Między Japonią a Singapurem - spis treści

Między Japonią a Singapurem - spis treści

Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1. Modele polityki społecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1. Fundamentalna dychotomia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Modernizacja a polityka społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Azja Wschodnia jako wyzwanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. Modele wschodnioazjatyckiej polityki społecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Modernizacja w Azji Wschodniej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Polityka społeczna w porządku przednowoczesnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1. Władza i panowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. Panowanie tradycjonalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3. Państwo dobrobytu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4. Koncepcja porządków społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.5. Post-tradycjonalne państwo dobrobytu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Instytucje – między trwaniem a zmianą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1. Trzy nowe instytucjonalizmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2. Instytucjonalizm historyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Konserwatywne państwo dobrobytu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1. Japonia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2. Korea Południowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3. Tajwan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.4. Singapur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.5. Nowoczesna polityka społeczna w Azji Wschodniej . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23
24
32
39
41
42
57
60
63
64
67
69
70
72
77
78
81
88
91
92
107
116
125
130
6
6. Narodziny post-tradycjonalnego państwa dobrobytu – Japonia . . . . . . . . . . . . . 133
6.1. Od restauracji Meiji do końca wojny na Pacyfiku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
6.2. Okres powojenny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
6.3. Japonia w latach osiemdziesiątych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
7. Rozwój post-tradycjonalnego państwa dobrobytu: Korea Południowa, Tajwan,
Singapur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
7.1. Korea Południowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
7.2. Tajwan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
7.3. Singapur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
7.4. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
8. Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Wstęp
A
zja Wschodnia przyciąga w coraz większym stopniu naszą uwagę. Przynajmniej od lat 80. XX w. mieszkańcy państw zachodnich obserwują z narastającym zainteresowaniem przemiany zachodzące w tym regionie świata. Pierwszym
źródłem współczesnej fascynacji Azją Wschodnią była Japonia. Dynamiczny rozwój gospodarki tego kraju skłaniał do poszukiwania jego przyczyn, jak też rodził
obawy na temat wpływu na kondycję zachodnich gospodarek. Symptomatyczną dla
tej podszytej obawą ciekawości była książka E. F. Vogela pt. Japan as Numer One:
Lessons for America (1979).
Kiedy w latach 80. XX w. japońska gospodarka weszła w okres długotrwałej stagnacji, zainteresowanie zwróciło się ku innym państwom Azji Wschodniej.
Coraz większe bowiem znaczenie na rynkach międzynarodowych zyskiwały Korea
Południowa, Singapur, czy też Tajwan. Zaczęto uważnie przyglądać się systemom
gospodarczym i politycznym krajów, które nazwano wschodnioazjatyckimi tygrysami. Wreszcie, przynajmniej od początku tego wieku, uwagę przykuwa jeszcze inne
wschodnioazjatyckie państwo – Chiny. Obecnie to Chińska Republika Ludowa jest
stawiana bardzo często jako wzór sprawnie realizowanej polityki gospodarczej prowadzącej do dynamicznego wzrostu gospodarczego. Teraz coraz bardziej obawiamy
się wpływu chińskiej gospodarki na zachodnie systemy ekonomiczne. Wyrazem tych
fascynacji i lęków jest kolejna książka Vogela – Deng Xiaoping and the Transformation of China (2011), jak też książka samego H. Kissingera On China (2011).
Jak dowiedziono w jednym z najbardziej interesujących tekstów poświęconych
polityce społecznej w Azji Wschodniej pt. The East Asian Welfare Model (Goodman, White, Kwon 1998), sposób w jaki postrzegamy kraje tego regionu tworzy
swoistego rodzaju wizję „anty-orientalizmu”. Azja Wschodnia stała się przeciwieństwem tego, o czym pisał E. Said w Orientalizmie (2005). Zdaniem R. Goodmana,
G. White’a i H. Kwona, patrząc na kraje Azji Wschodniej widzimy społeczeństwa,
którymi chcielibyśmy się stać, a nie społeczeństwa, którymi pogardzamy. W znacz-
8
W S T Ę P
nym stopniu dyskusja o polityce społecznej w tamtym regionie świata stała się
więc dyskusją na temat pożądanych zmian w zachodniej polityce społecznej. Celem
mojej książki nie jest jednak analizowanie tego, w jaki sposób ulegało zmianie
postrzeganie poszczególnych państw Azji Wschodniej. Stawiam przed nią inny cel,
którym jest prześledzenie rozwoju polityki społecznej w czterech państwach tego
regionu – Japonii, Korei Południowej, na Tajwanie i w Singapurze. Chodzi zatem
nie tyle o opisanie naszych fascynacji Azją Wschodnią, co o przedstawienie rzetelnego opisu zmian zachodzących w polityce społecznej wspomnianych wyżej państw
oraz o ich interpretację.
Badania zmian zachodzących w obrębie polityki społecznej państw Azji Wschodniej skłoniły mnie do przyjęcia słabej tezy o konwergencji (Ramesh, Asher 2000,
s. 4–5). Stwierdzam, że zazwyczaj tam, gdzie trwa proces modernizacji gospodarczej, społecznej i politycznej, prędzej czy później dochodzi do wykształcenia się
specjalistycznych instytucji polityki społecznej. Jednakże proces owej modernizacji
przebiega stopniowo i nie od razu powstają takie rozwiązania z zakresu polityki
społecznej, jakie znamy z obszaru państw zachodnich. W przypadku Azji Wschodniej zanim powstały instytucje polityki społecznej podobne do tych, jakie znamy
z obrębu „klasycznego”, zachodniego państwa dobrobytu, wytworzył się pewien
specyficzny model państwa dobrobytu nazwany przeze mnie post-tradycjonalnym.
Model ten charakteryzował się między innymi tym, że istniało w nim bardzo silne
zespolenie celów społecznych i gospodarczych. Dopiero wraz z upływem czasu
owo post-tradycjonalne państwo dobrobytu ustąpiło miejsca bardziej zachodniemu
modelowi polityki społecznej, który nazywam za C. Aspalterem, konserwatywnym
państwem dobrobytu.
