Zasady zrównoważonego rozwoju

„Problem z Ziemią polega
na tym, że jakiś czas temu
przestano ją
produkować…”
Mark Twain
1
Rozwój zrównoważony – cele i definicje
2
Rozwój zrównoważony – cele

Najczęściej wskazywanym celem zrównoważonego rozwoju jest:
wzrost dobrobytu społecznego i jednostkowego oraz harmonijne
ułożenie relacji pomiędzy człowiekiem a przyrodą;

Inne najczęściej wymieniane to:

osiągnięcie dobrobytu, sprawiedliwości
(wewnątrz- i międzypokoleniowej) i bezpieczeństwa;

zaspokojenie fizycznych i psychicznych potrzeb człowieka poprzez
prawidłowe ułożenie jego stosunku do środowiska przyrodniczego
– T. Zaufal;

zaspokojenie potrzeb podstawowych, koniecznych dla
prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego człowieka –
osiągnięcie zrównoważonej jakości życia;
3
Rozwój zrównoważony – definicja (1)

W związku z obecnością pojęcia w różnych naukach, z biegiem lat,
większą popularnością terminu oraz faktem, że jest to zagadnienie
skomplikowane, można odnaleźć co najmniej kilkadziesiąt jego definicji;

W ekonomii przyjmuje się, że jest to teoria w sposób kompleksowy
podejmująca problem długotrwałej zdolności współczesnej gospodarki
do rozwoju przy spełnieniu kryterium między-generacyjnej sprawiedliwości;

W urbanistyce – koncepcja zarządzania miastem, która ma zapewnić
zaspokojenie potrzeb społeczności, z uwzględnieniem przyszłych pokoleń
i priorytetowym znaczeniem zachowania, odtworzenia i rozwijania środowiska
przyrodniczego (J.M. Chmielewski);
4
Rozwój zrównoważony – definicja (2)
 W Światowej Strategii Ochrony Przyrody opracowanej przez Międzynarodową
Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów zapisano, że RZ to takie „przekształcenie biosfery
i wykorzystanie zasobów ludzkich, ekonomicznych oraz zasobów przyrody nieożywionej
i ożywionej dla zaspokojenia potrzeb ludzi i poprawy jakości ich życia, które uwzględnia
czynniki społeczne, ekologiczne i ekonomiczne, wielkość zasobów przyrody oraz,
w przypadku możliwości wyboru jednej z opcji rozwoju, korzyści i straty wynikające z tego
wyboru w bliższej i odległej przyszłości”;
 W naukach ekonomicznych – def. D. Pearce i R.K. Turner – RZ „polega
na maksymalizacji korzyści netto z rozwoju ekonomicznego, chroniąc jednocześnie oraz
zapewniając odtwarzanie się użyteczności i jakości zasobów naturalnych w okresie
długim. Rozwój gospodarzy musi wówczas oznaczać nie tylko wzrost dochodów per
capita, ale także poprawę innych elementów dobrobytu społecznego. Musi obejmować
również niezbędne zmiany strukturalne w gospodarcze, jak i w całym społeczeństwie”;
5
Rozwój zrównoważony – definicja (3)
 Cecha wspólna – specyficzny rozwój społecznogospodarczy, prowadzący do zaspokojenia potrzeb
ludzkich z uwzględnieniem uwarunkowań
środowiskowych;
6
Rozwój zrównoważony – definicja (4)
Najbardziej rozpowszechniona jest definicja pochodząca z Raportu Brundtlanda,
mówiąca, że rozwój zrównoważony jest to:
rozwój, który zapewnia zaspokojenie potrzeb obecnych pokoleń,
nie przekreślając możliwości zaspokojenia potrzeb pokoleń
następnych
„Zrównoważony rozwój to dążenie do poprawy jakości życia przy zachowaniu
równości społecznej, bioróżnorodności i bogactwa zasobów naturalnych. Rzecz
w tym, aby dążąc do dobrego życia nie zniszczyć przyrody, od której uzależnione
jest życie na Ziemi, nie wyczerpać wszystkich zasobów naturalnych
w następstwie czego nie zostanie ich dla ludzi, którzy będą tu żyli w przyszłości,
ani też dążąc do poprawy jakości własnego życia nie skazywać na biedę innych”
(Gerwin M., Lokalne inicjatywy rozwojowe)
7
Rozwój zrównoważony – definicja (5)
Społeczeństwo
Środowisko
ROZWÓJ
ZRÓWNOWAŻONY
Ekonomia
Ważną cechą idei rozwoju zrównoważonego jest jej wielopłaszczyznowość.
Odnosi się ona do szeregu nauk, między innymi społecznych i przyrodniczych.
Ma przy tym charakter integracyjny. Jej podstawowym celem jest
zrównoważenie podstawowych elementów systemu kształtującego przyszłość
społeczności ludzkiej na Ziemi, tj.: środowiska, społeczeństwa i gospodarki
tak, aby rozwój jednego z elementów nie stanowił zagrożenia dla pozostałych.
8
Rozwój zrównoważony – definicja (6)
Rozwój zrównoważony ≠ ekorozwój ≠ ochrona środowiska
Ekorozwój (rozwój oparty na kryteriach ekologicznych) jest pojęciem odrębnym
występującym w literaturze anglojęzycznej – „eco-development”.
RZ ma charakter szerszy, ponieważ ekorozwój może być definiowany
jako sposób rozumienia koncepcji rozwoju zrównoważonego
akcentujący przede wszystkim aspekt ekologiczny.
Spotykane często zastępowanie terminu ochrona środowiska terminem
rozwój zrównoważony jest jeszcze większym błędem, a wynika chyba z mody
na stosowanie tego drugiego pojęcia, podobnie jak kiedyś miało miejsce
z przymiotnikiem „ekologiczny”.
9
Rozwój zrównoważony w kontekście
systemu prawnego
Opracowano na podstawie:
Bukowski Zbigniew, „Zrównoważony rozwój w systemie prawa”, Toruń, 2009.
10
Rozwój zrównoważony a system prawny (1)
Dwa możliwe sposoby umiejscowienie koncepcji rozwoju
zrównoważonego w systemie prawnym:
 użycie pojęcia w aktach prawnych, lub
 wykorzystanie elementów koncepcji w aktach prawnych w sposób
systemowy, umożliwiający przeniesienie celów i zadań określonych
w jej ramach.
Pojęcie rozwój zrównoważony może zostać użyte w znaczeniu
ogólnym i szczegółowym
11
Rozwój zrównoważony a system prawny (2)

