FULL TEXT - Antropomotoryka

NR 27
Siła mięśniowa – względna i „właściwa” (wskazania metodologiczne)
ANTROPOMOTORYK A
2004
SI£A MIʌNIOWA – WZGLÊDNA I „W£AŒCIWA”
(WSKAZANIA METODOLOGICZNE)
MUSCLE STRENGTH – RELATIVE AND „SPECIFIC”
(METHODOLOGICAL INDICATIONS)
Adam Haleczko*
* dr, Wrocław, ul. Kotsisa 21/4
Słowa kluczowe: sprawność motoryczna, cechy somatyczne, wskaźniki siły względnej,
wskaźniki siły właściwej
Key words: motor fitness, somatic traits, relative strength indices, the specific strength
indices
STRESZCZENIE • SUMMARY
-
-
-
-
-
Cel i materiał. W r. 1981 Challing i Viru wprowadzili pojęcie siły właściwej, określając w ten sposób stosunek siły mięśniowej do masy ciała szczupłego. Termin ten trudno uznać za odpowiedni, ponieważ podobnie jak
wskaźnik tradycyjny, odnoszący się do masy ciała, nie uwzględnia on zależności tej zdolności motorycznej od
czynnika somatycznego. W celu zweryfikowania tego poglądu przeprowadzono badania 367 kobiet i 287 mężczyzn określając, oprócz masy ciała, ciało beztłuszczowe i pochodne wskaźniki.
Metody. Z 6 zastosowanych prób motorycznych wybrano 3 pośrednio oceniające siłę mięśniową, tworząc
z nich tradycyjne wskaźniki siły względnej przy udziale masy ciała i siły właściwej, zastępując tę cechę ciałem
beztłuszczowym. W nowo tworzonych wskaźnikach wartości obu cech somatycznych przekształcono zgodnie
z zasadami przeliczania wyników, przyjętymi w podnoszeniu ciężarów. Drogą korelacji wyeliminowano te wskaźniki, które wykazywały znaczące związki z cechami somatycznymi. Wartość diagnostyczną wskaźników oceniono na podstawie współczynników korelacji określających ich związki z 3 pozostałymi próbami sprawności motorycznej.
Wnioski. W konkluzji, jako bardziej odpowiedni termin niż proponowany przez Challinga i Viru, przyjęto
określenie – faktyczna sprawność siłowa.
The purpose of the work and material. Challing and Viru introduced in 1981 the concept of specific strength
as a ration of muscle strength to lean body mass. But this concept can be hardly considered as being adequate to
its meaning because, like the traditional index which describes a strength in relation to body mass, it neglects the
relationship between the motor ability and somatic factor. In order to verify this opinion the research was done on
the sample of 367 women and 287 men. The body mass, free fat body mass and derivative indices were taken
into account.
Methods. From 6 trials used for estimation of motor fitness of individuals under study the 3 were chosen
which indirectly determine the muscle strength and then the traditional indices of relative strength were calculated in which the free-fat body mass instead of the total body mass was used. In these new indices the values
of both somatic traits mentioned above were recalculated according to established rules of score transformations applied in the weight lifting. Then some indices which significantly correlate with somatic traits were
eliminated.
– 63 –
Adam Haleczko
Conclusions. The diagnostic value of indices was evaluated on the basis of their correlations with the remaining 3 tests of motor fitness. In conclusion the more adequate concept than one by Challing and Viru was
proposed, namely the actual strength fitness.
-
-
-
-
-
Wstęp
W praktyce wychowania fizycznego i sportu przy
porównaniu siły osób o różnej masie ciała stosuje
się jej wartość względną, czyli wielkość siły absolutnej przypadającej na 1 kg masy ciała. Coraz częściej
za bardziej adekwatne uważa się przeliczenie pomiaru tej zdolności motorycznej na jednostkę masy
ciała szczupłego, popularnie określanego skrótem
LBM (lean body mass) [1, 2, 3, 4, 5]. Prekursorami
zastosowania takiego sposobu oceny byli Challing i
Viru [6], którzy wprowadzili pojęcie „siły właściwej”
(udel’naja sila), wg nich stanowiącej bardziej obiektywną ocenę efektywnie wykorzystanej masy mięśniowej w akcie skurczu. Ich zdaniem masa ciała,
w znacznej mierze zmieniająca się w zależności od
ilości tkanki tłuszczowej, wpływa na błędną ocenę
siły. Nowe określenie, odmienne od tradycyjnie stosowanego pojęcia, dotyczące bardziej ścisłego sposobu oceny siły, nie w pełni jest jednak adekwatne.
