Przeczytaj fragment książki

9
Przedmowa
.................................
WSZECHSTRONNE PODEJŚCIE
Jako lekarz mam szczere pragnienie, aby pomagać pacjentom w całkowitym wyleczeniu. Takie podejście doprowadziło mnie do zbadania choroby,
z którą zbyt często spotykam się w swojej praktyce lekarskiej. Jest nią poważna
depresja kliniczna. Z moich obserwacji wynika, że tę niszczycielską chorobę
często leczy się jedynie częściowo i w nieodpowiedni sposób. Kiedy w leczeniu pacjentów zastosowałem wyniki mojego obszernego badania, okazało się,
że ich stan zdrowia znacznie się poprawił. W większości przypadków depresja nie tylko całkowicie ustąpiła, lecz chorzy zaczęli również zauważać trwałe, pozytywne zmiany związane z ich zdolnościami umysłowymi. Mieli lepszą pamięć, wyższy poziom motywacji, regularnie podejmowali odpowiednie
decyzje i wykazywali się zaskakująco dobrą umiejętnością analizowania tych
skomplikowanych. Nastąpiło też ożywienie w ich relacjach międzyludzkich,
a to z kolei doprowadziło do jeszcze większej poprawy jakości życia i zwiększenia wydajności. Badania na pacjentach, którzy ukończyli prowadzony
przeze mnie program „Jak wyjść z depresji”, nie tylko wykazują, że chorzy
nie cierpią już na depresję, a ich inteligencja emocjonalna wzrosła, ale osoby
te w większym stopniu cieszą się życiem niż ci, którzy nigdy wcześniej nie
chorowali na depresję.
Wielu pacjentów stwierdziło, że każdy potrzebuje takiego programu – nie
tylko osoby cierpiące na depresję. I rzeczywiście, przyjaciele i członkowie
rodziny niektórych pacjentów zdecydowali się na udział w programie, widząc wielkie zmiany u swoich bliskich. Pomimo że nie chorowali na depresję,
chcieli polepszyć swoją wydajność umysłową. Nie rozczarowali się. Poznałem wielu zdrowych ludzi, którzy w znacznym stopniu poprawili swoje relacje
międzyludzkie, stopnie, wydajność w pracy, zaczęli pozytywnie wpływać na
swoich ukochanych oraz odnieśli sukces życiowy dzięki metodom poznanym
w tym programie. Wtedy zdecydowałem się zaoferować „Program najwyższej
wydajności umysłowej” ludziom, którzy nie cierpieli na żadną chorobę umysłową czy fizyczną. Po zastosowaniu moich metod większość osób zaczęła
funkcjonować o wiele lepiej niż zazwyczaj. Taki kurs może pobudzić kogoś
o przeciętnej inteligencji i uczynić zeń osobę należącą do „elity myślicieli”.
Wymiernie znacząca zmiana następuje już w ciągu pięciu dni, jednak większa poprawa ma miejsce w każdym kolejnym miesiącu, aż do chwili osiągnięcia stabilizacji między sześcioma miesiącami a rokiem, kiedy strategie opisane
w mojej książce stają się elementem codziennej praktyki. Ludzki umysł jest
jeszcze cudowniejszy, niż wcześniej sądziłem. Nie trzeba godzić się na przeciętność ani nawet na wyniki odrobinę powyżej przeciętnej. Wprowadzając
10
Przedmowa
w życie proste, lecz przemyślane strategie, możesz zostać kolejnym liderem
w swojej społeczności. Nie tylko dlatego, że twoje spojrzenie na życie będzie lepsze i będziesz miał konkretne cele do zrealizowania, ale ponieważ
twój wybitny i spokojny umysł może być źródłem edukacji, motywacji oraz
wzmacniania więzi z ludźmi wokół ciebie.
WSZECHSTRONNA STRATEGIA
Nasze współczesne społeczeństwo zostało określone mianem „bezmyślnego pokolenia”. Obiektywny, zrównoważony i złożony sposób myślenia
należy już prawie do przeszłości. Poziom inteligencji emocjonalnej nigdy
nie był aż tak niski jak obecnie. Krytyczne myślenie oraz dobre samopoczucie emocjonalne nie powinny należeć do zbioru sztuk zapomnianych. Dzięki zrozumieniu oraz zastosowaniu zasad wyjaśnionych w tej książce czytelnik będzie w stanie korzystać ze sztuki myślenia, która pomoże osiągnąć mu
szczytową formę umysłową. „Sztuka zdrowego myślenia” jest najbardziej
wszechstronną lekturą na temat inteligencji emocjonalnej, napisaną dla każdego. Została podzielona na trzy główne części, które należy omówić, biorąc pod uwagę dobre samopoczucie emocjonalne i umysłowe.
