Akademia PLANETE+ DOC. Oblicza Globalizmu w filmie.

Akademia PLANETE+ DOC. Oblicza Globalizmu w filmie.
Przedmiot fakultatywny dla Szkół Wyższych.
Na program zajęć Oblicza Globalizmu PLANETE+ DOC (projekcji i dyskusji) składają się filmy
ukazujące różne wymiary globalizmu na świecie: ekonomiczny, etyczny, ekologiczny, problemy
władzy, mediów itd. Są to głównie filmy dokumentalne, ale nie tylko. Celem cyklu jest wyjście poza
abstrakcyjne uniwersyteckie rozważania i ukazanie konkretnych miejsc i ludzi, których problemy
globalizmu bezpośrednio dotykają i dopiero wówczas stosowanie do analizy teorii i modeli. W
programie znalazły się filmy o tematyce obejmującej jak najwięcej kontekstów związanych z
globalną wymianą, dotykającą jednostki i społeczności w wielu zakątkach globu.
Celem zajęć jest rozszerzenie dyskusji o globalizmie poza kwestie ekonomiczne; istotne są tu
przede wszystkim dla humanisty kwestie etyczne oraz kwestie idei związanych z wprowadzaniem
reguł bądź postawa laisse-fairyzmu w stosunku do regulacji związanych z korzystaniem z dóbr.
Ponieważ postępowanie ludzi wiąże się z postawami etycznymi oraz wiedzą pozwalającą na
stosowanie tych reguł w odpowiednich kontekstach, dla liderów opinii społecznej szerszy namysł
PRnad globalizmem i relacjkami między pieniądzem, sacrum, konsumpcjonizmem i np.
terroryzmem jest niezbędny. Kolejne wykłady i projekcje będą rozszerzać spojrzenie o nowe
argumenty za i przeciw zjawisku, by na koniec można było sformułować esej, w którym
będzie można zająć stanowisko dotyczące reguł mogących mieć sens przy obecnym i
przewidywalnym zaawansowaniu globalnych procesów na świecie i ich wpływu na
społeczeństwa czy jednostki.
www.akademia.planetedocff.pl
PROGRAM:
Część I: EKONOMIA
1. Temat: Świat na talerzu w restauracji: globalny handel. Jak ryby zamieniają się w karabiny.
Film: “Koszmar Darwina” reż. Hubert Sauper
W latach 60. ubiegłego wieku naukowcy przeprowadzili niewielki eksperyment. Do Jeziora Wiktorii
wpuścili okonia nilowego – rybę drapieżnika, która w szybkim czasie zniszczyła praktycznie
wszystkie inne gatunki ryb żyjące w jeziorze. Niebawem okoń nilowy zaczął rozmnażać się z
zawrotnym tempie a jego mięso zaczęło być sprzedawane na całym świecie. Obecnie, szacuje się,
że około dwóch milionów ludzi dziennie spożywa ten rodzaj ryby.
Transport ryb odbywa się na pokładach olbrzymich, rosyjskich samolotów towarowych, które
codziennie przylatują do Afryki. Jednak samoloty nie przylatują puste. Na ich pokładzie znajdują się
broń i amunicja, które następnie przemycane są w głąb Czarnego Lądu.
2. Temat: Oblicza postkolonializmu. Stosunki władzy a stosunki ekonomiczne.
Film: “Raj Miłość” reż. Urlich Seidl
Tytułowy “raj” to okolice nadmorskich kurortów w Kenii, gdzie Europejki w średnim wieku (tzw.
“sugar mamas”) udają się na poszukiwanie “beach boysów”, czyli młodych Afrykańczyków, którzy
za pieniądze spełniają ich seksualne fantazje. Dla osamotnionej Teresy, matki dojrzewającej
nastoletniej córki, to wymarzone miejsce na huczne spędzenie pięćdziesiątych urodzin. Decyzję
podejmuje bez wahania. Zostawia pod opieką córkę i jedzie na wakacje do afrykańskiego kurortu z
nadzieją na znalezienie miłości i przeżycie seksualnej historii swojego życia. Rzeczywistość okazuje
się jednak daleka od rajskiego ideału. Wędrując od plaży do plaży z nadzieją na znalezienie
prawdziwego uczucia, zmieniając kolejnych ciemnoskórych kochanków, przeżywa jedno
rozczarowanie za drugim. Tracąc wrażliwość i stopniowo pozbywając się złudzeń dochodzi do
gorzkiego wniosku – na kenijskich plażach miłość nie jest wcale wymarzonym rajem, lecz płatną
transakcją, która staje się zakamuflowaną formą prostytucji. Czy próżnica w dochodach musi
zaburzać międzyludzkie stosunki?