Termin „siła właściwa” powinien określać faktyczną
sprawność siłową, niezależną od czynnika somatycznego. Relacje między budową ciała a jego funkcją
przedstawił w formie równania Lietzke [7]. Formuła powstała na podstawie wyników trójboju przy
przyjęciu założenia, iż siła mięśni jest proporcjonalna do powierzchni ich przekroju poprzecznego, czyli
do kwadratu wymiarów liniowych, natomiast masa
ciała jest ich funkcją sześcienną. Ponieważ liniowe
wymiary ciała są proporcjonalne do pierwiastka sześciennego z jego masy, zależność ta wyraża się wzorem Y ¢ = a (3 x ) 2 ==aax 32 , gdzie Y´ – siła przewidywana, x – masa ciała, a – stała indywidualna charakteryzująca stopień przygotowania sprawnościowego.
Równanie po zlogarytmowaniu (log F = log a + 0,666
log x) stało się punktem wyjścia do konstrukcji współczynników i tabel punktowych służących przede
wszystkim do oceny wyników w podnoszeniu ciężarów. Praktycznie chodzi o znalezienie takiej wartości
masy ciała lub ciała szczupłego, przy której
y
wskaźnik ilorazowy ( ) nie faworyzowałby lżejszych
x
lub cięższych, ale oceniał możliwości siłowe każdej
osoby niezależnie od jej rozmiarów ciała. Zgodnie z
przedstawioną formułą, jeśli osobników cechuje ten
sam stopień wytrenowania, to wraz ze zwiększeniem
ich masy ciała siła relatywna maleje. Milicerowa [8]
za podstawowy czynnik obniżający siłę względną
uznaje stosunek tłuszczu do ciała szczupłego, wyższy u osób o dużej masie ciała. Ważny [9] omawiając to zjawisko uważa, iż sprawność „dużego” człowieka jest proporcjonalnie mniejsza od sprawności
„małego” ze względu na to, iż znaczna część siły tego
pierwszego zostaje zużyta na pokonanie oporów wewnętrznych i zewnętrznych. Ponadto istotny jest stosunek mięśni aktywnych do masy tkanek biernych
nie biorących udziału w ruchu. Z drugiej strony w
miarę zmniejszania się masy ciała w niektórych jej
przedziałach warunki biodynamiczne tak się pogarszają, iż nie rekompensują korzyści wynikających
z mniejszych strat energii traconej na przeciwstawienie się siłom grawitacji.
Według tych ustaleń dla utworzenia wskaźników
oceniających relatywnie możliwości siłowe niezależne od budowy ciała konieczne jest działanie dwustopniowe. Po pierwsze, określenie masy ciała szczupłego, po drugie, jej matematyczne przekształcenie eliminujące związek z pomiarem siły. W tym trybie postępowania można uzyskać cztery wersje
wskaźników: dwa tradycyjne z udziałem ogólnej
masy ciała, względnie ciała szczupłego, oraz dwa
określone jako wskaźniki siły właściwej z matematycznym przekształceniem wartości tych cech somatycznych.
Najbardziej odpowiednia do porównań wskaźników pod względem trafności oceny możliwości siłowych byłaby zbiorowość o bardzo ścisłym związku siły z masą ciała, takim jaki występuje w wyczynowym podnoszeniu ciężarów. Z drugiej strony zastosowanie popularnych testów ruchowych
określających siłę (wg Osińskiego [5]) jest raczej
pośrednią oceną potencjału ruchowego, niemniej
w grupach o przeciętnej sprawności stwarza szansę
szerszego upowszechnienia sposobów oceny tej
zdolności motorycznej.
Materiał i metody
Badane grupy składały się z 367 kobiet i 287 mężczyzn, kandydatów na studia w Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu w 1997 r. Wiek
zarówno kobiet, jak i mężczyzn wahał się w granicach od 18 do 26 lat. W badaniu uwzględniono
pomiary masy ciała i 4 fałdów skórno-tłuszczowych
(biceps, triceps, subscapular, suprailiac), przyjętych
– 64 –
Siła mięśniowa – względna i „właściwa” (wskazania metodologiczne)
do oceny tłuszczu w metodzie Durnina i Womersleya [10].
