Historia - program

Transkrypt

Historia - program

PROGRAM NAUCZANIA
Program nauczania przedmiotu
historia i spo∏eczeƒstwo
w klasach IV–VI
szko∏y podstawowej
nia
puszcze /04
o
d
r
e
2-7
Num
OS-500
K
D
:
S
i
MEN
Tomasz Maçkowski
„MOJA HISTORIA”
PROGRAM NAUCZANIA HISTORII
W KLASACH IV–VI
SZKO¸Y PODSTAWOWEJ
Program dopuszczony do u˝ytku szkolnego przez ministra w∏aÊciwego do spraw
oÊwiaty i wychowania i wpisany do wykazu programów szkolnych przeznaczonych do
kszta∏cenia w klasach IV–VI szko∏y podstawowej na podstawie recenzji rzeczoznawców:
prof. dr. hab. Stanis∏awa Litaka z rekomendacji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
i mgr. Marka Sadowskiego z rekomendacji Ministra Edukacji Narodowej i Sportu.
Numer dopuszczenia: DKOS -5002-7/04
© Copyright by Wydawnictwo Marek Ro˝ak, Gdaƒsk 2004
© Copyright by Marek Ro˝ak, Gdaƒsk 2004
Wydanie I – 2004
Program zosta∏ opracowany przez doÊwiadczonego nauczyciela historii i spo∏eczeƒstwa
dr. Tomasza Maçkowskiego. Autor jest pracownikiem Zak∏adu Metodologii Historii
i Historiografii Uniwersytetu Gdaƒskiego.
www.rozak.com.pl
e-mail: [email protected]
tel./fax (058) 768 33 66
ul. Spacerowa 50
83-010 Straszyn k. Gdaƒska
SPIS TREÂCI
Wst´p
............................................................................................
I. Ogólna charakterystyka programu
4
............................................
4
II. Cele edukacyjne
......................................................................
7
Cele kszta∏cenia
......................................................................
7
....................................................................
8
Cele wychowania
III. Procedury osiàgania celów edukacyjnych
Metody kszta∏cenia
....................................
8
..................................................................
8
Kontrola osiàgni´ç uczniów
......................................................
Kryteria oceniania osiàgni´ç uczniów
IV. TreÊci nauczania
........................................
......................................................................
12
12
13
TreÊci nauczania ze szczegó∏owymi celami kszta∏cenia
i przewidywanymi osiàgnićiami uczniów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
V. Materia∏y dydaktyczne
............................................................
63
WST¢P
W wyniku wieloletnich doÊwiadczeƒ na polu nauczania historii, owocnej wspó∏pracy
z nauczycielami oraz badaƒ zakresu wiedzy uczniów i ich nastawienia do przedmiotu – zrodzi∏ si´ zamys∏ stworzenia nowego programu.
Obecny system edukacyjny umo˝liwia wprowadzenie wielu programów nauczania
historii i spo∏eczeƒstwa. Wykorzystujàc t´ mo˝liwoÊç, program „Moja historia” formu∏uje w∏asnà koncepcj´ nauczania przedmiotu w szkole podstawowej. Jest ona
zgodna z „Podstawà programowà kszta∏cenia ogólnego” przygotowanà przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu. Opracowanie programu w oparciu o konsultacje i uwagi Êrodowiska nauczycielskiego sprawia, ˝e jest on dostosowany do
wymogów i potrzeb wspó∏czesnej szko∏y podstawowej.
I. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
Program „Moja historia” zosta∏ stworzony w taki sposób, aby mo˝liwie jak najbardziej przyst´pnie przedstawiç uczniom szko∏y podstawowej dzieje, rozumiane tu
g∏ównie jako rozwój cywilizacji.
Szczególne skupienie uwagi na objaÊnianiu procesu historycznego ma na celu
pomoc uczniom w zrozumieniu historii. Pozwala ono równie˝ na ograniczenie nawyku mechanicznego przyswajania i odtwarzania szeregu informacji. Rozwija umiej´tnoÊci krytycznego myÊlenia i postrzegania treÊci historycznych w zwiàzkach
przyczynowo-skutkowych. Uczy te˝ dostrzegania zale˝noÊci mi´dzy przesz∏oÊcià a teraêniejszoÊcià. Kszta∏ci równie˝ w uczniach zdolnoÊç ujmowania dziejów w sposób
racjonalny i uporzàdkowany, a tym samym w∏aÊciwie przygotowuje ich do pog∏´biania wiedzy w toku dalszych etapów edukacji.
Sposób prezentowania wiadomoÊci w programie ma konstrukcj´ chronologiczno-problemowà. Uk∏ad chronologiczny u∏atwia uczniom zrozumienie sensu procesu
historycznego i przemian cywilizacyjnych. TreÊci prezentowane w rozdzia∏ach dajà
z kolei sposobnoÊç rozwinićia okreÊlonych zagadnieƒ i przedstawienia ich w sposób
wszechstronny.
Dobór treÊci w klasie IV ma na celu przede wszystkim wyjaÊnienie specyfiki
przedmiotu, jakim jest historia i spo∏eczeƒstwo. Poprzez wprowadzenie elementarnej terminologii historycznej umo˝liwia on stworzenie podstaw do pe∏nego wyk∏adu
historii w klasach V–VI. Podejmowane w klasie IV zagadnienia majà postaç „obrazków”, odzwierciedlajàcych chronologicznie wybrane etapy rozwoju cywilizacji.
W przemyÊlany i konsekwentny sposób ∏àczà wiedz´ o najbli˝szym Êrodowisku
ucznia z dziedzictwem ogólnonarodowym i europejskim. WiadomoÊci z dziejów
narodu i paƒstwa polskiego zosta∏y wplecione w histori´ rozwoju cywilizacji europejskiej. Dzi´ki temu uczniowie dostrzegajà zwiàzki dziedzictwa narodowego z to˝samoÊcià europejskà. W podobny sposób skonstruowany zosta∏ materia∏ dla klas V
i VI. Zawiera on omówienie najwa˝niejszych zagadnieƒ z dziejów powszechnych
i historii Polski, od staro˝ytnoÊci po czasy nam wspó∏czesne. Chronologiczny uk∏ad
treÊci uzmys∏awia uczniom zasadnoÊç podzia∏u na epoki historyczne, prezentuje rozwój spo∏eczny, podkreÊlajàc specyfik´ danego okresu.
W tabeli przedstawiajàcej kolejno treÊci nauczania nie wprowadzono podzia∏u na
klasy IV, V i VI. Zamieszczono natomiast propozycj´ realizacji tematów w poszczególnych klasach. U∏atwi to nauczycielom dostosowanie treÊci nauczania do w∏asnych
koncepcji prowadzenia zaj´ç i do przydzia∏u godzin lekcyjnych obowiàzujàcego
w szkole, w której uczà.
JednoczeÊnie, poczàwszy od Êredniowiecza, dokonany zosta∏ podzia∏ na zagadnienia z historii powszechnej i historii Polski. Rozpatrywanie dziejów narodowych na tle
Europy umo˝liwia ukazanie szczególnego charakteru wydarzeƒ z przesz∏oÊci Polski
w wielu okresach historycznych. Dzi´ki temu uczniowie nie sà nara˝eni na niew∏aÊciwà interpretacj´ zdobytej wiedzy. Zarazem treÊç tematów ÊciÊle wià˝e dzieje Polski
z rozwojem naszego kontynentu.
Konstrukcja ta pozwala na logiczne i ca∏oÊciowe grupowanie tematów w niezbyt
obszerne bloki, co jest istotne w wymiarze dydaktycznym. Takie uporzàdkowanie
materia∏u pozwala nauczycielowi na dok∏adniejsze wyjaÊnienie przekazywanych
uczniom wiadomoÊci.
Program „Moja historia” charakteryzuje si´ szczególnym uwzgl´dnieniem trzech
aspektów dydaktycznych. Sà to:
1. Przyst´pnoÊç nauczania.
2. Dostosowanie historii i spo∏eczeƒstwa do wymogów nauczania zintegrowanego.
3. PodkreÊlenie treÊci spo∏ecznych w nauczaniu historii.
Ad. 1. Program „Moja historia” zak∏ada przekazanie uczniom w mo˝liwie najbardziej przyst´pny i jasny sposób podstawowej wiedzy historycznej. Realizacja tego
za∏o˝enia opiera si´ przede wszystkim na podkreÊleniu, w ramach szczegó∏owych
celów edukacyjnych, wyjaÊniajàcej roli nauczania oraz na przyst´pnoÊci przekazu
podrćznikowego.
Bioràc pod uwag´ fakt, ˝e uczeƒ b´dzie przechodzi∏ cykl nauczania historii
jeszcze na poziomie gimnazjum i szko∏y ponadgimnazjalnej, w programie starano si´
uniknàç prze∏adowania materia∏em faktograficznym. Jest on bardzo cz´sto zb´dny
w szkole podstawowej i mo˝e utrudniç proces dydaktyczny. Nadmierne obcià˝anie
narracji faktami powoduje, ˝e uczniowie mimowolnie skupiajà si´ w nauce przedmiotu bardziej na zapami´tywaniu szczegó∏ów ni˝ ogarnićiu i zrozumieniu ca∏oÊci
danego zagadnienia. Dlatego du˝o istotniejszym aspektem nauczania jest tu wyjaÊnianie sensu procesów historycznych.
Podstawowym zadaniem edukacji w szkole podstawowej jest objaÊnienie uczniom
otaczajàcej ich rzeczywistoÊci. Jednym z g∏ównych celów historii i spo∏eczeƒstwa jest
pokazanie, ˝e wspó∏czesnoÊç ma swoje korzenie w przesz∏oÊci. O ile uczniowie dosyç
szybko potrafià ogarnàç Êwiat, z którym majà bezpoÊredni kontakt, to cz´sto du˝à
trudnoÊç sprawia im zrozumienie rzeczywistoÊci minionej, odmiennej od obecnej.
Program „Moja historia” jest oparty na za∏o˝eniu, ˝e uczniom naj∏atwiej zapoznaç si´ ze skomplikowanà rzeczywistoÊcià spo∏ecznà i procesem historycznym,
kszta∏tujàcym obecne realia, poprzez pryzmat najbli˝szego otoczenia, bàdê przez
podkreÊlenie ró˝nic wzgl´dem stanu obecnego. Dlatego nauka w klasie IV, dzi´ki tematom dotyczàcym rodziny, stopniowo nawiàzuje do dziejów spo∏ecznoÊci lokalnej,
5
miejscowoÊci czy regionu, a˝ po ca∏oÊç paƒstwa oraz kontynentu. Istotnym elementem jest w tym momencie wskazywanie na przyk∏adzie dziejów rodziny, w∏asnej miejscowoÊci czy regionu, na zwiàzki i zale˝noÊci mi´dzy przesz∏oÊcià a wspó∏czesnoÊcià.
W klasach V–VI przy wyjaÊnianiu oraz wskazywaniu na zwiàzki mi´dzy przesz∏oÊcià
a teraêniejszoÊcià powiàzano zagadnienia wspó∏czesne z tematami lekcji. TreÊci
poszczególnych tematów we wszystkich klasach zosta∏y wić uj´te w taki sposób,
aby pomóc w uzmys∏owieniu uczniom ciàg∏oÊci procesu historycznego i jego wp∏ywu
na otaczajàcy nas Êwiat. Dodatkowe u∏atwienie stanowi tu przewidziana w programie
mo˝liwoÊç realizacji Êcie˝ek edukacyjnych.
Ad. 2. Program „Moja historia” stara si´ wyjÊç naprzeciw dà˝eniom do integralnoÊci
nauczania w szkole podstawowej. Materia∏ edukacyjny podaje tylko najistotniejsze
treÊci z historii politycznej, starajàc si´ zaprezentowaç w nie mniejszym stopniu
histori´ kultury i sztuki, osiàgni´ç cz∏owieka, rozwoju nauki i gospodarki. WiadomoÊci te zaz´biajà si´ z wiedzà z innych przedmiotów nauczania – j´zyka polskiego,
sztuki, przyrody. Takie podejÊcie do treÊci materia∏u edukacyjnego umo˝liwia kszta∏cenie umiej´tnoÊci ∏àczenia i korzystania z ró˝nych dziedzin wiedzy. Daje tak˝e
sposobnoÊç odwo∏ywania si´ do ró˝nych Êcie˝ek edukacyjnych. Ukazanie wieloaspektowoÊci historii ma równie˝ na celu wszechstronny rozwój humanistyczny
uczniów oraz zwi´kszenie atrakcyjnoÊci przedmiotu.
Podsumowaniem wiedzy i umiej´tnoÊci uczniów, jakie nabyli oni w szkole podstawowej, jest sprawdzian na zakoƒczenie klasy VI. Dà˝enie do integralnoÊci wiedzy
historycznej z innymi przedmiotami daje sposobnoÊç rozwijania u uczniów umiej´tnoÊci przydatnych tak na lekcjach historii i spo∏eczeƒstwa, jak równie˝ na innych.
Dzi´ki temu uczniowie zdobywajà szereg praktycznych umiej´tnoÊci, takich jak:
• pos∏ugiwanie si´ wiedzà z wielu dziedzin,
• samodzielne poszukiwanie informacji w ró˝norodnych êród∏ach,
• umiej´tnoÊç oceny wydarzeƒ, dostrzegania ich przyczyn i skutków oraz wyciàgania wniosków,
• czytanie ze zrozumieniem,
• pos∏ugiwanie si´ mapà.
Ad. 3. TreÊci historyczne programu „Moja historia” zosta∏y po∏àczone z elementami
wiedzy o spo∏eczeƒstwie. Chodzi tu nie tylko o zagadnienia zwiàzane wy∏àcznie
z osobà ucznia i jego najbli˝szego Êrodowiska. W materiale nauczania ukazane sà
g∏ówne etapy rozwoju spo∏eczeƒstwa na przestrzeni dziejów, sposób organizacji
spo∏eczeƒstwa, ˝ycie codzienne w poszczególnych epokach oraz ewolucja ustrojów
a˝ do wspó∏czesnej demokracji obywatelskiej. Zaprezentowane zosta∏y równie˝ dawniej wykonywane zajćia i sposoby organizacji pracy, rozwój myÊli, historia dokonaƒ
naukowych i odkryç – postrzegane przez pryzmat rozwoju spo∏ecznego. U∏atwi to
uczniom rozumienie historii nie tylko jako dziejów wojen i polityki, ale równie˝ procesu ewolucji spo∏eczeƒstwa oraz cywilizacji. Pomo˝e te˝ powiàzaç wydarzenia
sprzed wieków z aktualnie otaczajàcym nas Êwiatem. Dzi´ki podjćiu tego aspektu
w pe∏ni realizowane sà wymagania podstawy programowej, zak∏adajàcej wprowadzanie treÊci nie tylko historycznych, ale i spo∏ecznych.
6
II. CELE EDUKACYJNE
G∏ównym celem nauczania historii i spo∏eczeƒstwa w szkole podstawowej jest przedstawienie uczniom najwa˝niejszych zagadnieƒ historycznych przy jednoczesnym
kszta∏towaniu w nich odpowiednich postaw. Pomo˝e to przygotowaç uczniów do ˝ycia
we wspó∏czesnym spo∏eczeƒstwie.
Cele kszta∏cenia
1. Zapoznanie uczniów z charakterem przedmiotu – historia i spo∏eczeƒstwo oraz
jego znaczeniem w kszta∏ceniu i wychowaniu.
2. Wprowadzenie uczniów w Êwiat poj´ç pozwalajàcych na pos∏ugiwanie si´ wiedzà
historycznà, chronologià i przestrzenià historycznà.
3. Wyeksponowanie g∏ównych etapów rozwoju cywilizacji, dziejów spo∏ecznych
i osiàgni´ç cz∏owieka.
4. Zaprezentowanie podstawowej wiedzy na temat najwa˝niejszych wydarzeƒ
z historii Polski, Europy i Êwiata.
5. Ukazanie wieloaspektowoÊci ˝ycia spo∏ecznego – kultury, religii, nauki, polityki,
ekonomii oraz powiàzaƒ mi´dzy nimi.
6. Przedstawienie wspó∏czesnej rzeczywistoÊci jako rezultatu dzia∏ania z∏o˝onych
procesów historycznych.
7. Prezentacja ró˝nych struktur i systemów spo∏ecznych oraz sposobów organizacji
pracy na przestrzeni dziejów.
8. Kszta∏cenie podstawowych umiej´tnoÊci krytyki ró˝nych êróde∏ wiadomoÊci;
selekcjonowanie informacji pod wzgl´dem wa˝noÊci i wiarygodnoÊci.
9. Ukazanie dzia∏aƒ i motywów post´powania wybranych postaci historycznych
na tle uwarunkowaƒ epoki.
10. Kszta∏towanie postawy obywatelskiej, motywujàcej do odpowiedniego uczestnictwa w ˝yciu spo∏ecznym i publicznym; budzenie szacunku dla paƒstwa i poczucia
odpowiedzialnoÊci za jego losy.
11. Kszta∏cenie umiej´tnoÊci krytycznego postrzegania dzia∏aƒ ludzkich, samodzielnej interpretacji wydarzeƒ historycznych, wyra˝ania i uzasadniania w∏asnych
sàdów i opinii, umiej´tnoÊci porównywania oraz wyciàgania wniosków.
12. Rozwijanie wyobraêni i ciekawoÊci poznawczej.
13. Ukazanie wp∏ywu, zwiàzków i skutków dzia∏aƒ cz∏owieka na otaczajàcà go
rzeczywistoÊç, Êrodowisko naturalne.
14. Kszta∏cenie zdolnoÊci postrzegania procesu dziejowego w kategoriach przyczynowo-skutkowych.
15. Rozwijanie umiej´tnoÊci ∏àczenia i korzystania z wiedzy z ró˝nych przedmiotów
nauczania; ukazywanie zwiàzków mi´dzy ró˝nymi dziedzinami w duchu kszta∏cenia zintegrowanego.
16. Kszta∏cenie umiej´tnoÊci samodzielnego poszukiwania wiedzy i korzystania
z ró˝norodnych êróde∏ informacji.
7
Cele wychowania
1. Rozwijanie zainteresowania przesz∏oÊcià, a zw∏aszcza dziejami „ma∏ej ojczyzny”.
2. Kszta∏towanie postawy patriotycznej, poczucia szacunku i dumy z dziedzictwa narodowego.
3. Kszta∏towanie to˝samoÊci spo∏ecznej i narodowej poprzez rozwijanie poczucia
przynale˝noÊci do rodziny, spo∏ecznoÊci lokalnej, grupy etnicznej, narodu, paƒstwa.
4. Kszta∏towanie wartoÊci humanistycznych, tolerancji i szacunku dla odmiennych
kultur, religii oraz dorobku cywilizacyjnego innych narodów.
5. Kszta∏towanie postawy otwartoÊci w wyra˝aniu w∏asnych sàdów i opinii.
6. Zaprezentowanie podstawowego kanonu wartoÊci cywilizacji europejskiej; kszta∏towanie to˝samoÊci europejskiej.
7. Wychowanie do uczestnictwa w kulturze.
8. PodkreÊlenie znaczenia pracy dla rozwoju spo∏eczeƒstw.
III. PROCEDURY OSIÑGANIA CELÓW EDUKACYJNYCH
Nauczanie przedmiotu historia i spo∏eczeƒstwo na etapie szko∏y podstawowej jest
w rzeczywistoÊci jedynie wprowadzeniem uczniów w jego problematyk´ i przygotowaniem do kolejnych poziomów kszta∏cenia. Szerszà wiedz´ zdob´dà oni w gimnazjum
i szkole ponadgimnazjalnej. Tote˝ przekazanie uczniom tylko wiedzy faktograficznej
nie odgrywa tu pierwszoplanowej roli. Du˝o wa˝niejszym aspektem nauczania jest
wyjaÊnianie i wzbudzenie zainteresowania przesz∏oÊcià. Szko∏a podstawowa ma
decydujàcy wp∏yw na ukszta∏towanie nastawienia ucznia do przedmiotu. Nieodpowiedni dobór metod nauczania na tym etapie kszta∏cenia mo˝e zawa˝yç na efektywnoÊci nauczania historii w gimnazjum i w szkole Êredniej.
