Nowe koncepcje kształcenia oparte na e

Nowe koncepcje kształcenia oparte na
e-learningu
Zdzisław Nowakowski
Centrum Kształcenia Praktycznego i Doskonalenia Nauczycieli
w Mielcu
Uznanym priorytetem wszystkich państw europejskich (w tym także Polski)
stała się przebudowa społeczna oparta na realizacji modelu s p o ł e c z e ń s t w a
i n f o r ma c y j n e g o 1 . Globalne społeczeństwo informacyjne niesie ze sobą
wyzwania w odniesieniu do większości dziedzin naszego życia. Gospodarkę, pracę
i handel w coraz większym stopniu charakteryzują nowe pojęcia: e-gospodarka,
e-handel, e-learning (tzw. nauczanie na odległość), e-praca (tzw. telepraca, czyli
także praca na odległość).
W tym artykule uwagę skupimy jedynie na kształceniu drogą elektroniczną,
które coraz powszechniej jest stosowane w polskiej edukacji.
Czym jest e-learning?
N a u c z a n i e n a o d l e g ł o ś ć (ang. e-learning) jest to metoda prowadzenia
procesu dydaktycznego w warunkach, gdy nauczyciele (trenerzy) i uczniowie
(studenci) są od siebie oddaleni (czasami znacznie) i nie znajdują się w tym samym
miejscu, stosując do przekazywania informacji – oprócz tradycyjnych sposobów
komunikowania się – również współczesne, bardzo nowoczesne technologie
telekomunikacyjne, przesyłając: głos, obraz wideo, komputerowe dane oraz
materiały drukowane. Współczesne technologie umożliwiają również bezpośredni
kontakt w czasie rzeczywistym pomiędzy nauczycielem (trenerem) a uczniem
(studentem, uczestnikiem kursu) za pomocą audio- lub wideokonferencji,
niezależnie od odległości, jaka ich dzieli 2 .
1
Społeczeństwo informacyjne jest ogółem obywateli, których życie zbiorowe jest zorganizowane
przy powszechnym wykorzystaniu technologii informacyjno-komunikacyjnych, i których gospodarka jest oparta na wiedzy, co oznacza, że dominują w niej produkty i usługi o wartości rynkowej
zależnej w przeważającym stopniu od wkładu wiedzy, a nie materiałów, energii lub pracochłonności [Prof. Wojciech Cellary Akademia Ekonomiczna w Poznaniu].
2
Zdzisław Nowakowski: Dydaktyka informatyki i technologii informacyjnej w praktyce. Wybrane
zagadnienia MIKOM, Warszawa 2003.
7
Zdzisław Nowakowski – Nowe koncepcje kształcenia oparte na e-learningu
Na temat tej metody nauczania wypowiadała się także Komisja Europejska,
która definiuje e-learning jako „wykorzystanie nowych technologii multimedialnych i Internetu w celu zwiększenia jakości nauczania poprzez ułatwienie
dostępu do zasobów i usług przez zdalną wymianę danych i współpracę”.
Ten sposób kształcenia jest szczególnie zalecany dla:
• osób pracujących, u których występują ograniczenia czasowe
związane z dojazdem do szkoły lub uczelni;
• samotnych matek, które z konieczności więcej czasu spędzają
w domu;
• młodzieży z mniejszych miejscowości, w których nie ma pełnej oferty
edukacyjnej i której nie stać na kosztowne wyjazdy;
• młodzieży uczącej się, która pragnie pogłębić swoją wiedzę
korzystając z dodatkowej oferty kursowej przygotowanej przez
szkoły;
• nauczycieli, którzy tą drogą pragną podnieść swoje kompetencje oraz
wymieniać doświadczenia pedagogiczne.
Najkrócej cechy nauczania na odległość można określić porównując je z nauczaniem tradycyjnym.
Nauczanie tradycyjne
Nauczanie na odległość
Budynek szkolny.
Przestrzeń wirtualna – Internet.
Uczeń i nauczyciel w tym samym Uczeń i nauczyciel oddaleni od siemiejscu.
bie.
Grupa uczniów w tym samym miej- Grupy uczniów w różnych miejscach
scu.
niekoniecznie w tym samym czasie.
Dwustronna komunikacja ucznia i na- Dwustronna komunikacja nauczyciela
uczyciela w tym samym czasie.
i ucznia niekoniecznie w tym samym
czasie.
Przekaz informacji – tradycyjny, ale Przekaz informacji oparty na współtakże z wykorzystaniem współcze- czesnych mediach.
snych mediów.
Kontrola procesu uczenia – przede Kontrola procesu uczenia – raczej po
wszystkim po stronie nauczyciela.
stronie osoby uczącej się.
