Artykuł 03 (Haleczko).indd

NR 31
AN TRO PO MO TO RY KA
2005
RELATYWNE FORMY OCENY SPRAWNOŚCI SIŁOWEJ
(WSKAZANIA METODOLOGICZNE)
RELATIVE FORMS OF ESTIMATION
OF STRENGTH ABILITY
(METHODOLOGICAL INDICATIONS)
Adam Haleczko*, Juliusz Migasiewicz** Zdzisław Paliga***
* dr, Polsko-Czeska Wyższa Szkoła Biznesu i Sportu „Collegium Glazenze”, Nowa Ruda, ul. Kłodzka
** dr hab. prof. nadzw., Katedra Teorii i Metodyki Dyscyplin Sportowych, AWF, Wrocław, ul. Paderewskiego 35
*** dr, Katedra Lekkoatletyki AWF, Wrocław, ul. Witelona 25a
Słowa kluczowe: masa ciała, absolutna siła mięśniowa, wskaźniki siły względnej,
konkurencje lekkoatletyczne
Keys words: body mass, absolute muscle strength, relative strength indices, track-andfield events
STRESZCZENIE • SUMMARY
Introduction. The relative evaluation of muscular strength is possible due to its close relation to the body
build. Such evaluation is more objective because it is less dependent on somatic build of an individual. Commonly
the relative strength is described by value of the absolute strength calculated for 1 kg of body mass. In weightlifting, in order to compensate a handicap connected with belonging to the different weight classes, this trait may
alternatively by transformed mathematically. The indices obtain in such a manner almost entirely eliminate the
influence of the body build on sports results.
-
-
-
-
Wstęp. Ścisły związek budowy ciała z siłą mięśniową umożliwia jej ocenę względną bardziej obiektywną,
gdyż w mniejszym stopniu uzależnioną od budowy somatycznej. Tradycyjnie siłę względną określa się wartością
pomiaru siły absolutnej, przypadającej na 1 kg masy ciała. W podnoszeniu ciężarów dla wyrównania szans zawodników, niezależnie od ich przynależności do kategorii wagowych, cechę tę przekształca się matematycznie.
W ten sposób utworzone wskaźniki niemal całkowicie eliminują wpływ budowy ciała na wyniki.
Cel pracy. Te dwie formy oceny sprawności siłowej postanowiono porównać określając ich wartości prognostyczne w zależności od przyjętego pomiaru siły, konstrukcji wskaźników i struktury analizowanego zadania
ruchowego.
Materiał i metody. Badane grupy składały się z 266 kobiet i 390 mężczyzn studiujących wychowanie fizyczne
w AWF we Wrocławiu. W pomiarach uwzględniono masę ciała, ścisk dynamometru, rzuty piłką lekarską 2-kg
w przód i do tyłu oraz weryfikujące przydatność utworzonych wskaźników konkurencje: bieg na 100 m, skok
w dal, pchnięcie kulą. Wskaźniki tradycyjne uzupełniono bezwzględnymi pomiarami siły, ich odniesieniem do
masy ciała przekształconej przy udziale logarytmów, pierwiastków i równań regresji.
Wyniki. Analiza korelacyjna wykazała umiarkowane związki wskaźników tradycyjnych z masą ciała i całkowity
ich brak z nowo utworzonymi, niezależnie od matematycznego sposobu przekształcenia tej cechy somatycznej.
Przydatność prób siły absolutnej i jej form relatywnych okazała się zależna od struktury przestrzenno-czasowej
badanych konkurencji i rodzaju przejawiającej się w nich siły. W przewidywaniu wyników biegu i skoku bardziej
wartościowe okazały się wskaźniki tradycyjne, w pchnięciu kulą zaś wskaźniki siły właściwej.
Wnioski. Przedstawione wskaźniki stwarzają możliwość oceny faktycznej sprawności siłowej niezależnej od
masy ciała. W przypadku gdy nie ma takiego wymogu, można wybrać najbardziej prognostyczny dla danego
działania ruchowego wskaźnik.
-
– 39 –
Adam Haleczko, Juliusz Migasiewicz, Zdzisław Paliga
The purpose of the work. These two forms of evaluation of the strength ability were compared by estimation
of their prognostic values in dependence on used strength measurement, mathematical construction of indices
and structure of analyzed motor task.
Material and methods. The groups under consideration consisted of 266 women and 390 men which were
students at University of Physical Education in Wroclaw, Poland. Body mass, dynamometric measurement of hand
grip, forward and backward 2 kg medicine ball throws were taken into account, as well as such sports events
like 100 m run, long jump, shot put for verification of usefulness of derived indices. Apart from traditional indices
the new ones were derived from absolute strength value related to the logarithmic, exponential and regressional
transformation of body mass.
