05-12 - zszarzecze

Podstawy pracy hodowlanej. Krzyżowanie towarowe
Hodowla jest to zespół planowych działań zmierzających do doskonalenia genetycznego lub
przekształcenia cech użytkowych zwierząt, zgodnie z określonymi wymaganiami
ekonomicznymi oraz społecznymi danego kraju.
Chów to zespół działań produkcyjnych i technologicznych zmierzających do pełnego
wykorzystania wartości genetycznej zwierząt w celu uzyskania produktów zwierzęcych w
pożądanej ilości i jakości przy zminimalizowanych kosztach wytwarzania.
Hodowla i chów charakteryzują się odrębnymi zadaniami.
Celem pracy hodowlanej jest uzyskanie postępu hodowlanego. Postęp hodowlany w
doskonalonej cesze to różnica obserwowana w dwu następujących po sobie pokoleniach.
Należy dążyć do uzyskania jak największej różnicy selekcyjnej, a wpływa na nią: dokładność
oceny wartości hodowlanej, zmienność genetyczna, ostrość selekcji, odstęp między
pokoleniami.
Przy doskonaleniu poszczególnych cech hodowla zarodowa musi uwzględniać potrzeby
rynku. Obecnie celem najważniejszym jest uzyskiwanie wysokiej mięsności tusz, gdyż od niej
zależy zysk uzyskiwany przy produkcji tuczników. Wpływają na niego ważne ekonomicznie
cechy, a mianowicie: wykorzystanie paszy na 1 kg przyrostu masy ciała, mięsność tusz,
liczba prosiąt odsądzonych z miotu oraz długość okresu tuczu. Wobec dostatku wieprzowiny
w Unii Europejskiej ważnym celem hodowlanym staje się także jej jakość. Obok wysokiej
mięsności tusz o jakości wieprzowiny stanowią także cechy przetwórcze, smak i walory
dietetyczne.
Doskonalenie świń pod względem genetycznym polega na prawidłowej selekcji i doborze
zwierząt do kojarzeń. Działania te muszą być prowadzone w odpowiednich warunkach
środowiskowych (właściwe żywienie, dobre budynki, optymalny mikroklimat), gdyż tylko
wtedy możliwe jest ujawnienie się maksymalnej wartości zwierzęcia uwarunkowanej
genotypem, czyli posiadanym przez niego zestawem genów.
W przeszłości i obecnie prowadzono selekcję związaną z umięśnieniem i otłuszczeniem tusz.
Dawniej była ona nastawiona na zwiększenie udziału tłuszczu w tuszy, obecnie odwrotnie na zwiększenie zawartości mięsa, przy zachowaniu jego wysokiej jakości.
Poprawa cech użytkowości rozpłodowej loch
Praca hodowlana przy doskonaleniu cech rozrodczych jest trudna ze względu na to, że:
 im bardziej płodna jest matka, tym silniejszy jest negatywny wpływ środowiska matki
na odchów dobrych jakościowo prosiąt pochodzących z coraz liczniejszych miotów,
 selekcja na obniżenie otłuszczenia wiąże się z pogorszeniem cech reprodukcyjnych
loch.
Wymienione trudności powodują stagnację a nawet pogorszenie niektórych cech
rozrodczych.
Selekcja w kierunku cech rozrodczych jest możliwa nie tylko w stadzie zarodowym, ale też w
stadzie towarowym, odchowującym własne loszki remontowe. Aby można było ją
prowadzić, zwierzęta muszą być prawidłowo oznakowane, a wyniki oproszeń notowane. W
selekcji wystarczy uwzględnić jedną cechę, np. liczbę prosiąt odchowanych do wieku 3
tygodni. Decyzja sprowadza się do wyboru matek, po których pozostawiamy loszki - córki.
Należy wybrać takie matki, które łącznie w kilku miotach, np. 1, 2, 3 i 4. odchowały
najliczniejsze potomstwo. Wyniki jednego miotu są niewystarczające do oceny matki i
selekcji.
Poprawa cech tucznych i rzeźnych
Cechy rzeźne można poprawić stosunkowo łatwo poprzez odpowiednią selekcję (wybór
najlepszych) albo też krzyżowanie uszlachetniające lub towarowe z rasami lub liniami
wybitnie mięsnymi, np. z knurami o grubości słoniny poniżej 1 cm i mięsności powyżej 60%.