W literaturze prawniczej, jak i poza prawniczej ale także w aktach prawnych,
pojawia się oprócz pojęcia rozwój zrównoważony, także pojęcie
zasady/zasad zrównoważonego rozwoju – np. w art. 5 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej.

Znaczenie słowa „zasada” – podstawa, podwalina, oparcie, fundament –
reguła, norma postępowania, prawo podstawowe.

Szerokie wykorzystanie pojęcia zasada zrównoważonego rozwoju
w naukach ekonomicznych, filozoficznych, społecznych oraz także
prawnych wskazuje na przekształcenie pojęcia rozwój zrównoważony
w istotną w danej dziedzinie regułę wykraczającą poza proste stosowane
terminy.

Zasada zrównoważonego rozwoju odgrywa największe znaczenie w gałęziach
prawa publicznego – administracyjnego, konstytucyjnego, finansowego. Niewielki
wpływ wywiera natomiast na prawo cywilne, karne, handlowe czy pracy.
12
Rozwój zrównoważony a system prawny (3)

Zasada zrównoważonego rozwoju ma swoją genezę w prawie międzynarodowym –
jest zasadą prawną w prawie międzynarodowym, unijnym i polskim.

W doktrynie prawnej przyjmuje się, że koncepcja ZR opisano w oparciu
o następujące zasady (sformułowane przez Stowarzyszenie Prawa
Międzynarodowego):

obowiązku państw zapewnienia zrównoważonego użytkowania zasobów
naturalnych;

sprawiedliwości i wykorzenienia ubóstwa;

wspólnej, lecz zróżnicowanej odpowiedzialności;

przezorności w podejściu do zdrowia ludzkiego, zasobów naturalnych
i ekosystemów;

udziału społeczeństwa oraz dostępu do informacji i wymiaru sprawiedliwości;

dobrego rządzenia;

integracji i współzależności.
13
Rozwój zrównoważony a system prawny (4)
 Zasada zrównoważonego rozwoju staje się motywatorem
działań podejmowanych przez społeczność międzynarodową,
a szczególne znaczenie w tym obszarze odgrywa Organizacja
Narodów Zjednoczonych (ONZ).
 Źródłami prawa międzynarodowego są: zwyczaje, traktaty, zasady
ogólne, orzecznictwo, doktryna oraz prawnie wiążące uchwały
organizacji międzynarodowych. Z punktu widzenia zasady
zrównoważonego rozwoju największe znaczenie mają zasady ogólne,
traktaty oraz doktryna.
 Zasady ogólne mają większe znaczenie w prawie ochrony środowiska
niż w innych dziedzinach prawa.
14
Rozwój zrównoważony w kontekście
systemu prawnego
uregulowania prawne obowiązujące w Polsce
(informacje ogólne)
15
Rozwój zrównoważony – prawo polskie (1)
 Krajowe akty prawne dotyczące zrównoważonego rozwoju:
 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dn. 2 kwietnia 1997 r.:
 art.5 klasyfikuje zasadę zrównoważonego rozwoju wśród
najważniejszych zasad Rzeczpospolitej Polskiej zobowiązuje
do realizacji tej koncepcji;
 art 74:
 Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą
bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym
pokoleniom.
 Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych.
 Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie
środowiska.
 Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz
ochrony i poprawy stanu środowiska.
16
Rozwój zrównoważony – prawo polskie (2)
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska
– stwierdza, że ochrona środowiska powinna odbywać się
zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju .
 Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. O planowaniu
i zagospodarowaniu przestrzennym – przyjmuje rozwój
zrównoważony za podstawę działań;
 Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa
w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości
w sprawach dotyczących środowiska;
 Ustawa z dnia 12 maja 2000 r. O zasadach wspierania
rozwoju regionalnego.