8
CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 4/2005
Wyróżniamy cztery różne modele nauczania i komunikowania się w edukacji na
odległość:
• t e n s a m c z a s , t o s a mo mi e j s c e – tradycyjna klasa,
• t e n s a m c z a s , r ó ż n e mi e j s c a – komunikowanie się oraz przekazywanie materiałów odbywa się głównie w oparciu o komunikatory
oraz programy konferencyjne;
• r ó ż n e c z a sy , t o s a mo mi e j s c e – nowoczesna szkoła, w której
uczniowie mają ciągły dostęp do materiałów edukacyjnych, a przekaz
odbywa się poprzez sieć lokalną;
• r ó ż n e c z a sy , r ó ż n e mi e j s c a – przekazywanie informacji odbywa
się głównie w oparciu o strony WWW oraz pocztę elektroniczną.
Ze względu na czas mówimy o n a u c z a n i u s y n c h r o n i c z n y m (ten sam czas)
oraz n a u c z a n i u a sy n c h r o n i c z n y m (różne czasy).
Nauczanie na odległość wymaga spełnienia czterech podstawowych warunków:
• i n f r a s t r u k t u r y t e l e i n f o r m a t y c z n e j zapewniającej właściwy
komfort nauki;
• p l a t f o r my p r o g r a mo w e j pozwalającej tworzyć materiały dydaktyczne;
• w a r t o ś c i o w y c h ma t e r i a ł ó w d y d a k t y c z n y c h , opracowanie
których wymaga szczególnie dużego wysiłku;
• p r z e k o n a n i a u c z e s t n i k ó w s z k o l e ń o korzyściach wynikających
z tej metody nauczania i umotywowanie ich do systematycznej pracy
w miejscu i czasie, które wybiorą sobie sami.
Rozwiązania firmy IBM (IBM Learning Solution) także wskazują na cztery
podstawowe elementy i aspekty e-learnigu:
• e l e me n t y u k i e r u n k o w a n e n a t e c h n o l o g i e , takie jak:
infrastruktura sprzętu i oprogramowania, w tym serwery, routery,
urządzenia użytkowników końcowych, przepustowość sieci, bazy
danych, platformy do przekazywania wiedzy oraz technologie mobilne
i sieciowe;
• e l e me n t y u k i e r u n k o w a n e n a p r o c e s y , takie jak: ochrona
i prywatność oraz systemy zarządzania nauczaniem obejmujące
funkcje obsługi zgłoszeń, testowania online, raportowania oraz
mierzenia efektywności;
• e l e me n t y u k i e r u n k o w a n e n a t r e ś ć me r y t o r y c z n ą , takie jak:
bogata treść multimedialna, narzędzia do tworzenia treści, łatwe
w użyciu funkcje zarządzania danymi (duże możliwości kategoryzacji
i wyszukiwania);
9
Zdzisław Nowakowski – Nowe koncepcje kształcenia oparte na e-learningu
•
e l e me n t y u k i e r u n k o w a n e n a c z ł o w i e k a , takie jak: metody
pedagogiczne i dydaktyczne, personalizowane mechanizmy wspomagające pracę osób uczących się, jakość pracy i kwalifikacje nauczyciela, preferencje osób uczących się, czynniki kulturowe, nowe role
(np. wirtualni korepetytorzy, liderzy wspólnot), elementy społeczne
(np. interakcja w grupie, współpraca i współużytkowanie wiedzy).
Wypracowując koncepcję nauczania na odległość przez CKPiDN w Mielcu,
skorzystaliśmy ze sprawdzonych sposobów stosowania tej metody nauczania 3 oraz
dokonaliśmy przeglądu dostępnych platform e-learningowych:
• Moodle będącego oprogramowaniem typu Open Source,
• 4system e-learning,
• Learning Environment Online (LEO) firmy Young Digital Poland.
Materiały kursu e-learningowego
Według G. Wieczorkowskiej 4 typowy materiał kursu podzielony jest na tygodnie. W danym tygodniu uczestnicy szkoleń e-learningowych mają za zadanie
zapoznać się z porcją materiału w formie:
• wybranych stron podręcznika (papierowego),
• pliku tekstowego zamieszczonego w Internecie,
• pliku wideo,
• pliku audio,
• linku do ogólnie dostępnych w Internecie materiałów.
