„La donna è mobile”. „Dziwne” bohaterki w Zapiskach myśliwego

„La donna è mobile”. „Dziwne” bohaterki w Zapiskach myśliwego

ACTA UNIVERSITATIS WRATISLAVIENSIS No 3251
Slavica Wratislaviensia CLII
•
Wroc³aw 2010
TATIANA STUDENTOWA
Uniwersytet Wrocławski
„La donna è mobile”. „Dziwne” bohaterki
w Zapiskach myśliwego Iwana Turgieniewa
oraz Opowiadaniach o rosyjskim życiu ludowym
Marka Wowczoka
Rewolucja romantyczna, znosząc pewną barierę oddzielającą rzeczywistość
zewnętrzną od świata wewnętrznego jednostki, wykreowała dramatycznego bohatera demokratycznego, zamkniętego w dychotomicznej przestrzeni marzenia
o wolności oraz dążenia do przemiany społecznej. Kobieta wyzwolona, prowadząca lud na barykady stanowi swoisty symbol zburzenia starego świata i gotowości zbudowania nowego ładu za pomocą ideałów o proweniencji oświeceniowej. Pociągająca a jednocześnie odcieleśniona bohaterka nowej epoki w pewnej
mierze wykracza poza schematy femme fatale i femme incomprise. Wyemancypowana femme forte inauguruje nowy dyskurs determinujący relacje człowieka
w przestrzeni zdobytej wolności.
Dylematy jednostki wkraczającej w realność odmienną od wzorców kulturowych przemijającej epoki romantyzmu znalazły swój wyraz stylistyczny między innymi na kartach nowel Iwana Turgieniewa Zapiski myśliwego (Записки
охотника, 1847–1874) oraz w cyklu opowiadań Marka Wowczoka (właśc.
Maria Wilińska-Markowicz) Opowiadania o rosyjskim życiu ludowym (Рассказы из русского народного быта, 1859). Pisarzy tych połączyły zarówno więzy
przyjacielskie, jak i poszukiwania odpowiedzi literackiej na oczekiwania epoki
w przededniu przemian ustrojowych. Uczestnicząc w ożywionych dyskusjach
wokół zagadnień dotyczących kształtu nowego socjum, Iwan Turgieniew i Marko Wowczok, w którym liczni współcześni rozpoznawali rodzimą George Sand1,
1 В. Агеєва, Чоловічий псевдонім і жіноча незалежність, [w:] Три долі. Марко Вовчок
в українській, російській та французькій літературі, oprac. В. Агеєва, Київ 2002, s. 103–113.
Е. Брандис, Марко Вовчок, Москва 1968, s. 107.
Slavica Wratislaviensia 152, 2010
© for this edition by CNS
Slavica_CLII_imprimatur.indd 27
2011-02-07 08:04:19
28
•
Tatiana Studentowa
wykreowali całą galerię bohaterów owych czasów. W twórczości obojga pisarzy
na szczególną uwagę zasługuje problem zbędności jako kategoria egzystencjalno-psychologiczna, cechująca jednostkę świadomą podziałów społecznych oraz
dążącą do samorealizacji2. Niemożność pogodzenia ideałów globalnych z mikroświatem najbliższego otoczenia stanowi o „bohaterach dziwnych”, niemieszczących się w ramach epoki. Owe świetne postacie literatury ukraińskiej i rosyjskiej
doczekały się wnikliwych interpretacji badaczy. Frapujące wydaje się zagadnienie
„dziwnych” bohaterek. Kreacje kobiece stanowią nie tyle odmienną wersję męskiej percepcji rzeczywistości, ile implikują swoisty próg nowego doświadczenia
egzystencji3, które z trudem można rozpatrywać w dotychczasowych kategoriach.
Próba konfrontacji o charakterze rekonesansowym twórczości I. Turgieniewa
i M. Wowczoka, jak można sądzić, daje asumpt do zaobserwowania różnych
aspektów problemu kobiety w literaturze.