17
Czym jest inwestowanie w zrównoważony rozwój?
Programowanie krajowe, regionalne i lokalne.
18
Czym jest inwestowanie w zrównoważony rozwój?
 Zatrzymanie postępującej degradacji środowiska,
 Racjonalizacja zużycia surowców naturalnych,
 Poprawa efektywności wytwarzania,
 Poprawa komfortu życia,
 Zapewnienie potrzeb rozwoju naszych i przyszłych pokoleń,
 Wzrost gospodarczy,
 Opracowanie polityk i narzędzi, które umożliwią realizację postulatu.
19
Programowanie krajowe, regionalne, lokalne – transport
20
Programowanie krajowe, regionalne, lokalne – transport
Polityka Transportowa Państwa na lata 2006 – 2025:
► Jako podstawowy cel polityki transportowej przyjmuje się zdecydowana poprawę jakości
systemu transportowego i jego rozbudowę zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju,
albowiem jakość systemu transportowego jest jednym z kluczowych czynników,
decydujących o warunkach życia mieszkańców i o rozwoju gospodarczym kraju i
regionów.
► Stosowanie zasady zrównoważonego rozwoju będzie zapewniało równowagę miedzy
aspektami społecznymi, gospodarczymi, przestrzennymi oraz ochrony środowiska w
warunkach rozwijającej się gospodarki rynkowej. Dążenie Polski do osiągnięcia
postawionych sobie celów warunkowane będzie celami, zadaniami i regułami Unii
Europejskiej, a także zobowiązaniami wynikającymi z potrzeb obronności Państwa, w tym
z członkostwa NATO.
21
Programowanie krajowe, regionalne, lokalne – transport
Polityka Transportowa Państwa na lata 2006 – 2025:
► Aspekt społeczny, to głównie dążenie do równoprawności w dostępie do środków
transportu (w celu ułatwienia dostępu do miejsc pracy, szkół, usług oraz rekreacji i
turystyki), dążenie do zmniejszenia zagrożenia społeczeństwa wypadkami oraz do
ograniczania uciążliwości transportu dla mieszkańców.
► Aspekt gospodarczy ma dwa wymiary – pierwszy to zapewnienie warunków dla wzrostu
gospodarczego w skali makro-ekonomicznej przez usuwanie barier i tworzenie nowych
warunków tego rozwoju, drugi w skali sektorowej - rozwój transportu jako działu
gospodarki, ochrona rynku i konkurencji.
► Aspekt przestrzenny to koordynacja zagospodarowania przestrzennego i systemu
transportowego w celu ograniczenia tempa wzrostu generowanego ruchu i pracy
przewozowej oraz lokalizowania obiektów transportowych w zgodzie z zasadami
racjonalnego zagospodarowania terenu i uwarunkowaniami ładu przestrzennego.
► Aspekt ekologiczny to dążenie do zachowania równowagi miedzy zaspokajaniem
potrzeb człowieka i troska o jego bezpieczeństwo, a zachowaniem walorów środowiska
oraz jego nieodnawialnych zasobów z zabezpieczeniem interesów przyszłych pokoleń.
22
Programowanie krajowe, regionalne, lokalne – transport
Polityka Transportowa Państwa na lata 2006 – 2025:
Cel 1: Poprawa dostępności transportowej i jakości transportu jako czynnik poprawy
warunków życia i usuwania barier rozwojowych gospodarki.
Cel 2: Wspieranie konkurencyjności gospodarki polskiej jako kluczowy instrument rozwoju
gospodarczego.
Cel 3: Poprawa efektywności funkcjonowania systemu transportowego.
Cel 4: Integracja systemu transportowego – w układzie gałęziowym i terytorialnym.
Cel 5: Poprawa bezpieczeństwa prowadząca do radykalnej redukcji liczby wypadków i
ograniczenia ich skutków (zabici, ranni) oraz – w rozumieniu społecznym – do poprawy
bezpieczeństwa osobistego użytkowników transportu i ochrony ładunków.
Cel 6: Ograniczenie negatywnego wpływu transportu na środowisko i warunki życia.
23
Programowanie krajowe, regionalne, lokalne – energetyka
24
Programowanie krajowe, regionalne, lokalne – energetyka
Konkurencyjność
gospodarcza
-poprawa konkurencyjności
przedsiębiorstw z UE i uzyskanie
korzyści dla konsumentów
związanych z otwarciem rynków
energii elektrycznej i gazowej;
- utrzymanie pozycji Europy jako
czołowego regionu pod względem
rozwoju nowoczesnych technologii
energetycznych;
- poprawa konkurencyjności
związanej z produkcją czystej
energii oraz racjonalnym
wykorzystywaniem energii;
- łagodzenie wpływu wzrostu
międzynarodowych cen energii na
gospodarkę UE i dobrobyt
obywateli;
Bezpieczeństwo
energetyczne
Zrównoważony rozwój
-ograniczenie wzrostu popytu na
energię, dywersyfikacja źródeł
i kanałów dostaw importowanych
nośników energii oraz
wykorzystanie wewnętrznych
źródeł (w tym odnawialnych);
-rozwój konkurencyjnych źródeł
energii odnawialnej oraz innych
źródeł i nośników energii
niskoemisyjnej, w szczególności
alternatywnych paliw
wykorzystywanych w transporcie;
- stworzenie ramowych zachęt
do inwestycji energetycznych;
- ograniczenie wzrostu popytu na
energię w Europie;
- lepsze przygotowanie UE
do reagowania w przypadku
wystąpienia zakłóceń i kryzysów w
dostawach energii;
- przywództwo
w ogólnoświatowych staraniach
mających na celu powstawanie
zmian klimatycznych oraz poprawę
jakości lokalnego powietrza;
- wsparcie dążenia przedsiębiorstw
do uzyskania dostępu do zasobów
nośników energii na świecie;
-zapewnienie wszystkim
obywatelom i przedsiębiorstwom
dostępu do energii;
Źródło: opracowanie własne na podstawie Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej
i bezpiecznej energii. Zielona Księga, Komisja Europejska, OM (2006), 105 wersja ostateczna, Bruksela
08.03.2006;
25
Programowanie krajowe, regionalne, lokalne – energetyka