Pierwsza część omawia kwestie naszych rzeczywistych myśli, w szczególności wzorców myślenia, jakie przeszkadzają na drodze do polepszenia
zdrowia emocjonalnego. Druga część dotyczy zachowań związanych ze
stylem życia. Mają one olbrzymi wpływ na umiejętność myślenia. Trzecia
część omawia nadrzędne zasady, według których funkcjonuje nasz umysł,
oraz nasze emocje w zmieniających się okolicznościach życia, na przykład
kiedy doświadczamy niespodziewanej straty, podejmujemy ważną decyzję,
zmieniamy styl życia lub umysłowe przyzwyczajenia. Wszystkie trzy części
książki są ważne. Tak jak krzesło na trzech nogach jest niestabilne, zastosowanie jedynie jednego elementu opisanej przeze mnie metody doprowadzi
do braku równowagi, której konsekwencją może być brak stabilności emocjonalnej lub umysłowej. Dzięki wszechstronnemu podejściu prezentowanemu w tej książce korzysta z niej również wielu lekarzy, w tym psychiatrów. „Sztukę zdrowego myślenia” od innych tekstów o podobnej tematyce
odróżnia to, iż nie pomija ani nie spycha na margines ważności płata mózgowego, nazywanego czasem w badaniach naukowych korą przedczołową. Można dojść do wniosku, że zdrowie emocjonalne zależy od dobrego
funkcjonowania płata czołowego. Jeżeli płat czołowy ulega uszkodzeniu,
tracimy prawdziwą empatię, zdarza się, że człowiek nie potrafi powstrzymać się przed przechwalaniem, okazywaniem wrogości oraz traci panowanie nad sobą; staje się krótkowzroczny i nie potrafi planować ani myśleć
na wysokim poziomie. Jego umiejętność analizowania własnych myśli jest
zaburzona. Wiadomo, że w płacie czołowym znajduje się centrum rozumo-
11
wania, duchowości, moralności oraz woli. Podręczniki neurologii potwierdzają, że płat czołowy strukturalnie i funkcjonalnie odgrywa rolę ośrodka
kontrolnego całego jestestwa. Kwestię płata czołowego dokładniej opisałem
w 9. rozdziale książki „Żegnaj depresjo!”. Pomimo że „Sztuka zdrowego
myślenia” nie zawiera osobnego rozdziału poświęconego tylko płatowi czołowemu, wiele myśli na ten temat zostało rozsianych w całej książce.
Istnieje wiele sposobów, aby wzmocnić funkcjonowanie płata czołowego. Każdy rozdział tej książki zawiera zasady służące poprawie krążenia oraz
czynności płata czołowego mózgu, co wpływa na rozwój dobrego samopoczucia oraz wysoki poziom wydajności umysłowej. Ponieważ to właśnie płat
czołowy czyni z nas istoty duchowe, wydaje się rozsądne, że dbanie o naszą
duchowość poprawi jego funkcjonowanie. Wielu psychiatrów pomija ten istotny element, który prawdziwie pomaga ludziom w kwestiach emocjonalnych
i intelektualnych. Badania wykazały, że ludzie religijni mają lepsze zdrowie
emocjonalne. Pomimo że problemy ze zdrowiem umysłowym, takie jak na
przykład depresja, mogą wystąpić również u osób wierzących, w „Americal
Journal of Psychiatry” („Amerykański Magazyn Psychiatryczny”– przyp. tłum.)
z 1998 roku podaje, że im bardziej religijni ludzie, tym szybciej wychodzą
z depresji. Celem mojej książki jest doprowadzenie do poprawy twojej emocjonalnej oraz ogólnej inteligencji, a w konsekwencji twojego sukcesu życiowego. Zasady tu podkreślone mogą wspomóc zdrowie umysłowe zarówno ludzi
wierzących, jak i niewierzących. Bez względu na twoje duchowe skłonności
chciałbym, abyś z otwartym umysłem rozważył starożytne przykłady zaprezentowane przeze mnie. Jeżeli zrozumiesz i zastosujesz przedstawione informacje, odegrają one zasadniczą rolę w ulepszeniu funkcjonowania twojego
płata czołowego. Większość tych przykładów pochodzi z Biblii, ponieważ ta
starożytna księga duchowa jest uznawana przez chrześcijan, żydów, muzułmanów, wyznawców hinduizmu, buddystów oraz wielu ludzi, którzy nie przynależą do żadnej denominacji. Biblia przetrwała próbę czasu i nadal pozostaje
bestsellerem, nawet w dzisiejszym zsekularyzowanym społeczeństwie. Zawiera nie tylko istotne duchowe zasady, ale jest również księgą opisującą przypadki zdrowego i niezdrowego sposobu myślenia oraz podaje ich konsekwencje.
