Referat Od zarządzania informacją do zarządzania wiedzą
Transkrypt
Referat Od zarządzania informacją do zarządzania wiedzą
Referat Sesja: CEO w firmie zorientowanej projektowo Od zarządzania informacją do zarządzania wiedzą Streszczenie W referacie została podjęta próba przedstawienia kilku kluczowych kwestii związanych z zarządzaniem: informacją, dokumentacją oraz wiedzą, których znaczenie wydaje się istotne dla teorii i praktyki zarządzania projektami. Referat prezentuje punkt widzenia autora i jako taki może stać się podstawą do dyskusji. Kult informacji Początek XXI wieku postawił przed menedżerami w tym zarządzającymi projektami nowy wymóg bycia interdyscyplinarnym specjalistą posiadającym pełny ogląd rzeczywistości i podejmującym decyzje trafne i na czas. Wynika to z powstawania systemu hiperspołeczeństwa, którego imperatywami są: totalizacja pracy, rozumiana jako maksymalne wykorzystanie czasu aktywności ludzi do zwiększenia wydajności i jakości oraz ciągły wzrost wymagań kompetencyjnych wobec ludzi. W tej sytuacji nikt nie może uciec od obowiązku wykonywania przyjętych na siebie zadań i sprawowanych funkcji ani zdjąć z siebie ciężaru odpowiedzialności za podejmowane inicjatywy i decyzje. Co czynić, żeby nie popełnić w takiej sytuacji błędu i być skutecznym w swojej aktywności? Wydaje się rzeczą oczywistą, że w pierwszym rzędzie trzeba zapewnić sobie dostęp do właściwych, wiarygodnych, odpowiednich do danej sytuacji i dostarczonych we właściwym czasie informacji. W tym momencie pojawia się istotny problem, bowiem ilość dostępnych informacji osiągnęła niespotykaną dotychczas wielkość – według raportu „Rozszerzający się cyfrowy wszechświat: prognoza wzrostu ilości informacji na świecie do 2010 r.” cyfrowe zasoby informacyjne na świecie miały w 2006 r. wielkość 161 mld gigabajtów, czyli 161 eksabajtów. Jest to około trzy miliony razy więcej informacji od tych zawartych we wszystkich napisanych do tej pory książkach. Analitycy firmy IDC opracowujący raport prognozują, że przez najbliższe cztery lata ilość informacji w formie cyfrowej wzrośnie ponad sześciokrotnie i osiągnie wielkość 988 eksabajtów (co odpowiadać będzie corocznemu przyrostowi o 57%). Dostępne technologie informatyczne dają możliwość zapisu, gromadzenia i przetwarzania teoretycznie nieograniczonej ilości informacji. 1 W tym stanie rzeczy istotne jest opracowanie systemu informacyjnego dla potrzeb firmy oraz projektów realizowanych wewnątrz niej lub wykonywanych przez nią na zewnątrz. System ma akredytować informacje dostarczając tylko istotnych dla realizacji strategii i rozwoju. System informacyjny tworzą informacje, często bardzo cenne, przetwarzane w firmie, wiedza o jej wnętrzu i otoczeniu rynkowym. System informacyjny jest strukturą, która umożliwia opisanie tych danych i uchwycenie powiązań między nimi. Tworzenie takiego systemu wymaga innowacyjności aby nie tylko opisać istniejącą rzeczywistość ale przede wszystkim przewidzieć obszary, które będą strategiczne w dalszej działalności a następnie dokonać jego informatyzacji. Nasza strategia rynkowa powinna wyznaczać reguły przetwarzania danych w tym systemie. Jeżeli chcemy być najlepsi w swoim segmencie rynku, musimy być najlepiej poinformowani: przetwarzać informacje szybko i bez błędów. Kluczowym warunkiem jest to, aby system IT przetwarzał nasze informacje, a nie to, co zaproponują nam dostawcy