Swoistą manifestacją odrębności kobiecego modus vivendi od zachowań
rozpowszechnionych w świecie patriarchalnym stanowi obraz „domu kobiet”,
wyłaniający się z kart Turgieniewowskiej noweli Lekarz powiatowy (Уездный
лекарь, 1848). Wracając pamięcią do lat młodości i do pierwszej miłości, bohater rekonstruuje kraj z imaginacji, nierozłącznie związanej z dworkiem Aleksandry Andriejewnej. Panujący w domu smutek i melancholia jako zderzenie się
tego, co witalne i nekroidalne4, determinuje intensywność spotkania z dawnym
światem związanym z chorobą umierającej bohaterki. Ów rys charakterystyczny
nie przesłania jednak ogólnej atmosfery życzliwości panującej w domu chorej.
Niejednokrotnie akcentowane w opowieści lekarza niezwykłe walory matki oraz
siostry Aleksandry Andriejewnej, takie jak dobre wykształcenie i szlachetność
w znoszeniu trudnego stanu materialnego, stanowią w istocie pewną odmianę
ciepła i wzajemnej akceptacji, które pociągają „zwykłego bohatera”. Pewna odległość czasowa oddalająca narratora-lekarza od wydarzeń i stanu obecnego manifestuje metamorfozę zachodzącą w jego wizerunku psychologicznym. Stanowi
ona nie tyle rezultat dojrzewania osoby i przejścia ze sfery ideałów do rutyny
codzienności, ile uwypukla konsekwencję siły destrukcyjnej tragicznej miłości5.
2 K. Galon-Kurkowa, Z problematyki antropologicznej prozy Iwana Turgieniewa. „Dziennik
człowieka niepotrzebnego”, „Slavica Wratislaviensia” 72, Wrocław 1991, s. 15.
3 Э. Надточий, Топологическая проблематизация связи субъекта и аффекта в русской
литературе (Из философских наблюдений над эволюцией поэтики золотухи), http://www.ruthenia.ru/logos/number/1999_02/1999_2_04.htm (dostęp: 27 września 2010). С. Зимовец, Тургеневская девушка: генеалогия аффекта (опыт инвективного психоанализа), http://www.ruthenia.
ru/logos/number/1999_02/1999_2_05.htm (dostęp: 27 września 2010).
4 „Człowiek cierpiący na depresję nie broni się przed śmiercią, ale przed lękiem, wywołanym
przez obiekt erotyczny. Człowiek w depresji nie może znieść Erosa, woli być z Rzeczą aż do granic
negatywnego narcyzmu, który prowadzi go do Thanatosa”. J. Kristeva, Czarne słońce melancholii.
Depresja i melancholia, tłum. M.P. Markowski, R. Ryziński, wstęp M.P. Markowski, Kraków 2007,
s. 24.
5 Ю. Лебедев, „Записки охотника” И.С. Тургенева. Пособие для учителя, Москва 1977,
s. 18.
Slavica Wratislaviensia 152, 2010
© for this edition by CNS
Slavica_CLII_imprimatur.indd 28
2011-02-07 08:04:19
„Dziwne” bohaterki Iwana Turgieniewa i Marka Wowczoka
•
29
W podobnej tonacji alla compagna motyw „domu kobiet” wraca na kartach
szkicu I. Turgieniewa Tatiana Borysowna i jej bratanek (Татьяна Борисовна
и ее племянник, 1848). Owa bezpieczna przestrzeń jest swoistym światem
zamkniętym, ewokującym poniekąd obraz raju utraconego, ulokowanym poza
wymiarem temporalnym:
В ее небольших, уютних комнатках хорошо, тепло человеку; у ней всегда в доме прекрасная погода […]. (Татьяна Борисовиа и ее племянник, s. 220)6
Pogodny spokój i piękno pory jesiennej, będące atutem gospodyni dworku
nietkniętego burzami cywilizacji, czyni z niego miejsce pielgrzymek ludzi młodych, nękanych przez „kompleks bezdomności”. Dyspozycyjność i autentyczność zadziwiająco prostej, albowiem „книги не для нее печатаются” (220),
kobiety zdroworozsądkowej stanowi pewien kontrast dla bohaterów hamletyzujących. Cechujące ich rudymentarne poszukiwanie przestrzeni bezpiecznej,
analogicznej do łona matki, zawiera w sobie istotną dla bohaterów Turgieniewa
potrzebę ciepła rodzinnego, nieobcą samemu pisarzowi7. Motyw „domu kobiet”
implikuje pewien tekst ukryty, determinujący swoistą drogę heroin do prawa
stanowienia o sobie w świecie patriarchalnym. Opozycji między konwenansami
obowiązującymi wśród szlachty powiatowej a niezależnością bohaterki doszukiwać się można w finalnej scenie noweli. Rozczarowując otoczenie i samego
narratora-myśliwego, Tatiana Borysowna nie przestaje utrzymywać bratanka,
pozwalając sobie na swego rodzaju flirt w relacjach z nim. Znajduje on swój wyraz stylistyczny w staroświeckim romansie śpiewanym przez bohaterkę tytułową. Ów nieco kokieteryjny bunt obyczajowy sygnalizuje koniec idylli panującej
w „domu kobiet”.