Wybór najlepszych osobników poprzedza obliczenie indeksu uwzględniającego cechy tuczne
i rzeźne. W zależności od źródła informacji stosuje się:
 indeks oceny przyżyciowej,
 indeks szacowany na podstawie pełnego rodzeństwa w stacjach kontroli,
 metodę BLUP-Model Zwierzęcia.
Dalsza poprawa produkcyjności świń pogłowia masowego jest możliwa przez użytkowanie
knurów wyhodowanych i ocenionych w ośrodkach zarodowych, wprowadzanie do stad
wartościowych loszek hodowlanych oraz stałą poprawę warunków środowiska.
Ocena przyżyciowa loszek i knurków
Celem prowadzonej oceny przyżyciowej jest określenie wartości hodowlanej knurków i
loszek pod względem ich użytkowości tucznej i rzeźnej. Użytkowość tuczną ocenianych
zwierząt charakteryzują osiągane przez nie przyrosty dobowe, natomiast wartość rzeźną
określa procentowa zawartość mięsa w tuszy. Ocenie przyżyciowej podlegają wszystkie
knurki i loszki w wieku od 150 do 210 dni.
Podstawowym warunkiem dopuszczenia zwierzęcia do oceny jest widoczne, wyraźne i nie
pozostawiające wątpliwości oznakowanie (tatuaż, kolczyk). Zwierzęta wadliwie i
niewyraźnie oznakowane nie mogą być poddawane ocenie. Zwierzęta poddane są ocenie
jedynie w stadzie, z którego pochodzą. Ocena przyżyciowa przeprowadzana jest przez
wyznaczonych pracowników Polskiego Związku Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej
POLSUS.
Włączenie do oceny przyrostów dobowych i procentowej zawartości mięsa prowadzi do
selekcji i wyboru zwierząt szybko rosnących, a jednocześnie odkładających w przyrostach
możliwie dużo mięsa. U każdej ocenianej sztuki po jej zważeniu wykonuje się pomiary
ultradźwiękowe aparatem Pig-log 105. Mierzy się grubość słoniny w dwóch punktach na
wysokości ostatniego żebra (3 i 8 cm od linii środkowej grzbietu) oraz wysokość mięśnia
polędwicy. Na podstawie pomiarów szacuje się mięsność (%). Ostatecznym wynikiem oceny
jest indeks wyrażony w punktach. Wyższą wartość indeksu otrzymują zwierzęta szybciej
rosnące, o cieńszej słoninie, lepiej umięśnione.
Zasady oceny wartości genetycznej knurów na podstawie potomstwa
Ocenie w Stacjach Kontroli Użytkowości Rzeźnej Trzody Chlewnej (SKURzTCh) podlegają
zwierzęta z chlewni zarodowych wszystkich ras, dla których prowadzone są księgi
hodowlane. W tej metodzie kontrolowany jest stopień zdolności przekazywania przez knury
cech potomstwu. Każdy knur jest oceniany na podstawie potomstwa, które reprezentuje 8
loszek - córek knura, pochodzących od 4 loch kojarzonych z ocenianym knurem. Loszki
przechodzą tucz kontrolny w tych samych warunkach środowiska (w stacji), a na koniec
tuczu, przy masie 100 kg, są ubijane. Wyniki, jakie osiągają oceniane loszki, są
porównywane do średnich wyników wszystkich zwierząt danej rasy ocenianych w stacji w
ostatnich 2 latach. Ostatecznym wynikiem jest suma punktów (indeks) za przyrosty dzienne,
grubość słoniny, powierzchnię „oka" polędwicy oraz masę szynki bez słoniny i skóry.
Poddane kontroli stacyjnej loszki pochodzą po wytypowanych kojarzeniach (locha x knur) i
knurach - ojcach, dlatego uzyskane przez nie wyniki służą ocenie rodziców. Wartość indeksu
knura wyznaczana jako średnia uzyskanych indeksów dla ośmiu jego córek (dodatnia lub
ujemna) pozwala podjąć decyzję, co do dalszego użytkowania knura. Metoda jest czasochłonna, pracochłonna, kosztowna, ale dokładna. Synowie knurów z najlepszymi dodatnimi
indeksami trafiają do SUL i są wykorzystywani do inseminacji.
