stanjepopnMie
odpowiedzi@na wszy$kie pyrada dl.rego Dieaiechn .j sin jeSfiDjdziesz kilka pyrai pl?e_
lreuJ4cyc! Twoje noZliwosci. Nie lozyslaj z lonry
kohgw i tri€ lroi o *aj.snienia
obenycl w eli ctonlow Konisji. Jesli skoriczys odiazywat rsl weesniej - odd.j lane
odpowiedziKonisji i opui. ele.
POVODZENIA!!
66
a eDz)D prctolityay wy&ielay Va nad.ql
b. cDz)n rc*bdajacy wielcuky fcid [email protected] Lldcrii wydz:elary prsz
czlwiet!wwzptmibdi;
c. .iedo z dtyge!6w powiubriowFh
erytoltd,w, posodtqpy po*lttuie
przeiwcial w prrypad&uei€saia
d*6ch sn4 kwi;
d €Dzyn todowary pr2tz naidial grdety(dy rvi|rn powoduj{cy lize tom6rki
e. eazyE orwdiwirj.rcy poh@ie
DNA wi'w
z DNA k@5trti so$po(lnz5.
2. Poitszy rysunet przsldawii $b€nat prr*cblc.6 sin*i w przrFizi€. Baldsie qi9_!igg
al(trsa€so d"ialu w 6zic opaDoicj
rylonku cyfra
'u
sH -tHrsosotson"tort-
b, tri
c. trI;
dr y ;
€. balderiebioa udzid v€ wszysttich f.zach obieguria*i.
3. JedDlme 6kra(|nik6wp@ywti utyl€j do ho&)wli Fsfteo mildoorg.Dizrnljesl ro4usealna
sliobir. Otr"do sie, it mimo imens,lrncgo r\ru6tu dikDorgeiau
awariosc shobi
w pot)ryc. lic znieoia sii Kt6r! z poriirz}rh !.wi6dzcd trlor! ltu!@zye zobssN@
a Dil(morSdia nie po(nli vytMrd
.nyb4r:
b. mil.mrsdia
wytMD anylazQ,ale de wydzjelaj€j do poitwkii
c. v p@yr@ ejlfuje sie im trcdro wQs|a rt6cso ob€cnofahfnqj€ synteze
d. dm 3po,inidpowytvtch $wierdEn mo8a rhMzy6 olc€reuNde zjawtuto;
e $zFtkie lrry Etyierdaia (4 b, c) nogq ptwidlos tft@czr obrerwowa.€
a. wlailid
a.
b.
c.
d.
e.
femdt lii si:-i4
loM{trioie mreka
pmltaweie wim z sd.r ()!tEN€go;
kr|rhioie wiDa:
msrieci. ciadr &odrowgo;
slodlaua ldrt przcDalzlia'ch zic@irk6i/.
5. Hodwla bakerii tr.r.rtlia
coli (Xdttwy^SObld&Epioa
0,5 ol bald.rii), pozostawiona
w t€mp. 3?oC,po 18 godzin ch alri@
a. Loo&ti dziehg€sit w stdF tclrpie:
t. Slormic €d&spor'a
c- Lom6iLi bddaii w sEilnaDej fa"ic vrrct:
d- tom6iti b6ld6ii w€ sszydtich mtli$'ych fieL *zodu;
€- lide lotujdti d"iel4pesie, tu o eldosDo!.
67
6. Podca broslDrezybrat. lfmrok
t?rdego \{,iqzdia peptydowgo wyrEea aicia erBcij
rclmwaaeJ czcred wysotcr.rsFtycayD wiqzariom fGfonN/yn
z,iiv*a;. r"i e"i.
Br a.ooa we wzy$r{b wyuioioycf
Foc.€ad! z wi.ikim
syDley lvlqz.da peFydqego przz t"sfr.za
Fprydytowq;
przyqczedr aab@cylo-rRNA do Biejs artyMego @ ryboemje;
"6,*6i ".r.r,""e*,
przylpzcnia
fornylor|aiol]rlo-.rRNA do kdb@ inicjuj{€go DRNA j docjadi
podjenrosterrybMu.
7. Wst ,
a.
b.
c.
d.
zdarie awi@j$e de@trdziM chfatde.ydyt(l srut tu y _hetisy
bid€k:
je6t srabiliDx/am FZz wi{zni. wo,btlM:
J$r stabilinram Fzez wiezDia pmidzy r!3rrdi bocaymj dinokwa!6w:
.JeststabjlimwnD p.z.z 9€me|4
wiqzaia ty(ffobow:
je$ strukbr4opi$j4.4 Pzjenrc pr2.sF*m. uloimie
Eer Dirotwewyct
wzgledemsiebie:
e. Jestcza3tadla t drblom}ycl ihmeD biat€(
8. \Yybid dei€ falszvwe:
a. ud?ial pftab*y
pos&zeg6by.h rodzj6w zasd * DNA r6rni $il zalerde od
tc.
d
€.
w DNA liczha ltsd ad€djDya,!ze n6*E lie liebie rc$l g@iry:
Iancwby DNA 14424siQgzez kmplelmt rDepdy a.4
pary A-T i c-C tpor4 winzaDiawodor(m wcuatrz Hisy;
podw6je betis DNA pod s/prysls oglzPuia uleg, rc4le@iu
(ta. d€Mora.iil.
9. Fdszvw€je$ zdaniq RNA wiBdw...
a. mouebyd bezpo{redDiouryry Jaro mANA.
b. noze by6 nuryc{ & syrtezy DNA w F6esic od*orDcj ras&rypcji;
c. mozc D Loicu 5' po6iadaicz4'e*e 0_mdytog@ozy!r):
d. tworzy rybcomy z bialt di zE .low'lni gospoda-a;
€. de moiE przeDosi6dirokE6w
& rrt$l,mw.
10. Najmiejsza jde*a
desaj+4 nur.cji j6t
a. konplerenraDa pda oukloryd6ry;
b. dinuuoty4
e. cbrDlmd.
ll. Wsku prawdziwezdanie&tyespe etrzyE6w:
a. wszystrreerztmy s{ bidtami zloZotrtdi;
b. $zysikie erzyny zbudo-ue st z apoazym i to€r,zynq
c. dzymy dieDiaj4 star rc*lomSi italrcji ctcniczlyclu
tL wsz)s*ie enzlDy tre4 attfrtrofG e r@Fntu@ rryr@j dz 70"C;
e. DeJsceakty"ne o4m jesi obsz!.en, ki6ry wi€e $t€rat
Gulsr"ty);
68
t2. Zaztw 2A^ni.l?'.Ezev!9.Piadse pr hi€g oddycla a
a. qlikoliza j€st laiechd r€alrcji prarsr'hrjqcycl
sht oze w piroercnianlub
dleczr z jedroGqp
tukcjtAT?j
b w wannkacl adobolNyd pirogroriaa noiE uteccitto*iienu rozkhdovi do
irmddhr vlgla i wody:
c. w nlensywn rmj{cy.!
nh$iacb piroeroni@araje zreftkMy
do n szmu;
d dojrare hvirti cZru
.zio*id.a Eetahotizqje@ dDrtze oddycl&ia tt€now€8o
oloro 90% Slulozy pobrdej z osaa krwi;
e. sna @kcja gtloli? daje zysk eno ds6ch .z$tecz.t ATp E lazda
^iyq
cz4t czle glukozy.
13. Ctole$€@l aig-igS pr*Esl)'a:
a. g6Egoow;
b. drAokd9koid6*;
c. nirqalokxtytoidbw;
d- ndDgEr6vi
e. gmadorrpi!.
14. Ni€kl6$ z *yEidionyd
poitd prrcnie bift.lEniz),ch
a i@ d.bolicayniglitolizai
I.
Il. ghkoDcog€n%i
III- cykl Ki.baa:
IV. b€ta-orsyd.cja
V. trE[llac]ll
vI. !"tea |lllMli,k4
\'[ lipolia.
wsraz zesr,lv za$.i@j{.y i96aie Fzaidy rdboli@:
se F!.€sdi
fdnboUcd}lti
a r, r4 rv, vIIi
b. r, m, ry, v, vr:
c. tr, v, \{;
d tr, I||, tv, vlr;
e . L n , v,v[
15. Rlesylm horDozygpraegcg Inoephrkr nd^ossrq
j6l beah-zydh, Mlchy o gelory,
pacbVgvg i VgVg sefmtylowo datie. Synbolc /a i ry (zEzjeal€le je&ego gdu rantstul. Kt6E z podanychtrtod nie Mwoli B D t a?Dircic czy stazydtalarn&h5jest nomoa.
b.
c.
d.
e.
k zytowanie z hoDzygoq rc.esraD4;
p.z€dldzenie rcdowoft ocohrila;
k zyrir$rde zbet iozygo*4;
kzyioxlrri. z homozyS{.4donimjeqa
Lrrda z podalycb metodpozwofi D ctalaie cmoryp! nEty
69
st(rrydal€j.
16. MyM oddychrrapowieFEm zwi€Ejqpym iaiop tlou !3O.W td6ryn ze ryivkow s,rrwa_
raych w orgdiad€ dtszy aaLowan. atony irenupo.,awiesil najwcasnie.,?
a. w Pmgmu$q
b. w a@tyloLoe!2fmieA:
c. w wodzie metaholi(zEj:
d w *yd/chanyn d*ljlof,a weglai
e. jedroczesoiejr, rydycheyn dwul€ n wesL i wodzie n€taboriczn€j.
17.BadAnojedlogoowe nut&je porrod!{c4 aGlsdah€Die oyalitptz}j Drosophitadet@+
3d@ o aieb?Dtcsycb aacb wsz'stkie sm€
86kr W pororBrMe dzitiej sdky
maly ,niekvtalcone oczy, a src byv' nomalft. Pr6 u mus*i detcdino9e
iesrtak iak
u czlowe\a. MukJA posoduj4r ai€lsddie
()@ js
.. recesys!4 sFu€aoraz phi{
b. dmirui4ca spparrM z prcie
c. ftesywna, ala6lruba:
d. dmi{ujqo iulosfraba;
e. zlokalizo*na w gemnie mircho.&ialnlE.
18. Wskazaiqauidlqra infom.je doqrz{c4 bitiochondri6*
a. kuda kon&ka posiadajapajeAoloflntowe awi@ mitocbondtia;
b. w gdomie mit@holdrialntd atodow'l€ s{ *k'rocj€ cz$teczet IRNA
nieztqdnycl & biosFtezy hidta e i.lroie niroci6&i6w;
c. mutdje g.nonu mitochondriaLegopdo.ni{ powtft c}mby cdowi€ka. Icb
obja$y i o.sileore w rcarych rldkacl mg4 bya odiruoe:
d Dt(bodri.Ioy
I j4&o$1 kod [email protected] s4 i6zoei
e. u $ak6w podca zaplodnieoiadelieF hitehodria ojcollskie hikaje do
km6lti jajowej. W casie piwszlch podzjd6w zygoty podlesaj{ de selettymej
d€Erad.cji.
19.W j.ti spos6bcz4steeki bial€t rynietyzo$atrFh m rybt)6@ah ctropl.zmtycayc! odMi
dujq dssa do niejrca sojeso ptzeDl:aia w chlGopla'iacl?
a. dzitki sp@yfimyn &iertom t ds,onu *"nhz c.ytc*iel€nr
b. &ieki sp@yfimlm N-toioeyn r€lkrqiotn sygnalowyn;
c. dziekj spe)dcaym C-toicoeyn s.twenqion sygtralos}t;
{L taf,i ta.spon nie jest potrftbnt poni.mZ bia}kate po*rraje na rybooonact
lei?cych @ zMet-aej powie@hi prr$yd6ej
e. raki tr.nstbn lie j6l porzbny, E)d$az wrz!r*; bia&a cblobplastowepowsraje
lv ich Mer.zu
20 W hory 7 wlmeo|o'yc} p|wew Ele bezp.6rcdniozaalgazo*m milnrubule?
a. c)'todorfoS€M;
b. aatu t mejozyt
c. prcfiza mitozy;
d. trdslort Rclerzyk6w z apantu Golgi.go:
e. ruch rollcyjDy ctlopLay.
