Plik

S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 • 2005
Urszula Czerniak
Akademia Wychowania Fizycznego, Poznań
BIOLOGICZNA DOJRZAŁOŚĆ DZIECI ZE SZKOŁY
SPOŁECZNEJ I PAŃSTWOWEJ W POZNANIU
WSTĘP
Biologiczny rozwój dziecka jest sumą wielu czynników, które zarówno stymulują, jak i modyfikują jego przebieg. O tym, jak wielorakie są to czynniki i jak osobniczo różny jest ich stopień oddziaływania, świadczy zróżnicowanie populacji dzieci
w wieku szkolnym.
Przyczyny rozwoju organizmu uwarunkowane są i regulowane przez 3 grupy
czynników: endogenne genetyczne, endogenne paragenetyczne i egzogenne.
W grupie ostatniej możemy wyodrębnić elementy biogeograficzne oraz elementy
związane ze środowiskiem społeczno-ekonomicznym (tzw. modyfikatory kulturowe), na które składają się: pochodzenie społeczne, charakter i wielkość środowiska
(miasto–wieś), zamożność rodziny, poziom wykształcenia oraz kultury rodziców
i wychowawców, rzutujący na higienę żywienia, higienę osobistą, atmosferę domu
rodzinnego, organizację nauki i czasu wolnego, organizację warunków bytowych
dziecka (Drozdowski 1988).
Bez wątpienia czynnikiem społecznym o fundamentalnym znaczeniu w kształtowaniu biologicznego rozwoju dziecka jest szkoła. W latach ostatnich szczególne
znaczenie przypisuje się nowym formom edukacji, w których wśród wielu rozwiązań znajdują się szkoły społeczne i prywatne. Oprócz programów autorskich
w szkołach tych preferuje się różne formy zagospodarowania czasu pozalekcyjnego,
aktywizujące uczniów do samodzielnego działania, np. zajęcia z języków obcych,
technik komputerowych, koła teatralne i plastyczne. Prowadzone są także zajęcia
z kultury fizycznej, np. ćwiczenia muzyczno-ruchowe, gimnastyka korekcyjna, nauka jazdy na nartach, pływanie, rytmika, jazda konna, tenis.
W szkołach publicznych podobne zajęcia odbywają się w formie znacznie ograniczonej bądź w ogóle. Tymczasem różnorodność zajęć, jak wynika z obserwacji,
wywiera wpływ na poziom biologicznego rozwoju dziecka. Jednak informacji na ten
temat jest ciągle niewiele.
Celem pracy była próba oceny stanu dojrzałości biologicznej dzieci z rodzin
o różnym statusie społecznym, uczęszczających w Poznaniu do dwu różnych typów
szkół – publicznej i prywatnej.
71
MATERIAŁ I METODY
W zespole dzieci ze szkoły prywatnej – uczniów z rodzin o wyższym statusie
społecznym oraz ze szkoły publicznej – ze środowiska o niższym poziomie materialnym (Sawiński 1994) zmierzono wysokość i masę ciała. Wielkości te posłużyły
do wyliczenia wieku wysokości i wieku masy ciała. Jako normy wykorzystano przeciętne wartości populacji dzieci poznańskich podane przez Cieślika i in. (1994).
Ustalono też wiek kalendarzowy. Wiek wysokości i wiek masy ciała posłużył
w zestawieniu z wiekiem kalendarzowym do ustalenia wskaźnika stanu dojrzałości
biologicznej (WSDB) według wzoru podanego przez Cieślika:
WSDB = (Xij · 100 / Xich) - 100
przy czym: Xij – wiek rozwojowy osobnika, Xich – wiek kalendarzowy osobnika
w chwili badania. Wskaźnik ten pozwala dokonać indywidualnej klasyfikacji każdego badanego dziecka, zaliczając je do kategorii: opóźnienia patologicznego, opóźnienia fizjologicznego, normy, przyspieszenia fizjologicznego, przyspieszenia patologicznego.
Materiał opracowano podstawowymi metodami statystycznymi, według zasad
podanych przez Arską-Kotlińską i Bartz (1993). Wyniki ujęto w tabelach.
WYNIKI
W tabelach l i 2 zestawiono porównawczo wielkości analizowanych cech
uczniów szkoły państwowej i szkoły społecznej. W obu prezentowanych przypadkach średnie wysokości i masy ciała nie różnią się znacząco między sobą, a różnice
są statystycznie nieistotne.
Tabela 1
Charakterystyka liczbowa średnich wysokości i masy ciała chłopców
Table 1
Averages of boys’ body height and body mass
Chłopcy
wiek (lata)
7
8
9
10
11
12
13
14
72
Wysokość
Wysokość
Masa
Masa
szkoła państwowa szkoła społeczna szkoła państwowa szkoła społeczna
126,09
125,08
26,26
25,20
132,20
136,28
28,74
28,53
137,50
137,38
32,14
34,04
146,35
146,80
35,83
39,54
148,13
150,00
39,76
47,81
154,92
150,60
43,31
45,00
161,67
161,25
50,16
51,74
169,33
171,44
57,41
59,49
Tabela 2
Charakterystyka liczbowa średnich wysokości i masy ciała dziewcząt
Table 2
Averages of girls’ body height and body mass.
Dziewczęta
wiek (lata)
7
8
9
10
11
12
13
14
Wysokość
Wysokość
Masa
Masa
szkoła państwowa szkoła społeczna szkoła państwowa szkoła społeczna
123,12
126,71
24,14
23,31
130,11
128,90
31,69
25,91
137,58
140,08
33,26
32,62
143,33
140,83
35,37
32,57
147,88
145,67
46,31
37,83
157,78
154,38
46,61
45,99
162,33
159,46
53,00
45,75
163,75
164,10
54,05
53,91
Przeciętne wysokości ciała chłopców i dziewcząt ze szkoły publicznej i społecznej ukazują podobne prawidłowości, nie wykazując większych różnic. Natomiast
średnia wielkość masy ciała dziewcząt ze szkoły publicznej przewyższa we wszystkich przypadkach masę ciała ich rówieśniczek ze szkoły społecznej. Odwrotna sytuacja występuje wśród chłopców, gdyż większe przeciętne masy ciała osiągają
uczniowie szkoły społecznej, wyjątek stanowi grupa siedmiolatków.
Dojrzałość biologiczną dzieci w kategorii norm ustalonych przez Cieślika określają dane zawarte w tabelach 3 i 4. WSDB uczniów szkoły państwowej
i szkoły społecznej (tab. 3) rzadko wykazuje minimalne opóźnienia patologiczne,
częściej wśród chłopców ze szkoły społecznej, aniżeli u chłopców ze szkoły
Tabela 3
Dojrzałość biologiczna chłopców w ujęciu procentowym
Table 3
Categories of biological maturity and maturity index (WSDB) – boys (percentages)
Chłopcy
przyspieszenie
patologiczne
przyspieszenie
fizjologiczne
norma
opóźnienie
fizjologiczne
opóźnienie
patologiczne
WSDB wysokości
WSDB masy ciała
WSDB średni
ciała
szk. państw. szk. społ. szk. państw. szk. społ. szk. państw. szk. społ.
0,5
1,5
2,7
5,9
1,1
3
15,0
11,8
13,9
13,2
12,8
13,2
83,5
85,2
77,0
76,5
83,4
82,3
1
1,5
6,4
4,4
2,7
1,5
0
0
0
0
0
0
73
Tabela 4
Dojrzałość biologiczna dziewcząt w ujęciu procentowym
Table 4
Categories of biological maturity and maturity index (WSDB) – girls (percentages)
Dziewczęta
przyspieszenie
patologiczne
przyspieszenie
fizjologiczne
norma
opóźnienie
fizjologiczne
opóźnienie
patologiczne
WSDB wysokości
WSDB masy ciała
WSDB średni
ciała
szk. państw. szk. społ. szk. państw. szk. społ. szk. państw. szk. społ.
5,1
0
9,0
0
5,1
0
25,8
21,8
20,8
10,3
21,9
10,3
66,9
78,2
62,9
82,1
69,1
89,7
2,2
0
6,7
7,6
3,9
0
0
0
0,6
0
0
0
państwowej. Wyraźnie częściej, chociaż w niewielkim stopniu występuje opóźnienie
fizjologiczne. Rzadko zaznacza się przyspieszenie w granicach fizjologicznych,
a przyspieszenia patologicznego nie stwierdzono u badanych chłopców. Najczęściej
reprezentowana jest kategoria oceniana jako norma. Nieco częściej ze względu na
wysokość ciała w granicach normy mieszczą się chłopcy ze szkoły społecznej niż
państwowej. Odwrotna sytuacja występuje w przypadku masy ciała – w normie
mieści się więcej chłopców ze szkoły państwowej, jednak różnice między tymi grupami uczniów nie są znaczące.