Człowiek nie musi podpisywać się pod konkretnym systemem wierzeń duchowych, aby skorzystać z prawd zilustrowanych w przytoczonych tutaj historiach. Dlatego nie zniechęcaj się faktem, iż niektóre przykłady pochodzą z tego
starożytnego źródła. Pomimo że odgrywa ono niewielką rolę w tej książce (w
porównaniu do współczesnej nauki oraz współczesnych przykładów), jednak
w osiągnięciu wszechstronnego zdrowia emocjonalnego i intelektualnego ma
duże znaczenie. Mam nadzieję, że przeczytasz „Sztukę zdrowego myślenia”
z pragnieniem nauczenia się jak najwięcej oraz z otwartym umysłem, aby doświadczyć poprawy swojej inteligencji emocjonalnej, więzi międzyludzkich
i aby osiągnąć sukces i szczęście.
12
Wstęp
.................................
ZROZUMIENIE INTELIGENCJI EMOCJONALNEJ
Być może widziałeś popularną reklamę na stronie internetowej, ukazującą dwoje nastolatków z lat 70. i napis: „Czy wyszła za niego? Mają siedmioro dzieci?”. Reklama podkreśla banalność, którą odkryło wielu absolwentów
podczas spotkań klasowych po latach: życie naszych kolegów i koleżanek
z klasy nie zawsze wygląda tak, jak się tego spodziewaliśmy. W kontekście inteligencji oznacza to, że osoby z wysokim ilorazem inteligencji (IQ),
często uważane za „skazane na sukces”, nie zawsze się potem wyróżniają.
Natomiast ci, którzy mieli przeciętne wyniki w szkole, później osiągają wysoką pozycję w życiu zawodowym. Podczas gdy IQ może się w dwudziestu
procentach przyczynić do sukcesu wraz z innymi czynnikami, o pozostałych
osiemdziesięciu decyduje coś więcej. W przeważającej większości na sukces życiowy nie wpływa więc iloraz inteligencji. Badanie przeprowadzone
wśród absolwentów Harvardu na kierunkach: prawo, medycyna, nauczanie oraz biznes wykazało, że wyniki egzaminów wstępnych (które wskazują wysokość IQ) nie miały żadnego związku z późniejszymi sukcesami
zawodowymi owych osób. Uzasadnienie tego zaskakującego faktu jest proste: sukces życiowy opiera się w większym stopniu na ilorazie inteligencji
emocjonalnej (EQ) niż na IQ. Niekontrolowane emocje mogą sprawić, że
najbardziej inteligentna osoba będzie zachowywać się w sposób nierozsądny. W ostatnich latach znaczenie inteligencji emocjonalnej dla osiągnięcia
sukcesu to gorący temat w kręgach naukowych. Ponadto stale wzrasta liczba
badań prowadzonych w tym zakresie, które popierają ważność inteligencji
emocjonalnej. Pojęcie EQ jest podstawą niniejszej książki, tak więc musimy
dobrze je zrozumieć, zanim zaczniemy uczyć się, jak polepszyć swoją inteligencję emocjonalną.
KRYTERIUM SUKCESU
Czym jest dokładnie iloraz inteligencji emocjonalnej? EQ określa cechy
charakterystyczne, które w badaniach naukowych zostały uznane za bardzo
ważne dla pomyślnego i szczęśliwego życia. Ludzie o wysokim ilorazie inteligencji emocjonalnej kontrolują swoje impulsy i emocje. Są godni zaufania,
szczerzy, sumienni, niezawodni i odpowiedzialni. Wykazują się elastycznością i potrafią się dostosować, kiedy w życiu zachodzą zmiany. Są otwarci
na informacje, konstruktywną krytykę i na nowatorskie pomysły. Ponadto
ludzie z wysokim ilorazem inteligencji emocjonalnej zdają sobie sprawę ze
swoich ograniczeń i mają rozsądne oczekiwania. Inteligencja emocjonalna
pomaga myśleć jaśniej, skuteczniej się komunikować, ogranicza używanie
13
dwuznacznych wypowiedzi oraz rozwija jedność w grupie. W dzisiejszych
czasach takie umiejętności są szczególnie ważne w miejscu pracy, gdzie
harmonijne wysiłki zespołu mają istotne znaczenie w osiągnięciu sukcesu
organizacyjnego.
DOJRZAŁOŚĆ EMOCJONALNA
W rzeczywistości mówimy tutaj o dojrzałości emocjonalnej, czyli otwartości i chęci do rozwoju, wzrastania oraz umiejętności w radzeniu sobie
z innymi ludźmi i z samym sobą. W osobistych relacjach osoba o wysokim
EQ ma zdolność zdystansowania się od emocjonalnej reakcji na przykre
wydarzenie i potrafi spojrzeć logicznie na to, co rzeczywiście się wydarzyło.