Przyjmując słabą tezę o konwergencji, zakładam również, że chociaż procesy
modernizacji zazwyczaj prowadzą do wykształcenia się specjalistycznych instytucji
polityki społecznej, to nie determinują one do końca ich kształtu. Proces modernizacji nie prowadzi do tego, że wszędzie wykształcają się jednakowe systemy polityki społecznej. Ich właściwy kształt jest bowiem uzależniony od wielu lokalnych
uwarunkowań. Tak jak wskazuje na to, przywoływany w tej pracy instytucjonalizm
historyczny, na proces budowania instytucji wpływa wiele bardzo przypadkowych
czynników, pośród których niebagatelną rolę odgrywają uwarunkowania polityczne.
Jednakże prześledzenie rozwoju polityki społecznej w Azji Wschodniej nie pozwala
mi zgodzić się z popularnym wśród zwolenników instytucjonalizmu historycznego
spostrzeżeniem, że rozwój systemów instytucjonalnych w poszczególnych krajach
jest uzależniony wyłącznie od lokalnych uwarunkowań. Skłaniam się do tego, aby
uznać istnienie pewnych uniwersalnych procesów, które wpływają na funkcjonowanie wszystkich społeczeństw. Z kolei różnego rodzaju lokalne uwarunkowania, głównie odnoszące się do kształtu systemu politycznego, sprawiają, że poszczególne państwa w charakterystyczny dla siebie sposób reagują na owe uniwersalne ­tendencje.
Wstęp
9
Wreszcie, jestem przekonany o trafności słabej tezy o konwergencji, z tego powodu,
że mówi ona o pewnym prawdopodobieństwie związku pomiędzy modernizacją
a rozwojem specjalistycznych instytucji polityki społecznej – nie zakłada istnienia
pomiędzy tymi dwoma zjawiskami bezwarunkowego związku. W kontekście badania przekształceń zachodzących we wschodnioazjatyckiej polityce społecznej jest to
dość ważna konstatacja. Z jednej bowiem strony, stykamy się z doświadczeniami Tajwanu, Korei Południowej, a przede wszystkim Japonii. We wszystkich tych państwach
doszło, w różnych okresach czasu, do wykształcenia się systemów polityki społecznej bliskich konserwatywnemu modelowi państwa dobrobytu. Jednocześnie jednak
w kontekście tego regionu, stykamy się z doświadczeniami Singapuru. Mimo tego,
że kraj ten uznaje się często za jeden z najbardziej nowoczesnych na świecie, nie
zaszło w nim pełne przejście od post-tradycjonalnego państwa dobrobytu do konserwatywnego państwa dobrobytu. Przez to, że singapurski system polityczny nie jest
w pełni demokratyczny, zaś państwo posiada nadal znaczny wpływ na funkcjonowanie gospodarki kraju, funkcjonuje tam hybrydowy model polityki społecznej łączący
elementy post-tradycjonalnego i konserwatywnego państwa dobrobytu. A zatem, proces modernizacji nie doprowadził w Singapurze do wykształcenia się w pełni autonomicznych i specjalistycznych instytucji polityki społecznej. Dlatego też na historię
przekształceń polityki społecznej i jej relacje z procesami modernizacyjnym można
w kontekście Azji Wschodniej patrzeć jako na spektrum doświadczeń rozciągających
się pomiędzy doświadczeniami Japonii i Singapuru. W tym pierwszym przypadku,
proces modernizacji doprowadził do wykształcenia się systemu polityki społecznej
bardzo bliskiemu rozwiązaniom zachodnim, w drugim przypadku, do systemu, w którym nadal funkcjonuje wiele elementów post-tradycjonalnego państwa dobrobytu.
Pewna wyjątkowość Singapuru odsyła nas do doświadczeń kraju nie objętego
ramami tej książki – Chińskiej Republiki Ludowej. Wydaje się, że to w jaki sposób
będą się rozwijały w tym kraju instytucje polityki społecznej zaważy na poprawności słabej tezy o konwergencji. Jeżeli w tym bardzo dynamicznie modernizującym się kraju nie nastąpi rozwój systemu polityki społecznej podobnego do tego,
jaki znamy z krajów zachodnich, będzie to świadczyło o tym, że związki pomiędzy modernizacją a rozwojem polityki społecznej nie są jednoznaczne. Natomiast,
jeżeli w Chińskiej Republice Ludowej nastąpi rozwój chociażby konserwatywnego
państwa dobrobytu, będziemy mogli uważać doświadczenia Singapuru za ciekawe
odstępstwo od reguły, a nie za zapowiedź rodzenia się nowego trendu.
Przeprowadzoną w tej książce analizę rozwoju polityki społecznej w Azji
Wschodniej rozpocznę się od restauracji Meiji w Japonii w 1868 roku, jednego
z kluczowych wydarzeń wyznaczających początek gwałtowanej modernizacji w tym
regionie świata. Następnie analizuję, w jaki sposób polityka społeczna rozwijała
się w późniejszym czasie w Japonii, zaś po zakończeniu II wojny światowej również w Korei Południowej, na Tajwanie i w Singapurze, aż do początku XXI wieku.
10
W S T Ę P
Rozwój polityki społecznej ujmę w dwóch perspektywach. Po pierwsze, analizie poddam rozwój systemów zabezpieczenia społecznego w Japonii, Korei Południowej, na Tajwanie oraz w Singapurze. W książce przedstawiam historyczny rys
rozwoju tych systemów, które początkowo rozwijały się dość wolno, aby po okresie znaczących zmian przyoblec formę konserwatywnego państwa dobrobytu opisanego przez Aspaltera. Ten rodzaj państwa dobrobytu charakteryzować się ma segmentacją systemu ubezpieczeń społecznych zgodną z podziałami występującymi na
rynku pracy, restrykcyjnym i stygmatyzującym oddziaływaniem pomocy społecznej
oraz powstrzymywaniem się państwa przed finansowaniem jakichkolwiek rozwiązań związanych z polityką społeczną (Aspalter 2001, s. 4).
Po drugie, stawiam również pytanie dotyczące tego, jaki kształt polityka społeczna przyjmowała przed powstaniem konserwatywnego państwa dobrobytu.
