Energia ze źródeł odnawialnych w Polsce na tle innych krajów Unii

Mirosław Gorczyca1)
Energia ze źródeł odnawialnych w Polsce
na tle innych krajów Unii Europejskiej
Energy from renewable sources in Poland
as compared to other EU countries
Gospodarka paliwowo-energetyczna jest jednym z najważniejszych działów ekonomiki, determinujących rozwój społeczno-ekonomiczny kraju. Wielkość i struktura produkcji oraz zużycia energii stanowi sui generis „papierek lakmusowy” realizowanej strategii gospodarczej. Z kolei energochłonność przyrostu
Produktu Krajowego Brutto (PKB) egzemplifikuje racjonalność
tego zużycia. Wskazuje ona na stopień nowoczesności przyjmowanych rozwiązań w dziedzinie techniki, technologii produkcji
oraz konsumpcji w aspekcie racjonalności zużycia energii oraz
proekologicznej orientacji rozwoju gospodarczego.
W artykule przedstawiono ważniejsze dane dotyczące rozwoju gospodarki paliwowo-energetycznej w Polsce z wykorzystaniem źródeł energii odnawialnej. Podstawowym materiałem faktograficznym są publikacje z przedmiotowego zakresu Głównego
Urzędu Statystycznego oraz publikacje autora na ten temat.
Pozyskanie i zużycie
energii pierwotnej ogółem
W 2009 r. w Polsce pozyskano blisko 2817 PJ energii pierwotnej (tab. 1). Jej wolumen zmniejszył się w latach 1999 - 2009
o blisko 1/5 (o 19,7%), tj. w średniorocznym tempie prawie 2,2%.
W przeliczeniu na 1 osobę (73,8 GJ w 2009 r.) pozyskanie – na
ogół – malało z roku na rok w omawianym dziesięcioleciu o 19,4%
ogółem i –2,1%/rok. Nieznaczne różnice notowań dynamiki pozyskania ogółem i per capita wynikały z faktu, że w okresie 1999
- 2009 pewnemu zmniejszeniu uległa liczba ludności Polski.
1) Mirosław Gorczyca, dr hab. n. ekonom., prof. w Wyższej Szkole Informatyki
i Zarządzania w Rzeszowie
sierpień
2011
Tabela 1
Pozyskanie i zużycie energii pierwotnej
Lata
Pozyskanie
Zużycie
ogółem, PJ
per capita, GJ
ogółem, PJ
per capita, GJ
1999
3506,4
91,6
3929,8
102,7
2000
3330,5
87,1
3870,3
101,2
2001
3357,4
87,8
3917,8
102,5
2002
3349,2
87,6
3786,7
99,1
2003
3344,3
87,6
3939,8
103,2
2004
3293,1
86,3
3937,8
103,2
2005
3284,4
86,1
3923,8
102,8
2006
3253,1
85,3
4166,6
109,3
2007
3030,2
79,8
4139,3
108,6
2008
2985,4
78,3
4132,1
108,3
2009
2816,9
73,8
3937,8
103,2
Źródło: Gospodarka paliwowo-energetyczna w latach 2008, 2009. GUS, Warszawa 2010
Zużycie krajowe energii wyniosło w 2009 r. 3928 PJ oraz
około 103 GJ per capita. Jego wielkość w omawianym 10-leciu
przebiegała ogółem od 3787 PJ w 2002 r. do 4167 PJ w 2006 r.
Różnice w zużyciu zdeterminowane były zmniejszającą się energochłonnością procesów produkcji i konsumpcji oraz zmieniającymi się warunkami klimatycznymi (potrzeby grzewcze).