Szczerość pozwala na zrozumienie innych punktów widzenia oraz zastanowienie się nad rozwiązaniami danego problemu. Podczas gdy pierwsza
praca po zakończeniu szkoły prawdopodobnie będzie związana bezpośrednio z twoim IQ, postępy poczynione w tej pracy znacznie bardziej wiążą się
z twoim EQ. Często ludzie z wysokim IQ nie rozumieją tego faktu. Myślą,
że dlatego nie otrzymali awansu, ponieważ reszta świata nie jest wystarczająco inteligentna, aby ich docenić. Czują się lekceważeni i twierdzą, że
życie jest niesprawiedliwe. Prawdą jest, że pracodawcy podejmując decyzje
o awansach, biorą pod uwagę inteligencję pracowników, ale tę emocjonalną. Osoby, które mają wysokie EQ, rozumieją swoje emocje i uczucia oraz
potrafią je wyrażać i kontrolować. Zazwyczaj mają wgląd w uczucia i poglądy innych oraz łatwiej rozumieją dynamikę grupy i swoją w niej rolę.
Potrafią zdecydować się na opóźnienie własnej gratyfikacji dla wyższego
dobra. Osoby o wysokim EQ częściej motywują samych siebie do osiągnięcia celu oraz zachowania pozytywnego,
lecz realistycznego podejścia do problemu. W konsekwencji szybciej zasługują
na awans niż osoby o wyższym IQ. Za„Są trzy rzeczy
wyjątkowo trudne
sadniczo ludzie z wyższym EQ widzą
do zrobienia: zgię„szerszą perspektywę”, więc są w stanie
cie
stali
, zarysowanie diauniknąć huśtawki emocjonalnej.
mentu i poznanie siebie”.
Na inteligencję emocjonalną składa
— Benjamin Franklin
się pięć podstawowych elementów. Oto
one:
• znajomość własnych emocji
• panowanie nad emocjami
• rozpoznanie emocji innych osób
• kierowanie relacjami
• motywowanie samego siebie do osiągnięcia celu.
14
Wstęp
Bliska relacja między EQ i motywacją jest pierwszorzędnym powodem,
dla którego IQ nie stanowi automatycznej gwarancji sukcesu życiowego.
Motywacja związana z EQ to również istotny czynnik prowadzący do sukcesu oraz osiągnięć.
CZYNNIKI, KTÓRE MAJĄ WPŁYW NA INTELIGENCJĘ
EMOCJONALNĄ
Geny mają większy wpływ na IQ niż na EQ, jednak dziedziczność również odgrywa rolę w przypadku EQ. Wiele dzieci uczy się inteligencji emocjonalnej (lub nie uczy się jej) od swoich rodziców. Doświadczenia z dzieciństwa
mają olbrzymi wpływ na EQ, np. molestowanie seksualne we wczesnym okresie życia wpływa na ciało migdałowate, układ limbiczny oraz obszary kory
przedczołowej w mózgu. Płat czołowy mózgu kurczy się, kiedy wzmacnia się
układ limbiczny. Rozwój wysokiego EQ jest w takiej sytuacji utrudniony, jednak nie jest niemożliwy. Oglądanie programów rozrywkowych w telewizji w
okresie dzieciństwa również wpływa na znaczny rozrost układu limbicznego,
który w rzeczywistości przewyższa rozmiar płata czołowego mózgu. Dlatego
właśnie wielu pediatrów radzi, aby dzieci poniżej dwunastego roku życia nie
oglądały telewizji. W ostatnich latach Amerykańskie Stowarzyszenie Medyczne opublikowało wiele artykułów napisanych przez doktora Brandona Centerwalla oraz innych naukowców na temat szkodliwego wpływu rozrywkowych programów telewizyjnych na inteligencję emocjonalną dzieci. Poziom
wsparcia emocjonalnego również będzie miał wpływ na twoje EQ. Czynniki
fizyczne, takie jak brak snu, brak ćwiczeń fizycznych oraz słabe odżywianie
również wpływają na niskie EQ, a w szczególności na zachowanie w nieprzewidzianych, stresujących wydarzeniach. Zwłaszcza odżywianie okazuje
się szczególnie ważnym czynnikiem. Ostatnie badania wykazały, że osoby,
które ze spokojem reagują na jakieś zdarzenie, zdrowo się odżywiając, mogą
zareagować zupełnie inaczej na tę samą sytuację, jeśli będą się niezdrowo
odżywiać (np. mogą łatwiej stracić panowanie nad sobą i pozwolą swoim
emocjom, aby przerodziły się w gniew lub we wściekłość). Zbyt często takie
niekontrolowane reakcje przynoszą trwałe szkody i równie trwały żal.
CZYNNIK WAŻNIEJSZY NIŻ INNE
Podczas gdy dziedziczność, wsparcie bliskich i wybór stylu życia mają
istotny wpływ na EQ, jeden czynnik przewyższa je wszystkie. Ów czynnik, jak określiło go wielu specjalistów zajmujących się inteligencją emocjonalną, dotyczy po prostu tego, co myślimy. Innymi słowy, twoje myśli mają wiele wspólnego z twoją inteligencją emocjonalną. Twoje myśli
mają wpływ na to, kim jesteś: możesz zmienić swoje podstawowe wartości
i przekonania poprzez zmianę sposobu myślenia o różnych kwestiach,
15
a wówczas doświadczysz trwałej poprawy nastroju, wyglądu oraz kreatywności. Kiedy byłem na studiach medycznych, uważano, że lekarze na oddziale psychiatrii nie powinni ingerować w czyjeś wierzenia lub wartości.