Pytam więc o to, czy można mówić o specyficznym modelu polityki społecznej
w analizowanych krajach Azji Wschodniej przed powstaniem rozwiniętych, w znacznym stopniu podobnych do zachodnich, systemów polityki społecznej. Przedstawione w książce fakty i dokonana na ich podstawie analiza skłaniają do udzielenia
pozytywnej odpowiedzi na tak postawione pytanie. W moim przekonaniu, zanim
w Azji Wschodniej wykształciło się konserwatywne państwo dobrobytu, rozwinął
się tam model polityki społecznej, który nazwałem post-tradycjonalnym państwem
dobrobytu. Koncepcję owego post-tradycjonalnego państwa dobrobytu stworzyłem
w oparciu o prace M. Webera i książkę D. C. Northa, J. J. Wallisa i B. R. Weingasta
pt. Violence and Social Orders. A Conceptual Framework for Interpreting Recorded
Human History (2009). Państwo takie cechuje się autorytarnym systemem politycznym, niskim poziomem jego legitymizacji, silnymi powiązaniami pomiędzy elitami
politycznymi i gospodarczymi, dążeniem elit politycznych do modernizacji gospodarki i stymulowania wzrostu gospodarczego, znaczną obecnością państwa w obrębie gospodarki oraz nielicznymi i selektywnymi programami polityki społecznej.
Post-tradycjonalne państwo dobrobytu wpisuje się w koncepcję reżimów dobrobytu stworzoną przez I. Gougha (2004a). Jego zdaniem, zamiast o reżimach państwa dobrobytu należy mówić o reżimach dobrobytu (welfare regimes). Analizując
politykę społeczną przy wykorzystaniu pojęcia reżimów dobrobytu można analizować instytucjonalne systemy zaspokajania dobrobytu wykraczające znacznie poza
nasze współczesne, europejskie doświadczenia. Post-tradycjonalne państwo dobrobytu jest tego przykładem. Należy je bowiem umieścić pomiędzy dwoma wyróżnionymi przez Gougha reżimami dobrobytu: reżimem wspólnoty dobrobytu (informal security regimes), a reżimem państwa dobrobytu (welfare state regimes) (Gough
2004a, s. 33–34). Post-tradycyjne państwo dobrobytu można rozumieć jako próbę
zbudowania klasycznego, europejskiego państwa dobrobytu bez jednego jego elementu – rozbudowanej struktury wyspecjalizowanych instytucji polityki społecznej. Działania polityczne nakierowane są na tworzenie nowoczesnego rynku pracy
Wstęp
11
i rynku finansowego bez jednoczesnego budowania nowych, rozbudowanych kanałów redystrybucji środków generowanych przez konstruowaną właśnie gospodarkę
kapitalistyczną.
Zdaję sobie sprawę z kontrowersyjności koncepcji post-tradycjonalnego państwa
dobrobytu. Jak bowiem można mówić o polityce społecznej w kontekście państw,
w których nie rozwinęły się w pełni instytucje i organizacje specjalizujące się w realizacji charakterystycznych dla tejże polityki celów? Jestem jednak przekonany, że
należy mówić o polityce społecznej w kontekście krajów, w których nie nastąpiła
jeszcze specjalizacja poszczególnych instytucji i organizacji. ­Opierając się chociażby
na analizach Northa, Wallisa i Weingasta twierdzę, że w kontekście wielu państw te
same instytucje służą zarówno celom politycznym, gospodarczym, jak i tym utożsamianym z polityką społeczną. Zaś przy próbie zrozumienia funkcjonowania współczesnego świata stracimy wiele, jeżeli będziemy twierdzić, że politykę społeczną
można analizować jedynie wtedy, kiedy przybiera ona taki kształt instytucjonalny
i organizacyjny, jaki znamy z krajów zachodnich (klasyczna polityka społeczna).
W modelu post-tradycjonalnego państwa dobrobytu słabo rozwinięte są instytucje i organizacje specjalizujące się wyłącznie w celach, które zazwyczaj jesteśmy
skłonni przypisywać polityce społecznej. Natomiast w znacznym stopniu cele związane z polityką społeczną w post-tradycjonalnym państwie dobrobytu są realizowane poprzez instytucje i organizacje, które również realizują cele gospodarcze.
W tej bowiem formie państwa dobrobytu, charakterystycznej dla państw modernizujących się, polityki społeczna i gospodarcza są realizowane w obrębie tych
samych struktur.
Oprócz wykazania tego, że w Azji Wschodniej rozwinęły się dwa następujące po
sobie modele państwa dobrobytu, praca jest poświęcona również analizie mechanizmów, które podtrzymywały funkcjonowanie obydwu modeli. Ma zatem przybliżyć
nas do odpowiedzi na pytanie, jakie procesy doprowadziły do powstania każdego
modelu, w jaki sposób było podtrzymywane jego istnienie oraz, w wypadku posttradycjonalnego państwa dobrobytu, jakie zjawiska odpowiadają za jego zanik. Te
analizy skłonią mnie m.in. do konkluzji, że w Japonii, Korei Południowej i na Tajwanie tamtejsze modele polityki społecznej bliskie są idealnemu modelowi konserwatywnego państwa dobrobytu, zaś w wypadku Singapuru, tamtejsza polityka społeczna nosi cechy zarówno modelu post-tradycjonalnego, jak i konserwatywnego.
W prowadzonych analizach odwołuję się do trzech źródeł teoretycznych. Przede
wszystkim czerpię z bogatej literatury poświęconej modelom polityki społecznej.
Tutaj przywołuję takich autorów, jak G. Esping-Andersen, R. M. Titmuss czy
M. Księżopolski, którzy zajmują się przede wszystkim analizą polityki społecznej
w państwach zachodnich. Jednocześnie także odwołuje się do takich autorów jak
wspomniani już Aspalter i Gough a także I. Holliday, którzy wnieśli znaczący wkład
w zrozumienie i konceptualizację polityki społecznej w Azji Wschodniej.