W selekcji obok wymienionych cech użytkowych uwzględnia się też mierzone poubojowo w
stacjach cechy jakości mięsa. Wady mięsa są zależne od warunków przedubojowych
(transportu, oczekiwania na ubój) oraz postępowania z mięsem po uboju. O podatności na
stres decydują geny, których obecność można ustalić na podstawie badania DNA. Są to geny
tzw. receptora ryanodiny - RYR1. Rasy mateczne pbz i wbp powinny być odporne na stresy.
W selekcji uwzględnia się cechy budowy (pokrój) i oznaki zdrowia. Tylko zwierzęta
poprawnie zbudowane i zdrowe mogą być efektywnie użytkowane rozpłodowo.
Szacowanie wartości hodowlanej świń metodą BLUP - model zwierzęcia
Metoda BLUP pozwala na oszacowanie wartości hodowlanej zwierząt poprzez ich
uszeregowanie w zależności od wartości genetycznej. Umożliwia porównanie pod względem wartości genetycznej zwierząt z różnych stad, ocenianych w różnych sezonach i latach.
Rozszerzeniem metody BLUP jest tzw. „MODEL ZWIERZĘCIA". Pozwala on na zwiększenie
dokładności oceny wartości genetycznej poprzez wykorzystanie danych o wszystkich jego
ocenianych krewnych. Ma to szczególne znaczenie przy cechach o niskim współczynniku
odziedziczalności.
Warunkiem koniecznym do stosowania metody jest:
 posiadanie bardzo dokładnej dokumentacji dotyczącej pochodzenia osobników
uwzględnionych w obliczeniach,
 posiadanie danych o ich użytkowości.
Metodą BLUP można oszacować wartość hodowlaną każdej cechy uwzględnionej w selekcji.
Wartości te można połączyć w indeks selekcyjny, przypisując każdej z nich wartość
ekonomiczną. Wartość hodowlaną szacuje się na podstawie wyników z oceny przyżyciowej
(wewnątrzfermowej). Dwie cechy, a mianowicie: przyrost dzienny i procent mięsa w tuszy,
łączy się w indeks, który w ocenie BLUP stanowi kolejną cechę.
Tłem do obliczeń jest okres 6 miesięcy. Oznacza to, że wartość hodowlana uzyskana przez
poszczególne zwierzęta odnoszona jest do średniej oszacowanej na podstawie wyników
osobników ocenianych w okresie sześciu miesięcy (średnia bazowa). Każdego miesiąca
wykonywane są obliczenia, oddzielnie dla wszystkich ras, dla których prowadzone są księgi.
Wyjątek stanowią rasy pozostające w hodowli zachowawczej (puławska, złotnickie).
Wynikiem oceny BLUP - Animal Model są rankingi młodych knurków hodowlanych i knurów
stadnych danej rasy, w których zwierzęta są uszeregowane według ich wartości
genetycznej. Może to stanowić ważną informację przy zakupie.
Przebieg selekcji
Selekcja jest ukierunkowana na wiele cech.
Knurek sześcio- lub siedmiomiesięczny ma ocenę własną. Znana jest liczba jego sutków, ma
ustalony przyrost, mięsność i obliczony indeks. Jego wartość pod względem cech
rozrodczych może być ustalona pośrednio na podstawie użytkowości matki. Może też
posiadać dane ze stacji kontroli, np. indeks ojca. Od hodowcy zależy, które cechy uzna on za
mniej, a które za bardziej ważne. Hodowcy zazwyczaj preferują te, które w ich stadach
osiągają niższe wartości niż w innych stadach tej samej rasy. W stadzie zarodowym średnio
od 1 lochy do oceny przedstawiane są 3 knurki rocznie. Przebieg selekcji knurków
przedstawiono na rysunku.
Przebieg selekcji knurów
Znakowanie świń
Prowadzenie pracy hodowlanej wymaga identyfikacji zwierząt, a to oznacza potrzebę ich
znakowania. Świnie ras białych znakuje się przez tatuowanie. Używa się do tego numerków
uformowanych z igiełek posmarowanych tuszem oraz kleszczy. Świnie ras kolorowych
kolczykuje się.
Tatuować świnie można na dwa sposoby, albo tatuownicą uderzeniową (młotkową) albo
tatuownicą uszną zaciskową. O ile na pewno tatuownica młotkowa doskonale nadaje się do
szybkiego znakowania tuczników, o tyle do prosiąt nie znajduje ona zastosowania. Dlatego
do tatuowania prosiąt stosowana jest tatuownica uszna zaciskowa o wysokości
wytatuowanego znaku 7mm.