Takie postępowanie byłoby przekroczeniem granicy etycznej. Ponadto stan
naszych pacjentów mógł się pogorszyć zamiast poprawić. W dzisiejszych
czasach specjaliści mówią coś zupełnie odwrotnego: jeżeli nie zmienisz
swoich wartości i przekonań, nie doświadczysz trwałych zmian nastroju,
wyglądu ani kreatywności. Co więcej, ci specjaliści opierają się na dowodach naukowych potwierdzających ich poglądy. Badania wykazują, że negatywne i nerwowe myśli prawie zawsze powodują zakłócenia. Podczas gdy
na pierwszy rzut oka myśli wydają się ważne, tak naprawdę są irracjonalne,
pokręcone i złe. W dzisiejszych czasach taki sposób myślenia jest głównym
powodem cierpienia na świecie. Na szczęście, zmiana naszego sposobu myślenia może poprawić nasz nastrój, osobiste relacje z innymi ludźmi oraz
nasze życie – czego konsekwencją będzie siła do zmieniania świata.
UMYSŁ WAŻNIEJSZY NIŻ NASTRÓJ
Co takiego sprawia, że czujesz się zadowolony lub smutny? Pierwsza
zasada terapii behawioralno-poznawczej mówi, że twoje nastroje wynikają
z twojego poznania oraz myśli. Do zilustrowania tego używa się często tzw.
„podstaw terapii behawioralno-poznawczej”. Na poniższym rysunku konsekwencje (C) są poprzedzone przez wydarzenie (A). Niektórzy terapeuci
twierdzą, że A oznacza świadomość wydarzenia, które widzimy, słyszymy
lub zauważamy, natomiast inni twierdzą, że A oznacza przeciwności losu.
W każdym przypadku nasze nastroje są jedną z konsekwencji w modelu
ABC. Innymi słowy, wydarzenie należy zawsze analizować w świetle naszych przekonań B, zanim dopuścimy do jakichkolwiek konsekwencji C.
A
Wydarzenie
B
Przekonanie
C
Konsekwencje
Myślenie „A–C”, w którym ludzie pomijają przekonanie (B), zostało określone przez doktora Alberta Ellisa (którego wielu uważa za ojca terapii behawioralno-poznawczej) mianem „skrzywionego myślenia”.
Jeżeli uważamy, że nie mamy umiejętności wpływania na nasze uczucia,
że to wydarzenia lub sytuacje wyzwalają w nas pewne emocje lub zachowania, mamy skrzywiony sposób myślenia. Uczucia, które są konsekwen-
16
Wstęp
cją myślenia „A–C”, mogą być pozytywne, negatywne lub neutralne. Większość ludzi rozumie, że pozytywne myśli prowadzą do pozytywnych uczuć,
a negatywne myśli prowadzą do negatywnych uczuć. Ale nie rozumieją jednego: możliwe jest również pojawienie się neutralnych uczuć jako wynik
neutralnych myśli. Neutralne uczucia najlepiej opisuje słowo „spokojne”.
SAMODZIELNE RADZENIE SOBIE Z SYTUACJĄ
Terapia behawioralno-poznawcza jest w rzeczywistości formą samodzielnego radzenia sobie z sytuacją, a więc czymś, w co każdy z nas codziennie się angażuje. Większość ludzi nie przetrwałaby ani jednego dnia
bez odrobiny racjonalnego dialogu wewnętrznego. Możemy więc wpaść
w kłopoty, jeżeli nie posłuchamy samych siebie, ale nasze doradztwo może
być również irracjonalne i nieskuteczne.
Jeżeli nie prowadzisz dialogów wewnętrznych, analizujących przyczynę
i skutek danego postępowania, możesz uznać zamierzone zachowanie i odpowiednie reakcje za przypadek. Konsekwencje (C) w „podstawach terapii
behawioralno-poznawczej” są bardzo ściśle związane z naszym dialogiem
wewnętrznym, i dlatego musimy się mu dokładnie przysłuchiwać.