Mają także wykonać prace domowe, które przyjmują różną postać:
• T e s t w y b o r u – jest to konieczny element edukacji internetowej,
ponieważ sprawdza czy uczestnik szkolenia zapoznał się z danym
materiałem. Wykładowca może ustalić, jaki typ informacji zwrotnej
otrzymuje uczestnik szkolenia, np. wyświetlana jest tylko ocena,
w przypadku odpowiedzi błędnych nie jest wyświetlana odpowiedź
prawidłowa, jest możliwość rozwiązywania testu ponownie. Praca
uczestnika szkolenia jest odnotowywana w systemie, wykładowca
może zatem obserwować postępy, na bieżąco otrzymuje też
informacje o pytaniach, które sprawiają największe problemy.
• T e s t u z u p e ł n i e ń – jest to forma, która w szczególności wspomaga
uczenie się definicji nowych pojęć. Ważne, aby prawidłowe
odpowiedzi były jednoznacznie sformułowane, ponieważ pozwala to
3
Grażyna Wieczorkowska: Zalety i wady edukacji internetowej. Model dydaktyczny: COME.
E-learning na Uniwersytecie Warszawskim, dodatek do pisma Uniwersytet Warszawski,
październik 2004.
4
tamże
10
CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 4/2005
•
•
odciążyć nauczyciela poprzez powierzenie sprawdzania wyników
komputerowi.
P y t a n i a o t w a r t e – ten rodzaj pracy domowej pozwala wykładowcy
udostępnić drogą elektroniczną pytania w formie druku. Są one zatem
sformułowane w sposób niezwykle czytelny (nie jest to pismo
odręczne), nie jest to także polecenie słowne (czyli ulotne) wykonania
zadania.
P r a c a g r u p o w a – jednym z celów edukacji internetowej jest
stworzenie wspólnoty uczących się. Zadania grupowe są kierowane do
grup 3-5 osobowych.
Platforma e-learningowa Moodle
Warunkiem korzystania z platformy e-learningowej jest między innymi
posiadanie własnego adresu e-mailowego. W praktyce zachodzi bowiem
konieczność informowania tą drogą uczestników szkoleń o nowych zadaniach, czy
też przekazywania ważnych spraw organizacyjnych. Wprawdzie każda platforma
zawiera Forum Aktualności, jednak częściej korzystamy z poczty elektronicznej –
dla wielu z nas jest to już nawyk, że co najmniej raz dziennie zaglądamy do niej.
Moodle jest rozprowadzane darmowo jako oprogramowanie Open Source.
W skrócie oznacza to, że Moodle podlega prawom autorskim, ale użytkownik ma
pewne uprawnienia. Może kopiować, używać i modyfikować Moodle, pod warunkiem, że zgadza się na udostępnianie źródła innym osobom, nie zmienia oryginalnej
licencji, oraz załącza tę licencję do wszelkich prac pochodnych.
Słowo Moodle jest skrótem od Modular Object-Oriented Dynamic Learning
Environment (Modularne, zorientowane obiektowo dynamiczne środowisko nauczania).
Zarządzanie serwisem
• Serwis jest zarządzany przez administratora, ustalanego podczas
instalacji.
• Administrator może dostosować serwis do lokalnych potrzeb – kolory,
rodzaje czcionek, grafika itp.
• Dodatkowe moduły zawierające składowe kursów mogą być dodawane do zainstalowanej wersji Moodle.
• Pakiety językowe umożliwiają pełną lokalizację (wersje narodowe serwisu, np. polska wersja językowa). Mogą one być edytowane za
pomocą wbudowanego sieciowego edytora. Obecnie istnieją pakiety
dla ponad dwudziestu ośmiu języków.
11
Zdzisław Nowakowski – Nowe koncepcje kształcenia oparte na e-learningu
Zarządzanie użytkownikami
• Studenci sami tworzą swoje konta. Podany adres e-mail jest
sprawdzany poprzez przesyłanie potwierdzenia.
• Każda osoba musi posiadać tylko jedno konto pocztowe.
• Administrator kontroluje tworzenie kursów, oraz przypisuje do tych
kursów prowadzących.
• W ramach zapewniania bezpieczeństwa prowadzący mogą tworzyć
„Klucze dostępu do kursu”, aby nie dopuszczać do kursu osób
z zewnątrz. Klucz może być przekazywany osobiście lub za pośrednictwem poczty elektronicznej.
• Prowadzący mogą dopisywać lub skreślać osoby z kursu.
W przeciwnym wypadku studenci są automatycznie wypisywani
z kursów po pewnym okresie braku aktywności (ustalanym przez
administratora).
• Studenci są zachęcani do tworzenia profili sieciowych, zawierających
własną fotografię i opis.
• Każdy użytkownik może określić swoją strefę czasową, a każda data
podana w Moodle jest tłumaczona na tę strefę. (np. daty postów,
terminy oddawania prac itp.)
