M - Lengyelország magyarul
Transkrypt
M - Lengyelország magyarul
Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. M [1. litera oznaczająca spółgłoskę m; 2. spółgłoska dwuwargowa, dźwięczna, twarda, nosowa; 3. litera oznaczająca w numeracji porządkowej: czternasty] (kemény, zöngés mássalhangzó és jele; orrhangú ajakhang, a magyar ábécé 19. betűje) M. (magister, mgr; magister (legalacsonyabb egyetemi végzettséggel járó cím); (mistrz) mester; (fr.: monsieur: uram) M – (lat.) (mille) 1000 (a római számok sorában) m. = mieszkanie – lakás m. = miesiąc – hó, hónap m = metr [symbol jednostki długości metr] – m, méter m. in., między innymi – többek között m., (mój) az én…, enyém; (miejce) hely m-commerce (handel) – m-commerce mobilkészülékes kereskedelem [divatkifejezés Internet-összeköttetéssel rendelkező mobiltelefonokról, tenyérszámító- gépekről stb. lebonyolított kereskedelmi ügyintézésre; az elektronikus kereskedelem egyik változata megrendelések, lefoglalások, gyorsüzletek lebonyolítására; [a jövő felhasználója aligha fog a használt végkészülékek kivitelezése alapján az "m-k" vagy "e-k" között különbséget tenni]] M-spam (lub mobile phone spam, mobile spamming, sms spam) [forma spamu wykorzystująca tekstowe wiadomości SMS wysyłane w sieci telefonów komórkowych] – M-spam, mobilspam [mobiltelefonra küldött spam] Ma [symbol jednostki prędkości mach] - Mach (hangsebesség mértékegysége) ma [mieć] – (kto) ma (co) – (vkinek) van (vmije); (czy pan/pani ma…? – van önnek…?); (handel) követel ma 3 miesiące – 3 hónapos ma 20 lat, ma 23 lata - 20 éves, 23 éves ma 50 lat z okładem – több, mint 50 éves; felül van az ötvenen ma co na widoku – kilátása van vmire ma ciężką rękę – (átv.) keménykezű ember ma czasu co niemiera – időmilliomos; számtalan ideje van ma czysta polską wymowę – tiszta lengyel kiejtéssel beszél ma ćwieka w głowie – egy kicsit bolond; hiányzik egy kereke ma długi język – sokat jár v. eljár a szája; bőbeszédű m 3332 ma dobre wino węgierskie w lochu – jó magyar bora van a pincében ma dobry apetyt – jó étvágya van vkinek ma dobry spust – (közb.) jól tud enni, jó cugja v. huzatja van; van étvágya, jól tud enni ma dobry smak – jó ízű ma dobry węch – jó szimatja van ma dobry wiatr – jó szimatja van ma dużo pracy – sok a dolga; sok dolga van ma egzaminy – vizsgája van ma foi [wym. ma fua] [słowo daję, naprawdę] – (fr.) ma foi!, úgy ám! [ma foi, Madame: úgy ám, asszonyom!] ma fory dworu – előnyben van az udvarnál ma gębę z dobrego rzemienia – jó beszélőkéje van ma gęste brwi – sűrű szemöldöke van ma gorączkę – láza van, lázas ma głowę na karku – helyén van az esze; jófejű ember ma i winien – (ker.) tartozik és követel ma kiełbie we łbie – fafejű, tökfejű, korpaeszű; bogaras, bolondos ma koło pięćdziesięciu lat – vagy v. körülbelül ötven éves; ötven év körüli ma łagodne usposobienie – jámbor, nyugodt; szelíd természetű ma mnóstwo czasu – időmilliomos ma na coś apetyt – étvágya van, étvágyat kapott vmire ma na imię – keresztneve… ma na sobie płaszcz – rajta van a felöltő ma niedostatecznie z matematyki – elégtelenje van számtanból v. matematikából ma obgryzione paznokcie – lerágott körmei vannak ma obłok przed oczami – köd (homály) borítja a szemét; nem lát tisztán ma okres, jest niedysponowana – (biz.) megvan v. megjött (a vérzése), menstruál ma pan amerykańskie pieniądze? – van az úrnak amerikai pénze? ma pan co do oclenia? – nincs elvámolnivalója? ma pan drobne? – az úrnak van aprója ma pan koperty? – van önnek borítéka? ma pan/pani rację – igaza van ma pan/pani ochotę na kawę? – van kedve egy