Program badawczy nt. sprawiedliwości społecznej

Program badawczy nt. sprawiedliwości społecznej

Wyniki badania
nr 23/2006
Program badawczy nt. sprawiedliwości społecznej
Tłumaczenie pisemne, ustne i pomoc w komunikowaniu się:
przegląd usług dla instytucji publicznych w Szkocji
Niniejsze badanie zlecono w ramach realizacji działań Grupy ds. tłumaczenia pisemnego, ustnego i pomocy w komunikowaniu się (Translating,
Interpreting and Communication Support Group), ustanowionej w 2000 roku przez Scottish Executive (organ władzy wykonawczej w Szkocji).
Celem badania było dostarczenie decydentom danych o stanie usług językowych oraz wskazań dla ich rozwoju. Głównym celem badania była
analiza usług w zakresie tłumaczeń i pomocy w komunikowaniu się, na podstawie zarówno doświadczeń osób świadczących te usługi, jak
i instytucji publicznych.
Autorkami badania są Isabelle A. Perez, Christine W. L. Wilson, Catherine King i Celine Pagnier z Centre for Translation and Interpreting
Studies in Scotland uniwersytetu Heriot-Watt.
■ Wielu uczestników badania potwierdziło brak skoordynowanego planowania i dysproporcje w poziomie świadczonych usług między
poszczególnymi regionami Szkocji, wyrażając życzenie wprowadzenia spójnej strategii działania i obiegu informacji między organizacjami.
■ Spośród szerokiego wachlarza usług w tym zakresie szczególny nacisk położono na tłumaczenia ustne. Najbardziej pilne zapotrzebowanie na ten
rodzaj usług sprawiło, że w tym kierunku skierowano największą część ograniczonych środków finansowych przeznaczonych dla instytucji
publicznych. Tłumaczenia pisemne i inne formy pomocy w komunikowaniu się są mniej pilne i nie wymagają tak dużych nakładów.
■ Instytucje publiczne wykazały się brakiem rozeznania w potrzebach określonych grup użytkowników, zwłaszcza osób wymagających jednocześnie
kilku rodzajów pomocy w porozumiewaniu się. Inną potencjalnie ważną grupę mającą zapotrzebowanie na sporadyczną pomoc
w porozumiewaniu się może stanowić szersza rodzina lub społeczność użytkownika tych usług.
■ Obecny stopień wykorzystania oferowanych na życzenie tłumaczeń pisemnych jest niewielki, gdyż użytkownicy nie wiedzą, na jakie usługi mogą
liczyć. Przewiduje się wzrost zapotrzebowania na tłumaczenia pisemne wraz ze wzrostem świadomości instytucji publicznych o potrzebie
tłumaczenia dokumentów oraz wzrostem świadomości użytkowników o przysługującym im prawie do otrzymania obcojęzycznych wersji.
■ Z punktu widzenia instytucji publicznych wyróżnić można cztery typy tłumaczeń ustnych. Są to: tłumaczenie przez obecnego na miejscu
wykwalifikowanego tłumacza , tłumaczenie przez telefon, pośrednictwo językowe przez pracownika instytucji lub tłumaczenie przez członka
rodziny, znajomego bądź członka społeczności lokalnej. W dalszym ciągu jednak tłumaczeń często dokonują osoby nie posiadające odpowiednich
kwalifikacji, wywodzące się z dwóch ostatnich grup oraz ochotnicy, zwłaszcza jeżeli chodzi o pomoc dla osób niedowidzących.
■ W niektórych językach, dziedzinach i rejonach występuje poważny niedobór wykwalifikowanych tłumaczy ustnych, w związku z czym czasami
znalezienie odpowiedniego tłumacza okazuje się trudne.
■ Z nielicznymi wyjątkami procedury kontroli jakości i oceny oraz sprawdzanie w bazie danych osobowych Disclosure Scotland przeprowadzane
są w sposób niekonsekwentny lub w ogóle nie są praktykowane. Instytucje publiczne zwykle zakładają, że kontrole takie zostały przeprowadzone
przez dostawców usług językowych.