12
W S T Ę P
Drugim obszarem moich inspiracji teoretycznych są prace Webera oraz Northa,
Wallisa i Weingasta. Analizy przeprowadzone przez niemieckiego socjologa służą
mi do stworzenia podstawowych zrębów koncepcji post-tradycjonalnego państwa
dobrobytu. W tym celu wykorzystuję jego koncepcję państwa dobrobytu rozwiniętą
w kontekście funkcjonowania panowania tradycjonalnego. Z kolei praca Northa,
Wallisa i Weingasta służy do rozbudowania modelu funkcjonowania polityki społecznej w porządku przednowoczesnym.
Ostatnim źródłem moich inspiracji są prace autorów związanych z instytucjonalizmem historycznym. Odwołanie do dorobku P. Piersona, czy K. Thelen posłuży
do zapoznania się zarówno z mechanizmami, które podtrzymują funkcjonowanie
poszczególnych instytucji społecznych, jak i z mechanizmami, które prowadzą do
zmiany ich działania. A zatem pojęcia takie, jak pozytywne sprzężenie zwrotne,
czy punkt zwrotny, pozwolą na dokładniejsze zrozumienie tego, w jaki sposób
powstawały i funkcjonowały dwa rozwijające się w Azji Wschodniej modele państwa dobrobytu.
Jak wcześniej wspomniałem, przedmiotem analiz tej książki będą cztery państwa: Cesarstwo Japonii (Japonia), Republika Korei (Korea Południowa), Republika Chińska (Tajwan) oraz Republika Singapuru (Singapur). Wybrane kraje pod
niektórymi względami bardzo się od siebie różnią (Japonia ma populację liczącą
kilkadziesiąt milionów, zaś Singapur kilka), lecz w istotnych dla tej pracy wymiarach – historycznym, politycznym oraz gospodarczym – posiadają wiele podobieństw.
W wymiarze historycznym trzy spośród analizowanych krajów – Korea Południowa, Tajwan i Singapur – narodziły się po zakończeniu II wojny światowej
i były poniekąd sztucznymi tworami politycznymi, w znacznym stopniu powstałymi w wyniku działania zimnowojennych mechanizmów. Korea Południowa była
tą częścią Półwyspu Koreańskiego, która po 1945 roku była kontrolowana przez
Stany Zjednoczone. Tajwan, to de facto ten skrawek Chin, którego nie udało się
opanować komunistom w trakcie trwania wojny domowej z nacjonalistami. Singapur z kolei powstał jako jedna z pozostałości kurczącego się po II wojnie światowej Imperium Brytyjskiego. Singapur nie miał żadnej własnej tradycji państwowości, a mieszkańcy wyspy nie tworzyli spójnej społeczności. Dodatkowo w przypadku
wszystkich wymienionych państw ich suwerenność była nieustannie zagrożona.
Korea Południowa była zagrożona ze strony Korei Północnej, Tajwan ze strony
komunistycznych Chin, zaś Singapur posiadał bardzo napięte stosunki z Federacją Malajską, której zresztą kiedyś był częścią. Japonia w tak ujętym wymiarze
historycznym nieco wyróżnia się od pozostałych państw. Nie jest „sztucznym” tworem, który nagle pojawił się na mapie świata. Cesarstwo Japonii jest emanacją kultury, która ma starożytne korzenie, a co ważniejsze społeczeństwa, które posiada
bardzo silną samoidentyfikację. Rzeczą, która łączy Japonię z pozostałymi kra-
Wstęp
13
jami jest pojawiające się, aż dwukrotnie w najnowszej historii, zagrożenie jej suwerenności. Pierwszy raz niepodległy byt Japonii był zagrożony w drugiej połowie
XIX wieku, kiedy europejskie mocarstwa i Stany Zjednoczone zwiększyły presję na
Azję Wschodnią w celu, jeżeli nie pełnej kolonizacji, to przynajmniej politycznego
i gospodarczego zdominowania. W przypadku Japonii ten nacisk Zachodu objawił się w postaci prawie już mitycznego komandora Matthew C. Perry’ego i jego
kanonierek, które brutalnie wyrwały Cesarstwo z wielowiekowej izolacji. Drugi
raz Japonia stanęła przed wizją trwałej utraty suwerenności w chwili kończącej
II wojnę światową bezwarunkowej kapitulacji. Japonia stała się protektoratem Stanów Zjednoczonych, zaś między Krajem Kwitnącej Wiśni a Związkiem Radzieckim
nigdy nie zostało podpisane porozumienie pokojowe.
Gdzieś między czynnikami historycznymi a politycznymi należy umieścić fakt, że
wszystkie omawiane tutaj kraje znajdowały się po tej samej stronie azjatyckiej żelaznej kurtyny, oddzielającej kraje będące sojusznikami Stanów Zjednoczonych od
tych sprzymierzonych ze Związkiem Radzieckim lub Chińską Republiką Ludową.
Wiązało się to z tym, że Amerykanie gwarantowali bezpieczeństwo wszystkim czterem państwom i bez ich pomocy zapewne nie utrzymałyby one swoich pozycji na
pierwszej linii zimnowojennego frontu (chociaż należy zaznaczyć, że amerykańskie
gwarancje nie były tak istotne w przypadku Singapuru). Inną konsekwencją tego,
że Japonia, Tajwan, Korea Południowa i Singapur znajdowały się po zachodniej
stronie konfliktu dzielącego świat w drugiej połowie XX wieku, było funkcjonowanie wszystkich tych państw w obrębie kapitalistycznej gospodarki. Stąd też sposób
w jaki rozwijała się polityka społeczna w Korei Południowej i jej północnej, „siostrzanej” republice ludowej niesłychanie się różniły, tak samo jak różniła się polityka społeczna Chińskiej Republiki od Chińskiej Republiki Ludowej.
W wymiarze politycznym istotnym jest to, iż Tajwan i Korea Południowa od
okresu powojennego do początków lat osiemdziesiątych miały autorytarne systemy polityczne – przy zachowaniu pewnego demokratycznego sztafażu w krajach tych dominowała jedna partia lub jeden silny przywódca polityczny. W przypadku Singapuru jednopartyjny system w połączeniu z dominacją pojedynczego
lidera trwa od chwili powstania republiki do dzisiaj. W przypadku Japonii zaś po
wojnie nie mieliśmy do czynienia z dyktaturą, ani autorytarnymi rządami jakiejś
formacji politycznej, lecz z niezmienną dominacją jednej partii politycznej, która
do początków lat osiemdziesiątych uzyskiwała w pełni demokratycznych wyborach
większość w parlamencie. Ogólnie rzecz ujmując, we wszystkich tych krajach mieliśmy do czynienia z systemami politycznymi, które posiadały wielce cech systemów autorytarnych.