70
2r. Jei€li do zwiesiry nnochor&i6w z pdoig{bld{wM$zDqw
obc.mf.i jabl€au $?io,
lrzz przaosdki ldcucba odd.do*ego bd{ E6portoi/me
b. !6qDc€drie eaie lowstrrae ATP;
bdzi€ achodziG fGturylcjr dlydacyjDq
(L pH !a zcwn{tz nnchodrn6w sp&iei
pEwitrowa j€st wi@j ntt j€&a o@*ied2.
eteh@y;
?2. Pacjot@ z lrre*leklq desrdotooici4 tl@k pia6 blislicb o!& chcidoby odd.{ uerh do
ttusplall&ji: jej Det, riorra - bliai&Ii
jedmjijoro, FzrodDi b.d, siosra i syD.Opieraj4c ste M pBwdolo&,beitutPie id€dy.uo{ci bia&k zgorMci tkrrtowej, lrawidowa
kolejm& c6b wedrusndeie.i Fzydatlo6ci ja*o da*c6w ih r'd.ptarr.cji ft*i j€st na!t"
..
b.
c.
d
e
blirnie*4 oaz, 3io6t4 sy4 Fzyruhi
b4t, bliai&/.a
siosta, sy4 pzyrdhi
bljAiacdo, sy4 siostra,Fzyro&i h:r,
btirDiacdr4 siGt"4 !4a sy4 Fzyro&i
bffailc*a, siostra syn, przyto&i bl-r!
blnt
b|at
ln{4
blnt
oAZ.
23. Kt6re z podi8zycn slwieidan do$z4qycb g@rycdyc! r6r]DicDjdzy populadui lu{tzi
,. rntlice g€adrrae udto do!!a g66w cto6b wieloczyndtow'tb;
b. r6.t'i* sE .ryca'e pojflbjq s'e z powodus@){aj
iat .ji midzy 8n4ani ludzi;
c.- l6z'ie sE €tycae ryritaj4 z slelcji Es.tywBj w wolucji;
d. r62ri€ goeryczne Die se isrob€ z Dery@€go puk! pi,rz€niq
e. loaice gmertrczres{ c6to odzivi@iedror€ prue 8e.y vysrqDj4.r tylko
w olacsloych gnp&L
24. NajbaniziejD4oszchoi@e u/S6d biaryd Ancrlta6w cho.obqdziedzicaDeado6omt_
De Eesyuie j6t nukowbcydoz4 wystqrjq4a z cz€ros.iq r/2500 Eo<Lci. Kt6n z loDji_
szy.h Fqorcji mjdothddej oddai. eestodt wysteDgui, betovygoiycayci ncicieti
nukowi$cydozyw rej popd&ji?
t Wsl
b- 2n5t
c. ll50l
d u2500;
e. 2n5@.
25. Ndczenrztd rypdt 6le"ory D bo$y j.st &rra."ija (riezdohosa do pGFzeganiabaraf
zielonE), h6d rysrq,tlje u 5% neirzra 6y bidej lol]&artdej j j6l 6Db{ &enzica;
r6esyMi€, spr4tor4 z chntGmem x. zmnow@y lrel
G) powoduj. addQ w absor?cji
pism€ntuodpo*'idzi.hcco a m iwo6r M b.rwq zielon4.*er.u .i*z*"t*.,
w lr"f,i,
wszystb€ otrti Dic clduj{ i nie s{ ffiidelfui
tej ,aady
a. GG. GY:
b. GC, AY;
c. Gg, cY;
d. G& gY;
e. gg, aY.
7l
26. Na oddzial€ poloriczyn szpitala w mi€Sci€ X w rym sadyn czasie uro&ilo siR piaciu
chlopc6w. Dra pe$onelu oddzialu byl !o hlalny dzioE Sdyz na skutek niedbal$wa pomylono
opaski identyfikacioe noworcdL6w. Nn szczesciclrzylomno3d4 rykazal sia j€den z ojc6w
nimowlak6w, k6ry w c€lu t1)eioir dEczqpychso w4sliwo&i k tegorycaie zaz4daloaa_
cze a srupy lr,!i,i wszlrtkich irainrcr€somych rcdzic6w i Doworodk6w. co ,ez Mzvniono.
T*oim zadeiern. na pod{avie or-zymarych iFmedstrwioych ni4i w rabetachw)nrkow
oalizy gllp kwi j€st potwierdzaie, ir prawidk'we j€st nasrq,ujqpczcslawimi€:
& noworod.k y jest dzi€.ki€n rodzic6w I, r nowo.odr* X jesr dzieckid rodzic6w vj
b. noworodek Q jest dzicckien ro&ic.6w [I, a noworodek p jesr dziecki€m
rodzic6w l;
c. noworo{tek S jest dzi@kiem rodzic6w rl a my,orode* y je$ dziecti€m rodzic6w
d- no.$orcdek X j€st dzi.ckiem rodzio6w IV, a Downodek e jest &icckiem
rodzic6w III:
e. noworodek P jest &i@bem irdzic6w I, a mworcdek S jesr dzicckiem rodziow V.
wFiti
rndizy gr||p lni
rodzic6w
M.tkr
Rodzirs
oicic.
ABO
MN
Rh
!.
B
N
[,
III
B
N
AB
(-)
(+)
(+)
lv.
o
M
M
ABO
MN
Rh
MN
AB
N
o
MN
(+)
(+)
WFild .mlizy grup lmi
M
(+)
(+)
N
(+)
notorudl6w
AAO
MN
R}
o
MN
(+)
MN
a
s
M
AB
B
N
MN
{+}
(+)
(+)
27. Wskaz aieorawdziwe stwierdzenie:
a. pod.zas podzturunejotyca€go cnrcrDosony zodajeroaniBzczrne w raki spos6b!
z€ k zda kotrl6*a poroM uzyskuje tytko jedq kopie kazdegoz chromosorn6w;'
_
b. ton6rki mosepobi€Ea DNA z o0oczeniai w niek6rych p:uyparjkachdochodzi do
€krpresji Een6w zwarlycb w rakim DNA;
c. wrn sy zin&8ro*l[& z chmncom€a 8os?ods@ ulegajq.€plika4i w@ z jego
w kazd€j kom6@ rnoze powear tylkojed,r cz4srka,Li,*r.e" ;-*;
. senott€m.
d u bakt€rii, al€ nie u eukffiont6w, wirl<s2oi{i nRNA koduje wigcej n; jedro
baltq
e. podjednos&i rybosomow rynieDi4e siQparr,enDi po kazdej rudzie lraDslacii.
72
28. Poni^zy mdo$6d p@dslawia dziedztczeniechorcby croyieka
eEopatii nerw6w
Legenda:
I
G
O
B
meiczyzna,chory
kobaela,chora
kobiela,zdrowa
meczy:na, zdowy
Na r'oalstawieealizy rcgo rodNodu motu powiedzieo,re chorobala jBt vl.rolywea
a. all€l rcc€syMy, nie pzaiotry z plcia;
b. allel dominujqty, de ,prze2my z plci4;
c. allel rs€slMy, rFzetony z prci{
d allel doniruj{y, sprzaZoDy
z prciq;
e. geDzlokaliahy
\{ miroch@&niiyn DNA.
przezl
29. Przyjmujmy, t! u k@i czterypo&taww msci sqqzn*'1r
prez dwie parygen6w.lzieilzie{cych sie niealernic (1, r o@ rq r). co tj6i epi$atycay w sto$lku do p3ry 1(, r.
Powodujeon odblwidie wlosw w .iqSu Di{szycb tar ,ycia dodeSo konia bez wzgttdu
na to, czy gd 5 aEjduje sie v ultadzie hmo- czy h€terczygotycalD. pry bnku alelu
dminuja.ego S pda gm6p
t daje Msrq,ujnqell!l''shi€;
$&< - kde, rrft - gniade,
rsi* - *rst nowate.KoDjeo^:,
g€troiypjeL
za}Ee sqsiw. Ahy uzylkaemjwiltsz4 liczbg
gniadych,rEbi{ nalet} rkzyZomt posiadeq keq tdaczz ogiso baNy:
ctudE;
d
siwej (lodw6jni€ her@zysotymlml
sjwej (podwE ie hodozysotyczq,r').
1 0.Kt6ry prc.€e rozpoczlnaprcreoUtya4 degndacjQbiatek?
d. ADP-rybozylacjr;
.rL Cs p dajtcy u Lsow $rbrzle b.rwi wto€aztr|I$owrt
w dech t enntich: a €tu p _
uaj4c€soDd.;{e pr.ryDst od atklu p, . dajqego tby
lat zwde b,.dopyski. Obo aXele
pwsde s std€t mura.Jrs4doruujqpe s $c@hr
do wyjrcj*"8.
zmrow.neardew $oje too-tsotycmw (ppow. p-F) a"r ",klJ;;;;;;
r'*r"y, i?dij""""
rr rND'e oie sq zdokE & ,'ci. i gi!{
"-r"u
lrzed Eodz.oicn
u:, y"o-"".
praty@w€i bidopysrie. w kr6Ej z poniEzych krzyrowel
IL:o:]v:"_T
d3y prdy.owe bf.la 3r4w,ry @Jeirrs4 czqrd,yirgo
Eioru1
a. plailnory
ptairro$?;
b. plartio*?
bialopysti;
c. ptarynowy $iebrrysry;
d. tidoplsti
bidopysli;
e. biatopysh srcbr2)€ty;
J2.loannaaie
bezptcjoweprowdzi do powtuia or8aia6w id€lrycaych
pod *zgtqd€m
8elerycznymz organiaen rod2iciet*jL Wska,: zeiaw' norv 2"1€r'
w\'laaie
Pzyklady
roziDazlE bezplc'Mso:
a. oog@ia,partoo3eDe4 polienbrioid
b pqp*oseje. sEobijjaja pod?ialpoP|kay:
c. podzid podhrry, EgEElrcja izog@ia:
o drzoS.ma koDiusrja izosaniq
e. koliugacj4 lqc*o\r?rie, pedogaeza.
ll. Pr2yczFq licz.bD€gozalr@i, sia poF acji dinzFej
a. tEk pokrdu:
b. Bjtra kdhrwjar
c. wzr6t ticzby natEt ych wma6w;
d. duzy udzial osoh.it6w sta.ych;
e. sdnez6aric4wdi. strukturybio@tro?.
4g.lqea b6:
14. D)fizja i omM mar4podstawowezDcz€oi. w wi.h plrFcacb
,rcroyycb. Sprcbuj0z6"qra le 4aeista. Xlorc r porirrzycl
opiejr, o,roo€zrs€ do osrt@?
o"y"?
,,0**ii rcq,L!'4,,!Bji
l: w d.ndg,
1tl,*ysi€,uje
pojrcie
J9
pdlF4Frrz@loej":
',
-uory
,,,. ooryczycz4sieczkrozD'riz@lDlo:
rv w j9 defidcji D. wrrrpuj" po;q"ii
pdlp,z.p."aolo9-;
-U-y
v.
sir y h€Mru
zsodlyn
z rnd€ftm $e,t!ia
:ir'
:Tr@:i butzi.j
*r% qnomeo
roarczworu
do rdmru miej st*neso):
-\4 Dcb cz4cteczdodbywa
dr wbr€ygmdiolowr$lan
_
rEwdNe z8rawieoiero:
tIv;
4 II, VI;
l Iv,v;
u,tr, v;
r, u, vt
't4
35. Pewre pojFia bioloeica€ Dajq nirry bkEs resciowy. kzcaErizuj
zFoporowam po,izj
scb€'|laty.
tr
l
L ,.,
I
tl
X. asymilacjaCO2
Y. przyswajanb co2
X - seprofrty
Y- het€otrofy
X - iotosynteza
Y - 6amozwnos6
l-;t[t
r ill
I:f#Htfffi#Jk,"
X - autolrofy
Y- helerotrot
Prawidliowezkcy
I , N L ry
l I I , r y Vr
4 l I I , r y v;
lt)j€ pzql*wioro
B sctcnabch:
4n, ryv ;
LN, I I I , V
36. Wskazb&bt itrfd'Eje &,ty.z{a1tajsi:
\rTstqqe w oLolobieelrlowlD Psie ADeryki p6lDG,ej i Euri?iii
huoa.tajgi icst ubo.isa dr fa@ las6q li{ciasiycb Ui@tu u@arkolnseo:
(L w lajdre braLJesrdzych stdw dnDiltlyrh:
D€licfu &zwa lilcisrc v tajdzeto brzo?4 bpota i jrzQbiM
37. Po'l w"sldem ch€micayn od pobctat h l}.Eidixrych
D. PooT!
sa@;
c. rcgi aubr6wi
aL kopyrakoi;
e. ccice kozic.
