PROFESOR MARIAN JAKÓBIEC - Slavica Wratislaviensia

PROFESOR MARIAN JAKÓBIEC
(8 IX 1910 – 27 IV 1998)
W setną rocznicę urodzin
Setna rocznica urodzin Profesora Mariana Jakóbca pozwala na przypomnienie
najważniejszych wydarzeń z curriculum vitae wybitnego slawisty, na podkreślenie trwałości Jego dorobku naukowego, organizacyjnego oraz nauczycielskiego.
Przyszedł na świat 8 września 1910 r. we wsi Hinowice pod Brzeżanami,
na Podolu. Jego ojciec był szanowanym, cieszącym się w środowisku nie tylko
miejscowych Polaków, ale również Ukraińców, dobrym fachowcem – stelmachem (kołodziejem), który swój zawód odziedziczył po przodkach przybyłych
na żyzne Podole („Na Podolu – chleb na polu”) z Kolbuszowej, miasteczka
na Rzeszowszczyźnie. Matka pochodziła ze spolonizowanej od pokoleń rodziny
niemieckiej. Z kresowego domu wyniósł poczucie więzi z tradycją polską, godności własnej, szacunku dla solidnej pracy oraz wzorce pozytywnego nastawienia
do niepolskiego otoczenia, szczególnie „ruskiego” – ukraińskiego. Polacy tutejsi
żyli w symbiozie z tym otoczeniem. Nie zmienił tego nastawienia mimo tragicznych doświadczeń, które w czasie II wojny światowej stały się udziałem kresowych Polaków. Z rąk banderowców zginął Jego ojciec. W latach późniejszych
pamięć o hinowickich korzeniach będzie owocować w świadomości Profesora
Mariana Jakóbca empatią w stosunku do młodzieży pochodzenia wiejskiego i zaściankowego, szukającej – w trudzie – dróg do krainy wiedzy i piękna.
Z Hinowic, po nauce domowej oraz lekcjach w klasach utrakwistycznych
(polsko-ukraińskich) w szkole powszechnej (podstawowej), niczym Stanisław
Pigoń z Komborni, sam snuł tę analogię po latach1, wyruszył w świat. „Bramą
uczoności”, by się posłużyć określeniem Michaiła Łomonosowa, stało się dlań
gimnazjum (liceum – według dzisiejszej terminologii) typu neoklasycznego
w Brzeżanach. Ukończył je w 1930 r. Wyniósł z tego gimnazjum nie tylko znajomość greki i łaciny, ale – przede wszystkim – ogładę humanistyczną, umiłowanie
umiaru, jasności myśli, klarowności języka, wypracowaną elegancję stylu, a nawet
1
M. Jakóbiec, Kilka kartek ze wspomnień slawisty, „Slavica Wratislaviensia” 20, Wrocław
1980, s. 13–30; Z. Barański, Profesor Marian Jakóbiec jako badacz literatur słowiańskich, ibidem,
s. 5–11; M. Jakóbiec, Z daleka i z bliska. Wspomnienia i pamiętniki w biografię zebrane i uporządkowane przez córkę Milicę Jakóbiec-Semkowową, Wrocław 2009, s. 11–104.
Slavica Wratislaviensia 152, 2010
© for this edition by CNS
Slavica_CLII_imprimatur.indd 7
2011-02-07 08:04:17
8
•
Profesor Marian Jakóbiec. W setną rocznicę urodzin
charakteru pisma. Już jako promotor prac doktorskich, sięgając do maksym mędrców starożytnych, często przypominał podopiecznym: Non multa, sed multum!