Historia, ze swojà ró˝norodnoÊcià, tajemniczoÊcià i barwnoÊcià, jest dziedzinà
niezwykle interesujàcà. Zatem, jeÊli ktoÊ odnosi si´ do przedmiotu z niechćià
(a przecie˝ nie jest to rzadkoÊcià), najprawdopodobniej by∏ go uczony w sposób nieprawid∏owy. Przyczynà takiej postawy jest zazwyczaj niezrozumienie historii, a w Êlad
za tym – pojmowanie prezentowanej wiedzy jako mechanicznego przyswajania szeregu dat, abstrakcyjnych poj´ç i wiadomoÊci.
Realizacja za∏o˝onych celów powinna nie tylko nie zniechćiç uczniów, ale rozwinàç w nich ciekawoÊç Êwiata, wyobraêni´ i zainteresowanie przesz∏oÊcià. Du˝e
znaczenie majà tu dobór i sposób prezentowania treÊci przy zastosowaniu odpowiednich na tym etapie kszta∏cenia metod aktywizujàcych. Wa˝ne sà tak˝e sposoby egzekwowania od uczniów ich wiedzy, ze szczególnym uwzgl´dnieniem zrozumienia
przyswojonych wiadomoÊci.
1. Metody kszta∏cenia
W programie przywiàzuje si´ du˝à wag´ do dwóch aspektów nauczania. Sà nimi:
1. Zainteresowanie uczniów przedmiotem.
2. Rozwijanie myÊlenia, kszta∏cenie aktywnego i krytycznego podejÊcia do prezentowanej wiedzy.
8
Aby skutecznie te zadania realizowaç, dobrze jest ograniczyç udzia∏ metod
podajàcych (metod asymilacji wiedzy) na rzecz metod i technik aktywizujàcych.
OczywiÊcie, bioràc pod uwag´ fakt, ˝e dzieci poznajà wiedz´, której nie mogà
doÊwiadczyç w sposób bezpoÊredni, nie jest ani mo˝liwe, ani wskazane ca∏kowite wyeliminowanie metod podajàcych.
Na poziomie szko∏y podstawowej nie ma wi´kszego sensu prowadzenie lekcji
metodà wyk∏adu – chodzi tu raczej o „monolog” nauczyciela. Wi´kszoÊç czasu
zajmuje wówczas sporzàdzanie d∏ugich notatek, w których uczniowie biernie
zapisujà podane treÊci, najcz´Êciej nie zastanawiajàc si´ nad ich sensem.
Niemniej jednak notatka odgrywa wa˝nà rol´, pozwalajàc uczniom na uzmys∏owienie sobie najistotniejszych wiadomoÊci oraz uczy sposobu ich w∏aÊciwego
odbioru. Stanowi ona podsumowanie treÊci lekcji i dokonaƒ uczniów. Powinna
podkreÊlaç najwa˝niejsze zagadnienia, a jej zdania muszà byç logicznie ze sobà
powiàzane, pozwalajàc zrozumieç proces przyczynowo-skutkowy oraz zale˝noÊci mi´dzy wydarzeniami.
Nie jest chyba mo˝liwe nauczanie historii na poziomie szko∏y podstawowej
bez opowiadania. Przy zachowaniu odpowiedniej ekspresji wypowiedzi, zwi´z∏oÊci i zawarciu ciekawostek – jest to metoda skuteczna i lubiana przez uczniów.
Przy tematach, które stwarzajà mo˝liwoÊç wyciàgania przez uczniów samodzielnych wniosków, w szkole podstawowej najcz´Êciej o charakterze wartoÊciujàcym, dobrà metodà jest rozmowa nauczajàca. Nauczyciel nakierowuje
wówczas rozmow´ z uczniami w taki sposób, aby samodzielnie wyciàgn´li oni
oczekiwane wnioski.
Uczniom niejednokrotnie trudno zrozumieç swoistoÊç minionych epok,
ró˝nych od dnia dzisiejszego. Skutecznà metodà jest tu pogadanka (cz´sto
uto˝samiana z rozmowà nauczajàcà). Nauczyciel, odwo∏ujàc si´ w pogadance
do rzeczywistoÊci znanej uczniom, ukazuje odmiennoÊç badanego zagadnienia
wobec stanu obecnego.
Jak to ju˝ zosta∏o zaznaczone, nale˝y w miar´ mo˝liwoÊci prowadziç zajćia
metodami i technikami aktywizujàcymi uczniów. Trzeba byç jednak Êwiadomym trudnoÊci wynikajàcych z braku podstawowej wiedzy historycznej
uczniów, co ogranicza metody wymagajàce du˝ej samodzielnoÊci lub odpowiednio wysokiego przygotowania merytorycznego. Wi´ksze mo˝liwoÊci stwarza
w tym wzgl´dzie materia∏ nauczania w klasie IV, gdzie wiele tematów w taki
czy inny sposób odnosi si´ do wspó∏czesnoÊci. W klasie V i VI, gdzie nauczyciel
musi zaprezentowaç zagadnienie, cz´sto zostaje ju˝ niewiele czasu na prac´
uczniów. Pewnym wyjÊciem mo˝e byç realizacja wybranych zagadnieƒ
na dwóch godzinach lekcyjnych. Nauczyciel na pierwszej lekcji przedstawia
potrzebne treÊci, podczas gdy na drugiej uczniowie kszta∏cà zdolnoÊci pos∏ugiwania si´ zdobytà wiedzà.
Istnieje szereg metod aktywizujàcych uczniów, które ze wzgl´du na specyfik´
przedmiotu muszà byç dostosowane przez nauczyciela do wiedzy i umiej´tnoÊci
uczniów oraz poziomu poszczególnych klas.
9
Dyskusja na poziomie szko∏y podstawowej uczy dzieci kultury wypowiedzi,
umiej´tnoÊci prezentowania swojego punktu widzenia i precyzyjnego formu∏owania w∏asnych sàdów. Nauczyciel, stawiajàc uczniom odpowiednie pytanie do
fragmentu tekstu lub hipotez´, pobudza uczniów do wymiany poglàdów. W prowadzeniu dyskusji pomocna mo˝e byç debata „za i przeciw”. Warto wówczas
podzieliç uczniów na grupy poszukujàce odpowiednich argumentów. Debata
mo˝e mieç postaç dyskusji punktowanej. Wypowiedzi uczniów sà wówczas
nagradzane punktami (dodatnimi i ujemnymi) bàdê plusami i minusami.
Nagradzane jest rozpoczćie dyskusji, wciàgnićie do niej osób niezaanga˝owanych i biernych, dodanie nowego argumentu, zwrócenie uwagi na b∏àd itp.
Przerywanie czyichÊ wypowiedzi, powtarzanie cudzych wniosków i poglàdów,
niekulturalne zachowanie powodujà przyznanie punktów ujemnych (bàdê
minusów).
Przy definiowaniu przez uczniów poj´ç pomocna jest metoda „Ênie˝nej
kuli”, w której uczniowie przechodzà od pracy indywidualnej do zbiorowej.
Zapisujà oni najpierw w∏asne skojarzenia zwiàzane z danym pojćiem, nast´pnie w parach ustalajà wspólne okreÊlenia, po czym post´pujà podobnie dalej
w czwórkach i w ósemkach – a˝ do wykrystalizowania si´ opisu pojćia dla ca∏ej
grupy. Na koniec, wraz z nauczycielem, ustalajà definicj´ ostatecznà.
Przy rozwiàzywaniu problemu przydatna mo˝e byç „burza mózgów”, kiedy
to uczniowie starajà si´ przedstawiç w∏asne pomys∏y, a nast´pnie weryfikujà je
pod kierunkiem nauczyciela, szukajàc najlepszego rozwiàzania. Innym sposobem pracy na lekcji jest metoda drzewka decyzyjnego. Polega ona na graficznym przedstawieniu dobrych i z∏ych stron proponowanych rozwiàzaƒ. Nale˝y
przy tym okreÊliç cele i wartoÊci, jakie zamierza si´ osiàgnàç przy rozstrzyganiu danej kwestii.
Niezwykle lubiane przez uczniów sà metody wprowadzajàce elementy zabawy.
Zw∏aszcza przy lekcjach powtórzeniowych pomocne sà zabawy i gry edukacyjne,
np. „zawody” czy „teleturniej”, gdzie uczniowie, wykorzystujàc zdobytà wiedz´,
rywalizujà ze sobà w parach lub grupach.
Cz´Êciowo charakter zabawy ma równie˝ drama, w której uczniowie odgrywajà jakieÊ postaci lub scenki pod kierunkiem i przy odpowiednim komentarzu
ze strony nauczyciela. Przedstawienia te mogà mieç mniej lub bardziej teatralny charakter (od wyraênego podzia∏u na aktorów i widowni´ oraz budowania
scenariuszy po ró˝ne formy improwizacji indywidualnej i grupowej), mogà te˝
odwo∏ywaç si´ do sztuk plastycznych (np. „˝ywe obrazy”, „stop-klatka” itp.).
Bardzo interesujàca jest metoda 6 kapeluszy, która wymaga podzia∏u klasy
na grupy. Ka˝da grupa „nak∏ada” kapelusz, którego kolor wyznacza sposób
rozpatrywania zagadnienia. Kapelusze bia∏e koncentrujà si´ na faktach, czerwone zwracajà uwag´ na emocje, czarne wyszukujà tylko negatywne strony
danego zagadnienia/problemu, ˝ó∏te – tylko pozytywne, zielone rozwa˝ajà mo˝liwoÊci z nimi zwiàzane, a niebieskie analizujà spraw´ wszechstronnie i szczegó∏owo.
Bardzo wa˝nym i lubianym przez dzieci elementem utrwalajàcym i kszta∏tujàcym wyobraêni´ jest rysunek. Jest to technika szczególnie przydatna w klasie IV,
10
gdzie pozwala w prosty sposób przybli˝yç uczniom rzeczywistoÊç minionych epok.
Rysunki mogà przedstawiaç na przyk∏ad eksponaty historyczne lub scenki z ˝ycia dawnych ludzi. Warto, by nauczyciel da∏ uczniom mo˝liwoÊç omówienia ich
prac, a nast´pnie je skomentowa∏. Chodzi tu przede wszystkim o zwrócenie
uwagi na zachowanie realiów historycznych na rysunku.
Innà graficznà metodà utrwalania wiedzy jest mapa mentalna. S∏u˝y ona
opracowaniu pojćia, definicji ca∏oÊci zagadnienia itp. Mapa mentalna kszta∏ci
umiej´tnoÊç dostrzegania zwiàzków i zale˝noÊci mi´dzy faktami i pojćiami.
Na lekcjach podsumowujàcych wi´ksze partie materia∏u Êwietnie sprawdza si´
metoda puzzli. Prowadzàc lekcje w ten sposób nale˝y podzieliç klas´ na grupy.
Ka˝da z grup opracowuje jedno zagadnienie, dà˝àc do zostania ekspertem w przydzielonej dziedzinie. Nast´pnie nauczyciel tworzy nowe zespo∏y, w których powinno znaleêç si´ po jednym uczniu z ka˝dej z grup eksperckich. Uczniowie w nowych
grupach przekazujà sobie uzyskanà wiedz´. Metoda ta uczy odpowiedzialnoÊci
i wspó∏pracy w zespole.
Odr´bnym zagadnieniem jest praca z tekstem podrćznika. Badania nad
efektywnoÊcià nauczania wykazujà, ˝e uczniowie majà du˝e trudnoÊci w czytaniu ze zrozumieniem. Praca z tekstem, poprzez pytania za strony nauczyciela i analiz´ fragmentów, umo˝liwia kszta∏cenie tej umiej´tnoÊci. Powinien to
jednak byç jedynie element lekcji pod kierunkiem nauczyciela. Nawet najlepszy podrćznik nie zastàpi bowiem pedagoga w jego zadaniach. Odwo∏anie do
wiedzy podrćznikowej do pewnego stopnia kompensuje brak odpowiedniej
wiedzy historycznej uczniów. Nauczyciel, polecajàc przygotowanie jakiegoÊ
zadania na podstawie treÊci podrćznika, jest zarazem w stanie sprawdziç
stopieƒ zrozumienia tekstu. Uczniowie w parach lub w grupach mogà przygotowaç wywiad z danà postacià, wykonaç gazetk´ z okreÊlonej epoki,
napisaç list do bohatera historycznego lub pami´tnik w jego imieniu. Kolejnà
mo˝liwoÊç stwarza porównywanie ilustracji podrćznikowych bàdê ich analiza. Rozwijajà one zdolnoÊç dostrzegania ró˝nic i cech charakterystycznych dla
okreÊlonych epok historycznych.
W toku kszta∏cenia nale˝y zaznajomiç uczniów z innymi êród∏ami wiedzy
poza podrćznikiem. Umiej´tnoÊç wyszukiwania i selekcjonowania informacji
rozwija metoda portfolio. Polega ona na gromadzeniu informacji dotyczàcych
okreÊlonego tematu. Materia∏y zebrane przez uczniów dokumentujà ich prac´
i s∏u˝à za podstaw´ do prezentacji zagadnienia.
W klasie VI wskazana jest praca nad prostym tekstem êród∏owym, zamieszczonym w podrćzniku bàdê zeszycie çwiczeƒ.
Przy kszta∏ceniu kompetencji uczniów wa˝nà rol´ odgrywa praca z mapà.
Umiej´tnoÊci odczytywania informacji z map (np. zmian terytorium), odnajdywania obiektów przy wykorzystaniu legendy (np. zabytków), a w koƒcu nanoszenie danych na mapy w zeszytach çwiczeƒ b´dà przydatne uczniom nie tylko
na lekcjach historii i spo∏eczeƒstwa, ale tak˝e przyrody.
11
2. Kontrola osiàgni´ç uczniów
Program „Moja historia” zwraca szczególnà uwag´ na nast´pujàce aspekty oceniania:
1. Sposób oceniania ma wp∏yw na stosunek do przedmiotu, a ten z kolei na efektywnoÊç nauczania. Wed∏ug ustaleƒ psychologii wychowawczej, dzieci motywuje do
dalszej nauki bardziej pozytywne ni˝ surowe ocenianie. Dlatego w szkole podstawowej nale˝y w sposób szczególny doceniç wszelkie starania i aktywnoÊç uczniów.
Jest to istotne zw∏aszcza w przypadku uczniów s∏abszych.
2. Nale˝y stosowaç indywidualizacj´ wymagaƒ. Problem ten jest zw∏aszcza istotny
w przypadku uczniów dyslektycznych, nieradzàcych sobie z pracami pisemnymi
oraz uczniów majàcych trudnoÊci w nauce. Indywidualizacja wymagaƒ jest ∏atwiejsza przy stosowaniu ustnych form kontroli. W przypadku form pisemnych, podsumowujàcych (zw∏aszcza semestralnych), polecenia powinny byç dostosowane do
mo˝liwoÊci uczniów.
3. Kryteria oceniania osiàgni´ç uczniów
Niniejszy program proponuje kryteria ogólne, które dotyczà wiadomoÊci i umiej´tnoÊci, jakie uczeƒ powinien opanowaç w ciàgu trzyletniego cyklu nauki historii i spo∏eczeƒstwa. Oceniajàc ucznia, nauczyciel mo˝e dostosowaç wymagania
na poszczególne oceny odpowiednio do klasy, w której uczy. Aby uzyskaç ocen´:
• dopuszczajàcà – uczeƒ powinien wykazaç si´ znajomoÊcià elementarnej wiedzy, wyjaÊniaç z pomocà nauczyciela podstawowe pojćia historyczne; dokonywaç opisów i porównaƒ przesz∏oÊci z teraêniejszoÊcià przy pomocy materia∏ów
ilustracyjnych;
• dostatecznà – uczeƒ powinien posiadaç znajomoÊç podstawowej wiedzy
faktograficznej, czytaç podrćznik ze zrozumieniem, dostrzegaç zwiàzki teraêniejszoÊci z przesz∏oÊcià, wykazywaç si´ opanowaniem najprostszych umiej´tnoÊci przedmiotowych – oceny zdarzenia, opisu, porównania, okreÊlaç wiek
zdarzenia, porzàdkowaç wydarzenia w sposób chronologiczny, odczytywaç wydarzenia z osi czasu;
• dobrà – uczeƒ powinien opanowaç wiedz´ faktograficznà na poziomie ponadpodstawowym, wykazywaç si´ aktywnoÊcià na lekcjach, wyra˝aç w∏asne
zdanie, dostrzegaç ciàg∏oÊç rozwoju kulturalnego i cywilizacyjnego, integrowaç
wiedz´ uzyskanà z ró˝nych êróde∏, samodzielnie poszukiwaç informacji o regionie, w∏asnej miejscowoÊci, wszechstronnie pos∏ugiwaç si´ mapà, odczytywaç
wiadomoÊci z wykresów i tabel;
• bardzo dobrà – uczeƒ powinien wykazaç si´ nie tylko du˝à wiedzà, ale te˝
rozumieniem historii, potrafiç samodzielnie wyciàgaç wnioski, ujmowaç treÊci
historyczne w zwiàzki przyczynowo-skutkowe, krytycznie odnosiç si´ do wydarzeƒ z przesz∏oÊci, porównywaç epoki i okresy;
• celujàcà – uczeƒ powinien samodzielnie rozwijaç swoje zainteresowania
i wykazywaç si´ wiedzà ponadprogramowà, uczestniczyç w przedmiotowych
kó∏kach zainteresowaƒ, ∏àczyç i wykorzystywaç wiadomoÊci z ró˝nych dziedzin
wiedzy, uczestniczyç w konkursach przedmiotowych.
12
IV. TREÂCI NAUCZANIA
W tabeli „TreÊci nauczania ze szczegó∏owymi celami kszta∏cenia i przewidywanymi osiàgnićiami uczniów” zawarto treÊci nauczania przewidziane do
realizacji na lekcjach historii i spo∏eczeƒstwa w szkole podstawowej. TreÊci
zosta∏y uj´te w tematy powiàzane w rozdzia∏y. Ka˝demu tematowi przypisano cele kszta∏cenia, przewidywane osiàgnićia uczniów z podzia∏em na wymagania podstawowe i ponadpodstawowe. Osiàgnićia uczniów odnoszà si´ do
umiej´tnoÊci pragmatycznych, pos∏ugiwania si´ zdobytymi informacjami i ich
zrozumienia. ZnajomoÊç wiadomoÊci niezb´dnych dla zrozumienia tematu
zaliczono do osiàgni´ç podstawowych, podczas gdy zrozumienie poj´ç trudniejszych, bardziej zaawansowanych, rozwijajàcych treÊç tematu do osiàgni´ç
ponadpodstawowych .
W tabeli nie wprowadzono podzia∏u treÊci nauczania na klas´ IV, V i VI.
Wynika to z ró˝nych sposobów podzia∏u godzin lekcyjnych przypadajàcych na
realizacj´ przedmiotu historia i spo∏eczeƒstwo w szkole podstawowej. Zgodnie
z rozporzàdzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu na realizacj´
programu nauczania historii i spo∏eczeƒstwa w szkole podstawowej przypadajà 4 godziny tygodniowo na ca∏y drugi etap kszta∏cenia. Istnieje jednak mo˝liwoÊç przyznania przez dyrektora szko∏y dodatkowej godziny na realizacj´
materia∏u nauczania.
Propozycja realizacji tematów w poszczególnych klasach w zale˝noÊci od przydzia∏u
godzin lekcyjnych
Wariant
Tygodniowy przydzia∏ godzin
klasa
liczba godzin
IV
1h
1.
V
VI
IV
2.
3.