PRAWDA UKRYTA W T WOICH MYŚLACH
Terapia behawioralno-poznawcza jest rozpoznaniem wszystkich istotnych koncepcji prawdy we współczesnej psychologii. Mówienie sobie i innym prawdy poprzez usunięcie poznawczych zakłóceń to główne narzędzie
poprawiające emocjonalną inteligencję, osobiste relacje z innymi ludźmi
oraz prosta droga do sukcesu życiowego. Terapia behawioralno-poznawcza
w dużym stopniu opiera się na usunięciu dziesięciu „poznawczych zakłóceń”. Tak naprawdę są one tylko fałszem, o którym często mamy pokusę
myśleć. Wielu ludzi uważa, że najskuteczniejsza metoda na polepszenie
osobistych relacji z innymi polega na znalezieniu w tych relacjach najniższego wspólnego mianownika bez względu na dokładność lub prawdę. Jedność zbudowana na „niedostrzeganiu istotnych różnic” jest raczej sztuczna
i łatwa do zburzenia. Jedyne, co wytrzyma próbę czasu, to jedność oparta
na szczerości. Taką jedność możemy osiągnąć bez poświęcania prawdy. Terapia behawioralno-poznawcza polega na ponadczasowej zasadzie prawdy
i to jest bez wątpienia głównym powodem jej sukcesu w leczeniu różnego
rodzaju zaburzeń psychicznych. Okazała się skuteczna w leczeniu nieśmiałości, lęku społecznego, fobii, depresji, niskiego poczucia własnej wartości,
problemów w relacjach międzyludzkich, zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, zaburzeń związanych ze stresem pourazowym, uzależnień i zaburzeń
lękowych. Jako najlepsza terapia w arsenale psychiatrycznym terapia be-
17
hawioralno-poznawcza wzmacnia inteligencję emocjonalną, jest niedroga
oraz (w większości przypadków) bardziej skuteczna niż leki.
Podstawowe założenia terapii behawioralno-poznawczej są następujące:
• Myśli poprzedzają uczucia i emocje.
• Możesz kontrolować swoje myśli (a tym samym swoje uczucia).
• Radzenie sobie z emocjami ma wpływ na twoje wartości i zachowania.
• Jeżeli wartości danego człowieka są zgodne z tym, co odpowiednie
(np. z prawdą), będzie się on częściej czuł lepiej i jego samopoczucie
poprawi się.
Zasady terapii behawioralno-poznawczej opierające się na prawdzie są
tak kluczowe dla jasnego myślenia, że stały się głównym tematem pierwszych dziesięciu rozdziałów tej książki.
DOBRE WIADOMOŚCI
Jeżeli poprosimy uczestników pro„Świat jest tym,
gramu „Jak wygrać z depresją?”, aby poza co go uważamy.
wiedzieli, dlaczego nie odnieśli w życiu
Jeżeli uda nam się
sukcesu, często wymienią jako powód
zmienić nasze myśli ,
trudności w szkole. Początkowo niezamożemy zmienić świat ”.
mierzonym rezultatem owego programu
— H.L.Tomlinson
jest to, że zwykły uczestnik przychodzi
z inteligencją emocjonalną poniżej przeciętnej, a dziesięć dni później wychodzi
z EQ na górnym poziomie 10. percentyla. Nie tylko prawdopodobnie kończy
program wyleczony z depresji, ale kiedy go kończy, rozmiar jego przyszłego
szczęścia i sukcesu znacznie przewyższa potencjał przeciętnej osoby, która
nigdy nie cierpiała na depresję.
Uczestnicy odczuwają ulgę, gdy dowiadują się, że choć nie mogą podnieść swojego IQ, mogą znacznie polepszyć swoją inteligencję emocjonalną. Działa to zupełnie odwrotnie niż w przypadku IQ, które nie zmienia się
od momentu osiągnięcia przez nas dorosłości i w znacznym stopniu zależy
od genów oraz środowiska. Podobnie jak IQ, EQ można zmierzyć za pomocą testów.
STRATEGIE SUKCESU
Słowa mają wpływ na naszą psychikę oraz sposób, w jaki odbierają nas
inni. Aby rozpocząć proces poprawy twojego EQ oraz osiągnąć trwałą zmianę, musisz wziąć pod uwagę zarówno słowa, których używasz, jak i myśli,
18
Wstęp
które są w twojej głowie. Nowe oczekiwania oraz przekonania będą musiały
zająć miejsce starych, podczas gdy nowy sposób postrzegania będzie musiał zastąpić automatyczne negatywne myślenie. Będziesz musiał nauczyć
się rozpoznawać niezdrowe myślenie, ponieważ jest to negatywny nawyk,
który prowadzi do niskiego poczucia własnej wartości oraz
jeszcze
gorszego nastroju. Ce„Każdy, kto przestał się
lem
jest
systematyczne prowouczyć, jest stary, bez
kowanie oraz sprzeciwienie się
względu na to, czy ma
swoim myślom, odkrywanie, czy
dwadzieścia czy osiemsą wartościowe, oraz kwestiodziesiąt lat. Każdy, kto ciągle się
uczy, pozostaje młodym. Najnowanie ich trafności. Poprzez
wspanialszą rzeczą w życiu jest
analizę tego, o czym myślisz,
to, aby zachować młody umysł”.