kávéhoz? ma pan (pani) zaburzenia żołądkowe – nyincs rendben a gyomra ma pieniądze po ludziach – többeknél van pénze Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3333 ma pieniądze w kieszeni – pénz van a zsebében; a pénz a zsebében van ma pięć krzyżyków na karku – öt x-szel jár; ötven év terhét viseli a vállán ma poczciwe oczy – nyílt tekintetű ma pod sobą dziesięciu ludzi – tíz ember van alatta, tíz ember felett rendelkezik ma powody – megvannak az okai ma półtora roku – másfél éves ma pstro w głowie – nem valami eszes; nem nagyon okos; szecska van a fejében ma przewrócone w głowie – elveszti a fejét; minden össze-vissza kuszálódik a fejében; megszédült, fejébe szállt a dicsőség ma pustki kieszeni – üres a zsebe ma racje bytu – létjogosultséga van ma rację – igaza van ma siano w głowie – széna van a fejében ma silną wolę – erős akarata van, erős akaratú ma się ku wieczorowi – estefelé jár ma się ku wiośnie – tavaszodik, tavasz felé jár ma sparaliżowaną prawą rękę – megbénult a jobb keze; jobb kezére béna ma sposób myślenia dziecka – olyan, mint egy gyermek ma spryt do wszystkiego – van esze mindenhez v. mindenre ma swoje lata – benne van a korban ma swój dom – saját háza van ma szczeniakowaty wygląd – kölyökképe van ma szczęście do ludzi – sikere van az embereknél ma się do 5, jak…– (matematika) (viszonylani, foglaltani) úgy aránylik az 5-höz, mint… ma się jak pączek w maśle – bővelkedik v. úszik mindenben v. vmiben; tejben-vajban fürdik ma się na deszcz – esőre áll; készül az esőre, eső lesz ma się nieosobliwie – nem különösen jól érzi magát v. van ma się rozumieć – természetes, persze; természetesen ma się rozumieć! – magától értetődő! természetesen! ma się wyśmienicie – jól van, remekül megy neki ma się z pyszna – megsértődni vmin ma się zmarnować, to wolę zjeść – inkább megeszem, nehogy megromoljon ma stom lat z okładem – több mint száz éves ma strusi żołądek – (átv.) struccgyomra van (mindent megemészt) ma śliczną oprawę oczu – szépmetszésű szeme van ma tęgi, dobry łeb – jó koponyája van - Wersja 01 01 2017. ma to jak w kieszeni – mintha már a zsebében volna ma to już we krwi – a vérében van ma to również swoje dobre strony – ennek is megvan a jó oldala ma trzy gwiazdki – három csillaga van ma twarz jak księżyc – (átv.) holdvilágképű, olyan az arca, mint a kerek holdvilág ma ujmujący uśmiech – vonzó v. rokonszenves mosolya van ma w karcie same kiery – csupa kör lapja van ma wady w młodości nie przezwyciężone – olyan hibája van, amit ifjú korában le nem győzőtt ma wasy – bajuszos ma wgląd w co – betekintése van vmibe ma wielkie agio; ma wielki zbyt – nagy az ázsiója; nagy a keletje ma wielu kochanków – sok szeretője van ma wpływ – befolyása van; befolyásos ma wolny dzień – szabadnapos ma z górą lat 50 – több, mint ötven éves; az ötvenen felül van ma zajączka w głowie – [nyulacska van a fejében] bogaras, hiányzik egy kereke ma zajęte płuca – (átv., orv.) a tüdeje meg van támadva ma zasługi w literaturze v. na polu literatury – érdemei vannak az irodalomban v. az irodalom terén ma zaspane oczy – álmos a tekintete ma zielono w głowie – éretlen eszű ma złoto w kalecie – arany van a pénztárcájában ma zły język – rosszmájú, gonosz nyelvű ma zwyczaj koloryzować – túl élénk színekkel szokta ecsetelni v. el szokta túlozni v. szereti kiszínezni a dolgokat ma źle w głowie – megzavarodott fejű Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3334 Maacha, Maaka (władająca) [1. Córka Nachora, brata Abrahama. 2. Córka Tolmaja, króla Geszur, jedna z żon Dawida, matka Absaloma. 3. Król, który sprzymierzył się z Ammonitami przeciw Dawidowi. 4. Ojciec Achisa (króla Gietskiego). 5. Córka, czy wnuczka Absaloma, żona Roboama, matka Abijama, króla judzkiego, prawdopodobnie matka Azy, króla Judy. 6. Żona Jejela, ojca Gibeońoczyków. 7. Ojciec Hanana; dzielny wojownik Dawida. 8. Syn drugiej żony Kaleba, syna Hesrona. 9. Żona Machyra, syna Manassesa. 10. Ojciec Sefatiasza, Symeonity.] – MAÁKA, MAHÁKA (elnyomás, nyomás; lapály) [ 1. Náhornak (2), Ábrahám fivérének a fia (1Móz 22,24). 2. Dávid felesége, Talmainak (2), Gessur királyának lánya, Absolon anyja (2Sám 3,3; 1Krón 3,2). 3. Ákisnak, Gát királyának atyja (1Kir 2,39). Az 1Sám 27,2 szerint: "Máok". 4. Roboám király kedvenc felesége (2Krón 11,20-22). A 2Krón 13,2 szerint: "Mikája" (5). 5. Káleb (2) mellékfelesége (1Krón 2,48). 6. Mákirnak, Manassé (1) fiának, Jákób (1) unokájának felesége (1Krón 7,14-16). 7. Jéhielnek (7), Saul (1) király ősének felesége (1Krón 8,29; 9,35). 8. Hanánnak (3), Dávid hősének atyja (1Krón 11,43). 9. Sefátiás atyja (1Krón 27,16). 10. Vidék a szíriai pusztaság peremén, Gileádtól (1) északra (2Sám 10,6.8; 1Krón 19,6-7).] MAC (ang. Mandatory Access Control [obowiązkowa kontrola dostępu) – pojęcie to zostało zdefiniowane w TCSEC jako sposób kontroli dostępu w systemie komputerowym.] – (ang.) Mandatory Access Control, MAC (előre meghatározott hozzáférés-vezérlés) MAC (ang. Multiplexed Analogue Components – multipleksowane składowe analogowe) MAC (ang. Multiplexed Analogue Components) (multiplexált analóg komponensek) MAC (Media Access Control) - (sterowanie dostępem do nośnika) [Mimo, że samo przesyłanie zer i jedynek jest zadaniem pierwszej warstwy modelu OSI, to sterowanie dostępem do nośnika jest już funkcją warstwy drugiej. Zestandaryzowany przez IEEE sposób sterowania dostępem do nośnika nazywany jest sterowaniem MAC. Omawiany standard rozróżnia trzy metody regulowania dostępu do nośnika: rywalizację, priorytet żądań oraz przekazywanie tokenu.] – MAC (Media Access Control) [1. A hálózati kártya fizikai - Wersja 01 01 2017. címe. Ez a cím minden hálózati kártyában egyedi. 2. Hálózati eszközök egyedi azonosítására használható, programmal kiolvasható száma.] maca [1. cienki placek z niekwaszonego ciasta bez soli, spożywany podczas żydowskiego święta Paschy; 2. pieczywo przypominające ten placek; 3. (chleb niekwaszony) Niekwaszony chleb - to chleb "nie zniszczony przez drożdże". W czasie szabatu zawsze na ołtarzu kładziono dwanaście bochenków takiego chleba macy. — Maca żydowska z (hebrajsk. mazzah), jest to przaśnik czyli placek cienki kolisty z ciasta niekiszonego, t. j. bez kwasu i drożdży, tylko wodą rozczynionego, w czasie świąt Paschy używanego przez Żydów. 4. (Jak czytamy u zygmunta Glogera) (z niem. Metze) Tak nazywano, zwłaszcza na Rusi, dużą kłodę, statek albo miarę do rzeczy sypkich, np. do zboża. Maca, jako miara, miała w sobie 4 korce, 8 półmiarków, 16 macek, 32 półmacków.] – (héber) macesz (a zsidók húsvétkor fogyasztott kovásztalan kenyere, eredetileg macca); kovásztalan kenyér; laska; pászka; kovásztalan, lepényszerű kenyér, amelyet a zsidók pészah (húsvét) hetében esznek a sivatagi vándorlás emlékére; (dawno) régi űrmérték macać (maca) — macnąć [1. pot. dotykać czegoś palcami, stopą itp., próbując wyczuć, rozpoznać coś; 2. pot. szukać, badać, sondować; 3. posp. obejmować, dotykać lubieżnie] – tapogatni, megtapogatni; tapogatózni, tapogatódzni; fogdosni; tapintani, megtapintani, matatni; (átv.) kitapintani, megtapasztalni vmit; puhatolódzni vmi után, kikérdezni vkit; tapogatódzni vkinél macać coś/kogoś – tapintani, megtapintani, megfogni vmit/vkit macać drób – baromfit tojózni macać po ciemku – a sötétben tapogatózni macać puls – pulzust mérni v. tapintani macać się [1. dotykać siebie samego, próbując coś wyczuć, rozpoznać; 2. dotykać jeden drugiego; 3. sprawdzać, badać się wzajemnie; 4. obejmować się, dotykać lubieżnie] – tapogatódzni, tapogatják egymást, tapogatja magát; vizsgálja magát, számol önmagával macać się po kieszniach – zsebben turkálni macający, -a, -e – tapogató macanie [jest czynnością polegającą na wielokrotnym i uporczywym dotykaniu ciała wybranej osoby, w kontekście seksualnym i często bez zgody (lub wręcz Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3335 mimo protestów) osoby macanej. Kwalifikuje się zatem jako molestowanie i jest zachowaniem społecznie nieakceptowanym] – tapogatás, fogdosás; (átv.) puhatolódzás, tapogatódzás; vastag szalonna Macedonia lub Republika Macedonii (maced. Република Македонија, alb. Republika e Maqedonisë) [na forum międzynarodowym państwo określane jest tymczasową nazwą Była Jugosłowiańska Republika Macedonii – BJRM, (ang. Former Yugoslav Republic of Macedonia – FYROM, mac. Поранешна Југословенска Република Македонија ПЈРМ, transliteracja Poranešna Jugoslovenska Republika Makedonija - PJRM, alb. Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë IRJM) państwo na Półwyspie Bałkańskim, powstałe po rozpadzie Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii] – Macedónia v. Macedónia Volt Jugoszláv Köztársaság (szláv-macedón nyelven Република Македонија vagy РМ / Republika Makedonija -RM, a magyar köznapi használatban többnyire Macedónia) [a Balkán-félsziget egyik tengerparttal nem rendelkező állama. 1991 előtt Jugoszlávia legdélebbi tagköztársasága volt, határai meghúzására 1945-ben, a jugoszláv köztársaságok területének kijelölésekor került sor. Az országban élő macedónok a déli szlávok közé tartoznak. Nyelvük a bolgárokéval mutat közeli rokonságot. Az ENSZ, a KEK, az EBESZ, a Nemzetközi Valutaalap tagja. Csatlakozási kérelmet nyújtott be a NATO-hoz és az Európai Unióhoz.] Macedonia [kraj położony na północ od Grecji, z miastami Amfipolis, Apolonia, Filippi, Tesalonika, Berea, Neapol (miasto portowe, nazywa się obecnie Cavalla, różne od dzisiejszego Neapolu we Włoszech). Macedonia była niezależnym i potężnym państwem (monarchią) za Filipa II i Aleksandra Wielkiego w IV wieku przed Chrystusem. W roku 146 stała się prowincją rzymską. Macedończycy są w lwiej części Słowianami z domieszką krwi dawnych Ilirian. Przyczynili się bardzo do rozszerzenia Ewangelii w Europie.] – MACEDÓNIA (összezúzás; a nagy, a karcsú földje; felvidék) [A Balkán félszigeten, Görögországtól északra elterülő ország; első uralkodója Fülöp (1) (Kr. e. 359-336); őt követte híres fia, Nagy Sándor (Kr. e. 336323); Kr. e. 168-ban római tartomány lett; - Wersja 01 01 2017. Pál gyakran járt itt, s több gyülekezetet alapított (ApCsel 16,9-12; 17,1-15; 20,1-6).] Macedończyk [1. obywatel Macedonii 2. mieszkaniec Macedonii (Macedonii Greckiej, krainy historycznej)], Macedonka – macedón (ffi/nő) macedoński, -a,-ie [związany z Macedonią] – macedón macellum (targ) [bazar spożywczy] – macellum [a görög macellon (kerítés) szótól. Igy nevezték a rómaiak a hús, hal, zöldség árulására állandó épületekkel és boltokkal berendezett vásárpiacokat. Romában legrégibb volt a M. Liviae a Porta Esquilina közelében.] maceracja [1. łac. maceratio 'rozmoczenie' od macerare 'zmiękczać' z macer 'chudy, miękki, słaby'; zmiękczanie, rozpuszczanie a. działanie chem. za pomocą cieczy; perkolacja, metoda otrzymywania na zimno wyciągów a. nalewek z ziół i owoców; 2. (łac. maceratio - rozmoczenie) to nazwa na szeroką grupę procesów w przebiegu których ma miejsce działanie środowiska wodnego; 3. to proces uszkodzenia powierzchownych warstw skóry przez szkodliwe działanie przez dłuższy czas środowiska wodnego bądź wilgoci; 4. Maceracja węglowa to stosowany przy produkcji wina proces powolnej fermentacja, który odbywa się wewnątrz winogron, prowadzona w atmosferze dwutlenku węgla w celu uniknięcia kontaktu z powietrzem; 4. to to jedna z metod stosowanych w preparatyce farmaceutycznej. Polega na wyodrębnieniu wybranych składników z materiału poprzez długie moczenie go w rozpuszczalniku np. w wodzie. 5. a) długotrwałe moczenie jakiegoś surowca w wodzie lub odpowiednim rozpuszczalniku w celu jego zmiękczenia, rozpuszczenia lub wydzielenia określonego składnika; b.) wzajemne przenikanie się zapachów i smaków wymieszanych składników przygotowywanej potrawy ] – áztatás, lágyítás, puhítás, pállasztás macerować [dokonywać maceracji, poddawać coś maceracji] – (lat.) macerálni; sanyargatni; bosszantani, zaklatni; valamilyen szilárd anyagot áztatni, pállasztani, lágyítani, megpuhítani, feloldani; (orvosi) áztatni, folyadékban lágyítani; (marynować) pácolni macerować się – sanyarogni, bosszankodni macerowanie – sanyargatás, macerálás; (műszaki, orvosi) áztatás, macerálás, lágyítás Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia macewa (hebr. הָ ֵּבצַמmacewa) [żydowska stela nagrobna, najczęściej w formie pionowo ustawionej, prostokątnej płyty kamiennej lub drewnianej (od XIX w. także żeliwnej) zwieńczonej linią prostą, trójkątem, półkolem lub dwoma odcinkami koła. Górną jej część wypełnia płaskorzeźba, dolną zaś inskrypcja (epitafium).] – zsidó síremlék [A zsidó vallás előírja, hogy a síremlék csak egyszerű kővagy márványtömb lehet.] 3336 mach [jednostka prędkości równa prędkości rozchodzenia się dźwięku w powietrzu] Mach (hangsebesség mértékegysége); mach (air, 1 atm, 0°C), mach (air, 1 atm, 20°C) mach [pot. wykrzyknik nazywający szybko wykonaną czynność] – [indulatszó] (gyorsan végzett tevékenység kifejezésére) macha [posp. twarz] – (átv.) arc macha [mina (zob. → zwroty śląskie)] – [Słowniczek języka śląskiego] arc, kép, fintor, arckifejezés, arculat Machabeusze, znani również jako: Hasmoneusze (hebr.: יםמכבlub מקבים, Makabim) [judejski ród kapłański, a po powstaniu Machabeuszy – dynastia panująca w Judei (147 p.n.e.-37 p.n.e.).] – Makkabeusok [1. A zsidó szabadságharcos Júdás mellékneve ("kalapács"), utóbb átment családtagjaira és a mozgalom résztvevőire is. 2. eredetileg Mattatiás 3. fiának (1Mak 2,4), Júdásnak a mellékneve. - A ~ elnevezés a rabbinista irod-ban nem fordul elő, Josephus Flavius is következetesen Hasmoneusoknak nevezi Mattatiást és utódait. Vsz. csak a ker. szerzők vitték át Júdás melléknevét testvéreire és arra a 7 névtelen testvérre is, akiknek vtságát a 2Mak 7 elbeszéli, sőt arra a korra is, amelyben Júdás és testvérei éltek és működtek. - A név magyarázata bizonytalan. Legtöbben a 'kalapács' szóval hozzák kapcsolatba, arra hivatkozva, hogy Júdás súlyos csapásokat mért Izr. ellenségeire. Mások testi tulajdonságot (pl. kalapácsfejű) keresnek a név mögött, v. a nákab tőből - Wersja 01 01 2017. eredő Makkabjahu névvel próbálják összekapcsolni, és 'Jahve választottja'-ként értelmezik.] machać — machnąć [1. wykonywać szybkie, wahadłowe ruchy czymś; 2. pot. robić coś szybko albo byle jak; 3. pot. pracować, zwłaszcza ciężko; 4. machnąć: pot. uderzyć lub rzucić czymś mocno, z rozmachem; 5. poruszać czymś rytmicznie poziomo lub pionowo] – integetni, hadonászni; lengetni, lóbálni, csóválni; (vmit) lobogtatni machać jak lis kitą – legyint, mint róka a farkával machać nogami – kalimpálni machać ogonem – csóválja a farkát machać rękami – kezével integetni machać ręką na odchodnym – kezével búcsút int Machajrodony (tygrys szablastozębny) [wymarła podrodzina kotowatych, żyjąca w drugiej połowie trzeciorzędu i plejstocenu. Charakterystyczne dla tych zwierząt są duże, szablasto zakończone górne kły, stąd też ich inna używana nazwa – "tygrysy szablastozębne". W uzębieniu występuje również zanik dolnych kłów i redukcja trzonowców, poza tym charakterystyczny jest duży kąt rozwarcia żuchwy. Najpowszechniej znanym rodzajem jest smilodon.] – kardfogú tigris [kardfogú macskaformák (köznapi nevükön: kardfogú tigrisek) a macskafélék egyik kihalt alcsaládját (Machairodontinae) alkotják. Nevüket hatalmas, kardszerű felső szemfogaikról kapták, amelyek hossza 10-18 cm között változott. Legismertebb csoportjukat a Smilodon nembe tartozó fajok alkotják, amelyek Amerikában éltek a pleisztocén során, de a holocént már nem érték meg.] A kardfogú macskák nemei és fajai Homotheriini nemzetség o Homotherium nem Az ide tartozó fajokat a hosszú mellső végtagok és rövid hátsó lábak (a hiénára emlékeztető testfelépítés) jellemezték. Homotherium serum Amerikában élt, kb. 3 millió éve alakult ki és 10 000 éve halt ki. o Machairodus nem Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia o Xenosmilus nem Metailurini nemzetség o Dinofelis nem o Metailurus nem Smilodontini nemzetség o Megantereon nem o Paramachairodus nem o Smilodon nem Smilodon 3337 gracilis Nemének legkorábbi és legkisebb képviselője. Mintegy 2,5 millió évvel ezelőtt jelent meg Észak-Amerikában és 500 000 éve tűnt el. Feltehető, hogy a később megjelent Smilodon fatalis és Smilodon populator őse. A neve magyarul annyit tesz, mint: „gyengébb kardfogú tigris”. Smilodon fatalis Észak-Amerikában jelent meg mintegy 1,6 millió évvel ezelőtt és kb. 10 000 éve halt ki. Dél-Amerikában eljutott a mai Peru területéig. Neve magyarul annyit tesz: „halálos kardfogú tigris”. Smilodon populator Dél-Amerikában élt, ahol mintegy 1 millió éve jelent meg és 10 000 éve tűnt le. Ők adták az amerikai kardfogú tigrisek legnagyobb példányait. Maradványaikat főleg Argentínában és Brazíliában találták meg. Ősei valószínűleg Észak-Amerikában alakultak ki, majd a Panama-földszoros kialakulása után jutottak el Dél-Amerikába. A neve magyarul kb. annyit tesz, mint „pusztulást hozó kardfogú tigris”. Smilodon californicus Maradványaikat főleg Kaliforniában találták meg. Egyesek szerint nem külön faj, hanem a Smilodon fatalis helyileg kialakult alfaja. Smilodon floridus Maradványaikat főleg Floridiában találták meg. Egyesek szerint a Smilodon fatalis helyileg kialakult alfaja. Machalat [oznacza pewien (bardzo poważny) rodzaj pieśni.] – MAHALÁT (betegség, baj; szépség, kedvesség; énekesnő) [1. Izmáel (1) leánya, Ézsau felesége (1Móz 28,9). Egyéb helyeken: "Boszmát" (1). 2. Roboám felesége, Jérimót (4) leánya (2Krón 11,18).] machanie – lóbálás, integetés macharzyna [1. mecherzyna, męcherzyna - w XVI w. sakiewka na pieniądze; 2. pęcherz (nie tylko u zwierząt)] – (daw) pénztárca, bugyelláris; hólyag macher [1. pot. fachowiec; 2. pot. oszust, kombinator] – (ném.) macher; csaló, üzér, üzérkedő, kópé, ügyes, csalafinta, agyafúrt ember macherka [1. potocznie: nieuczciwa transakcja, szachrajstwo, oszustwo 2. forma żeńska od: macher] – csaló, üzér, üzérkedő nő - Wersja 01 01 2017. machiawelista – machiavellista; (átv.) ravasz-, fondorlatos, kópé machiawelizm (makiawelizm) [1. uogólniona przez wł. historyka i pisarza polit. Niccolò Machiavelli (1469-1527) w Księciu (1532 r.), pisarz, historyk i dyplomata florencki; doktryna polityczna i cecha działania, której nazwa pochodzi od nazwiska Niccolo Machiavellego, autora Księcia. Potocznie słowo "makiawelizm" to synonim wszelkich działań moralnie dwuznacznych i nacechowanych hipokryzją. Sam Machiavelli nie był makiaweliczny, a jego sympatie były bliskie liberalnemu republikanizmowi. 2. doktryna polit. zalecająca stosowanie podstępu, przemocy i obłudy w dążeniu do realizacji zamierzeń; cynizm, przewrotność i brak skrupułów w dążeniu do osiągnięcia celów uznanych za godziwe, w myśl zasady "cel uświęca środki". 3. koncepcja polityczna zalecająca stosowanie zasady "lw;cel uświęca środki"up;, propagująca pragmatyzm i instrumentalizm w dążeniu do osiągnięcia zamierzonych celów politycznych; 4. pot. postawa charakteryzująca się cynizmem, obłudą i brakiem skrupułów w dążeniu do osiągnięcia celu] – machiavellizmus; céljai elérésére minden eszköz alkalmazását jogosnak tartó politika (N. Machiavelli firenzei államférfi és író nevéről) N. Machiavelli machiawelski, -a, -ie, makiaweliczny, -a, -e [1. odnoszący się do makiawelizmu, typowy dla makiawelizmu; 2. przebiegły, podstępny, przewrotny, chytry, obłudny] – machiavellisztikus machina [ogromna, ciężka, skomplikowana maszyna; także przen. (np. m. wojenna, adm.).] – gép, gépezet machina oblężnicza – ostromágyú; faltörő kos machina państwowa – államgépezet machina piekielna – pokolgép machina wojenna – háborús gépezet machinacja [1. p.łc. machinatio od machinari ‘wymyślić, uknuć’) podstępne działanie, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3338 którego celem jest uzyskanie korzyści kosztem innych osób; intryga, knowanie (zazw. lm.). 2. podstępne, zakulisowe, zakulisowe działania na czyjąś szkodę; intryga, intrygi, knowanie; konszachty; sekretne działania, gierki, konszachty] – (lat.) machináció; mesterkedés, ármány, ármánykodás, cselszövés, fondorlatoskodás, ravaszkodás, áskálódás machinacje – üzelmek machinalnie – gépiesen, ösztönösen, öntudatlanul, szórakozottan machinalność – gépiesség, ösztönösség machinalny, -a, -e [bezwiedny, odruchowy, automatyczny, mimowolny] – machinált; ösztönös, öntudatlan, szórakozott, gépies machine code [zob. język maszynowy] – (ang.) machine code – gépi kód [egy adott számítógép által elvégzendő műveletek kódolt, géptípusra jellemző leírása] machinować (przemyśliwać, knuć) – (lat.) machinálni; mesterkedni, kieszelni, kiagyalni, felbujtani, bujtogatni, fondorkodni machiny oblężnicze [sprzęt wojenny, np. katapulty, tarany, wieże szturmowe, używany dawniej przy zdobywaniu warownych twierdz] – ostrom machinációk v. cselek machizm [(naz. E. Mach, fizyk i filozof austr. 1838–1913) empiriokrytycyzm; n.os. machista] – machizmus; az empiriokriticizmus E. Mach képviselte irányzata machloja, machlojka (oszustwo) [1. pot. nieuczciwe działanie w celu osiągnięcia korzyści lub ukrycia czegoś; 2. pot. oszustwo, kant, przekręt] – szélhámosság, csalás machlować [niem. makeln ‘pośredniczyć’) pot. robić machlojki, oszukać, szachować] – ármánykodni, fondorkodni, igyekszik vkit rászedni machnąć [machać] [1. wykonać szybki ruch; 2. potocznie: szybko coś zrobić; 3. potocznie: dać komuś znak; 4. potocznie: uderzyć, rąbnąć; 5. komuś brzucha zapłodnić kobietę (zapłodnić kobietę - zrobić komuś brzucha)] – lengetni, lóbálni, csóválni; (ręka) legyinteni, inteni, integetni; (uderzyć) megütni, megcsapni; (zrobić