Realizowane tematy
klasa IV
klasa V
klasa VI
2h
1h
1h
1 – 29 *
30 – 80
81 – 109
V
VI
IV
1h
2h
2h
1 – 29
30 – 55
56 – 109
V
VI
1h
1h
1 – 55
56 – 80
81 – 109
* numery tematów uj´tych w tabeli „TreÊci nauczania ze szczegó∏owymi celami kszta∏cenia i przewidywanymi osiàgnićiami uczniów” (rubryka Temat)
13
14
podstawowe
ponadpodstawowe
Uczeƒ potrafi:
Przewidywane osiàgnićia uczniów – wymagania
• wyjaÊniç rol´ êród∏a
historycznego w poznaniu i rekonstrukcji
przesz∏oÊci
• wyjaÊniç znaczenie
wynalezienia pisma
dla procesu poznawania przesz∏oÊci
• wskazaç przyk∏ady
êróde∏ pisanych
i materialnych
• odró˝niaç histori´ od
archeologii
2. Jak pozna- êród∏a historyczne, êró- • WyjaÊnienie, w jaki
jemy histori´? d∏a pisane, pismo, krosposób ustala si´ wieniki, êród∏a materialne,
dz´ historycznà.
CM
archeologia, wykopali- • Rozró˝nienie historii
od archeologii.
ska
• Wskazanie ró˝nych
kategorii êróde∏ historycznych i sposobu ich
odczytywania.
Rozdzia∏ I: POZNAJEMY HISTORI¢
Cele kszta∏cenia
• wyjaÊniç, czym zajmu- • wyjaÊniç znaczenie
edukacji historycznej
je si´ historia
• odró˝niaç przesz∏oÊç
od teraêniejszoÊci
i przysz∏oÊci
• odró˝niaç przyczyn´
od skutku
historia, historycy,
wydarzenie historyczne, przyczyna, skutek,
przesz∏oÊç, teraêniejszoÊç, przysz∏oÊç
TreÊci nauczania
Uczeƒ poznaje pojćia,
has∏a, postaci, wydarzenia:
• Wyt∏umaczenie, czym
zajmuje si´ historia
jako nauka.
1. Co to jest
historia?
Temat
W rubryce Temat zastosowano nast´pujàce oznaczenia Êcie˝ek edukacyjnych:
Z – edukacja prozdrowotna
E – edukacja ekologiczna
CM – edukacja czytelnicza i medialna
W˚R – wychowanie do ˝ycia w rodzinie (modu∏ Êcie˝ki wychowanie do ˝ycia w spo∏eczeƒstwie)
R – wychowanie regionalne – dziedzictwo kulturowe w regionie (modu∏ Êcie˝ki wychowanie do ˝ycia w spo∏eczeƒstwie)
PO – wychowanie patriotyczne i obywatelskie (modu∏ Êcie˝ki wychowanie do ˝ycia w spo∏eczeƒstwie)
TreÊci nauczania ze szczegó∏owymi celami kszta∏cenia i przewidywanymi osiàgnićiami uczniów
• Mój dom, moja rodzina i sàsiedztwo. Elementy historii
rodzinnej, regionalnej
oraz ˝ycia codziennego w Polsce i w ró˝nych krajach
i epokach.
• Mój dom, moja rodzina i sàsiedztwo. Elementy historii
oraz ˝ycia codziennego
w Polsce i w ró˝nych
krajach i epokach.
Odniesienie do podstawy
programowej
15
era, tysiàclecie, wiek,
epoka, prehistoria, staro˝ytnoÊç, Êredniowiecze, nowo˝ytnoÊç,
wspó∏czesnoÊç
rodzina, pokolenie,
przodkowie, pokrewieƒstwo, powinowactwo, ród, dynastia,
drzewo genealogiczne
4. Ery, wieki
i epoki
5. Rodzina
i jej historia
W˚R
zegar, zegar s∏oneczny,
klepsydra, kalendarz,
chronologia, oÊ czasu
3. Sposoby
mierzenia
czasu
• zaznaczaç wydarzenia
i odczytywaç wiadomoÊci z osi czasu
• opisaç zasady dzia∏ania ró˝nych rodzajów
zegarów
• u∏o˝yç chronologicz• okreÊlaç, w jakim
nie epoki historyczne:
wieku mia∏o miejsce
prehistoria, staro˝ytdane wydarzenie
noÊç, Êredniowiecze,
• lokalizowaç wydarzenowo˝ytnoÊç, wspó∏nia na osi czasu
czesnoÊç i wymieniç
• u∏o˝yç chronologiczodpowiadajàce im
nie epoki historyczne:
charakterystyczne
prehistoria, staro˝ytcechy
noÊç, Êredniowiecze,
nowo˝ytnoÊç, wspó∏czesnoÊç
• wymieniç ró˝ne rodzaje czasomierzy
• uporzàdkowaç wydarzenia w sposób chronologiczny
• WyjaÊnienie pojćia
i roli rodziny w ˝yciu
spo∏ecznym.
• WyjaÊnienie na przyk∏adzie historii wielopokoleniowej rodziny
zwiàzków mi´dzy przesz∏oÊcià a teraêniejszoÊcià.
• opowiedzieç o swojej • wyjaÊniç, jakie funkrodzinie (zajćiach,
cje i role pe∏nià
poszczególni cz∏onkozainteresowaniach,
wie rodziny
profesjach cz∏onków
• na podstawie rodzinrodziny)
• narysowaç drzewo
nych fotografii
dostrzegaç cechy ró˝genealogiczne w∏asnej
niàce ludzi, rodziny
rodziny
wspó∏czesne od dawnych
Rozdzia∏ II: HISTORIA MOJEJ RODZINY
• Wprowadzenie podstawowej terminologii
niezb´dnej do rozumienia oraz pos∏ugiwania si´ pojćiami czasu
i przestrzeni historycznej.
• WyjaÊnienie, w jaki
sposób ludzie dawniej
mierzyli czas.
• WyjaÊnienie, na czym
polega porzàdek chronologiczny.
• Mój dom, moja rodzina i sàsiedztwo.
Elementy historii
i epokach.
• Ja. Kim jestem – co
lubi´, co potrafi´, co
jest dla mnie wa˝ne.
• Mój kràg cywilizacyjno-kulturowy. Wybrane zagadnienia
z kr´gu kultury
antycznej oraz dziejów
Europy.
• Mój kràg cywilizacyjno-kulturowy. Wybrane
zagadnienia z kr´gu
kultury antycznej oraz
dziejów Europy.
16
R
W˚R
6. Pamiàtki
rodzinne
wieÊ, uprawa ziemi,
hodowla zwierzàt, plony, chata, sierp, p∏ug
dokument, akt urz´dowy, pamiàtki rodzinne,
tradycja rodzinna
• Scharakteryzowanie wsi • wskazaç ró˝nice mi´ze wzgl´du na zabudodzy miastem a wsià
w´ i zajćia ludnoÊci.
• wymieniç narz´dzia
• Ukazanie charakteru
i maszyny rolnicze
przemian historycznych
na przyk∏adzie rozwoju
w czasie instytucji wsi,
w∏asnej miejscowoÊci.
Elementy historii
i epokach.
• porównaç, jak wyglà- • Mój dom, moja rodzina i sàsiedztwo.
da∏o ˝ycie na wsi dawElementy historii
nej i obecnie
• samodzielnie poszuoraz ˝ycia codziennego
kaç i przedstawiç
informacje dotyczàce
krajach i epokach.
historii w∏asnej miejscowoÊci
Elementy historii
i epokach.
programowej
8. Krótka
historia wsi
Uczeƒ potrafi:
ponadpodstawowe
• samodzielnie poszukaç i przedstawiç
informacje dotyczàce
historii w∏asnej miejscowoÊci
podstawowe
7. Miasto
• przedstawiç, czym
miasto, gród, Starówka, • Scharakteryzowanie
dawniej i dziÊ rynek, ratusz, handel,
dawniej zajmowali si´
miasta ze wzgl´du na
mieszkaƒcy miast
rzemios∏o, kamienice
zabudow´ i zajćia ludR
• zaprezentowaç ró˝ninoÊci.
ce w wyglàdzie daw• Ukazanie charakteru
nego i wspó∏czesnego
przemian historycznych
miasta
na przyk∏adzie rozwoju
w czasie miasta, w∏asnej miejscowoÊci.
• Rozbudzenie zainteresowania dziejami w∏asnej miejscowoÊci.
Cele kszta∏cenia
• wyjaÊniç, do czego
s∏u˝à okreÊlone dokumenty
• opowiedzieç o tradycjach w∏asnej rodziny
TreÊci nauczania
• Przedstawienie znacze- • wyciàgaç wnioski
nia pamiàtek obrazujàodnoÊnie do historii
cych dzieje rodziny.
rodziny na podstawie
• Przedstawienie ró˝nych
pamiàtek
kategorii pamiàtek
• wyjaÊniç, dlaczego
rodzinnych.
pamiàtki rodzinne
powinniÊmy otaczaç
szczególnà troskà
Temat
17
PO
10. Polska
– mój kraj
R
9. Polskie
tradycje
regionalne
paƒstwo, województwa,
konstytucja, naród,
symbole narodowe,
Józef Wybicki, spo∏eczeƒstwo, obywatel,
sejm, senat, parlament,
rzàd, prezydent, pos∏owie, senatorowie,
patriotyzm
• Uwarunkowanie ˝ycia
ludzi danego obszaru
od czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych.
• Moja ojczyzna Polska
– po∏o˝enie, obszar,
granice, sàsiedzi, ludnoÊç, podzia∏ administracyjny.
• Symbole i Êwi´ta
narodowe, religijne
i paƒstwowe.
• przedstawiç podsta• wymieniç charaktery- • Zró˝nicowanie regiowowe wiadomoÊci
styczne przyk∏ady kulnalne Polski efektem
o w∏asnym regionie
tury ludowej w∏asnego
warunków przyrodnii wskazaç go na mapie
regionu
czych i dzia∏alnoÊci
• wskazaç na mapie
cz∏owieka, zasoby Êropolskie regiony
dowiska przyrodnicze(krainy historyczne)
go, ich ochrona
i wykorzystanie.
• podaç przyk∏ady zwyczajów zwiàzanych
z ˝yciem na wsi
• Wprowadzenie poj´ç
• wskazaç Polsk´ na
• wymieniç najwa˝niejmapie Europy
sze organy w∏adzy
paƒstwa i narodu pol• nazwaç oraz wskazaç
paƒstwowej
skiego.
• Przedstawienie sposona mapie w∏asnà
• wskazaç, gdzie i w jabu organizacji paƒstwa
miejscowoÊç i wojekich okolicznoÊciach
polskiego.
wództwo
stykamy si´ z symbo• Rozró˝nienie poj´ç
• wymieniç i opisaç pollami narodowymi
skie symbole narodo- • wyjaÊniç, czym naród
narodu i spo∏eczeƒstwa.
• Scharakteryzowanie
we
ró˝ni si´ od spo∏epolskich symboli naroczeƒstwa
dowych.
• Zaprezentowanie polkraina historyczna,
skich regionów (krain
region, gwara, strój
historycznych).
regionalny, obrz´dy
• WyjaÊnienie zwiàzków
regionalne, Pomorze,
mi´dzy przesz∏oÊcià
Warmia, Mazury, Kujaa teraêniejszoÊcià na
wy, Mazowsze, Wielkopodstawie kultywowapolska, Ma∏opolska,
nia tradycji, obrz´dów
Âlàsk, Podlasie
i zwyczajów regionalnych.
• Rozbudzenie zainteresowania dziejami w∏asnej miejscowoÊci.
18
j´zyk ∏aciƒski, kultura,
Unia Europejska,
Bruksela, Strasburg,
euro, hymn i flaga UE
12. Polska le ˝y w Europie
R
zabytek, muzeum,
skansen, eksponaty,
konserwator, Lista
Dziedzictwa Kultury
UNESCO, Wawel,
kopalnia w Wieliczce,
zamek w Malborku,
rynek w ZamoÊciu,
Stare Miasto w Toruniu, KoÊció∏ Pokoju
w Âwidnicy
TreÊci nauczania
11. Polskie
zabytki
Temat
podstawowe
Uczeƒ potrafi:
ponadpodstawowe
• PodkreÊlenie, ˝e dzieje • wymieniç i wskazaç
Polski i Polaków sà czńa mapie kraje wchoÊcià cywilizacji i kultury
dzàce w sk∏ad Unii
Europejskiej
europejskiej.
• Kszta∏towanie to˝sa• przedstawiç g∏ówne
moÊci narodowej
zadania Unii Euroi europejskiej.
pejskiej
• Wskazanie czynników
jednoczàcych Europ´
w jednà wspólnot´.
Unii Europejskiej.
• Najwa˝niejsze elementy polskiego dziedzictwa kulturowego.
programowej
• przedstawiç, jakie
• Polska w Europie –
czynniki tworzà
kierunki wspó∏pracy,
wspólnà kultur´ europrocesy integracji
pejskà
z Unià Europejskà.
• odpowiedzieç
na pytanie – dlaczego
narodowe, religijne
Polacy sà tak˝e Euroi paƒstwowe; symbole
pejczykami?
wybranych paƒstw
i instytucji mi´dzynarodowych.
• WyjaÊnienie roli muze- • wymieniç najwa˝niej- • przedstawiç rol´
ów w gromadzeniu
sze zabytki w Polsce
muzeów w gromadze• wyjaÊniç, czym zajmuniu i prezentacji dóbr
i prezentacji dóbr kultury.
je si´ konserwator
kultury
• Przedstawienie roli
zabytków
• samodzielnie przygotowaç i przedstawiç
zabytków jako Êwiadectwa historii paƒstwa
wiadomoÊci na temat
wybranych zabytków
i narodu.
• Przedstawienie najwa˝w swojej miejscowoÊci, regionie, Polsce
niejszych zabytków
w Polsce.
cenne dla narodu
przedmioty lub
budowle otacza si´
szczególnà ochronà
Cele kszta∏cenia
19
• Przedstawienie prehistorii cz∏owieka.
• Ukazanie g∏ównych
etapów ˝ycia spo∏ecznego oraz najwa˝niejszych wydarzeƒ
determinujàcych jego
rozwój.
prehistoria, epoka
• Przedstawienie prehikamienia, epoka bràzu,
storii cz∏owieka.
epoka ˝elaza, cz∏owiek • Ukazanie g∏ównych
pierwotny, koczowniczy
etapów ˝ycia spo∏ecztryb ˝ycia, gromada,
nego oraz najwa˝niejjaskinie, sza∏asy, zieszych wydarzeƒ
mianki
determinujàcych jego
rozwój.
14. Cz∏owiek
osiad∏y tryb ˝ycia, rolstaje si´ rolni - nictwo, hodowla, rzekiem
mios∏o, bràz, kowale,
wytop metali
13. ˚ycie
w epoce
kamienia
• wyjaÊniç, co umo˝liwi∏o przejÊcie cz∏owieka na osiad∏y tryb
˝ycia
• wyjaÊniç, na czym
polega∏a ró˝nica mi´dzy koczowniczym
a osiad∏ym trybem
˝ycia
• Elementy historii
i epokach.
• Spo∏eczeƒstwo. Przyk∏ady ró˝nych systemów spo∏ecznych
w Êwiecie wspó∏czesnym i w przesz∏oÊci.
• opowiedzieç, jak
zmieni∏o si´ ˝ycie po
przejÊciu ludzi na
oraz ˝ycia codzienneosiad∏y tryb ˝ycia
go w Polsce i w ró˝• wyt∏umaczyç od czego
nych krajach
wywodzà si´ nazwy
i epokach.
najstarszych epok
• Spo∏eczeƒstwo. Przy• wyjaÊniç, jakie zmiany
k∏ady ró˝nych systezasz∏y w ˝yciu ludzi
mów spo∏ecznych
po opanowaniu umiew Êwiecie wspó∏czej´tnoÊci wytapiania
snym i w przesz∏oÊci.
metali
• wyt∏umaczyç, na czym • wyjaÊniç, dlaczego
ludzie organizowali
polega∏ koczowniczy
tryb ˝ycia
si´ w wi´ksze spo∏ecznoÊci
• wymieniç pierwsze
narz´dzia i rodzaje
• wyjaÊniç, w jaki sposób umiej´tnoÊç rozbroni oraz opowiepalania ognia
dzieç z czego by∏y
wykonane
zmieni∏a ˝ycie ludzi
• przedstawiç, jak mieszkali i czym ˝ywili si´
ludzie pierwotni
• opisaç ˝ycie gromady
oraz scharakteryzowaç zajćia m´˝czyzn
i kobiet
Rozdzia∏ III: ZANIM POJAWI¸O SI¢ PISMO
20
S∏owianie, ród, plemi´,
Polanie, WiÊlanie,
gród, poganie, Âwiatowid
legenda, kronikarze,
Gall Anonim, wiec,
postrzy˝yny, Piastowie,
legenda o Lechu, Czechu i Rusie, legenda
o Popielu i PiaÊcie
ksià˝´, dru˝yna ksià˝ća, gród, danina, osady
s∏u˝ebne, Polanie,
Mieszko I, chrzest Polski, Boles∏aw Chrobry
17. Legendy
o poczàtkach
paƒstwa pol skiego
18. Paƒstwo
pierwszych
Piastów
R
PO
Cele kszta∏cenia
• NakreÊlenie organizacji • okreÊliç na mapie
paƒstwa Mieszka I.
terytorium najdaw• WyjaÊnienie znaczenia
niejszego paƒstwa
chrztu Polski.
polskiego; wskazaç
Gniezno i Poznaƒ
• wyjaÊniç, skàd pochodzi nazwa pierwszej
polskiej dynastii
• wymieniç najwa˝niej• WyjaÊnienie genezy
sze plemiona polskie
powstania paƒstwa polskiego.
• PodkreÊlenie s∏owiaƒskiego rodowodu Polaków.
• Przedstawienie legendarnych poczàtków
paƒstwa polskiego.
• Rozwijanie wyobraêni
historycznej.
ponadpodstawowe
• przedstawiç, jak
zosta∏o zorganizowane paƒstwo Mieszka I
• wyjaÊniç, jakie korzyÊci przynios∏o Polsce
• wyt∏umaczyç, o czym
przypomina legenda
o Lechu, Czechu
i Rusie
• przedstawiç legendarne poczàtki paƒstwa
polskiego
• scharakteryzowaç
wierzenia religijne
dawnych S∏owian
• wskazaç inne obok
Polaków narody s∏owiaƒskie
• opisaç ˝ycie codzienne mieszkaƒców
Biskupina
Uczeƒ potrafi:
osady obronne budowano w trudno
dost´pnych miejscach
Biskupin, szlak bursztynowy
podstawowe
Rozdzia∏ IV: W DAWNEJ POLSCE
osada, osada obronna, • NakreÊlenie prehistorii
Biskupin, ko∏o garncarna ziemiach polskich.
skie, szlak bursztyno• Opisanie osady
wy, ˝arno, rad∏o, socha,
w Biskupinie.
wrzeciono, krosno,
kupcy
TreÊci nauczania
16. Zanim
powsta∏a Pol ska
15. Najdaw niejsze osady
na ziemiach
polskich
Temat
• Moja ojczyzna. Wydarzenia i osoby o zasadniczym znaczeniu dla
losów narodu i paƒstwa polskiego –
i epokach.
programowej
21
funkcje spo∏eczne
pe∏ni∏ KoÊció∏ w Êredniowieczu
KoÊcio∏a w Êredniowieczu oraz wp∏ywu religii
na ˝ycie ludzi w tej
epoce.
przyjćie chrzeÊcijaƒstwa
• Praca. Jej znaczenie
w ˝yciu indywidualnym i zbiorowym.
Organizacja pracy i jej
efekty w ró˝nych epokach i wspó∏czeÊnie.
chrzest Polski, koronacja Chrobrego.