Zestawienie wolumenu pozyskania i zużycia krajowego
energii pierwotnej wskazuje na to, że zużycie krajowe energii przewyższało jej pozyskanie. Kolejno w latach 1999 - 2009
o (w %): 12,1 – 16,2 – 16,7 – 13,1 – 17,8 – 19,6 – 19,5 – 28,0 –
36,1 – 38,4 i 39,7. Jak wynika z powyższych danych, nadwyżka
zużycia nad pozyskaniem energii rosła z roku na rok (wyjąwszy
spadek w 2002 r. spowodowany łagodniejszą zimą). Jej poziom zwiększył się (pozyskanie = 100,0) w omawianym okresie
­dziesięciu lat o 27,6 punktów procentowych.
www.energetyka.eu
strona 515
W pozyskaniu energii pierwotnej dominuje węgiel kamienny
(65,8%), który wraz z węglem brunatnym (18,1%) stanowi prawie
84% łącznego pozyskania energii pierwotnej w 2009 r., ropa naftowa (1,0%) i gaz ziemny (5,5%)1). Jeśli idzie o udział nośników
energii pierwotnej w jej zużyciu w 2009 r., to był on następujący (w %): węgiel kamienny – 45,1, węgiel brunatny – 12,9, ropa
naftowa – 21,8, gaz ziemny – 13,0. Jak wynika z powyższych
danych w zużyciu niepodzielnie dominuje węgiel, stanowiący
ogółem 58,1% zużycia energii pierwotnej, z tego (w %): energetyczny – 37,7%, koksujący – 7,4% i brunatny – 13,0%.2)
Pozyskanie i zużycie energii
ze źródeł odnawialnych
Energia odnawialna jest to energia uzyskiwana z naturalnych, powtarzających się procesów przyrodniczych. Występujące jej formy wywodzą się bezpośrednio z promieniowania
słonecznego lub ciepła generowanego głęboko z Ziemi3). Zatem
energia ze źródeł odnawialnych oznacza energię: wody, wiatru,
promieniowania słonecznego, geotermikę, fal i pływów morskich
oraz wytwarzaną z biomasy i biopaliw ciekłych4). Odnawialne
źródła energii stanowią ekologicznie korzystną alternatywę dla
nieodnawialnych nośników energii (paliw kopalnych), niekorzystnie wpływających na środowisko przyrodnicze, wywołujących
w nim zmiany, głównie w wyniku emisji szkodliwych substancji
(efekt szklarniowy; grenhouse effect), globalne ocieplenie itp.
Regulacje prawne w zakresie energii odnawialnej
Polska jako kraj członkowski Unii Europejskiej jest sygnatariuszem wielu aktów normatywnych regulujących cele i obowiązki w dziedzinie gospodarki energetycznej z wykorzystaniem
źródeł energii odnawialnej. Najważniejsze z nich to:
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Europy
nr 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. – w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych;
• Biała Księga – Energia dla przyszłości. Odnawialne źródła
energii (1997 r.);
• Zielona Księga – Ku europejskiej strategii bezpieczeństwa
energetycznego (2001 r.);
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Europy
nr 2001/77/WE z dnia 27 września 2001 r. – w sprawie
wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych (Dz.Urz. WE L
28 z 27.10. 2001 r.);
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Europy
nr 2003/30/WE z dnia 8 maja 2003 r. – w sprawie wspierania
użycia w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych
(Dz.Urz. WE L 123 z 17.05.2003 r.).
Obliczenia na podstawie: Gospodarka paliwowo-energetyczna w latach
2008, 2009, op. cit.
2)
Ditto.
3)
Energia ze źródeł odnawialnych w 2006 r. GUS, Warszawa 2007.
4)
Energia ze źródeł odnawialnych w 2009 r. GUS, Warszawa 2010.
