Krzysztof Łastowski Instytut Psychologii UAM Zakład Logiki i

Krzysztof Łastowski
Instytut Psychologii UAM
Zakład Logiki i Kognitywistyki
Streszczenie referatu wygłoszonego na seminarium Debata: UCHWYCIĆ PRZYSZŁOŚĆ:
EWOLUCJA, 29 października 2015, Poznań-Berlin,
Klub Nauki i Sztuki oraz Art & Science Node
Tytuł wystąpienia
Nowoczesna synteza a synteza rozszerzona – w poszukiwaniu nowej struktury
paradygmatu biologii ewolucyjnej
Punktem wyjścia wykładu było szkicowe przedstawienie historii rozwoju idei ewolucji
biologicznej od czasów oświecenia (idee ewolucji według Erazma Darwina i J. B. Lamarcka)
przez powstanie Darwina teorii doboru naturalnego (1859), po początek XXI wieku
(koncepcja „Rozszerzonej syntezy ewolucyjnej”).
O upowszechnieniu się idei i teorii ewolucji biologicznej zdecydowało kilka najistotniejszych
okoliczności historycznych i teoretycznych. Najważniejsze z nich to: (1) wyjaśnienie,
dlaczego tak a nie inaczej przedstawia się porządek świata gatunkowego zaproponowanego
przez K. Linneusza – uczyniła to Darwina teoria doboru naturalnego; (2) powstanie zarysu
syntetycznej teorii ewolucji (powiązanie chromosomowej teorii dziedziczenia z klasyczną
darwinowską teorią doboru naturalnego, ujęte w aparacie pojęciowym genetyki populacyjnej praca T. Dobzhansky’ego pt. „Genetics and the Origins of Species”, 1937); (3) kolejne próby
poszerzania teorii ewolucji i jej ekspansja na obszary pogranicza biologii (prace:
I. I. Schmalhauzena, S. J. Goulda, w szczególności książka pt. „The Structure of Evolutionary
Theory”, 2002 i innych); (4) już w XXI wieku pojawiły się próby dalszych rozszerzeń teorii
syntetycznej, czyli: E. Jablonki i M. Lamb opracowanie pt. „Evolution i Four Dimensions”
(2005) oraz praca pod red. M. Pigliucciego i G. Müllera pt. „EVOLUTION. Extended
Synthesis” (2010). Biologiczna teoria ewolucji rozwijała się nie tylko intensywnie na
obszarze wiedzy biologicznej. Była wykorzystywana do zadań badawczych, wyjaśniających
zjawiska z pogranicza wiedzy biologicznej i innych nauk, np. takich jak: fizyka
(wykorzystanie idei ewolucji w tzw. rachunku wariacyjnym w mechanice klasycznej, chemia
- zastosowania darwinowskiego stylu myślenia w chemii badającej zjawiska towarzyszące
powstaniu życia (teoria biogenezy); ale także socjologia – to powstanie socjobiologii (E. O.
Wilson 1975) czy psychologii ewolucyjnej (J. Tooby, L. Cosmides 1992).
Idee teorii ewolucji, pojmowanej zarówno klasycznie, jak i nowocześnie (np. w wersji
syntezy rozszerzonej), złożyły się na współczesną wersję wizji biologii ewolucyjnej, w której
uformował się megaparadygmat ewolucyjny (Klawiter 2004), wyznaczający standardy
poznawcze dla różnych, ościennych wobec biologii, dyscyplin wiedzy naukowej, zarówno
przyrodniczych, jak i nauk społecznych czy humanistycznych.
Jednakowoż biorąc pod uwagę podejście krytyczne dotyczące ograniczania się do
analizowania zarysowanej wizji rozwoju biologii ewolucyjnej jedynie poprzez zestawienie
głównych idei teoretycznych na gruncie samej biologii nie pozwala na zrozumienie
wewnętrznych powiązań i wzajemnych inspiracji poszczególnych idei i hipotez badawczych,
jakie stanowiły o historii tej dziedziny wiedzy naukowej. Nauka bowiem nie jest „coraz
większym workiem zbierającym wszystko co się weń włoży”, lecz specyficznym „sitem,
które pewne hipotezy zachowuje (w celu ich poznawczego wykorzystania), inne zaś na
zawsze odrzuca”. Jednakże tę funkcję nauki analizuje nie sama biologia, lecz ogólna
metodologia nauk, a w prezentowanym przypadku metodologia badań biologicznych. Dlatego
w argumentacji przedstawia się „mapę idei biologicznych” (1987, 2015), na którą składają się
wybrane ważne koncepcje i teorie biologiczne oraz stosowne relacje wiążące je ze sobą
(niektóre z nich zostały omówione w wykładzie dokładniej). Ukazany obraz współczesnej
biologii, wsparty argumentami metodologicznymi, pozwala zrozumieć, jak i dlaczego
współczesna postać ewolucyjnego megaparadygmatu biologicznego wygląda tak właśnie.
Konsekwencje naszkicowanej w wykładzie metodologicznej wizji megaparadygmatu
darwinowskiego są następujące: (i) wiedza biologiczna ma charakter wielopoziomowy;
zasadniczo wyróżnia się cztery poziomy struktury wiedzy biologicznej: gatunkowy,
osobniczy, genetyczny i molekularny; (ii) zadania badawcze można rozpatrywać
z wykorzystaniem inspiracji (np. poprzez zastosowanie metody parafrazowania), płynących z
innych podobszarów wiedzy biologicznej niż te, w jakich badacz się specjalizuje; (iii)
naszkicowana argumentacja metodologiczna daje możliwość udzielenia rzeczowych
odpowiedzi na liczne pytania płynące z różnych podobszarów badawczych biologii (ich
wybrane przykłady zastały w skrócie pokazane w zakończeniu wykładu na przedstawiony
temat).