• wyszukaç i przedsta• Spo∏eczeƒstwo. Przywiç wiadomoÊci o lok∏ady ró˝nych systekalnych Êwiàtyniach
mów spo∏ecznych
Êredniowiecznych
w Êwiecie wspó∏cze• scharakteryzowaç ró˝snym i w przesz∏oÊci.
nice w stylu ˝ycia
poszczególnych grup
spo∏ecznych (stanów)
w Êredniowieczu
• wyjaÊniç zasad´ w∏asnoÊci ziemi w Êredniowieczu
wiadomoÊci o okolicznych zamkach
• wymieniç rycerskie
normy post´powania
• wskazaç ró˝nice mi´- • wymieniç ró˝nice
mi´dzy wyglàdem
dzy wsià a miastem
w charakterze zabuÊredniowiecznych
i wspó∏czesnych miast
dowy oraz ze wzgl´du
na zajćia ludnoÊci
i wsi
• opisaç wyglàd Êre• przedstawiç podzia∏
mieszkaƒców miasta
dniowiecznego miasta
Êredniowiecznego na
grupy spo∏eczne
21. KoÊció∏
katedra, klasztor,
w Êredniowie - zakonnik, ∏acina, meczu
tryki, kaznodzieje, pielgrzymki, posty
R
• WyjaÊniç stanowy charakter spo∏eczeƒstwa
Êredniowiecznego
poprzez opis ró˝nic
w stylu ˝ycia, zajćiach,
prawach, obowiàzkach
i obyczajach ch∏opów,
mieszczan, rycerzy
i duchowieƒstwa.
• okreÊliç ró˝nice mi´dzy grodem a zamkiem i opisaç wyglàd
zamku
• przedstawiç elementy
uzbrojenia rycerza
kolejne etapy ˝ycia
rycerza
rola, ugór, p∏ug, danina, czynsz, patrycjusze,
pospólstwo, plebs, rada
miejska, rynek, bramy
wjazdowe, targi,
rzemieÊlnicy, kupcy
•PodkreÊlenie, ˝e Bole• opowiedzieç, w jaki
s∏aw Chrobry zosta∏
sposób ukszta∏towa∏o
pierwszym królem Polski.
si´ paƒstwo polskie
20. Na zamku rycerz, paê, giermek,
• WyjaÊniç stanowy charycerskim
rakter spo∏eczeƒstwa
herb, zamek, dziedziÊredniowiecznego
niec, zbrojownia, fosa,
R
poprzez opis ró˝nic
baszty, Zawisza Czarny,
w stylu ˝ycia, zajćiach,
zbroja, czynsz
prawach, obowiàzkach
i obyczajach ch∏opów,
mieszczan, rycerzy
i duchowieƒstwa.
R
19. Ch∏opi
i mieszczanie
w Êredniowie czu
pierwszym królem
Polski
22
Cele kszta∏cenia
Uczeƒ potrafi:
ponadpodstawowe
programowej
• oceniç, dlaczego edu• wyjaÊniç, czym jest
kacja jest wa˝na
uniwersytet
w ˝yciu cz∏owieka
• porównaç szkolnictwo
wspó∏czesne ze Êredniowiecznym
• przestawiç, jakiego
odkrycia dokona∏
Miko∏aj Kopernik
Kraków, Toruƒ,
Olsztyn, Frombork
• wyt∏umaczyç, dlaczego Akademi´ Krakowskà nazywamy
dziÊ Uniwersytetem
Jagielloƒskim
• wyt∏umaczyç sens
• Moja ojczyzna. Wyda• wymieniç zas∏ugi
powiedzenia: „zasta∏
rzenia i osoby o zasadKazimierza Wielkiego
Polsk´ drewnianà
niczym znaczeniu dla
dla Polski
a zostawi∏ murowanà” • porównaç ówczesny
losów narodu i paƒ• wyjaÊniç, dlaczego król
stwa polskiego –
kszta∏t terytorialny
Kazimierz Wielki.
Kazimierz otrzyma∏
Polski z paƒstwem
• Ocenianie faktów
przydomek „Wielki”
Mieszka I i obecnym
• okreÊliç na mapie,
i wydarzeƒ z przesz∏ojakie krainy wchodzi∏y
Êci.
w sk∏ad paƒstwa rzàdzonego przez Kazimierza Wielkiego
podstawowe
Rozdzia∏ V: KU WSPÓ¸CZESNOÂCI
• Ukazanie znaczenia
Kazimierz Wielki,
màdrego w∏adcy dla
Szlak Orlich Gniazd,
rozwoju paƒstwa i jego
rozwój handlu i miast,
dobrobytu na przyk∏aprzywilej, szlak handlodzie Kazimierza
wy, Akademia KrakowWielkiego.
ska
TreÊci nauczania
23. Akademia za∏o˝enie Akademii
• Wyt∏umaczenie, na
Krakowska
Krakowskiej, uniwersyprzyk∏adzie Akademii
tet, ˝ak, rektor, astronoKrakowskiej, specyfiki
CM
mia, Miko∏aj Kopernik,
dawnego szkolnictwa
królowa Jadwiga, W∏awy˝szego oraz znaczedys∏aw Jagie∏∏o
nia edukacji dla rozwoju paƒstwa i cywilizacji.
PO
22. Polska
za panowania
Kazimierza
Wielkiego
Temat
23
26. Warszawa stolica, Warszawa –
– nowa stolica stolicà Polski, Zamek
Polski
Królewski, Kolumna
Zygmunta, Zygmunt
III Waza, architektura,
¸azienki Królewskie,
Wilanów, pa∏ace, Stanis∏aw August Poniatowski, Canaletto, Teatr
Narodowy, biblioteka
publiczna
CM
R
• Wyeksponowanie roli
• opisaç, jak rozwija∏a
stolicy w funkcjonowasi´ Warszawa
niu paƒstwa.
w XVIII wieku
• Przedstawienie najwa˝- • wymieniç wczeÊniejniejszych zabytków
sze stolice Polski
Warszawy.
i wskazaç je na mapie
• przygotowaç krótki
plan wycieczki po
Warszawie
• wyjaÊniç, jakà rol´
pe∏ni stolica w funkcjonowaniu paƒstwa
• porównaç ró˝ne kategorie szlachty
• wyjaÊniç, w jaki sposób rycerstwo przekszta∏ci∏o si´
w szlacht´
• dokonaç porównania
obszaru dawnej
i obecnej Rzeczpospolitej
losów narodu i paƒstwa polskiego – unia
polsko-litewska.
z∏oty wiek, handel zbo- • NakreÊlenie przyczyn
• Najwa˝niejsze ele• wskazaç na mapie
• przedstawiç, w jaki
˝em, rozwój kultury
menty polskiego dzieWis∏´, Gdaƒsk, Kraprosperity paƒstwa polsposób zorganizowany
i sztuki, Wawel, przydzictwa kulturowego.
ków, ZamoÊç, Sandoskiego w XVI wieku.
by∏ handel zbo˝em
k∏ady architektury pol- • Przedstawienie zale˝mierz
• dokonaç w∏asnej oce- • WartoÊci: prawda,
skiego renesansu,
dobro, pi´kno i spranoÊci mi´dzy powodze- • wymieniç narody, któny tolerancji
Miko∏aj Rej, Jan
wiedliwoÊç w otaczajàre zamieszkiwa∏y daw- • samodzielnie poszuniem gospodarczym
Kochanowski, tolerancym Êwiecie.
nà Rzeczpospolità
a rozwojem kultury
kaç i przedstawiç wiacja religijna i narodowa
i sztuki.
domoÊci na temat
wiek XVI zosta∏
• Wskazanie najwybitXVI-wiecznych zabytnazwany „z∏otym”
niejszych twórców „z∏oków w najbli˝szej
tego wieku”.
okolicy
Rzeczpospolità Obojga Narodów
• opisaç styl ˝ycia
i zajćia szlachty
25. Z∏oty
wiek Rzeczpospolitej
• WyjaÊnienie znaczenia
i dokonanie charakterystyki szlachty polskiej.
• Przedstawienie Rzeczpospolitej Obojga
Narodów.
szlachta, szlachta Êrednia, szlachta zagrodowa, magnaci, dworek
szlachecki, sejm, szabla, Rzeczpospolita
Obojga Narodów, unia
24. Rzeczpospolita szlachecka
24
wzrost liczby ludnoÊci, • Ukazanie znaczenia
wynalazków i odkryç
rozwój medycyny, antynaukowych dla rozwobiotyki, rozwój komuju cywilizacyjnego
nikacji i transportu,
w XX wieku.
bracia Wright, cz∏owiek
• samodzielnie poszukaç i przedstawiç wiadomoÊci na temat
odkryç i wynalazków
w XIX wieku
• opisaç wp∏yw rozwoju
nauki i techniki na
˝ycie codzienne ludzi
i Êrodowisko naturalne w XIX wieku
• wyjaÊniç, dzi´ki czemu wzros∏a liczba
ludnoÊci i wyd∏u˝y∏
si´ okres ˝ycia ludzkiego
zmieni∏ si´ styl ˝ycia
cz∏owieka w XX wieku, dzi´ki odkryciom
i wynalazkom,
• wyjaÊniç zwiàzek
po∏o˝enie robotników
mi´dzy upowszechw XIX wieku
nieniem edukacji
• opisaç, jak zmieni∏a
a rozwojem nauki
si´ zabudowa miasta
i techniki
w XIX wieku
• opowiedzieç, jakie
przemiany nastàpi∏y
• opowiedzieç jakie
w XIX wieku w zakreprzemiany nastàpi∏y
sie uprawnieƒ poliw XIX wieku w spotycznych i edukacji
sobach sp´dzania
• wymieniç przyczyny
wolnego czasu
rozwoju miast w XIX
wieku
29. Wiek XX
E
ponadpodstawowe
Uczeƒ potrafi:
• WyjaÊnienie przemian
rozwój miast, fabryka,
spo∏ecznych, jakie
robotnicy, kamienica,
dokona∏y si´ w XIX
oficyna, apartament,
wieku.
rozwój szkolnictwa,
upowszechnienie prasy, • Przedstawienie ˝ycia
codziennego w XIX
reklama, sport, bicykl,
wieku.
parlamentarzysta,
zmniejszenie si´ ró˝nic
spo∏ecznych w zakresie
dost´pu do edukacji
i organów w∏adzy
podstawowe
28. Jak ˝yli
ludzie w XIX
wieku?
Cele kszta∏cenia
maszyna parowa, kolej, • Ukazanie znaczenia
• opisaç zmiany, jakie
pràd elektryczny, ˝arówzasz∏y w ˝yciu ludzi
wynalazków i odkryç
ka, telefon, James Watt,
w XIX wieku
naukowych dla rozwoju
George Stephenson,
cywilizacyjnego w XIX • wymieniç najwa˝niejIgnacy ¸ukasiewicz,
sze wynalazki i ich
wieku.
Tomasz Edison,
twórców
Aleksander Bell,
alfabet Morse’a
TreÊci nauczania
27. Wiek
wielkich
wynalazków
Temat
• Mój kràg cywilizacyjno-kulturowy.
• Mój dom, moja rodzina i sàsiedztwo. Elementy historii rodzinnej, regionalnej oraz
˝ycia codziennego
krajach i epokach.
z kr´gu kultury
Europy.
programowej
25
cywilizacja, Mezopotamia, Tygrys, Eufrat,
Sumerowie, Babilon,
pismo klinowe, zikkurat, wie˝a Babel, ceg∏a,
kalendarz, kodeks, system irygacyjny
Nil, faraon, w∏adza
despotyczna, sfinks,
piramida, mumia,
kap∏an, Re, Ozyrys,
system irygacyjny,
religia, wielobóstwo,
politeizm, hieroglify,
papirus
30. ˚ycie
w staro˝ytnej
Mezopotamii
31. Staro˝ytny
Egipt
w kosmosie, Jurij
Gagarin, telewizja,
komputer, Internet,
„Êwiat sta∏ si´ globalnà
wioskà”
• wymieniç najwa˝niejsze wynalazki XX
wieku
w porównaniu z poprzednimi epokami
informacje na temat
podboju kosmosu
przez cz∏owieka
• WyjaÊnienie ustroju
jako sposobu organizacji oraz funkcjonowania
paƒstwa i spo∏eczeƒstwa na przyk∏adzie staro˝ytnego Egiptu.
• Ukazanie charakteru
religii politeistycznej.
• Charakterystyka wierzeƒ Egipcjan.
• Przedstawienie osiàgni´ç
staro˝ytnego Egiptu.
• Przedstawienie Mezopotamii jako najstarszej cywilizacji.
• WyjaÊnienie roli wielkich rzek w kszta∏towaniu si´ pierwszych
paƒstw.
• Przedstawienie g∏ównych osiàgni´ç cywilizacyjnych ludów
Mezopotamii.
• wskazaç na mapie Nil
i Egipt
wierzenia staro˝ytnych Egipcjan
• wymieniç najwa˝niejsze osiàgnićia cywilizacyjne staro˝ytnego
Egiptu
Mezopotami´, Tygrys,
Eufrat, Babilon
• wymieniç najwa˝niejsze osiàgnićia cywilizacyjne ludów
Mezopotamii
• wyjaÊniç charakter
w∏adzy despotycznej
• wyjaÊniç, w jaki sposób zorganizowane
by∏o paƒstwo faraonów
• Przyk∏ady ró˝nych systemów spo∏ecznych
• Uwarunkowania ˝ycia
najstarsze cywilizacje
od czynników przyrodpowstawa∏y w pobli˝u
niczych i pozaprzyrodwielkich rzek
niczych.
Rozdzia∏ VI: STARO˚YTNOÂå – POCZÑTKI HISTORII
czasów wspó∏czesnych
na tle epok minionych.
26
34. W staro ˝ytnej Grecji
CM
33. Pismo
32. Staro˝ytni
Izraelici
Temat
• WyjaÊnienie prze∏omowego znaczenia wynalezienia pisma.
• Ukazanie, w jaki sposób powsta∏o i rozwin´∏o si´ pismo.
• Przedstawienie ró˝nych rodzajów pisma
dawniej i wspó∏czeÊnie.
• Ukazanie judaizmu
jako pierwszej religii
monoteistycznej.
• Przedstawienie zwiàzków religijnych i kulturowych mi´dzy
judaizmem a chrzeÊcijaƒstwem.
• Przedstawienie zarysu
historii ˚ydów i ukazanie jej wp∏ywu na ich
religijnoÊç i poczucie
odr´bnoÊci
Cele kszta∏cenia
• wymieniç ró˝ne
rodzaje pisma
ponadpodstawowe
• porównaç ró˝ne
rodzaje pisma
• wyt∏umaczyç, dlaczego wynalezienie
pisma odegra∏o prze∏omowe znaczenie
w dziejach cz∏owieka
• krótko przedstawiç
dzieje Izraelitów
• porównaç wierzenia
Egipcjan z judaizmem
Uczeƒ potrafi:
Palestyn´
religi´ ˚ydów
podstawowe
Hellada, Hellenowie,
kolonizacja, monety,
handel, marmur
mi´dzy po∏o˝eniem
geograficznym
i ukszta∏towaniem
staro˝ytnà Grecj´
• wymieniç najwa˝niejsze zajćia Greków
• scharakteryzowaç na
podstawie mapy
ukszta∏towanie terenu staro˝ytnej Grecji
Rozdzia∏ VII: STARO˚YTNOÂå – U èRÓDE¸ EUROPEJSKIEJ CYWILIZACJI
wspó∏czesne piktogramy
znaki, symbole, pismo,
pismo klinowe, pismo
obrazkowe, alfabet
wspó∏czesne paƒstwo
Izrael
˚ydzi, Palestyna,
Abraham, Salomon,
judaizm, Biblia, Stary
Testament, Tora,
Jerozolima, Moj˝esz,
Dekalog, wiara w jednego boga (monoteizm)
TreÊci nauczania
• wyjaÊniç, jakie czynniki ∏àczy∏y, a jakie
dzieli∏y Hellenów
• wymieniç skutki wielkiej kolonizacji
• Wybrane zagadnienia
z kr´gu kultury
antycznej.
z kr´gu kultury
antycznej oraz dziejów Europy. Âródziemnomorskie
korzenie wybranych
elementów kultury
polskiej.
programowej
27
demokracja ateƒska
a wspó∏czesna demokracja
Ateny, Akropol, agora,
demokracja, obywatel,
zgromadzenie ludowe,
polityk, urz´dnicy,
polis, Perykles
36. W grec kiej polis
PO
mity, Olimp, nektar,
ambrozja, heros,
wyrocznie, Zeus, Hera,
Posejdon, Hades,
Afrodyta, Atena,
Dionizos, Apollo,
Muzy, Hermes, Delfy
35. Âwiat
greckich
mitów
demokracji ateƒskiej.
• Ukazanie zwiàzków
i zarysowanie ró˝nic
mi´dzy demokracjà
ateƒskà a wspó∏czesnà
demokracjà przedstawicielskà.
• Uzmys∏owienie znaczenia ustroju i odpowiedzialnoÊci
obywatelskiej za losy
paƒstwa.
• Przedstawienie wierzeƒ religijnych staro˝ytnych Greków
• Ukazanie barwy i charakteru mitów greckich.
terenu a zajćiami
Hellenów.
• WyjaÊnienie genezy
i skutków kolonizacji
greckiej.
• wskazaç Ateny na
mapie staro˝ytnej
Grecji
polega∏a demokracja
ateƒska
• wymieniç najwa˝niejszych greckich bogów
• opisaç, jak Grecy
wyobra˝ali sobie
bogów
obszary, na których
Grecy zak∏adali kolonie
• oceniç, jakie cechy
powinny wyró˝niaç
dobrego polityka
i obywatela
• porównaç demokracj´ ateƒskà ze wspó∏czesnà
• wyt∏umaczyç, czym
by∏y mity i jaki charakter odgrywa∏y
w ˝yciu Greków
• porównaç wierzenia
Greków z innymi
poznanymi ju˝ religiami
• wyjaÊniç, w jaki sposób Êrodowisko naturalne Hellady
wp∏yn´∏o na zajćia
jej mieszkaƒców
• Spo∏eczeƒstwo. Prawa
i obowiàzki obywatelskie. Postawy prospo∏eczne i aspo∏eczne.
Przyk∏ady ró˝nych
systemów spo∏ecznych
• Ja i inni. WolnoÊç
osobista a przewidywanie konsekwencji
w∏asnych zachowaƒ,
odpowiedzialnoÊç
i obowiàzki. Wzorce
osobowe – wybrane
postacie historyczne
i wspó∏czesne.
z kr´gu kultury
Europy.
• WartoÊci: prawda,
dobro, pi´kno i sprawiedliwoÊç w otaczajàcym Êwiecie.
28
CM
39. Imperium
i jego miesz kaƒcy
38. Paƒstwo
Rzymian
CM
37. W grec kim teatrze
i na stadionie
Temat
niewolnictwo, gladiator, prowincja, Kartagina, barbarzyƒcy,
legiony
wspó∏czesna republika
Italia, Latynowie, j´zyk
∏aciƒski, Romulus,
Remus, za∏o˝enie Rzymu, republika, konsul,
senat, dyktator, plebs,
patrycjat, legiony,
Juliusz Cezar, cesarstwo, Oktawian August
wspó∏czesne igrzyska
olimpijskie
teatr, Dionizos, sztuka,
dramat, tragedia,
komedia, maski,
Homer, Iliada, Odyseja, igrzyska sportowe,
Olimpia, pierwsze
igrzyska olimpijskie
TreÊci nauczania
podstawowe
spo∏eczeƒstwa rzymskiego ze szczególnym
podkreÊleniem sytuacji
niewolników.
• Przedstawienie legendarnych poczàtków
staro˝ytnego Rzymu.
ustroju republiki rzymskiej.
• WyjaÊnienie przyczyn
sukcesów militarnych
Rzymian.
• WyjaÊniç, w jaki sposób powsta∏o Imperium Rzymskie
• przedstawiç status
i zajćia niewolników
Rzym, Itali´
• przedstawiç legendarne poczàtki Rzymu
armi´ rzymskà
polega∏a wymiana
kulturalna w Imperium Rzymskim
ustrój republiki rzymskiej
• wyjaÊniç przyczyny
upadku republiki
rzymskiej
• porównaç republik´
rzymskà ze wspó∏czesnà
teatr grecki
• porównaç igrzyska
antyczne ze wspó∏czesnymi
• oceniç, jakie znaczenie w ˝yciu ludzi majà
teatr i sport
Uczeƒ potrafi:
ponadpodstawowe
• Przedstawienie antycz- • przedstawiç przebieg
nych korzeni teatru.
igrzysk olimpijskich
• wyjaÊniç, czym ró˝ni
• Opisanie staro˝ytnych
si´ tragedia od komeigrzysk, zarysowanie
tradycji i ró˝nic wobec
dii
wspó∏czesnych olimpiad.