Dalsze etapy Lehr- und Wanderjahre maturzysty z Brzeżan stały się czasem zdobywania przezeń ostróg slawistycznych. Matura otworzyła przed nim
drzwi sal wykładowych i seminaryjnych Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Wybrał, jako kierunek główny zajęć, filologię
polską, uzupełnianą w systemie ówczesnych studiów wolnych przedmiotami pokrewnymi, w tym – slawistycznymi. Wydział był dobrą kuźnią wiedzy. W okresie międzywojennym wykładali na nim między innymi Kazimierz Twardowski
– twórca szkoły filozoficznej lwowsko-warszawskiej, Mieczysław Kreutz – znakomity psycholog, Kazimierz Ajdukiewicz – logik, Witold Taszycki, Jan Janów,
Zdzisław Stieber, Tadeusz Lehr-Spławiński (przed swym odejściem na Uniwersytet Jagielloński) – językoznawcy. Literaturoznawstwo reprezentowali: Eugeniusz
Kucharski i Juliusz Kleiner. Studentami tego wydziału byli znani potem badacze
literatury i języka, historycy oraz pisarze, wśród nich: Władysław Floryan, Artur
Hutnikiewicz, Jan Trzynadlowski, Stefan Hrabec, Przemysław Zwoliński, Karol
Dejna, Ludwik Bazylow, Teodor Parnicki, a z Ukraińców, między innymi Jarosław Rudnyćki, Teoktyst Paczowśki i Ołeksa Horbacz.
Studia na UJK Marian Jakóbiec ukończył w 1935 r. Pracę magisterską napisał pod kierunkiem profesora Juliusza Kleinera – uczonego o wielkiej erudycji
i wrażliwości estetycznej, kładącego nacisk na analizę osobowości twórczej pisarzy i ich związków z literaturą światową. Jej tytuł brzmiał: Stanisław Brzozowski
i Dostojewski. Autor dał w niej wyraz swym wczesnym zainteresowaniom komparatystycznym.
Swój warsztat slawisty-komparatysty budował zarówno w murach uczelni
macierzystej, jak i – po zatrudnieniu (w wyniku wygranego konkursu) w charakterze bibliotekarza – w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Lwowie.
Praca w bibliotece Zakładu umożliwiła młodemu filologowi bezpośredni i częsty kontakt z księgozbiorem slawistycznym oraz z wydawnictwami fachowymi
– rosyjskimi, ukraińskimi, białoruskimi (krajowymi oraz emigracyjnymi), czeskimi, a szczególnie – południowosłowiańskimi. Wielką szansą bezpośredniego
zetknięcia się z dorobkiem slawistyki były dlań fundowane przez Ossolineum stypendium zagraniczne do Czech (1933) i rządowe stypendia do Jugosławii (1934,
1936, 1938). Wyjazdy te dały stypendyście polskiemu możność korzystania z bogatych zasobów bibliotek naukowych w Pradze i Belgradzie, sposobność kontaktów osobistych z uczonymi starszego i młodszego pokolenia, między innymi:
Jerzym Horákiem, Marianem Szyjkowskim, Alfredem Bemem, Władimirem Francewem, Pavle Popoviciem, Aleksandrem Beliciem oraz Radovanem Košuticiem.
Poznawał kraje i ludzi, szlifował znajomość praktyczną języków słowiańskich.
Odegrały one ważną rolę w jego rozwoju naukowym oraz życiu osobistym.
Zetknięcie się bezpośrednie z Czechami i ze Słowiańszczyzną południową
oraz zakorzenienie w realiach życia społecznego Słowian wschodnich ugruntoSlavica Wratislaviensia 152, 2010
© for this edition by CNS
Slavica_CLII_imprimatur.indd 8
2011-02-07 08:04:17
Profesor Marian Jakóbiec. W setną rocznicę urodzin
•
9
wały w młodym literaturoznawcy zainteresowania ujawniane już podczas studiów
oraz w pierwszych publikacjach. Pojawiły się one w 1933 r. Przede wszystkim
zaś zaowocowały pracą doktorską pt. Literatura serbska końca XIX i początku
XX w. wobec tradycji ludowej i prądów zachodnich. Została napisana pod kierunkiem Juliusza Kleinera i obroniona w 1937 r. na Wydziale Humanistycznym UJK.
