GOSPODARKA PRZESTRZENNA prof. dr hab. Waldemar W

GOSPODARKA PRZESTRZENNA prof. dr hab. Waldemar W. Budner
Studia podyplomowe: Zarządzanie nieruchomościami Pośrednictwo w obrocie nieruchomościami
W. 1. Geneza i pojęcie gospodarki przestrzennej - zarys
• Urbanistyka → nauka o zasadach planowania przestrzennego miast i osiedli oraz ich
powstaniu i rozwoju historycznym. Początkowo termin ten był używany jako synonim
planowania przestrzennego.
Genetycznie planowanie przestrzenne wywodzi się z urbanistyki (projektowania
architektonicznego).
• Urbanistyka znana jest już od starożytności *Mezopotamia, Persja, Egipt+
• Starogreckie miasto Priena w Azji Mniejszej (IV w p.n.e.)
• Od początku planowanie sposobu zagospodarowania przestrzeni przez zabudowę wiązało się
z ograniczonością (mury)
• Bystrzyca Kłodzka
• Rozwój urbanistyki
• Od poł. XIX w. dynamiczny rozwój urbanistyki
• Rewolucja przemysłowa
• „rozlewanie” miast na zewnątrz
• Służby miejskie
• Renta gruntowa
• Rozwój miast i wzrost intensywności powiązao z innymi miastami oraz otaczających miasta
obszarów rozszerzył skalę planowania i zagospodarowania przestrzennego.
Z czasem ukształtowany został hierarchiczny układ skal planowania od planowania miast i wsi *pl.
miejscowe] poprzez pl. regionalne po planowanie krajowe.
• Gospodarka przestrzenna jest dyscypliną o różnorodnej tradycji, chod jej korzenie tkwią w
urbanistyce
• GP jako nauka na pograniczu urbanistyki, geografii, ekonomii, zarządzania …
• Nauka wyjaśniająca prawidłowości rozmieszczenia zjawisk i procesów społecznoekonomicznych w przestrzeni (lokalizacja, osadnictwo, infrastruktura, siły wytwórcze)
• GP jako działalnośd organizująca przestrzennie system społeczno-gospodarczy jednostki
terytorialnej
• W dziedzinie nauk ekonomicznych GP powstała w celu uzupełnienia i rozwinięcia teorii
ekonomii, która wcześniej opisywała i wyjaśniała zjawiska i procesy w sposób aprzestrzenny.
• GN miała charakter jednopunktowy (prod., konsumpcja, inwestycje, wzrost gospod., polit.
gospodarcza)
• Elementy przestrzenne w ograniczonym zakresie: teoria renty gruntowej, rynkowe obszary
transportu, mobilnośd czynników prod., handel międzynarodowy.
• Twierdzenia ekonomii pomijające wymiar przestrzenny są niepełne – przedstawiają
rzeczywistośd w zbytnim uproszczeniu.
• Współzależności gospodarcze ujmowane w teorii ekonomii najpierw zdynamizowano *czas+.
• Powoli dodawano do istniejącego zasobu wiedzy ekonomii wymiar przestrzenny.
• GOSPODARKA PRZESTRZENNA WIELODYSCYPLINOWĄ DZIEDZINĄ BADAŃ
W rozwoju gospod.przestrz. istotną rolę odegrało szereg dyscyplin naukowych:
• Urbanistyka;Architektura i budownictwo;Geografia;Ekonomika miast i regionów;Ekonomia
Demografia;Socjologia;Ochrona środowiska;Zarządzanie; Nauki prawne ...
• Gospod. przestrz., planowanie przestrzenne, geografia ekonomiczna, ochrona środowiska
(ekonomika ochrony środowiska) rozwijają się blisko gdyż za przedmiot mają tę samą
rzeczywistośd system społeczno-gospodarczy w wymiarze przestrzennym i środowiskowym.