• PodkreÊlenie znaczenia
teatru i sportu w ˝yciu
ludzi dawniej i wspó∏czeÊnie.
• Ukazanie roli poematów Homera.
Cele kszta∏cenia
• przyk∏ady ró˝nych systemów spo∏ecznych
z kr´gu kultury
antycznej oraz dziejów Europy.
• Mój kràg cywilizacyjno-kulturowy. Âródziemnomorskie
korzenie wybranych
elementów kultury
polskiej.
programowej
29
40. Osiàgni´ cia Rzymian
prawo rzymskie podstawà wspó∏czesnego
prawa
rzymskie drogi, mosty,
amfiteatr, akwedukty,
forum, termy, bazylika,
Koloseum, Panteon,
kalendarz juliaƒski,
prawo rzymskie
• Przedstawienie najwi´kszych osiàgni´ç
rzymskich, g∏ównie
w budownictwie
i architekturze.
• Ukazanie osiàgni´ç
rzymskich jako kontynuacji zdobyczy cywilizacji greckiej.
• Ukazanie roli prawa
w organizacji spo∏eczeƒstwa.
• PodkreÊlenie wp∏ywu
prawa rzymskiego na
prawodawstwo wspó∏czesne.
• Opisanie wymiany kulturalnej w Imperium
Rzymskim.
• Przedstawienie sposobu organizacji Imperium Rzymskiego.
• wymieniç i opisaç
najwa˝niejsze osiàgnićia Rzymian
• wyjaÊniç sens powiedzenia: „Wszystkie
drogi prowadzà do
Rzymu”
• wyjaÊniç zwiàzki mi´dzy kulturami greckà
i rzymskà
prawa rzymskiego
w staro˝ytnoÊci
i wspó∏czeÊnie
• wyjaÊniç ró˝nice mi´dzy staro˝ytnym
i wspó∏czesnym znaczeniem s∏ów: barbarzyƒca, prowincja
• Mój kràg cywilizacyjnokulturowy. Âródziemnomorskie korzenie
wybranych elementów
kultury polskiej.
i epokach.
korzenie wybranych
elementów kultury
polskiej.
30
Jowisz, Junona, Minerwa, Westa, Mars, kult
cesarzy, Jezus z Nazaretu, Mesjasz, Nowy
Testament, aposto∏owie, Êw. Piotr,
Êw. Pawe∏, ewangelie,
przeÊladowania chrzeÊcijan, chrzeÊcijaƒstwo
religià panujàcà
kryzys paƒstwa, w´drówka ludów, Goci,
Wandalowie, Hunowie,
podzia∏ cesarstwa na
Wschodnie i Zachodnie, Odoaker, upadek
cesarstwa zachodniego
Bizancjum, Konstantynopol, Justynian Wielki, Hagia Sophia,
42. Upadek
cesarstwa za chodniego
43. Cesar stwo Bizan tyƒskie
TreÊci nauczania
41. Wierze nia Rzymian.
Poczàtki
chrzeÊcijaƒ stwa
Temat
ponadpodstawowe
• przedstawiç, kiedy
i w jakich okolicznoÊciach upad∏ staro˝ytny Rzym
• wyjaÊniç, jaki by∏
udzia∏ plemion barbarzyƒskich w upadku Rzymu
• wyjaÊniç g∏ówne przyczyny upadku Rzymu
przeÊladowaƒ chrzeÊcijan
• przedstawiç zwiàzki
chrzeÊcijaƒstwa
z judaizmem oraz
porównaç je z politeistycznymi wierzeniami Greków i Rzymian
Uczeƒ potrafi:
• opisaç wierzenia religijne Rzymian
za∏o˝enia religijne
chrzeÊcijaƒstwa
podstawowe
• Wskazanie czynników,
które sprawi∏y, ˝e
Bizancjum przetrwa∏o
Cesarstwo Bizantyƒskie, Konstantynopol
• wyt∏umaczyç, dzi´ki
czemu Cesarstwo
Wschodniorzymskie
Rozdzia∏ VIII: ÂREDNIOWIECZE – TWORZY SI¢ EUROPA
• Zarysowanie przyczyn
kryzysu paƒstwa rzymskiego.
• Ukazanie roli plemion
barbarzyƒskich
w upadku cesarstwa.
• PodkreÊlenie upadku
cesarstwa zachodniego
jako cezury koƒca staro˝ytnoÊci.
• Przedstawienie politeistycznych wierzeƒ
Rzymian.
• Ukazanie poczàtków
chrzeÊcijaƒstwa.
przeÊladowaƒ chrzeÊcijaƒstwa w staro˝ytnym
Rzymie.
• Zarysowanie procesu
asymilacji religii chrzeÊcijaƒskiej w staro˝ytnym Rzymie.
Cele kszta∏cenia
z kr´gu kultury
korzenie wybranych
elementów kultury
polskiej.
programowej
31
Arabowie, Mahomet,
islam, muzu∏manie,
Koran, meczet, Mekka, kalifowie, cyfry
arabskie, „Ksi´ga tysiàca i jednej nocy”
Frankowie, Chlodwig
z dynastii Merowingów, majordom, Paƒstwo KoÊcielne, Karol
Wielki cesarzem,
Akwizgran, hrabiowie,
podzia∏ cesarstwa
w Verdun
44. Arabowie
45. Paƒstwo
Karola Wiel kiego
wspó∏czesny ekumenizm
patriarcha, prawos∏awie, ikony, mozaika
• Zarysowanie procesu
kszta∏towania si´
cesarstwa Karola Wielkiego.
• Przedstawienie sposobu organizacji monarchii feudalnej.
• PodkreÊlenie zas∏ug
i osiàgni´ç Karola
Wielkiego.
• Ukazanie historycznych korzeni Francji,
Niemiec, W∏och i Paƒstwa KoÊcielnego.
religii muzu∏maƒskiej.
• Ukazanie ró˝nic
i podobieƒstw mi´dzy
islamem a chrzeÊcijaƒstwem.
• PodkreÊlenie osiàgni´ç
kultury islamu
i jej wp∏ywu na cywilizacj´ europejskà.
kryzys i rozkwit∏o
w Êredniowieczu.
• WyjaÊnienie ró˝nic
dzielàcych KoÊció∏ na
Wschodni i Zachodni.
• Ukazanie specyfiki
kultury i sztuki bizantyƒskiej.
• okreÊliç na mapie
zasi´g terytorialny
paƒstwa Karola Wielkiego
• wymieniç i wskazaç
na mapie paƒstwa,
które zosta∏y utworzone w wyniku traktatu w Verdun
Pó∏wysep Arabski,
Mekk´
• opisaç g∏ówne za∏o˝enia religii islamskiej
i okreÊliç jego po∏o˝enie
• podaç charakterystyczne przyk∏ady
sztuki bizantyƒskiej
• wyjaÊniç, dzi´ki jakim
zas∏ugom Karol
otrzyma∏ przydomek
Wielki
• krótko scharakteryzowaç sposób organizacji paƒstwa Karola
Wielkiego
• porównaç islam z innymi religiami
• wskazaç przyk∏ady
wp∏ywu kultury arabskiej na cywilizacj´
europejskà
przetrwa∏o i rozkwit∏o w Êredniowieczu
• wskazaç zasadnicze
ró˝nice miedzy
KoÊcio∏em Zachodnim a KoÊcio∏em
Wschodnim
z kr´gu kultury
Europy.
z kr´gu kultury
z kr´gu kultury
32
48. Jak po wsta∏o paƒ stwo polskie
• WyjaÊnienie uniwersalistycznego charakteru
Êredniowiecznej Europy.
• WyjaÊnienie stanowej
struktury spo∏eczeƒstwa feudalnego.
• Ukazanie wielkiej roli
KoÊcio∏a w Êredniowieczu.
˝ycia codziennego
i kultury Skandynawów.
wypraw podró˝niczych
i ∏upie˝czych wikingów.
• Wskazanie krajów, dokàd wikingowie dotarli
lub gdzie si´ osiedlili.
Cele kszta∏cenia
ponadpodstawowe
• wymieniç Êredniowieczne stany, przedstawiç ich pozycj´
i funkcje w spo∏eczeƒstwie Êredniowiecznym
• opisaç znaczenie
KoÊcio∏a w Êredniowieczu
• wyjaÊniç, jakie czynniki polityczne i kulturowe ∏àczy∏y
Êredniowiecznà Europ´ w jeden organizm
polega∏ system feudalny
wikingowie podejmowali si´ niebezpiecznych wypraw
podró˝niczych
i ∏upie˝czych
kultur´ i wierzenia
Skandynawów
Uczeƒ potrafi:
kraje skandynawskie,
skàd wywodzili si´
wikingowie
krainy, do których
dotarli wikingowie
podstawowe
plemiona polskie –
Polanie, WiÊlanie,
Pomorzanie, Mazowszanie, L´dzianie,
Âl´˝anie, dynastia
Piastów, Mieszko I,
• Przedstawienie procesu formowania si´ paƒstwa polskiego.
• Omówienie sposobu
organizacji paƒstwa
Mieszka I.
• wymieniç i umiejscowiç na mapie plemiona polskie
sposób ukszta∏towa∏o
si´ paƒstwo polskie
• wyjaÊniç, w jaki sposób Mieszko zorganizowa∏ swoje paƒstwo
• wyjaÊniç, jakie korzyÊci odnios∏a Polska
Rozdzia∏ IX: ÂREDNIOWIECZE – KSZTA¸TUJE SI¢ PA¡STWO POLSKIE
w jaki sposób spo∏eczeƒstwo feudalne
ró˝ni si´ od wspó∏czesnego
papie˝, cesarz, system
feudalny, stan, rycerstwo, mieszczaƒstwo,
duchowieƒstwo, ch∏opstwo, zakony, j´zyk
∏aciƒski, czynsz, danina
47. W Êre dniowiecznej
Europie
PO
wikingowie, Normanowie, Skandynawia,
drakkary, Normandia,
sagi, runy, Odyn
TreÊci nauczania
46. Wikingo wie
Temat
granice, sàsiedzi.
• Przyk∏ady ró˝nych systemów spo∏ecznych
• Organizacja pracy i jej
z kr´gu kultury
programowej
33
Boles∏aw Krzywousty,
Zbigniew, obl´˝enie
G∏ogowa, uzale˝nienie
Pomorza od Polski,
testament Krzywoustego, zasada senioratu,
rozbicie dzielnicowe
50. Boles∏aw
Krzywousty
i jego testament
PO
PO
Boles∏aw Chrobry,
Êw. Wojciech, Prusowie, wizyta cesarza
Ottona III w Gnieênie,
cesarska wizja Europy,
arcybiskupstwo
w Gnieênie, koronacja
Boles∏awa Chrobrego
na pierwszego króla
Polski
49. Panowa nie Boles∏awa
Chrobrego
Dobrawa, chrzest
Polski, Gniezno,
Poznaƒ, gród, dru˝yna
ksià˝ća
• Przedstawienie osiàgni´ç politycznych Boles∏awa Krzywoustego.
• Przedstawienie testamentu Boles∏awa Krzywoustego i wyjaÊnienie
zasady senioratu.
• Opisanie skutków rozbicia dzielnicowego dla
Polski.
• wymieniç najwa˝niejsze sukcesy Boles∏awa Krzywoustego
• wymieniç skutki rozbicia dzielnicowego
• PodkreÊlenie znaczenia • wymieniç postanozjazdu gnieênieƒskiego
wienia zjazdu gnieênieƒskiego
dla Polski.
• Przedstawienie zamy• przedstawiç, kto
i kiedy zosta∏ pierws∏u stworzenia uniwersalistycznej Europy
szym królem Polski
pod zwierzchnictwem
cesarza.
• Zarysowanie polityki
zagranicznej prowadzonej przez Boles∏awa Chrobrego.
chrztu Polski.
• przedstawiç postanowienia testamentu
Krzywoustego i wyjaÊniç, na czym polega∏a zasada senioratu
• dokonaç oceny rozbicia dzielnicowego
• wyjaÊniç europejski
plan Ottona III
i miejsce w nim
Polski
• wymieniç osiàgnićia
i sukcesy polityczne
Boles∏awa Chrobrego
• wyjaÊniç, jakie znaczenie mia∏a koronacja Chrobrego na
króla Polski
w wyniku przyjćia
chrzeÊcijaƒstwa
• Moja ojczyzna. Wydarzenia i osoby
o zasadniczym znaczeniu dla losów narodu
i paƒstwa polskiego.
i paƒstwa polskiego –
Zjazd Gnieênieƒski
i koronacja Chrobrego.
chrzest Polski.
34
zjednoczenie Polski na
prze∏omie XIII i XIV
wieku, W∏adys∏aw
¸okietek, polityka
Kazimierza Wielkiego,
spisanie praw, rozwój
gospodarki, Akademia
Krakowska, uczta
u Wierzynka
52. Pod rzà dami ostat nich Piastów
PO
zakony rycerskie, Prusowie, Konrad Mazowiecki, sprowadzenie
Krzy˝aków do Polski,
kolonizacja, komturie,
budowa Malborka,
zagarnićie Pomorza
TreÊci nauczania
51. W paƒstwie krzy ˝ackim
Temat
• Naszkicowanie czynników, które umo˝liwi∏y
wyjÊcie z rozbicia dzielnicowego.
• Przedstawienie g∏ównych etapów jednoczenia paƒstwa.
• Ukazanie reformatorskich dzia∏aƒ Kazimierza Wielkiego.
rozwoju gospodarczego dla pomyÊlnoÊci
paƒstwa.
• WyjaÊnienie charakteru zakonów rycerskich.
• Ukazanie pobudek,
którymi kierowa∏ si´
Konrad Mazowiecki
sprowadzajàc Krzy˝aków.
• NakreÊlenie organizacji paƒstwa i polityki
Krzy˝aków na terenach podbitych.
• Przedstawienie sporu
polsko-krzy˝ackiego.
Cele kszta∏cenia
ponadpodstawowe
• wymieniç czynniki,
które pomog∏y zjednoczyç paƒstwo polskie
• przedstawiç g∏ówne
etapy jednoczenia
paƒstwa
• wymieniç reformy
dokonane pod rzàdami Kazimierza Wielkiego
terytorium paƒstwa
polskiego w XIV
wieku
• oceniç polityk´ Kazimierza Wielkiego
• porównaç kszta∏t Polski w okresie panowania pierwszych
Piastów i Kazimierza
Wielkiego
• przedstawiç sposób
organizacji paƒstwa
krzy˝ackiego
• przedstawiç zagro˝enia dla Polski p∏ynàce
z rozwoju paƒstwa
zakonnego
• przedstawiç polityk´
zakonu na terenach
podbitych
Uczeƒ potrafi:
• opisaç charakter
zakonów rycerskich
paƒstwo krzy˝ackie,
Prusy, Pomorze
Gdaƒskie, Malbork,
ziemi´ che∏miƒskà
sprowadzenia Krzy˝aków do Polski
podstawowe
W∏adys∏aw ¸okietek
i Kazimierz Wielki.
programowej
35
˚mudê, wojna
1409–1411, bitwa pod
Grunwaldem, Ulrich
von Jungingen, Witold,
Zawisza Czarny, w∏àczenie Prus do Polski,
I i II pokój w Toruniu,
wojna trzynastoletnia
1454–1466, Kazimierz
Jagielloƒczyk, odzyskanie przez Polsk´ dost´pu do Morza
Ba∏tyckiego i ujÊcia
Wis∏y, Prusy Królewskie, Prusy Zakonne
styl romaƒski, drzwi
gnieênieƒskie, rotunda,
katedra, zamek, nawa,
sklepienie, styl gotycki,
ceg∏a, ∏uki, witra˝e,
pismo romaƒskie, portal, przypora, witra˝
54. Wojny
polsko-krzy˝ackie
w XV wieku
55. KoÊcio∏y
i zamki
R
CM
PO
PO
Litwa, Jadwiga, Jagie∏∏o, unia personalna,
unia w Krewie, Jagiellonowie, dynastia
53. Polska
w unii z Litwà
architektury romaƒskiej.
architektury gotyckiej.
• Opisanie znamiennych
przejawów sztuki
romaƒskiej i gotyckiej.
i skutków wojny polsko-krzy˝ackiej
1409 –1411.
• Przedstawienie bitwy
pod Grunwaldem.
i skutków wojny trzynastoletniej 1454 –1466.
zawarcia unii polsko-litewskiej.
• Przedstawienie warunków unii w Krewie.
• PodkreÊlenie, ˝e
Jagiellonowie stali si´
nowà dynastià rzàdzàcà Polskà.
• dokonaç podstawowej charakterystyki
stylu romaƒskiego
• dokonaç podstawowej charakterystyki
stylu gotyckiego
Grunwald i ˚mudê
• wymieniç postanowienia I i II pokoju
toruƒskiego
obszar Wielkiego
Ksi´stwa Litewskiego
• wymieniç warunki
unii w Krewie
• porównaç styl romaƒski z gotyckim
• przygotowaç i przedstawiç wiadomoÊci
na temat zabytków
romaƒskich i gotyckich w swojej miejscowoÊci, regionie
• omówiç przyczyny
i skutki wojny
1409 –1411
• omówiç przyczyny
i skutki wojny trzynastoletniej
• porównaç postanowienia I i II pokoju
toruƒskiego i wskazaç
na mapie zmiany
terytorialne
dosz∏o do zawarcia
unii polsko-litewskiej
bitwa pod Grunwaldem.
unia polsko-litewska,
królowa Jadwiga
i Jagie∏∏o.
36
57. Skutki
odkryç geo graficznych
56. Odkrycie
Ameryki
Temat
konkwistadorzy, kolonie, plantacje, sprowadzenie do Europy
nowych roÊlin, korzenie, niewolnictwo,
kruszce, oceaniczne
szlaki handlowe
wspó∏czesne odkrycia –
podró˝e w kosmos
morska droga do Indii,
karawela, mapa z siatkà kartograficznà,
kompas, Bartolomeo
Diaz, Vasco da Gama
dop∏ywa do Indii,
Krzysztof Kolumb
odkrywa Ameryk´,
Ferdynand Magellan,
Amerigo Vespucci,
cywilizacje prekolumbijskie – Aztekowie,
Inkowie, Majowie
Cele kszta∏cenia
podstawowe
Uczeƒ potrafi:
ponadpodstawowe
• WyjaÊnienie pozytywnych i negatywnych
skutków odkryç geograficznych.
• PodkreÊlenie wzrostu
znaczenia paƒstw
majàcych ∏atwy dost´p
do oceanu.
wielkich odkryç geograficznych.
• Ukazanie poszczególnych etapów w dotarciu do Indii i Ameryki.
• Prezentacja cywilizacji
prekolumbijskich.
• wymieniç pozytywne
i negatywne skutki
odkryç geograficznych
• wymieniç nowe roÊliny i przyprawy, które
zosta∏y sprowadzone
do Europy
• wskazaç paƒstwa,
które zacz´∏y dominowaç na Êwiecie
w XVI–XVII wieku
• wymieniç udoskonalenia techniczne
umo˝liwiajàce dalekomorskie podró˝e
Indie i Ameryk´
• wymieniç g∏ównych
odkrywców i ich
dokonania
• wyjaÊniç gospodarcze
znaczenie kolonii
i oceanicznych szlaków handlowych
zmiany, jakie zasz∏y
w ˝yciu codziennym
w Europie w epoce
• wyjaÊniç, jakie by∏y
g∏ówne przyczyny
cywilizacje prekolumbijskie
Rozdzia∏ X: NOWO˚YTNOÂå – EUROPA ODKRYWA ÂWIAT
TreÊci nauczania
z kr´gu kultury
z kr´gu kultury
Europy.
programowej
37
59. Reformacja w Europie
CM
58. Renesans
i humanizm
w Europie
i w Polsce
prawo ka˝dego wspó∏czesnego cz∏owieka do
w∏asnych poglàdów
i religii
reformacja, wystàpienie Marcina Lutra, Jan
Kalwin, Henryk VIII,
wyznania ewangelickie,
luteranizm, kalwinizm,
anglikanizm, reforma
KoÊcio∏a i kontrreformacja, jezuici, wojny
religijne, tolerancja
zabytki renesansowe
w najbli˝szej okolicy
renesans, cechy sztuki
renesansowej, humanizm, mecenat,
Leonardo da Vinci,
Micha∏ Anio∏, Bazylika
Âw. Piotra w Rzymie,
William Szekspir, Jan
Kochanowski, j´zyki
narodowe, Miko∏aj
Rej, Miko∏aj Kopernik,
Zygmunt I Stary,
Wawel, „z∏oty wiek”
reformacji.