■ Zaangażowanie w świadczenie tego rodzaju usług często kojarzy się z niską pozycją zawodową i brakiem perspektyw. Warunki pracy są złe, nie
płaci się honorarium za pozostawanie w dyspozycji, nie ma pewności długoterminowego zatrudnienia. Wiele usług zapewnianych jest doraźnie
lub przez ochotników.
■ Zastosowanie nowoczesnych technologii takich jak tłumaczenie wspomagane komputerowo, tłumaczenie telefoniczne lub przy pomocy kamer
wideo oraz alternatywne sposoby pracy, np. tłumaczenie w systemie relay (pośrednio poprzez trzeci język), nie zostały do tej pory poddane
wystarczającym badaniom ani kontroli jakości.
Dostawcy usług językowych
Osoby świadczące usługi w zakresie języków mówionych
zwykle działają na zasadach bardziej komercyjnych niż tłumacze
brytyjskiego języka migowego i oferenci innych form pomocy
w komunikowaniu się, w dużej mierze świadczonych przez
ochotników.
Osoby świadczące usługi językowe pracują zwykle na własny
rachunek. Wyjątki zdarzają się pośród tłumaczy języka migowego.
Niewiele jest jednak możliwości szkoleń i kariery zawodowej dla
tłumaczy ustnych i pisemnych w sektorze publicznym.
W przypadku rzadkich języków brak jest często jakichkolwiek
możliwości szkolenia. Generalnie brakuje materiałów do nauki.
Liczba dostępnych dostawców, szczególnie tłumaczy ustnych,
jest znacznie mniejsza niż sugerowałaby to lista osób świadczących
usługi językowe: nie wszyscy na liście nadal pracują w tej branży,
poza tym ten sam tłumacz może znajdować się na usługach
szeregu instytucji. W rezultacie obecnego niedoboru tłumaczy
języka migowego organizacje mają poważne problemy
z obsadzeniem stanowisk. W przypadku niektórych języków, gdzie
jest zbyt mało tłumaczy ustnych określonej płci, znalezienie
odpowiedniego tłumacza jest trudne, co w sytuacjach
zwiększonego zapotrzebowania prowadzi do braku ciągłości
świadczenia usług językowych. Ogólny brak tłumaczy ustnych jest
także powodem, dla którego jedynie ograniczona liczba osób
posiadających kwalifikacje angażuje się w szkolenia lub monitoring
innych tłumaczy.
Co prawda obecne zapotrzebowanie dotyczy przede
wszystkim tłumaczeń ustnych (osobiście i telefonicznie), ale
oczekuje się także wzrostu popytu na tłumaczenia pisemne.
Przewiduje się także wzrost w zakresie świadczenia pomocy
w komunikowaniu się.
Instytucje publiczne często zwracają się do dostawców usług
językowych o fachową poradę i pomoc w oferowaniu określonych
usług w określonych językach. Zmiany w poziomie
zapotrzebowania na dany język lub konieczność zaoferowania
usług w nowym języku wynikają często z wydarzeń na świecie i decyzji
politycznych. Około 64% osób świadczących usługi językowe działa
od lat 90. Wydaje się być to związane z wprowadzeniem Ustawy o
dyskryminacji niepełnosprawnych (Disability Discrimination Act,
DDA) oraz znowelizowanej Ustawy o stosunkach rasowych (Race
Relations [Amendment] Act, RRAA).
Usługi tłumaczy języka migowego są w Szkocji łatwiej dostępne
i chętniej podróżują oni poza miejsce zamieszkania. Ogólnie rzecz
biorąc, rynek tłumaczeń języka migowego jest lepiej
zorganizowany, a oni sami podlegają większym rygorom. Wspiera
ich zrzeszenie zawodowe, Szkockie Stowarzyszenie Tłumaczy
Języka Migowego (Scottish Association of Sign Language
Interpreters, SASLI). Wiele osób chciałoby, żeby ten model został
przyjęty jako wzorzec dla Szkocji.