Podstawowym aktem prawnym poruszającym kwestię produkcji energii
z alternatywnych źródeł jest ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 roku Prawo
Energetyczne, które zostało dostosowane do wymagań Unii Europejskiej
w 2004 roku.
Nowelizacja ustawy – Prawo energetyczne z dnia 12 stycznia 2007 roku –
reguluje między innymi problemy wsparcia energii elektrycznej produkowanej
w skojarzeniu.
Celem zmian jest zwiększenie efektywności energetycznej i poprawa
bezpieczeństwa dostaw poprzez stworzenie ram prawnych dla wspierania
i rozwoju wysoko sprawnej kogeneracji.
Nowelizacja ujednolica definicję kogeneracji, określa najważniejsze pojęcia
z nią związane oraz ustala metodę obliczania ilości energii elektrycznej uzyskanej
z wytwarzania w kogeneracji, zgodnie z wymogami dyrektywy 2004/8/WE
z dnia 11 lutego 2004 roku w sprawie wspierania kogeneracji w oparciu
o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe na wewnętrznym rynku energii.
Ostatnia nowelizacja ustawy z 9 sierpnia 2010 r.
26
Programowanie krajowe, regionalne, lokalne – budownictwo
27
Programowanie krajowe, regionalne, lokalne – budownictwo
Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, art. 5:
„...obiekty budowlane powinny być projektowane w sposób zapewniający
odpowiednie warunki higieniczne, zdrowotne oraz ochrony środowiska”.

Dokument interpretacyjny do Dyrektywy 89/106/EWG – Wymaganie
podstawowe nr 3 „Higiena, zdrowie i środowisko”,

Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać budynki i ich usytuowanie,

Przepisy Ministra Zdrowia dot. dopuszczalnych wartości stężeń substancji
szkodliwych w powietrzu pomieszczeń,