1)
strona 516
Ustalone w dyrektywach UE cele ogólne dotyczące udziału
źródeł odnawialnych w ogólnym zużyciu energii brutto dla poszczególnych krajów UE wynoszą (w % 2005 r. i 2020 r.): Belgia (2,2
i 13,0), Bułgaria (9,4 i 16,0), Czechy (6,1 i 13,0), Dania (17,0 i 30,0),
Niemcy (5,8 i 18,0), Estonia (18,0 i 25,0), Irlandia (3,1 i 16,0), Grecja (6,9 i 18,0), Hiszpania (8,7 i 20,0), Francja (10,3 i 23,0), Włochy
(5,2 i 17,0), Łotwa (34,9 i 42,0), Litwa (15,0 i 23,0), Luksemburg (0,9
i 11,0), Węgry (4,3 i 13,0), Malta (0,0 i 10,0), Holandia (2,4 i 14,0),
Austria (3,3 i 34,0) Polska (7,2 i 15,0), Portugalia (20,0 i 31,0) Rumunia (17,8 i 24,0), Słowenia (16,0 i 25,0), Słowacja (6,7 i 14,0), Finlandia (28,5 i 38,0), Szwecja (39,8 i 49,0) i Wielka Brytania (1,3 i 15,0)5).
Jak wynika z powyższego zestawienia udział energii ze źródeł
odnawialnych w poszczególnych krajach UE był w 2005 r. bardzo
zróżnicowany i stąd zróżnicowane są również cele w tym zakresie
na 2020 r. Udział ten zależał w dominancie nie tylko od poziomu
rozwoju krajów, ale też od dostępności źródeł energii odnawialnej.
Polskie regulacje prawne
Założenia rozwoju energii uzyskiwanej ze źródeł odnawialnych określone zostały w „Strategii rozwoju energii odnawialnej”,
którą Sejm przyjął 23 sierpnia 2001 r., w „Polityce energetycznej
Polski do roku 2030”, przyjętej przez Radę Ministrów 10 listopada 2009 r. i „Programie dla elektroenergetyki” (28 marca 2006 r.).
Strategia rozwoju energetyki odnawialnej zakłada takie zwiększenie wykorzystania jej zasobów, aby w 2020 r. osiągnąć 15%
ich udziału w zużyciu brutto energii.
Instrumentarium prawne regulujące obowiązki dotyczące
wykorzystania odnawialnych źródeł energii stanowią także:
• Ustawa z dnia 10 kwietnia 1999 r. – Prawo energetyczne
(Dz.U. z 2006 r. nr 89, poz. 625 z późn. zm.);
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia
2008 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakresu energii elektrycznej i ciepła wytwarzanych w odnawialnych źródłach energii
oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilość
energii elektrycznej wytwarzanych w odnawialnym źródle
energii (Dz.U. nr 156, poz. 969);
• Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych (Dz.U. nr 169, poz. 1193) wraz z odpowiednimi przepisami wykonawczymi.
Udział energii odnawialnej w pozyskaniu i zużyciu
energii ogółem w Polsce na tle innych krajów UE
Polska jest znaczącym producentem energii w krajach UE.
Jak wynika z danych tabeli 2, jej udział w wolumenie ogólnego
pozyskania energii 25 krajów UE stanowił 8,9%, podobnie jak
w całym okresie 2001 - 2008 (ca <9%).
Zdecydowanie niższy był on, jeśli idzie o partycypację
w wolumenie energii ze źródeł odnawialnych, wynoszącą 3,8%
w 2008 r. Dane z tabeli 2 wskazują na to, że wielkość pozyskania
Ditto.
5)
www.energetyka.eu
sierpień
2011
energii ze źródeł odnawialnych miała wyższą dynamikę niż energii ogółem. W latach 2001 - 2008 wskaźnik ten wynosił dla energii ogółem (2001 r. = 100,0) 89,9%, a dla energii ze źródeł odnawialnych 146,1% dla 25 krajów UE oraz, odpowiednio, 88,9%
i 131,7% dla Polski. Jak widać, w naszym kraju energetyka ze
źródeł odnawialnych rozwijała się wolniej niż średnio w 25 krajach UE. Znalazło to odzwierciedlenie w zwiększeniu ich partycypacji w pozyskaniu energii ogółem, która w UE-25 zwiększyła
się o 6,7 punktów procentowych, a u nas jedynie o 2,5%. W tym
kontekście (choć na razie brak danych) nie udało się chyba osiągnąć w 2010 r. zakładanego jego wzrostu do 10%. Stawia to pod
znakiem zapytania zakładany dla 2020 r. poziom 20%.