Była wyrazem umocnienia się w młodym badaczu zainteresowań powiązaniami
międzysłowiańskimi. Staną się one motywem przewodnim dociekań literaturoznawczych oraz folklorystycznych również dojrzałego slawisty. Miejsca debiutu pisarskiego, między innymi „Ruch Słowiański”, „Kwartalnik Historyczny”,
„Wiadomości Historyczno-Dydaktyczne”, „Wieś i Państwo”, „Przegląd Współczesny”, belgradzkie „Prilozi za književnost, jezik, istoriju i folklor”, świadczą
o dobrym poziomie warsztatowym i merytorycznym jego wczesnych publikacji
– recenzji, przeglądów i artykułów.
Szczególne znaczenie w przedwojennym dorobku Profesora mają rozprawy
drukowane w „Pracach Polskiego Towarzystwa dla Badań Europy Wschodniej
i Bliskiego Wschodu”, redagowane przez Wacława Lednickiego, czołowego ówczesnego rusycystę polskiego, zajmującego jedyną w międzywojniu Katedrę Literatury Rosyjskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Publikacje młodego badacza
dotyczące recepcji twórczości Aleksandra Puszkina w Polsce znalazły się tu obok
artykułów Aleksandra Brücknera, Bohdana Łepkiego, Tadeusza Lehra-Spławińskiego, Mariana Toporowskiego, Włodzimierza Fiszera i innych. Z całego wczesnego dorobku Mariana Jakóbca właśnie owe rozprawy dotyczące Puszkina, zawarte w tomie XVI–XVII /1939/ „Prac”, nie straciły dotąd wartości ze względu
na ustalenia faktograficzne i celne interpretacje.
Wybuch II wojny światowej przerwał zaczętą energicznie działalność badawczą młodego slawisty. Po 17 września 1939 r., po wkroczeniu wojska sowieckiego do Lwowa, podobnie jak inni, pracował nadal w Ossolineum, włączonym
do Akademii Nauk Ukraińskiej SRR. W Ossolineum pozostał również po 1941 r.,
za czasów niemieckich. W warunkach okupacji energię swoją starał się spożytkować nie tylko w walce o przetrwanie, lecz również w działalności konspiracyjnej
w Batalionach Chłopskich. Skierowany do prac w Delegaturze Rządu RP na Kraj,
pełnił funkcję zastępcy szefa Biura Informacji i Propagandy (BIP) na województwo lwowskie, tarnopolskie i stanisławowskie. W latach 1941–1944 współredagował pisma podziemne. Po latach zostanie odznaczony Krzyżem Walecznych za
tę działalność.
W maju 1945 r., obciążony tragicznymi doświadczeniami wojennymi, zrezygnował z pracy w – znów włączonym do ukraińskiej akademii nauk – Ossolineum
i ewakuował się z rodziną do Polski. Zatrzymał się na jakiś czas w Krakowie.
Tu, na bardzo krótko, został mianowany adiunktem w Instytucie Słowiańskim
Uniwersytetu Jagiellońskiego. Niebawem jednak przeszedł do służby w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Przez dwa lata pracował na stanowisku attaché prasowego i kulturalnego w Ambasadzie RP w Belgradzie. W uznaniu zasług na polu
Slavica Wratislaviensia 152, 2010
© for this edition by CNS
Slavica_CLII_imprimatur.indd 9
2011-02-07 08:04:18
10
•
Profesor Marian Jakóbiec. W setną rocznicę urodzin
współpracy na rzecz zbliżenia narodów został nagrodzony polskim Złotym Krzyżem Zasługi i orderem jugosłowiańskim Braterstwa i Jedności II klasy. Mimo to
uznał ten czas spędzony na placówce dyplomatycznej za „dwa lata na bocznicy”.