Respondenci podkreślali potrzebę stworzenia strategii
działania dla Szkocji. Oto niektóre z proponowanych sposobów
usprawnienia usług językowych:
2
■ organizowanie szkoleń dla tłumaczy ustnych – zwłaszcza w bardziej
odległych rejonach – oraz dla personelu instytucji publicznych,
które mogłyby stanowić część wstępnego szkolenia w dziedzinie
prawa lub medycyny
■ propagowanie dostępnych usług wśród użytkowników usług
publicznych i informowanie ich o przysługującym im prawie do
bezpłatnych usług
■ zrewidowanie usług świadczonych przez
i niewykwalifikowanych tłumaczy ustnych
nieoficjalnych
■ uznanie nowo powstałej kategorii tłumaczy służb publicznych za
zawód o dużym znaczeniu i przyczynianie się do jej konsolidacji
■ doskonalenie jakości i standardów, nagrywanie tłumaczonych
rozmów w ramach kontroli jakości
■ udostępnienie większych środków finansowych w celu stworzenia
struktur organizacyjnych obejmujących całość usług językowych,
usprawnienie świadczenia tych usług oraz podwyższenie
podstawowych stawek płaconych usługodawcom.
Instytucje publiczne
Instytucje publiczne polegają na osobach świadczących usługi
językowe w identyfikacji języka lub dialektu, którym się posługuje
użytkownik. Zapytania o rzadsze języki, także obce języki migowe,
zdarzają się coraz częściej i instytucje publiczne potrzebują
pomocy w zarządzaniu bazą tłumaczy i zwiększaniu liczby
oferowanych języków i dialektów. W większości przypadków
chciałyby one pokrywać potrzeby w zakresie języka mówionego
i migowego oraz pomocy w komunikowaniu się z jednego źródła,
a nie z różnych, tak jak się to dzieje obecnie.
Tłumaczenie telefoniczne jest często pierwszą stosowaną
formą formalnego tłumaczenia. Coraz częściej sięga się po nie jako
rozwiązanie rezerwowe w przypadkach nagłych albo
nieplanowanych lub jeżeli nie ma możliwości sprowadzenia
tłumacza danego języka. Wszystkie agencje oferujące tłumaczenia
telefoniczne znajdują się poza Szkocją. Istnieją pewne obawy
odnośnie przygotowania lingwistów pracujących dla tych firm.
Tłumacze ci mogą nie posiadać wystarczającej wiedzy na temat
systemu prawnego, oświatowego czy administracyjnego Szkocji.
Tłumaczenie przy pomocy kamer wideo ma szanse stać się
odpowiednikiem tłumaczenia telefonicznego dla języka migowego.
W przypadkach, gdzie duże znaczenie ma kontakt wzrokowy, ta
metoda może także ułatwić tłumaczenie języków mówionych.
Istnieje potrzeba dalszych badań empirycznych porównujących
wpływ tłumaczenia na odległość i tłumaczenia na miejscu.
Instytucje publiczne zdają sobie sprawę, że zapewnienie
tłumaczenia pociąga za sobą koszty; niektóre instytucje wskazują
na możliwość wielokrotnego udostępniania przetłumaczonych
materiałów w Internecie. Zalecają też stworzenie centralnej bazy
danych przetłumaczonego materiału. Może zaistnieć konieczność
wydania gotowego tłumaczenia na kasecie dźwiękowej, wideo lub
DVD – dla potrzeb języka migowego, języków nieposiadających
formy pisanej lub dla osób mających trudności z czytaniem.
Instytucje publiczne muszą też określić swoje stanowisko
odnośnie przyjmowania zleceń na tłumaczenia tekstów w językach
innych niż angielski.
Inna forma usług językowych – pomoc w porozumiewaniu się
– pozostaje praktycznie niezauważona. Instytucje publiczne
w pewnym stopniu uwzględniają potrzeby osób nieumiejących
czytać i niedowidzących, natomiast świadomość potrzeb osób
głuchoniewidomych jest znikoma.
Znaczna część pomocy tego typu świadczona jest nieformalnie
– przez rodzinę, znajomych lub personel danej instytucji. Z uwagi
na to, że na ogół świadczenia tego typu nie są nigdzie
odnotowywane, trudno zmierzyć rzeczywiste zapotrzebowanie
w tej dziedzinie. Instytucje zaczynają zdawać sobie sprawę, że to
nieformalne podejście nie jest właściwe, gdyż jego konsekwencją
może być słaba znajomość języka i nieumiejętność tłumaczenia,
a także brak gwarancji zachowania poufności i bezstronności.