rozwiązań. Formalizacja procesów biznesowych z rozpisanymi szczegółowo zadaniami i funkcjami wszystkich ich uczestników nie jest łatwa - ze względu na dużą rolę czynnika ludzkiego. Jest jednak konieczna dla sprawnego przeprowadzenia procesu informatyzacji. Dostępne na rynku rozwiązania informatyczne z grupy Master Data Management (MDM) dają możliwość ujednolicenia głównych danych i informacji wykorzystywanych w całej firmie (dane referencyjne = dane kluczowe). Zapewniają narzędzia do konsolidacji i centralnego zarządzania danymi kluczowymi tak aby każdy użytkownik biznesowy miał dostęp do "jednej wersji prawdy", do takich samych, jednolitych, spójnych informacji. Kluczowe obszary, które składają się na zarządzanie danymi referencyjnymi to: zarządzanie jakością informacji - zapewnienie, by informacje kluczowe były aktualne, zgodne z rzeczywistością, spójne i dostępne na czas w skali całej organizacji, zarządzanie identyfikacją - umiejętność jednoznacznego rozpoznania danego produktu lub osoby, niezależnie od systemu czy procesu biznesowego, w którym uczestniczy; zapobieganie duplikacji informacji, grupowanie danych - łączenie produktów lub osób w grupy i hierarchie, pozwalające na realizację bardziej złożonych procesów i analiz, wzbogacanie danych - działania polegające na wykorzystaniu różnorodnych źródeł zewnętrznych do uzupełnienia danych istniejących w przedsiębiorstwie o nowe informacje, istotne z punktu widzenia realizowanych procesów biznesowych, mechanizmy synchronizacji i zarządzania procesami - zapewnienie synchronizacji zarządzania informacją z zarządzaniem procesami; pozwala na uporządkowanie i optymalizację przepływu danych oraz realizacji procesów biznesowych w skali całego przedsiębiorstwa. 2 Równocześnie z rozwiązaniami typu MDM dostępne są rozwiązania typu System Obsługi Procesów, które są implementacją informatyczną idei zarządzania procesowego. Umożliwiają one tworzenie elektronicznych postaci obsługi procesów informacyjnych towarzyszących procesom gospodarczym w firmie. Przykładowy schemat ideowy tego typu prezentuje zamieszczona poniżej rycina nr 1. Ryc. 1 Schemat ideowy Systemu Obsługi Procesów ProcEnt firmy ZETO S.A. W ramach tego systemu stworzono wzorcowe procesy występujące we wszystkich przedsiębiorstwach: System Obsługi Kontraktów – obsługa procesu ofertowania w firmie; od przyjmowania zapytania od klienta poprzez przeprowadzenie uzgodnień oraz tworzenia i modyfikacji ofert w ramach całej firmy do zbierania informacji o rozstrzygnięciu; System Obsługi Zamówień i Umów – obsługa procesu realizacji wygranych kontraktów oraz nadzór nad realizacją kontraktu; System Zarządzania Dokumentacją z zarządzaniem dokumentacją (ISO); – obsługa procesu związanego System Zarządzania Zadaniami – obsługa procesów jednoetapowych, jednorazowych; System Zarządzania Relacjami z Klientem (CRM) – pakiet do zarządzania kontaktami i relacjami z klientami. 