75
^,rri@o
r6n 4 siel
38. Wskd &baa€ nwjerdaie doricz{e roaursia
sie szkslupdi:
a. laly sztartupri s{ or4i@q
b. la.' y szlElupni nai{ ptmienisq qmetrie cida;
c. stadialaF .lne prcwadzqswotodDyryb zyu;
d. u o€licaych szk rlupd *"sttpje opi*. ud p.fost9m;
e. wiakrzoi{ gaturk'jw j6l ozdzictDoprciouaz riaaca)d
d}m.fizrm.
39. Shrpiskowq sirukrrn prat drq w poplll*jsh
czlDjli, z wiatkim:
lotsa
a mzlllni@nej rz.zby teEDui
b. rytwMia
rczt%'tw i khczy;
c. ro?5iesaia Ddion prz€z*i€rzeta;
d wydepryraria i !vyTa$;
e. jedrolitych wt6rv
siedlistovycb.
ro6tiDych mog{ sAwobMa wszysitie
ul0.Dla h6r€so szdesu msariatw eoda j6r jedFym &odowiskidr
icia?
a. m@ark4 cbl@[4 padaleqo*ielirta;
b. rozgwiazd4 ciemitq Dgaret, chototelq
c. oczUk,utwial ryplnwek, S.zybto:
d. lisoo\anicaldyl, smrda ketb;
e. norszczyn,p@koprie, pajd. ropltq taprbala
41. W€dluggmlog6w w sktadziepierwohE atmodferyde bylo:
A, NTIT;
b. cHa:
c. cor;
d o?i
e. co.
42. Ewolucyjm osiqgDisia Sad6wlo wysleporbnie u D6h:
a mwE lory m6zgorveji blor plodowyci;
b. tr-ech kostek$lu.howych,sralociephoj.i;
c. !.ze!ony b.al3a€j i gru.zor6p poaowFb;
d grucbl6w potoract i stasu Zuciwowago;
e. ula $o&owego og@iczonegot oD{ i pohczotregotr4bka dEhowq z gddziel4
43. Autotofami !ig_!q batrerie:
a. dtrrf*acyjne (Dp.t/,iroromb):
b. pupuDw si&towe (np. Tftliffi@ri
c. purpurow bezsiartM (rp. Athittuxlaetu):,
d. dDillrf'\Nrjne l\p. Ctosrrtith\;
.. ze\ahve (Dp.Fembkil6\.
44. PBdstawiony wyla€s obraarje aidl
widowe zestawimie:
czr@ch perEr6w
w st *ie,ybnyn.
Wst r pm-
I
I
E
1....rv...'-'"---.
tyd.tLon e qsgiin.
p..rrkinrie pokrrnu przez
poj.dFcz.go 6obri}.
produk F ryb
IT
tr
Itr
I
tr
m
I
I
II
u
I
ry
ry
II
tr
trI
45-Zdoho64poslugimnia sie oSnier! zbiwe icie wjarkili&b olaywaDiecid4 udejehosd
a6tuicor@)ch nd4dzi hmiemych (tzw. tulrn.szebka) ro chrjtl€rystyka
"Tt*tfeia
a"
b,
c.
d"
e.
Eono hobilt;i
EMo ere.t8a
Aattulopidlw
alri@;
A6 ttulopid@ B tobsdLti
EoN aahrtpitu-
46. Siewka F*Eeo Sdu.h! qF zniah sie bujliejszld *z6rd.
Jakorhtusla roSliE krzy_
Zwala silz iDymi, trimrhrmi przedstyicielmi&go grtuhj, jedm&, [email protected]
pc,lgme byly b.elod!€ z pqodl zburzeri rczdzirh .ilonlosm6w w nejozie. Kt6ra
z bipot* &tyczsych ro6liny @iezysrcj stamwi lajbddziej pEwdopodobret{yuu:@ze,
a.
b.
c.
d.
rcSlba a$da
przz rEtrNint6 ujahiajq4, sit w &ugin potol€niu;
-d"kow".,
azh mutacjagou homolu w stl! 6 dopp*zdzilo do zaburei mirory;
zaehpoliploibz,cja;
rera ndacja cllmosonu plci, z:hDj{a
*ytw@Die koD6Ek
dchesponahych,z tt6.ych snija sh pyhb
e. zaszlamdacja go6w lih iny, uiehozliwiajq@ rworzete pwidlowego Pzsiona
lr.iokircqrca€go
TI
47. Wyhes p*&trwia
dwie lnztee p@ir*athj{j
zr.te.zat.Wskai rmwidoy{ odlowiedz:
0. bz'rya I p@dst wia prz€rtwtro6c golebiaw wan|okeh mhrntnych, a tqva II
w warok ct hodowranycL
b. obydwiekrzywe p.E lsrawiaj{ lm4Mtno6d pbk6w w wdu}.ch mt@tnvch:
krzywa I goteba, k4ry. tt - wrobla;
c. obydwielf41re przedstawirj{ prziMtnode gohbia $, w@r*rcl Drmlnycb:
krrywa | - sdi.. zaskrryer tr - s|ms
d. t Arra I pEistawia p%rlryahoit w wamt(aci Darnlaycb go&bi., a kzyw lI
nurzki owmow€j;
e. Irz},sa I wst zuje plzetyyahoje gohbia e \fanDk&h hodowldych, a krarya II
w waMt&l aatualDych.
48. P*drtaqode
oa rysuhr e64a
rmrzyry el<orystd lMsb w okrese:
\K
78
49. Jedo z tatranskich src2y 6v _
_ za
plecty nasowo tam eTsrepuj**". ...","*'Hffi'*u'a"apotostowi
^haTv6
a wzozec geogFfica,y:
b. orelka bailiqskz;
c. brcdaczkr latPetq;
d. m4kla tuDiowa;
e. plucnicaislardzla.
,o
o z6ltej b'rwie
z h.jrycb w rosri,,e n iricqje sie odpowieir,io dreMo
piwotne
I,Y*^l::JTryl"*,
cewr)o *'tome. b:
a. felogo i pnsk6rka:
b. p6l6dG i prmjdga;
c. p|rm@8a , miazga(ksmbium);
d. plujeliu
i Dnsktrta;
c. brdk ?mwiiflow€j odFwiedzi.
(l ReSulane.D<1s?srwo
dnid I oocyotseitoRJ dhgo&i da { ietu roitD ktMtu
u'lra*ow&cgo
J6r n'ezbid'th wamnlin.
!. kietkowoia nasion;
b. dojre*dia owo@w;
c. rcryoju systemukoroiowego;
d wyrwdaia pgdu;
e. lr2eJscrarcStinz frzy wegetatymi d, ,azy gosaryMej.
52,Spo;njd Ddrr lvymediotryche.h
0 \4tr) wybiep zcflaw cbaftherysrycaydta skotu
korzmia
L
Jedododry kszrd toD6el;
II.
duzlpzGrzeni€miedzykos6rtoye;
|lL kom6.kj rlrel
IV. drz€ wakuote;
V.
czeSdkmorct 62nicuje sie we wto6niE;
Vl
c/e.sckmoRk ij,Zdcuje s,e ee wt6h
Vtl brat p%srlar mjgd?ykonitto$(b:
vltt kiea ahqrtu
pot vr. g-tq *"n"s kuryoy
-rEworow€ Estawhie lo
a. L I I . t ll, V It,
b. l, ] I l v , v I;
c. lII, IV, V, vn;
d. I. vI, vt, vu;
e.' lII, IV, V, VIl
53. Spo6rcdni2ei !]r
erionych d.zw *toz
mllile delpiemq.
54. Dre\rao z drzw rGtrecychw rirefie okolorcnikowej chaEkrerrrje:
a. awsz€ ogromDatwadost bnda@toN€l"wercje poslnego ezrcsnr
b. *yue barda @i. twdo5. bed{cakoskwdcj4 banlzo szybkiegowzroslu;
c. bmk s'rrarrycl skrj6w;
{ t ieksm odpono6ana patogd}a
e. bEk pnwidowej odpowie&i.
55. Seto m og(,1niryielkie rolliny o $AI?Zde wyksralonych podzimych krqcrachi zielnych
pdah. U rzgcgu gatu*6w klag- *)rI!@ w ciqgurch dwa rcdzd€ pad6wMdziemyc!.
Na wiosnewynsta.iabezieleniol,/. prdy aodri@oJne zakorbcanestobilem (ktom zdodDioeyin). PeO te pzwatnie iryja brdz, k6iko i po erslTmiu aodnik6w obuniemjq
Naiqrni€ kla@ sytwa% zielooerzz*?czj hogatorczgaleziore,prdy Glmil@yjnq r.i6F
nte mj4 zdoltroici *ltsrrranja strobil6w. Wst?Z sylweika p.zed$.wiciela opiseej pod-
d
56. Kt6re z F{oeetw fotGyrtetymych mga z4}odzi6 w roSlinieu Swietl€,ate przy aikowi,
tld bntu d*!de*u wQela?
*')aw@ie ATP i NADPH:
*]tw,fuie
aldehydu3,fosfoAlicertrowego;
d $rytwalzdie AMP, ADP i ATP:
*)'rwafuie ATP i NAD.
80
57 Najwigcej Mterialtw zjp6o*fch
w pGtaci tlusaw
u*idaja
liScieie msion:
58. Roslim poka.
na rysunkuroirie jedFie na dwieltin skawkr purrFi Nanit (Afi.yka).
Ma barda gflby, ale tsdxi pien, czdciowo aeGtdy
e pi6ku. Z phskieSowieucholka
pniaef6la.i4 jedyrie dwa nthov€kie lifcic rcsqce pla calezycieroslitry.U ndady lsci
ua6tE4 takE k6&ie gahzti akoncare diotmi lrviar6w. Roslim ta jesl owadotylna.
Do jaljeso rodzju nalezyla ro6lim:
b. wilcahlecz;
d. rcjnik;
59. Ciqa IDrBio
a
b.
c.
d.
e-
acbodz4cychw zal€ku okryloMsionych popranie pzedsrawiapuk:
dejM
tmtaie sderofiru
rwor@ie lm6t*i jajowj
podw,6j'e
allodri€nie
ron6jztodtai
mitoz
two@Die guebfitu
powsra9aie komdki jajowej
mejoa
podw6jneupldlnicnie
rw6j mdtai
nEoa
plMrdie lagni lDdw6jle riprodnioie
trouoie r@db6h
s*6j ndsienia;
mrtoa
two@trie pzedrcsl.
mejoa
powstaDiek@6rkijajo*cj
aplodnienie rory,6jusioia;
bok p $dtowej odpwiedzi.
8l
60. Ob.jryl pzelsrN
rysuel lviaru pevDg rodztry rcStDdMrl6cionlcn. KwEt ro
iee
'dy
rDE grzbs'sry. powsraj4cy
o"oc to,Dztupoia. p@&rawiciele tej rodzDy rc$a lloMre
j€.
w ro-aJacr
o oepryo krturc We noft pot3tiej sporyLqy
Itmd 75 eatusk6e w;I; z ricn
Jes \rykorry5twdycb w rolot4aidwie, 2e szgtld M obeoosaotgkdw derycDycb.
Oli
a rcdzila to:
a. Seyczkowce;
d. wilcanl€caware;
e. pea o\nte.
61. W jaki spoeb, w mie!trych wa$nkeh osyiedeDi4 regdowaa jest ito96
lwia$a docieajeego do fd6ysre6u I (pS D i forosystu tI
GS IrX
a. poprrcz miatry vielkosci sysrm6w a emrych, a tak;e ajatry
F)to:reDia
chloroplasr6ww kom6rtr.h na6h4
b. popzez odPEatre odhcz4ie bialek z eluum ka.aegoz fonlsysrem6\r,;
c. pop'@ znlaDr $nlrury pr4strzeDE e$rsfi
chlomfitn w obydsr
lotosystdn&h;
d popu e zabiokoweie prz€plysu elettronow od pS I do pS II;
e. pop@ zaqpienie w ceorru fotosystenFwcbtorcdlu iulmi barmilamj
tlidotoalt j ks&rofita4}
82
62. Poro\rnajwybroe Ghy @rfologicd i fizjoloSi@ podanychniaej gatu*6w rcSlb.
Araliawde €hy:
L
oberos6 nigtiszr wodn€goi
n.
%cionMte
c oroplrldy zc adutoriaryni gMi;
IIL TSIiE tlpo C3;
ry. roSIim tyt{ C4:
V.
roSIim typu CAM:
pod €pidoa4 obccm jesr srieremty@:
w.
