Czy i jaki e-learning akademicki? - e

Czy i jaki e-learning akademicki?
Anna K. Stanisławska-Mischke
[email protected]
Czy i jaki e-learning akademicki?1
Wprowadzenie: e-learning, czy b-learning?
E-learning (e-nauczanie) od ponad 10 lat próbuje zadomowić się w Polsce, takŜe na
polskich uczelniach. Jednak nie łatwo mu się tam przebić. I wcale nie chodzi o to, Ŝe
profesorowie uniwersyteccy są konserwatywni albo nienowocześni, Ŝe zbyt zadufani w
sobie albo zbyt zajęci. Bo nie są…
Chodzi o to, Ŝe „czysty” e-learning moŜe być trudny do pogodzenia z celami i etosem
uczelni wyŜszej, który kształci dzięki i poprzez autorytet i osobowość profesora
uniwersytetu. MoŜe więc b-learning?
Spróbujmy przyjrzeć się obu...
E-learning
E-learning ― dla którego w języku polskim coraz częściej stosowana jest nazwa „enauczanie” lub „nauczanie zdalne” ― to taka forma kształcenia, która odbywa się na
odległość (a zatem niezaleŜnie od miejsca i czasu) za pośrednictwem mediów
elektronicznych, takich jak: intra- i Internet, audio– i wideokonferencja, telewizja oraz
telefonia komórkowa.2 W tym ostatnim przypadku mówi się równieŜ o m-learningu (mobile
learning). WaŜne jednak jest to, Ŝe proces e-nauczania moŜe odbywać się z zachowaniem
bezpośredniego, choć wirtualnego, kontaktu jego uczestników (interakcja)3.
Platforma zdalnego nauczania (Learning Content Managament System)
A wszystko to moŜliwe jest dzięki skomplikowanemu, acz zwykle przyjaznemu dla
uŜytkownika, systemowi informatycznemu, zwanemu platformą zdalnego nauczania. KaŜda
platforma zdalnego nauczania składa się z wielu modułów (tj. oddzielnych względem
głównej aplikacji pakietów pozwalających realizować jej podstawowe funkcjonalności),
których zadaniem jest ułatwienie komunikacji, zdalnej pracy w grupie, tworzenia,
przetwarzania i archiwizowania plików. Inaczej mówiąc, platforma zdalnego nauczania to
1
E-learning akademicki http://www.czn.uj.edu.pl/?q=node/97 a e-learning korporacyjny http://www.czn.uj.edu.pl/?q=node/98.
2
Na temat e-learningu polecam świetny Przewodnik po e-learningu (co prawda korporacyjnym) autorstwa Marka
Hyli, wydany latem 2005 przez Oficynę Ekonomiczną w Krakowie.
3
Choć oczywiście moŜna korzystać z kursów do nauki samodzielnej (takich np., jak Edu-ROM, EuroPlus+).
 Centrum Zdalnego Nauczania Uniwersytetu Jagiellońskiego, lipiec 2006, materiały przygotowane na E-WARSZTATY AE
1
Czy i jaki e-learning akademicki?
wirtualne środowisko pracy, umoŜliwiające dystrybucję i zarządzanie e-kursami oraz ich
uŜytkownikami.
Platform, które moŜna wykorzystywać na uniwersytecie jest wiele. Są platformy
udostępniane komercyjnie, są teŜ platformy open source’owe.
Najlepszą, naszym zdaniem, niekomercyjną platformą jest moodle (www.moodle.org).
Moodle ma nie tylko wiele przydatnych dla nauczyciela funkcjonalności i narzędzi, ale
przede wszystkim dość intuicyjną nawigację. Co więcej, dobór narzędzi dla konkretnego
kursu zaleŜy wyłącznie od potrzeb i widzimisie uŜytkowników. Jest to waŜne, poniewaŜ nie
trzeba wykorzystywać wszystkich moŜliwości moodle’a od razu, moŜna zacząć od kilku
podstawowych, takich, które pomogą lepiej zorganizować kontakty ze studentami.
B-learning
B-learning (blended learning)4 to inaczej nauczanie komplementarne (lub mieszane,
hybrydowe) łączące jednocześnie realizowane zajęcia odbywające się w tradycyjnej klasie
i w Internecie. Wykorzystuje zatem zalety e-learningu i nauczania tradycyjnego. Tym
samym świetnie nadaje się do stosowania na tradycyjnym uniwersytecie.
Z b-learningiem wcale jednak nie jest tak prosto. Bo cóŜ, to znaczy w praktyce, Ŝe zajęcia
z jednego przedmiotu realizowane są pospołu na sali wykładowej i na platformie zdalnego
nauczania?
Nie chodzi przecieŜ o zwykłe uzupełnienie lub uatrakcyjnienie zajęć tradycyjnych
materiałami do poczytania dostępnymi na dowolnej stronie www albo wykorzystaniem
komputera w sali wykładowej (np. prezentacji PowerPointa, czy testów on-line
udostępnianych w laboratorium komputerowym). Nie chodzi teŜ tylko o to, by konsultacje
zamiast w gabinecie profesorskim, odbywały się w Internecie. Chodzi raczej przecieŜ o taki
racjonalny rozdział aktywności studentów pomiędzy obie ― tradycyjną i zdalną ― formy
kształcenia, który umoŜliwiałby optymalne osiągnięcie załoŜonych celów dydaktycznych.