• Gospodarkę przestrzenną
można ujmowad jako:
 dziedzinę wiedzy, dyscyplinę naukową→[ujęcie teoretyczne];
 dziedzinę praktyczną→*ujęcie empiryczne+;
Oba aspekty są ze sobą ściśle powiązane!
•
•
ASPEKT EMPIRYCZNY PP:
Planowanie przestrzenne zajmuje się organizowaniem i zagospodaro-waniem przestrzeni
dla potrzeb społeczeostwa;
• Planowanie przestrzenne – działalnośd zmierzająca do zapewnienia prawidłowej organizacji i
rozwoju przestrzeni geograficznej na użytek społeczeostwa, z uwzględnieniem wzajemnych
powiązao pomiędzy poszcze-gólnymi obszarami kraju i nadrzędnych interesów
ogólnokrajowych;
• ASPEKT NAUKOWY:
• Pl. przest. bada przestrzenną organizację ewolucyjnych (zmiennych) systemów społ.gospod. i systemu społecz.-środowisko przyrodn., dążąc do ulepszania tej organizacji.
• Ulepszanie to sedno pl.prz.
• Istota pl. przest. polega na zapewnieniu ładu przestrz. w proc. rozwoju społ.-gospodarczego
• Ład przestrzenny – stan racjonalnego zagospodarowania (organizacji) przestrzen-nego
rozpatrywany według różnych kryteriów: społecznych, ekonomicznych, funkcjonalnych,
technicznych, ekologicznych i estetycznych.
• "ład przestrzenny" - to takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całośd
oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania
funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjnoestetyczne
• Ład przestrzenny (Chojnicki)
• Organizacja przestrzenna i sposób funkcjonowania systemu społ.-gospod. Realizujące kryteria
racjonalności społecznej i umożliwiające prawidłowe działanie systemu i utrzymanie
odpowiedniego stanu środowiska
• w ujęciu dynamicznym – proces ciągłego wzajemnego, optymalnego dostosowania się
elementów przestrzeni względem siebie.
Ład przestrzenny
• Ład przestrzenny to pożądany stan zagospodarowania przestrzeni (elementów oraz funkcji
występujących w przestrzeni wraz z relacjami między nimi) w którym funkcjonowanie
gospodarki i społeczności przebiega w sposób racjonalny społecznie i efektywny kosztowo z
możliwie najmniejszą ilością konfliktów między różnymi podmiotami i nie prowadzi do
degradacji środowiska przyrodniczego
• Podstawą ładu przestrzennego są zasady, które optymalizują jakośd życia, wydajnośd
ekonomiczną, zmniejszają dysfunkcje, ograniczają konflikty przestrzenne, nie dopuszczają do
degradacji środowiska przyrodniczego
• Ład przestrzenny (5)
powinien charakteryzowad zagospodarowanie cechujące się:
- Logiką przestrzenną, czyli takie funkcjonalne rozmieszczenie elementów zagospodarowania,
które uwzględnia ich wzajemne relacje, współwystępowanie i powiązania (funkcje
przyciągające się i funkcje odpychające się w przestrzeni…)
- Optymalizacją przepływów i przemieszczeo osób (eliminacja nadmiernej
transportochłonności gospodarki i nadmiernych przejazdów w obszarze np. regionu…)
- Przestrzenną czytelnością form zagospodarowania przestrzennego i zabudowy (łatwe
powiązanie formy budowli z funkcją jaką ona pełni, np. bank, kościół, kamienica, szkoła…)
- Zachowaniem walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego, zagospodarowanie
umożliwiające utrzymanie równowagi ekologicznej (układ terenów otwartych, czynnych
biologicznie, terenów zieleni w przestrzeni miasta)
• Ład przestrzenny (6)
- Dostosowaniem układu zagospodarowania przestrzennego do przyjętych społecznie celów i wzorów
działania (przestrzeo publiczna dostępna dla osób starszych i dzieci, ochrona grup społecznie
„słabych”, zapewnienie tras komunikacji rowerowej, transport publiczny itd….)