Korzystając z tabel przeliczeniowych zamieszczonych w pracy wspomnianych autorów, obliczono
tłuszcz całkowity w wartościach procentowych i kilogramach oraz masę ciała beztłuszczowego, określoną w skrócie jako FFM (fat free mass). Cechy te
uzupełniono wskaźnikiem ilorazowym ciało beztłuszczowe/tłuszcz całkowity w zasadzie analogicznym do
zastosowanego przez Skibińską [11], a ujmującego
stosunek ciała szczupłego (LBM) do tłuszczu podskórnego (tab. 3 i 4). Ponadto mnożąc utworzony
wskaźnik przez wartość masy ciała uzyskano nowy,
precyzyjniej oceniający wpływ budowy ciała na
wyniki niektórych prób motorycznych uwarunkowanych siłą względną [12]. Sprawność motoryczną
badanych oceniano zestawem 6 testów1 uzupełnionym dynamometrycznym pomiarem siły ścisku. Globalną ocenę sprawdzianu stanowiła suma pkt T prób
wchodzących w skład sprawdzianu. Podstawowe
dane statystyczne tych pomiarów przedstawiono w
tabeli 1. Zgodnie z zasadami wytyczonymi w części
wstępnej utworzono 21 wskaźników ilorazowych w
4 wersjach (tab. 2). Dwie pierwsze, tradycyjne, ujmowały pośrednio ocenioną siłę przypadającą na
kilogram masy ciała lub ciała beztłuszczowego.
Wyniki siły ścisku i rzutu piłką lekarską tworzyły
liczniki ułamka, natomiast czasy przejścia drabinek, próby o odwróconej skali pomiarowej, stanowiły jego mianownik. W pozostałych dwóch wskaźnikach masę ciała i ciała beztłuszczowego zastąpiono matematycznymi przekształceniami ich wartości
Tabela 1. Podstawowe dane statystyczne badanych grup kobiet i mężczyzn
Table 1. The basic statistical data of the group of women and men
Lp.
Cecha / Trait
No
-
Mê¿czyŸni /Men
X
S
X
S
20,3
1,65
20,34
1,56
1.
Wiek / Age (lata / years)
2.
Wysokoœæ cia³a / Height (cm)
165,91
5,84
179,17
6,60
3.
Masa cia³a / Body mass (kg)
57,83
7,14
72,50
8,75
4.
T³uszcz / Fat (%)
19,42
3,95
10,00
3,22
5.
T³uszcz / Fat (kg)
11,41
3,49
7,41
3,18
6.
Cia³o bezt³uszczowe / FFM (kg)
46,43
4,57
69,09
6,66
7.
Cia³o bezt³uszczowe FFM
/
T³uszcz
Fat
4,37
1,11
9,97
4,37
8.
Cia³o bezt³uszczowe × masa cia³a
T³uszcz × 100
FFM × Body mass
Fat × 100
24,79
5,13
70,71
20,11
Si³a œcisku / Grip strength (N)
318,8
37,7
495,7
63,7
10.
Tor przeszkód / Obstacle race (s)
19,29
1,80
17,54
1,48
11.
Przejœcie drabinek / Wall bar cross (s)
5,39
1,58
3,47
0,65
12.
Siady z le¿enia / Sit up (liczba/number)
28,4
3,9
31,9
3,8
13.
Rzut pi³k¹ lekarsk¹ / Medicine ball throw (cm)
790,4
138,9
1249,6
186,7
14.
Skok w dal z miejsca / Standing broad jump (cm)
204,6
15,9
255,2
16,8
15.
Bieg wahad³owy / Shuttle run (odcinki/sections)
64,6
16,7
107,0
19,5
16.
Suma pkt 6 prób / Total score (pts) of 6 trials
331,2
56,0
326,8
49,0
9.
-
Kobiety/ Women
1
Informator dla kandydatów na stacjonarne i zaoczne studia w Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu w roku
akademickim 1997/1998, AWF, Wrocław 1997
– 65 –
Adam Haleczko
Tabela 2. Związki masy ciała [BM] i ciała beztłuszczowego [FFM] ze wskaźnikami siły względnej i siły właściwej [Kobiety N – 367,
Mężczyźni N – 287]
Table 2. Body mass and FFM in relation to relative strength and actual strength indices [Women N – 367, Men – 287]
Lp.
WskaŸniki
No
Indices
1.
2.
3.
Kobiety / Women
Mê¿czyŸni / Men
BM
FFM
BM
FFM
Ys
× 10
X
–545
–430
–425
–360
Ys
(log X)2
–081
013
106
156
–270
–163
–112
–052
Ys
( X )2
3
4.