www.akademia.planetedocff.pl
3. Tematyka: Nędza globalnej solidarności. Kim są swoi i obcy w dzisiejszym świecie?
Film: “Zaróbmy jeszcze więcej” reż. Erwin Wagenhofer
Większość z nas nie zdaje sobie sprawy, gdzie dokładnie znajdują się nasze pieniądze. Możemy być
jednak pewni, że nie ma ich w bankach. Współczesny świat, jak nigdy dotąd, to układ naczyń
połączonych. Kryzys na jednym rynku osłabia pozostałe. Widz przygląda się funkcjonowaniu
światowego systemu finansowego. Najlepiej kupować, gdy krew jest na ulicach – tłumaczy
inwestor rezydujący w Singapurze. Wtedy zarabia się najwięcej. Zamknięte środowisko doradców
finansowych i bankierów na naszych oczach tworzy rzeczywistość dynamicznego wzrostu i
błyskawicznych profitów. Austriacki filmowiec zderza poglądy beneficjentów liberalnego
kapitalizmu z punktem widzenia jego ofiar, stara się prześledzić i odtworzyć mechanizmy
nowoczesnego rynku bez granic. Jaki to ma związek z nami? Co nasze oszczędności mają wspólnego
z zadłużeniem każdego nowonarodzonego dziecka w Burkina Faso czy gigantomanią rynku
nieruchomości w Hiszpanii? czy pieniądze mają narodowość i czy istnieje coś takiego, jak
“społeczność międzynarodowa”?
4. Tematyka: Czy w obliczu globalizmu obowiązuje nas uniwersalna etyka?
Film: “Hair India” reż.Raffaele Brunett, Marco Leopardi
Bogaci składają w ofierze pieniądze i klejnoty, a biedni zostawiają w świątyni własne włosy, nie
zastanawiając się, co dzieje się z ich ofiarą. Jakiś czas temu zarząd świątyni uznał, że na włosach
można zarobić. Sprzedaje je więc do specjalistycznych zakładów, które przygotowują z nich peruki i
pasma, służące do przedłużania włosów. To ostatni krzyk mody wśród gwiazd Hollywood i…
bogatych Hindusek. Potentatem na tym rynku jest firma Great Lenghts, której siedziba mieści się
we Włoszech. Z kolei jej klientem są indyjskie salony piękności wypełnione kobietami, marzącymi o
falujących włosach półmetrowej długości. Film przynosi konfrontację religijnego i świeckiego
rytuału. Biedacy, pielgrzymując, zapewniają sobie opiekę bóstw. Bogaci, korzystając metaforycznie i
materialnie z ich ofiary, również pragną sobie zapewnić wstęp do lepszego świata, zamieszkałego
www.akademia.planetedocff.pl
Część II: IDEOLOGIE
5. Temat: Wytwarzanie wiarygodności w obliczu globalizmu. Media jako środek legitymacji.
Film: “Yes meni naprawiają świat” reż. Andy Bichlbaum, Mike Bonanno
Yes-Meni naprawiają świat” to dokument z kilkunastomiesięcznej “partyzantki” uprawianej w
podobnym stylu przez Andy’ego Bichlbauma i Mike’a Bonanno. “Czy można naprawić dzisiejszy
świat?” i “Dokąd chciwość zaprowadzi ludzi?” – proste, nieco naiwnie brzmiące pytania, kilka lat
temu stały się kołem zamachowym działań tego duetu. Bohaterowie przeobrażają się w fałszywych
korporacyjnych menedżerów.. Świadomi roli mediów we współczesnym świecie na różne sposoby
przyciągają ich uwagę, zyskując tym samym rozgłos dla sprawy. Zwieńczeniem wielomiesięcznych
działań jest ich osobista wersja “New York Timesa”, którą zamieniono w społeczno-polityczny
koncert życzeń. Na stronach gazety-fałszywki pojawiają się artykuły wybiegające do przodu o kilka
miesięcy, opisujące świat takim, “jakim chcielibyśmy za kilka miesięcy zastać”. Gdzie znajduje się
etyczna granica walki o lepsze jutro?