Stary dworek z jasnymi oknami otoczony zielenią stanowi w noweli Hamlet powiatu szczygrowskiego (Гамлет Щигровского уезда, 1849) swoisty ekwiwalent krótkotrwałej łączności fizycznej bohatera z otoczeniem. Właśnie w nim
poznaje on przyszłą żonę. Trudno jednak uznać ową relację za sprzyjającą głębszemu rozumieniu świata8. W damie serca bohater rozpoznaje własne marzenie
o kobiecie, akceptując w niej te cechy, które w pewnym stopniu konstytuują jego
rysopis. Widząc fascynację Zofii twórczością Goethego, Schillera oraz melancholijną muzyką Beethovena, ów Hamlet nie dostrzega w niej pragnienia życia
zwyczajnego9, ponieważ nie mieści się ono w ideale kobiecości romantycznej.
6
И. Тургенев, Записки охотника, Москва 1948. Dalej poprzestanę na zaznaczeniu w tekście
w nawiasach odpowiednich tytułów i stron cytowanych utworów – T.S.
7 K. Galon-Kurkowa, Modele macierzyństwa w trylogii powieściowej Iwana Gonczarowa,
[w:] Wielkie tematy kultury w literaturach słowiańskich 7, red. M. Bukwalta et al., cz. 1, Wrocław
2007, s. 77–86; A. Semczuk, Iwan Turgieniew, Warszawa 1989, s. 1114.
8 Por. R. Nycz, O nowoczesności jako doświadczeniu. Uwagi na wstępie, [w:] Nowoczesność
jako doświadczenie, red. R. Nycz, A. Seidler-Janiszewska, Kraków 2006, s. 13.
9 Zob. Х. Ортега-и-Гассет, Этюды о любви, tłum. В. Багно, http://lib.ru/FILOSOF/ORTEGA/
ortega16.txt (dostęp: 27 września 2010).
Slavica Wratislaviensia 152, 2010
© for this edition by CNS
Slavica_CLII_imprimatur.indd 29
2011-02-07 08:04:20
30
•
Tatiana Studentowa
Rozbieżność w dążeniach manifestuje się w nastawieniu bohatera wobec sypialni,
którą zamieszkują Zofia i jej siostra Wiera:
[…] в эту комнату я ходил редко и неохотно: мне там отчего-то дыханье сдавливало (Гамлет
Щигровского уезда, s. 320)
„Dom kobiet’ jako swoista codzienność spójna stanowi opozycję do fragmentarycznej rzeczywistości bohatera Turgieniewowskiego. Poszukując nowych
doznań, Wasyl Wasyljewicz odnajduje w nim kolejną przygodę, dającą możliwość odegrania roli znużonego życiem ironicznego homo viator. Teatralizacja
doświadczeń życiowych, zmiana paradygmatów należących do różnych postaci
romantycznych pozwala suponować, iż bohater noweli nie tyle przeżywa określone wydarzenia, ile jest świadkiem egzystencji. Wasyl Wasyljewicz kolekcjonujący doświadczenia stanowi, jak wolno przypuszczać, swoiste alter ego samego
narratora-myśliwego scalającego ów cykl nowel.
Narracja żywa con amore dominuje w opowiadaniach Marka Wowczoka.
Wbrew pozorom zagadnienie kobiety-narratora nie jest w nich oczywiste. Dla
podkreślenia milczącej egzystencji bohaterek oraz ich odmienności10 poszukuje
ona świadka mężczyzny. Stąd w opisach najważniejszych wydarzeń owych heroin
pojawia się „my” narracyjne. Cechę wyróżniającą tytułową bohaterkę opowiadania Masza (Маша, 1859) i Zinoczkę z utworu Zabaweczka11 (Игрушечка, 1859),
podobnie jak u Turgieniewa, stanowią nieprzeciętne zdolności intelektualne oraz
skłonność do autorefleksji, manifestująca się w semantyce milczenia. Obrazuje
ona zarówno brak komunikacji bądź niemożność nawiązania relacji z otoczeniem,
jak i proces ustalenia pewnych granic wolności i ukrycie się w nich. Implikując
tajemnicę duszy i ciała, motyw ciszy12 współkreuje niezwykłą urodę bohaterek,
która wskazuje na piękno wewnętrzne. Rysopis wieśniaczki Maszy, unikającej
prac pańszczyźnianych, uderza kontrastem między wyglądem zewnętrznym a stanem emocjonalnym:
Высокая, статная, белая как кипень, уста алые, глаза ясные, брови дугой – красавица!
[…] Что за жизнь ее? Ни утехи, ни радости! (Маша, 27–28)13
Budzące się w niej przeczucie rozkoszy życia na wolności w pewien sposób
zamyka ją na ludzi przyzwyczajonych do egzystencji niewolniczej. Owa intuicja
wyrażona w milczeniu Maszy jest swoistym buntem przeciw rzeczywistości, a tak10
Zob. В. Петров-Домонтович, Мовчуще божество, [w:] Три долі..., s. 297–320.
Tytuł opowiadania stanowi grę słów nieprzetłumaczalną na język polski. Marko Wowczok
komponując obraz narratorki Gruszy oraz panny Zinoczki, posługuje się imieniem prostej dziewczyny, które panna przerabia na Igruszeczkę, co można przetłumaczyć jako Zabaweczka (uwagi moje
– T.S.).
12 Por. T. Kobierzycki, Muzyka i milczenie w poezji Zbigniewa Herberta („Struna światła”),
[w:] Semantyka milczenia. Zbiór studiów, red. K. Handke, t. 2, Warszawa 2002, s. 55.
13 [Maria Wiklińska-Markowicz] Марко Вовчок, Рассказы из народного русского быта.
Живая душа, Киев 1954. Dalej poprzestanę na zaznaczeniu w tekście w nawiasach odpowiednich
tytułów i stron – T.S.
11
Slavica Wratislaviensia 152, 2010
© for this edition by CNS
Slavica_CLII_imprimatur.indd 30
2011-02-07 08:04:20
„Dziwne” bohaterki Iwana Turgieniewa i Marka Wowczoka
•
31
że odzwierciedla pogłębioną refleksję nad wydarzeniami oraz poszukiwanie własnego głosu.
W opozycji binarnej do wglądu w siebie, a zatem rozpoznania własnej osobowości, znajduje się spojrzenie męskie determinujące kobietę. Owa recepcja
uprzedmiotawiając bohaterki, jednocześnie sygnalizuje wkroczenie w ich sferę
intymną. W Turgieniewowskiej interpretacji motyw ten spotkać można w noweli
Schadzka (Свиданье, 1850). Stanowiąc aluzję konstrukcyjną dzieła literackiego
do utworu muzycznego, ów szkic zawiera implicite pewne mechanizmy fabularne
zaczerpnięte z romansów, co ewokuje w pewnej mierze perspektywę sentymentalną. Narrator, będąc ukrytym świadkiem spotkania, prawdopodobnie ostatniego,
Akuliny z Wiktorem Aleksandrowiczem, opisuje wygląd bohaterki, wprowadzając dyskurs ciała ubranego:
Густой пучок полевых цветов при каждом ее дыханьи скользил на клетчатую юбку. Чистая белая рубаха, застегнутая у горла и кистей, ложилась короткими, мягкими складками
около ее стана; крупные желтые бусы в два ряда спускались с щеки на грудь. Она была очень
недурна собой. (Свиданье, s. 287)
Dokładny opis ubrania Agafii, które przypomina swoisty pancerz mający
ją bronić przed uwodzicielskim kochankiem, sugeruje skromność jako dominantę
w rysopisie Turgieniewowskiej bohaterki, co poniekąd ewokuje obraz Małgorzaty z Fausta Goethego. Czystość i naiwność owych bohaterek stanowi kontrast
nie tyle wobec gruboskórego Wiktora Aleksandrowicza, ile dookreśla narratora-myśliwego żądnego nowych wrażeń i pragnącego poznania. Konstruowanie postaci Akuliny za pomocą montażu elementów krajobrazu i opisu wyglądu dziewczyny, stwarzając wrażenie nieuchwytnej gry światła i cienia, zawiera paralelę
między Akuliną a przyrodą. Kobieta jako emanacja natury stanowi nieprzewidywalną kontaminację łagodności i szaleństwa14. Podobnie jak Małgorzata Goethego, bohaterka Turgieniewa, przeżywając zdradę ukochanego, popada w obłęd,
przypominając w tym stanie dzikie zwierzę. Motyw ten występuje w kolejnej noweli – Bieżyńska łąka (Бежин луг, 1851).
W podobnej tonacji postać dziewczyny dotkniętej zdradą wraca na kartach
opowiadania Marka Wowczoka Nadzieja (Надежда, 1859). Porzucona przez
ukochanego i prześladowana przez jego żonę tytułowa bohaterka niejako zamyka
się w przestrzeni domu oraz wyraża swój ból w śpiewie15. Pełniąc funkcję komunikacyjną, muzyka umożliwia odnowienie się w żywiole piękna ocalającego16.
Nadzieja jednak nie znajduje konsolacji w otaczającym ją świecie.
14 Zob. C. Paglia, Seksualne persony. Sztuka i dekadencja od Neferetiti do Emily Dickinson,
tłum. M. Kuźniak, M. Zapędowska, Poznań 2006, s. 11.
15 O doświadczeniu zawartym w muzyce zob. A. Czekanowicz, U podstaw przesłania muzycznego: imperatyw dialogu czy potrzeba piękna, [w:] Muzyka w kontekście kultury. Studia dedykowane Profesorowi Mieczysławowi Tomaszewskiemu w osiemdziesięciolecie urodzin, red.
M. Janicka-Słysz, T. Malecka, K. Szwajger, Kraków 2001, s. 576–577.
16 Ibidem, s. 587.
Slavica Wratislaviensia 152, 2010
© for this edition by CNS
Slavica_CLII_imprimatur.indd 31
2011-02-07 08:04:20
32
•
Tatiana Studentowa
Podobną postawę przyjmuje bohaterka tytułowa opowiadania Marka Wowczoka Kupcówna (Купеческая дочка, 1859). Doświadczenie dotyku mężczyzny,
które stanowi swoiste zaprzeczenie pragnienia bliskości17, podobnie jak w przypadku Nadziei, zamyka ją na kontakt z otoczeniem. Jefim, będąc sługą szlachcianki, chcąc upokorzyć Annę Akimownę, biorąc ją za żonę, mówi w jej obecności,
że planuje ślub z inną osobą, co staje się przyczyną płaczu niedostępnej kupcówny, któremu daje upust na osobności. Bohater odnajduje ukochaną nie po to, żeby
ją pocieszyć, lecz by dopełnić zwycięstwa nad pokonaną:
– Ага, купеческая дочка, Анна Акимовна! теперь ты моя!