Udział pozyskania energii ze źródeł odnawialnych, który
w krajach UE-25 stanowił w 2008 r. 17,6%, wynosił – między innymi
(w % ogółu energii pierwotnej): 99,9 na Łotwie, 78,2 w Austrii, 56,4
w Finlandii, 49,0 w Szwecji, 24,6 na Litwie, 22,4 w Niemczech, 17,9
w Estonii, 17,3 w Słowacji oraz po 7,6 w Czechach i Polsce6).
znaczący (10,5%) udział odpadów komunalnych, co dowodzi
o ich utylizacji. Fakt, że udział energii promieniowania słonecznego w skali makro UE-25 (1,2%) jest wyższy niż w większości
10 wyszczególnionych krajach wynika z wysokiego udziału Niemiec (2,5%) oraz zapewne wyższego niż 0,0% udziału w pozostałych 15 krajach niewymienionych.
Struktura udziału poszczególnych nośników energii odnawialnej w Polsce to dominacja biomasy stałej, w sytuacji gdy
pozostałe ważą razem jedynie 12,3%, w tym głównie biopaliwa
(5,5%) i hydroenergia (3,4%), przy incydentalnym udziale helioenergii i geotermii (0,0 i 0,2%) oraz niewykorzystaniu do celów
energetycznych odpadów komunalnych (0,0%). W porównaniu
ze stanem z 2004 r. udział biomasy stałej zmalał o 3,9%, hydroenergii o 0,6%, natomiast wzrósł udział: energii wiatru o 1,0%,
biopaliw o 2,9% i biogazu o 0,6% przy stałym (głównie 0,0%)
udziale pozostałych źródeł energii odnawialnej7).
Pozyskanie energii odnawialnej
według jej źródeł w krajach UE
Energetyka odnawialna
w produkcji energii elektrycznej
Jak świadczą o tym dane z tabeli 3, struktura udziału poszczególnych nośników odnawialnej energii pierwotnej dla poszczególnych dziesięciu wymienionych osobno krajów UE była
bardzo zróżnicowana. W ujęciu 25 krajów UE najwięcej, bo blisko połowa (46,0%), ważyła w 2008 r. biomasa stała, następnie
hydroenergia (18,6%), a wręcz śladowo energie promieniowania
słonecznego (1,2%) i geotermalna (4,0%). Podkreślenia w
­ ymaga
Wiodącym celem rozwoju energetyki odnawialnej jest
wzrost jej udziału w produkcji energii elektrycznej. W okresie
2004 - 2008 udział ten wzrósł o 2,9% w UE-25, w tym o (w %):
3,3 w Austrii, 1,2 w Czechach, 1,3 w Estonii, 2,7 w Finlandii, 1,1
na Litwie, 5,3 w Niemczech, 2,1 w Polsce, 1,1 w Słowacji i 9,4
w Szwecji. Jedynie na Łotwie zmalał on o 5,9%8).
Obliczenia na podstawie: Energia ze źródeł odnawialnych w 2009 r., op. cit.
Energia ze źródeł odnawialnych w 2009 r., op. cit.
7)
8)
Ditto.
6)
Tabela 2
Pozyskanie energii pierwotnej dla 25 krajów UE
2001 r.
2002 r.
2003 r.
2004 r.
2005 r.
2006 r.
2007 r.
2008 r.
Ogółem w UE*, Mtoe**
Wyszczególnienie
893,8
892,6
886,9
882,8
850,0
831,3
811,5
803,6
Polska, Mtoe
80,2
80,0
79,9
78,7
78,4
77,7
72,6
71,3
97,0
4,1
95,0
4,1
102,7
4,1
110,2
4,3
113,9
4,5
121,5
4,8
134,7
4,9
141,7
5,4
10,9
5,1
10,6
5,2
11,6
5,2
12,5
5,5
13,4
5,8
14,6
6,1
16,6
6,7
17,6
7,6
w tym ze źródeł odnawialnych:
- ogółem UE, Mtoe
- Polska, Mtoe
% udziału energii odnawialnej:
- ogółem UE
- Polska
*
Bez Bułgarii i Rumunii;
**
Mtoe – mln t/on o/il e/quipment. Źródło: Energia ze źródeł odnawialnych w 2009 r., op. cit.