• Omówienie za∏o˝eƒ
religijnych wyznaƒ
ewangelickich.
• Przedstawienie g∏ównych wyznaƒ protestanckich.
• WyjaÊnienie religijnych
i politycznych skutków
reformacji.
• PodkreÊlenie znaczenia tolerancji religijnej.
• WyjaÊnienie zmian
w poglàdach na Êwiat
i w mentalnoÊci, które
stworzy∏y nowà epok´.
• Przedstawienie najwybitniejszych twórców
renesansu i ich dzie∏
w Europie i w Polsce.
mi´dzy pomyÊlnoÊcià
gospodarczà a rozwojem nauki, kultury
i sztuki.
od∏amy protestanckie
i ich twórców
• wyjaÊniç podstawowe
za∏o˝enia religijne
wyznaƒ ewangelickich
• wymieniç najwybitniejszych twórców
europejskich doby
renesansu i ich dzie∏a
• wymieniç najwybitniejsze postaci polskiego renesansu i ich
dokonania
przyczyny reformacji
• wymieniç religijne
i polityczne skutki
reformacji
• przedstawiç i uzasadniç swoje zdanie na
temat tolerancji religijnej
• wyjaÊniç, czym charakteryzowa∏a si´
epoka renesansu
i humanizm
wiek XVI jest okreÊlany w Polsce „z∏otym wiekiem”
z kr´gu kultury
• Ja. Kim jestem – co
lubi´, co potrafi´, co
jest dla mnie wa˝ne.
korzenie wybranych
elementów kultury
polskiej.
38
PO
61. Rzeczpospolita Obojga Narodów
PO
60. Rzeczpospolita szlachecka
Temat
Cele kszta∏cenia
podstawowe
Uczeƒ potrafi:
ponadpodstawowe
Zygmunt II August,
unia realna, unia
w Lublinie jako przyk∏ad unii realnej,
Rzeczpospolita Obojga
Narodów, narody, religie i wyznania Rzeczpospolitej,
konfederacja warszawska, tolerancja, „paƒstwo bez stosów”
wspó∏czesne uprawnienia obywatelskie
szlachta, dwór szlachecki, folwark, ch∏opi,
paƒszczyzna, „Polska
spichlerzem Europy”,
herb, szabla, kontusz,
˝upan, szlachta go∏ota,
magnaci, przywileje,
demokracja szlachecka, sejm, liberum veto,
„z∏ota wolnoÊç szlachecka”
• Przedstawienie przyczyn zawarcia unii
lubelskiej.
• PodkreÊlenie, ˝e Zygmunt II August by∏
ostatnim w∏adcà
z dynastii Jagiellonów.
• Przedstawienie narodów ˝yjàcych dawniej
w paƒstwie polskim.
• Zaznaczenie ró˝norodnoÊci religijnej i wyznaniowej Rzeczpospolitej.
• WyjaÊnienie charakteru ewolucji rycerstwa
w szlacht´.
• Przedstawienie szlachty jako stanu – statusu,
pozycji majàtkowej,
rozwarstwienia, przywilejów.
• WyjaÊnienie sensu
demokracji szlacheckiej.
• Ukazanie ekonomicznych podstaw sukcesu
Polski w XVI wieku.
• wyt∏umaczyç, na czym
polega∏a przemiana
rycerstwa w szlacht´
polega∏a demokracja
szlachecka
• wyt∏umaczyç, jakie
by∏y podstawy gospodarczej pot´gi
szlachty
• oceniç, jakie korzyÊci
• wymieniç postanoi jakie zagro˝enia
wienia unii lubelskiej
wynika∏y z wielkoÊci
Rzeczpospolitej
obszar Rzeczypospolitej Obojga Narodów • wyjaÊniç ró˝nic´ mi´dzy religià a wyzna• wymieniç, jakie naroniem
dy ˝y∏y w granicach
• oceniç RzeczpospoliRzeczpospolitej
tà na tle ówczesnej
• dokonaç krótkiej chaEuropy
rakterystyki g∏ównych
religii i wyznaƒ
w dawnej Polsce
• opisaç zajćia szlachty oraz jej pozycj´
• przedstawiç ró˝ne
kategorie stanu szlacheckiego
Rozdzia∏ XI: NOWO˚YTNOÂå – RZECZPOSPOLITA PA¡STWEM SZLACHTY
TreÊci nauczania
unia polsko-litewska.
• Postawy prospo∏eczne
i aspo∏eczne.
Przyk∏ady ró˝nych systemów spo∏ecznych
• Praca. Organizacja
pracy i jej efekty
w ró˝nych epokach
i wspó∏czeÊnie.
programowej
39
63. Pod rzà dami Wazów
PO
62. Pierwsze
wolne elekcje
Zygmunt III Waza,
W∏adys∏aw IV, Jan
Kazimierz, przeniesienie stolicy do Warszawy,
wojny Rzeczpospolitej
ze Szwecjà, Rosjà
i Kozakami, hetman,
husaria, „potop szwedzki”, Stefan Czarniecki,
obrona Jasnej Góry,
pokój w Oliwie
wspó∏czesne wybory
g∏owy paƒstwa w Polsce
sejm elekcyjny, Henryk
Walezy królem Polski,
artyku∏y henrykowskie,
pacta conventa, Stefan
Batory królem Polski,
wojna z Rosjà o Inflanty
czy wspó∏czeÊni Polacy
sà tolerancyjni i szanujà inne narody?
• Przedstawienie stosunków polsko-szwedzkich
po elekcji Zygmunta
III na króla Polski.
polityki wewn´trznej
Zygmunta III.
• Ukazanie wp∏ywu
wojen w I po∏owie
XVII wieku na sytuacj´ Rzeczpospolitej.
• Opisanie przebiegu
„potopu szwedzkiego”.
Szwecj´, Inflanty,
Ukrain´
dà˝enia polityczne
Zygmunta III Wazy
• opisaç przebieg
„potopu szwedzkiego”
• WyjaÊnienie charakte- • wyjaÊniç, na czym
ru wolnych elekcji.
polega∏y wolne elek• Przedstawienie skutcje
ków elekcji królów
• przedstawiç najwa˝przez szlacht´ dla paƒniejsze dokonania
stwa.
Stefana Batorego
rozwiàzaƒ ustrojowych
dla funkcjonowania
paƒstwa.
• Przedstawienie dokonaƒ Stefana Batorego.
• PodkreÊlenie, ˝e Rzeczpospolita w XVI wieku
by∏a krajem tolerancji.
• przedstawiç, z kim
Polska toczy∏a wojny
w I po∏owie XVII
wieku, jakie by∏y ich
przyczyny i skutki
• wskazaç zagro˝enia,
jakie p∏yn´∏y dla paƒstwa z ówczesnych
uregulowaƒ ustrojowych
potop szwedzki.
Stefan Batory.
40
podstawowe
• oceniç skutki dla Polski, jakie mia∏ wzrost
znaczenia Rosji
i Austrii kosztem Turcji w perspektywie
rozbiorów
Uczeƒ potrafi:
ponadpodstawowe
• Przedstawienie znacze- • wskazaç na mapie
nia i charakteru ImpeImperium Osmaƒskie
rium Osmaƒskiego.
i Wiedeƒ
• Ukazanie przyczyn wo- • wymieniç przyczyny
jen polsko-tureckich.
wojen polsko-ture• Opisanie kampanii
ckich
wiedeƒskiej.
• przestawiç przebieg
• PodkreÊlenie, jakie skutwyprawy wiedeƒskiej
ki dla Polski mia∏o os∏abienie pozycji Turcji.
Cele kszta∏cenia
Francja Ludwika XIV,
Anglia pot´gà kolonialnà, Niderlandy
w XVII wieku, rozwój
nauki i nowej filozofii
barok, cechy sztuki
barokowej, sztukateria,
Wersal, Peter Rubens,
Carravaggio, El Greco,
Rembrandt, kwiecistoÊç mowy, Moli¯re,
66. W cza sach baroku
• Przedstawienie g∏ównych cech sztuki i architektury barokowej.
• Wymienienie najwybitniejszych twórców
barokowych i ich dzie∏.
• Przedstawienie sytuacji
politycznej w Europie
w XVII wieku.
• Ukazanie wp∏ywu produkcji kolonialnej na
rozwój gospodarki
i ˝ycie codzienne
Europejczyków.
• Ukazanie mentalnoÊci
ludzi w XVII wieku.
• opisaç cechy charakterystyczne sztuki
barokowej
• wymieniç najwa˝niejszych twórców europejskiego baroku
na mapie paƒstwa
odgrywajàce w XVII
wieku czo∏owe role
• wymieniç nowe produkty kolonialne,
jakie upowszechni∏y
si´ w Europie
w XVII wieku
• wyjaÊniç, czym by∏
polski sarmatyzm
i wymieniç jego cechy
charakterystyczne
• wyjaÊniç, co kszta∏towa∏o mentalnoÊç
ludzi w Europie
w XVII wieku
Rozdzia∏ XII: NOWO˚YTNOÂå – CZASY ROZUMU, NAUKI I MASZYN
wojny polsko-tureckie,
Tatarzy, janczarzy,
jasyr, „Polska –
przedmurzem chrzeÊcijaƒstwa”, Jan III
Sobieski, wielki wezyr
Kara Mustafa, bitwa
pod Wiedniem
TreÊci nauczania
65. Europa
w XVII wie ku
PO
64. Odsiecz
Wiednia
Temat
z kr´gu kultury
z kr´gu kultury
Jan Sobieski.
programowej
41
oÊwiecenie, kult wiedzy i rozumu, utylitaryzm, krytyka ustroju
paƒstwowego, krytyka
KoÊcio∏a, deizm
i ateizm, Jan Jakub
Rousseau – równoÊç
spo∏eczna, Wolter,
Denis Diderot, encyklopedyÊci, Karol
Linneusz
rokoko, klasycyzm,
Jan Sebastian Bach,
Wolfgang Amadeusz
Mozart, peruki
i puder, perfumy,
moda, higiena, upowszechnienie towarów
kolonialnych, przyrost
ludnoÊci
67. OÊwiece nie – filozo fowie
i przyrodnicy
68. Sztuka
i ˝ycie
codzienne
w XVIII
wieku
zabytki barokowe
w najbli˝szej okolicy
sarmatyzm polski
(Wac∏aw Potocki, Jan
Andrzej Morsztyn)
stylów sztuki XVIII
wieku.
• Przedstawienie najwybitniejszych twórców
epoki.
• Opisanie ˝ycia
codziennego w XVIII
wieku.
• WyjaÊnienie za∏o˝eƒ
filozoficznych i krytycyzmu oÊwiecenia.
• Przedstawienie najwa˝niejszych myÊlicieli
epoki i ich poglàdów.
• PodkreÊlenie znaczenia dokonaƒ oÊwiecenia dla tworzenia
nowoczesnej nauki,
odkryç i wynalazków.
• WyjaÊnienie charakteru sarmatyzmu polskiego.
• wymieniç najwybitniejszych artystów
XVIII wieku
• opisaç mod´ i ˝ycie
codzienne w XVIII
wieku
• wymieniç podstawowe za∏o˝enia oÊwiecenia
• wymieniç najwa˝niejszych myÊlicieli epoki
style sztuki XVIII
wieku
polega∏ prze∏om
w myÊli oÊwiecenia
• wyjaÊniç, jakie by∏o
znaczenie filozofii
oÊwieceniowej dla
tworzenia nowoczesnej nauki, odkryç
i wynalazków
i epokach.
• Najwa˝niejsze
elementy polskiego
dziedzictwa kulturowego.
z kr´gu kultury
42
kolonie brytyjskie
w Ameryce Pó∏nocnej,
sprzeczne interesy gospodarcze, Deklaracja
Niepodleg∏oÊci, wojna
o niepodleg∏oÊç, Jerzy
Waszyngton, Tadeusz
KoÊciuszko, Kazimierz
Pu∏aski, konstytucja
USA, prezydent
przyczyny rewolucji
francuskiej, Ludwik
XVI, zburzenie Bastylii, Deklaracja Praw
Cz∏owieka i Obywate-
70. Jak po wsta∏y Stany
Zjednoczone
71. WolnoÊç,
RównoÊç,
Braterstwo
PO
PO
E
rozwój gospodarczy
Anglii, „rewolucja przemys∏owa”, manufaktura, John Kay – latajàce
czó∏enko, przemys∏ tekstylny, James Hargreaves – mechaniczna
prz´dzarka, Abraham
Derby – wytop stali
przy u˝yciu koksu,
górnictwo i hutnictwo,
James Watt – maszyna
parowa, fabryki
TreÊci nauczania
69. Wiek ma szyn i ˝elaza
Temat
rewolucji francuskiej.
• Omówienie g∏ównych
etapów przebiegu
rewolucji.
• Przedstawienie genezy
Deklaracji Niepodleg∏oÊci USA.
• Zarysowanie przebiegu
wojny o niepodleg∏oÊç.
konstytucji USA.
oraz sensu rewolucji
przemys∏owej.
• Przedstawienie najwa˝niejszych dokonaƒ
technicznych XVIII
wieku.
• Ukazanie wp∏ywu rozwoju przemys∏u na
˝ycie ludzi i Êrodowisko naturalne.
Cele kszta∏cenia
ponadpodstawowe
• opowiedzieç, kiedy
wybuch∏a i na czym
polega∏a rewolucja
francuska
• wskazaç USA na
mapie
• opowiedzieç, kiedy
i w jaki sposób
powsta∏y USA
rewolucji francuskiej
• omówiç g∏ówne etapy
przebiegu rewolucji
przyczyny wojny
o niepodleg∏oÊç USA
g∏ówne postanowienia oraz znaczenie
konstytucji USA
• wyjaÊniç, w jaki sposób dosz∏o do rewolucji przemys∏owej
i na czym ona polega∏a
• wyjaÊniç, jaki wp∏yw
mia∏ rozwój przemys∏u na ˝ycie codzienne ludzi, Êrodowisko
naturalne
Uczeƒ potrafi:
• wymieniç najwa˝niejsze wynalazki
w XVIII wieku
podstawowe
i obowiàzki obywatelskie.
Organizacja pracy
i jej efekty w ró˝nych
epokach i wspó∏czeÊnie.
• Ja i inni. Moja postawa wobec innych. Stosunek do Êrodowiska
przyrodniczego i kulturowego.
programowej
43
PO
72. Rzeczpo spolita
w po∏owie
XVIII wieku
• WyjaÊnienie przemian
ustrojowych we Francji.
• PodkreÊlenie prze∏omowego znaczenia
rewolucji w dziejach
Europy.
polega∏o prze∏omowe
znaczenie rewolucji
francuskiej w dziejach Europy
ustrojowe, gospodarcze
i edukacyjne przyczyny
kryzysu paƒstwa, wzrost
znaczenia paƒstw
oÊciennych, Rzeczpospolita pod rzàdami
Sasów, Stanis∏aw
August Poniatowski,
caryca Katarzyna II,
konfederacja barska,
I rozbiór Polski,
Tadeusz Rejtan
• WyjaÊnienie wewn´trznych przyczyn kryzysu
Rzeczpospolitej.
• Naszkicowanie reform
dokonanych w paƒstwach oÊciennych.
• Przedstawienie postaci
króla Stanis∏awa Augusta Poniatowskiego.
I rozbioru Polski.
• podaç dat´ I rozbioru
Polski i wymieniç
paƒstwa, które go
dokona∏y
kryzysu paƒstwa polskiego
• przedstawiç poczàtki
panowania Stanis∏awa Augusta Poniatowskiego
Rozdzia∏ XIII: NOWO˚YTNOÂå – RZECZPOSPOLITA CHYLI SI¢ KU UPADKOWI
czy prawa cz∏owieka sà
przestrzegane?
la, równoÊç spo∏eczna,
republika, Êmierç
króla, Maksymilian
Robespierre, polityka
terroru spo∏ecznego
rozbiory.
• Mój kràg cywilizacyjno-kulturowy. Wybrane zagadnienia z kr´gu
dziejów Europy.
odpowiedzialnoÊç
osobowe – wybrane
i wspó∏czesne.
44
PO
74. Sejm
Wielki i Kon stytucja
3 Maja
PO
CM
73. Warszawa
za czasów
króla Stani s∏awa
Temat
sytuacja mi´dzynarodowa w okresie Sejmu
Wielkiego, Hugo Ko∏∏àtaj, Stanis∏aw Staszic,
Ignacy Potocki, Sejm
Wielki, Stanis∏aw
Ma∏achowski, stronnictwo reformatorskie,
stronnictwo hetmaƒskie, Konstytucja
3 Maja, konfederacja
targowicka, wojna
w obronie konstytucji,
II rozbiór Polski
podkreÊlenie zwiàzku
mi´dzy wykszta∏ceniem
obywateli a odpowiedzialnoÊcià za paƒstwo
Szko∏a Rycerska,
Komisja Edukacji
Narodowej, „obiady
czwartkowe”, prze∏om
umys∏owy, Teatr Narodowy, ¸azienki
Królewskie, Ignacy
Krasicki, Wojciech
Bogus∏awski, Canaletto
TreÊci nauczania
podstawowe
• Naszkicowanie sytuacji
mi´dzynarodowej
w okresie Sejmu Wielkiego.
• Przedstawienie programu stronnictwa reformatorskiego.
• Wymienienie g∏ównych
reform Sejmu Wielkiego.
• Omówienie postanowieƒ i znaczenia Konstytucji 3 Maja.
II rozbioru Polski.
program obozu reformatorskiego
• wymieniç reformy
Konstytucji 3 Maja
• podaç dat´ II rozbioru Polski i wymieniç
paƒstwa, które go
dokona∏y
• przedstawiç reformy
Sejmu Wielkiego
rocznica uchwalenia
Konstytucji 3 Maja
jest obecnie Êwi´tem
narodowym
• przedstawiç dzia∏ania
Stanis∏awa Augusta
Poniatowskiego
w dziedzinie edukacji,
kultury i sztuki
reformy edukacji dla
paƒstwa polskiego
Uczeƒ potrafi:
ponadpodstawowe
• Przedstawienie doko• wymieniç przyk∏ady
architektury i sztuki
naƒ Stanis∏awa Augusta Poniatowskiego
polskiego klasycyzmu
w dziedzinie edukacji,
kultury i sztuki.
powo∏ania Komisji
Edukacji Narodowej.
• Przedstawienie przyk∏adów architektury
i sztuki polskiej doby
klasycyzmu.
Cele kszta∏cenia
rozbiory, Konstytucja
3 maja.
programowej
45
76. Napoleon
rzàdzi Europà.
PO
75. Upadek
Rzeczpospo litej
i poglàdów Tadeusza
KoÊciuszki.
• Przedstawienie przebiegu insurekcji
koÊciuszkowskiej.
• Podsumowanie przyczyn upadku Rzeczpospolitej.
• wyjaÊniç, kiedy i dlaczego dosz∏o do
wybuchu powstania
koÊciuszkowskiego
postaç Tadeusza
KoÊciuszki – jego
poglàdy, dzia∏alnoÊç
w Polsce i zagranicà
etapy przebiegu
powstania
• dokonaç samodzielnej oceny przyczyn
upadku Polski
wojny przeciw rewolucyjnej Francji,
Napoleon Bonaparte,
konsulat, Napoleon
cesarzem, koalicje
antynapoleoƒskie,
przenoszenie idei równoÊci obywatelskiej,
bitwa pod Austerlitz,
wyprawa na Rosj´,
upadek Napoleona
Napoleona Bonaparte.