Więcej na temat b-learningu na uniwersytecie przeczytać moŜna na http://www.ementor.edu.pl/artykul.php?numer=13&id=238 w artykule pt. Jeśli blended learning na
uniwersytecie, to jaki? Dyskusje o…
12. mitów na temat e-learningu w wersji „b”
•
Mit 1: E-learning, a nawet b-learning, jest tylko przemijającą modą, która niewiele
zmieni w funkcjonowaniu tradycyjnego uniwersytetu. Organizacja i misja szkół
wyŜszych sprawia, Ŝe wdraŜanie nowych technologii kształcenia nie ma większego
sensu. Tutaj liczy się relacja mistrz―uczeń, której nie trzeba, ba nawet, nie wolno
zmieniać.
Odpowiedź: Tego, jak waŜna jest osobowość profesora uniwersytetu nie da się
przecenić. Dzięki Internetowi moŜna ją tylko dodatkowo zmaterializować i wzmocnić
4
http://www.czn.uj.edu.pl/?q=node/50.
 Centrum Zdalnego Nauczania Uniwersytetu Jagiellońskiego, lipiec 2006, materiały przygotowane na E-WARSZTATY AE
2
Czy i jaki e-learning akademicki?
poprzez szybszy i wygodniejszy kontakt między mistrzem a studentami.
Zainteresowanym polecamy artykuł autorstwa J.M. Mischke i A.K. Stanisławskiej pt.
Mistrz, czyli kto? Kilka refleksji na temat uprawnień nauczycieli, organizacji
procesów dydaktycznych na wyŜszych uczelniach oraz rewolucji, jaką przynosi
nauczanie on-line.
•
Mit 2: E-nauczanie moŜe być jedynie miłą atrakcją ― czy, aby nie zbyt kosztowną? ―
dla nauczycieli, którzy lubią wykorzystywać komputer. Co prawda stosowanie
elektronicznych środków przekazu moŜe być przydatne, ale z punktu widzenia
nauczyciela stanowią one jedynie atrakcyjny dodatek do zasadniczych treści, które
chce on przekazać swoim studentom, niczego specjalnego nie wnosząc.
Odpowiedź: Nie musi tak być, szczególnie, jeśli studenci proszą swoich
wykładowców o większy dostęp, a przede wszystkim dostęp on-line, do materiałów i
pomocy dydaktycznych.
•
Mit 3: Aby wykorzystywać moŜliwości e-nauczania, trzeba być informatykiem, a
przynajmniej posiadać umiejętności komputerowe na bardzo wysokim poziomie.
Odpowiedź: Nie jest to prawdą. Podstawowe technologie wspomagające procesy
dydaktyczne nie są trudne w obsłudze, charakteryzują się dość sporą intuicyjnością,
tak więc nie potrzeba posiadać specjalnych zdolności i wiedzy, by je wykorzystywać.
•
Mit 4: Internet zawiera wiele interesujących źródeł wiedzy, ale korzystanie z nich
nie jest równoznaczne ze zdobywaniem wiedzy.
Odpowiedź: E-nauczanie nie sprowadza się do przeglądania z zasobów i bibliotek
internetowych. To kontrolowany (przez nauczyciela i studenta) proces uczenia przy
wykorzystaniu zasobów internetowych poprzez wykonywanie zadań i dyskusje online.
•
Mit 5: E-nauczanie zapewnia nieograniczony dostęp do wiedzy za pośrednictwem
Internetu przez 24 godziny 7 dni w tygodniu, a z tego wynika, Ŝe kaŜdy moŜe uczyć
się, kiedy chce i jak chce, i nie musi się przestrzegać Ŝadnych zasad oraz reguł,
jakimi obwarowany jest tradycyjny system kształcenia.
Odpowiedź: E-nauczanie nie jest pozbawione reguł. Zajęcia on-line, a takŜe w
formule kształcenia komplementarnego, odbywają się zawsze według z góry
ustalonego harmonogramu. Ich zaletą jest wymuszana systematyczność i monitoring
działań studenta. KaŜdy kurs musi mieć początek określony konkretną datą oraz
koniec wyznaczony najczęściej jakąś formą sprawdzenia wiedzy studentów.
Nauczyciel w harmonogramie zajęć z góry ustala teŜ terminy wykonania zadań,
testów cząstkowych oraz konsultacji na forum lub czacie (lub audio/wideokonferencji).
•
Mit 6: E lub b-kurs da się przygotować w dwa dni i być z niego zadowolonym.
Wystarczy załoŜyć konto na uniwersyteckiej platformie zdalnego nauczania.