3 Konfiguracje przedstawionych rozwiązań informatycznych są elastyczne i umożliwiają wprowadzanie indywidualnych rozwiązań zgodnie z oczekiwaniami klienta. Systemy dostarczające informacji zarządczej są wyposażane w rozwinięte aplikacje analityczne i wizualizacyjne umożliwiające prezentacje kluczowych wskaźników efektywności działania przedsiębiorstwa KPI (Key Performance Indicators). Dobrze zaprojektowany system informacyjny z wykorzystaniem najlepszych narzędzi informatycznych zapewnia menedżerom pełny przekrój istotnych danych do podjęcia decyzji. Ekrany urządzeń wykorzystywanych przez menedżera powinny pełnić rolę kokpitu menedżerskiego (management dashboard) pozwalającego na wizualizację danych w postaci podobnej do pulpitów sterowniczych, dostarczając informację w pełni dostosowaną do ich zadań oraz obowiązków. Powinny być tak zaprojektowane, aby na pierwszy "rzut oka" dostarczać istotne informacje. Dla menedżera ważny jest również zróżnicowany dostęp aby korzystając z urządzeń mobilnych, takich jak notebook, palmtop czy telefon komórkowy, w dowolnym czasie i w dowolnym miejscu miał zagwarantowany dostęp do informacji zawartych w różnych raportach systemu. Rozwiązaniem informatycznym pozwalającym zrealizować taki indywidualny pulpit roboczy użytkownika pełniący rolę kokpitu menedżera jest portal korporacyjny. Rozwiązanie to umożliwia integrację rozproszonych zasobów informacyjnych i aplikacyjnych firmy oraz udostępnia je w sposób bezpieczny i uwzględniający specyficzne potrzeby poszczególnych pracowników. Dostęp do potrzebnych programów za pomocą portalu wyklucza potrzebę instalacji ich na wszystkich stanowiskach użytkowników. Dostęp do informacji staje się teoretycznie nieograniczony. Informatyzacja umożliwia zastępowanie wielu funkcji umysłowych pracą maszynową oraz tworzenie coraz doskonalszych narzędzi do bardziej efektywnej obróbki zasobów informacyjnych. Daleko idąca integracja sposobów wykorzystania technik informacyjnych z obowiązującymi regułami biznesu powoduje, że techniki te przestają już być traktowane jako zewnętrzne wobec ludzkich potrzeb analitycznych narzędzia ich zaspokajania, a stają się niezbędnym składnikiem sposobu funkcjonowania we współczesnym świecie. Otaczają nas wirtualne sklepy, organizacje, przedsiębiorstwa i wirtualna rzeczywistość VR (virtual reality). Komunikacja face to face wypierana jest przez komunikacje interface to interface. Kompleksowa informatyzacja powoduje upowszechnienie automatyzmów reakcji na zdarzenia we wszystkich niemalże dziedzinach życia. Algorytmiczna natura środków IT sprawia, że coraz więcej decyzji podejmowanych jest automatycznie, bezrefleksyjnie, tylko i wyłącznie na gruncie przesłanek i danych z systemów informatycznych. Na algorytmiczny schematyzm podejmowania decyzji szczególnie narażeni są menedżerowie, również ci zarządzający projektami, którzy nieustannie wykorzystują informatyczne przetwarzanie danych w swojej pracy. Wynika to z konieczności podejmowania ważnych decyzji w coraz krótszym czasie, coraz częściej natychmiast. Ranga informacji we współczesnej cywilizacji wynika z technologii jej przetwarzania i udostępniania. Został stworzony imperatyw stałego 4 nadążania za pojawiającymi się informacjami. Powstał wszechogarniający kult informacji. Dokument – informacja szczególnej rangi W dyktacie nadążania za nowymi informacjami coraz mniej uwagi poświęca się szczególnemu nośnikowi kluczowych informacji – dokumentowi. Mimo coraz mniejszego przywiązywania wagi do jego istnienia jest on podstawą opisu rzeczywistości działalności firmy oraz jej wyniku. W realiach społeczeństwa opartego na rozwiązaniach informatycznych świat materialnego obiegu dokumentów zderza się z wirtualną rzeczywistością przepływu dokumentów w systemie IT. W tym stanie rzeczywistości identyfikujemy „dokument” i „dokument elektroniczny”. Dla porządku rozważania