będziesz w stanie zobaczyć,
— Henry Ford
czy w swoim mózgu odtwarzasz
stare, zniekształcone wiadomości. Aby ocenić swoje myślenie,
musisz nauczyć się słuchać siebie i innych, a także uważnie obserwować
to, w jaki sposób porządkujesz wydarzenia. Będziesz chciał strzec swoich
wspomnień, ponieważ można je łatwo wypaczyć. Niektóre doświadczenia
życiowe naturalnie pozostawiają po sobie trwalszy ślad niż inne. Stresujące chwile oraz przykre zdarzenia mogą być bardziej zapamiętywane niż
te prozaiczne. W wielu wypadkach im silniejsza reakcja emocjonalna, tym
wyraźniejsze wspomnienie. Od nas zależy, z jakiej perspektywy patrzymy
na wspomnienia bez względu na to, jak trudno o nich zapomnieć, kiedy nie
chcemy zniekształconych wzorców myślenia.
Kluczem do kontrolowania myśli jest uświadomienie sobie, że to ty jesteś
właścicielem kina, ty w nim rządzisz i oglądasz takie filmy, jakie chcesz.
Jeżeli film wyświetlany w twoim umyśle nie podoba ci się, możesz go zmienić. Kolejne rozdziały opisują wartościowe narzędzia, służące pomocą
w podsłuchiwaniu dialogów wewnętrznych powodujących problemy. Ale
na początek chciałbym zachęcić cię do „myślenia o swoich myślach”.
Czy zawsze przemęczasz swój umysł oczekiwaniem najgorszego? Czy
inni uważają cię za pesymistę? Czy podczas wypowiedzi używasz stanowczych słów, takich jak: wszyscy, zawsze, całkowicie, nikt, musisz, żaden,
nigdy, wszystko, całkowity lub nic? Czy złapałeś niezwykle zaraźliwego wirusa o nazwie: „Nie mogę tego znieść” albo może w twoich wypowiedziach
jest pełno typu: okropny, potworny, straszny? Dowiesz się więcej na temat
szkodliwych nawyków w kolejnych rozdziałach, jednak w tej chwili zastanów się nad zadanymi powyżej pytaniami.
19
ZMIANA WYMAGA WYSIŁKU
Kiedy myślimy o czymś, robimy lub czujemy coś innego niż zazwyczaj,
czasami doświadczamy dziwnej emocji zwanej „dysonansem poznawczo-emocjonalnym”. Tak jak osobie leworęcznej, która próbuje pisać prawą
ręką, tak tobie pewne rzeczy mogą się wydać nieodpowiednie. Gdy będziesz
czytać tu o nowych pomysłach, możesz się z nimi nie zgadzać. Dysonans
poznawczo-emocjonalny jest w życiu nieunikniony. Bez względu na to, jak
bardzo się staramy, zawsze doświadczymy czegoś lub będziemy narażeni
na coś, co wydaje się niecodzienne lub niewłaściwe. Zmiany, których dokonujemy w życiu – nawet dobre zmiany – często są powodem poczucia
braku harmonii.
Kiedy czujemy się szczęśliwi po długim czasie depresji lub kiedy ktoś
potraktuje nas dobrze po latach złego traktowania, prawdopodobne jest pojawienie się dysonansu poznawczego. Małżeństwo po latach samotności,
bogactwo po latach biedy lub awans osoby pracującej na taśmie na stanowisko menadżera to dobre zmiany, mogą one jednak zburzyć dotychczasową
harmonię. Zmiana stale powtarzającego się niezdrowego wzorca myślenia
będzie wymagać cierpliwości i prawdopodobnie ciężkiej pracy. Szczere przyjrzenie się swoim myślom oraz ich ocena pod względem trafności
i prawdziwości wymaga zapału. Ponadto proces wprowadzania pozytywnych zmian może być bolesny.
Dobra wiadomość jest taka, że techniki poznawcze mogą pomóc ci
w radzeniu sobie z gniewem, frustracją, strachem i depresją, powodowanymi przez różne wydarzenia życiowe – prawdziwe lub urojone. Możesz
zwiększyć swoje EQ, a wraz z nim swoje szanse na szczęście. Sukces, szczęście oraz poprawa relacji, których doświadczysz dzięki zwiększonemu EQ,
sprawią, że bez względu na wysiłek i poświęcony czas będzie to wartościowa lokata.
........................................
1
Jak
wzorce
myślenia
zmieniają
właściwości
chemiczne
mózgu?
Dla ludzi,
którzy myślą
w sposób
„wszystko albo
nic”, nie ma
żadnej drogi
pomiędzy.
Wszystko
Nic
ŻYCIE MIĘDZY WIERSZAMI
F
Dlaczego sposób myślenia „wszystko albo nic” może być
konieczny w niektórych sytuacjach, podczas gdy w innych
szkodzi? Jak można stwierdzić różnicę?