Przepisy Ministra Zdrowia dot. jakości wody przeznaczonej do spożycia,

Przepisy Ministra Środowiska dot. zanieczyszczenia powietrza
atmosferycznego,

Przepisy Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie substancji niebezpiecznych;
28
Programowanie krajowe, regionalne, lokalne – budownictwo
W przypadku rozpatrywania zagadnień rozwoju zrównoważonego
w budownictwie należy wyróżnić trzy grupy aspektów: środowiskowe,
socjalne (społeczne) i ekonomiczne.
Koszt wytworzenia
Dostępność
Koszt eksploatacji
Infrastruktura
Dochód
Aspekty
Aspekty
Zdrowie
Wartość
ekonomiczne
społeczne
Aspekty
środowiskowe
Efektywność energetyczna
Wykorzystanie surowców
Emisja do wody/powietrza/gleby
Wpływ na środowisko lokalne/globalne
29
Programowanie krajowe, regionalne, lokalne – budownictwo
Aspekty środowiskowe to aspekty związane z obiektem budowlanym
w pełnym cyklu życia, mogące spowodować zmiany w środowisku.
Wśród aspektów środowiskowych najczęściej wymienia się:

potencjał wzmacniania efektu cieplarnianego,

potencjał niszczenia warstwy ozonowej, potencjał wytwarzania ozonu,
eutrofizacji i zakwaszania, mikroklimat, zapotrzebowanie na energię
pierwotną, wytwarzanie odpadów, emisja substancji niebezpiecznych,
zużycie wody, inne aspekty wpływające na środowisko globalne i lokalne.
30
Aspekty środowiskowe zrównoważonego rozwoju w budownictwie
Zgodnie z danymi Komisji Europejskiej budynki są odpowiedzialne za 42%
zużycia energii i 35% emisji gazów cieplarnianych w skali Unii Europejskiej.
W ramach przeciwdziałania zmianom klimatu konieczne jest zatem
wprowadzenie zmian w zakresie projektowania, budowy, eksploatacji
i rozbiórki budynków:
 obniżenia zapotrzebowania na ciepło, chłód i energię elektryczną,
 wykorzystania niekonwencjonalnych i odnawialnych źródeł energii,
 zwiększenia sprawności wyposażenia i systemów wykorzystywanych
do ogrzewania, wentylacji i klimatyzacji budynków,
 zmian zachowań użytkowników,
 zmian podejścia do systemu projektowania,
 optymalizacji architektury budynków,
 minimalizacji emisji gazów cieplarnianych (poza CO2).
31
Aspekty społeczne zrównoważonego rozwoju w budownictwie
32
Aspekty społeczne zrównoważonego rozwoju w budownictwie
Aspekty społeczne to aspekty związane z budynkiem w jego cyklu
życia mogące wpływać na jakość życia społeczeństwa.
Wśród aspektów społecznych wymienia się:
 warunki mikroklimatu w pomieszczeniach, możliwość regulacji
ich przez użytkownika,
 jakość powietrza wewnętrznego i wody pitnej, komfort
akustyczny, komfort wizualny,
 efektywne wykorzystanie powierzchni, adaptowalność, brak
barier i dostęp publiczny.
33
Aspekty ekonomiczne zrównoważonego rozwoju
w budownictwie
34
Aspekty ekonomiczne zrównoważonego rozwoju
w budownictwie

Aspekty ekonomiczne to aspekty związane z budynkiem w pełnym
‘cyklu jego życia’, mające wpływ na rozwój ekonomiczny otoczenia. Wśród
aspektów ekonomicznych wymienić można koszt budynku w cyklu życia,
dochód generowany podczas jego istnienia (np. pochodzący z wynajmu
powierzchni biurowej), czy stabilność wartości obiektu w jego ‘cyklu życia’.

Analiza kosztów w cyklu życia (Life Cycle Cost – LCC) pozwala na
oszacowanie kosztów związanych z obiektem lub wyrobem
budowlanym w całym cyklu życia. Koszt cyklu życia uwzględnia nakłady
inwestycyjne związane z wytworzeniem konstrukcji i jej systemów, koszty
eksploatacji i utrzymania oraz nakłady związane z wyburzeniem.
Model ekonomiczny zakłada najwyższą efektywność ekonomiczną przy
minimalizacji wartości zintegrowanej LCC.
35
Zastosowanie praktyczne – zasada
zrównoważonego rozwoju w prognozie
oddziaływania na środowisko projektu
inwestycyjnego
36
Zrównoważony rozwój – ocena oddziaływania na środowisko (1)
Cel opracowania prognozy oddziaływania na środowisko wynika
bezpośrednio z art. 8 ustawy POŚ, który stwierdza, że:
„Polityki, strategie, plany lub programy dotyczące w szczególności
przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej,
gospodarki odpadami, gospodarki przestrzennej, leśnictwa, rolnictwa,
rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu powinny uwzględniać
zasady ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju”.
37
Zrównoważony rozwój – ocena oddziaływania na środowisko (2)
Podstawa prawna

art. 104 Ustawy z dnia 14 czerwca 1960 roku - Kodeks Postępowania
Administracyjnego (tekst jednolity Dz. U. z 2000 r. nr 98, poz.1071 z poźn. zm.);

art. 75 ust. 1 pkt. 4 Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu
informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie
środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Z 2008 r. nr
199, poz. 1227);