Odpowiedź: Nie wystarczy, choć oczywiście załoŜenie konta jest warunkiem sine qua
non realizacji zajęć w Internecie…
 Centrum Zdalnego Nauczania Uniwersytetu Jagiellońskiego, lipiec 2006, materiały przygotowane na E-WARSZTATY AE
3
Czy i jaki e-learning akademicki?
•
Mit 7: Nie ma sensu, aby profesor uniwersytetu osobiście przygotowywał kurs, skoro
moŜe kupić tzw. „kursy z półki” od wyspecjalizowanych firm szkoleniowych.
Odpowiedź: MoŜe, a w niektórych wypadkach, nawet powinien korzystać z
profesjonalnych produktów edukacyjnych, choć trzeba przyznać, Ŝe oferta polskiego
rynku wciąŜ jest niezadowalająca w istotnych dla uniwersytetu obszarach nauki. Nie
jest to tutaj jednak kluczową kwestią, najwaŜniejszy jest bowiem fakt, Ŝe zajęcia
on-line w systemie b-learning mają za zadanie uzupełniać tradycyjny wykład lub
laboratorium. Muszą więc być dostosowane zarówno poziomem wiedzy i
problematyką, jak i terminologią, ba nawet, zainteresowaniami do konkretnego
prowadzącego. Trzeba bowiem pamiętać, Ŝe zajęcia na uniwersytecie są realizowane
wg programów autorskich, a nie standardowych. Tego waloru zaś „kursy z półki” po
prostu posiadać nie mogą.
•
Mit 8: Przygotowanie zajęć przez Internet to sprawa nieskomplikowana i nie trzeba
nikomu zawracać tym głowy ani pytać o radę.
Odpowiedź: Oczywiście, moŜna nie chcieć wsparcia ze strony specjalistów ds. elearningu, ale czasem warto skorzystać z ich pomocy i umiejętności.
•
Mit 9: Umieszczenie materiałów w Internecie spowoduje, Ŝe studenci nie przyjdą na
zajęcia.
Odpowiedź: Część studentów początkowo tak właśnie moŜe się zachować. Szybko
jednak zauwaŜą się, Ŝe udostępnione na platformie zdalnego nauczania materiały
pozbawione komentarza wykładowcy, nie na wiele im się zdadzą. Szczególnie, jeśli
nie będą mu mogli zadać pytania. A przecieŜ wymagania, jakie stawia nauczyciel
swoim studentom nie ograniczają się tylko do zapoznania się z treścią wykładu.
Materiały to jedynie punkt wyjścia do rozwiązywania problemów, ich analizy i
rozumienia, a wreszcie wyjaśnienia na gruncie prezentowanej teorii.
•
Mit 10: Wprowadzenie do systemu edukacji wyŜszej e-nauczania grozi zaburzeniem
kontaktów interpersonalnych między studentami, tak waŜnymi dla budowania
środowiska akademickiego uczelni.
Odpowiedź: E-nauczanie z pewnością te kontakty zmienia, ale nie pogarsza. Nie
tylko przecieŜ daje studentom moŜliwość nauki w środowisku Internetu, w którym
wyrośli, ale jest w stanie więzy między nimi umocnić poprzez budowanie na
konkretnej uczelni własnej i niepowtarzalnej społeczności uczącej się. Co więcej,
daje swobodniejszy dostęp do studiów równieŜ osobom, które do tej pory miały go
utrudniony ― przede wszystkim niepełnosprawnym oraz pracującym.
•
Mit 11: E-nauczanie musi być ex definitione masowe, a przeto jego skuteczność
dydaktyczna jest duŜo mniejsza niŜ efektywność edukacji tradycyjnej. Jest to cena
za szeroki, moŜliwy dzięki Internetowi, demokratyczny dostęp do wiedzy.
Odpowiedź: Skuteczność dydaktyczna e-nauczania powinna być kaŜdorazowo
mierzona, najlepiej w porównaniu z zajęciami tradycyjnymi. Na pewno jednak zaleŜy
ona zarówno od trudności samego przedmiotu, zaangaŜowania nauczyciela i ochoty
do nauki studentów.
 Centrum Zdalnego Nauczania Uniwersytetu Jagiellońskiego, lipiec 2006, materiały przygotowane na E-WARSZTATY AE
4
Czy i jaki e-learning akademicki?
•
Mit 12: Umieszczanie autorskich materiałów w Internecie niesie ze sobą
niebezpieczeństwo złamania praw autorskich wykładowcy.
Odpowiedź: Materiały dydaktyczne wykorzystywane na zajęciach odbywających się
na platformie zdalnego nauczania są dostępne wyłącznie dla określonych z imienia i
nazwiska studentów po podaniu hasła. Ich prawa są zastrzeŜone, a informacja o tym
podana do wiadomości uŜytkowników. Zwykle teŜ udostępnia się je jedynie w formie
do wydruku bez moŜliwości kopiowania ani w całości, ani we fragmentach.
 Centrum Zdalnego Nauczania Uniwersytetu Jagiellońskiego, lipiec 2006, materiały przygotowane na E-WARSZTATY AE
5