\,lI. ap@ty szpntol! ot*"rtc przwtrie w rocy.
Wsk t pEwidowe zeslawieoie:
(Optntia frcu - i'd.tl
t. III.vt
I V. VII
r[ rv.vr
b.
[ff.vr
[ry.VI
Itr' VI
tL tlt vl
d,
I V. \1I
L V,Vll
[ru.vr
Lltr.YI
III-vI
III VI
II. ry.VI
TL \'I
63. W jati 3pos6bm6lhy mieme cholia siQpad zl''au,€ienl
a.
b.
c.
d
e.
prrryu.i€my6h temp@nnch
rczwijaja tui€, g€tc korcry garezi,by chmi6 sie prd uraa4cieph;
liscie pokryte 3eg b4 htfl.uh lub grubqpnrst*" wlosk6w;
rc{riry kofterlruj{ sol€ |l|hdalE w swich km&r.ch (€feh osmotyczny):
F6liry tolerujaodsodrierie wywolnn popstariem layebk6w lo&;
* tEkcie p'zoid bioch.rniczr',ch rodliry prc&kuje ci?ro metibolicrne.
64. zobalwieIie zielenic $fdla z ohecno6cie ich k6rtk
cl oofilami. Wlk i te bafldti:
a, keteD i lsdiofil;
t. kaDten i ft ocyjdina;
o lMtofil i ftodyrryrii
d- fiL@ytrFa i h€rerytrF.;
e. filocyjdiD i plasto<rjdina.
h iha&oeach te$,nik6w poa
65. w'k 2 zlauie prrydziwe:
L $$a j6t roilin4 dwupieEe wytwaaj{a kwiary rczdzielmplciowe;
b. po*staj@ w procerieroanateia ro6li! iglasych lrabierdo jesr diploidalne;
c. w proc6ie rchszoia
reslin dafozhttowych
podzid nejotycay z&lodzi
w zidie pyttu;
d. zplodniedie zr poicdlicnren wody wystqnj€ u wid|tov, skzyp6w i lapreir
€. w cyklu rodojwln
wdto*cow tnrioeania MstqnJo bezpo{.ednio!o
pLzmo8ami
83
66. W3kd r$aw, w k6rym *5z'sttie ai@Ea maj4ien en typ o*oju
a. dZdawic4 pijawk4 riwiezbowiec,omnlek;
b. rozgwiazd4 *trowidlo, ojniomic knb;
c. ptawka, loIE, Slimat wjmieet, rEszta,
d. hattsiA tr.aszla,elarDn&4 kiela
e. lmog, Im@tn'tq jezo*i@, etisla lud*a.
za.odkowego:
6?. W roaodzje i ronoju r6zlych grop krcgowo6wwlsrQrmje
iNbla:
jajorcd.dd;
L
IL
4voiodlosc;
lll.
aplodnioie zewetrae;
IV. zptodnieoie we\|netae;
V.
loisko .akotul
vL toisko omeai(Mi
VIL [email protected] lryalnlrb;
Vltr. swobodnicporuszlj@esiQposacic tNahci
lX. dzieworcdrwo;
X.
neotoia,
SposrodslnienioDych
w rwqju sk6w spotykaury:
a. I . I , I V , V , V Ii "awisk
b. II, III, Iv, VI;
c II. M V, !1,IXl
d. I, u, v, vr, x;
e. I, I,I[,IV,
\,1, X.
6E. Na.l"ydajniejszymlar4den sluZacln do w'ridy gMs€j u zwierzeti{alo*?c}
s4.
I prea ssat6w,potri*u dziaki obe.msci ptclerzyt6w pludych frje ogrobnq
powieEcnDig
b blou $Mwa tuy 8ebo*eJI wolt(Mte ph{a plazow,pdcwu dTic[ rucbom
oa la6y gqDs.J E wdectu morD w}Tddra dwie 6zy:
c. stu€I., poniNai dziati Fzcivpr4dowmu pz€dlv@i t*i w mczyDirch i
wody
je obnywaj4@j ut rymuje sh shiy
endi@t sarEi deN i d*lrl€nl.u wesla;
d. tclawki, potriewd dopros.dzjqtto bcaosrednio do latitej kon6rki oda;
e. !tuca ptahtw' poniewai pzez oskrzeliki i wdti powjelrae
lowietrze pu eptlra
nieu'rdni€ i bnk .iesrp!6mni
maawqi.
69. Oddycl&ie slrarontm lowjet zen w cai€ nu*wdia
na duitc! glRbotosciacl noi€
w peMyclr sltucj,ch dopro$.adziado cw. chorcb k6oDwej. JE p.a-ciq j6r
ob@nosd
w sFezorym pmelrnr:
a. llou pod du2lm cisniedd;
c. zblt dl'ego steania dxrderkt wQalri
d. gaz6wszlaclet ych (!p. !etu);
e. anj@zyszczo (po.hodzeqyctze sprrt"rck grzos, sFli.owych, dDlin otejq
der6w siarti ft!.).
M
70. Wskd p.awidtow{ irfo]ffija dotyw
hjaLk olocz. kni:
a. albudily osoca deyduj{ o wieltodci cifri@ia ocorory@egokwi;
t. albuiny uczshicz4 .trlr.as?orcic cholgteroru
c. witamina K i witafina C sat drpqt!re
Fzcz globuriry;
d
bidek Gea Diem biabl o chaEhze €nzym6w;
"drod
e. wiekszogo
(oL 60./.) bialek cocza shdia SlohrtiDy.
7l . We lawi czlwielo ttwutlaer weh rzsportNdy j€st gl5mie:
a w poslacij66v *ldmwRelas!,yc\
b. poprr€z6d
atry hialek osoczq
c. poprr€" [email protected] heDoerobiny;
d dziQti fzycaen ro?|uzaiu
w rvoibie txM;
c. w lGraci keboksytdoslobiny.
72. Mocz pieMolny poDsrajev *ynttu:
a. p.z€sqcz@ coca z Eryi6 whEomtych r&bur*a nerkox,egodo iorcbtj
b.
c.
d.
e.
wchlanieia zwroroegoghkozy w perli HdreSo;
a8€z.aia
boca p kamliLrch dystaliy.fi;
wchladeia zwDrtEgo wody e l@a[La.tr p.oksyDahychi
slaccji peuy.h zwiq 6w e lllatits(h dysratDych.
7l. IttrzyrEie gawidtowego pdionu ghkozy we twi j€st regdwm vsp6ldziaranim wielu
homon61v.Wskat zdnDiedemw<lziwq ZEoc ohlirEie pouiomuSlutozy we tnvi
F(Mdzi do...
a. zrDiejsaia *adzielnia tor$zolu;
b. znDieFmia wydzieLnia iffujinyi
c. zwielczoia \rldzieldia homm $zosnr
d. zwiekmia ry<lziel,mir adMali.t
e- zwieksaia l*tdzi€l,Dir glukagdu.
r. pod*yAa ciSrioie kr*ii pohda perrstalty& ni*
gladkichjeut cje*iego:
b. pobnda diulzs
c. dziata@ kom6r*i ka$lita krRtegotr rze(tt p@oduje! ich Djepz€pulzlalrodi dta
d dzi.b bezpoSE&io m csorlCiQ z*r6qjo6w
edu i lotasl;
e. obniz, wc lDidie wody w k$rn.ch d],st bych ftAmu
75. Dla pnwidloveso fir*cj@wdia
*uki mowej
i tleN. Podc"asPtey unyslowj A P j€st zuisdy
., lr&sloftu tleou & nozgu:
b. Irdspdtu glukory & n6zgt4
c. 3yDteryDNA w m6zgu;
d ulr4mdia lolrFrzacji brod |F|Im6w;
e. sy.iezy cial keioDwFh w n6z€u.
85
k@i6ay j€sr stary doplle stukozy
gl6wnie do:
76. Ignacy Xmsicki t@,ttu jedDE E sw}!h fiiszk Ezyril wady &aw:
"s*odnftt'
*iazl,o lipie: tb s4 Mz s4jnt&o-M.tuila
e rie, zvl4@ w la4 nuf4d4tt
,
'4
'zdk
Che wi6na Uin tu6j *idniz To odrwielbiala:
Ub.ti chn4naia, g$ieni. nigdy nie ei&iah?
I tobie s4 wrdarrtt note pom t *a!
Kade .h@, t4Jt d*o, M te.V tubatn!"
Wybi@ zstay, w ld6rld wrzfstkie wynieniolc g.turti Naowadai iadajacymi li6cie
a
b.
c.
d
e-
bndni@ riepdka h4rtwra ruddca
wolek *orory, clEtqle
@jowy, iagria xricn@:
pdrtY!6toej, pz2 irsJx*.
al@czotek rcraredc
rybik cukowy, *wiEzidta ttszcz4ca bieglc" ogoilo*y.
77. Gadybyt piert{s4 srup{hsorc6w vrrFcjalia*mych
w l4dow}m rrlDie icia. wielkie
drczeoic nic tyko dL c*oluji sad6v, ah i itu ddsj histo.ii kesowc6w mialo uridal€zlieDie sie 8ad6w od wdEao &odowid6 v olde3ierozlr,ojr zmdlowego. WsLa, zd.ni€
emwdziwe:
a u sadtw Fjoimodrych
aodd< j€n izoldw.ny o6lqmi.iajowytri, a jeso rlw6j
o&ryr sia kostd ,r6ltk ;
b. u ni€i.t6rychjdrczurek (z rodziry $Fkiw.) mrliey j6t konlatt zeodka
rcdij.jpgo
sie w ci.l€ saEicy z dzrEiui
|awi@osaybi mdd, przezld6r€
@spi€ on pot tm;
c. wsn6dpolstid ganDttu gad6rvjdy8ic kzy ganlllci sl jajorywdodr€: j.lzczu*a
iryv6id.a pq&le i gdewsa
d. li@bajd skldDrhj€dnorazowo j€$t miisz. u 8a't6w Diz u plutw;
€. bia&o jaj4 UoM Frsdimsra i 3kon4t! s4 wytwnrraDcptu srEzot leace
w icia*.Eh jajwodr Dionirsl ltony plo&wc ,{ wyl*otm arodka.
7E.ZBitrj€€ obojczfli, woltrc y,b€towrrc lopad.i sitF to6ci kEze, obreca bdtowe no.no
zwi4ze. z mGtkienr, podpmw osadaic bneyn tylryd. W h@ grc@dzie krego*!6w
wystqruj4 wszystic vynllioDe ccdy?
e. u gad6wi ptaL6w.
?9. We k{i laletoika:
a. ob€Guj€st lmoglobiM awarta w qyt!rcyt c.h;
b. obecr|a.i€cthmslobiM p4uezD
v ()sg{
c. ob€cnaje€t ba$cyjaDioa @Fs@m
w iuea;
d obe@ j6l tenocyjditu zac/a.tr w ctttocttadl
e. bnk jes b6ruit6w LPi
86
EO.Spoirid Drysoe/Erycbpc.izej be&Rgow.6* * wsstrxic 6ci6ti lrsu klimlu rniarto*?_
n€go DozD. 3potl6;
,r@
,\
R
/
I,II,IIl
d.
trl v, vrj
vL vIL
L tr,vII;
III,MV.
8l Z6F borcmik6y, *[email protected] dutsimm rbcqlrji Swi.rt
F2f 660 i 710 bd\ pehi ,otl
groweSo r.cePt@ se[rla eydego y:
." folGynt€ziq
t. fotondfog€D€zie;
c. fototropiaie;
d fotooddychoniu;
e. wieej rZ w jedryn z po/yrlzych proc.s6w.
82. W_sl6:?€stay,w h6ryd wytu@imo chodbyjedq etemcd uiq.Iv oie be&d c?tgcq laiaD
ro3lr ortyiomsmycDl
koroD4 MiQ, PRrriczli;
shptovie, dArElq hslo n6i@a
d wd€czet pyeowy, plwr! g6Dq
zl4zia, *ptovie, plqilield.
n
83. Rozpodj rcdzj &dki pralstawioDy oa s.Im&'e:
jen io cbr2a4a szklist4 ti6a ch&.rieqzuj€ siaj€dnorodolb wygltuletnsubstmcji
podstawoweji wFtePuje n.iD. w kra.i i tchawicy czloei€la:
jesl to cbrzqtlt rpltysta z licayni vr6krdi sp&tystyni tydz4cyni glst4 siea,
{'}stq'ujq@ w nat2ryirie ula i uglofrii
jest to cb.za$16spwy$a z |i@]ni !@omi wl6ki@ kolag€m*ych, na&jqpysujej
duzqtr1tr4r.Io66 dqldiMa
lwr46 nir pusda n6zgolq glNdog6w;
jest to chzqrdo wl6hist4 w h&q grubepe9*i wl6kio kolagenovfch tworzq sied
odpone e zMie,
wystqruj4pau etowieka w hceh midzyhgowych
jcst to &&ka h(ru wloloista pGiadaj@ali(zF fiboblasty l€qae w wolnych
pustzai&h
pmiQdzy wl6kn4i rprsydlui; dob@ rykdalcda w wi@adle
kaitowyn by{a i jeleni, a l'tiE w dn y6h qbi6ch, icbar,/icyi 6tuel&h.