Results. Correlation analysis showed moderate connections between traditional indices and body mass, and
also utter lack of such connection with newly-derived indices, irrespective of the mathematic form of transformation of this somatic feature. Usefulness of evalutation of the absolute strength as well as its relative forms
occurred to be dependent on space-temporal structure of considered sports event and kind of strength which
does manifest in it. It turned out that the traditional indices were more useful for prediction the results of run and
jump, while the indices of the specific strength were better for prediction the results in shot put.
Conclusions. Presented indices make possible to evaluate the actual strength ability independently on body
mass. In case when such requirement is not necessary one can choose and index which is mostly prognostic
for certain motor task.
Spośród zdolności kondycyjnych, do których zalicza
się siłę, szybkość i wytrzymałość, szczególną rolę odgrywa siła mięśniowa, często przyjmowana jako kryterium sprawności motorycznej [1]. Uznawana za
podłoże wszelkich wysiłków fizycznych jest podstawową zdolnością motoryczną, warunkującą przejawianie wszystkich znamion motorycznych człowieka. Poziom jej rozwoju zależy głównie od masy
ciała i stopnia przygotowania organizmu do wysiłku.
W życiu codziennym i w pracy odpowiedni poziom
rozwoju tej zdolności motorycznej umożliwia działalność bez zbytniego przeciążenia organizmu [2].
Najczęściej siłę człowieka określa się zdolnością do
pokonywania oporu zewnętrznego lub przeciwdziałania mu kosztem wysiłku mięśniowego [3, 4].
Zaciorski [4] w klasyfikacji roboczej proponuje
wyróżnić sprawność „czysto siłową” o charakterze
statycznym i sprawność szybkościowo-siłową jako
przejaw siły dynamicznej. W działaniach ruchowych tego typu im większe jest obciążenie zewnętrzne, tym większą rolę odgrywa komponent siłowy,
natomiast w przypadkach, gdy jest ono mniejsze,
wzrasta znaczenie komponentu szybkościowego
[5]. Niezależnie od tego podziału przyjęte są określenia absolutna i względna siła mięśniowa. Jako
absolutną definiuje się siłę możliwą do rozwinięcia
przez osobnika w dowolnym ruchu, niezależnie od
jego masy ciała [2, 3, 4].
Ścisły związek siły mięśniowej z budową ciała
umożliwia jej ocenę względną tym bardziej obiektywną, im mniej będzie ona uzależniona od czynnika
somatycznego. Tradycyjnie określa się ją wartością
pomiaru siły absolutnej przypadającej na 1 kg masy
ciała. Niekiedy za bardziej adekwatne uważa się
przeliczenie tego pomiaru na jednostki ciała szczupłego (LBM) lub beztłuszczowego (FFM) [2]. Challing i Viru [6], prekursorzy takiej oceny siły względnej, wprowadzili pojęcie „siły właściwej”, uważając
je za bardziej odpowiednie od poprzedniego. Jednak pojawiły się głosy o celowości wykorzystania tej
metody jedynie do rozważań teoretycznych [7, 8].
Rzetelna, obiektywna ocena siły w ujęciu relatywnym nie może uwzględniać oddzielnych, izolowanych części ciała. W badaniach motoryczności pod
uwagę powinien być brany człowiek taki, jaki jest
w życiu codziennym, jaki uczestniczy w pracy czy
w sporcie i którego osiągnięcia ruchowe analizuje
się i ocenia.
Oceny siły mięśniowej dokonuje się przy użyciu
różnorodnej aparatury pomiarowej oraz stosując
specjalne testy ruchowe. W praktyce pomiaru siły
absolutnej najczęściej dokonuje się dynamometrami (siła statyczna) oraz za pomocą takich prób,
jak podnoszenie ciężarów, rzuty ciężkim sprzętem,
podciąganie na drążku (siła dynamiczna). Korzystając z ćwiczeń kontrolnych należy pamiętać, iż jest
to tylko pośrednia ocena siły, ponieważ wyniki pomiaru wyrażone są w nieadekwatnych do oceny tej
zdolności motorycznej jednostkach [2].
Siła względna, wyrażając stosunek siły absolutnej
do masy ciała, warunkuje te osiągnięcia ruchowe,
których skuteczność zależy od wzajemnej relacji tych
dwóch cech. Ich proporcje w zależności od struktury przestrzenno-czasowej zadania ruchowego pozytywnie lub negatywnie wpływają na wyniki [9].