zostaje przyjęta następująca identyfikacja słów „dokument” i „dokument elektroniczny”: • dokument - przedmiot stwierdzający określone okoliczności, fakty, stany, itp. (Słownik języka polskiego) • dokument elektroniczny - dokument istniejący w postaci elektronicznej, dostępny za pośrednictwem techniki komputerowej” (PN-ISO 690-2). Warto sobie uświadomić kilka istotnych cech charakteryzujących dokument w wersji materialnej i w wersji elektronicznej. W sferze biznesowej dokument tradycyjnie przybiera postać papierową. Najczęściej daje się wyróżnić oryginał oraz kopie. Oryginał jest zatwierdzany w specyficzny, charakterystyczny dla danego podmiotu sposób. Z układu, estetyki oraz formy prezentowania treści dokumentu można pozyskać cenne informacje o podmiocie, który go utworzył. Analizy takich informacji może dokonać tylko człowiek włączając swoją wiedzę i inteligencję. Dokument elektroniczny wyróżnia brak różnic między kopią a oryginałem oraz możliwość udostępnienia w całości lub części bez ograniczeń czasu, miejsca i ilości zaraz po wytworzeniu. Kluczowy problem to wiarygodność powstałego dokumentu rozwiązywany przy pomocy podpisu elektronicznego. W rzeczywistości biznesowej w obiegu znajdują się dokumenty i dokumenty elektroniczne. W większości firm oba rodzaje dokumentów dotyczące całokształtu jej działania a w szczególności: współpracy z klientami, dostawcami, dokumenty wewnętrzne znajdują się w wielu miejscach: na twardych dyskach dyrektorów, w skrzynkach mailowych pracowników, w segregatorach księgowych i w sekretariatach. Część dokumentów z poprzednich okresów znajduje się w archiwum. Jednakże wiedza ta nie jest dostępna dla wszystkich, nie jest wystarczająco opisana i skategoryzowana. Dość trudno jest też do niej dotrzeć. Aby zapewnić sprawność działania firmy koniecznym stało się wprowadzenie jednolitego systemu obiegu dokumentów uwzględniającego specyfikę obu rodzajów dokumentu. Obieg dokumentów definiuje postępowanie z dokumentami wpływającymi do firmy oraz wypływającymi na zewnątrz firmy. System obiegu dokumentów nadaje użytkownikom dokumentu odpowiednich uprawnień, porządkuje wewnętrzne procesy biznesowe. Jest newralgicznym elementem dobrej komunikacji wewnątrz 5 firmy. Dobra komunikacja wewnątrz firmy zwiększa zaangażowanie pracowników i zmniejsza ich opór wobec zmian. Stanowi podstawę zasadniczych funkcji organizacji, takich jak sprawowanie kontroli, motywowanie oraz informowanie. Uznając priorytetową rolę dokumentów w efektywnym funkcjonowaniu firm, w XX wieku, zaczęła się rozwijać nowa dyscyplina określana w języku angielskim records management, w tłumaczeniu na język polski jako zarządzanie dokumentacją. Zgodnie z definicją normy ISO 15489-1:2001 records management (zarządzanie dokumentacją) jest to ta część zarządzania, która jest odpowiedzialna za właściwą i systematyczną kontrolę przyjmowania, obiegu, przechowywania, wykorzystywania i przekazywania dokumentacji, włączając w to procesy gromadzenia i zachowania prawnych i informacyjnych świadectw działalności instytucji. Właściwy system zarządzania dokumentacją w przedsiębiorstwie powinien doprowadzić do sytuacji w której każdy dokument byłby: • aktualny, • dostępny dla użytkownika, • zmieniany w odpowiedni i zaplanowany sposób, • kontrolowany ze względu na: dostęp do niego, rozpowszechnianie, przeglądy i sposób postępowania z dokumentami, które wyszły z