Kulturowy aspekt łowiectwa

Dariusz J. Gwiazdowicz, Jerzy Wiśniewski
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Kulturowy aspekt łowiectwa
W zamierzchłych czasach łowy zakończone sukcesem decydowały o zaspokojeniu
podstawowych potrzeb człowieka, gdyż dostarczały żywności, futer i skór niezbędnych do
wykonania odzieży oraz narzędzi codziennego użytku. Zwierzyna odgrywała także znaczącą
rolę w lecznictwie i znachorstwie. Myślistwo kształtowało naszych przodków intelektualnie,
inspirowało lepsze i skuteczniejsze metody polowań, rozwijało sposoby komunikowania się,
czyli język. W ten sposób słabszy i wolniejszy człowiek pokonywał szybsze, silniejsze i
większe zwierzęta. Powoli zaczynał rozwijać się animalizm (zoolatria), czyli religijny kult
zwierząt, którego wyrazem są podziwiane do dziś malowidła naskalne m.in. w grotach
południowej Francji i Hiszpanii.
Na przestrzeni wieków łowiectwo zmieniało się, tak jak zmieniał się człowiek i jego
potrzeby. Rewolucja neolityczna zapoczątkowała procesy zmierzające do rezygnacji z mało
efektywnego zbieractwa i łowiectwa na rzecz rolnictwa i hodowli, czego efektem stał się
rozwój osadnictwa. Polowanie przestało być podstawą warunkującą przetrwanie człowieka,
było raczej formą rozrywki, dowodem sprawności rycerskiej, choć dostarczało ciągle dużej
ilości zwierzyny.
Wraz z rozwojem cywilizacji, zmienia się krajobraz, zmniejsza się powierzchnia
dostępna dzikim zwierzętom, a ponadto następuje gwałtowny rozwój techniki, w tym także
broni palnej, co przyczynia się do rozwoju nowych technik polowań. Zmieniają się czasy,
zmieniają się zadania, przed jakimi staje łowiectwo, zmienia się i sam myśliwy. Jest on
bogatszy w wiedzę przyrodniczo-łowiecką, ale także bogatszy o wartości kulturowe,
historyczne nagromadzone przez setki lat, przekazywane z pokolenia na pokolenie. Dziś
stanowią one ogromną spuściznę, którą należy koniecznie zachować.
Na kulturowe wartości łowiectwa składają się liczne zwyczaje, specyficzny ceremoniał
kultywowany zarówno podczas polowań jak i poza nimi, czego przykładem może być
ślubowanie myśliwskie, chrzest myśliwski czy pasowanie myśliwskie. Szczególną oprawę ma
zazwyczaj każde polowanie zbiorowe, a w szczególności tradycyjne polowania hubertowskie,
wigilijne czy noworoczne. Jest wśród myśliwych dość wyraźny kult św. Huberta, widoczny
podczas mszy świętych hubertowskich, a także w stawianiu licznych kapliczek na cześć tego
patrona myśliwych. Nierozerwalnym elementem polowania jest dbałość o przestrzeganie
zasad etyki (prawości) łowieckiej, oddawanie szacunku upolowanej zwierzynie, co objawia
się nie tylko wręczaniem złomu myśliwemu, ale także w tradycyjnym układzie pokotu,
podczas którego wygrywane są sygnały łowieckie oznajmiające śmierć określonego gatunku
zwierzęcia, np. „jeleń na rozkładzie” czy „dzik na rozkładzie”.
Walory kulturowe łowiectwa są widoczne nie tylko podczas polowania. W czasie
uroczystości oficjalnych obowiązuje określony ceremoniał sztandarowy, a myśliwi występują
w mundurach galowych. Dotyczy to na przykład pogrzebu myśliwego, ale i spotkań
towarzyskich czy biesiad myśliwskich. Można wtedy usłyszeć niezapomniane opowieści i
dowcipy, poznać przysłowia, zabobony i przesądy kultywowane po dzień dzisiejszy, jak ten
najbardziej znany, dotyczący chwytania przed polowaniem pięknej dziewczyny za kolano, co
miałoby przynieść szczęście podczas łowów. Istotną rolę w tradycji łowieckiej odgrywa także
kuchnia myśliwska, będąca nieodzownym elementem każdej biesiady i spotkania myśliwych.
Specyfiką naszej kultury myśliwskiej jest także gwara łowiecka, obejmująca blisko cztery
tysiące słów i wyrażeń, które od kilkuset lat wzbogacają nasz język ojczysty. Jej początki
sięgają końca XVI wieku i najstarszych dzieł z zakresu łowiectwa, jak np. „Myślistwo ptasze”
Mateusza Cygańskiego, „Myśliwiec” Tomasza Bielawskiego, „Myślistwo z ogary” Jana
Ostroroga.
Łowy są nie tylko formą aktywności myśliwych, stały się one także źródłem inspiracji
dla ogromnej rzeszy artystów, utrwalających polowanie i zwierzynę, m.in. na swoich
obrazach, w poezji i prozie czy muzyce. Wśród wielkich polskich artystów poruszających
temat polowania w swoich dziełach można wymienić malarzy, takich jak np. Józef
Chełmoński, Julian Fałat, Juliusz, Wojciech i Jerzy Kossakowie, Alfred Wierusz-Kowalski,
pisarzy i poetów, jak np. Aleksander Fredro, Jan Kochanowski, Adam Mickiewicz, Henryk
Sienkiewicz, a także kompozytorów, jak np. Karol Kurpiński, Stanisław Moniuszko czy
Feliks Nowowiejski.
To specyficzne bogactwo kulturowe należy pielęgnować, kultywować i zachować od
zapomnienia. Zapisy zmierzające do zachowania walorów kulturowych łowiectwa można
znaleźć np. w ustawie Prawo łowieckie (Dz.U. 1995, nr 127 poz. 1066, art. 3 i 34),
rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych warunków wykonywania
polowania i znakowania tusz (Dz.U. 2005, nr 61 poz. 548, § 31-33 i 49), statucie PZŁ z 2005
roku (§ 6 i 11), uchwale Naczelnej Rady Łowieckiej z 2012 roku zatytułowanej „Zbiór zasad
etyki i tradycji łowieckich”.
Po podpisaniu i ratyfikowaniu przez Polskę Konwencji UNESCO w sprawie ochrony
niematerialnego dziedzictwa kulturowego (Dz.U. 2011, nr 172, poz. 1018) istnieją nie tylko
przesłanki merytoryczne, ale i podstawy prawne, aby opracować i zgłosić do Polskiego
Komitetu do spraw UNESCO wniosek o wpisanie kulturowych walorów łowiectwa na listę
niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO.