Zasady prawidłowego Ŝywienia niemowląt i małych dzieci

„Programowanie” metabolizmu
Zasady prawidłowego Ŝywienia
niemowląt i małych dzieci
Wpływ stanu odŜywienia kobiety cięŜarnej na rozwój płodu
Promowanie karmienia piersią
Wpływ odŜywiania w okresie niemowlęcym na stan zdrowia
w Ŝyciu dorosłym (ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych)
Specjalny nadzór nad Ŝywieniem dzieci do 3 r.Ŝ.
Patrycja Marciniak-Stępak
Klinika Onkologii, Hematologii i Transplantologii Pediatrycznej
Dzienne zapotrzebowanie energetyczne
Suplementacja selektywna w ciąŜy
Ryzyko niedoborów w diecie w czasie ciąŜy i laktacji:
- konieczność suplementacji: kw.foliowego, DHA, wit.D, Ŝelaza
- preparaty wielowitaminowe w II i III trymestrze ciąŜy
Kwas foliowy: niedobór zwiększa ryzyko wad oun, odklejenia
łoŜyska, anemii megaloblastycznej
- 0,4 mg/dzień: 3 m-ce przed ciąŜą - 3 m-ce po porodzie
Kwasy omega-3 (np. DHA): stymulują rozwój widzenia dziecka
- 500 mg/dzień: w czasie ciąŜy i podczas karmienia piersią
Witamina D: rozwój ukł. kostnego
15% - białko: składnik budulcowy
- ALE nadmiar nadwaga
30% - tłuszcze: prawidłowy rozwój o.u.n.
- głównie kwasy wielonienasycone
- bardziej potrzebne dziecku niŜ dorosłemu!
- posiłki wzbogacane w tłuszcze dobrej jakości
- nie podawać produktów odtłuszczonych
- ALE nadmiar nasyconych kw. tłuszczowych ryzyko chorób
metabolicznych i układu krąŜenia
55% - węglowodany: energia
- ALE nadmiar nadwaga, próchnica
Karmienie piersią
Przeciwwskazania do karmienia piersią
Zasady:
- najkorzystniej karmić piersią przez co najmniej
pierwsze 6 miesięcy Ŝycia dziecka!!!
- karmienie „na Ŝądanie” (średnio 10x/dobę)
- 4-5 krotna zmiana pieluszki/dzień
ZaleŜne od matki:
- czynna gruźlica
- leki: tetracykliny, benzodiazepiny, sole litu
- zakaŜenie HIV
Zalety:
ZaleŜne od dziecka:
- bezwzględne: galaktozemia, wrodzona nietolerancja laktozy
- względne: rozszczep podniebienia, cięŜkie wady serca
- optymalny skład (serwatka, tauryna, Ig, tłuszcze, laktoza…)
- ograniczenie alergii (dojrzewanie ukł. immunologicznego
i przewodu pokarmowego), stymulacja rozwoju
intelektualnego, wzmocnienie więzi emocjonalnej…
Składniki mineralne i witaminy
Nie jest przeciwwskazaniem: ostra choroba infekcyjna,
wzw A, B, C, zakaŜenie CMV, HSV, EBV, VZV, toksoplazmoza,
zapalenie gruczołu sutkowego
1
Mleka sztuczne/modyfikowane
Najbardziej zbliŜone składem do mleka kobiety
DuŜa róŜnorodność:
- początkowe/następne
- hypoalergiczne/sojowe/zagęszczane/specjalne
Zasady:
- podawać zawsze świeŜe, nie przechowywać
w podgrzewaczu!
- odpowiednia temperatura
- dokładnie myć i wyparzać butelki oraz smoczki
- dziecko nie musi pić tylko z butelki
Schemat Ŝywienia (1-12 miesiąc Ŝycia)
Nowe pokarmy
Zmiany w schemacie Ŝywienia
Mleko:
- 1.-12.m-c: karmienie piersią na Ŝądanie
lub
- 1.-6.m-c: mleko początkowe, od 6.m-ca: mleko następne
Posiłki dodatkowe (nie wcześniej niŜ 5., nie później niŜ 6.m-c)
- 5/6.m-c: kaszka, kleik zboŜowy, przecier jarzynowy, tarte jabłko
- 7-9.m-c: zupa jarzynowa, mięso, ryba, przecier owocowy, soki
- 10.m-c: obiad 2-daniowy, Ŝółtko, pieczywo, biszkopty
- 11-12.m-c: produkty zboŜowe i mleczne
Probiotyki i prebiotyki
Nie wcześniej niŜ w 5., nie później niŜ w 6.m-cu Ŝycia
Dlaczego?
- intensywny wzrost zwiększa potrzeby energetyczne
- poznawanie nowych smaków
- zmiana konsystencji istotna dla prawidłowego
rozwoju aparatu Ŝucia
- nowa umiejętność: nauka jedzenia łyŜką
Wprowadzać stopniowo i osobno; obserwować!
Początkowo miksowane, później wymagające Ŝucia
RYBY – wcześniej!
- po 6.m.Ŝ.
- waŜne źródło kwasów omega-3, witamin A,D,E
GLUTEN – w trakcie karmienia piersią!
- niemowlęta karmione piersią - juŜ od 5.m-ca
- niemowlęta karmione sztucznie - od 6.m-ca
Stopniowe wprowadzanie niewielkich ilości glutenu
(2-3 g/100 ml mleka) zmniejsza ryzyko rozwoju celiakii
MLEKO MODYFIKOWANE – dłuŜej!
- mleko początkowe - pierwsze półrocze Ŝycia
- mleko następne dopiero po 6. m-cu, nawet do 3 r.Ŝ.
Probiotyki – zakres działania zaleŜny od
szczepu i dawki !!!
„Probioza”- wzrost populacji drobnoustrojów
ostra biegunka infekcyjna, zapobieganie biegunce
poantybiotykowej (rotawirusy), martwicze zapalenie jelit,
nieswoiste zapalenie jelit
korzystnych, wtórnie hamujący florę patogenną
- bakterie kwasu mlekowego; Lactobacillus,
Bifidobacterium, droŜdŜe (Saccharomyces boulardii)
- biologiczna modulacja odpowiedzi immunologicznej
- efekt działania zaleŜny od szczepu i dawki
Prebiotyki - nie ulegające trawieniu składniki
poŜywienia pobudzające wzrost wybranych bakterii
- oligosacharydy, inulina
Synbiotyk: probiotyk+prebiotyk
Udokumentowana skuteczność:
Potencjalna skuteczność:
zaparcie, nietolerancja laktozy, zapobieganie alergii,
profilaktyka zakaŜeń przewodu pokarmowego i układu
oddechowego, kolka
Brak skuteczności:
czynnościowy ból brzucha, zespół jelita draŜliwego,
zapalenie trzustki, ostre zapalenie ucha środkowego,
atopowe zapalenie skóry, otyłość
2
Witamina K
Konieczna do syntezy czynników krzepnięcia (II, VII, IX, X)
Niedobór krwawienie spowodowane niedoborem witaminy K (VKDB),
choroba krwotoczna noworodków: krwawienia z przewodu pokarmowego,
pępka, błon śluzowych, krwawienie wewnątrzczaszkowe
Profilaktyka:
- jednorazowe podanie wit. K zdrowym, donoszonym noworodkom
po urodzeniu: 0,5mg i.m. lub 2mg p.o.
- grupy ryzyka (poród zabiegowy, IUGR, zp. aspiracji smółki): 0,5 mg i.m.
- wcześniaki: <1500g: 0,3 mg i.m./i.v.; >1500g: 0,5mg i.m.
Grupa ryzyka późnego niedoboru i krwawienia do oun:
- noworodki i niemowlęta karmione wyłącznie piersią codzienna
suplementacja 25µg/dobę wit. K do ukończenia 3. m-ca Ŝycia
- niemowlęta z biegunką, przedłuŜającą się Ŝółtaczką: 50µg/d
Niemowlęta karmione mieszankami nie wymagają dodatkowej podaŜy
wit. K (poza jednorazową dawką podaną po urodzeniu)
Niedobór witaminy D
Witamina D
stęŜenie 25-hydroksywitaminy D w surowicy (25-OHD)
- dzieci: 20-60 ng/ml (50-150 nmol/l), dorośli 30-80 ng/ml (75-200 nmol/l)
z Ca potrzebna do prawidłowego rozwoju i mineralizacji ukł. kostnego
źródło: urozmaicona dieta (mleko, produkty mleczne, ryby, tran, grzyby)
+ niedobory: preparaty farmaceutyczne
+ regularna ekspozycja na słońce jako endogenne źródło witaminy D
ALE:
kremy z filtrami p/słonecznymi redukują wydajność syntezy skórnej o 90%
w Polsce synteza skórna zachodzi od IV-IX, przy min.15-minutowej
ekspozycji na słońce 18% powierzchni ciała (odsłonięte przedramiona
i częściowo nogi) w godzinach 10-15, bez stosowania filtrów ochronnych;
od X-III synteza skórna praktycznie nie zachodzi
NIE zaleca się bezpośredniej ekspozycji na słońce niemowląt
<6. miesiąca Ŝycia
Krzywica
Zaburzenie gospodarki wapniowo-fosforanowej:
1) krzywica: rozmiękanie potylicy (craniotabes), kwadratowa czaszka,
opóźnione zarastanie ciemiączka, opóźnione ząbkowanie, róŜaniec
krzywiczy (zgrubienie połączeń kostno-chrzęstnych Ŝeber), bruzda Harrisona
(wciągnięcie Ŝeber w linii przyczepu przepony), bransolety krzywicze (pogrubiebie
przynasad kości długich), koślawość lub szpotawość kolan
Opóźnienie rozwoju psychoruchowego, zmniejszenie napięcia
mięśniowego („Ŝabi brzuch”), osłabienie odporności
Wzrost ryzyka rozwoju m.in.: cukrzycy typu 1, niektórych nowotworów,
chorób autoimmunologicznych, sercowo-naczyniowych, zespołu
metabolicznego
Craniotabes
RóŜaniec krzywiczy
Bruzda Harrisona
I: Koślawość kolan
II: Szpotawość kolan
„śabi brzuch”
2) osteomalacja: „krzywica dorosłych”, niedostateczna mineralizacja kości
3) osteoporoza: niska masa kostna + upośledzona mikroarchitektura
tkanki kostnej zwiększona podatność na złamania
Witamina D – suplementacja:
Noworodki donoszone:
dawka 400-800 IU/24 h od pierwszych dni Ŝycia
Niemowlęta karmione piersią:
stęŜenie wit. D w pokarmie kobiecym jest bardzo małe konieczna
suplementacja w dawce 400 IU/24 h
Niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym:
dodatkowa suplementacja nie jest wymagana
Dzieci 1.-18. roku Ŝycia:
podaŜ wit. D z Ŝywności i/lub preparatów farmaceutycznych powinna
wynosić 400 IU/24 h w okresie od X-III; takŜe w miesiącach letnich,
jeŜeli nie jest zapewniona wystarczająca synteza skórna.
U dzieci z nadwagą lub otyłością naleŜy rozwaŜyć zwiększenie dawki
wit. D do 800-1000 IU//24 h
Bransolety krzywicze
Witamina D – suplementacja cd.
Kobiety w ciąŜy:
dawka 800-1000 UI/24 h od II trymestru ciąŜy, o ile nie jest
zapewniona właściwa podaŜ z diety i/lub synteza skórna
Dorośli:
podaŜ wit.D z Ŝywności i/lub preparatów farmaceutycznych powinna
wynosić 800-1000 IU/24 h w okresie od X-III; takŜe w miesiącach
letnich, jeŜeli nie jest zapewniona wystarczająca synteza skórna.
U osób po 65.rŜ. ze względu na obniŜoną syntezę skórną oraz
udowodnione działanie zapobiegające złamaniom i upadkom zaleca
się suplementację w dawce 800-1000 UI/24 h przez cały rok.
3
śelazo
niezbędne do prawidłowej syntezy hemoglobiny i wielu enzymów
Niedokrwistość mikrocytarna: najczęstszy niedobór pokarmowy na
świecie!
- 1. szczyt: 6-20.m-c Ŝycia; 2. szczyt: okres dojrzewania
- bladość, senność, niedokrwistość, tachykardia, zmiany skórne,
gorszy rozwój psychoruchowy i umysłowy (koncentracja, pamięć)
Profilaktyka:
- przedłuŜone karmienie piersią
- unikanie mleka krowiego (upośledza wchłanianie)
- pokarmy uzupełniające od 6.m-ca Ŝycia (Ŝółtko jaja)
- do końca 1 r.Ŝ.: wcześniaki, dzieci z ciąŜy mnogich
Suplementacja przez min.4 m-ce (niedobór + zapasy):
- preparaty p.o.: razem z wit.C (zwiększa wchłanianie)
- preparaty pozajelitowe (i.m.): ból, gorączka, wstrząs anafilaktyczny
Jeśli brak cech niedoboru Fe rutynowe podawanie moŜe być
szkodliwe! (częsta przyczyna zatruć!!!)
Posiłki:
Śniadanie: najwaŜniejszy posiłek dnia!
PoŜywne i pełnowartościowe; zimą jako ciepły posiłek
II śniadanie: łagodzi głód przed obiadem
Obiad: najlepiej dwa dania
Podwieczorek
Kolacja: odpowiednio wcześnie i lekkostrawnie
Płyny: 2 litry/dobę!!!
Jeśli posiłki są atrakcyjne i poŜywne
dziecko nie będzie szukało „przekąsek”
Najczęstsze błędy Ŝywieniowe
Początkowo:
- zbyt krótkie karmienie piersią
- szybkie zastępowanie mleka modyfikowanego mlekiem krowim
- dopajanie sokami i herbatkami
- zbyt częste karmienie (zachować 3-godz. odstępy)
- ograniczanie spoŜywanych tłuszczów nienasyconych
- późne rozszerzanie diety
- nadmierne rozdrabnianie produktów
Później:
- zmuszanie do jedzenia
- „podjadanie” między posiłkami
- zabawa i oglądanie tv podczas jedzenia
- jedzenie typu „fast-food”
- dieta wegetariańska
śywienie dzieci w 1.-3. roku Ŝycia
Szkodliwe szybkie przejście na „dietę dorosłych”
Prawidłowe Ŝywienie kształtuje korzystne nawyki
Ŝywieniowe – dobry przykład!!! ☺
Co? Ile? Jak często? 4-5 małych posiłków
o stałych porach
Typowe są wahania apetytu
Istotna rola aktywności fizycznej i poznawczej
Dekalog dobrego Ŝywienia dziecka:
1. aktywność fizyczna
2. 4-5 małych posiłków dziennie - dieta urozmaicona
(pokarmy z 5 podstawowych grup produktów)
3. zboŜa z pełnego przemiału - pełnoziarniste pieczywo, kasze
4. codziennie warzywa i owoce - dodatek do kaŜdego posiłku!
5. codziennie produkty mleczne - ale mleko krowie po 3 r.Ŝ.!
6. ryby 2xtydzień
7. chude mięso i jajka 2xtydzień - unikać parówek, smaŜonego mięsa
8. tłuszcze roślinne
9. na pragnienie raczej czysta woda
10. mało soli, więcej przypraw
Piramida zdrowego Ŝywienia
Smacznego !!!
4