84. WSr6d\rldenioryct ga$n!6p isat6w sltat lati, kory utr tr6rkje pedeHeDlegow neftojed bada rcziei@dy:
ndb. a $),iwa%ry p|a niegorc
b. wielbhd;
65. Jestto rieaimie uci4rliwy chuat na hk4h i polachkoniczyny,pospolityDacalymDii! i w
gdacl po regiel dol'y. Roilim ta jesr pozbawionymzdolrFici fotGyntezy paoil^m. Jej
lodyeajesr b.nlzo cieoLa belistna czffinawq dija sit wok6l Pldu rcSliDy^nriciela,
ddstajac do 1 n drxgdci. Opis@ rcsliu ro:
a. tojescrcEslM;
b. keidka maci%kow4
c. bodziszekh.&osy;
d. lzelacznitoienko$?i
e. lrzywroojl paslellkj.
88
86. Zamiwczory poirej schr''.t pz€dsrawiap'z46d &mowy
do oalczoi tra $hd.rcic:
tv
v
vl
\/|t
VIII
t@czaa. Dopasujpodpisy
lx
x
a. I - putlq ll - gutuIy iliDN€, ttl - *imiki ritiny, ry, wol€, V rolaalek,
VI - rq$tLi 6lepe,VII - jeliro jmd<(N€, \4II - elvti Malpighiego,IX _jetito
cieDkierX - odbylri@;
b. I - gardziel,II - guczory sfinNe, III - dioniti Sliry, tV - totedet. V jeliro
arodkowe,VI - ryrGlti 6lep€,\,[, j€liro ciokie, VIII - (w]i Mabighiego,
IX, jelito grube,X - odbybi.a
c. I - pftlylq II - Srucz'y 6lirowe lll - dimiti
6liny, IV - rohdek gflczolo\D,,
V - zohdet miegdowy, VI - cwki MalpighieSo,VII _.ietito Srodtowe,VIII _
ry]ne
@wki Malpidieso, x - jehto enrbe,X - odbyhic4
.|. I - gedziel lI - gfleory Slilw€, trI - rcle, IV - rbr4dek,V - jetib puednie,
vI - c.wki Malpigbiego,\.tr - j.lito cieDkie,VIII - 6teF *)aostki .jelila. IX - jelfto
gnbe, X - kl@ka;
e. I - gadziel II - go.aly Slirw€, ru - role, IV - roldeJq V - j€liro puednie,
VI - cewti Malpishi€8o,Vu - jeliro SrDdkwe,Vn - ilep€ *)mstri jefira,
Ix - j€lno ci.okie, X - odlyhi@.
E7. Ptai€ inleczkojesr $y&ielaft w wolu rodzie i ,lu2y a por"rm pistlqt:
a. kolmEew;
e. gohbi.
EE.W $.}niku pEebiegu Swiednejfazy forosyd€zypowdajebeaosredrio:
NADPH, ATP i tICO;
TYIKO
NADPIT;
tylko ATPr
d aletri. od gar@t-uqglnizm i jcgo stm! fizjotogi@ego popmyft no8{ by6
dwi€ 2 powyrszycl odp@iedzi;
alerlie od gatuntu qgtuimu i j€go stdtr fizjologicaego popEl@ mogqby6
wszysikie odpowialzi zprydorfie
w pul1lch a, b, c.
89
89. PredstawioneDarysur[a koh6.ki wlostowale $amwi4 njlegEtr4 czqs6jednegoz ndz4d6w
mysi6w- W jakiD nazdzi€ $?siepuje rakielom6rti?
:)'j'
a.
b.
c.
iL
e.
w c,arliachbratny.h krqaophw(tw;
w uchu weuqnaym ssak6wr
w ndzadre linii nahcacj .yb;
P srarcyslach srawnog6w;
w nabtont! wechowyn s.t6w
90. Kr6ry zeslawzwie6 ryl+aie
a.
b.
c.
d.
c.
garDki nic wstoui&e j6az
150lar t€m na iqenacn d7i_
rac,czn'6 mitu4 pstaS Q.2osf, joor, rorp).ga:
psaqg aodlany, o$ka all)eMt4 wimieeft, syDogdlica(Mtiwta);
lstras tDtoko*y, jesior mhod'i, totpyga,sronk nemi&zMi
rak lregowary, b6t., tibn, m@dta:
Jeyoti zchodni, sFoearli@ (tu*avl,a), $onta z.msiactua. rfon.
90
IIWAGA!!I
odpowiadajacm Dsq)le pyt&ia (9r-100) postae!a aft$d odPowiedziw kazdejz kFlel
!, b, c, d i e odrowielrie oml)aia (ek + lub ek), z€odlic z poleceniem?awartrn w
pltaDiu. Za kddy wlaLiwie postawioy alk otrzymaszjeds PEh, z bt"l zalo lu! aak
bledrie wstawioty - zerc rnds6w. Za w petli poprawraodpNiedz M ka2lt€z loni2szychp)'td
(popn"!e oz,l@oie szyslkich pirciu 9tidt6v
odpwiedzi) od.z}m6z piet pt!i(6w.
Maksymlna licda puld6w, tt6rq mozls ot zyna6 a prryidlowq odpowiedzm pysia
91-100 to 50 punkt6w.
O$arMa (r)@ caleso t€snr(sthdajeqeSosia ze stu ryt n) bdtie sma punl'16wuzyska'
91. Zmcz (+) prarvdzift info@cje dotre4e eflzyn6w tdvidnych pz4odl potamowego
czlowieka.ZDti€m (-) odad irflmaje fls41l,e:
a. p€psyDjed produkowe 8l6mie FZz tom6iti SlE6eki zoh.&a w lottaci
niezyDego Peptlrog€du;
b. do alq'T&ji pep6)mgEnuniczte&e s{ HCI i pqsyD:
c. rp€cyfaodn subsfl.itor*aFP3ysy i lryp0Fy ist b&&o ey$ka;
d wszys&ie enzymyprctolittrae !.ler4 do tltsy lydrole;
e. rypryE Mleiy do endQ€ptyda4
92. Oaez (+\ zltid4r^ 4j&e w.at@h)d
afrykaiskim. ZMkim (-) oaez ridata
a. ryby dwldrae;
6ndo*ish! kt6rc mrD golt a m kotyn@cie
de wystqDj{pc naimroi. ni tym kdtyftncie:
d. stdpy 3z€rokono6e
93. omz @kim (+) p.oc€3y,htrE msrodbym6 siew jqd* koD6.t(ovyl', zi6 aali€n (-)
pmcry, kr6rc tan Die adodz4:
a bi6rltea bialek
b, syrt@atRNAi
c. oddzidyvdie homor6w bialtflycb z icl t@pt(d[n:
(L aFteza ATP;
e. *tkorzyNtdi€ €o€tgnei{zan mahwgicaFh AT?.
94. W orstuinie dluieka widczoot vilzniu tur.jonuje jato tlE@ymy bb srupy prcstetyzid.ietr (+) witanitry, ld6re dzi.bja wla{tie
cbc cozyn6'w.W podtszyn vt\dic w
(-) te witardDy, h6rych rola w orsaidie jest ima:
w rd sFx6b- oz'@ dtid
a witamha A (E i@l);
b. witamha Bl (tiaioi);
c. witamba c (kwd all<oftin ffy)
d. witanin, D (l6lcyf€oD;
e. wit nina H OiotyE).
9l
,t-Y-,11:.1roa-u sodr.r.tobraz redycyDyoFzyDatis.
Blms, R. Honirz j J. sd$d _
T
nouhwcypr&uj4cy
md riajtri€ojen m€cheiajw smjtri r.,io*l z-*"
alaffi_i
i:#H:;::inro'*re
dorvcz€.
p*.. e';*t t
-e,ra,-,'r*'-cr -?-,lfrii,\"l
a. sniqi londek F dDdze apoptozylub n€kory
bwarzFzy wjetu chorotm
n€uod.gene!cyjr,ym:
b. w takci€ apoprycz,ejSni@i km&h trasteplrjeAagmtacja
DNA;
" ffi:ffi&TiXffi trfffi*;""
F**6wbzwojo*trcL'laki't
jak
d nolekll.Ec podsrawyF4biegu proes apopiozyi
letrory q ideDtyhq
Diedoflenioia n6z8u dochodziO" t-i*"i ,.,*ri*
*
96. Z^.kjen (+) oztdtz zdaoiapmwdziwe,aari€m (
) fdsrywe:
a
li6rych Dotujesie mjc/yrsze reryeatuy M rur
d@akiej aaj{tuja sje,a
ltqfrL:'
b. wzGiowi vTsolos.i Ed pozim@ n(,u owaruyszy
slopDio$f spadekteol!€@ru
zam$no w klimcie suchlm jak i wileoh'q;
c iereny udsroBkie cha"heryaje wiqtla i€?ororva
aimo56 teep€mru niz
reretrypotoione w glabi tadu:
d. na ghbolosci titku n€r6w pod wdstwe gleby ni
obo€rwujcsi9 ibborrych *ahai
e. smice zalieg6w SsgEfcaych
€ar,D&6wawee rTa&zaDe s4 prz€zjzoremy
q?. W przlparfia dctemuMji
phi p%z hetffosmy X I y przyjdje sit, Ze
cbtmosom y o,e
dx:I €enow senvotrFb z plciq. Aby skompeBowld
aocq^(a ,y"t g-0,, u ;_
fsrida
jy.y
:..1 i-l-"
.tr:*.nv
x uresa
,mkry,&jipozo*ir. p*i"t ft,.*r,#,.
"
il;: ;;in:ffJ,til:tffiffi,s##H.#;ffi T[,1S:
"*
a. Lm6Rk soMr}(ay.h
D. roDod( s@rycalth
c. koa&ti jajowej;
d kodorel &turxaycb
e. i<moRk $miycaycb
9E.zexrac.
^ak;n
pr,v i'to-.".;o
kob,ety;
metzyay;
n(&zyay (dp14pe8p na zepot Ktidfenm;
lobEiy dortr$ej z6Frm Tldlh
(+\ wvd'r€
.lorv
- iofo'Mcie
----e'
"*"zie
iJrlrT*y.r,-
a. synlezararcucla RNA pzeSiegaw lieruhr 3'
b. u Elkatyoia kardj rodzaj RNA ,ylreryd"nyjesr
' li"'#s1;,"-"-""ii
Pio@s rrd*rvFji'
aak ( ) Postaw
5';
przezrD{ poljm€razl RNA
cz{st€czri
RNAnDe4tlesaedodyjracjichdicaej
o. w s}lrear n_RNA E*shicze rybooukl€ozy<kldfosf@yl
e. w,Iomo*,cb euka,orycaycb sylrea b.RNA
odbyw. Si * cyoptazue, przy
Dozrarepol,meazy RNA atoei od DNA
92
99. zaaez
aakien (+) p'wdzive informaciedoti
*'tcz4cepmc*
p*t"* p.a m.'JJ;,i.t-i;yffii*!
biosFreqbiarkaaak (-)
zd%!!€llMoyoaez. ,€ drared,eso
" ultoKw6-rr
::*r.:[email protected]
BtDele kilka kodddry:
b. kod goetycay jesr
-be?prscidowy-, Er. ss45|kie todotry w 6_RNA todxj4
einolMw.
c. ko1m_
y miroswle
(kodmy STop) w n-RNA s4 ulwor2o€ pzs del|we
as.dy, trp. lipotGa.ryre
d $bstraten dL p,lxAu ran t7ypcji sq ryboDuueozydcj:rifocfotuy.
tatre jat:
ATP, GTP. CI? i UTP:
,]::-Tzyll.'T
;dpowi€dziar.yn a pMes r&*rn{,
" alerna
13:k od
resr lotimeha RNA
DNAr 2budowua z kilra lodjednoder.