Ciągle pamiętał o swych prawdziwych zainteresowaniach filologicznych.
W 1946 r. otrzymał propozycję objęcia Katedry Historii Literatury Rosyjskiej
i Innych Literatur Słowiańskich na Uniwersytecie Wrocławskim. Funkcjonowała ona zrazu w ramach Instytytu Filologii Polskiej i Słowiańskiej, kierowanego
przez Władysława Kuraszkiewicza. Mógł ją objąć jako zastępca profesora dopiero po odejściu ze służby dyplomatycznej, czyli 1 czerwca 1947 r. Zamieszkał z rodziną na wrocławskim osiedlu Oporów. Wraz z funkcjonującym już tutaj
od 1946 r. profesorem Leszkiem Ossowskim, kierownikiem Katedry Filologii
Wschodniosłowiańskiej, utworzył, na bazie owych dwu jednostek organizacyjnych, samodzielną Katedrę Filologii Rosyjskiej, pierwszą w kraju po 1945 r. Jako
jej kierownik rychło zyskał opinię założyciela powojennej rusycystyki polskiej
i współtwórcy nowoczesnej polskiej slawistyki literaturoznawczej. Już w 1948 r.
Karol Wiktor Zawodziński nazwał go „jednym z najwszechstronniejszych naszych znawców literatur słowiańskich”2. W 1951 r. habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim. Otrzymawszy veniam legendi, awansował na stanowisko
profesora nadzwyczajnego, a w 1959 – zwyczajnego. W czasie, gdy władze PRL
dążyły do upolitycznienia oraz ideologizacji studiów rusycystycznych, dbał
– w miarę ówczesnych możliwości – o zgodny z tradycjami humanistyki polskiej
ich charakter. Dokładał starań, by w ich programie ministerialnym znalazła się
historia literatury polskiej oraz gramatyka opisowa języka polskiego. Wykładał
nie tylko historię literatury rosyjskiej, lecz także dzieje innych literatur słowiańskich. Zlecał swoim asystentom prowadzenie ćwiczeń z tych literatur. Uruchamiał
poszerzone lektoraty języków słowiańskich, które we Wrocławiu po latach staną
się fundamentem specjalizacji w ramach studiów slawistycznych. Rosły zasoby
slawistyczne biblioteki zbudowanej od podstaw w wyniku zakupów bieżących
oraz antykwarycznych. Bibliotekę nazywał „sercem Katedry”. Zwiększała się
liczba studentów stacjonarnych i zaocznych. Dzięki Jego wysiłkowi wzbogaceniu
uległ nie tylko program studiów. Placówka naukowo-dydaktyczna rozwijała się
również pod względem kadrowym. Uruchomione zostały seminaria doktoranckie.
Kolejne stopnie naukowe zaczęli uzyskiwać młodsi pracownicy.
Obciążenie obowiązkami organizacyjno-naukowymi wzrastało z roku na rok.
Od 1949 do 1971 r. we Wrocławiu kierował Katedrą, a od 1971 do 1973 był dyrektorem Instytutu Filologii Słowiańskiej, który stworzył na bazie dotychczasowej
rusycystyki, nawiązując w ten sposób do tradycji Władysława Nehringa i Władysława Kuraszkiewicza. Nie wyczerpały Jego energii poświęcanej na rzecz Katedry
i Instytutu inne obowiązki, których się podejmował we Wrocławiu i poza Wrocławiem. W latach 1951–1953 był organizatorem i pierwszym dziekanem Wydziału
Filologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego (po reorganizacji Wydziału Humanistycznego), prorektorem do spraw dydaktyki oraz nauki w ekipach rektorów:
2
„Arkona” 1948, nr 7/8, s. 11.
Slavica Wratislaviensia 152, 2010
© for this edition by CNS
Slavica_CLII_imprimatur.indd 10
2011-02-07 08:04:18
Profesor Marian Jakóbiec. W setną rocznicę urodzin
•
11
Witolda Świdy oraz Alfreda Jahna (1961–1962 i 1962–1965). W latach 1949–1951
prowadził wykłady zlecone na Uniwersytecie Łódzkim oraz w latach 1951/1952,
1955/1956 – na Uniwersytecie Warszawskim. Ponadto od 1952 do 1957 r. pracował na drugim etacie naukowym w Instytucie Polsko-Radzieckim w Warszawie,
a od 1957 do 1964 – w Zakładzie Słowianoznawstwa PAN (dzisiejszy Instytut
Slawistyki PAN). Przez długie lata wchodził w skład prezydium Komitetu Słowianoznawstwa PAN oraz działał w redakcji organu tego Komitetu – kwartalniku „Slavia Orientalis” (1957–1978). Do 1975 r. należał również do zespołu redakcyjnego „Pamiętnika Słowiańskiego” (1955–1975), redagował zainicjowaną
przez siebie serię wydawniczą Slavica Wratislaviensia (1969–1973). Przez kilka
lat zasiadał w Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego oraz w Centralnej Komisji
Kwalifikacyjnej dla Pracowników Nauki. Od 1975 r. pełnił obowiązki przewodniczącego Komisji Humanistycznej Oddziału PAN we Wrocławiu. Uczestniczył aktywnie w Pierwszym Kongresie Nauki Polskiej oraz w wielu międzynarodowych
Kongresach Slawistów (Berlin 1954, Belgrad 1955, Moskwa 1958), nie mówiąc
już o konferencjach i sympozjach literaturoznawczych (między innymi w Jugosławii, Niemczech Zachodnich, Szwecji, na Ukrainie). Do koniecznego minimum
ograniczał działalność społeczną. Utyskiwał na nadmiar obowiązków organizacyjnych. Na emeryturę odszedł w 1980 r.
Na pierwszym miejscu stawiał pracę naukową i nauczycielską. Po 1945 r.,
we Wrocławiu, rozbudował znakomicie swój, założony we Lwowie, warsztat slawisty-komparatysty i historyka literatury. Jego dorobek obejmuje paręset publikacji – książek, rozpraw, studiów, artykułów, recenzji, sprawozdań, not, haseł
encyklopedycznych i in.3. Miejsce szczególne zajmują w nim dzieje stosunków
literackich polsko-rosyjskich, polsko-ukraińskich, polsko-południowosłowiańskich, folklor słowiański oraz historia literatur słowiańskich. Realizował swój
program badawczy, nawiązując do dawnej i najbliższej tradycji słowianoznawstwa polskiego.
Zadania własne oraz środowiska badawczego w tym zakresie formułował
w wielu artykułach programowych dotyczących genezy, stanu i perspektyw rozwojowych rusycystyki i slawistyki polskiej w nowych warunkach powojennych.
Jego ambicją było, aby polskie prace literaturoznawcze rusycystyczne nie ustępowały poziomem innym dyscyplinom neofilologicznym preferowanym u nas
i ugruntowanym mocno, jak romanistyka, germanistyka czy anglistyka. Do tego
celu zmierzał konsekwentnie. Wprowadzeniem do penetracji komparatystycznej pogranicza literackiego polsko-rosyjskiego w planie recepcyjnym stało się
na wiele lat powojennych jego studium pt. Literatura rosyjska wśród Polaków
w okresie Pozytywizmu (1950). Autor de facto rozwijał w nim, mimo uwag krytycznych skierowanych pod adresem swych poprzedników, przedwojenne jeszcze inicjatywy tematyczno-warsztatowe Mariana Zdziechowskiego i Wacława
Lednickiego.
3 W. Kłębicka, Bibliografia prac Mariana Jakóbca, „Slavica Wratislaviensia” 20, Wrocław
1980, s. 31–41.