• Każdy użytkownik może wybrać język, w którym będzie u niego
wyświetlany interfejs Moodle (angielski, francuski, niemiecki, polski
itd.).
Zarządzanie kursami
• Prowadzący ma pełną kontrolę nad wszystkimi ustawieniami kursu.
• Istnieje możliwość wyboru formatu kursu: tygodniowy, tematyczny,
towarzyski.
• Struktura każdego kursu jest standaryzowana i zawiera: fora,
dzienniki, quizy, zasoby, wybory, ankiety, zadania.
• W większości miejsc gdzie wprowadzony jest tekst (zasoby, posty na
forum, wpisy do dzienników itd.) mogą być edytowane za pomocą
wbudowanego edytora WYSIWYG HTML.
• Dokładny mechanizm zapisywania logów i śledzenia działań
użytkowników – raporty aktywności każdego studenta są dostępne na
jednej stronie razem z wykresami, szczegółami na temat każdego
z modułów (ostatni dostęp, ilość odczytów), a także „historią” działań
każdego ze studentów.
• Integracja z pocztą elektroniczną – kopie postów na forach, informacje
zwrotne od prowadzących itp. mogą być przesyłane pocztą w formacie
HTML lub jako „czysty” tekst.
12
CKPiDN w Mielcu – Zeszyty nauczycielskie – Nr 4/2005
Moduł zadań
• Zadania mogą być określane wraz z terminem oddawania prac
i maksymalną oceną.
• Studenci mogą przesyłać swoje rozwiązania (w dowolnym formacie)
na serwer. Data każdego przesłania jest zapamiętywana.
• Można przesyłać prace opóźnione, ale wielkość spóźnienia jest jasno
przedstawiana prowadzącemu.
• Dla każdego zadania cała grupa może zostać oceniona (ocena
i komentarz) na jednej stronie jednego forum.
• Informacje zwrotne od prowadzącego są dodawane do każdego
zadania, a powiadomienia są wysyłane pocztą elektroniczną.
• Prowadzący może zezwolić na powtórne przesyłanie prac, już po
wystawieniu oceny (do powtórnej oceny).
Moduł quizów
• Prowadzący może stworzyć bazę danych pytań, aby móc ich używać
wielokrotnie.
• Pytania mogą być przechowywane w kategoriach, aby ułatwić do nich
dostęp. Kategorie mogą zostać „Opublikowane” dzięki czemu staną
się dostępne na każdym kursie tego serwisu.
• Quizy są automatycznie oceniane, oraz mogą zostać ocenione
ponownie, jeśli pytania zostaną zmienione.
• Quizy mogą mieć przypisane okno czasowe, poza którym nie są
dostępne.
• Zgodnie z wyborem prowadzącego do quizów można podchodzić
wielokrotnie, oraz może być pokazywana informacja zwrotna łącznie
z prawidłową odpowiedzią.
• Pytania i odpowiedzi do quizów mogą być wymieszane, aby ograniczyć możliwość oszukiwania.
• Do pytań można załączać grafiki i kod HTML.
• Pytania mogą być importowane z zewnętrznych plików tekstowych.
• Pytania wielokrotnego wyboru mogą umożliwiać wybór tylko jednej
odpowiedzi lub wybór wielu odpowiedzi.
• Możliwe są także pytania do krótkiej odpowiedzi, pytania prawdafałsz, pytania typu dopasuj odpowiedź, pytania wybierane losowo.
Moduł zasobów
• Umożliwia wyświetlanie treści elektronicznych w formacie edytora
Word, grafiki menedżersko-prezentacyjnej PowerPoint, plików wideo,
plików dźwiękowe itd.
13
Zdzisław Nowakowski – Nowe koncepcje kształcenia oparte na e-learningu
•
Pliki mogą być przesyłane i zarządzane na serwerze, albo tworzone na
miejscu w formatach sieciowych (tekst, HTML).
• Można zamieszczać odnośniki do zewnętrznych stron WWW. Mogą
one być włączane w niezauważalny sposób do interfejsu kursu.
• Zewnętrzne aplikacje sieciowe mogą być uruchamiane, a także można
do nich przekazywać parametry.
Moduł ankiet
• Wbudowano ankiety (COLLES, ATTLS) w celu ułatwienia analizy
grupy on-line.
• Dostępne są raporty z ankiety, zawierające wiele wykresów. Dane
można ściągnąć jako arkusz Excel, albo plik tekstowy CVS.
• Interfejs ankiet zapobiega wysyłaniu ankiet nie do końca
uzupełnionych.
• Studenci otrzymują informacje zwrotne, a ich wybory są porównywane z wyborami pozostałych uczestników kursu.
14