użycia, • archiwizowany w sposób bezpieczny a jednocześnie zapewniający dostęp do dokumentu osobom uprawnionym. Istnieje wiele różnorodnych narzędzi informatycznych wspierających zarządzanie dokumentacją od prostych na poziomie sekretariatu po złożone na poziomie całej firmy lub korporacji. Rozwiązania klasy EDM/DMS - Electronic Document Managment / Document Managment System - bazują na uporządkowaniu wszystkich dokumentów funkcjonujących w przedsiębiorstwie oraz dowolnych procesów z nimi powiązanych. Dają możliwość stworzenia jednolitego i centralnego archiwum, które gromadzi całą wypracowaną przez lata wiedzę, nie tylko zapewnia szybki i łatwy dostęp do posiadanych zasobów, ale również chroni firmę przed utratą ważnych informacji. Przepływ dokumentów stał się bardziej skuteczny. Dostęp do dokumentów i modyfikacje mogą być precyzyjnie kontrolowane. Informacje o nowych dokumentach są szybko przesyłane dzięki mechanizmowi subskrypcji. Digitalizacja dokumentów oznacza także znaczne oszczędności przestrzeni biurowej. Z badań wynika, że przeciętne biuro składa się w jednej trzeciej z przestrzeni dla ludzi, w jednej trzeciej z przejść i w jednej trzeciej z powierzchni używanej do składowania i przechowywania. Trzeba pamiętać, że koszt przechowywania to nie tylko zajmowane przez dokumenty miejsce, ale również koszt materiałów wykorzystywanych do ich wytworzenia. W rezultacie otrzymujemy istotne obniżenie kosztów stałych firmy. Skuteczne zarządzanie dokumentami i procesami zachodzącymi w przedsiębiorstwie stało się jednym z kluczowych elementów umożliwiających 6 szybszy rozwój firmy oraz wzrost konkurencyjności przedsiębiorstwa wobec innych podmiotów działających na rynku. Zarządzanie wiedzą – nowa rzeczywistość W połowie lat 90-tych XX wieku po sukcesach firm na płaszczyźnie budowania baz danych, systemów informacyjnych i systemów zarządzania dokumentacją wspartych narzędziami informatycznymi z wielkim entuzjazmem przyjęto koncepcję zarządzania wiedzą. Entuzjaści rozwiązań informatycznych ogłosili zaistnienie kreatywnego wytwarzania wiedzy w sposób maszynowy według schematu agregacji: przetwarzanie danych przetwarzanie informacji przetwarzanie wiedzy. Systemy zarządzania informacją i dokumentacją oprogramowane „inteligentnymi agentami” i „systemami eksperckimi” miały w procesach automatycznego, algorytmicznego i heurystycznego przetwarzania dać nową wiedzę. W praktyce otrzymano nowej generacji „kontekstowe bazy danych” zawierające informacje zweryfikowane, uporządkowane kontekstowo, podane w odpowiedni sposób i w odpowiednim czasie – „wiedzę deklaratywną”. Tworzą one cenną bazę dla rozwoju wiedzy lecz wiedzy jako takiej nie stanowią. Wiedza jest atrybutem człowieka. Stanowi efekt idei oraz zrozumienia rzeczywistości, z którą człowiek się styka. Wiedza ma charakter złożonego, nieliniowego zjawiska emergentnego, co oznacza, że pojawia się jako nowe i niespodziewane zjawisko, którego istota nie wynika z jego przyczyny. Wiedza - określenie Mądrość Ludzie WIEDZA Informacje (kontekst danych) Komputery, Systemy IT Dane (surowe fakty) Ryc. 2. Określenie wiedzy – za „Informatyka w zarządzaniu” Z. Szyjewski 7 Rycina nr 2 w sposób obrazowy przedstawia wiedzę jako efekt ludzkiej inteligencji a nie wytworu systemów IT. Znany niemiecki teoretyk systemów Niklas Luhmann definiuje wiedzę jako "oczekiwania, które mogą być zweryfikowane, gdy pojawią