Slavica Wratislaviensia 152, 2010
© for this edition by CNS
Slavica_CLII_imprimatur.indd 11
2011-02-07 08:04:18
12
•
Profesor Marian Jakóbiec. W setną rocznicę urodzin
Ten zwrot ku Pozytywizmowi nie usunął z pola widzenia Jego zainteresowań okresami innymi. Ich rezultatem były artykuły z lat 1948 i 1949 pt. Nad
autografem Mickiewiczowskiego wspomnienia o Puszkinie; Artyści polscy w otoczeniu Puszkina. Analizy tekstologiczne i hipotezy w nich przedstawione wzbudziły zainteresowanie puszkinistów i mickiewiczologów. Jeden z tych artykułów
ukazał się wkrótce (1951) w tłumaczeniu angielskim w Nowym Jorku w tomie
prac poświęconych Mickiewiczowi. W tym polu badawczym na pierwszy plan
wysuwa się rozprawa Literatura rosyjska w wykładach paryskich Mickiewicza
(1956), przyjęta nader życzliwie przez krytykę uniwersytecką (Zdzisław Libera).
Wytyczył w niej jeden z głównych kierunków swych badań – równoległy do prac
dotyczących samej literatury rosyjskiej i folkloru rosyjskiego (Wstęp i opracowanie w serii II Biblioteki Narodowej Słowa o wyprawie Igora w przekładzie Juliana
Tuwima, 1950; w tej samej serii – rosyjskie Byliny, 1955; artykuły o twórczości
Mikołaja Niekrasowa i Antoniego Czechowa). Zapowiadał w wielu z nich zamiar
napisania syntezy związków literackich polsko-rosyjskich, uwzględniającej zarówno kryteria estetyczne, jak i ich uwarunkowania historyczne, takie jak wpływ
polskich powstań narodowych na stosunek Polaków do literatury rosyjskiej czy
sprawa pośrednictwa Zachodu. Sygnały zapowiadające podjęcie tego zadania zostały odebrane z zainteresowaniem przez literaturoznawców polskich, między innymi przez Juliana Krzyżanowskiego.
Najważniejszą pozycją w dorobku rusycystycznym Profesora Mariana Jakóbca jest niewątpliwie dwutomowa Literatura rosyjska (PWN, 1971; drugie
wydanie – pt. Historia literatury rosyjskiej ukazało się w1976 r.). Był on współinicjatorem i głównym redaktorem tej pierwszej po kompendiach Aleksandra
Brücknera z lat 1905 i 1922–1923 polskiej akademickiej syntezy historii literatury
rosyjskiej, obejmującej materiał od czasów najdawniejszych do 1917 r. Redaktor
zgromadził grono autorów rozdziałów składające się z wybitnych literaturoznawców polskich kilku pokoleń. Znaleźli się w nim: Wiktor Jakubowski, Andrzej Walicki, Ryszard Przybylski, René Śliwowski, Zbigniew Barański, Ryszard Łużny,
Antoni Semczuk, Bohdan Galster, Tadeusz Szyszko, Florian Nieuważny. Marian
Jakóbiec umieścił w obu tomach usystematyzowany, pionierski przegląd wzajemnych powiązań polsko-rosyjskich. Stanowi on całość sam w sobie, równocześnie
wieloma elementami koresponduje z wykładem dziejów literatury rosyjskiej,
ich chronologią i rytmem. Podręcznik został przyjęty jako wizytówka polskiej
rusycystyki historycznoliterackiej, jako świadectwo jej wysokiego poziomu (Tadeusz Ulewicz, Lucjan Suchanek, W. Baskakow, J. Dolanský, Ewa Thompson,
F. Mocha).
Sporo uwagi Profesor Jakóbiec poświęcał również innym, oprócz rosyjskiej,
literaturom wschodniosłowiańskim, zwłaszcza ukraińskiej. Był „organizatorem,
opiekunem naukowym i promotorem” (Stefan Kozak) polskiego powojennego
literaturoznawstwa ukraińskiego. Uczynił Wrocław jednym z głównych ośrodków ukrainistyki polskiej, promieniującym na Warszawę i inne uczelnie w kraju.