W wymiarze gospodarczym wszystkie cztery kraje łączy znaczący sukces gospodarczy, jaki osiągnęły w okresie powojennym (tabela nr 1). Rozpoczynały one swój
rozwój, jak to miało miejsce w przypadku Korei Południowej i Tajwanu, z bardzo
3881
2447
2219
9561
6769
916
6939
Niemcy1
Polska
Singapur
Stany Zjednoczone
Szwecja
Tajwan
Wielka Brytania
7868
1189
7478
10897
2358
2794
5797
1169
2771
1955
8645
1353
8792
11328
2310
3215
7705
1226
3986
1960
9752
1810
11045
13419
2667
3787
9186
1436
5934
1965
10767
2537
13011
15030
4439
4428
10839
2167
9714
1970
11847
3522
14575
16284
6430
5808
12041
3162
11344
1975
12931
5260
15016
18577
9058
5740
14114
4114
13428
1980
14165
6762
16049
20717
10710
5660
15140
5670
15331
1985
16430
9938
17781
23201
14220
5113
15929
8704
18789
1990
17561
13354
17592
24603
18822
5623
17299
11850
19979
1995
Produkt krajowy brutto na głowę jednego mieszkańca
(wartości podane są w międzynarodowych dolarach Geary’ego-Khamisa z 1990 roku)
Źródło: Angus Maddison, Statistics on World Population, GDP and Per Capita GDP, 1-2008 AD.
Do 1991 roku.
854
Korea Południowa
1 1921
1950
Japonia
Kraj
Tabela nr 1
20353
16872
20710
28467
22518
7309
18944
14375
20738
2000
22518
19055
22987
30481
24772
8527
19417
17493
21976
2005
23742
20926
24409
31178
28107
10160
20801
19614
22816
2008
14
W S T Ę P
Wstęp
15
niskiego pułapu gospodarczego, aby obecnie osiągnąć bardzo silną pozycję w hierarchii gospodarek światowych. Oczywiście jeszcze przez długi czas sztandarowym
przykładem azjatyckiej drogi do sukcesu pozostanie Japonia, która z państwa zdruzgotanego ciężarem II wojny światowej przyoblekła się w kraj zajmujący miejsce
w ścisłej czołówce.
Ta imponująca dynamika wzrostu azjatyckich gospodarek przykuwa już od dłuższego czasu uwagę ekonomistów, jednakże polityków społecznych zazwyczaj interesują nieco inne zestawy danych. Kraje azjatyckie wydaje się łączyć nie tylko dynamiczny wzrost gospodarczy, ale także bardzo niski stopień wydatków publicznych
na cele socjalne. Jak widać z tabeli nr 2, najbardziej „rozrzutne” spośród interesujących nas państw azjatyckich, na temat których OECD posiada dane, przeznaczało 18,7% swojego produktu krajowego brutto na cele socjalne1. A zatem Azja
Wschodnia wydawała się dzierżyć nie tylko tajemnicę szybkiego wzrostu gospodarczego, ale także wzrostu nie obciążającego państwa zbyt wysokimi wydatkami
na cele socjalne. W latach 80. XX wieku, w chwili zapaści gospodarczej świata
zachodniego, który ponoć dławił się pod ciężarem zbyt wysokich wydatków socjalnych, Daleki Wschód mógł rzeczywiście kusić do tworzenia wizji anty-orientalizmu.
Tabela nr 2
Wydatki publiczne na cele socjalne jako odsetek produktu krajowego brutto
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2006
2007
Niemcy
Kraj
22,1
22,5
21,7
26,8
26,6
27,2
26,1
25,2
Japonia
10,4
11,2
11,3
14,3
16,5
18,6
18,4
18,7
Korea Południowa
–
–
2,8
3,2
4,8
6,4
7,4
7,6
Polska
–
–
14,9
22,6
20,5
21,0
20,8
19,8
Szwecja
27,2
29,5
30,2
32,0
28,4
29,1
28,4
27,3
Wielka Brytania
16,5
19,4
16,8
19,9
18,6
20,6
20,4
20,5
Stany Zjednoczone
13,2
13,1
13,5
15,4
14,5
15,8
16,0
16,2
Żródło: OECD.Stat – OECD Social Expenditure Database (SOCX) [data pobrania danych: 14.11.2012].
1 Niestety odnośnie Tajwanu i Singapuru nie są dostępne dane dotyczące wydatków socjalnych
porównywalne do tych gromadzonych przez Organizację Współpracy i Rozwoju. W przypadku Tajwanu
dostępne są statystyki dotyczące tego, jaki odsetek produktu narodowego brutto stanowiły wydatki
państwowe na cele socjalne (social welfare). I tak w 1982 roku wynosiły one 1,4% PNB, w 1990 r.
2,2% PNB, w 1995 r. 3,3% PNB, w 2000 r. 3,5% PNB, w 2005 r. 3% PNB, w 2007 r. 2,8% PNB,
zaś w 2011 r. 3,2% PNB (http://eng.stat.gov.tw/public/data/dgbas03/bs2/yearbook_eng/y092.pdf [data
pobrania 14.11.2012]. W przypadku Singapuru można jedynie dokonywać szacunkowych obliczeń dotyczących skali wydatków państwa na cele socjalne. Na podstawie dostępnych danych (Yearbook of Statistics Singapore, 2012) można określić, że w 2008 roku instytucje państwowe wydały na cele związane
z rozwojem społecznym (social development) około 4,68% PKB.