Ys
× 10
X'
–345
–373
–269
–288
5.
Ys
(log X' )2
042
051
188
195
–085
–087
021
018
6.
Ys
( 3 X' )2
7.
X
Yd
236
269
450
485
8.
(log X)2
× 100
Yd
–021
037
162
215
9.
( 3 X )2
Yd
070
119
280
327
10.
X'
Yd
103
215
349
433
11.
(log X ' )2
× 100
Yd
–076
020
116
193
–021
081
207
287
12.
( 3 X' )2
Yd
13.
Yr
X
–353
–216
–353
–253
14.
Yr
: 10
(log X)2
–027
096
082
174
–148
–018
–092
007
15.
Yr
( X )2
3
Yr
X'
–205
–161
–230
–192
17.
Yr
: 10
(log X ' )2
050
122
150
209
–029
035
013
065
–033
091
052
146
-
16.
-
-
-
-
18.
19.
Yr
( 3 X ' )2
Yr
X
– 66 –
Siła mięśniowa – względna i „właściwa” (wskazania metodologiczne)
cd Tabela 2. Związki masy ciała [BM] i ciała beztłuszczowego [FFM] ze wskaźnikami siły względnej i siły właściwej [Kobiety N – 367,
Mężczyźni N – 287] – (c.d.)
continuation Table 2. Body mass and FFM in relation to relative strength and actual strength indices [Women N – 367, Men – 287]
Lp.
WskaŸniki
No
Indices
20.
21.
Kobiety / Women
Mê¿czyŸni / Men
BM
FFM
BM
FFM
Yr
: 10
Yd
–023
069
150
230
Ys
: 10
Yd
–053
037
178
243
Współczynniki korelacji zostały przemnożone przez 1000
Correlation coefficients multiplied by 1000
Y – siła ścisku (Grip strength)
s
Yd – przejście drabinek (Wall bar cross)
Yr – rzut piłką lekarską (Medicine ball throw)
X – masa ciała (Body mass)
X’ – ciało beztłuszczowe (FFM)
Współczynniki korelacji w granicach < –100; + 100 >
Correlation coefficients in the range < –100; + 100 >
(tab. 2). W transformacji wykorzystano doświadczenia zebrane w poprzednich badaniach przede
wszystkim poświęconych określaniu faktycznej
sprawności siłowej ciężarowców [13, 14, 15, 16, 17,
18]. Dodatkowo w celach porównawczych włączono do analizy dwa wskaźniki określane jako motoryczne wskaźniki siły względnej [19]. Pierwszy wy-
raża stosunek odległości rzutu piłką lekarską do czasu
przejścia drabinek. W drugim w liczniku ilorazu zamieniono wynik rzutu na pomiar siły ścisku. Ich zaletą jest eliminacja lub znaczne zmniejszenie wpływu masy ciała na rezultaty osiągnięć motorycznych
przy równoczesnym dostarczaniu informacji o sile
przejawiającej się w tych dwóch próbach.
Tabela 3. Związki masy ciała i jej komponentów z próbami określającymi siłę [Kobiety N – 367]
Table 3. Correlation of the body mass and its components with the strength tests [Women N – 367]
Próby si³y / Strength tests
-
-
-
-
-
Lp.
No
Cecha/Trait
si³a œcisku
grip strength
przejœcie drabinek
wall bar cross
rzut pi³k¹ lekarsk¹
medicine ball
throw
1.
Masa cia³a/Body mass
433
143
312
2.
T³uszcz/Fat (%)
110
205
–032
3.
T³uszcz/Fat (kg)
261
202
108
4.
Cia³o bezt³uszczowe/FFM (kg)
479
069
405
5.
Cia³o bezt³uszczowe FFM
/
T³uszcz
Fat
–080
–207
053
6.
Cia³o bezt³uszczowe × masa cia³a
T³uszcz × 100
FFM × Body mass
Fat × 100
140
–182
242
Współczynniki korelacji zostały przemnożone przez 1000
Correlation coefficients multiplied by 1000
– 67 –
Adam Haleczko
Tabela 4. Związki ciała i jej komponentów z próbami określającymi siłę [Mężczyźni N – 287]
Table 4. Correlation of the body mass and its components with the srrength tests [Men N – 287]
Próby si³y / Strength tests
Lp.