6. Temat: Ideologie globalne, czyli o co walczymy i jakie modele biznesowe warte są stosowania w
szczytnych celach?
Film: “Fuck For Forest” reż. Michał Marczak
Młody Norweg Danny w Berlinie spotyka grupę Fuck for Forest, która gromadzi pieniądze na
ratowanie przyrody, sprzedając amatorskie porno w Internecie. Wszystkie filmy są własnej
produkcji, do której czasami zapraszani są również przechodnie na ulicy. Członkowie grupy głęboko
wierzą w to, że wyzwolą świat z seksualnych zahamowań. Fuck
for Forest zbiera 420 000 euro i jedzie do Amazonii kupić ziemię, aby oddać ją za darmo Indianom.
Na miejscu ich wyobrażenia dotyczące życia Indian są weryfikowane. Czy można ludziom zabronić
wycinania ich lasów? Kto o tym ma decydować i dlaczego? Gdzie się kończy prawo własności i jakie
kraje są silniej poddane międzynarodowej presji ?
www.akademia.planetedocff.pl
7. Temat: Konsumpcja a religia, konsumpcja a duchowość.
Film: “Gunnar szuka Boga” reż. Gunnar Hall Jensen
Brak absolutu rodzi niepokój, a poczucie duchowego wypalenia powoduje wewnętrzne
wyjałowienie. W konsekwencji nieodzowna okazuje się potrzeba zmiany. Gunnar decyduje się na
wyjazd do pierwszego chrześcijańskiego klasztoru w Egipcie, gdzie chce odnaleźć zaginioną w sobie
duchowość. To tutaj wspólnie z trójką przyjaciół stanowiących jednocześnie jego ekipę filmową,
chce poszukać odpowiedzi na nurtujące go pytania. Czy jednak ten sposób życia, jest tym, czego
żyjący w konsumpcyjnej i materialnej rzeczywistości Gunnar tak naprawdę potrzebuje? Czy wiara i
konsumpcja mogą iść w parze? czy konsumpcja niszczy sacrum? Czy w konsumpcji możliwy jest
jeszcze post?
8. Temat: Kultura ma znaczenie: jak wzory myślenia wpływają na wzory działania.
Film: “Pułapki rozwoju” reż. Mathieu Roy, Harold Crooks
Czym jest postęp? Zbliżamy się do punktu, w którym postęp techniczny, rozwój gospodarki i wzrost
liczby osób na świecie zagrażają istnieniu ludzkości. Od 200 lat tkwimy w pułapce myślenia, że
postęp to „więcej czegoś”, że trzeba robić lepsze maszyny i w większej liczbie. “Pułapki rozwoju” to
filmowy esej, oparty na książce Ronalda Wrighta pt. “Krótka historia rozwoju”. Odwołując się do
historii cywilizacji, reżyserzy filmu pokazują pułapki rozwoju, w które wpadały kolejne cywilizacje
na Ziemi, a nasza – jak się okazuje – wcale nie jest w tym procesie wyjątkiem. Przytaczając mocne
naukowe argumenty teoretyków i praktyków ekonomii, w tym: Stephena Hawkinga, Jane Goodall,
Margaret Atwood, Vaclava Smila, Daniela Povinelliego, Gary’ego Marcusa, czy Mariny Silvy, ukazują
różne orientacje myślenia w stosunku do idei postępu.
www.akademia.planetedocff.pl
Część III: OBCY
9. Temat: Migracje i stereotypy: skąd czerpiemy wiedzę w globalnej wiosce.
Film: “Gra” reż. Ruben Östlund
To historia grupy ciemnoskórych chłopców z biedniejszych środowisk, którzy, wykorzystując
panujące na ich temat stereotypy, okradają dzieci z dobrych rodzin. Młodociani oprawcy pogrywają
stereotypami na temat swoich ofiar, a reżyser robi to samo wobec widzów, którym trudno zająć
jednoznaczną postawę i ocenić, po której stronie mają się opowiedzieć. Inspiracją dla „Gry” były
prawdziwe zdarzenia. Parę lat temu w Göteborgu grupa nastoletnich ciemnoskórych chłopców
okradała dzieci, stosując wobec nich przemoc psychiczną. Film wywołał ożywioną dyskusję w
Szwecji. Obrazując współczesne szwedzkie społeczeństwo klasowe, reżyser Ruben Östlund chciał
wywołać debatę nie tylko na temat rasizmu, ale również agresji, przemocy nieletnich i ich
zachowania w grupie. Czy mamy wpływ na tworzenie się tych grup?