Odmienny obraz kształtuje się w porównywanych zespołach dziewcząt z obu
szkół. Wśród badanych uczennic ze szkoły państwowej stwierdzono rzadko występujące opóźnienie patologiczne, którego nie zaobserwowano w grupach rówieśniczek ze szkoły społecznej. Również częściej występuje u nich opóźnienie fizjologiczne. Podobnie jak w grupach chłopców, również wśród dziewcząt największy
procent badanych mieści się w normie, jednak wyraźnie częściej mieszczą się
w niej dziewczęta ze szkoły społecznej aniżeli państwowej. Dotyczy to zarówno
wysokości, jak i masy ciała. Sporadyczne przypadki stwierdzono w kategorii przyspieszenia fizjologicznego, szczególnie masy ciała.
Porównując dziewczęta ze szkół o różnym statusie społecznym można zaobserwować, że większa dojrzałość biologiczna występuje w grupie uczennic ze szkoły
społecznej, natomiast w grupie uczniów nie stwierdzono wyraźnych różnic, kształtuje się ona na tym samym poziomie.
PODSUMOWANIE
Badane przez nas dzieci uczęszczające do szkoły społecznej mają rodziców zaliczanych do klasy średniej; najczęściej są to dzieci nauczycieli, lekarzy,
74
osób związanych z drobnymi przedsiębiorstwami produkcyjnymi. Ich poziom
intelektualny – jak wynika z innych naszych badań – jest nieco wyższy aniżeli
przeciętny, częściej interesują się dodatkowymi elementami edukacji (np. nauka języka
obcego, opanowanie technik komputerowych). Oczekiwaliśmy zatem nieco większych różnic w poziomie biologicznego rozwoju badanych dzieci o różnym statusie
społecznym. Trudno jednak zweryfikować hipotezę o wpływie czynników społecznych
na poziom biologicznego rozwoju dziecka, nie dysponujemy bowiem dostatecznymi
informacjami o biologicznych charakterystykach ogółu dzieci poznańskich. Cząstkowe
informacje pozwalają domniemywać, że współcześnie poziom biologicznego rozwoju dzieci poznańskich nie różni się znacząco od przeciętnych podanych przez Cieślika (Cieślik i in. 1994). Nasuwa się zatem pytanie: czy słuszna jest sugestia wysuwana przez niektórych badaczy, że dzieci z warstw społecznie lepiej sytuowanych
są przeciętnie lepiej rozwinięte fizycznie. Problem stratyfikacji społecznej i jej
przejawów w biologicznym rozwoju dzieci wymaga więc dalszych badań,
a w każdym razie systematycznego śledzenia skutków przemian społecznych dokonujących się we współczesnej polskiej populacji.
PIŚMIENNICTWO
Arska-Kotlińska M., Bartz J., 1993, Wybrane zagadnienia statystyki dla studiujących wychowanie fizyczne. Poznań
Cieślik J., Kaczmarek M., Kaliszewska-Drozdowska M. D., 1994, Dziecko poznańskie ’90.
Poznań
Drozdowski Z., 1988, Antropologia dla nauczycieli wychowania fizycznego. Poznań
Sawiński Z., 1994, Kto posyła dzieci do szkół niepaństwowych. Kwartalnik Pedagogiczny, 1-2,
25-36
Summary
THE BIOLOGICAL MATURITY AMONG CHILDREN
FROM PUBLIC AND PRIVATE SCHOOLS IN POZNAŃ
The process of a man’s development throughout all of his life cycle is dependent on different moulding and modifying factors, which we can divide into three groups: the endogenous genetic factors, the endogenous paragenetic factors and the exogenous factors. In the
latter group we can distinguish biogeographical elements and factors connected with the
social and economic environment (so called cultural modifiers). These modifiers consist of
such elements as: social background, the standard of parents and carers’ education and culture. Such elements can influence the personal hygiene, home atmosphere, the organization
of study and leisure time, the organization of the child’s living conditions.
The effect of the mentioned above groups of development factors is fairly evident in the
formation of individual biological characteristics. In recent years, in Poland, among these
factors new forms of education can play a special role, where among many solutions, public
75
and private schools draw our attention. Apart from authorial programs in the field of education, these schools have also introduced the employment of students’ leisure time with different forms of children activation, including the forms from the field of physical culture. While
considering this, a question has been risen about the biological maturity among children from
families of different social status.
The measurements were taken in a group of private school children consisting of students
whose families had the higher social status as well as in a groups consisting of public school
students from families of lower material status. The measurements comprised the estimation
of the body height, mass and the calendar age. On the basis of the measurements the age of
height and the age of body mass were calculated to determine the Index of the State of Biological Maturity. The differences in the state of biological maturity were traced with respect
to the body height and mass depending on the social stratification of the families from which
the examined children came.
76