100.zaaa.z aaki6 (+) prawjdon€ swicritzelia (
?stl{e Face Erek czlowieta' aak (-)
postawFzy srwi€rdzed&h f.Iszy\,}rL
Dedobd tub olkowiry trat waz.,p€syry wywoluJediu€ze;
sTyblolc filtFcji k&boEj w lll)lmtDyc} saulac.b rylN oroto
2 !Eo* @ &be:
nqz ostalezy jesl hipeiori@y e dGu*u &, og)@ twi;
d- w-cbtaridie wody w tmatitrch prot!'zEtnyct ztei od otEoo6cj
suoFesynyi_
'
D'rrrurDapcbo&$a 2 r@tdadt b@u j6t pFei[opyb sl(hdnLljm
nczu
93
PoLrsH TEST OUESTIoNS FoR IOB (Alstrdlia 2001)
Toe aminoacid seqEnres of an eozyine Aom orguiss of five sp€ies were
exarnined.The figre shows their N teminal fiSmen1s. Below you wil fnd
rlEe five sequences(a e) md your task is to fiU t|e diagram with right
nunbes so it showslhe proper cladogran (phylogenicdia$am).
Ala Gly Lys Lys fto Asl His PheGly rru Glu Tbr
Ala Gly Lys Alg Pm Asn His PbdGly Val Glu Tbr
Ala Ala S€I Arg Pro Gly His Tyr Asn ku Glu Tlr
Gly AIa Sei Ars Gly Gly His Tlt As Val Asp Tl'r
Ala Ala &g Pbe Ala Tlr His Trp Ia Ie His Ser
do"n i.to righr colunns (Enemar d lDidnal Fenilizalion): sh$ki frog; dog,
carp, toad, chiclen, hrDar ud viFr.
EXTERNAL FERTILIZATION
rNIERNAj- FERTILIZATION
3. In the rable bclow you will fitrd eveEl staten€ds on DNA Eplication. Your
task is to mark tlle$ (+) wha you oBid* tl€ slalesert true o( fals..
No.
1
Tme rab€
Stat€ment
Nucleoside triphosphar€sarc slbsa:atesfd lb. synrh$is of
2
DNA rerlicntioo orocessis ererpmic.
There is usualy one rEplicatior fo* on otr. r€plicating
3
chmrnoson€ ir eukarvolic ceL
DNA is catalyticaly replicat€dby a DNA polymerrse ar rares
4
of betwen 50 500 nuclcot'd€sDers€ccid.
DNA is s€miconsewativelvreDu@ted"
ierDs: homofogicrl chmmosorne"
4. Coinpleie the staren€ob with folNirg
&notype, dlc-Ls, homo4rgos, ph@typ€' b€tenzygous.
a. There@ pai6 of --....... (honologic.l duoooaorcs) in c€Usof
diploid (2n) organimr.
94
b. Tb€I€ my be nary .......,.(rtbh.) of a g€tE tu a poputalion,bur
mrmally oDly t*o in the sarn€diploid c€ll
c. Indiliduals of genotypeAA md .r aE ..........(hobouygous)
d. Individuals Ar re ....... _._(he!enzygo,s)
e. Individuals AA d|d Aa havethe sane......... Otrcnotype) despite
[email protected])
5. Malch eDz,rncsDd their tumtio|ls in DNA rcDlicarion.
a. RNA polynel?s;
b. DNA lise;
c. DNA potlmere I;
FIJNCTION
ANZYME
wirhDNA srsnd_
eq! RNA prillrB reDLacirs
d
Lines up DNA qards holding rhemaparr_
Jois DNA fragn€nts.
Elglns priner slnr"€sir (Ddminq).
6. Match homones atrdA|en tuncrions.
d. vdopr€ssin (atiidiuEric home);
I'UIiCTION
Is involved in laciation.
Reducesbld'd glu@;.
IncHs€s b6al melahoUcraL.
ttomoti.q smoorbmusclc con[actroDdtrios chileirh.
tncreas.warerperneatitiry ot oucd ng?;;;;
Esrxont h waterFienbon.
kjdF
EORMONE
b
d
7. M|Ik (+) for sue€ss or ( ) for failre of bt@d r"nsfiBicns from sp€cific donctr
blood gmups to sp€cifrcrccipimt blood g046.
B
AB
0
B
A3
0
8. ,*
T.Tl."j
ry-Aes Drcrv€dD oainiainitrgof pmperstucosetevetin
n'lmnals
blood. significarr loweringof gtucosetevel rsults in... (t@k
FAI-SE seDtence)
a. Iowedng of conisl s€crerion;#
95
b.
c.
d.
e.
lowsing insulin s.cdioDi
incr€js€ in gmerh bonnonc's seidicm:
imrE3s€in a!ftefflin sccr€tidi
i.crenr€ in glucrgm s€creiicn.
a- in€re3sa!blood pre*s:uleind stim ares smodh bus.les'
n!.ka fpitheliun of di-*ar bbule nor Frme{bte ro wsrq;
d. is djEtly hrolr€d h Na* and K' nabsorplion in distal rrbute:
lowqs walcr absorFion in n ?h!m's disrrl tubule,
10. Mfik FALSE inforfirrioD or mitoclm&ir
a. every ccn tbr! hasnuclcnshas also nitocte&ia; #
b. milochm.lrial g€[omc co&s tXNA lc$r.dces us€dfor pmtein synth4n
iraide mitochodrimi
c. mitocboo&ial aeocine mutariG lead to s€riour hum.andise{s€swhi.
synptobs 4d inr€ns8 niy I'ry h diff€{€dt tis$Es;
d. mitcbor&ial and nucl@ g€r'€riccod€s@ differ€nL
e. duriDg nnunalim fcnilizrrioo few n31c mito.hondria mr€r ooc'.b aud
when zygole uDdetEo€s
cleavagcthcy degade scldrively.
11. Camivomus plids rdp insecrs.Wbat & lhey obtain ftom rhe iDs..ts? Why do
they us€ this sub6tan@?
a. They obtain watE b€causcrhcy live b a &y cnvirom€nr.
b. Th.y obrain nitrog.n to Eake swa.
c. IrEy obtain phcdlorus to n keproteiD.
d. Th€y obtajr suFrs b€.$rsc they canor produce enough in
pbotosynbesis.
e. They oblah nitogeo to n3kc Fotei!. #
r2. TI|e diaret€I of woody sr.G is colirually incr€€sir& Wbat stflcnle dues
trat th€rEk alwlys 6ongh bed(to covq rb. ouiside of rlF sim?
a. Va$urecimbiunb. F.pidemis.
c. Ph€Ioger #
d. Endodqnis.
13. Which of thc following star€n€[ts ir tnF?
a. Tt€ burun sp.cias,fldD rali'zq is a !€ry old Aecie,! which ha! be€n
arcund siE lare Getac€ous.
b. OrangutansrE rbe clo!€st rElativcsof hlmans.
c. nlc hl'llw {ecies arc6c iD Aria li.trn wh.{e hmar|s srr€ad over the
d. The burnan sp€cid is rbe only s?ocicsl'qufaclrriog
.
tools for de6m_d
e. Th€ g..&ric vdiriioo morg populalictrrsin the huEn specid is slDall
conparEd ro tha! in nost a€ci€s. #
14. Which of tne following intqa.rions lmy trot geE.rt
96
c4evoluliolay change?
InleNpeciftc comtEtilim.
Mutualisdsynbiosis.
15. Which of th€ following caregciicsimtud€s all rhe oftcrs?
a. Chcdatcs. *
b Vertebmres.
c. Arn!6ibia[5.
d. Manmls.
16. At what stagedo€siEplantarid irro utenf of wcman Gcur?
Zygde.
Unfqriliz€d egg ccll.
G"atrula
Ah$oc's-t. i
Bla'tul&
17. Whd is th€ Fimmy qlse.of thc imbitiry of mn-hrtophyic plers ro grcw in
5olr5or gDsrjr coft€aFati@?
Miner.l ios mjepoisonousto rhe plants.
Th€ water poteDtialofthe soil ; ioo low. #
TIE oxyger contar of lh. soit is roo tDw.
A cnr$ of salt close to thc soil surhe matcs it difficutr for y@ng
sedliogs to pen€tratethe soil.
Sart crysl8ls form in fie stonrra iDd sr'p rhe gaserchmge.
18. Alnost sI cells ir m animal cotain the see g€n s. It€ ce s are difierent in
strucnle abd lulctio! b€caDscth.y sFth6ize diffamr...
. . .IRNA ml€cules.
...nRNA rlolco e. #
. . .allel€3of genes-
19.
_IlE spliuingof war€rlesut|l in tbre prodrcts:oryg6, prorm a[d €t€crrons.
wnrcnot tD€seaE usedin uE pl|orlsy bericlighl rqction?
Prolos and el€cfons. #
d. Oxyg€r ard elecrroDs.
20. So@ phorocytrlhctic ard anacnbic b6.t ria do not split wrra but eother
codpoutrd iNie{d. Wbich coopoud?
a. Hy&og€n sulfide, H,S. *
b. Methane.CHa
c. Sodium surrr.! Na,SO..
d. Erhyleft, ctt .
e. Glucosc,C6H,2O6..
n
szkota
festiwalu
nauki
Jorek Bryk,Jenna Lilpop, Atma Lorenc
Biologiamolekularnaod kuchni
warsztotydlo nouczFieli biologiiszkA ponodpodstawowch
@ lll &**,"m
*e.qpnhs
lfj.#
Jsnrs
|
".:oa#l
W niniejiztn ekypcia p@nuerny
hriitm kdta
doiwia<kai, u6.e p.zybliibjq ni@ t<tD
I lladnre
n. sFr(:uEej
brioloaiirderl|am€i.
2!dq z orden
t@rr dr ekFryffiliB
nie wyi4a $<jatlstycznelo
tpdetu odeynnikd,, nie j6t nFbezpRzr,r,, a pDwie
rae z 'dolwia.r@i - oFtz etel(rofdezy w mydel
ni@ i dqdNtch 6:yrniw, mtna w'dn.C Dod@s
j.dei sodiny tekyjrej.
Dhdo6,i.&zeiia
_O'i/@€ dEyrlry" i ,poilwrc
. roD ro sm" . zapreE|tMrc
* stBob podkstar4<y
pcril*e
cehy Fawi.ltoE o (6wi.<,eenE n:u
l@ego, E M6@in
reeg6lmj sagj na korrole
t intdDEtacje wyniks,. lrahy nadneje, ie utatwj to i
larrakyjni pzyuii€nie rero<,olorii n.ukoEj.
Bard4 dhecany wesy .ch horzy5raj4ctehz ry<h
taypto, do daelhia re, dfr tomentad.mi, easml
i altneiEniami &tyetcyni [email protected] | 3lobbu ;h
predtrcji.
Chcietbylny, by Fkia.e doieiad.zenia
bliy jak Djl€piej d6tosEne do potr4b mrEycidLi i
@rii& w@ltre sagi F6irt
heroaa n: adrese_
iyefiry
.Lir.j
tubawyt
kezent@:Lpa?pisy
i ruterialy pododza w her@ki I wtsnyd\ do6,ia&@
sztory Fsriwalu Nauh,
i byty ?ainspi@rE anEybistim
I bqdyFr,ni Airika.i.ni
@dlatrmrt
/'lni
F.n-ere
elnyd, *r,"l*r
ait'i'r"x;, i-,".;; D.r^;:;i;;;;il;",
...*1,:f
:esorT<,,
w
mydeLnEe
ot4rn.lt$ry od Natiftr C6r rc fd BiddrFloly
Ed@ri@ tu unireBytRb
w wetk'iej B.ytaiii. Z r{c8€ pododt r,twnie, cbtdn
DM do wttie.ia.,
.
Intmetore ttrqt NCBE4jduja sie pod adr*n
M.Rbe.re.din&e_
uk,
wsz)sttie te materiaty lddepnidiy.a
zgodq"pod @nhetn
p.r.srr*gdia
w ;jdim
li.e'Eji zamisz@nej ponEej.
rur@mi niniej*€go srryptu sa pft@nrcy i w96lF.(rMri.y
SdoV r6tiEtu Naurj: Jdosraw B4t
lte|n. ry.{nkii rdiea.t, Joam Litp.p ttetct,.y!nti!,
rnna !06r tt t(lr), Lr& BhikM {'di*;r
o@ Ratat pdd (rysnkl,.
csyrn <krnieodpratneo{uD porEta<n nodfka)roelomnia |
1:1a-Y3.1i1:
@zbw'
y cb.h '"1.i*
edutxyjny.h pod*enkgn nisrmi"
,"t.,*i
hr;;ti.