.................................
red przeglądał
prze
rupiecie z wiadra w garażu w poszukiwaniu swojej uluWielokrotnie przy tym potykał się o porozrzucane rzeczy.
bionej przynęty.
bi
rzyy
„Muszę w końcu posprzątać ten bałagan”– mamrotał, gdy po raz trzeci tego
ranka zaczepił nogą o to samo wiaderko, torując sobie drogę do wyjścia.
„To wielkie zadanie” – westchnął Fred, rzucając ostatnie, pełne winy spojrzenie na stos rupieci gromadzony już od dziesięciu lat, po czym zatrzasnął
garażowe drzwi, by ukryć cały bałagan. „Nienawidzę rozpoczynać czegoś,
dopóki rzeczywiście nie mam na to wystarczająco czasu, a wydaje się, że
taka chwila nigdy nie nadejdzie”.
Jennifer patrzyła z napięciem na piwo korzenne, 36-centymetrowe pizze
oraz tace z przekąskami stojące na wystawnym stole. Pomieszczenie wypełniały znajome głosy, jednak Jennifer słyszała tylko jeden głos – głos, który
wciąż brzmiał w jej głowie: „Jeść czy nie jeść – oto jest pytanie”. Jennifer
była na spotkaniu klasowym zorganizowanym po 25 latach od ukończenia
szkoły. Czekała na ten weekend od miesięcy. Zrzuciła 16 kg, ponieważ tego
wieczoru chciała wyglądać naprawdę dobrze. Zrezygnowała nawet z pizzy,
która była jej przysmakiem. Jednak zapach topiącego się sera wyraźnie uno-
Rozdział 1
sił się w powietrzu i nie dawał jej spokoju. „Mam to w nosie”– mruknęła
Jennifer, nakładając jeden, dwa, a później trzy kawałki pizzy na talerz, na
którym leżały już przekąski. „Jak już jem, to idę na całość…”.
Co Fred i Jennifer mają ze sobą wspólnego? Oboje wplątali się w pułapkę
negatywnego dialogu wewnętrznego określanego mianem myślenia „wszystko albo nic”. Fred nie zamierza rozpocząć sprzątania garażu do chwili, kiedy nie będzie w stanie wysprzątać go w całości. „Wielki dzień sprzątania”
nigdy nie nadszedł, tak więc bałagan, podobnie jak irytacja Freda, ciągle
rośnie. Mógł przeznaczyć codziennie 15 minut na sprzątanie kolejnej części garażu. Wtedy praca wydawałaby się łatwiejsza do ogarnięcia. Jennifer
stwierdziła, że zawiodła, co pociągnęło za sobą całą serię negatywnych
myśli, które łatwo doprowadziły do złamania postanowień związanych
z dietą i powrotu do wagi wyjściowej. Nie mogła pozwolić sobie na zjedzenie jednego kawałka pizzy lub kilku przekąsek, nie doprowadzając
do przesady. Oboje, Fred i Jennifer, mogliby poprawić swoją wydajność
umysłową, gdyby mieli bardziej wyważone spojrzenie na sytuację.
CZY MYŚLISZ W SPOSÓB „WSZYSTKO ALBO NIC”?
Osoby, które myślą w sposób „wszystko albo nic”, lubią upraszczać świat poprzez określanie wszystkiego za pomocą skrajnych czy
ostatecznych pojęć typu: czarne – białe, dobre – złe, góra – dół34.
W psychologi nazywa się to również polaryzacją lub myśleniem dychotomicznym35. Często wyrażają również swoje zdanie za pomocą
słów: „Ja mam rację, a ona się myli” lub „Mój projekt przepadł całkowicie z powodu tej pomyłki”36. Człowiek myślący w sposób „wszystko
albo nic” ma tylko dwa wybory: „wspaniały” lub „okropny”37. Złapany w
pułapkę sztywnego myślenia pozbawia sam siebie szczęścia, bo pomija
ogromną strefę, w której rozgrywa się większość życia38. Wspólne cechy
charakterystyczne dla mentalności „wszystko albo nic” zostały wymienione na ryc. 1.1.
BARDZO DROGA MISKA ZUP Y
Jedna z najgorszych transakcji biznesowych, przeprowadzona w starożytnych czasach, była w rzeczywistości wynikiem zniekształconego sposobu myślenia „wszystko albo nic”. Biblia opisuje Ezawa jako świetnego
myśliwego. Los każdego stworzenia był przesądzony, kiedy znalazło się
w zasięgu jego łuku. Jednak nawet Ezaw miał swoje gorsze chwile. Pewnego dnia, kiedy wrócił do domu z frustrującego i bezowocnego polowania,
był głodny jak wilk. Prawdopodobnie tak skupił się na polowaniu na łosia,
że zapomniał o zjedzeniu choćby kilku jagód. Pod koniec dnia okazało
się, że nie upolował niczego, a jego żołądek nadal był pusty. Ezaw nie