16
W S T Ę P
Cała książka składa się z ośmiu rozdziałów. Dwa pierwsze poświęcone są
modelom polityki społecznej. Ich celem jest przybliżenie czytelnikowi dyskusji na
temat tego, w jaki sposób kategoryzuje się systemy polityki społecznej rozwijające się w Azji Wschodniej. Pierwszy jest poświęcony temu, w jaki sposób rozumie
się modele klasycznej polityki społecznej. Owo odwołanie jest konieczne z tego
względu, że stanowić będzie podstawę dla zrozumienia dyskusji toczącej się wokół
wschodnioazjatyckiej polityki społecznej. W dyskusji tej wykorzystuje się bowiem
aparat pojęciowy stworzony w oparciu o analizy zachodniej polityki społecznej.
Ponadto jednym z podstawowych wątków tej dyskusji jest kwestia, na ile polityka
społeczna rozwijająca się w Azji Wschodniej jest podobna do polityki społecznej,
która rozwinęła się w przede wszystkim w krajach europejskich.
Rozdział pierwszy składa się z dwóch podstawowych części. Pierwsza poświęcona jest ujmowaniu polityki społecznej jako elementu dychotomii pomiędzy rynkiem a państwem. Drugi wątek poruszany w tym rozdziale przynosi refleksję na
temat relacji polityki społecznej z procesem modernizacji. Współczesną, zachodnią politykę społeczną można bowiem rozumieć jako wynik modernizacji w obszarze społeczno-gospodarczym oraz w obszarze politycznym. Proces rozwoju polityki
społecznej jest jednocześnie interpretowany jako odpowiedź na potrzeby nowego,
kształtującego się społeczeństwa kapitalistycznego oraz jako wynik postępującej
emancypacji politycznej obywateli państw zachodnich.
Przedstawione w rozdziale drugim książki dyskusje dotyczące polityki społecznej w Azji Wschodniej uwypuklają kilka zagadnień. Przede wszystkim w literaturze
przedmiotu nie ma zgody co do tego, czy istnieje jeden, wschodnioazjatycki model
polityki społecznej. Jednocześnie wśród akceptujących fakt, że w kontekście Azji
Wschodniej można mówić o pewnych wspólnych cechach tamtejszych polityk społecznych, nie ma zgody dotyczącej tego, jakie są to cechy. Mimo tych kontrowersji
większość badaczy zajmujących się polityką społeczną w Azji Wschodniej zgadza się
co do tego, że właściwie we wszystkich krajach tego regionu świata, w jakimś okresie
czasu, służyła ona stymulacji rozwoju gospodarczego. Wschodnioazjatycka polityka
społeczna wymyka się takim sposobom jej konceptualizacji, które widzą politykę
społeczną jako element dychotomii państwa i rynku. W przypadku Azji Wschodniej polityka społeczna jest postrzegana raczej jako element harmonijnego działania
mechanizmów politycznych oraz gospodarczych. Polityka społeczna jest rozumiana
jako uruchamiane za pomocą procesów politycznych narzędzi służących budowie
nowoczesnej gospodarki kapitalistycznej oraz stymulowaniu wzrostu gospodarczego.
Dlatego też w kontekście analiz polityki społecznej w Azji Wschodniej pojawiają
się takie chociażby określenia, jak produktywistyczny reżim dobrobytu (productivist welfare regime), czy rozwojowe państwo dobrobytu (developmental welfare state).
Dokonując analizy literatury przedmiotu łatwo jest także dostrzec, że znaczna
część autorów zgadza się co do tego, dlaczego polityka społeczna w Azji Wschod-
Wstęp
17
niej służy, czy też służyła, harmonizowaniu mechanizmów politycznych i gospodarczych. Tym powodem była chęć szybkiego zmodernizowania gospodarki. W odczuciu wielu autorów elity polityczne podporządkowywały właściwie wszystkie tworzone
przez siebie polityki publiczne celowi szybkiej modernizacji gospodarczej.
Należy podkreślić, że proces owej modernizacji dotyczył właściwie jedynie
obszaru gospodarczego. Sfery polityczna i społeczna miały być chronione przed
nadmiernym upodobnieniem się do wzorców znanych ze świata zachodniego.
W ten sposób ów rozwijający się w Azji Wschodniej produktywistyczny reżim
dobrobytu, czy też rozwojowe państwo dobrobytu, znajdowały się między dwoma
wyróżnionymi przez Gougha reżimami dobrobytu: reżimem wspólnoty dobrobytu
oraz reżimem państwa dobrobytu. Zajmowanie owej pozycji pomiędzy dwoma reżimami dobrobytu wynika z tego, że wielu badaczy uważa, że rozwijające się w Azji
Wschodniej państwo dobrobytu miało zapewniać ludziom zaspokajanie potrzeby
bezpieczeństwa przez umożliwienie im w funkcjonowania na nowoczesnym rynku
pracy oraz przez umożliwienie wykorzystywania mechanizmów nowoczesnych rynków finansowych, lecz bez możliwości odwoływania się do mechanizmów nowoczesnej polityki społecznej, jakie znamy z państw zachodnich.
W rozdziale trzecim dokonuję próby zbudowania modelu polityki społecznej, który odpowiadałby wyzwaniom zarysowanym w rozdziale drugim. W oparciu
o analizy Webera odnoszące się do koncepcji państwa dobrobytu charakterystycznego dla panowania tradycjonalistycznego oraz w oparciu o koncepcję porządków
społecznych przedstawioną w książce Violence and Social Orders. A Conceptual
Framework for Interpreting Recorded Human History stworzony został model posttradycjonalnego państwa dobrobytu.
Koncepcja post-tradycjonalnego państwa dobrobytu wskazuje na to, że w państwach, które chcą przeprowadzić częściową, ograniczającą się właściwie do sfery
gospodarczej modernizację, polityka gospodarcza przeplata się z polityką społeczną. Wychodząc bowiem z założenia, że granica pomiędzy polityką gospodarczą i polityką społeczną przebiega pomiędzy działaniami nastawionymi na stymulowanie produkcji i działaniami nastawionymi na kontrolowanie konsumpcji, trudno
odnaleźć taką granicę w obrębie post-tradycjonalnego państwa dobrobytu (Szarfenberg 2007, s. 23–25). Dążenie do modernizacji gospodarki poprzez budowę nowoczesnej gospodarki kapitalistycznej w oczywisty sposób jest motywowane chęcią stymulowania wzrostu gospodarczego. Jednakże przyczyną, dla której elity polityczne
dążą do promowania owego wzrostu gospodarczego, jest chęć polepszenia dobrobytu mieszkańców kraju, a co za tym idzie legitymizacja autorytarnych rządów.