się dowody na to, że nie mamy racji". Z kolei Alvin Toffler wymienia cztery charakterystyczne cechy odróżniające wiedzę od pozostałych, tradycyjnych zasobów: dominacja - wiedza zajmuje priorytetowe miejsce wśród pozostałych zasobów, ma strategiczne znaczenie dla funkcjonowania każdej firmy; niewyczerpalność - oznacza, że wartość zasobów wiedzy nie zmniejsza się, gdy jest przekazywana; eksperci i specjaliści rozwijający kreatywne zdolności, umiejętności pracowników twierdzą, że po wykonaniu zadania przekazana wiedza pomimo "sprzedania" nie tylko pozostanie u usługodawcy, ale dodatkowo zostanie rozwinięta o nowe elementy zdobyte w trakcie procesu nauczania; symultaniczność - wiedza może być w tym samym czasie wykorzystywana przez wiele osób, w wielu miejscach jednocześnie; posiadając wiedzę, nie mamy prawa na jej wyłączność, chyba że na nią składają się patenty, wzory użytkowe itd.; nieliniowość - brak jednoznacznej korelacji pomiędzy wielkością zasobów wiedzy a korzyściami wynikającymi z tego faktu. Ashok Jashapara określa wiedzę patrząc od strony praktycznej jako „informację użytkową, która dzieli się na jawną (deklaratywną) typu „wiem co” lub „wiem że” i ukrytą (inteligencję – wiedzę proceduralną) typu „wiem jak””. Można przyjąć jako pewnik, że nie istnieje jedna, powszechnie akceptowana definicja wiedzy. Z powyższego wynika, że także różnorodne są definicje i koncepcje zarządzania wiedzą (knowledge management). Kilka przykładów: zarządzanie wiedzą - efektywny proces uczenia się związany z poszukiwaniem, eksploatowaniem i upowszechnianiem ludzkiej wiedzy (jawnej i ukrytej), wykorzystujący odpowiednie technologie i środowisko kulturowe, którego celem jest wzrost kapitału intelektualnego oraz sprawności organizacji (Ashok Jashapara – „Zarządzanie wiedzą” – 2006) zarządzanie wiedzą - system zaprojektowany, aby pomóc przedsiębiorstwom w zdobywaniu, analizowaniu, wykorzystywaniu wiedzy w celu podejmowania szybszych, mądrzejszych i lepszych decyzji, dzięki czemu mogą one osiągnąć przewagę konkurencyjną (Cap Gemini Ernest & Young) zarządzanie wiedzą - systematyczna i zorganizowana próba wykorzystania wiedzy wewnątrz organizacji, tak aby przetworzyć jej umiejętności gromadzenia i wykorzystywania wiedzy na efekty rynkowe (BearingPoint Inc.) 8 zarządzanie wiedzą - sztuka przetwarzania informacji i aktywów intelektualnych w trwałą wartość dla klientów i pracowników organizacji (PricewaterhouseCoopers) Zarządzanie wiedzą można również przedstawić jako ciągły cykl, co obrazuje. rycina nr 3. CYKL ZARZĄDZANIA WIEDZĄ Ryc.3 Cykl zarządzania wiedzą na podstawie „Zarządzanie wiedzą” – Ashok Jashapara Z kolei N. Dixton, przedstawia zarządzanie wiedzą jako modele transferu wiedzy: transfer szeregowy - zespół wykonuje zadanie, a następnie powtarza je w innym kontekście tworzących wiedzę i użytkujących, wiedza jest ta sama; bliski transfer - transfer wiedzy między zespołami wykonującymi różne zadania w podobnych lokalizacjach, ale innych kontekstach; dominują tu działania rutynowe; daleki transfer - przekazywanie wiedzy ukrytej o zadaniach nierutynowych z jednego zespołu do innego, dotyczy ekspertów; transfer strategiczny - transfer złożonej wiedzy pomiędzy zespołami oddzielonymi w czasie i przestrzeni; implementacja wiedzy dotyczy dużych części systemu; transfer ekspertów - przekazanie wiedzy typu know how. 9 Wspólną cechą przedstawionych