• Zarysowanie przyczyn
wojen napoleoƒskich.
• Ukazanie znaczenia
okresu napoleoƒskiego
dla Europy.
• Przedstawienie g∏ównych etapów okresu
napoleoƒskiego.
Francj´
• przedstawiç, kim by∏
Napoleon Bonaparte
• wymieniç g∏ówne
etapy okresu napoleoƒskiego
g∏ówne przyczyny
wojen napoleoƒskich
• wyjaÊniç, jakie by∏o
znaczenie okresu
napoleoƒskiego dla
Europy
Rozdzia∏ XIV: WIEK XIX – TWORZY SI¢ WSPÓ¸CZESNA EUROPA
Tadeusz KoÊciuszko,
powstanie koÊciuszkowskie, bitwa pod
Rac∏awicami, kosynierzy, uniwersa∏ po∏aniecki, Jan Henryk
Dàbrowski, kl´ska pod
Maciejowicami, III
rozbiór Polski
z kr´gu kultury
rozbiory.
46
78. Wiek wielkich odkryç
i wynalazków
77. Po co
powsta∏y
partie poli tyczne?
Temat
odkrycie, wynalazek,
elektrycznoÊç, Tomasz
Edison – ˝arówka,
Aleksander G. Bell –
telefon, Daimler-Benz
– samochód, Guglielmo
Marconi – radio,
pluralizm polityczny
i szacunek dla odmiennych poglàdów
rozwój przemys∏u,
fabryki, kapitaliÊci,
sytuacja robotników,
Karol Marks, Fryderyk
Engels, komunizm,
socjalizm, naród,
nacjonalizm, partie
polityczne, walka
o prawa polityczne,
sufra˝ystki, demokratyzacja spo∏eczeƒstwa
TreÊci nauczania
wielkich odkryç i wynalazków w XIX wieku.
• Przedstawienie najwa˝niejszych wynalazków
XIX wieku.
robotników w XIX
wieku.
• WyjaÊnienie ideologii
socjalistycznej.
narodowej.
• Przedstawienie procesu uzyskiwania praw
politycznych przez
wszystkie grupy spo∏eczne.
Cele kszta∏cenia
ponadpodstawowe
• odró˝niaç odkrycie
od wynalazku
wynalazki i ich twórców
odkrycia naukowe
• wyjaÊniç, w jaki sposób wynalazki
i odkrycia naukowe
zmieni∏y ówczesne
˝ycie
ideologi´ komunistycznà i socjalistycznà
ideologi´ narodowà
• przedstawiç proces
demokratyzacji spo∏eczeƒstwa
Uczeƒ potrafi:
• opisaç sytuacj´ robotników w XIX wieku
polega spo∏eczeƒstwo
demokratyczne
podstawowe
z kr´gu kultury
odpowiedzialnoÊç
osobowe – wybrane
i wspó∏czesne.
programowej
47
80. Kolonia lizm
79. Europa
i Stany Zjed noczone w II
po∏owie XIX
wieku
czy kolonie istniejà
obecnie?
co to jest Trzeci Âwiat?
kolonia, podboje kolonialne, pot´gi kolonialne, rywalizacja
polityczna, kolonializm
a rozwój gospodarczy,
sytuacja ludnoÊci terenów uzale˝nionych
rola sportu w ˝yciu
cz∏owieka
zjednoczenie Niemiec
i W∏och, wzrost demograficzny, urbanizacja,
komunikacja, upowszechnienie prasy,
secesja, budownictwo,
sport, igrzyska olimpijskie, moda
wp∏yw rozwoju naukowego na ˝ycie ludzi
Ludwik Pasteur, Maria
Sk∏odowska-Curie,
„wiek pary i elektrycznoÊci”
• Zarysowanie historii
podbojów kolonialnych.
• Przedstawienie g∏ównych pot´g kolonialnych.
mi´dzy koloniami a rozwojem gospodarczym.
• Przedstawienie pozytywów i negatywów kolonializmu dla ludnoÊci
autochtonicznej
• Zarysowanie g∏ównych
procesów demograficznych w II po∏owie XIX
wieku.
• Opisanie zmian
w zabudowie miast,
budownictwie, architekturze.
• Przedstawienie ˝ycia
codziennego u schy∏ku
XIX wieku.
• Przedstawienie najwa˝niejszych odkryç
naukowych XIX wieku.
• Uzmys∏owienie zmian,
jakie dokona∏y si´
w ówczesnym Êwiecie,
dzi´ki odkryciom
i wynalazkom.
• wyjaÊniç, czym by∏y
kolonie
mocarstwa kolonialne
• opisaç, jak wyglàda∏o
˝ycie ludzi u schy∏ku
XIX wieku
zmieni∏ si´ wyglàd
miast w II po∏owie
XIX wieku
najwa˝niejsze kolonie
francuskie i brytyjskie
• opisaç sytuacj´ krajów uzale˝nionych
• wyjaÊniç zwiàzki mi´dzy kolonializmem
a rozwojem gospodarczym w XIX wieku
przyczyny dynamicznego wzrostu liczby
ludnoÊci i rozwoju
miast
• porównaç Êwiat
u schy∏ku XIX wieku
z wczeÊniejszymi epokami
z kr´gu kultury
• GodnoÊç moja
i innych.
• Mój kràg cywilizacyjno-kulturowy. Wybrane zagadnienia z kr´gu
dziejów Europy.
i epokach.
48
car Aleksander I, Królestwo Polskie, konstytucja i prawa narodowe,
przyczyny powstania,
opozycja, konspiracja,
Piotr Wysocki, powstanie listopadowe, sceptycyzm elit, bitwa pod
Ostro∏´kà, upadek
Warszawy, przyczyny
i skutki kl´ski powstania listopadowego
82. Noc listopadowa
PO
PO
Polacy pod zaborami,
utworzenie legionów
polskich we W∏oszech,
gen. Jan Henryk
Dàbrowski, Józef
Wybicki, utworzenie
Ksi´stwa Warszawskiego, wojna 1809 r.,
równoÊç Polaków
wobec prawa,
ks. Józef Poniatowski,
upadek Ksi´stwa
TreÊci nauczania
81. Z ziemi
w∏oskiej do
Polski
Temat
podstawowe
Uczeƒ potrafi:
ponadpodstawowe
Królestwa Polskiego.
• Przedstawienie przyczyn wybuchu powstania listopadowego.
• Przedstawienie g∏ównych etapów powstania.
• Przedstawienie przyczyn kl´ski i skutków
upadku powstania.
zwiàzania si´ Polaków
z napoleoƒskà Francjà.
legionów polskich we
W∏oszech.
• Przedstawienie historii
Ksi´stwa Warszawskiego i podkreÊlenie
reform spo∏ecznych
wniesionych przez
konstytucj´.
Królestwo Polskie
i dlaczego wybuch∏o
powstanie listopadowe
• wymieniç skutki
upadku powstania
W∏ochy, Ksi´stwo
Warszawskie, Rosj´
• przedstawiç, w jakich
okolicznoÊciach
powsta∏ polski hymn
narodowy
etapy historii Ksi´stwa Warszawskiego
etapy przebiegu
powstania
kl´ski powstania
Polacy zwiàzali swoje
nadzieje na odzyskanie niepodleg∏oÊci
z Napoleonem
• wyjaÊniç, jakich przemian spo∏ecznych
dokona∏a konstytucja
Ksi´stwa Warszawskiego
Rozdzia∏ XV: WIEK XIX – POLACY WALCZÑ O WOLNOÂå
Cele kszta∏cenia
rozbiory, formy walki
o niepodleg∏oÊç
Polski.
o niepodleg∏oÊç Polski.
narodowe, religijne
i paƒstwowe; symbole
wybranych paƒstw
programowej
49
znaczenie i rola sztuki
polskiej pod zaborami,
powstaƒczy romantyzm,
Adam Mickiewicz,
Juliusz S∏owacki,
Fryderyk Chopin, Wielka Emigracja, pozytywizm, praca u podstaw,
Boles∏aw Prus, Henryk
Sienkiewicz, Jan Matejko
84. Ku pokrzepieniu
serc
PO
PO
„czerwoni” i „biali”,
sprawa ch∏opska,
uw∏aszczenie, branka,
wybuch powstania,
walki partyzanckie,
Romuald Traugutt
dyktatorem, upadek
powstania, skutki
kl´ski
83. Powstanie
styczniowe
i roli sztuki polskiej
pod zaborami.
polskiego romantyzmu.
polskiego pozytywizmu.
• Zaprezentowanie
dwóch koncepcji („bia∏ych” i „czerwonych”)
walki o niepodleg∏oÊç.
• WyjaÊnienie sprawy
ch∏opskiej w XIX wieku.
• Przedstawienie przebiegu i charakteru
powstania.
kl´ski i jej skutków.
powstanie styczniowe
by∏o najwi´kszym
powstaniem narodowym.
• przedstawienie najwybitniejszych artystów romantyzmu
i ich dzie∏
• przedstawienie najwybitniejszych artystów pozytywizmu
i ich dzie∏
i dlaczego wybuch∏o
powstanie styczniowe
• wyjaÊniç, jaki charakter mia∏o powstanie
styczniowe
• wymieniç skutki
upadku powstania
• wyjaÊnienie roli sztuki polskiej pod zaborami
• porównanie poglàdów romantyków
i pozytywistów
• wyjaÊnienie znaczenia
Wielkiej Emigracji
po powstaniu listopadowym
• porównaç programy
„bia∏ych” i „czerwonych”
• porównaç powstanie
listopadowe ze styczniowym
sprawy ch∏opskiej dla
powstania
kl´ski powstania
o niepodleg∏oÊç
Polski.
o niepodleg∏oÊç
Polski.
50
86. Pierwsza
wojna Êwiatowa
PO
85. ˚ycie pod
zaborami
Temat
sytuacji Polaków
w poszczególnych
zaborach.
• WyjaÊnienie polityki
zaborców prowadzonej
wobec Polaków.
• Przedstawienie ró˝nych metod walki
o polskoÊç.
poszczególnych zaborów pod wzgl´dem
gospodarczym.
Cele kszta∏cenia
Uczeƒ potrafi:
ponadpodstawowe
• wyjaÊniç na czym
• porównaç sytuacj´
polega∏a polityka rusyPolaków w ró˝nych
fikacji i germanizacji
zaborach
• przedstawiç ró˝ne
metody walki o polposzczególne zabory
skoÊç
pod wzgl´dem gospodarczym
podstawowe
trójprzymierze, trójporozumienie, zamach
w Sarajewie, pierwsza
wojna Êwiatowa, plan
wojny b∏yskawicznej,
wojna pozycyjna, nowe
rodzaje broni, bitwa
pod Verdun, kl´ska
Niemiec, rozpad
Austro-W´gier, Polska
odzyskuje niepodleg∏oÊç
wybuchu I wojny Êwiatowej.
• Przedstawienie g∏ównych etapów i charakteru wojny.
kl´ski paƒstw centralnych.
• Przedstawienie politycznych skutków
I wojny Êwiatowej.
• wyjaÊniç, w jakich
latach oraz mi´dzy jakimi stronami toczy∏a
si´ I wojna Êwiatowa
• wymieniç, jakie nowe
rodzaje broni zosta∏y
wykorzystane w czasie wojny.
na mapie nowe paƒstwa, które pojawi∏y
si´ po I wojnie Êwiatowej
wybuchu I wojny
Êwiatowej
kl´ski paƒstw centralnych
Rozdzia∏ XVI: PRZEBIEG I NAST¢PSTWA PIERWSZEJ WOJNY ÂWIATOWEJ
charakterystyka
poszczególnych zaborów, rusyfikacja,
„Latajàcy Uniwersytet”,
germanizacja, Kulturkampf, bunt we WrzeÊni, autonomia
galicyjska, rozwój przemys∏u na ziemiach polskich
TreÊci nauczania
I wojna Êwiatowa.
o niepodleg∏oÊç
Polski.
programowej
51
rozejm w Compiegne,
„wielka trójka”, traktat
wersalski, postanowienia traktatu wzgl´dem
Niemiec, Liga Narodów, postanowienie
traktatu wersalskiego
dotyczàce Polski,
Roman Dmowski
Rosja w I wojnie Êwiatowej, Rosja – republikà, W∏odzimierz Iljicz
Lenin, bolszewicy,
rewolucja paêdziernikowa, upaƒstwowienie
przemys∏u, komunizm,
wojna domowa, czerwoni i biali, utworzenie ZSRR, rzàdy
Józefa Stalina,
totalitaryzm, NKWD,
zbrodnie stalinowskie
87. Traktat
wersalski
88. Rosja
pod w∏adzà
komunistów
rewolucji w Rosji.
komunistycznej.
• Przedstawienie etapów
zakorzeniania si´ rzàdów komunistycznych.
• WyjaÊnienie cech systemów totalitarnych.
• Przedstawienie skutków totalitaryzmu
w Rosji.
• WyjaÊnienie celów
konferencji pokojowej
w Pary˝u.
• Przedstawienie postanowieƒ traktatu wersalskiego wzgl´dem
Niemiec.
• Przedstawienie postanowieƒ traktatu wersalskiego dotyczàcych
Polski.
• przedstawiç, kto
i kiedy dokona∏ rewolucji komunistycznej
w Rosji
stalinizm
• wymieniç postanowienia traktatu wersalskiego dotyczàce
Niemiec
• wymieniç postanowienia traktatu wersalskiego dotyczàce
Polski
ideologi´ komunistycznà
• przedstawiç przyczyny wybuchu rewolucji
• wyjaÊniç, jakimi cechami charakteryzuje si´
system totalitarny
• oceniç, w jakim stopniu zrealizowano cele
konferencji pokojowej
• oceniç postanowienia
konferencji pokojowej dotyczàce
Niemiec i Polski
• Przyk∏ady ró˝nych
z kr´gu kultury
I wojna Êwiatowa,
odzyskanie niepodleg∏oÊci, Roman
Dmowski.
52
90. Faszyzm
w Niemczech
89. Wielki
kryzys gospo darczy
Temat
„dyktat wersalski”,
kryzys gospodarczy,
NSDAP, „Mein Kampf”,
faszyzm (nazizm), antysemityzm, Adolf Hitler
dochodzi do w∏adzy,
odrzucenie postanowieƒ traktatu wersalskiego, przy∏àczenie
Austrii, traktat
dzia∏alnoÊç gie∏dy
papierów wartoÊciowych w Warszawie
znaczenie gospodarki
dla wspó∏czesnych
paƒstw, USA po I wojnie Êwiatowej, gie∏da,
akcje, maklerzy, nadprodukcja i trudnoÊci
ze zbytem, krach na
Wall Street, bankructwo, bezrobocie, przeniesienie kryzysu na
inne paƒstwa, interwencjonizm paƒstwowy, przezwyci´˝enie
kryzysu
TreÊci nauczania
faszyzmu niemieckiego.
ideologii faszystowskiej.
• Przedstawienie polityki
hitlerowskich Niemiec.
• WyjaÊnienie wiodàcego
znaczenia gospodarki
we wspó∏czesnym Êwiecie.
krachu na Wall Street.
• WyjaÊnienie charakteru kryzysu gospodarczego.
• Przedstawienie sposobów wyjÊcia z kryzysu.
Cele kszta∏cenia
ponadpodstawowe
• wyjaÊniç, kiedy
i w jaki sposób faszyÊci przej´li w∏adz´
w Niemczech
program faszystów
niemieckich
faszyzmu niemieckiego
polityk´ zagranicznà
hitlerowskich
Niemiec
krachu na Wall Street
• wyjaÊniç, w jaki sposób kryzys obejmuje
ca∏à gospodark´
sposób przezwyci´˝ono kryzys
Uczeƒ potrafi:
gospodarki we wspó∏czesnym Êwiecie
podstawowe
z kr´gu kultury
z kr´gu kultury
Europy.
programowej
53
PO
91. Polska
odzyskuje
niepodleg∏oÊç
zmagania zaborców,
Legiony Pi∏sudskiego,
Ignacy Paderewski,
or´dzie Woodrowa
Wilsona, odzyskanie
niepodleg∏oÊci, Józef
Pi∏sudski naczelnikiem
paƒstwa, Roman
Dmowski w Wersalu
wspó∏czesne ekstremizmy polityczne
w Monachium, polityka ust´pstw Zachodu,
˝àdania wobec Polski
• Zarysowanie sprawy
polskiej w czasie I wojny Êwiatowej.
• Przedstawienie czynników, które umo˝liwi∏y
odzyskanie niepodleg∏oÊci.
• Ukazanie dzia∏aƒ Polaków na rzecz odzyskania niepodleg∏oÊci
i budowy paƒstwa.
• Przedstawienie walk
o ustalenie granic.
• wyjaÊniç, kiedy i w jakich okolicznoÊciach
Polska odzyska∏a niepodleg∏oÊç
• wskazaç na mapie II
Rzeczpospolità
i porównaç jà z obszarem obecnej Polski
• wymieniç najwa˝niejszych polityków II
Rzeczpospolitej
• wyjaÊniç, czym ró˝ni∏y si´ koncepcje
Józefa Pi∏sudskiego
i Romana Dmowskiego w kwestii odzyskania przez Polsk´
niepodleg∏oÊci
• wyjaÊniç, jaki wp∏yw
mia∏y dzia∏ania
Dmowskiego w Wersalu na postanowienia konferencji
pokojowej w sprawie
Polski
• wymieniç wydarzenia,
które wp∏yn´∏y na
umi´dzynarodowienie
sprawy polskiej
w czasie I wojny Êwiatowej
Rozdzia∏ XVII: DWUDZIESTOLECIE MI¢DZYWOJENNE
I wojna Êwiatowa,
odzyskanie niepodleg∏oÊci, wojna polsko-bolszewicka, Józef
Pi∏sudski
i Roman Dmowski.
narodowe, religijne
i paƒstwowe; symbole
wybranych paƒstw
54
trudna sytuacja Polski,
konstytucja marcowa,
prawa i wolnoÊci obywatelskie, sprawa mniejszoÊci narodowych,
analfabetyzm,
powszechna edukacja,
rozwój kultury, Julian
Tuwim, Stefan
˚eromski, bezrobocie,
trudnoÊci gospodarcze,
wprowadzenie z∏otego,
Eugeniusz Kwiatkowski,
budowa Gdyni, Centralny Okr´g Przemys∏owy
93. Polskie
sukcesy
i pora˝ki
PO
powstanie wielkopolskie, walki o granic´
wschodnià, „orl´ta
lwowskie”, wojna polsko-bolszewicka, bitwa
warszawska, powstania
Êlàskie, terytorium
i ludnoÊç II RP
TreÊci nauczania
92. Walki
o wschodnià
i zachodnià
granic´ Pol ski
Temat
• Przedstawienie trudnoÊci, z którymi musia∏o
zmierzyç si´ paƒstwo
polskie.
praw i wolnoÊci obywatelskich dla wszystkich
Polaków.
• PodkreÊlenie roli edukacji dla rozwoju paƒstwa.
• Przedstawienie trudnoÊci i osiàgni´ç gospodarczych.
• Ukazanie dzia∏aƒ Polaków na rzecz odzyskania niepodleg∏oÊci.
• Przedstawienie walk
na rzecz ustalenia
granic.
Cele kszta∏cenia
ponadpodstawowe
• wymieniç podstawowe prawa i wolnoÊci
obywatelskie wprowadzone przez konstytucj´ marcowà
• wymieniç osiàgnićia
polskiej gospodarki
edukacji dla rozwoju
paƒstwa
• porównaç sposób
ustalania granicy
zachodniej i wschodniej Polski
• przedstawiç walki
Polaków o ustalenie
granic
• przedstawiç zas∏ugi
Józefa Pi∏sudskiego
dla odzyskania niepodleg∏oÊci przez
Polsk´
Uczeƒ potrafi:
Êwi´tujemy rocznic´
bitwy warszawskiej
podstawowe
• Praca. Organizacja
pracy i jej efekty
w ró˝nych epokach
i wspó∏czeÊnie.
losów narodu i paƒstwa
polskiego – I wojna
Êwiatowa, odzyskanie
niepodleg∏oÊci, wojna
polsko-sowiecka, Józef
Pi∏sudski i Roman
Dmowski.