10. Tematyka Miraż uniwersalnej perspektywy a globalizm.
Film: “Na przemiał” reż. Mahmoud al Massad
Film skupia się na sylwetce Abu Ammara, biednego muzułmanina, byłego mudżahedina w
Afganistanie. Abu Ammar mieszka w milionowym az-Zarka, w drugim co do wielkości mieście
Jordanii. Mieszka na tej samej ulicy, gdzie żył i dorastał Abu Musa az-Zarkawi brutalny przywódca
Al-Kaidy. Bohater zarabia na życie jeżdżąc dookoła miasta starym volkswagenem busem i zbierając
ze swoimi synami puste kartony na przemiał. W spotkaniu z Abu Ammarem stajemy twarzą w twarz
z Arabem, muzułmaninem, z człowiekiem, który ma dwie – chodzące w burkach – żony, który pisze
książkę ku chwale islamu, który z kolegami rozmawia o potrzebie ”świętej wojny”, ale nie rozumie
widzianej z perspektywy Zachodu jej krwiożerczości. Śledzimy, w jaki sposób terroryzm rodzi się po
cichu, rozwija niepostrzeżenie, w najzwyklejszych codziennych okolicznościach. Stopniowo
dostrzegamy tworzące go, ukryte czynniki, takie jak bieda, brak możliwości rozwoju, sztywna
doktryna religijna. Powstaje pytanie, w jakim stopniu terroryzm nie musi być skutkiem politycznego
spisku czy wyrachowania.
www.akademia.planetedocff.pl
11. Tematyka: Konsumpcja a kondycja człowieka w globalnej wiosce. Czy wszystko może być
towarem?
Film: “Chwała dziwkom” reż. Michael Glawogger
“Chwała dziwkom” to spojrzenie na prostytucję w trzech odległych geograficznie miejscach, gdzie
obowiązują różne kultury, języki i religie. W Tajlandii prostytutki czekają na klientów za weneckim
lustrem, patrząc obojętnym wzrokiem na swoje ciała. W Bangladeszu mężczyźni odwiedzają
dzielnicę slumsów, by zaspokoić pożądanie wśród miejscowych kurtyzan. W Meksyku kobiety
modlą się do litościwej Pani Śmierci, zaklinając codzienność. O ile w Tajlandii najstarszy zawód
świata jest traktowany dość liberalnie, niemal w lekkim tonie, tak w Bangladeszu wiążę się ze
społecznym piętnem, a w Meksyku przyjmuje osobliwą formę celebracji śmierci, pragnienia
przejścia “na drugą stronę”. Pytanie, które stawia film, to również: czy powinniśmy zachowania w
świecie oceniać miarą wartości swojej kultury?
12. Temat: Żyć razem i przeżyć. Biologiczne uwarunkowania życia w megamiastach.
Film: “Zurbanizowani” reż.Gary Hustwit
Na początku XIX wieku w miastach mieszkało nie więcej niż 30 milionów ludzi, co stanowiło 2,5%
ludności świata. Przez następne 100 lat liczba ta wzrosła do 2 miliardów. Według raportu Banku
Światowego, ludność miejska stanowi już ponad połowę populacji świata, a zgodnie z prognozami
w roku 2030 udział ten przekroczy 60%. Jeżeli proces migracji ludności wiejskiej do miast nie spotka
się z odpowiednią polityką rozwojową, zainteresowaniem władz i obywateli, urbanizacja może
przybrać postać slumsów. Poprzez współczesne ruchy obywatelskie (protest Stuttgart 21) i
wypowiedzi ekspertów, aż po spektakularne porażki zarządzania przestrzenią zabudowaną (Brazylia
jako nieudane wcielenie idei modernizmu), film pokazuje kto i w jaki sposób naprawdę kształtuje
miasto. Jak biologia wyposażyła nas do życia w takich skupiskach i jak sobie z tym naturalnym bądź
nienaturalnym środowiskiem radzić?
www.akademia.planetedocff.pl
Część IV: WŁADZA
13. Tematyka: Symulakrum, czyli telewizja jako życie prawdziwsze. Polityka jako robienie
globalnego wrażenia.