Nieformalne świadczenie tych usług winno podlegać odpowiedniej
kontroli; należy też wprowadzić odpowiednie wytyczne w tym
zakresie. W przypadku rzadko spotykanych lub nowych języków
i dialektów nieformalna pomoc może stanowić jedyne
rozwiązanie, niezbędna jest jednak strategia, którą można by
zastosować w takim przypadku.
Instytucje publiczne wykazują małą świadomość kwalifikacji
i szkoleń, których należałoby oczekiwać od osób świadczących
usługi językowe. Jednak wiele z tych instytucji, które korzystają
z usług tłumaczy brytyjskiego języka migowego wymaga od nich
członkostwa w SASLI. Na ogół – z rzadkimi wyjątkami – instytucje
publiczne pozostawiają dostawcom usług językowych sprawdzenie
kwalifikacji, zapewnienie kontroli jakości, a także sprawdzenie w
bazie danych osobowych Disclosure Scotland.
Instytucje przedstawiły szereg propozycji, postulując dzielenie
się informacjami, doświadczeniem oraz wspólne rozwiązywanie
problemów – między poszczególnymi działami i organizacjami.
Oto niektóre z przedstawionych konkretnych propozycji:
■ zwiększenie liczby tłumaczy ustnych, pozyskiwanie osób
mówiących rzadkimi językami w zasięgu lokalnym
■ organizowanie i finansowanie kształcenia dla tłumaczy na
kursach o odpowiednim standardzie prowadzących do
uzyskania formalnych, specjalistycznych kwalifikacji
■ utworzenie ogólnoszkockiego rejestru osób posiadających
formalne uprawnienia, ustalenie jednolitej struktury
wynagrodzeń
■ ustanowienie centralnego punktu informacji i porad, jednolite
podejście do wszelkich potrzeb w zakresie usług językowych
■ zastosowanie skomputeryzowanych systemów w celu
ułatwienia wymiany informacji między instytucjami publicznymi
a dostawcami usług językowych.
Podsumowanie: perspektywy i rekomendacje
■ Istnieje potrzeba ustanowienia strategii dla Szkocji, wprowadzenia spójnych zasad postępowania odnośnie usług językowych oraz wymiany
informacji między różnymi instytucjami publicznymi i różnymi organizacjami.
■ Konieczne jest dostarczanie szczegółowych informacji o wszystkich potrzebach językowych, umożliwiających formułowanie zasad działania
w Szkocji. Bardziej systematyczne zbieranie danych o zapotrzebowaniu na usługi językowe i podaży tych usług byłoby pomocne w
kształtowaniu kierunku rozwoju i śledzeniu zmian. Mogłoby też ułatwić identyfikowanie występujących tendencji i luk w świadczeniu tych
usług.
■ Osoby świadczące usługi językowe i instytucje publiczne powinny współpracować ze sobą, a reakcje użytkowników winny być brane pod
uwagę w kształtowaniu kierunków rozwoju. Należy także zapewnić teoretyczny wkład w debatę poprzez zaangażowanie instruktorów
i naukowców.
■ Środowisko tłumaczy brytyjskiego języka migowego dostarcza przykładów dobrych praktyk według różnych kryteriów: kwalifikacje
tłumaczy, kontrola jakości, ramy organizacyjne, obecność w różnych regionach Szkocji, stały dostęp do usług. Podobne procedury winni
być stosowane we wszystkich obszarach usług językowych.
■ Wiele zaangażowanych podmiotów zaleca ustanowienie na wzór struktur dla tłumaczy języka migowego szkockiego rejestru tłumaczy
służb publicznych czy organu nadającego im formalne uprawnienia. Taka organizacja prowadziłaby rejestr, pełniłaby rolę centralnego
punktu informacji i dystrybucji materiałów oraz banku gromadzącego przetłumaczone materiały. Do jej funkcji należałoby też ocenianie
agencji. Zakres jej kompetencji mógłby zostać poszerzony o inne aspekty pomocy w komunikowaniu się.