• Symbole i Êwi´ta narodowe, religijne i paƒstwowe.
programowej
55
pakt Ribbentrop-Mo∏otow, napaÊç
Niemiec na Polsk´,
„dziwna wojna”,
Westerplatte, bitwa
nad Bzurà, agresja
ZSRR, obrona Warszawy, podzia∏ Polski
mi´dzy Niemcy
i ZSRR, polskie
w∏adze na emigracji,
W∏adys∏aw Sikorski,
W∏adys∏aw Raczkiewicz, tworzenie polskiej armii we Francji
95. Niemcy
i ZSRR
napadajà
na Polsk´
PO
PO
kryzys polityczny,
zabójstwo prezydenta
Narutowicza, cz´ste
zmiany rzàdów,
zamach majowy, rzàdy
sanacji, Józef Pi∏sudski, Ignacy MoÊcicki,
Józef Beck, Edward
Rydz-Âmig∏y, Polska
wobec ˝àdaƒ niemieckich, sojusz z Francjà
i Wlk. Brytanià
94. Polska
w latach
192 2 –1939
prawa dla mniejszoÊci
religijnych, etnicznych
i narodowych
• wymieniç prezydentów i najwa˝niejszych
polityków II RP
polskie stanowisko
wobec polityki
i ˝àdaƒ niemieckich
zamachu majowego
rzàdy sanacji
II wojny Êwiatowej.
• Przedstawienie przebiegu kampanii wrzeÊniowej.
kl´ski wrzeÊniowej.
Polska nie podpisa∏a
kapitulacji i kontynuowa∏a wojn´ na Zachodzie.
• wyjaÊniç, kiedy
i w jakich okolicznoÊciach dosz∏o do
agresji Niemiec
i ZSRR na Polsk´
kl´ski wrzeÊniowej
wybuchu II wojny
Êwiatowej
• omówiç g∏ówne etapy
kampanii wrzeÊniowej
• przedstawiç stanowisko Wielkiej Brytanii
i Francji wobec agresji Niemiec i ZSRR
na Polsk´
Rozdzia∏ XVII: DRUGA WOJNA ÂWIATOWA (1939 – 1945)
wewn´trznej przed
zamachem majowym.
rzàdów sanacji.
• Przedstawienie polskiej polityki zagranicznej u progu II
wojny Êwiatowej.
II wojna Êwiatowa,
okupacja i walka
o niepodleg∏oÊç.
Józef Pi∏sudski.
56
patriotyzm dawniej
i dziÊ
naród polski pod okupacjà, masowe egzekucje, Katyƒ, przymusowe
roboty, zes∏ania, Armia
Krajowa, konspiracja,
partyzantka, cichociemni, Szare Szeregi,
dywersja i sabota˝,
tajne komplety,
powstanie warszawskie
97. Polskie
paƒstwo
podziemne
PO
ZSRR zajmuje kraje
ba∏tyckie, Niemcy zajmujà Dani´, Norwegi´,
Holandi´, Belgi´,
kl´ska Francji, Vichy,
kolaboracja, bitwa
o Angli´, radary,
Enigma, atak Niemiec
na ZSRR, prze∏omowe
znaczenie bitwy pod
Stalingradem, konferencja w Teheranie
TreÊci nauczania
96. II wojna
Êwiatowa
w latach
1940 – 1943
Temat
narodu polskiego pod
okupacjà niemieckà
i sowieckà.
paƒstwa podziemnego
i sposobów walki
z okupantami.
• Przedstawienie powstania warszawskiego.
• Przedstawienie konsekwencji paktu Ribbentrop-Mo∏otow.
II wojny Êwiatowej
w latach 1940 –1943.
• Przedstawienie
momentów prze∏omowych w wojnie: bitwy
o Angli´ i bitwy pod
Stalingradem.
• Przedstawienie najwa˝niejszych ustaleƒ konferencji Wielkiej Trójki
w Teheranie.
Cele kszta∏cenia
ponadpodstawowe
sytuacj´ narodu polskiego pod okupacjà
• opisaç sposoby walki
Polaków z okupantami
• opisaç powstanie
warszawskie
• oceniç postaw´ m∏odzie˝y polskiej pod
okupacjà
• oceniç znaczenie
i skutki powstania
warszawskiego
• omówiç etapy II wojny Êwiatowej w latach
1940 –1943
bitwy o Angli´ i bitwy
pod Stalingradem
• wymieniç postanowienia konferencji
Wielkiej Trójki
w Teheranie i oceniç
ich znaczenie
Uczeƒ potrafi:
na mapie paƒstwa
zaj´te przez ZSRR
na mapie paƒstwa
zaj´te przez Niemcy
podstawowe
okupacja i walka
odpowiedzialnoÊç
osobowe – wybrane
i wspó∏czesne.
II wojna Êwiatowa.
programowej
57
Polskie Si∏y Zbrojne
na Zachodzie, Narwik,
bitwa o Angli´,
Enigma, Dywizjon 303,
polska marynarka
wojenna, obrona
Tobruku, Ludowe
Wojsko Polskie, bitwa
pod Lenino, zdobycie
Monte Cassino, bitwa
pod Falaise, operacja
„Market-Garden”,
zdobycie Berlina
99. Polacy na
frontach II
wojny Êwiato wej
PO
PO
obywatele polscy religii
moj˝eszowej, antysemityzm, getto, holocaust, obozy zag∏ady,
OÊwićim, szmalcownicy, „sprawiedliwi wÊród
narodów Êwiata”,
˚egota, powstanie
w getcie warszawskim
wielcy Polacy ˝ydowskiego pochodzenia:
Julian Tuwim, Antoni
S∏onimski, Janusz
Korczak
98. Holocaust
– zag∏ada
˚ydów
• Przedstawienie procesu tworzenia Polskich
Si∏ Zbrojnych na
Zachodzie.
• Przedstawienie okolicznoÊci utworzenia Ludowego Wojska Polskiego.
• Przedstawienie udzia∏u
wojsk polskich na frontach II wojny Êwiatowej.
• PodkreÊlenie, ˝e armia
polska, by∏a czwartà
si∏à koalicji antyhitlerowskiej.
∏àczàcych ˚ydów
z paƒstwem polskim.
• Przedstawienie
eksterminacji narodu
˝ydowskiego przez
Niemców.
• Ukazanie postaw Polaków wobec holocaustu.
Narwik, Tobruk, Lenino, Monte Cassino,
Falaise, Angli´, Berlin
• wyjaÊniç, w jakich
okolicznoÊciach
dosz∏o do utworzenia
Polskich Si∏ Zbrojnych na Zachodzie
• wymieniç najwa˝niejsze dokonania militarne polskich
˝o∏nierzy na frontach
II wojny Êwiatowej
holocaust i w jaki
sposób by∏ zorganizowany
• oceniç wk∏ad polskich
si∏ zbrojnych oraz
Armii Krajowej
w koalicj´ antyhitlerowskà
• omówiç zwiàzki
∏àczàce ˚ydów z paƒstwem polskim
II wojna Êwiatowa,
okupacja i walka
II wojna Êwiatowa,
okupacja i walka
• Ja i inni. Wzorce osobowe – wybrane
i wspó∏czesne.
• Ja i inni. Moja postawa wobec innych.
Kole˝eƒstwo, przyjaêƒ, mi∏oÊç. Prawa
moje i prawa innych.
58
101. Koniec
II wojny
Êwiatowej
100. Wojna
na Dalekim
Wschodzie
Temat
sytuacja na froncie
wschodnim, Amerykanie w Afryce, làdowanie we W∏oszech,
operacja „Overlord”,
drugi front, zdobycie
Berlina, Êmierç Adolfa
Hitlera, Niemcy podpisujà bezwarunkowà
kapitulacj´, konferencje w Ja∏cie i Poczdamie
pokojowe wykorzystanie energii atomowej
mocarstwowe aspiracje
Japonii, atak na Pearl
Harbour, USA przyst´pujà do wojny, bitwa
pod Midway, metoda
˝abich skoków, kamikadze, zrzucenie bomby atomowej na
Hiroszim´ i Nagasaki,
kapitulacja Japonii
TreÊci nauczania
armii niemieckiej
na froncie wschodnim.
przy∏àczenia si´ USA
do wojny.
• PodkreÊlenie prze∏omowego znaczenia
operacji „Overlord”
ostatnich etapów wojny.
• Przedstawienie najwa˝niejszych ustaleƒ konferencji Wielkiej Trójki
w Ja∏cie i Poczdamie.
• Przedstawienie dà˝eƒ
Japonii na Dalekim
Wschodzie.
wojny na Dalekim
Wschodzie.
• PodkreÊlenie u˝ycia
broni atomowej.
Cele kszta∏cenia
ponadpodstawowe
• omówiç ostatnie etapy II wojny Êwiatowej
• oceniç znaczenie
przy∏àczenia si´ USA
do walk w II wojnie
Êwiatowej
• wyjaÊniç prze∏omowe
znaczenie operacji
„Overlord”
• wymieniç postanowienia konferencji
Wielkiej Trójki
w Ja∏cie i Poczdamie
i oceniç ich znaczenie
aspiracje japoƒskie
na Dalekim Wschodzie
Uczeƒ potrafi:
• wymieniç g∏ównych
sojuszników osi faszystowskiej
i w jaki sposób dosz∏o
do wybuchu wojny
japoƒsko-amerykaƒskiej
etapy wojny na Dalekim Wschodzie
podstawowe
II wojna Êwiatowa.
II wojna Êwiatowa.
programowej
59
103. Rozpad
ZSRR i blo ku komunistycznego
102. Podzie lona Europa
wspó∏czesne re˝imy
komunistyczne – Kuba,
Korea Pó∏nocna
polityka Ronalda
Reagana, „gwiezdne
wojny”, wybór Michai∏a Gorbaczowa na stanowisko I sekretarza
KPZR, g∏asnost’ i pieriestrojka, „SolidarnoÊç”, Okràg∏y Stó∏,
upadek systemów
komunistycznych, zjednoczenie Niemiec,
likwidacja Uk∏adu
Warszawskiego, rozpad
ZSRR i powstanie
nowych paƒstw
ONZ stra˝nikiem bezpieczeƒstwa i pokoju
powstanie i cele ONZ,
Polska w strefie wp∏ywów ZSRR, podzia∏
Niemiec, ˝elazna kurtyna, mur berliƒski,
broƒ atomowa, wojna
koreaƒska, kryzys
kubaƒski, wojna wietnamska
• Scharakteryzowanie stanu rywalizacji mi´dzy
ZSRR a USA
na poczàtku lat 80.
i skutków pieriestrojki
w ZSRR.
Polski w rozpadzie bloku komunistycznego.
• Przedstawienie nowych
paƒstw powsta∏ych po
rozpadzie ZSRR
i Jugos∏awii.
podzia∏u Europy po II
wojnie.
• WyjaÊnienie charakteru zimnej wojny.
• Przedstawienie najtrudniejszych momentów w rywalizacji
mi´dzy krajami komunistycznymi a Zachodem.
na mapie paƒstwa,
które powsta∏y po
rozpadzie ZSRR
• wymieniç paƒstwa
europejskie w których upad∏ komunizm
na mapie kraje zdominowane przez
ZSRR
• wskazaç podstawowe
ró˝nice ustrojowe
mi´dzy krajami
Zachodu a paƒstwami komunistycznymi
upadku komunizmu
w Europie
• oceniç rol´ Polski
w obaleniu komunizmu w Europie Ârodkowo-Wschodniej
polega∏a tzw. „zimna
wojna”
• podaç przyk∏ady
rywalizacji paƒstw
komunistycznych
z Zachodem
Rozdzia∏ XIX: ÂWIAT W LATACH „ZIMNEJ WOJNY”
z kr´gu kultury
z kr´gu kultury
Europy.
60
USA najbogatszym
paƒstwem Êwiata, rozwój nauki i przemys∏u,
„krzemowa dolina”,
Hollywood,
amerykanizacja kultury, atak na WTC, wojna w Afganistanie,
wojna w Iraku
nowe granice Polski,
migracje ludnoÊci,
sfa∏szowane wybory,
wprowadzenie komunizmu, ograniczona
105. USA –
wspó∏czesnym mocarstwem
106. Polska
Rzeczpospo lita Ludowa
PO
PO
plan Marshalla, Robert
Schumann, Europejska
Wspólnota W´gla
i Stali, Traktaty Rzymskie i EWG, Wspólnota Europejska, traktat
w Maastricht, Unia
Europejska, euro,
poszerzenie UE
w 2004 r., konstytucja
europejska
TreÊci nauczania
104. Europa
si´ jednoczy
Temat
ponadpodstawowe
• omówiç g∏ówne przyczyny dominacji USA
we wspó∏czesnym
Êwiecie
polega amerykanizacja kultury
polityk´ USA
na prze∏omie XX
i XXI wieku
etapy jednoczenia si´
Europy
filary i za∏o˝enia zjednoczonej Europy
Uczeƒ potrafi:
paƒstwa nale˝àce do
UE
czynniki ∏àczà Europ´ w jednà wspólnot´
podstawowe
• Zaprezentowanie
zmian terytorialnych
Polski po II wojnie
Êwiatowej.
• okreÊliç granice PRL
i porównaç z terytorium II RP
cechy ustroju PRL
PRL nie mo˝na
Rozdzia∏ XX: POLSKA PO DRUGIEJ WOJNIE ÂWIATOWEJ
• Przedstawienie przyczyn dominacji USA
w Êwiecie.
• WyjaÊnienie, na czym
polega amerykanizacja
kultury.
obecnej polityki zagranicznej USA.
• Wskazanie czynników
integrujàcych kraje
Unii Europejskiej.
• Przedstawienie g∏ównych etapów jednoczenia Europy.
• Przedstawienie g∏ównych filarów i za∏o˝eƒ
zjednoczonej Europy.
• Zaprezentowanie
obecnego kszta∏tu Unii
Europejskiej.
Cele kszta∏cenia
w Êwiecie wspó∏czesnym i w przysz∏oÊci.
procesy integracji
programowej
61
PO
107. Polacy
w walce
z komuni zmem
komunizm w teorii
i w praktyce, wydarzenia poznaƒskie, wydarzenia marcowe,
opozycja, powstanie
KOR, Karol Wojty∏a
papie˝em, sierpieƒ
1980, Lech Wa∏´sa,
NSZZ „SolidarnoÊç”,
stan wojenny,
Wojciech Jaruzelski,
pokojowa Nagroda
Nobla dla Lecha
Wa∏´sy
suwerennoÊç, rzàdy
Boles∏awa Bieruta,
represje wobec AK,
powstanie PZPR,
nacjonalizacja przemys∏u, centralne planowanie, cenzura
polityczna, ograniczenie praw obywatelskich, represje wobec
KoÊcio∏a, uwi´zienie
kardyna∏a Stefana
Wyszyƒskiego
wystàpieƒ spo∏eczeƒstwa polskiego przeciwko w∏adzy.
g∏ównych wystàpieƒ
spo∏ecznych przeciwko
w∏adzy komunistycznej.
NSZZ „SolidarnoÊç”.
ustroju politycznego
PRL.
ówczesna Polska nie
by∏a paƒstwem w pe∏ni
suwerennym
niezadowolenia spo∏eczeƒstwa polskiego
pod rzàdami komunistów
• wymieniç najwa˝niejsze wystàpienia spo∏eczne przeciw
rzàdom komunistów
PRL nie by∏a paƒstwem w pe∏ni suwerennym
• wyjaÊniç prze∏omowe
znaczenie NSZZ
„SolidarnoÊç”
w powojennej historii
Polski
uznaç za paƒstwo
w pe∏ni demokratyczne
• Ja i inni. Wzorce
osobowe – wybrane
i wspó∏czesne.
62
terytorium, sàsiedzi,
podzia∏ administracyjny, rozwój gospodarczy, znaczenie Polski
w UE, Polska ∏àcznikiem mi´dzy Wschodem a Zachodem,
Polska sojusznikiem
USA
109. Miejsce
Polski we
wspó∏cze snym Êwiecie
PO
PO
ustalenia okràg∏ego
sto∏u, wybory 4 VI
1989, powstanie rzàdu
Tadeusza Mazowieckiego, wycofanie wojsk
radzieckich z Polski,
Lech Wa∏´sa prezydentem, przemiany gospodarcze, prywatyzacja,
plan Balcerowicza,
Aleksander KwaÊniewski prezydentem, konstytucja III RP,
referendum unijne,
Polska w UE
TreÊci nauczania
108. III
Rzeczpospo lita
Temat
Polski na tle Europy
i Êwiata.
• PodkreÊlenie, jakie
mo˝liwoÊci rozwoju
stwarza Polsce wejÊcie
do UE.
geopolitycznych szans
Polski.
• Przedstawienie sposobu przejćia w∏adzy
od komunistów.
• Przedstawienie najwa˝niejszych wydarzeƒ
w III RP.
przemian ustrojowych
i gospodarczych.
Cele kszta∏cenia
ponadpodstawowe
• przedstawiç terytorium i liczb´ ludnoÊci
wspó∏czesnej Polski
• wyjaÊniç, od jakich
czynników zale˝y znaczenie Polski w przysz∏oÊci
• porównaç III RP
i PRL pod wzgl´dem
ustroju politycznego
i gospodarczego
• wymieniç g∏ówne sukcesy i problemy III
RP
Uczeƒ potrafi:
i w jaki sposób Polska
odzyska∏a pe∏nà
suwerennoÊç
• wymieniç najwa˝niejszych polityków III
RP
najwa˝niejsze wydarzenia w III RP
podstawowe
procesy integracji
procesy integracji
programowej
VI. MATERIA¸Y DYDAKTYCZNE
Udogodnieniem w realizacji programu nauczania historii i spo∏eczeƒstwa w klasach IV–VI szko∏y podstawowej jest mo˝liwoÊç skorzystania z publikacji Wydawnictwa M. Ro˝ak:
1. Podrćznik – zgodny z podstawà programowà. Tekst podrćznika w sposób odpowiedni do percepcji ucznia ujmuje najwa˝niejsze zagadnienia z dziejów cywilizacji, powiàzane tematycznie w rozdzia∏y. TreÊci g∏ówne zosta∏y wzbogacone
ciekawostkami, zdjćiami i specjalnie opracowanymi infografikami i rysunkami.
2. Zeszyt ucznia – zawiera ró˝norodne formy çwiczeƒ utrwalajàcych wiadomoÊci
zdobyte na lekcji. Jest skorelowany z treÊcià podrćznika. Stanowi po∏àczenie tradycyjnego zeszytu przedmiotowego z zeszytem çwiczeƒ.
3. Ilustrowany atlas do historii i spo∏eczeƒstwa – zawiera mapy regionów Polski oraz
mapy dotyczàce poszczególnych tematów w podrćzniku. Wzbogacony jest o zdjćia i ilustracje. Umo˝liwia zrealizowanie Êcie˝ki „Wychowanie regionalne – dziedzictwo kulturowe w regionie”.
4. Zestaw foliogramów – zawiera specjalnie przygotowane ilustracje do wykorzystania przez nauczyciela na lekcji. Ilustracje znajdujàce si´ na foliogramach sà zintegrowane z treÊcià podrćznika.
5. Ksià˝ka nauczyciela – zawiera propozycje planów dydaktycznych, wymagaƒ edukacyjnych, opis najwa˝niejszych metod i technik aktywizujàcych oraz opracowane
na podstawie tych˝e metod scenariusze lekcji z kartami pracy, a tak˝e rozdzia∏ na
temat zastosowania atlasu na lekcji, wzbogacony dodatkowymi informacjami i ciekawostkami, odnoszàcymi si´ do poszczególnych map.
6. Biuletyn – zawiera scenariusze lekcji, a tak˝e propozycje planów dydaktycznych
oraz inne przydatne w pracy nauczyciela pomoce.
63

Historia - program

Transkrypt

Podobne dokumenty

`llt t,,). tfelt, t17

Przedszkole 9