И так вымолвил, словно он врага своего лютого полонил, и у самого слезы две скатились, а такая усмешка злобная! (Купеческая дочка, s. 74)
Scena ta demonstruje zetknięcie się dwóch odmiennych światów, między którymi nie może zaistnieć porozumienie, ponieważ jedna ze stron chce kontrolować
drugą. Konsekwencją owego zderzenia, jak w znacznej większości historii bohaterek Marka Wowczoka, jest choroba. Obrazuje ona pewnego rodzaju ucieczkę
we własną przestrzeń wolności. Reakcja obronna a zarazem pragnienie nowych
doznań, będąc udziałem „dziwnych bohaterek”, czyni je niezdolnymi do nawiązywania więzi harmonijnych, do zakładania trwałych rodzin. Tak więc żona bohatera tytułowego noweli I. Turgieniewa Basior (Бирюк, 1848) zostawia męża i dwójkę dzieci, uciekając z panem. Urażona duma i chęć wyrwania się z ciasnych ram
obyczajowych kieruje postępowaniem Katarzyny z opowiadania Marka Wowczoka. Bohaterka zmuszona do poślubienia mężczyzny niekochanego, po ślubie czuje się zwolniona od troski o niego. Wydaje się, iż trafny sąd na temat owego buntu
przeciw ontologicznemu powołaniu kobiety do bycia matką wypowiada bohater
noweli Hamlet powiatu szczygrowskiego:
на четвертый год Софья умерла от первых родов, и – странное дело – мне словно заранее
сдавалось, что она не будет в состоянии одарить меня дочерью или сыном, землю – новым
обитателем. (Гамлет Щигровского уезда, s. 322)
W tonacji alla zingarese zostają wykreowane „dziwne” bohaterki w nowelach
Turgieniewa Piotr Piotrowicz Karatajew (Петр Петрович Каратаев, 1847),
Czertopchanow i Niedopiuskin (Чертопханов и Недопюскин, 1849) oraz Koniec
Czertopchanowa (Конец Чертопханова, 1872). Zarówno Matriona, jak i Masza
uobecniają kobiecość jako żywiołową emanację natury despotycznej, podporządkowującej i niszczącej człowieka, pozbawiającej go własnej woli. Jednocześnie
stanowią one swoistą manifestację istotnej dla Turgieniewa myśli o tym, iż miłość to fatum determinujące jednostkę18. Koncepcja miłości tragicznej, implikując walor tajemniczy i zarazem irracjonalny, znajduje swój wyraz stylistyczny w kreacjach bohaterek, które niejako „zarażają” swą dzikością zakochanych
w nich nieszczęśników. Na przykład szlachcic Czertopchanow po rozstaniu się
17
Zob. E. Rewers, Od doświadczania do doświadczenia: „niewinny” dotyk nowoczesności,
[w:] Nowoczesność jako doświadczenie..., s. 57–74.
18 A. Semczuk, op. cit., s. 131.
Slavica Wratislaviensia 152, 2010
© for this edition by CNS
Slavica_CLII_imprimatur.indd 32
2011-02-07 08:04:20
„Dziwne” bohaterki Iwana Turgieniewa i Marka Wowczoka
•
33
z Maszą „zakochuje się” w koniu, co doprowadza go do swoistego obłędu. Charakterystyczną cechą owych kreacji kobiet wampirów jest motyw ubrania. Pełni
ono funkcję przysłonięcia kształtów kobiecych, a także eksponuje ciało, które
ma prawo do przyjemności. Tak zatem w szkicu Czertopchanow i Niedopiuskin
bohaterka Masza
выпорхнула в другую комнату; принесла гитару, сбросила шаль с плеч долой, проворно села;
подняля голову и запела цыганскую песнь (347).
Śpiew jako mediator między światem bohaterek a otoczeniem dookreśla dzikość kobiet. O jego pięknie decyduje jednak wyrafinowane nadłamanie. Owo tremo sygnalizuje tragizm losu tych kobiet. Nadmiar doświadczeń dramatycznych,
niepojęta tęsknota przygniatają dziewczyny Turgieniewowskie i bohaterki Marka
Wowczoka. Wybierając ucieczkę zamiast konfrontacji z niezrozumiałą dla nich
rzeczywistością, bohaterki zamykają się w klasztorach bądź zapadają na choroby
nieuleczalne, które przyśpieszają śmierć.