Zależność siły od masy ciała spowodowała konieczność utworzenia kategorii wagowych w takich
dyscyplinach, jak sporty walki, a szczególnie podno-
-
-
-
-
Wstęp
-
– 40 –
Relatywne formy oceny sprawności siłowej
szenie ciężarów. W tej typowo siłowej dyscyplinie
we wszystkich konkurencjach dla wyrównania szans
zawodników, niezależnie od ich przynależności do
kategorii wagowej, masę ciała przekształca się matematycznie [10, 11]. Punktem wyjścia 2przeliczeń
stała się formuła Lietzkego [12] F=a(3 m) (F – maksymalna siła rozwijana przez sportowca, a – wielkość stała, charakteryzująca stan wytrenowania,
m – masa ciała), określająca zależność między siłą
a masą ciała. Powstałe tabele współczynników, korygujące rezultat zawodnika w zależności od jego
masy ciała, eliminują wpływ tej cechy na wynik
[10, 11]. Identycznym działaniem charakteryzują
się regresyjne wskaźniki siły względnej. Podstawą
ich konstrukcji są równania regresji, przewidujące
ocenę siły na podstawie związku między siłą absolutną a masą ciała. W porównaniu z tymi dwoma
sposobami oceny tradycyjnej, ilorazowe wskaźniki
siły względnej posiadają wadę wynikającą z ich konstrukcji. Jako powstałe na podstawie dwóch cech
wysoko skorelowanych – siły absolutnej i masy ciała
– nie dostarczają informacji o wartości siły bezpośrednio niezwiązanej z tą cechą somatyczną [13,
14]. Wspomniane formy oceny sprawności siłowej
postanowiono porównać określając ich wartości
prognostyczne w zależności od przyjętego pomiaru
siły, konstrukcji wskaźników i struktury analizowanego zadania ruchowego.
Materiał i metody
Badane grupy składały się z 266 kobiet i 390
mężczyzn studiujących w Akademii Wychowania
Fizycznego we Wrocławiu. W pomiarach uwzględ-
niono: masę ciała, ścisk dynamometru, rzuty piłką
lekarską 2-kg w przód i do tyłu oraz weryfikujące
przydatność utworzonych wskaźników lekkoatletyczne konkurencje: bieg na 100 m, skok w dal
i pchnięcie kulą – mężczyźni 7,25 kg, a kobiety
4 kg (tabela 1). Wskaźniki tradycyjne uzupełniono
wyjściowymi pomiarami siły oraz ich wartościami
odniesionymi do masy ciała przekształconej przy
udziale logarytmów, pierwiastków i równań regresji
(tabela 2). W matematycznych przekształceniach
masy ciała wykorzystano doświadczenia opisane
w poprzednich pracach poświęconych ocenie
sprawności siłowej zawodników uprawiających
podnoszenie ciężarów [10, 15, 16]. Utworzone
w ten sposób kryteria określono jako wskaźniki siły
właściwej [7]. W tym przypadku uważano przyjęty
termin za najbardziej odpowiedni do relatywnej
oceny tej zdolności.
W tabeli 2 przedstawiono przeciętne wartości
i zmienność utworzonych wskaźników. Pierwsze
miejsca zajmują wskaźniki (I-III) stanowiące tradycyjne ujęcie trzech prób siły absolutnej, przypadającej na 1 kg masy ciała. Na kolejnych pozycjach
znajdują się wskaźniki (IV-VI) będące efektem logarytmicznych przekształceń masy ciała z późniejszą,
dokonaną z pomocą interpolacji, aproksymacją wykładników potęg do takich wartości, aby tworzone
wskaźniki uzyskały jak najbardziej zbliżoną do zera
korelację z masą ciała. Wskaźniki (VII) regresyjne
obejmują jedynie pomiar siły określonej rzutem piłki do tyłu – próby najściślej związanej z czynnikiem
somatycznym. W tablicy nie zamieszczono wskaźników powstałych przy użyciu pierwiastków, ponieważ uzyskane przez nie korelacje praktycznie są
Tabela 1. Podstawowe dane statystyczne badanych grup kobiet i mężczyzn
Table 1. The basic statistical data of the group of men and women
Lp.
No
Próby i konkurencje
Traits and events
Mężczyźni
Men
Kobiety
Women
x–
SD
V
x–
SD
V
Masa ciała [kg]
Body mass [kg]
73,34
8,05
11,0
57,27
5,86
10,2
2.
Siła ścisku [kG]
Grip strength [kG]
57,07
7,90
13,8
33,42
6,20
18,6
3.
Rzut piłką lekarską do przodu [m]
Medicine ball forward throw [m]
12,19
1,64
13,5
7,39
1,13
15,2
4.
Rzut piłką lekarską do tyłu [m]
Medicine ball backward throw [m]
14,47
1,89
13,0
8,85
1,26
14,3
5.
Bieg na 100 m [s]
100 m run [s]
12,74
0,55
4,3
15,14
0,73
4,8
6.
Skok w dal [m]
Long jump [m]
5,436
0,436
8,0
4,210
0,363
8,6
7.
Pchnięcie kulą [m]
Shot put [m]
8,427
1,003
11,9
6,958
0,722
10,4
-
-
-
-
1.
-
– 41 –
Adam Haleczko, Juliusz Migasiewicz, Zdzisław Paliga
Tabela 2. Podstawowe dane statystyczne badanych grup kobiet i mężczyzn
Table 2. The basic statistical data of the group of men and women
Lp
No
Mężczyźni
Wskaźniki siły
Strength indices
Fgs
× 10
x–
SD
7,83
Men
Kobiety
Women
V
x–
SD
V
1,04
13,3
5,88
1,17
19,9
1.
I
2.
II
Fft
× 100
bm
16,71
2,13
12,8
12,99
2,00
15,4
3.
III
Fbt
× 100
bm
19,81
2,31
11,7
15,53
2,21
14,2
4.
IV
13,38
1,66
12,4
5.
IV
15,54
2,84
13,2
6.
V
Fft
× 10
(log bm) 2,38
7.
V
Fft
× 10
(log bm) 2,04
23,46
3,37
14,4
8.
VI
Fbt
× 10
(log bm) 2,7
9.
VI
Fbt
× 10
(log bm) 2,04
28,05
3,71
13,2
10.
VII
Fbt
× 100
12,4632bm + 532,509
11.
VII
Fbt
× 100
7,911695bm + 431,809
1,00
0,13
13,2
12.
VIII (Fgs · Fft) : 10
70,06
16,16
23,1
24,97
6,98
27,9
13.
IX (Fgs · Fbt) : 10
82,98
18,13
21,9
29,77
7,83
26,3
14.
X (Fft · Fbt) : 10
17,81
4,26
23,9
6,63
1,77
26,7
15.
XI (Fgs · Fft · Fbt) : 1000
10,29
3,38
32,9
2,25
0,86
38,0
16.
XII (II · III) : 10
33,34
6,97
20,9
20,43
5,44
26,6
17.
XIII (I ·II ·III) : 100
26,30
7,29
27,7
12,28
5,02
40,9
18.
XIV (V VI) : 10
75,02
14,49
19,3
19.
XIV (IV V) : 10
36,75
9,77
26,6
20.
XV (IV VI) : 10
36,08
6,16
17,1
43,82
10,92
24,9
21.
XVI (IV V VI) : 1000
10,08
2,49
24,7
10,47
3,67
35,1
bm
Fgs
(log bm) 2,33
Fgs
(log bm)1,36
27,71
3,31
26,93
2,95
1,00
0,11
Fgs – Siła ścisku
Grip strength
bm – Masa ciała
Body mass
Fft – Rzut piłką lekarską do przodu
Medicine ball forward throw
Fbt
11,9
11,0
10,9
identyczne z otrzymanymi przy zastosowaniu w ich
konstrukcji logarytmów (IV-VI) i równań regresji
(VII), co najlepiej uwidacznia tabela 3. O kompatybilności wskaźników wywodzących się z tej samej
próby siły świadczą ich interkorelacje.
W dążeniu do uzyskania wyższej prognostyczności pojedyncze wskaźniki ujęto w iloczyny dwui trójczłonowe [14]. Ich zaletą jest możliwość uzyskania drogą korelacji prostej wyników analogicznych
do otrzymywanych bardziej skomplikowanymi obli-
-
-
-
-
– Rzut piłką lekarską do tyłu
Medicine ball backward throw
-
– 42 –
Relatywne formy oceny sprawności siłowej
Tabela 3. Związki między wskaźnikami siły
Table 3. Connections between strength indices
Mężczyźni / Men (N – 390)
Wskaźniki
Indices
No
Fgs
(3 bm)
Fft
1,66
(3 bm)
Fbt
1, 64
(3 bm)
Kobiety / Women (N – 266)
Fgs
1,9
VIIFbt
(3 bm)
Fft
1,0
(3 bm)
Fbt
1,504
(3 bm)
1,504
VIIFbt
1
IVFgs
999
204
072
070
1000
307
207
205
2
VFft
205
999
400
401
308
1000
527
524
3
VIFbt
072
399
999
999
208
527
1000
1000
4
VIIFbt
070
400
1000
1000
205
524
1000
1000
r0,05 – 099
r0,01 – 130
r0,05 – 120
r0,01 – 158
Wspołczynniki korelacji określające związki między kompatybilnymi wskaźnikami
Correlation coefficients describing connections between compatible indices
Współczynniki korelacji zostały przemnożone przez 1000
Correlation coefficients multiplied by 1000
czeniami korelacji wielokrotnej. Wskaźniki tworzące
iloczyny spełniają rolę zmiennych niezależnych, dostarczając informacji o zmiennych zależnych, czyli
konkurencjach lekkoatletycznych po wyeliminowaniu tego, co jest w nich wspólne.
W obu grupach, niezależnie od płci badanych,
współczynniki korelacji oscylujące w granicach
od 0 do 0,006 potwierdziły prawidłowość działań
matematycznych przy konstrukcji wskaźników siły
właściwej (tabela 4). Przydatność prób siły absolutnej, jak i jej form relatywnych okazała się zależna od struktury przestrzenno-czasowej badanych
konkurencji i rodzaju przejawiającej się w nich siły.
Związki trzech prób (Fgs, Fft, Fbt) z masą ciała są ściślejsze u mężczyzn. W obu grupach pod tym względem wyróżnia się rzut piłką do tyłu. Zwraca uwagę
wyjątkowo niski, aczkolwiek statystycznie istotny,
współczynnik korelacji próby dynamometrycznej
kobiet. Niemal identyczne korelacje wskaźników VI
i VII spowodowane są ich konstrukcją, wywodzącą
się od tej samej próby – rzutu piłką do tyłu. Znikome różnice w wartości współczynników wynikają
ze specyfiki obliczeń komputerowych. W biegu na
100 m mężczyzn, mimo iż bliska zeru, lecz ze znakiem dodatnim korelacja siły ścisku automatycznie
obniża wartości związków pochodnych od pomiaru wskaźników. W grupie żeńskiej próba ta tworzy,
-
-
-
-
Analiza
z wyjątkiem pchnięcia kulą, więzi ściślejsze od pozostałych. Dzięki temu również pokrewne wskaźniki (I i IV) w sposób znaczący sygnalizują wpływ siły
statycznej na wyniki sprintu.
Nieco korzystniejsze niż w biegu są rezultaty
analizy skoku w dal mężczyzn, natomiast u kobiet
wszystkie związki są wyraźnie wyższe niż w biegu,
a wśród nich dominują utworzone przez uprzednio
wspomniane wskaźniki. Również podobnie wysoka korelacja samej próby podkreśla znaczenie tego
rodzaju siły dla osiągnięć kobiet w tej konkurencji.
W pchnięciu kulą w obu grupach, zgodnie z oczekiwaniami, najbardziej efektywne w przewidywaniu
wyników są obie próby rzutów. U mężczyzn oprócz
nich umiarkowane więzi tworzą jedynie pochodne
im wskaźniki siły właściwej (V–VII). Nieco wyższe
zależności odnotowuje się we wszystkich czterech
wskaźnikach tej siły u kobiet. Zdecydowanie większy
udział siły statycznej w ich osiągnięciach stanowi potwierdzenie prac innych autorów. Migasiewicz [17]
odnotował idące w parze z wiekiem podniesienie
się poziomu współzależności potencjału lekkoatletycznego z przejawami siły statycznej u dziewcząt.
Analiza czynnikowa testów siły, przeprowadzona
przez Pilicza i Piotrowską [18], wykazała największy procent czynnika siły statycznej (pomiary dynamometryczne) u dziewcząt 8–9-letnich. Ponadto
stwierdzono znaczący udział w tym czynniku rzutów piłką lekarską, w zasadzie charakteryzujących
siłę eksplozywną.
-
– 43 –
Adam Haleczko, Juliusz Migasiewicz, Zdzisław Paliga
Tabela 4. Związki prób siły, wskaźników siły względnej i wskaźników siły właściwej z masą ciała i konkurencjami lekkoatletycznymi
Table 4. Strenth tests, relative strength and specific strength indices in relation to body mass and track–and–field events
Lp
Próby siły
i wskaźniki
siły
No
Strength
tests and
strength
indices
Masa
ciała
Body
mass
Bieg
100 m
100 m
run
Skok
w dal
Long
jump
Pchnięcie
kulą
Shot
put
Masa
ciała
Body
mass
Bieg
100 m
100 m
run
Skok
w dal
Long
jump
Pchnięcie
kulą
Shot
put
1.