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 sierpnia 2010 r. w sprawie
rodzajów przedsięwzięć, które mogą być realizowane jako projekty wspólnych
wdrożeń na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Ustawa z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej (Dz. U. z 2006 r. nr 225,
poz. 1635 z poźn. zm.).
38
Zrównoważony rozwój – ocena oddziaływania na środowisko (3)
Ocena oddziaływania na środowisko jest jednym z podstawowych
narzędzi zarządzania ochroną środowiska w procesach rozwoju,
wpisującym się w zasadę zrównoważonego rozwoju.
Procedura Oceny oddziaływania na środowisko ma dostarczyć
podejmującemu decyzję organowi administracji publicznej informacji,
czy ingerencja inwestycji w środowisko, została zaplanowana w sposób
optymalny i czy korzyści wynikające z jej realizacji rekompensują straty
w środowisku, jakie zwykle są niemożliwe do uniknięcia. Środowisko jest
tu rozumiane nie tylko jako środowisko przyrodnicze, ale także jako
środowisko społeczne.
39
Zrównoważony rozwój – ocena oddziaływania na środowisko (4)
Podstawowym aktem prawnym regulującym ocenę oddziaływania na
środowisko w prawie polskim jest ustawa z 3 października 2008 r.
o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale
społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania
na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227), która implementuje obowiązki
wynikające m.in. z dyrektyw: Parlamentu Europejskiego i Rady nr
2001/42/WE z 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych
planów i programów na środowisko, Rady nr 85/337/EWG z 27 czerwca
1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre
przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne, dyrektywa
Rady nr 92/43/EWG z 21 maja 1992 r. nr 92/43/EWG w sprawie ochrony
siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory oraz dyrektywa Rady
nr 79/409/EWG z 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa.
40
Zrównoważony rozwój – ocena oddziaływania na środowisko (5)
Procedura Oceny oddziaływania na środowisko przeprowadzana jest, gdy
przedsięwzięcie może zawsze znacząco albo potencjalnie znacząco
oddziaływać na środowisko. O tym, która inwestycja może zostać
zakwalifikowana do jednej z powyższych kategorii decyduje rozporządzenie
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 sierpnia 2010 r.
w sprawie rodzajów przedsięwzięć, które mogą być realizowane jako
projekty wspólnych wdrożeń na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
41
Zrównoważony rozwój – ocena oddziaływania na środowisko (6)
 W ramach postępowania administracyjnego, które kończy się
wydaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, określa się
bezpośredni i pośredni wpływ planowanego przedsięwzięcia na:
 środowisko przyrodnicze;
 środowisko społeczne, w tym na zdrowie i warunki życia ludzi,
na dobra materialne, oraz na zabytki kultury;
 wzajemne powiązania między powyższymi elementami;
 dostępność do złóż kopalin.
42
Zrównoważony rozwój – ocena oddziaływania na środowisko (7)
Określane są możliwości oraz sposoby zapobiegania i łagodzenia
negatywnego oddziaływania na środowisko.
Wymagany zakres monitoringu, który w przypadku bardziej uciążliwych
inwestycji pozwoli na określenie rzeczywistych oddziaływań
na środowisko przyrodnicze i społeczne w trakcie eksploatacji
i ewentualnie na korektę zastosowanych środków łagodzących
oddziaływania negatywne.
Istotą procedury Oceny oddziaływania na środowisko, jako instrumentu
prewencyjnego, jest zatem przewidywanie potencjalnych zagrożeń – jeszcze
na etapie planowania inwestycji – które mogą wywierać znaczący wpływ
na środowisko, a następnie przeciwdziałanie im lub ich ograniczanie.
43
Zrównoważony rozwój – ocena oddziaływania na środowisko (8)
Procedura oceny oddziaływania na środowisko ma także kluczowe
znaczenie dla możliwości otrzymania dofinansowania
projektów z funduszy Unii Europejskiej ze względu na wymogi
wynikające z rozporządzenia Rady 1083/2006 z 11 lipca 2006 r.
ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz
Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 –
zgodność ze wspólnotową polityką ochrony środowiska.
44
Zrównoważony rozwój – ocena oddziaływania na środowisko (9)
Wymogi z tym związane określają: dla przedsięwzięć, dla których wniosek
o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach złożono po
15 listopada 2008 r. – Wytyczne Ministra Rozwoju Regionalnego z 5 maja
2009 r. w zakresie postępowania w sprawie oceny oddziaływania na
środowisko dla przedsięwzięć współfinansowanych z krajowych lub
regionalnych programów operacyjnych (M.P. Nr 32, poz. 476), dla
przedsięwzięć przygotowywanych w stanie prawnym sprzed 15
listopada 2008 r. – Wytyczne Ministra Rozwoju Regionalnego z 3 czerwca
2008 r. w zakresie postępowania w sprawie oceny oddziaływania na
środowisko dla przedsięwzięć współfinansowanych z krajowych lub
regionalnych programów operacyjnych (M.P. Nr 48, poz. 433).
45
Przygotowanie i realizacja inwestycji
z zastosowaniem zasady zrównoważonego
rozwoju
46
Zrównoważony rozwój na poszczególnych etapach inwestycji
– koncepcja i wniosek o dofinansowanie