Jak słusznie wskazali na to North, Wallis, Weingast w takim kontekście politycznogospodarczym poszczególne instytucje są ze sobą bardzo ściśle powiązane, nie istnieje ich daleko idąca specjalizacja funkcjonalna. Trudno zatem mówić o tym, aby
polityka gospodarcza dominowała w post-tradycjonalnym państwie dobrobytu nad
18
W S T Ę P
polityką społeczną lub też na odwrót, aby polityka społeczna dominowała nad polityką gospodarczą. Cele gospodarcze i cele społeczne są bowiem w znacznym stopniu realizowane w obrębie tego samego zestawu instytucji i organizacji.
Rozdział czwarty przybliża główne założenia instytucjonalizmu historycznego.
To podejście badawcze, które jest jedną z odmian popularnego obecnie w naukach
społecznych nowego instytucjonalizmu, analizuje między innymi to, w jaki sposób
kształt instytucji, szczególnie zaś instytucji politycznych, wpływa na funkcjonowanie polityki społecznej w poszczególnych państwach. Przedmiotem badania staje się
to, w jaki sposób instytucje pełnią rolę pośrednika między strukturami społecznoekonomicznymi a końcowymi efektami działania systemu ekonomicznego. Różnice
w instytucjonalnym kształcie systemów politycznych poszczególnych krajów powodują bowiem, że chociaż funkcjonują w ich obrębie bardzo podobne grupy interesu,
to ich polityki społeczne mogą się różnić między sobą znacząco.
Instytucjonalizm zwraca uwagę także na problem przekształceń jakie przechodzą instytucje życia politycznego, gospodarczego, czy też społecznego. Autorzy
związani z tym podejściem badawczym podkreślają to, że instytucje w łatwy sposób nie podlegają przekształceniom, a jeżeli się zmieniają, to robią to pod wpływem dość przypadkowych wydarzeń. Niezmienność instytucji jest opisywana przy
pomocy pojęcia pozytywnego sprzężenia zwrotnego, które coraz częściej zastępuje
nadużywany termin zależności od szlaku. Z kolei mechanizmy prowadzące do przekształcenia instytucji są analizowane przy wykorzystaniu pojęcia punktu zwrotnego
(critical juncture).
Bogaty dorobek instytucjonalizmu historycznego związany z porównawczą polityką społeczną oraz jego aparatura pojęciowa są przeze mnie wykorzystywane do
analizy powstawania, trwania i przekształcania się poszczególnych typów polityki
społecznej rozwijających się w Azji Wschodniej: post-tradycjonalnego państwa
dobrobytu oraz konserwatywnego państwa dobrobytu.
Rozdział piąty książki jest poświęcony odpowiedzi na pytanie, na ile rzeczywiście systemy polityki społecznej Japonii, Korei Południowej, Tajwanu i Singapuru
różnią się od rozwiązań znanych nam ze świata zachodniego. W tym rozdziale analizuję rozwój wybranych elementów systemów zabezpieczenia społecznego związanych z ryzykami utraty pracy, choroby i podeszłego wieku oraz prześledzę rozwój
systemów pomocy społecznej.
Z przeprowadzonych analiz wynika, że mimo początkowego powolnego rozwoju wyspecjalizowanych instytucji polityki społecznej, w każdym z omawianych
krajów w pewnym momencie rozwinęły się systemy polityki społeczne, które
można porównywać z rozwiązaniami znanymi z państw zachodnich. Współczesne
systemy polityki społecznej w Japonii, Korei Południowej, na Tajwanie i w Singapurze przypominają najbardziej konserwatywne państwo dobrobytu opisane przez
Aspaltera. Najbliżej do tego modelu jest Japonii i Korei Południowej, najdalej
Wstęp
19
Singapurowi. Poszczególne kraje różnią się także historią rozwoju owego konserwatywnego państwa dobrobytu. Najwcześniej, bo po II wojnie światowej, rozwinęło się ono w Japonii, w pozostałych krajach proces jego kształtowania rozpoczął się w latach 90. XX w.
Rozdział piąty kończy się pytaniem o to, czy istniejące w Azji Wschodniej przed
powstaniem konserwatywnego państwa dobrobytu fragmentaryczne i mające małą
skalę odziaływania programy polityki społecznej należy traktować jedynie jako
zalążki owego konserwatywnego modelu polityki społecznej, czy też jako elementy
innego modelu polityki społecznej – post-tradycjonalnego państwa dobrobytu.
Odpowiedź na to pytanie jest udzielana w dwóch kolejnych rozdziałach pracy.
Rozdział szósty jest poświęcony poszukiwaniu elementów post-tradycjonalnego
państwa dobrobytu w Japonii. Analiza ta obejmuje okres od restauracji Meiji
w 1868 do początków XXI w. Zgodnie z tym, w jaki sposób zostało zdefiniowane
post-tradycjonalne państwo dobrobytu, badane są kwestie tego: jak w nowożytnych
czasach przekształcał się japoński system polityczny i gospodarczy oraz w jaki sposób kształtowały się relacje pomiędzy tymi dwoma elementami japońskiej rzeczywistości. Cała analiza jest podzielona na trzy okresy: czas od restauracji Meiji do
końca II wojny światowej, czas od końca wojny do lat 80. i w reszcie na okres od
lat 80. do współczesności. Z dokonanych analiz wynika, że w Japonii, w okresie
od lat 80. XIX w. do końca II wojny światowej, mieliśmy do czynienia z systemem
bardzo podobnym do post-tradycjonalnego państwa dobrobytu. Z kolei w okresie
od końca wojny do lat 80. XX w. mieliśmy do czynienia z sytuacją, w której rozwiązania znane z modelu post-tradycjonalnego państwa dobrobytu nakładały się
na rozwiązania znane z modelu konserwatywnego państwa dobrobytu. Był to więc
system hybrydowy. Punkt zwrotny nastąpił w latach 80., kiedy to całkowitej erozji
uległy rozwiązania znane z post-tradycjonalnego państwa dobrobytu, a pozostały
jedynie te charakterystyczne dla konserwatywnego państwa dobrobytu.