Tabela 3
Struktura pozyskania energii odnawialnej w krajach UE – według jej źródeł w 2008 r., %
Kraje
Biomasa
stała
Energia
promieniowania
słonecznego
UE-25, w tym:
Austria
Czechy
Estonia
Finlandia
Litwa
Łotwa
Niemcy
Polska
Słowacja
Szwecja
46,0
47,8
79,8
97,8
80,8
86,6
82,4
35,0
87,7
47,5
51,1
1,2
1,4
0,2
0,0
0,0
0,0
0,0
2,5
0,0
0,0
0,1
Energia
wodna
Energia
wiatrowa
Biogaz
Biopaliwa
18,6
39,4
7,1
0,3
16,0
4,0
15,0
6,1
3,4
32,9
37,0
7,2
2,1
0,9
1,5
0,2
1,2
0,3
11,7
1,3
0,1
1,1
5,4
3,0
3,7
0,4
0,5
0,3
0,5
12,4
1,8
0,9
0,0
7,1
3,4
4,3
0,0
0,1
7,7
1,9
15,0
5,5
13,2
2,9
Energia
geoter­malna
4,0
0,5
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,8
0,2
1,0
0,0
Odpady
komunalne
10,5
2,5
4,1
0,0
2,3
0,0
0,0
16,5
0,0
4,4
6,6
Źródło: Energia ze źródeł odnawialnych w 2009 r., op. cit.
sierpień
2011
www.energetyka.eu
strona 517
Tabela 4
Produkcja energii elektrycznej z odnawialnych nośników energii, GWh
2001 r.
2002 r.
2003 r.
2004 r.
2005 r.
2006 r.
2007 r.
2008 r.
2009 r.
Ogółem, z tego:
Wyszczególnienie
2 783,0
2 767,0
2 250,0
3 074,4
3 847,3
4 291,2
5 429,3
6 440,4
8 679,0
- hydroenergia
2 325,0
2 279,0
1 671,0
2 081,7
2 201,1
2 042,3
2 352,1
2 152,2
2 375,1
- energia wiatrowa
14,0
61,0
124,0
142,3
135,5
256,1
521,6
836,8
1 077,3
- biomasa stała
402,0
379,0
399,0
768,2
1 399,5
1 823,7
2 360,4
3 199,8
4 907,3
- biogaz
42,0
48,0
56,0
82,2
111,3
160,1
95,2
251,6
319,2
Źródło: Energia ze źródeł odnawialnych w 2009 r. GUS, Warszawa 2010.
Udział poszczególnych odnawialnych nośników energii
w produkcji energii elektrycznej jest mocno zróżnicowany w poszczególnych krajach UE. Z danych dla 2008 r.9) wynika, że w skali
UE najbardziej ważyła hydroenergia (56,6%), w 21,8% energia
wiatru, w 10,2% biomasa stała, w 5,4% energia ze spalania odpadów komunalnych i w 3,7% biogaz. Energia promieniowania
słonecznego (1,4%) i geotermalna (0,9%) miały „śladowy” udział.
W okresie od 2004 r. istotnie (o 12,7%) zmalał udział hydroenergii,
przy znaczącym (o 8,3%) wzroście udziału energetyki wiatrowej10).
W Polsce przy produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w okresie 2004 - 2008 o 24,7% zwiększył się udział
biomasy stałej, przy znaczącym spadku (o 34,3%) udziału hydroenergii oraz wzroście o 5,4% udziału energii wiatrowej i o 1,2%
biogazu, przy status quo (0,0%) udziału odpadów komunalnych
oraz energii promieniowania słonecznego i geotermalnej.