No
Cecha/Trait
si³a œcisku
grip strength
przejœcie drabinek
wall bar cross
rzut pi³k¹ lekarsk¹
medicine ball
throw
1.
Masa cia³a/Body mass
526
289
442
2.
T³uszcz/Fat (%)
175
294
027
3.
T³uszcz/Fat (kg)
294
326
147
4.
Cia³o bezt³uszczowe/FFM (kg)
551
225
510
5.
Cia³o bezt³uszczowe FFM
/
T³uszcz
Fat
–119
–193
–033
6.
Cia³o bezt³uszczowe × masa cia³a
/
T³uszcz × 10
FFM × Body mass
Fat × 10
067
–129
146
Współczynniki korelacji zostały przemnożone przez 1000
Correlation coefficients multiplied by 1000
W każdym ze wskaźników wywodzących się z
jednej z trzech prób motorycznych siły jej wyniki
odniesione do masy ciała, względnie jej podstawowego składnika, powinny okazać się od nich niezależne. W tym celu przewartościowano te dwie cechy z pomocą podstawowych działań matematycznych pierwiastkowania, potęgowania i logarytmowania. Stopień uzależnienia wskaźników od czynnika somatycznego określono metodą korelacji (tab.
2).
-
-
-
-
-
Analiza
Jak już uprzednio wspomniano, podstawowym kryterium skuteczności związanej z przeznaczeniem
wskaźników jest ich niezależność od budowy somatycznej, w tym wypadku masy ciała i ciała beztłuszczowego. W tabeli 2, ilustrującej związki tych cech
z obu wskaźnikami siły, zaciemniono pola współczynników, których wartości wahają się w granicach od
0 do ± · 100. Oczywiście możliwe jest większe obniżenie korelacji poprzez dodatkowe działania, jak
np. zmiany wykładników potęgowych cech somatycznych [20], ale w tym opracowaniu chodzi tylko
o zasygnalizowanie zjawiska. Stąd przyjęte umownie granice można uznać za wystarczające w eliminacji ich wpływu. W grupie kobiet na ogólną liczbę
42 związków obserwuje się 25 takich przypadków,
w grupie mężczyzn tylko 8. Ten korzystny dla kobiet
bilans świadczy, iż zastosowane wzory okazały się
bardziej odpowiednie dla nich niż dla mężczyzn.
Niemniej niewielka ich modyfikacja niewątpliwie
zmieniłaby istniejące proporcje. We wszystkich 6
przypadkach u obojga płci wskaźniki wyrażające siłę
przypadającą na 1 kg masy ciała lub ciała beztłuszczowego osiągają stosunkowo wysokie korelacje (nr
1, 4, 7, 10, 13, 16 w tabeli 2), co w znacznym stopniu obniża ich wartość diagnostyczną. Niezależność
od budowy somatycznej zarówno u kobiet, jak i u
mężczyzn wykazują 2 wskaźniki (nr 6 i 18 w tabeli 2)
wywodzące się z formuły Lietzkiego [7]. Motoryczne wskaźniki siły względnej (nr 20 i 21 w tabeli 2),
których składniki nie zostały poddane przekształceniom, wolne są od wpływu cech somatycznych tylko u kobiet. Aby ten sam efekt uzyskać w grupie
mężczyzn, trzeba by dokonać matematycznego przekształcenia jednej z prób tworzących iloraz. W dalszym etapie działań oceniono możliwości diagnostyczne wskaźników na podstawie wysokości ich
związków z 4 próbami, które nie weszły w ich skład,
a przede wszystkim z sumą pkt stanowiącą ocenę
sprawności. W tabelach 5 i 6 ciemniejszym kolorem zaznaczono 6 najwyższych współczynników „r”
w każdej próbie (2 identyczne współczynniki uznawano za 1). Konfiguracje zaciemnionych pól współczynników świadczą o specyficznym reagowaniu
– 68 –
Siła mięśniowa – względna i „właściwa” (wskazania metodologiczne)
Tabela 5. Związki wskaźników siły względnej i siły właściwej oraz masy ciała i jej komponentów z próbami sprawności motorycznej
[Kobiety N–367]
Table 5. Correlations of the relative strength indices and the specific strength indices as well as the body mass and its components
with the tests of motor fitness [Women N–367]
WskaŸniki / Indices
Oznaczenia wg tab. 2
Significations as in tab. 2
Tor
Race
Siady
Sit up
Skok
Jump
Bieg
Run
Suma pkt
Total score
(pts)
1.
–143
080
265
216
219
2.
–091
057
253
165
189
3.
–115
069
267
191
208
4.
–070
052
161
119
126
5.
–045
038
184
103
129
6.
–055
045
181
110
131
7.
–548
408
502
388
720
8.
–606
446
553
445
781
9.
–591
436
539
429
766
10.
–591
427
567
445
775
11.
–620
449
579
468
799
12.
–613
444
578
463
795
13.
–522
481
553
549
745
14.
–514
490
558
529
757
15.
–525
494
565
544
764
16.
–511
499
514
514
734
17.
–-499
491
528
502
738
18.
–508
498
529
510
744
19.
–515
491
560
530
758
20.
–637
533
627
542
870
21.
–551
402
571
442
740
3.
143
–076
–128
–161
–134
4.
205
–088
–322
–284
–279
5.
202
–092
–275
–257
–247
6.
069
–048
010
–055
–022
7.
–207
104
323
293
286
8.
182
088
338
268
283
Lp.
No
-
-
-
-
-
Oznaczenia wg tab. 1
Signification as in tab. 1
Współczynniki korelacji zostały przemnożone przez 1000
Correlation coefficients multiplied by 1000
prób na działanie wskaźników. W grupie kobiet
wyraźny wpływ na tor przeszkód, skok w dal i sumę
pkt wywarły wskaźniki pochodne przejścia drabinek.
W pozostałych próbach bardziej znaczące okazało
się oddziaływanie wskaźników związanych z rzutem
piłką. W grupie mężczyzn sytuacja jest podobna, lecz
– 69 –
Adam Haleczko
Tabela 6. Związki wskaźników siły względnej i siły właściwej oraz masy ciała i jej komponentów z próbami sprawności motorycznej
[Mężczyźni N–287]
Tabel 6. Correlations of the relative strength indices and the specific strength indices as well as the body mass and its components
with the tests of motor fitness [Men N–287]
WskaŸniki (Indices)
Oznaczenia wg tab. 2
Significations as in tab. 2
Tor
Race
Siady
Sit up
Skok
Jump
Bieg
Run
Suma pkt
Total score
(pts)
1.
–243
139
275
174
264
2.
–111
102
330
065
243
3.
–171
121
321
113
202
4.
–171
103
218
031
175
5.
–069
079
291
–013
189
6.
–109
090
273
003
190
7.
–254
341
351
118
568
8.
–381
415
380
208
667
9.
–334
390
373
174
635
10.
–309
371
398
205
634
11.
–402
423
399
248
691
12.
–369
406
401
233
674
13.
–368
390
366
460
673
14.
–266
366
407
384
673
15.
–314
384
402
425
690
16.
–325
382
333
372
641
17.
–238
354
383
332
643
18.
–275
370
373
353
655
19.
–276
370
408
392
678
20.
–390
459
459
329
784
21.
–334
357
433
190
614
3.
289
–103
019
–246
–111
4.
294
–153
–252
–487
–347
5.
326
–161
–203
–466
–317
6.
225
–056
122
–100
006
7.
–193
088
208
413
267
8.
–129
074
268
413
295
Lp.
No
-
-
-
-
-
Oznaczenia wg tab. 1
Significations as in tab. 1
Współczynniki korelacji zostały przemnożone przez 1000
Correlation coefficients multiplied by 1000
z zamianą skoku na siady z leżenia. W obu grupach
wskaźniki motoryczne w 7 na 10 przypadkach uzyskały najwyższe wartości związków, przy czym ich
wyjątkowo wyrazistą dominację nad innymi wskaźnikami obserwuje się u kobiet. Nieudane okazało
się wykorzystanie dynamometrycznego pomiaru siły.
– 70 –
Siła mięśniowa – względna i „właściwa” (wskazania metodologiczne)
Tylko w skoku w dal nowo utworzone wskaźniki nieznacznie przekroczyły wysokość związków tradycyjnych równie niskich (tab. 5 i 6). Niewątpliwie jest to
następstwo niskich związków tej próby siły statycznej z pozostałymi. W charakterystyczny sposób
ukształtowały się korelacje wskaźników powstałych
przy udziale masy ciała w porównaniu z posiadającymi w swoim składzie ciało beztłuszczowe. W obu
zbiorowościach we wszystkich przypadkach wskaźniki związane z wynikami przejścia drabinek (próby
siły względnej), odniesionymi do ciała beztłuszczowego, uzyskały z próbami wyższe korelacje. Podobnie zachowały się (z wyjątkiem siadów z leżenia w
grupie kobiet) wskaźniki pochodne prób siły absolutnej – dynamometrii i rzutu piłką, których pomiar
wyrażał się stosunkiem do masy ciała. Ich związki z
próbami motorycznymi przewyższały korelacje
wskaźników zawierających ciało beztłuszczowe.