Slavica Wratislaviensia 152, 2010
© for this edition by CNS
Slavica_CLII_imprimatur.indd 12
2011-02-07 08:04:18
Profesor Marian Jakóbiec. W setną rocznicę urodzin
•
13
Pierwsza po 1945 r. literaturoznawcza habilitacja ukrainistyczna została obroniona we Wrocławiu (Stefan Kozak, późniejszy kierownik Katedry Filologii Ukraińskiej Uniwersytetu Warszawskiego).W swych publikacjach ukrainistycznych,
podobnie jak w wykładach, podnosił bogactwo kultury ludowej i literackiej Ukrainy. W pracach analitycznych oraz syntetyzujących ukazywał jej źródła rodzime i drogi rozwojowe przeplatające się dramatycznie z historią i kulturą polską.
Zwracał uwagę na postać ukraińskiego poety narodowego Tarasa Szewczenki.
Wydał w Bibliotece Narodowej jego Wybór poezji (1974). Była to pierwsza ukrainistyczna pozycja serii II, odnotowana życzliwie w kraju i na Ukrainie (Stefan
Kozak, Ryszard Łużny, Hryhorij Werwes). Jako jeden z pierwszych u nas zajął
się twórczością Iwana Franki, Iwana Kotlarewskiego, Łesi Ukrainki, Mychajły
Kociubynśkiego. Klamrą spinającą w jedną, zwartą, nasyconą faktografią i erudycją całość, dorobek ukrainistyczny Profesora są: Jego antologia ukraińska,
opracowana wespół z Tatianą Hołyńską-Baranową pt. Literatura ukraińska. Wypisy (Wybór, wstęp i komentarz Marian Jakóbiec. Objaśnienia językowe Tatiana
Hołyńska-Baranowa, Warszawa 1963) oraz Literatura ukraińska – zarys umieszczony w tomie III Dziejów literatur europejskich pod red. Władysława Floryana
(cz. I, PWN, Warszawa 1989). Antologia ma walor pierwszej polskiej chrestomatii folkloru, starszej i nowej literatury ukraińskiej. Druga praca daje ogląd całości
dziejów literatury ukraińskiej krajowej. Stanowi pełniejsze od szkiców Bohdana Łepkiego (jeszcze z lat trzydziestych XX w.) oraz Ryszarda Łużnego (1970)
kompendium wiedzy na ten temat. Działalność naukowa ukrainistyczna Mariana Jakóbca została nader pozytywnie odnotowana w środowiskach akademickich Ukrainy (Ołeksandr Biłećki, Teoktyst Paczowśki, Hryhorij Werwes). Stała
się podstawą do przyznania Mu w 1992 r. członkostwa zagranicznego Akademii
Nauk Ukrainy w zakresie filologii słowiańskiej.
Nie odmawiał pomocy także adeptom białorutenistyki literaturoznawczej.
Dużo zawdzięcza Mu między innymi Aleksander Barszczewski – profesor Uniwersytetu Warszawskiego, do niedawna kierownik Katedry Filologii Białoruskiej
tej uczelni.