Zapewnieniem optymalnych relacji pomiędzy centrum a obszarami peryferyjnymi,
ograniczeniem nadmiernych różnic jakości zagospodarowania w przestrzeni jednostki
(eliminacja zjawiska „bogate centrum – dzielnice biedoty” …)
- Właściwym estetyczno-krajobrazowym zagospodaro- waniem przestrzeni (piękno otoczenia,
jakośd zabudowy, czytelny układ urbanistyczny itd. …)
• Ład przestrzenny (7)
• Ład przestrzenny jako przeciwieostwo chaosu przestrzennego (przykłady…)
• Ład przestrzenny zależy nie tylko od działao pojedynczego podmiotu (właściciela działki,
przedsiębiorcy, mieszkaoca) lecz jest efektem współzależnych i wzajemnie skorelowanych
działao wielu podmiotów
• Władze samorządowe jednostki terytorialnej koordynują i regulują działalnośd
poszczególnych podmiotów, tak aby dążenie do osiągnięcia celów przez jedne z nich nie
zagrażało innym oraz nie niszczyło wspólnych wartości kulturowych, przyrodniczych,
społecznych
• Władze samorządowe podejmują politykę przestrzenną tak, żeby zapewnid możliwości
efektywnego rozwoju i ograniczyd konflikty między użytkownikami przestrzeni.
• CEL G.P. [PL. PRZEST.] (jako czynności praktycznej) – kompleksowe kształtowanie
zagospodarowania przestrzennego kraju, regionów, miast i wsi z uwzględnieniem:
•
ładu przestrzennego, urbanistyki i architektury;
•
walorów architektonicznych i krajobrazowych;
•
wymagao ochrony środowiska, zdrowia i bezpieczeostwa ludzi i mienia;
•
wymagao ochrony dóbr kultury i dziedzictwa kulturowego;
•
walorów ekonomicznych przestrzeni i prawa własności;
•
potrzeb obronności i bezpieczeostwa paostwa.
Gospodarka przestrzenna działalnośd polegająca na zmianie istniejącego stanu
zagospodarowania przestrzennego lub ochronie jego wartości zgodnej z przyjętymi dla danego
terytorium celami rozwoju;
• jest wielodyscyplinową dziedziną badao i działalnością praktyczną.
• R. Domaoski (1995) „gospodarka przestrzenna ustala zasady racjonalnego wyboru lokalizacji
przestrzennych powiązao i przestrzennych organizacji, jak również dróg rozwoju układów
lokalizacyjnych, interakcyjnych i organizacyjnych. Jej ustalenia wykorzystywane są w
formułowaniu polityki przestrzennej”
• J.J. Parysek (1997) pojmuje jednak gospodarkę przestrzenną
• gospodarka przestrzenna to:
• gospodarka w przestrzeni - przestrzenna organizacja funkcjonowania terytorialnego systemu
społecznego (efektywne rozmieszczenie funkcji i form zagospodarowania przestrzennego…).
• gospodarowanie przestrzenią to tworzenie odpowiednich właściwości terenu dla
przestrzennych struktur społeczno-gospodarczych (wykorzystanie walorów położenia i
wartości przestrzeni w rozwoju jednostki terytorialnej).
Gospodarka przestrzenna to całokształt działao biernych i czynnych dotyczących podmiotów i
przedmiotów związanych z organizacją użytkowania przestrzeni.
- Celem gospodarki przestrzennej jest zarówno ochrona określonych wartości przestrzeni, jak i
racjonalne kształtowanie przestrzeni przez stymulowanie procesów gospodarczych.
- Działania ochronne obejmują dążenie do zachowania równowagi pomiędzy elementami
naturalnymi środowiska, a wytworami działalności ludzkiej.
- Kształtowanie przestrzeni to działanie przekształceniowe związane z nowymi kierunkami
rozwoju społeczno-gospodarczego.