Fgs
433
040
088
284
194
–270
428
319
2.
Fft
441
–078
151
396
345
–265
338
416
3.
Fbt
532
–071
082
486
368
–157
236
412
4.
I
–366
–161
238
–087
–360
–315
424
144
5.
II
–371
–291
308
016
–337
–336
367
209
6.
III
–338
–306
264
099
–362
–233
272
191
7.
IV
005
–075
184
093
–001
–298
443
270
8.
V
001
–212
260
207
–001
–321
376
330
9.
VI
006
–236
213
279
000
–210
273
322
10.
VII
–004
–239
218
276
–004
–211
272
319
Mężczyźni (N – 390)
Men (N – 390)
Kobiety (N – 266)
Women (N – 266)
r0,05 – 099
r0,05 – 120
r0,01 – 130
r0,01 – 158
Jak już uprzednio wspomniano, łącząc wskaźniki
w wyrażenia iloczynowe można zwiększyć efektywność prognozy, uzyskując informacje identyczne jak
przy zastosowaniu korelacji wielokrotnej. Podstawową zasadą, której należy przestrzegać przy tworzeniu iloczynów, jest uwzględnienie „rodowodu”
wskaźników. W skład iloczynu mogą wchodzić tylko
te wskaźniki, które różnią się pochodzeniem, a więc
wywodzące się z odmiennych prób siły absolutnej.
Nie ma znaczenia w ich konstrukcji sposób matematycznego przekształcenia masy ciała. O stopniu
„pokrewieństwa” wskaźników informują ich związki
wewnętrzne, przedstawione w tabeli 3. W zestawieniu, celem wyrazistego zilustrowania zachodzących
powiązań ze wskaźnikami powstałymi przy wykorzystaniu logarytmów i równań regresji, dołączono
również utworzone przy udziale pierwiastków. W tabeli 2 nie zostały one ujęte, gdyż jak wspomniano,
dublowałyby funkcje pozostałych wskaźników, co
zostało uwidocznione w korelacjach przedstawionych w tabeli 3. Te wskaźniki, których wartości
związków dochodzą do jedności, można uważać
za kompatybilne. Przykładem całkowitej zgodności,
niezależnej od sposobu transformacji masy ciała, są
wskaźniki VI i VII – oba pochodzące od rzutu piłką
do tyłu, a powstałe jeden z zastosowanie logarytmu,
drugi przy użyciu równania regresji.
Mając na uwadze znaczące związki samych prób
siły z konkurencjami lekkoatletycznymi, w pierwszym rzędzie połączono je w iloczyny, realizując we
wskaźnikach VIII-XI wszystkie możliwe kombinacje zestawień. Zajmują one dolne wiersze tabeli 2.
Kolejne miejsca zajmują wskaźniki tradycyjne (XII
i XIII) oraz najskuteczniejsze kombinacje wskaźników siły właściwej (XIV-XVI). Utworzone iloczyny,
w porównaniu z pojedynczymi wskaźnikami tworzą
niemal we wszystkich przypadkach wyższe związki,
oczywiście z wyjątkiem korelacji z masą ciała wskaźników XIV-XVI (tabela 5). W biegu 100 m mężczyzn
odnotowuje się poprawę przewidywania obu wersji (dwu- i trójczłonowej) wskaźników tradycyjnych.
Jakość prognozy wzrasta również w grupie żeńskiej,
-
-
-
-
Współczynniki korelacji zostały przemnożone przez 1000.
Correlation coefficients multiplied by 1000.
-
– 44 –
Relatywne formy oceny sprawności siłowej
Tabela 5. Związki iloczynów prób i wskaźników siły z masą ciała i konkurencjami lekkoatletycznymi
Table 5. Products of strength tests and strength indices in relation to body and track-and-field events
Iloczyny prób
i wskaźników
siły
Lp
No
Products
of strength
tests
and strength
indices
Mężczyźni (N – 390)
Men (N – 390)
Kobiety (N – 266)
Women (N – 266)
Masa
ciała
Bieg
100 m
Skok
w dal
Pchnięcie
kulą
Masa
ciała
Bieg
100 m
Skok
w dal
Pchnięcie
kulą
Body
mass
100 m
run
Long
jump
Shot
put
Body
mass
100 m
run
Long
jump
Shot
put
1.