W dorobku slawistycznym Profesora na pierwszy plan wysuwają się również
prace poświęcone folklorowi oraz literaturom Słowian południowych, szczególnie folklorowi i literaturze serbskiej. Zdecydowane zainteresowanie Bałkanami
słowiańskimi ujawnił już w latach trzydziestych, gdy sygnalizował w recenzjach
pojawianie się kolejnych wartościowych dzieł z zakresu szeroko rozumianej jugoslawistyki oraz pisał artykuły o polsko-serbskich stosunkach literackich. Nawiązał do tych spraw od razu po ewakuacji ze Lwowa do kraju i podczas swego
pobytu na placówce dyplomatycznej w Belgradzie w latach 1946–1947. Po zadomowieniu się we Wrocławiu problematykę jugoslawistyczną uczynił jednym
z głównych nurtów swych zainteresowań badawczo-dydaktycznych. Zaakcentował swą akademicką obecność na tym polu wydaniem w serii II Biblioteki
Narodowej tomu pt. Jugosłowiańska epika ludowa (1948). Nacisk położył tutaj
Slavica Wratislaviensia 152, 2010
© for this edition by CNS
Slavica_CLII_imprimatur.indd 13
2011-02-07 08:04:18
14
•
Profesor Marian Jakóbiec. W setną rocznicę urodzin
na epice serbskiej jako na zjawisku pod względem artystycznym wyjątkowym
w folklorze słowiańskim. We wstępie oraz komentarzach omówił genezę, rozwój, tematykę i artyzm serbskiej pieśni ludowej. Echa tej edycji były, w kraju
i za granicą, nader pozytywne (Karol Wiktor Zawodziński, Tadeusz Stanisław
Grabowski, Aleksander Belić). Szczególną atencją obdarzał dziedzictwo wielkiego serbskiego zbieracza folkloru Vuka Stefanovicia Karadžicia, zwracał też uwagę na koncepcję człowieka w pismach Juraja Križanicia – chorwackiego głosiciela
słowiańskiej idei unijnej. Nade wszystko pociągała Go problematyka związków
literatur dawnej Jugosławii. W 1991 r. w tomie III Dziejów literatur europejskich
pod red. Władysława Floryana ukazała się Jego synteza pt. Literatury narodów
Jugosławii – dojrzały owoc wysiłku seniora. Jest to rzecz w wielu aspektach pionierska na gruncie polskim. Należy do nielicznych w slawistyce prób ujęć literatur
Słowian bałkańskich w planie całościowym, wprawdzie z pominięciem literatury
bułgarskiej, o której osobno pisała w owym tomie Henryka Czajka. (Nota bene,
przy innej okazji, czynnie wspierał na forum CKK starania o awans naukowy
znanej bułgarystki Teresy Dąbek-Wirgowej). Autor, ze znakomitym znawstwem
przedmiotu i talentem narracyjnym zajął się tu literaturami: serbską, chorwacką,
słoweńską i macedońską. Potraktował je jako całość i przedstawił ich ewolucję
w ujęciu synchronicznym i diachronicznym, zgodnie z rytmem rozwojowym kultur europejskich. Nie zrezygnował przy tym z wyodrębniania sylwetek klasyków,
w których twórczości krzyżowały się tradycje rodzime z tendencjami i konwencjami oraz stylami literatury światowej. Synteza ta stanowi nie tylko podzwonne
dla zjawiska kulturowego i politycznego o nazwie Jugosławia, lecz przede wszystkim próbę, nader udaną, poszukiwania elementów podkreślających wagę dialogu
kultur słowiańskich jako części składowej dialogu kultur europejskich.
Tak ukierunkowany dorobek Profesora Mariana Jakóbca jest sztafetą przekazaną przez kontynuatora tradycji humanistyki polskiej następnym pokoleniom
historyków literatur słowiańskich. Zapisał go w testamencie naukowym swym
uczniom i uczniom uczniów, czynnym nie tylko we Wrocławiu, ale też niemal
we wszystkich polskich ośrodkach slawistycznych4.
Telesfor Poźniak
4 T. Poźniak, Literaturoznawstwo słowiańskie, [w:] Wrocławskie środowisko akademickie.
Twórcy i ich uczniowie. 1945–2005, red. A. Chmielewski et al., Wrocław 2007, s. 284–285.
Slavica Wratislaviensia 152, 2010
© for this edition by CNS
Slavica_CLII_imprimatur.indd 14
2011-02-07 08:04:18