Piękno owych „dziwnych bohaterek” nie zostaje rozpoznane przez mężczyzn. Poszukując jedynie uniesień zmysłowych bądź intelektualnych, bohaterowie nie potrafią rozpoznać w nich piękna autentycznego, zdolnego przemienić
owych „ludzi zbędnych” od wewnątrz19. Wydaje się jednak, że problem prawdziwości adresowany jest bardziej w stronę bohaterów głuchych na milczenie i śpiew
kobiet. Zamknięci we własnej ambicji (самолюбии) decydują się oni na egzystencję samotników na święcie życia. Niewiele jasności w ten mrok może wnieść
spotkanie ze świętością, mające miejsce w noweli Turgieniewa Żywe relikwie
(Живые мощи, 1874). Unieruchomione i zniekształcone ciało bohaterki pozwala
skupić uwagę bohatera-narratora na świecie wewnętrznym Łukierii. Wstrząśnięty
doświadczeniem piękna jako niemocy pozostaje on jednak na etapie konfrontacji
wspomnień ze stanem obecnym. Śmierć stanowi pewien egzamin dla bohaterów-narratorów w utworach Iwana Turgieniewa i Marka Wowczoka. Wtedy gdy dla
kobiet opowiadających dawne dzieje jest to sytuacja pobudzająca do przewartościowania całego życia, dla Turgieniewowskiego myśliwego implikuje jedynie lęk
przed egzystencją.
Kreując galerię postaci kobiecych, I. Turgieniew i M. Wowczok przedstawiają znaczną rozmaitość charakterów i zachowań nieprzewidywalnych, niepodlegających jednoznacznej interpretacji. Akcentując, iż mają one zarówno duszę,
jak i ciało, pisarze nie dają odpowiedzi na problem „niezakorzenienia” bohaterek
w rzeczywistości, co manifestuje się w rozczarowaniach miłosnych oraz w niezrealizowanym macierzyństwie. Źródłem owych dramatycznych losów kobiecych, jak
wolno przypuszczać, jest swego rodzaju zatrzymanie się na etapie doświadczania
rzeczywistości, poznaniu, a nie na uczeniu się życia. Trudna sztuka oswajania ludzi
i rzeczywistości, z wyjątkiem nielicznych jednostek, jest obca bohaterkom. Odurzone nieznośną lekkością życia owe heroiny realizmu pozostają niespełnione.
19 Por. M. Tomaszewski, Czym dla mnie jest życie duchowe?, [w:] Muzyka w kontekście kultury..., s. 42.
Slavica Wratislaviensia 152, 2010
© for this edition by CNS
Slavica_CLII_imprimatur.indd 33
2011-02-07 08:04:20
34
•
Tatiana Studentowa
“La donna è mobile”. “Weird” characters
in Sketches from a Hunter’s Album by Ivan Turgenev
and in Folk Stories by Marko Vovchok
Summary
In this article the comparative analysis of series of works by Ivan Turgenev from Sketches from
a Hunter’s Album and from Folk Stories by Marko Vovchok, where the key roles were played by female characters, has been carried out. Having analyzed the characters in the categories of needlessness or as “weird characters” and having used Lancanov’s idea of Alien, one can assume that going
out of the boundaries of behaviors defined by society, the women find themselves in no way out. Not
only do they not meet the expectations of new time ideology but also they do not fulfill the classical
model of a mother, wife or lover. The model of new, “weird” characters experiencing reality and in
turn not being able to find themselves in real life, has determined considerably the concept of love in
later work of Ivan Turgenev and the pictures of feminists by Marko Vovchok.
«La donna è mobile». «Странные» героини
Записок охотника Ивана Тургенева
и Рассказов из русского народного быта
Марка Вовчка
Резюме
В настоящей статье подвергаются сравнительному анализу циклы произведений Ивана Тургенева Записки охотника и Марка Вовчка Рассказы из русского народного быта,
в которых особую роль играет женщина. Рассматривая героинь в категории странности или
как „лишних людей”, применяя также лакановское понятие Другого, можно прийти к выводу, что, выходя за рамки предопределенных обществом видов поведения, они оказываются
в безвыходных ситуациях. Эти женщины не только не выполняют заданий, связанных с идеологией нового времени, но также не реализуют себя в классических моделях жены, матери,
любовницы. Модель новых „странных” героинь, испытывающих действительность и в итоге
не умеющих жить, в значительной мере будет детерминировать концепции любви в дальнейшем творчестве И. Тургенева и образы эмансипанток в повестях Марка Вовчка.
Slavica Wratislaviensia 152, 2010
© for this edition by CNS
Slavica_CLII_imprimatur.indd 34
2011-02-07 08:04:20