Bardzo podobne w swojej strukturze są analizy przeprowadzone w rozdziale
siódmym książki. Badaniu podlegają tu bowiem historyczne przekształcenia zachodzące w systemach politycznych i gospodarczych Korei Południowej, Tajwanu oraz
Singapuru. Obejmują one okres od lat powojennych, kiedy to następował proces
konstytuowania się omawianych w tym rozdziale bytów państwowych, do współczesności. Dokonane analizy wskazują na to, że także w kontekście historii tych
trzech państw można mówić o istnieniu rozwiązań instytucjonalnych bardzo bliskich
modelowi post-tradycjonalnego państwa dobrobytu. Rozwijało się ono zarówno
w Korei Południowej, na Tajwanie i w Singapurze od lat powojennych. W przypadku dwóch pierwszych państw ustąpiło ono miejsca konserwatywnemu państwu
dobrobytu w latach 80. i 90. XX wieku. Casus Singapuru różni się od pozostałych
państw. Tutaj bowiem post-tradycjonalne państwo wykształciło się najpóźniej, jak
też nigdy do końca nie zaniknęło. Współczesną sytuację Singapuru można porów-
20
W S T Ę P
nać do sytuacji powojennej Japonii, w obrębie której nakładały się instytucjonalne
rozwiązania charakterystyczne dla porządku charakterystycznego zarówno dla posttradycjonalnego, jak dla konserwatywnego państwa dobrobytu.
Analizy przeprowadzone w rozdziałach szóstym i siódmym nie tylko wskazują
na to, że w Azji Wschodniej mieliśmy do czynienia z rozwiązaniami instytucjonalnymi zbliżonymi do modelu post-tradycjonalnego państwa dobrobytu, ale także
wskazują na kluczowe momenty dla rozwoju polityki społecznej w tym regionie świata. W kontekście Japonii były nimi niewątpliwie restauracja Meiji oraz
II wojna światowa wraz z następującą po niej okupacją amerykańską. Pierwsze
wydarzenie wpłynęło na ukształtowanie się post-tradycjonalnego państwa dobrobytu, zaś drugie doprowadziło do wykrystalizowania się instytucji charakterystycznych dla konserwatywnego państwa dobrobytu. Także w przypadku Korei Południowej, Tajwanu i Singapuru okres powojenny można uznać za punkt zwrotny,
gdyż właśnie wtedy w tych państwach konstytuowały się rozwiązania charakterystyczne dla post-tradycjonalnego państwa dobrobytu. W kontekście zaś wszystkich omawianych w tej książce krajów bardzo ważne były wydarzenia, jakie miały
miejsce w latach 80. i 90. XX wieku. Wtedy to w wyniku procesu demokratyzacji i liberalizacji gospodarczej doszło do zaniku instytucji charakterystycznych dla
post-tradycjonalnego porządku w wypadku Japonii, Korei Południowej i Tajwanu
oraz ich znacznego przekształcenia w Singapurze.
Cała praca kończy się podsumowaniem, w którym zostaną zsyntetyzowane
wszystkie wątki analizy obecnej w tej książce. Zostaje tam również pokazane to,
w jaki sposób przeprowadzone na przykładzie Japonii, Korei Południowej, Tajwanu
i Singapuru badania można odnieść do całego dorobku badań na modelami polityki społecznej. Jest tam podjęta refleksja dotycząca tego, w jaki sposób wiedza
na temat rozwoju polityki społecznej w tych czterech państwach azjatyckich może
mieć wpływ na nasze rozumienie funkcjonowania polityki społecznej w Chińskiej
Republice Ludowej.
Z powodu przede wszystkim swojej politycznej, gospodarczej i społecznej wyjątkowości „komunistyczne” Chiny nie zostały jednak uwzględnione w niniejszej
monografii, jednakże wydaje się, że można wykorzystywać stworzoną w tej książce
koncepcję post-tradycjonalnego państwa dobrobytu dla opisu procesów zachodzących w tym kraju. Może ona bowiem ułatwić zrozumienie tego, w jaki sposób
w Chinach zachodzą na siebie mechanizmy polityczne, gospodarcze oraz te charakterystyczne dla działań związanych z polityką społeczną.
Na koniec poczynić należy zastrzeżenie dotyczy pisowni imion, nazwisk oraz
nazw własnych pojawiających się w tej pracy. Ponieważ poruszałem się w rejonie,
w którym języki pisane przyjmują formę przede wszystkim logograficzną, pojawił się problem poprawnej ich transkrypcji na zapis fonetyczny. Kwestia nie jest
łatwa sama w sobie, a nakładają się na nią dodatkowo zmieniające się, a promo-
Wstęp
21
wane przez różne grupy lingwistów, szkoły transkrypcji oraz podziały polityczne
pomiędzy państwami posługującymi się tymi samymi językami. Z tego powodu
oraz z powodu zbyt nikłej kompetencji, aby móc dokonać świadomej decyzji w tym
względzie, postanowiłem używać takiego sposobu zapisu nazw własnych, które najczęściej pojawiają się w literaturze anglojęzycznej poświęconej zagadnieniom politycznym, gospodarczym i społecznym.
Z kwestami językowymi łączy się jeszcze drugi, wydawałoby się, że banalny, problem – rozróżnienie imion od nazwisk. Jak powszechnie wiadomo, w Azji Wschodniej tradycyjnie jako pierwsze podaje się nazwisko a później imię, tak więc nazwisko długoletniego premiera Singapuru Lee Kuan Yew, to Lee, a nie Yew. Nie
mniej jednak, w części publikacji odchodzi się od tego zwyczaju i na modłę europejską nazwisko umieszcza się po imieniu. Taki stan rzeczy nastręcza, w przypadku
mniej znanych autorów lub części postaci z życia politycznego i gospodarczego,
problem, co uznać za imię własne, a co za nazwisko. W przypadkach budzących
wątpliwość usiłowałem ustalić – w miarę możliwości – rzeczywisty stan rzeczy.