■ Kształcenie tłumaczy wymaga nakładów finansowych. Kształcenie winno obejmować podstawy, specjalizację (prawo, zdrowie psychiczne)
oraz warsztat tłumacza (np. tłumaczenie szeptane). Wykwalifikowani tłumacze winni zostać przeszkoleni do pracy w różnych dziedzinach
sektora publicznego.
■ Szkolenie personelu instytucji publicznych mającego kontakt z petentami winno obejmować zasady i procedury ich organizacji odnośnie
usług językowych oraz organizowanie akcji informacyjnych wymagających zaoferowania takich usług.
■ Należy podnieść status tłumaczy sektora publicznego oraz zrewidować różnice w sposobie postrzegania tego rodzaju tłumaczeń a bardziej
prestiżowym tłumaczeniem konferencyjnym.
■ Należy zwiększyć świadomość użytkowników usług publicznych na temat przysługującego im prawa do bezpłatnych usług językowych
oraz roli wykwalifikowanych dostawców usług językowych i korzyści wynikających z korzystania z ich usług.
3
O tym badaniu
Przedmiotem badania były praktyki w świadczeniu usług językowych na rzecz osób posługujących się językami mówionymi innymi niż angielski
oraz na rzecz osób niedosłyszących i głuchoniewidomych.
Informacje zebrano od dostawców usług językowych w Szkocji oraz tych usługodawców poza Szkocją, które często oferują swoje
pośrednictwo w Szkocji. Ponadto informacje były zbierane w instytucjach publicznych z różnych sektorów (usługi prawne, służba zdrowia,
opieka społeczna, usługi mieszkaniowe, biura zatrudnienia, szkolnictwo, lokalne organy administracji) oraz w miastach, aglomeracjach
i w regionach wiejskich na terenie Szkocji.
Dane zbierano w okresie od lutego do grudnia 2004 r.
O dalsze egzemplarze wyników badania, a także
z wszelkimi pytaniami na temat badań społecznych
prowadzonych przez Scottish Executive prosimy się
zwracać do:
Scottish Executive Social Research
1-F (Dockside)
Victoria Quay
EDINBURGH
EH6 6QQ
Tel: 0131 244-7565
Fax: 0131 244-7573
Email: [email protected]
Internet: www.scotland.gov.uk/socialresearch
Aby otrzymać streszczenie raportu z badań „Translating,
Interpreting and Communication Support: A Review of
Provision in the Public Services in Scotland” (Tłumaczenie
pisemne, ustne i pomoc w komunikowaniu się: przegląd
usług dla instytucji publicznych w Szkocji), prosimy przesłać
czek na 5 funtów, wystawiony na „Blackwell’s Bookshop”
na adres:
Blackwell’s Bookshop
53 South Bridge
Edinburgh EH1 1YS
Tel: 0131 622 8283 / 0131 622 8258
Fax: 0131 622 8258
Email: [email protected]
Ten dokument (wraz z innymi wynikami i raportami z badań) i informacje na temat badań społecznych prowadzonych przez
Scottish Executive są dostępne w internecie na stronie: http://www.scotland.gov.uk/socialresearch
Zawiera ona aktualne informacje o badaniach społecznych i badaniach w zakresie polityki społecznej, zleconych i
opublikowanych w imieniu Scottish Executive. Poruszane tematy to transport, mieszkalnictwo, integracja społeczna, problemy
terenów wiejskich, dzieci i młodzież, szkolnictwo, praca socjalna, opieka środowiskowa, lokalne organy administracji,
sądownictwo cywilne, sądownictwo karne, regeneracja środowiska, planowanie, problemy kobiet. Na stronie tej można
ponadto znaleźć informacje o ankiecie nt. szkockich gospodarstw domowych.
Niniejsze tłumaczenie uznaje się za dokładne odzwierciedlenie oryginału w języku angielskim.
ISBN 0-7559-2894-6
9 780755 928941
Astron B44832 01/06 (Polish)
4