VIII
530
-015
140
418
322
-319
467
453
2.
IX
604
-012
104
478
337
-270
431
456
3.
X
552
-081
126
503
401
-234
315
476
4.
XI
602
-034
128
503
380
-287
429
505
5.
XII
-404
-346
331
065
-389
-319
360
232
6.
XIII
-472
-331
358
007
-449
-362
445
230
7.
XIV
007
-267
280
290
-008
-377
507
373
8.
XV
-003
-205
272
239
-012
-327
473
369
9.
XVI
009
-241
310
277
-009
-361
487
415
Liczba mnożonych zmiennych
Number of multiplied variables
2
3
4
2
3
4
099
123
140
120
150
172
130
153
169
158
188
207
w której najbardziej skuteczny okazuje się wskaźnik
siły właściwej (XIV). W skoku w dal mężczyzn na
uwagę zasługują te same co w biegu zestawy wskaźników. W tej konkurencji kobiet spośród wszystkich
znacznie wyższych jak u mężczyzn współczynników,
zdecydowanie wyróżniają się związki trzech wskaźników siły właściwej (XIV-XVI). W pchnięciu kulą
dla obu grup szczególnie korzystnie przedstawiają się iloczyny bezwzględnych wyników prób, co
przede wszystkim uwidacznia się we wskaźniku XI,
na który składają się trzy różniące się sposobem pomiaru przemnożone rezultaty oceny siły.
Sprawą dyskusyjną w tych działaniach jest przyjęcie progów statystycznej istotności. Czy zastosować wartości przewidziane dla 2 zmiennych, tak
jak w korelacji prostej, czy tak jak w korelacji wielokrotnej, wartości określające poziomy przy 3 i 4
zmiennych? Nie mając pewności, które rozwiąza-
nie jest właściwe, w tablicy zamieszczono graniczne
wartości dla 2 do 4 zmiennych [19].
Podsumowanie
Celem pracy było określenie wartości prognostycznych wskaźników sprawności siłowej w zależności od ich konstrukcji, przyjętego pomiaru siły i analizowanego zadania ruchowego. Uwzględniono trzy
formy oceny siły mięśniowej: pomiary bezwzględne,
tradycyjne wskaźniki siły względnej, określające wartość tej zdolności motorycznej, przypadającą na 1 kg
masy ciała badanego, oraz wskaźniki siły właściwej,
oceniające siłę po wyeliminowaniu wpływu masy
ciała. Do weryfikacji praktycznej przydatności tych
trzech form siły wykorzystano naturalne formy ruchu
w postaci biegu, skoku i rzutu. Analiza korelacyjna
materiału wykazała, iż efektywność przewidywania
-
-
-
-
Współczynniki korelacji zostały przemnożone przez 1000.
Correlation coefficients multiplied by 1000.
-
– 45 –
Adam Haleczko, Juliusz Migasiewicz, Zdzisław Paliga
wyników z zastosowaniem prób siły absolutnej i jej
form relatywnych zależy od struktury przestrzenno-czasowej badanych konkurencji i rodzaju przejawiającej się w nich siły (tabela 4). Wskaźniki siły właściwej,
stworzone przede wszystkim do porównań międzyosobniczych, wykazały swą użyteczność zarówno
w sporcie wyczynowym najwyższego szczebla [10,
14, 15, 16], jak i w grupach dzieci rozpoczynających
jego uprawianie [20]. Ich konstrukcja wymaga jednak
spełnienia warunku sine qua non – wyeliminowania
wpływu masy ciała. Nie mają znaczenia matematyczne sposoby jej transformacji, o czym dowodzą związki
kompatybilnych, wywodzących się od tej samej próby, wskaźników (tab. 3). Wartości korelacji między
trzema formami sprawności siłowej a konkurencjami
lekkoatletycznymi, świadczące o różnym stopniu ich
użyteczności, wynikają ze specyfiki poszczególnych
konkurencji. W przewidywaniu rezultatów biegu
i skoku mężczyzn skuteczniejsze od wskaźników siły
właściwej okazały się wskaźniki tradycyjne (tabela 4
i 5). W grupie żeńskiej obserwuje się podobną sytuację z wyjątkiem znacznie wyższych związków wskaźników pochodzących z pomiaru siły statycznej. Stano-
wi to potwierdzenie innych prac w których zwrócono
uwagę na znaczenie tego rodzaju siły dla osiągnięć
kobiet w zadaniach ruchowych o charakterze dynamicznym. Dla prognozy wyników pchnięcia kulą
praktycznie nieprzydatne są bardzo niskie, szczególnie u mężczyzn, korelacje wskaźników tradycyjnych.