koncepcji jest to, że w zarządzaniu wiedzą dąży się do ułatwiania przepływu wiedzy, tak aby decyzje i działania były podejmowane z wykorzystaniem całej dostępnej wiedzy. Jednocześnie musi zostać zapewniona ochrona firmy przed utratą własności intelektualnej. Zarządzanie wiedzą posiada dwa bieguny. Jednym biegunem jest wiedza jawna gromadzona przez firmy w zasobach danych, drugim biegunem jest wiedza ukryta – inteligencja pracowników. We współczesnym świecie firmy rozpoczęły wyścig o pozyskanie jak największych i najlepszych jakościowo obu zasobów wiedzy. Dotychczasowe formuły zarządzania zasobami informacyjnymi i zasobami ludzkimi powoli się wyczerpują. Wkracza zmiana perspektywy myślenia oraz nowy sposób patrzenia na procesy i zjawiska wiedzotwórcze. Dzieją się one dynamicznie na styku informatyki i dziedzin życia, w których ma ona coraz liczniejsze zastosowania. Przewagę na rynku osiągnie ta firma, która pozyska najlepsze zasoby wiedzy ukrytej, pracowników o dużym potencjale inteligencji i potrafi zapewnić im warunki do wielopłaszczyznowego rozwoju. Podsumowanie Na naszych oczach i z naszym udziałem dokonują się wielkie przełomy na drodze rozwoju cywilizacji. Pierwszy to proces zastępowania siły biologicznych mięśni mocą maszyn, automatów i robotów. Drugi to zastąpienie przetwarzania danych czy informacji w ludzkim mózgu przetwarzaniem maszynowym, co wiąże się głównie z wynalazkiem komputera i jego oprogramowaniem. Kolejnym przełomem jest kreatywne wytwarzanie wiedzy przy wykorzystaniu coraz doskonalszych narzędzi informatycznych. Zapewne tuż przed nami kreatywne przetwarzanie inteligencji. Dane nam jest żyć, tworzyć i pracować w ciekawych czasach. Postscriptum Zafascynowany najnowszą wiedzą stykam się z rzeczywistością polskich firm o wielkości mikro i małych przedsiębiorstw (zgodnie z wytycznymi UE), z którymi na co dzień współpracuję. Ta rzeczywistość to olbrzymi brak wiedzy o zarządzaniu i zarządzaniu projektami. Brak ten potęgowany nie wystarczającym kapitałem na wprowadzanie zmian i nowych rozwiązań, intuicyjność działań rynkowych, stanowią matnię rozwoju tych firm a jednocześnie wielkie wyzwanie dla menedżerów na dostarczenie adekwatnych rozwiązań, które umożliwiłyby pokonanie matni. Adam Balicki – autor 10 Literatura: W. M. Grudzewski, I. Hejduk, „Zarządzanie wiedzą w organizacjach”, e-Mentor, 1/2005 A. Jashapara „Zarządzanie wiedzą”, Polskie Wydawnictwa Ekonomiczne, Warszawa 2006 N. Luhmann „Die Wirtschaft der Gesellschaft”, (Frankfurt/M. 1988) S. P. Robbins „Zasady zachowania w organizacji”, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2001 E. Tierney „Doskonalenie komunikacji między ludzkiej na 101 sposobów”, IFC PRESS Kraków 2000 E. Tierney „30 minut dla skutecznej komunikacji”, Wydawnictwo „KOS”, Katowice 1998 A.Toffler „Trzecia Fala, Warszawa”, PIW, 1997 (pierwsze wydanie pełne) A.Toffler „Rewolucyjne bogactwo”, Wydawnictwo Kurpisz S.A., Poznań 2007 P. Virilio „Bomba informacyjna”, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006 J. Wheeler „Moc innowacyjnego myślenia”, Wydawnictwo AMBER, Warszawa 2001 Biznes t.1 „Zarządzanie firmą”, Wydawnictwo Naukowe PWN S.A., Warszawa 2007 Zasoby internetowe: http://www.egospodarka.pl http://www.idg.pl http://www.nf.pl http://www.e-informatyka.pl http://www.centrum-doskonalenia.pl http://nutshell.ovh.org http://www.informationstandard.pl http://www.money.pl 11