W 2009 r. ze źródeł energii odnawialnej wyprodukowano
w naszym kraju 8679,0 GWh (por. tab. 4). Stanowiło to ponad 3
razy więcej niż w 2001 r. (312%). Ponad połowa (57%) pochodziła ze spalania biomasy stałej, ponad 1/4 (27%) z hydroenergetyki, 1/8 (>12%) z energetyki wiatrowej oraz <4% z biogazu.
Produkcja ciepła z odnawialnych
nośników energii
Produkcja ciepła z odnawialnych źródeł energii wyniosła
w 2009 r. 9870 TJ11). Jej wolumen wzrósł z 1815 TJ w 2001 r.,
tj. zwiększył się blisko 5,5 razy (o 438%)12). Gros jego wyprodukowano z biomasy stałej (91,7%), a resztę (8,3%) z biogazu. W porównaniu z 2001 r. udział tego pierwszego nośnika zmniejszył się
o 7,0%, przy odpowiednim wzroście tego drugiego (o 1,3%)13).
Podsumowanie
Obszerny przegląd faktografii energetyki ze źródeł odnawialnych w naszym kraju – na tle zasygnalizowanego pozyskania
i zużycia energii ogółem – wskazuje na rosnący udział ­energetyki
Ditto.
Ditto.
11)
Ditto.
12)
Obliczenia na podstawie: Energia ze źródeł odnawialnych w 2009 r. GUS,
Warszawa 2010.
13)
Ditto.
odnawialnej w bilansie energetycznym kraju. Konfrontacja danych z odpowiednimi informacjami dla innych krajów UE wskazuje na to, że w dalszym ciągu wiele jej urządzeń i mocy wytwórczych znajduje się niejako in statu nascendi, o czym świadczą
„śladowe” niejako udziały wykorzystania energii słonecznej, geotermalnej czy wiatrowej. Dynamika rozwoju omawianego sektora
energetyki wskazuje na jego niewystarczający rozwój, do którego obligują nas dyrektywy UE.
Na marginesie niejako informacji o rozwoju energetyki ze
źródeł odnawialnych, jak i przede wszystkim o zużyciu ogólnym energii odnotować należy występujący w naszym kraju,
podobnie jak na całym świecie14), spadek „energochłonności”
PKB. O ile np. w okresie 2000 - 2008 zużycie energii pierwotnej ogółem w Polsce wzrosło o 6,8% (por. tab. 1), o tyle
PKB zwiększył się o 38,6%15). Liczby powyższe spektakularnie egzemplifikują malejącą krańcową energochłonność
przyrostu PKB.
LITERATURA
[1] Gospodarka paliwowo-energetyczna w latach ... (edycje dla
odpowiednich lat). GUS, Warszawa
[2] Efektywność wykorzystania energii w latach 1993-2002. GUS,
Warszawa 2004
[3] Energia ze źródeł odnawialnych w latach ... (edycje dla odpowiednich lat). GUS, Warszawa
[4] Zużycie paliw i energii w 2003 r. GUS, Warszawa 2004
[5] Gorczyca M.: Rynek energii w Polsce. Rynek Energii 2002, nr 2
[6] Gorczyca M.: Unia Europejska – energetyczne imperatywy. Rynek Energii 2005, nr 1
[7] Gorczyca M.: Gospodarowanie energią w Polsce. Instalacje
2005, nr 1
[8] Gorczyca M.: Stan i perspektywy zaopatrzenia Polski w surowce energetyczne i energię. Instalacje 2005, nr 1
[9] Gorczyca M.: Pozyskiwanie i zużycie energii ze źródeł odnawialnych (cz. I). Instalacje 2008, nr 1
[10] Gorczyca M.: Pozyskiwanie i zużycie energii ze źródeł odnawialnych (cz. II). Instalacje 2008, nr 2
9)
10)
strona 518
Zagadnienia te szczegółowiej przedstawiłem w innych artykułach – por. pozycje [6-10] literatury do niniejszego artykułu.
15)
Obliczono na podstawie: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej
2009. GUS, Warszawa 2009.
14)
www.energetyka.eu
sierpień
2011