Pozostałe zachowują się podobnie jak w poprzednich
konkurencjach. Najcenniejsze są bezwzględne wyniki
prób, szczególnie rzutów piłkami. Wartość prognostyczna pojedynczych wskaźników wyraźnie wzrosła po ujęciu ich w iloczyny; pozwoliło to na wyższą
jakość przewidywania bez uciekania się do bardziej
złożonych obliczeń korelacji wielorakiej (tabela 5).
Wnioski
W działaniach badawczych formę oceny sprawności siłowej należy dobierać w zależności od analizowanego zadania ruchowego i przyjętego celu
pracy, stosując najbardziej skuteczny wariant oceny, to znaczy: bezwzględne wyniki pomiarów lub
tradycyjne wskaźniki siły względnej czy też wskaźniki
siły właściwej.
[1] Sozański H: Sprawność fizyczna w teorii i praktyce
sportu. Sport Wyczynowy, 1975; 12: 9-17.
[2] Osiński W: Antropomotoryka, wyd. 2. Poznań, AWF,
2003.
[3] Ważny Z: Trening siły mięśniowej. Warszawa, Sport
i Turystyka, 1977.
[4] Zaciorski WM: Kształcenie cech motorycznych sportowca. Warszawa, Sport i Turystyka, 1970.
[5] Ljach W: Kształtowanie zdolności motorycznych dzieci
i młodzieży. Warszawa, Centralny Ośrodek Sportu,
2003.
[6] Challing UÉ, Viru AA: Udel’naja sila čeloveka i ee
vozrastnaja dinamika. Teorija i Praktika Fizičeskoj
Kul’tury, 1981; 9: 32-33.
[7] Haleczko A: Siła mięśniowa – względna i „właściwa”
(Wskazania metodologiczne). Antropomotoryka, 2004;
27: 63-72.
[8] Januszewski J, Mleczko E: Jeszcze raz o somatycznych uwarunkowaniach zdolności siłowych – uwagi
metodologiczne dotyczące obliczeń siły względnej.
Antropomotoryka, 2004; 27: 37-49.
[9] Haleczko A : Morfologiczne przesłanki oceny
sprawności motorycznej. Zeszyty Naukowe, Wrocław,
AWF, 1987; 47: 277-284.
[10] Haleczko A: Allometryczne skalowanie wyników
w podnoszeniu ciężarów. Antropomotoryka, 2002;
23: 27-38.
[11] Sinclair RG: Normalizing the performances of athletes
in olympic weight-lifting. Can J Appl Sport Sci, 1985;
10: 94-98.
[12] Lietzke MH: Relation between weight-lifting totals and
body weight. Science, 1956; 124: 486-487.
[13] Sulisz S: Określenie siły ogólnej młodych kobiet
i mężczyzn metodą dynamometryczną. Materiały
i Prace Antropologiczne, 1975; 89: 49-80.
[14] Haleczko A, Włodarczyk U: Oddziaływanie czynnika
somatycznego na wysiłki fizyczne o złożonej, wielokierunkowej strukturze. Antropomotoryka, 2004; 28:
63-73.
[15] Haleczko A: Wskaźniki faktycznej sprawności
w podnoszeniu ciężarów osób niepełnosprawnych.
Antropomotoryka, 2001; 22: 29-46.
[16] Haleczko A, Socha T: Somatyczne uwarunkowania
osiągnięć kobiet i mężczyzn w podnoszeniu ciężarów;
w Socha S (red.): Problemy dymorfizmu płciowego
w sporcie. Katowice, AWF, 2000.
[17] Migasiewicz J: Wybrane przejawy sprawności motorycznej dziewcząt i chłopców w wieku 7-18 lat na tle
ich rozwoju morfologicznego. Wrocław, AWF, 1999.
[18] Pilicz S, Piotrowska H: Analiza czynnikowa testów siły.
Wychowanie Fizyczne i Sport, 1989; 3: 47-59.
[19] Guilford JP: Podstawowe metody statystyczne
w psychologii i pedagogice, wyd. 2. Warszawa, PWN,
1964.
[20] Haleczko A: Znaczenie siły w ujęciu relatywnym dla
osiągnięć 10-13-letnich chłopców w lekkoatletycznym
czwórboju – wskazania metodologiczne. Antropomotoryka, 2003; 26: 33-39.
-
-
-
-
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE
-
– 46 –