• Elementy gospodarki przestrzennej
• Bierne – stacjonarne – działki terenów (użytkowanie zróżnicowane) + elementy wiążące
→infrastruktura techniczna
• Czynne – podmioty (właściciele, dysponenci) + regulatorzy systemu (administracja)
• Na gospodarkę przestrzenną składają się następujące rodzaje działalności:
-
•
koordynacyjno-regulacyjna – pełniona przez administrację rządową lub samorządową
polegająca na podejmowaniu decyzji przestrzennych w sprawach przeznaczenia i sposobu
zagospodarowania gruntów na podstawie ustaleo planów miejscowych lub przy ich braku na podstawie przepisów ogólnych;
• inwestycyjna – prowadzona przez podmioty gospodarcze paostwowe, samorządowe i
prywatne w myśl ich własnych celów i zadao;
• kontrolna – prowadzona w trybie nadzoru przez administrację rządową (wojewódzką lub
resortową) z punktu widzenia zgodności z prawem.
• Aby system gospodarki przestrzennej funkcjonował prawidłowo potrzebne są władze
odpowiedzialne za ład przestrzenny zarówno w skali lokalnej, regionalnej jak i całego kraju.
Konieczna jest zatem polityka przestrzenna polegająca na koordynowaniu sposobu
gospodarowania przestrzenią przez podmioty gospodarcze w obrębie wyznaczonych
terenów.
• Polityka przestrzenna
• świadoma i celowa działalnośd władz polegająca na racjonalnym kształtowaniu
zagospodarowania przez właściwe użytkowanie przestrzeni zapewniające utrzymanie ładu
przestrzennego i umożliwienie efektywnego funkcjonowania systemu społecznogospodarczego danej jednostki terytorialnej: kraju, województwa, gminy/miasta
• Polityka przestrzenna stwarza warunki do racjonalnego organizowania przestrzeni,
egzekwowania ładu przestrzennego i eliminowania (bądź łagodzenia) konfliktów
przestrzennych.
• Podmioty polityki przestrzennej (władze publiczne: rząd i samorząd);
• Przedmiot polityki przestrzennej (przestrzeo *fizyczna, społeczna, gospodarcza+ i jej
zagospodarowanie);
• Ład przestrzenny jako podstawowy cel polityki przestrzennej
• Planowanie przestrzenne a planowanie społeczno-gospodarcze
• Przestrzenna organizacja gospodarki i społeczeostwa kształtuje się jako wynik działania ≠
podmiotów.
• Pomiędzy pl.prz. a pl.gosp. i społecz. występują powiązania. Są one częściami składowymi
całościowego planowania paostwowego.
• Pl.przestrz. *regionalne+ (ważniejsze?) powinno byd zintegrowane z plan. społ-gospod.
• Pl. w gospod. rynkowej powinno
uwzględniad m.in.:
• wielośd podmiotów (godzenie ≠ interesów, łagodzenie konfliktów),
• wybór racjonalnych celów (warunki, środki, wspólne cele),
• dynamikę zmian w otoczeniu,
• w przewidywaniu kier rozwoju ↓+Î.
• Najważniejszym, chod nie jedynym, środkiem polityki przestrzennej jest planowanie
przestrzenne.
Planowanie przestrzenne ma odpowiedzied na pytania gdzie i jak wykorzystad przestrzeo przez
podmioty?
• Gospodarka przestrzenna jest pojęciem ogólniejszym.
Ma ona odpowiedzied nie tylko na pytania gdzie i jak wykorzystad przestrzeo, ale również kiedy
podejmowad działania w przestrzeni i jak zapewnid efektywny sposób realizacji zamierzeo?
• Poziomy przestrzennej organizacji:
A. poziom indywidualnej działki,
B. poziom lokalny (struktura przestrzenna Poznania, Aglomeracji Poznaoskiej…)
C. poziom regionalny (spójnośd wewnętrzna Wielkopolski…),
D. poziom krajowy (Polska, sied autostrad i dróg krajowych, sied osadnicza…),
E. poziom ponadnarodowy (UE, Europejska sied korytarzy transportowych…),