'zecnnd'a
r"""
wan'a*ym:eajt piiem€j zlody dton6*. w
-F4D.dto w{tdifri.i
,x_Ln*J -.r;
,i"
a Sroh Fe*irdu irr{h.
""r.rr
xdnAitere€ Blja
telo skyDtua.iduj. r! Fd adreft htdrEto*yn 9w_sfn.edu.pt.
101
G.brctld p.4lotor€a r€.
6 elat ck ' po 3 dretld
t.lrEud dluro z.ry3aA,
d.ia lub ki!€ ro&in p.rd
p@pl3u E opd@Ilr
R@tx &
k irLlo t!.kaju. tlktal hnhwd
n4LpLj r'4totoy.d
F p.o.r.dnLgo
let€jC
[";rl;11
GaLFtld drwt
B bot, tdnp.r.tlr
h tytn @b pd^'tn b!/t wklm,
w.r@...
oDa.la rts - aitsd,
ro2
po*ord, 6 hlt. godh,
.ry knd.ri z i.lrRt€*
N. o9akMniach gtarete* idaty|bFh
Fld@rEt 6r4grh,
i€by nte altua iini
.n.tu5dw ani kiwi, FnieEi gnla.ett nie teieie. ti.h,ejre &i*idaenie
to B6lE
tej InfdrEdt.
96adHra
Hrpo.!zarofua:
pd wplyven ffi
arn w galorcttaZelatyrr,'//a
rozpusczoste.
N6z.ptui.kot <to{wid(aia z&&,
ie po wyianiu ,.larcdd iditFdei
i Dotoi€niu D niei Dtsrra
se€$
acu rmnd gat rcd6 rqlrl|ci 3i9, wt<tahlob,3ie, ie vyi,ray
po pronu pri;.dMc
galaretk€,
Eke
pororyc E niei re
i ju, z6t ntkny sie ,edn r, @ by bryro.gdyby Eatare*
ElartrbE po tiltu lodriMdr r@pus.@i/by sie $m z debb?
Nie Hednelibrihy wte<,y,czy rorp@ie
,h Fla.edd ,er fatcy@rie spoF<bmm ob€<rc6cia
o*@, czy rq wynik r mych br$circici galactri. jb, to MtraBn{d, por_leba
mn kontroli
_siure
3.lirciri". Narezyjedno.zehie wlra( dR gab€th, pGta*ia je obo* siebie w jedna{orych wftnreni
D i.nnt u nid poloiy. aM&,
a dn4t etari{
pi6tt. It) rdltu godn;a<h
bedne m'la aoberrcua,
|alt! aabretka r@utcila eie i ay je!* t
,
*".
"te"i"r.i
-*i*
J€Jli natdnidt wytejoy tEy g.tdetti, .n i. *€dtua
Dodanegowyi.l j.iemt!,
a na tE€it
pototyny np_jadro, benneny nbili rrri.(hi(,
ey rc462<anie de g.ldet a-niq2aE jei tyu. z
anaE*m, cry ter doryrzy tnnychm!6v,
Dlaczegozeldtpoyto golarct*a de rozpntszdo,czll .o rn w sobteot:k/ms?
w powyiszy spo.6b qkaiFv,
i€ @Fl'@nie
iie galaretki ictatyMj
r,..t€pure pod wptyw
jie italcj, co $nwia, ie gd@tt€ ,e mEIrEi@?
amns, ztnd{vny
)lmicJq
odpo'{rREitrR a teisie grtaedd jelr ielatynj. F46llj€ G w
rmicu mj
Fl6ie
-'
dgutlracji kot4tu, kt6.y i6t gl6myrn diflecrn
bl:lrim hd,L;rry-.
;t;;";;
salde.dd rpoyodoBE j6t rc4a(lr
urEio.nFh
wt6|d6 rohgeo,. ozmv o.rvpc-u.
ie
rezp.d biathtuFh d6&ien kolrgfl odpdi.(li.tE
rr 6zyny to*,+.
U*r.
o-;*..
Rozpuszczanle
sie galoretkl nbteryJe w wynlkutra$ef',ia kotagern,
Z€bypotwierdda. ay to <h.dkter clrenieny galarctti deyduje o jej za<h*miu
Dod*DryFr
musr4y p@na< gairetrf ieLryno4 z inni tro.ej wtrii@io
nb ctoda
od biarpk
Na
rvdor do.teDE ir nt*n et satrrc*i raEgelwe, , rhtej Oct Eji oaD*ied,i.rG
j6r Lasam
6ragd, wetqldg
outFlMny
z glmi* mcri(h, ih% hipot* on"a",
* o*".'h
1i:11:!:!
oru$
46w
.
p.oteoriqrzei.a te nrepoyrnny
Ea,i. k a:du.
lTy*noi(i
'-gj:*':
riKh aatir.td(
z amtqj@yni
*dt obmi.
".a"i*"
aenae.
a Gi.n,.
_""* -
*e.
Galor.tka karag.hoya nie rozFEzea sk
w opisanym<tr.iwiaddet o 9t.red6 i4t ty|wa z orc<m a|Eue po,inm po
ink! rodntrad' rozpui.ii ce_ F@onaregarar€{ri (tarie hEgd,(rei
nie D@;nny
ol< zhianie.
D2isi.j v-adom, !e * s,i,ei/dr rcd
alEEe {llu6
@M6 2 rcd:iny
&truli@")
aajduje lie 0.ot6a
borEliM
kt66 ttui ie{atFf. protda
ziajdul. 3ie ra,niei w ffich
riwi 6<dridtd drl,..i@) , j6t to atiynidvD_
q!+gr
t Fen 2 Mrp.ctq/dr rpcddw por.znr. &i.r-i. 64'6w I bareo dory 5pGd6
f11'yT*
pF .1{.cJr mtodolosn d6wi.dd.i Ed@Fh. t drC6n|v .ro
erdrh."r" * p"a"ot ,p_o r"ny.. *0"-,
* ir" *
p'ylilld ffite
z pur/d, de @dydr
t|b jdr A a;ka.i.
df., /@y
lMt , e;ec, D w ,.*ni;doswiadGir m @r b.rpoirednro*yrz*, :e o proreozyq oap.*t+"ar
iu*llm*
ii,i"
-
t--,.
lff'
I(B
rozpuict k6*a ro$lwe w 3rac.j mdie
(a.dir. 2 lfaplem M 9d(tretu t,
3
Z€bf.. ttule z wiedu i
wYada-kd€dzt
lrys.r pftz
k Bdek.zyrt i 3ckEi{ luh np.
2
Llmr si.wt & lodt ld .i 6bti Ce M .lo ttu@
(hlk Sodzht.
anara d M.
^4otF
/!
Dood..&o'ps. I odttu€dlgo yttr.a dod.aasaru
f.ilE
so w ilda.l lot M Ut i 6loil st wk do
qbldru.
lll€ u(l()O do*r!(r !5lb {wyrlaftzr lekl6
PrEL4dt P.l.n,*lQ)i
Doeybroratu Elaa 2 3 nh?n*| rcdy i r.nl.erne polo4d na
db nnrs4 Flfr.rra .bo @i 6te9@to,
p€ got@ie w rybk y.@
eo')rrte {Ftdytiff&
obro 20mhd (alei .d e$rMt.
oird.a.a r, rch€
IFgltrP.
,3
5
(iedy po4dk! *.td.
wylaa slki ad'Mj+
plFm I gd{r,
arady rcrtFl
pra.y: NJleprejFiwkQ wyteda pfat
atalonym prhiku, ni dy dndicie .ie ,
oary$hc v,I..td a|ti: Rlcb.lddo ,
uni.it *r..2ro lwyt t pozFi€ t*, by
\
pokDirdM *lH dneeor,I m
t
p.lrlt:,
Jeili nle mrry
wFr.
robltrry
trll
s
l,k sdo sylde r t ddr wxuJdr
!9.
@ , e' ea cB.csq yu E.I\J |
nNZ
8
(D(D
eo adyini{{iu
pr6t at*li
104
Fiydd szlrd t@ba w}6rE)/t. AlotE je po
p.lorM,
w t npsrttE
& atlpEro
icn hieloE zilra oi( 0,5t zrtEj vEdy,tuzp|wd,i
^ s.dte I odbrlla 6 bdi.td do Er4prE o rtd.
w
ln 6r*t
E itde w r.np6att@ por.im, p@
2
rdcFr
deo z4.if{
I 9.1fr.a E Mlnym
3
odc{t it *ykr odmi€6 (Ffto fild oJtet t uirr
f"ffi*
*"n-|.*;t
n*h* rc'bq/r.to
t
r ies {w ffilt 2 lod6,*{ Fn Fk E rrridet
sp.tywcz.. !r+tE np. dd tF kt rorog|R.
l
-e
oare,qqrf9viary r.* Fk w 6i
z 6oddm rodpokru r, . Mt.,y
od{da ry*.' .t dlEq ri€ br.h bedri. tuiD go.d.€dzk, do
dttt@Ego
rywu rld* .satu :r, *Fterytie*
w [email protected]
I
l05
Takprzygoto\rrampoiyikr j€4 p€bo{arroi.bryn
podtoiE n, kr,6remotn yryl(or:Ftai do hodowLimikroorsanizmo*. blecarry na pr4/&d, ad'orruj{ zasady*erlitEi pracy, od<*nEi na niel
pal€€, maFte, spraw(tsiaczy*oii wody w kraiie iF.
Poodciinieciu mlei zoctawidponFii€ w <ieptrn niejiar , w r€mp€ranrle 37 stopni pzez Z4-rt8
godan, w t rnpFaturze pol(otdrret3-5 dni - aZpoiawri{ si€ ko{die bakterit Lb grrybnie.
W katdyh prrypadkr trba jeooczehie puysotowai gau(€ lontrcli{ ktorej nie Eleiy orwieraa
ani nic na ni4 wysiewaa.tuiui olla jako kmtrob n€ryLioni naszeipracy ord st€rylioid
pr4€otoMnego mlolku. JeiLi wszFtfto przeoi€gtop|flidto'ro, na sale kontrolnej ni€ powinm nic wyrosn4t. JeEi pojawr:4i€ na niei kolonie tub grzyhnie, b€dzie to z|a(zyto, :e atbo nie
wysterytitowatiihy (bbrze medo, albo zamieqr6ciunnygo na tt6rymi etapie po st€ryllzacii.
tw GA l
Dla bczpieeqistwa, rzat€k z wyroidietymi kotoniamii/l!b gzytnkuni XtEWOLIO otwierai.
wtztatKe nalei ogladaaamk|iere. Nailed€t ab€ryi€czya ie paed ptzypadtrcwyrnorwarcjem
zaklerajacbtzeg salki t?ima ktejqs4.
Ary cakowriciezneutraLizov/aa
mikrooorgdiznt p.zed wyraceitern ich (b korza salki trz€ba
Nailepiej wtzucia aleEatki do l(x r@tworu wybiebaa (zawieEj:Eego wode uuenton4 tub podchtoryn). t wagana sl6re i ubrdnie - odlapanie tlkim Bztor€rn moie p.parzyc ddre i airzci!/a
tkanine. Nalei *6owaa zlrtrzaide nod<i o6trotnoici, kt6c ate('iE ptbdffii
tych arodk6w
l(b
Rozpukla calq s.l kldFna
w Kdte.
1
2
rvba eth6. e0 do i..zyrr. z dyEB do my.ia
neyi i &likatnr. |ynl€?r {iltry 5* nt.
4
3
Wotyi pokrcrft kd.lkt do FJemtka
I ril& rdtw.m !.ll ll[hfirej I pvnu do
Obnac.6ule I bad2odEb.D pokoit w k6dia (n
d.obniej,tym replcj k vdh o b.kr otob 0,5 @ rt
iwi.h, .1. z nl@ wieldyrnr t a dEral.