Przyczyną tych preferencji jest odmienne reagowanie prób motorycznych na oddziaływanie czynnika
somatycznego. Przejście drabinek jako próba oceniana czasem wykonania ma odwróconą skalę pomiarową, stąd niższe dodatnie korelacje z ciałem
beztłuszczowym są korzystniejsze niż wyższe z masą
ciała. Różnice w wartościach związków prób motorycznych masy ciała i jej podstawowego komponentu ciała beztłuszczowego, uznanego za tkankę aktywną, najlepiej tłumaczą współczynniki korelacji
przedstawione w tabelach 3 i 4. Pozytywne oddziaływanie cech somatycznych na wyniki przejścia drabinek obserwuje się jedynie we wskaźnikach ujmujących stosunek ciała beztłuszczowego do tłuszczu.
Najwierniej wyraża to wskaźnik, w którym proporcje tych dwóch składników przemnożone są przez
wielkość masy ciała. Ujemny znak współczynnika
korelacji tej próby, a dodatni siły ścisku i rzutu wyjaśniają różnice w kształtowaniu się analizowanych
związków. Ponadto wspomniany wskaźnik somatyczny charakteryzuje się trafną oceną predyspozycji
również do osiągnięć w innych próbach lokomocyjnych, uwarunkowanych siłą względną [12]. W
tych badaniach spośród wszystkich analizowanych
cech budowy ciała uzyskał on ze skokiem w dal najwyższą korelację (tab. 5 i 6).
Przy ustalonych granicach tolerancji tylko 2 wskaźniki jednocześnie w obu grupach okazały się niezależne od masy ciała i jej składnika. Pierwszy, uwa-
-
-
-
-
-
Podsumowanie
runkowany siłą ścisku, podobnie jak pozostałych 5
wskaźników wywodzących się z tego pomiaru, uzyskał tak niewielką moc związków z próbami motorycznymi weryfikującymi ich skuteczność, iż żaden
z nich nie został uwzględniony w dalszej analizie.
Za przyczynę niskiej diagnostyczności tych wskaźników należy uznać specyfikę wyjściowego pomiaru adekwatnego w ocenie siły statycznej i stosunkowo niski stopień jego zmienności. Wszystkie tradycyjne wskaźniki siły względnej przekroczyły
umowne granice korelacji z budową ciała, tym samym obniżając swoją skuteczność, niemniej część
z nich tworzy ścisłe związki z próbami sprawdzającymi ich wartość diagnostyczną. W grupie kobiet
można tu wymienić wskaźnik związany z przejściem
drabinek, a u mężczyzn z rzutem piłką. Pomimo iż
część wskaźników w sposób podobny, niezależnie
od płci, ocenia możliwości siłowe badanych, jednak bardziej celowy, a nawet konieczny, jest ich
dobór do grupy jednorodnej pod względem wieku, płci, stopnia usprawnienia z uwzględnieniem
charakteru diagnozowanej próby ruchowej. Z zastosowanych prób siłowych, pomijając siłę ścisku,
z dwóch pozostałych trudno którąś wyróżnić, podobnie jak z przekształceń matematycznych uznać
za lepsze logarytmiczne czy z użyciem pierwiastków. Na tle wszystkich wskaźników powstałych przy
udziale cech budowy ciała niemal bezkonkurencyjny okazał się wskaźnik motoryczny odzwierciedlający stosunek siły absolutnej w próbie rzutu piłką do przejścia drabinek wyrażającego siłę względną. W grupie męskiej jego wartość nieco umniejsza niewielki stopień zależności od obu cech
somatycznych. Ciało beztłuszczowe swoją wyższość
diagnostyczną wykazało we wskaźnikach związanych z przejściem drabinek, typowej próbie siły
względnej. Masa ciała okazała się cenniejszym
składnikiem dla wskaźników wywodzących się od
rzutu i ścisku, prób zaliczanych do oceny siły absolutnej. Uzyskane wyniki upoważniają do przyjęcia
jako bardziej odpowiedniego niż siła właściwa określenia – faktyczna sprawność siłowa, przy czym termin ten może się jedynie odnosić do wskaźników
uwzględniających masę tak przekształconą, by nie
wywierała wpływu na ocenę siły. Ciało beztłuszczowe lub szczupłe może być wykorzystywane głównie do rozważań teoretycznych, natomiast w praktyce uwagę powinien być brany człowiek taki, jaki
jest w życiu codziennym i sporcie.