Film: “Wideokracja” reż.Erik Gandini
W 1976 roku jedna z lokalnych stacji pokazała późnym wieczorem teleturniej, w którym po każdej
poprawnej odpowiedzi obecna w studio gospodyni domowa zdejmowała kolejną część swojej
garderoby. Następnego dnia do stacji telewizyjnej wpłynęły skargi od miejscowych
przedsiębiorców, bo większość oglądających program mężczyzn, nazajutrz spóźniła się do pracy.
Wydarzenie to pokazało przyszłość telewizji. Jej głównym przekazem stała się zabawa. A najlepszą
zabawę włoskiej widowni telewizyjnej zapewniają tłumy roznegliżowanych kobiet. Najważniejsze to
być zauważonym: sława i pieniądze pojawią się wkrótce automatycznie. Marzeniem włoskich
dziewczyn jest zostanie “veliną” – piękną ozdobą telewizyjnych programów, której jedyne zadanie
to: ładnie wyglądać. Na telewizyjne ekrany chce się także dostać robotnik Ricky Canevali. Zrobi
wszystko, by zdobyć popularność. I uważa, że ma potrzebne do tego atuty – śpiewa i tańczy jak
Ricky Martin, a w sztukach walki jest równie sprawny jak Jean-Claude Van Damme. O tym, kto
dostanie się na wizję, decydują ludzie tacy jak Lele Mora. Lele tworzy celebrytów, na których
zarabia cały przemysł. Również Fabrizio Corona, szef zespołu paparazzich, który wykorzystuje do
szantażu zarejestrowane przez swoich ludzi materiały. Pytanie, które stawia film: po której stronie
ekranu jest “prawdziwe życie” i co to znaczy?
14. Temat: Globalizm a prawa pracownicze. Czy walka o prawa człowieka jest pełna hipokryzji?
Film: “Chiny w kolorze blue” reż. Micha X. Peled
Dokument ukazuje dość typowe w Chinach warunki życia w fabryce odzieży na przykładzie Lifeng
Factory w Shaxi, w której bardzo młode Chinki szyją dżinsy. To obraz mentalności chińskich
przedsiębiorców; łamanie podstawowych praw pracowniczych, surowe zasady wynagradzania i
karania, pobieranie kaucji (brak pierwszej pensji), niezwykle niskie zarobki, zmuszanie pracownika
do niewiarygodnego wysiłku, do pracy nawet 20 godzin na dobę. Często bez wolnego weekendu.
www.akademia.planetedocff.pl
Dokładnie przedstawione jest także życie w hotelu pracowniczym, który przypomina dawno
opuszczone koszary i nie oferuje nawet ciepłej wody w kranie do mycia się lub prania. Za 1 juana
pracownica ma możliwość zakupienia kubła wrzątku z hotelowej kotłowni. To nie są wyjątki, to
reguła zgodna z tamtejszymi zasadami. Dokument przedstawia jednak nie tylko ciemną i smutną
stronę pracy w fabryce, do której młode kobiety zmusiła bieda. Stawia pytanie: czy nędza
pracowników nie jest w istocie koniecznym etapem postępu w ich kraju?
15. Temat: Współczesne cesarstwa, współczesne księstwa
Film: “Bankier” reż. Costa-Gavras
Dyrektor olbrzymiego, europejskiego banku inwestycyjnego rozpaczliwie szuka wyjścia z sytuacji, w
której jedna z amerykańskich spółek próbuje wykupić jego udziały.
LITERATURA.
(red.) Anette Y Lee-Chai, John A. Bargh, Władza. Pokusy i zagrożenia.
(red.) A. Sztompka, Socjologia codzienności
Autorami programu są:
dr Jacek Wasilewski Instytut Dziennikarstwa (kierunek: dokumentalistyka) Uniwersytetu Warszawskiego
dr Łukasz Szurmiński Instytut Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego.
www.akademia.planetedocff.pl