Jeili iz.r4sny 0{ z nErqE . t@kri rFtrEygo
rFojemlk 2 ilrpe @bdtr!. l&roo€i w
temp.nt!@ oldoe n p.ti (np.wt nhr
z gd{t vtuda)plu 1(l15 mllr {nre
rldeFL dOia - np. rtoijt E
ffl? do porsmlka r tm|\ rod{
6
ro7
cah mi6a
nezmikd.i
|rEflt wdt ni&nin€
pr@ ftv do krw do
*dl'ego
ndtir.
ku*.),
{tp. d6t (dq.
ustaq h6y pbB 2 detdgenr! w mieni.t
n|| dttd. je 6 r{6aqul
prg
7
Dop6edu w kLrbku
dod.a@yrre $li do
zmlekaa.til mhs lub 5 kEpt artdrgo s.k!
z 3M|E, Fou6brt B 5 mtrn,
9
&
U
10
hlelra p|z..te z hl*a do ldtu
Fooiek lwytd. ! 1 G€bdipovrtrrtiry
drtmx nnn.50rt D.E@r
12
P6dwit 0l|^ bitz& wyod
l|e do trtry
{tohormj
w rost*l .t nkLlr, dtaich,
pd.ta,
B.xto Gtrodrrei pomri (Errepbj F
a.lee) Bla do p.ob6(ki z D@a@m
i,h 5dR obttlota rn&so €t ntu,Ie
t r, .by .lkohol utwrd
J.n t'Ellal
Nb'm r. +o*ojnh
UWG ! W 6zie k.lu
c6u troti 6 i 9 mi'E
pmrnat :,
Roltxt $t |lxdHFj i plynu do ziy*ania Dcyi la tir EF.vde <tersrdtu I Dow.duie
rczp.d do hdMl@wFh, otocrd i:tdltej , ud dSaneti i idry.h blon w*EiEtonjrlffih.
hkub6cja w tmtF.tufr
@ rteni pruFpi@ plrc ro4..tu b{d dd dtur@ie oN zv.
krore mqryrv syt|o sEart D'lA. c6 niqrbxJr le$ badzo tsrdny a dt4a in&;b*F
doo|lEda do d.rDlrdcii D A!
do !.dDniqn€eo aikz€nia j.ian rdni.i@rych I wylania $€ z.wa.toici
F*q
l!ko..aF
c6 mirco*di. njMiei D z!'fu€,
sdri D drueie [email protected]
lE|g,.^g_q":i1n1y.
4Eey M (a rare b.dio spani mi@ninaD.
s€l 99 4i€{@ania mie.a @ iEeiy $t z at.re
p.oteazy, ktdc uda brilka
di6jr
znarou|{.e 19 * pnemE(ME,
miegninie, stetdy etaEl pdodje wyvr@nie it|A
2 rd*w
wod*to.
r08
z t <n jryrodaB.l rrd{ grrEhh pdr*y & @rs.mk
6 d€l<trofdey 0t4o.i zebfl gEebrenhhba ,ob6. dd
{y!.roi.r ooierr ka & el.krretdsz, br, by kdir 4bo,
dJtuarv rt ordo z m Md dh @ienv r,.
3
Fzvgor*& rl |frt
.g'ru w h,oE, w obbbki
aleine, odwEu(ei nevnb do .{ertrottr;
4
r.ah6. {a kr'itto FdlEi dr r|ah
w kuhdr€
nikrorak'kj. uEga, gouia.y t rotuir asfl b.dzo
5
Lekt! khloday roaw lN.ru wytr dopojsntdi.
6.@Mrrczv rpolmnt@kmjt,t* M lwl
pwFftrhtrli *tot* trol.n tue!6, t€by n|.
zbbr. s zerudriury M rv,td . rft. 4bd sru.bleria
po{n^y lvisi€t 2 I m n d dam n€rnE,. zdrffi
.6tep z 3 cm hied4 lrz€bt€nh, a rdi6
'eynb.
6
w (Aie, gdy4t b€dredyid, prlgo(dd @rxi. obcr@r*, 6 mnabni.
E ,et 5076 Etu
rukr,v6a.le I' Frrpa.rx t.udmr<rz rqr"*nrm
rririiit
td. p.dg|ax tu6etl.r ozpd.{ wso.rrerrsdd.l.
"*;;;;-.;;;
109
7
Frygdor* poj.mnl@k 2 Arygderym i€lem: dbdAa
kdi.. tEru, Mnl. 2bohkrrl M bufoi Poltclyt barede-
zalaz i€l bufor€m tak, aby pnieu.ini.
du btla nrm pokMi- PPy bftg&h
p.l.mnicr6 umr€acraelektrody r6k,
by caidoN
byty zaruEore w bfde,
8
Pzltotwaa pdbh do Mlo:€nb M t€l: klple bahik
aiea.
7 koola rczsoru ob4azajE .eo i ..lria DIF
do tudhh.
soina r@1F grood&
r
al
rul?i{
frag'n.nr
Frev
D|l,AwyiblMego
z @but . rz€ha go Dll€.ti w od.obina
wody, iSdnl€t wlmi6ai
z kopta baMlk
I koplt bnw!
obdEi.hces..
akladai mrB ilohka zak pam
lub stdykarrq
A
10
Pddl@y<barerle.Je,U&l bedzlelie bardzonaeE*61
(tut. sd dotkn+ 4k4 p. */qoenju prduJ, odrEczF
j.dn{babrl€. Ca tmania dd.ialu a6i& poszrblolci
nigE r b.Mikd- kzy ,1baterl&h srepft $nlki widai
jut po 20minut*h, rddtal duhgo fraqmtu DNArymaga
co mjmnrej sodtnrpohoreJ.
11
Jes[ M telu nie rozdiebtiaoy 0|(4 6i9trj€ i dtad
baRnlkiw no:D o@i* govn oktan, popott ntu,€1,
J.il! rordtebtnny DNA,trb.
to wyb.'wt , niL
ll0
Jeili id awih
Dfl4 tEba gowybaruti. oto da. mere
a Pr4rr.rht 0,(I'll @tw blfk(u m.ry.turcSo w
@E, w dJetei rFr.r6jq..,
do Frryda Gtegote{u
b. zira i.l prr!'ltororenyn @tm
i ddltawidM n& dd
bd6tNld.Oot*ir& b.Mik *sdr z k6N .t do @t *1enia
p.qndq Dr . Roztkru bleittu
+ ciein4'4rosFh
a. Tr.rh{ 20rmn., qm* maM
bGkitu
rEqi<ftlo
I F.d odpd*ir.a bffik kdaz k6hu !t
6 FF*i€nia sie pqikt
Probrdny::€l€ ag.tm 9 oeno nr€5tdyzbyl
antar:ee,
by powyb.rwr€niudar.t Ldny obGz
pEv{r2t €j asar@y
Frtldw. rde€ra'nJ6! srffiij€
asdrd8dto s'.de(
dozasee@ia- poaou,ie;arrr"galEifrlli.
'pozy*ey,ytrrFtywary
bardrc podoDny chdiaie
I w dznbniu . .to Mma
Roztdr obciqiaj4.y - bqr.tzostei$y rozts6r okru v $(hie
Bleldt-i1etytawy
i Au l wid4 D4
B&tdt nEttrd
, j6t lystat@jqco
po 6[dEcJ
lepki i !6ty, by o6ci4iy:
inbbacjt F*inieo dtni. wyb.tuiC DNAi
SaUd Fjlepiei wlflk4aa m k ldlN E plalaystej
folii, d. rimie .lot E uyrlda v4/rkll(mry o ttubyrn
papi€r et prrys.ny
M k d (Eynb p&lm byc
dojfrgwEl. r.lduj€fly nEd.reB! *t *so utdhhania (tlp,
\
w r.{wE o.w,'lu 0{
!l€ *fie: niebi6kkgo
't)86
dla .ytoryny,Itheio dL lunin, zi{dr!. dL ad.nrry | ffi€go
d. q/lnhy).
w todku katdej pa.yrobidrymalt diul€ (&fuE.re mie qi riAl6z nD irednki trdnki0,
zghmy ko'ie dkletydjry re&{ an@wh
hnn. w qn deFr mny
b6dq Mge, teby nt€zbbii
lffikretE
oDN Fuylo
ecrhL
ky - do d.tu,
4lMry6
l..!.
Inkmy ltod*j narui<i o dLsoicl okolo?,5 m.
W miejsach ffibnrh
o b.r€trdr *teFmy E obr k l€jre F.y z!e4 a mtcdzykoLjE paryal(tadamynmke i
prodEmy tluek prt ottdt w p.rrd' brid I ddr*€.
Po*taarry punkt5 tt do qle€.pa.ia sH.n6ry, idEk, ld€iu, rt€pr..Ja st miyd.k itp.
t,
z.
r.
4.
5,
7.
(kwas&zo*eyD6oNkl€rdvy ,6r cr$teq.lFtrrd{
DN,A
o kszr*ie p.dttjrej, Faw6*'€rmj heuly {w up@htu
[email protected] dral,hy io rft{et d6teH, a @€ble b ed,
di*i kt6ryn cato6atzym nA @eh).
ZbudoaG jst z pdtlEaj+ych ne p.FdyMa drl.d6rk
d/d.o!d6ry, z Kdrydt katdyawtd: trrE zedt dd{
adenl4€itynine, cytozyrEi gu$ine. Pol@€ it me
w r.n lpedo, n pry t{..eaz T tlubT zAtt Gzc tlub c z GJ
rlq.a ae w p.a*q srd|e- nl$y lnder, a 6lo!a q.tftra
Ir ; /_
i l o Oo t7-----f
^
a\
t12
t"/
CFL ,i
'
Szkof. iestrwalLr
Naukr'!inol,e przedsrQwziecie
ed!ka.yjne,powstale,! pr:cziefnikr 2002 roku
w lvarsza re d;iqkrporozirmrenru
f4iqdr'/nerodowego
Instyt!t'i Brologllllole(ularneJI Koro.ki, InsLytutu
Broiogrr
Do6yladczelnel
rna.f']. NenckrcgcPAN,Instytut!
?AN
Brochemn
r tsron2yki oraz;estiwalLf.iaukr.
szkota
festiwalu
nauki
Celemdz;olainoiciSFN)estprzyblizenie
wpolczesrejwiedzybialogicznej
u(znion, nou(zytielami ||szystkinzoinae.esowanw
oscban
w (iekow i otrak.yjny\Das6b
\ i t i. ! , r nr
j: r f : 4. r . . 1:
::!
r . : . . er ie' r
a.,r{ -.:LLi .r:E..nr..ii:.
. . r r : ir : !
: r ; - .: : : r . r n , ': F n " ! I i r ': r i , n i
!r;t.sotl
: : :. : _ n r k . , n . ; {r . . r , r J r i i a r . r r r 5 k i
. _. i. r v , . s : r , t ! : . . . r r
t ': n : r r , , : : i k : i r . r 'r . j . : , r ! l
' : : : . i:
ir L. , . i) r
r br o. ! : r i
; p. . , ! r .
-.
: .:
51. o . . , , i . 9 E .
- : : 1. . 1
D! o. r : r ' r e ir . :
:b.ca:
.,.r]r,
!U.zt
t ' . , ! r : iir i,
r.tr
: : Lr . k ! ' ; J : , : : , . : r . - r : r l i : ! . r : i r . : e !
, . a' l. nLi q p . [ : ! : : r e
. . 5] , . ec . : . f r .
: brrl.jrr -r..efr.rrrej.
w r y m t r ir €. k r . r € r r oz r a i. . \ ! o i t r f r ! ! t l o . a .
szk.,rJ.i
1'
ia,
r r r ln ' o( r , az r ek . s p . r p ': . ,
1...
rrb
-r
f, ,rrLnli-.1.
rlowa
: !r!ltrinr.ivren
..r.r/
e ' p o r.: e!.el i i r..err pr.ha:j i ore prr:i
.-l ro :.r!.5 ,l
-n
::,;
z .p c s :o .!:i .a L i .,.:.f, s F€. ni s:oq l i re:trf, r zfrk.r r:!.f
!rop!ra.,,"aIor.!a.
V/szeLkie
aktuatneinformacjedotyczace
dzia{alnoici
SFN,
programwyktadow,
opisyzajeapraktyczn]i.,q,
zasadyzgto3zei,mateNa{yedLkacylne
i rnr€
znajdulEstena naszejst.onieint€rnelowel w\!w!f..eiu.pl Sefdeciniezapfaszamy
KontaK:mgr.loannaLilpop.klerowfikSrN
SzkoiaFesnwatu
NaukiI uL.K. Trojdena4, 02'109Wa6zawa
tel.: (22)65955 13wew 610I fax:{22)66852 88
wwwsfn.edu.plI [email protected]