– 71 –
Adam Haleczko
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE
Mleczko E: Zróżnicowanie środowiskowe a poziom
i dynamika rozwoju funkcjonalnego dzieci krakowskich
między 7 a 14 rokiem życia. Antropomotoryka, 1993;
10: 57-114.
[2] Mleczko E: Zmienność ontogenetyczna zdolności
motorycznych na tle ich predyspozycji; w Szopa J.,
Mleczko E., Żak S. (red.) Podstawy Antropomotoryki.
Warszawa, PWN, 1996.
[3] Szopa J: Uwarunkowania, przejawy i struktura motoryczności; w Szopa J., Mleczko E., Żak S. (red.): Podstawy Antropomotoryki. Warszawa, PWN, 1996.
[4] Szopa J, Żak S: Testowanie sprawności motorycznej;
w Szopa J., Mleczko E., Żak S. (red.): Podstawy Antropomotoryki. Warszawa, PWN, 1996.
[5] Osiński W: Antropomotoryka. Poznań, AWF, 2000.
[6] Challing UE, Viru AA: Udel’naja sila èeloveka i ee vozrastnaja dinamika. Teorija i Praktika Fizièeskoj Kultury, 1981, 9, 32-33.
[7] Lietzke MH: Relation Between Weight-Lifting Totals
and Body Weight, „Science” 1956; 124, 3220, 486487. (Streszczenie w j. polskim, Kultura Fizyczna, 1957,
8).
[8] Milicerowa H: Budowa somatyczna jako kryterium
selekcji sportowej. Wychowanie Fizyczne i Sport,
1978; 4: 11-41.
[9] Ważny Z: Trening siły mięśniowej. Warszawa, Sport
i Turystyka, 1977.
[10] Durnin JVGA, Womersley J: Body fat assessed from
totalbody density and its estimation from skinfold
thickness: measurements on 481 men and women
aged from 16 to 72 years. Br. J. Nutrion, 1974; 32:
77-97.
[11] Skibińska A: Ciężar tkanki tłuszczowej podskórnej i ciała szczupłego. Wychowanie Fizyczne i Sport, 1961;
t. 5, 1: 57-76.
[12] Haleczko A: Zależność między budową ciała a szybkością lokomocyjną kobiet. Rozprawy Naukowe, T. VIII.
WSWF, Wrocław, 1970; 5-60.
[13] Haleczko A, Socha T: Somatyczne uwarunkowania
osiągnięć kobiet i mężczyzn w podnoszeniu ciężarów;
w Socha S (red.): Problemy dymorfizmu płciowego w
sporcie. Katowice, AWF, 2000.
[14] Haleczko A: Wskaźniki faktycznej sprawności w podnoszeniu ciężarów osób niepełnosprawnych. Antropomotoryka, 2001; 22: 29-46.
[15] Haleczko A: Allometryczne skalowanie wyników w podnoszeniu ciężarów. Antropomotoryka, 2002; 23: 27-38.
[16] Haleczko A: Sprawność siłowa 13–15-letnich dziewcząt i chłopców. Antropomotoryka, 2002; 24: 45-56.
[17] Ciszek A, Haleczko A: Ocena siły względnej chłopców w wieku 10-12 lat; w Kowalski P (red.): Problemy badawcze w lekkoatletyce. Wrocław, AWF, 2003.
[18] Haleczko A: Znaczenie siły w ujęciu relatywnym dla osiągnięć 10–13-letnich chłopców w lekkoatletycznym czwórboju – wskazania metodologiczne. Praca w druku.
[19] Haleczko A, Paliga Z: Wskaźniki siły mięśniowej jako
kryteria sprawności motorycznej dzieci w wieku od 7
do 10 lat; w Wyżnikiewicz-Kopp Z (red.): Wychowanie fizyczne i sport dzieci i młodzieży. Materiały z II
Międzynarodowej Konferencji Naukowej. Uniwersytet Szczeciński, 1990.
[20] Croucher JS: An Analysis of World Weightlifting Records. Research Quarterly for Exercise and Sport,
1984; 3: 285-288.
-
-
-
-
-
[1]
– 72 –