Przygotowanie i realizacja projektów charakteryzujących się wysokimi
walorami ekologicznymi, społecznymi i efektywnością gospodarczą
wymaga w szczególności dobrego rozeznania istniejących problemów oraz
analizy możliwości ich rozwiązania.

Niezbędne jest przygotowanie koncepcji, odpowiednie planowanie
działań, ocena i weryfikacja zamierzeń oraz przeprowadzenie analiz
uwarunkowań stosowania i realizacji proponowanych rozwiązań.

W szczególności należy podkreślić konieczność oceny projektów pod
kątem długoterminowej perspektywy rozwoju, przyszłych zmian,
uwarunkowań rozwoju społeczno-gospodarczego wraz
z uwzględnieniem całokształtu planów i zamierzeń określonych w skali
lokalnej, regionalnej i ponadregionalnej.
47
Zrównoważony rozwój na poszczególnych etapach inwestycji
– wniosek o dofinansowanie

W celu uzyskania punktów za projekt, którego dodatkowym efektem jest ochrona
środowiska naturalnego, zaleca się szczegółową analizę dokumentów
wspierających przygotowywanie wniosku i załączników do danego programu
(wytyczne, metodologia oceny wniosku, instrukcja wypełniania wniosku, itp.).
 zwrócenie uwagi na fakt, czy otrzymanie dodatkowych punktów jest możliwe
tylko poprzez opisanie, w jaki sposób projekt przyczyni się do poprawy
stanu środowiska naturalnego (wniosek, biznes plan), czy opis ten powinien
zostać poparty umieszczeniem adekwatnych wskaźników na poziomie
wskaźników rezultatu (wniosek).
 wszystkie wskaźniki, również te w zakresie pozytywnego oddziaływania
na środowisko, muszą zostać zrealizowane. Zamieszczenie wskaźników
zaniżonych, zawyżonych lub nierealistycznych spowoduje trudności lub
niemożliwość ich zaprezentowania / zweryfikowania na etapie końcowego
rozliczenia projektu, a co się z tym wiąże – wnioskodawca może nie
otrzymać dotacji na zrealizowany projekt.
48
Zrównoważony rozwój na poszczególnych etapach inwestycji
– studium wykonalności
WYTYCZNE OGÓLNE OPRACOWANIA STUDIÓW WYKONALNOŚCI
w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa
Śląskiego na lata 2007-2013
Polityka ochrony środowiska:

Realizowane w ramach RPO WŚ działania muszą być zgodne z przepisami
wspólnotowymi i krajowymi regulującymi kwestie środowiskowe. Wymaga
się także, by odpowiadały one przepisom dyrektywy 90/313/EWG –
Dyrektywy Rady z dnia 7 czerwca 1990 r. w sprawie swobody dostępu do
informacji o środowisku. Należy zadeklarować i uzasadnić jedną z trzech
możliwości odnośnie wpływu projektu na środowisko wynikającą z analizy
przeprowadzonej w rozdziale Studium Analiza oddziaływania na
środowisko:

głównym celem projektu jest ochrona środowiska,
 projekt jest przyjazny dla środowiska,
 projekt jest obojętny dla środowiska.
49
Zrównoważony rozwój na poszczególnych etapach inwestycji
– studium wykonalności
WYTYCZNE OGÓLNE OPRACOWANIA STUDIÓW WYKONALNOŚCI
w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa
Śląskiego na lata 2007-2013
Efektywność energetyczna

W ramach wszystkich priorytetów RPO WŚ, w których jest to zasadne,
preferowane do dofinansowania będą inwestycje, w których przyjęte
rozwiązania będą prowadziły do zwiększenia efektywności energetycznej
i oszczędności energii. Należy wybrać i uzasadnić jeden z możliwych
wariantów odpowiedzi:
 głównym celem projektu jest efektywność energetyczna,
 projekt jest pozytywny pod tym względem,
 projekt ma obojętny wpływ na zagadnienia z zakresu efektywności
energetycznej.
50
Zrównoważony rozwój na poszczególnych etapach inwestycji
– studium wykonalności
Polityka równych szans:

Pojęcie „równości szans” odnosi się w tym wypadku przede wszystkim do
problemu równości szans mężczyzn i kobiet, osób niepełnosprawnych,
o niekorzystnym położeniu oraz obcokrajowców na rynku pracy i w życiu
społecznym (np. w aspekcie korzystania z infrastruktury publicznej).
Należy zadeklarować i uzasadnić jedną z trzech możliwości odnośnie
wpływu projektu na równość szans:
 głównym celem projektu jest zapewnienie równości szans,
 projekt zapewnia równość szans,
 projekt jest obojętny pod względem równości szans.
51
Zrównoważony rozwój na poszczególnych etapach inwestycji
– studium wykonalności
Polityka społeczeństwa informacyjnego.

Polityka
społeczeństwa
informacyjnego
polega
ona
na
rozwoju
nowoczesnych technologii informacyjnych i komunikacyjnych w życiu
codziennym obywateli, przedsiębiorstw
i administracji publicznej. Należy
wybrać i uzasadnić jeden z możliwych wariantów odpowiedzi:
 głównym celem projektu jest rozwój społeczeństwa informacyjnego,
 projekt jest pozytywny pod tym względem,
 projekt ma obojętny wpływ na zagadnienia z zakresu społeczeństwa
informacyjnego.
52
Zrównoważony rozwój – ocena oddziaływania na środowisko
Cel opracowania prognozy oddziaływania na środowisko wynika bezpośrednio
z art. 8 ustawy POŚ, który stwierdza, że:
„Polityki, strategie, plany lub programy dotyczące w szczególności
przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej,
gospodarki odpadami, gospodarki przestrzennej, leśnictwa, rolnictwa,
rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu powinny uwzględniać
zasady ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju”.
Zagadnienie omówione dnia poprzedniego (slajdy 144-152)
53
Dobre praktyki –
wybrane przykłady inwestycji i programów
z Polski i Europy
54
Dobre praktyki – rewitalizacja kolei wąskotorowej
Tytuł projektu:
Rewitalizacja zabytkowej linii Nadmorskiej Kolei Wąskotorowej
w Gminie Rewal
Beneficjent: Gmina Rewal
Fundusz strukturalny: środki gminy
Nazwa programu: nie dotyczy
Oś priorytetowa: nie dotyczy
Wartość projektu 10 mln EUR
Dofinansowanie 4-5 mln EUR
Okres realizacji projektu:
kontynuacja prac rozpoczętych
55
Dobre praktyki – rewitalizacja kolei wąskotorowej

Adresat projektu: turyści i wczasowicze przyjeżdżający na wypoczynek do
gminy Rewal.

Nadmorska Kolej Wąskotorowa została otwarta dla ruchu turystycznego
w lecie 2008 (w tym samym roku skorzystało z niej 120 tys. turystów).

Nadmorska Kolej Wąskotorowa liczy sobie ponad 100 lat. Oddano ją do
użytku w lipcu 1896 roku. Wówczas tory o szerokości 750 mm połączyły
Gryfice, Trzęsacz, Rewal i Niechorze.

W roku 1916 linia została przedłużona do Pogorzelicy i Trzebiatowa. W tym
też czasie zakończono przebudowę linii, powiększając rozstaw szyn do
1000 mm.
56
Dobre praktyki – rewitalizacja kolei wąskotorowej

Obecnie trasa przebiegu na terenie Gminy Rewal liczy 10 km, a zabytkowy
parowóz Px48 – „Parys” porusza się z prędkością 20 km/h.

Zabytkowa linia kolei wąskotorowej jest wpisana do rejestru zabytków
Województwa Zachodniopomorskiego pod numerem A 1286.

Rewitalizacja zabytkowej linii Nadmorskiej Kolei Wąskotorowej obejmuje
remont budynków i budowli wraz z zagospodarowaniem terenu w Rewalu,
Niechorzu, Pogorzelicy, Trzęsaczu i Śliwinie.
57
Dobre praktyki – rewitalizacja kolei wąskotorowej

Zasady dobrej praktyki wynikające z realizacji projektu:
 pozytywne aspekty społeczne związane z inwestycją (społeczność
lokalna widzi szansę na zwiększenie atrakcyjności turystycznej
w gminie),
 powrót do tradycji – Nadmorska Kolej Wąskotorowa nawiązuje do
dobrych praktyk z okresu przedwojennego kiedy to na terenie
Pomorza Zachodniego istniała gęsta sieć kolei wąskotorowych użytku
publicznego o łącznej długości 740 km torów będąca jedną
z największych tego typu w Europie,
 przywrócenie do użytku linii kolejowej pozwala na ograniczenie ruchu
samochodowego w okresie sezonu urlopowego.
58