co śpiesznie) összeütni; összetákolni; menni; (átv.) megtermékenyíteni, terhessé tenni machnąć chustką – kendővel v. zsebkendővel integetni machnąć na co ręką – legyinteni vmire; lemondani vmiről - Wersja 01 01 2017. machnąćkozła (kociołka) – bukfencet vetni v. hányni machnąć (czym) na kogo – integetni vmivel vkinek machnąć na co ręką – legyinteni vmire, lemondani vmiről machnąć ogonem – farkát csóválja (kutya) machnąć pałasem – karddal, pallossal vagdalkozni; (átv.) kardoskodni machnąć ręką – legyinteni machnąć rękoma – integetni, karját lóbálja; legyintgetni machnąć skrzydłami – szárnyakkal csapkodni v. verdesni (madár, angyal) machnął na niego, by się zbliżył – integetett neki, hogy jöjjön közelebb machnąłem pieszo do miasta – megtettem az utat gyalog a városba; elkutyagoltam a városba machnąć się [1. pot. pójść lub pojechać gdzieś prędko, zaraz; 2. pot. pomylić się w liczeniu; 3. potocznie: a) udać się gdzieś w te pędy; b) pomylić się; c) wyjść za mąż, ożenić się] – felkerekedni, nekivágni, kapja magát; átv. férjhez menni, megnősülni machnąć się do domu – fogja magát és hazamegy machnąć się do łóżka – (fogja magát és) aludni megy v. az ágyba veti magát machnąć się [(o kobiecie) zawrzeć związek małżeński; wyjść za mąż] – (tréf.) megházasodni, férjhez menni (hirtelen); fogja magát és férjhez megy macho [wym. maczo] [mężczyzna o cechach uchodzących tradycyjnie za typowo męskie, takich jak siła, władczość, sprawność seksualna] – macho, macsó Machol * Mahol – MÁHOL (körtánc, tánc; táncos) [Három híres bölcs embernek, Hémánnak (1), Kálkólnak és Dardának az atyja (1Kir 4,31)] machorka Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3339 machorka [(ros.) 1. tytoń gorszego gatunku. 2. bot. Nicotiana rustica roślina z rodziny psiankowatych (Solanaceae), gat. rzadziej uprawiany niż tytoń szlachetny, stosowany do celów przemysłowych, np. do produkcji insektycydów, wyrobu niskogatunkowego tytoniu; tytoń bakun.] – mahorka; kapadohány Machpela, Makpela (podwojenie) [dział ziemi z jamą w pobliżu Hebron, kupiony przez Abrahama od Chetytów. Tam pochowani zostali: Sara, Abraham, Izaak, Rebeka, Jakub, Lea.] – MAKPELÁ (megkétszereződés; kettős barlang; kanyarulat, spirál alakú, csavart) [Mező neve, amelyen barlang is volt; Ábrahám megvette Sára temetkezési helyéül (1Móz 23,19-20); ide temették később Ábrahámot, Izsákot, Rebekát, Leát és Jákóbot (1) is (1Móz 25,9; 49,30-31; 50,13).] machy szczylać / ciepać [robić obrażone miny] [Teatr Śląski im Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] – sértett képet vágni macica (łac. uterus) [1. narząd żeńskiego układu rozrodczego, w którym zachodzi rozwój embrionalny kręgowców lub odcinek dróg rodnych bezkręgowców, w którym gromadzone są jaja przechodzące wstępny rozwój. 2. narząd rodny żeński (narządy płciowe), położony w miednicy małej, o kształcie spłaszczonej od przodu ku tyłowi gruszki. Macica zbudowana jest z trzech warstw: od wewnątrz z błony śluzowej, następnie grubej warstwy mięsnej i wreszcie błony surowiczej (otrzewnej), która pokrywa macicę.] – (bonctan) méh (uterus); (testrész), anyaméh Macicy Polnej Owoce, Kolokiwnty, Ośle Ogórki [roślina podobna do dyni; owoce silnie przeczyszczające. Uczniowie Elizeusza narwali ich w polu (nie znając ich) i nagotowali strawy, ale już po posmakowaniu wszyscy się rozchorowali, na to Elizeusz kazał sobie podać mąki, którą wrzucił do kotła, co spowodowało taką zmianę, że wszyscy mogli jeść to samo jedzenie bez złych następstw.] – 1. uborkadinnye, vadtök, vad sárgadinnye (gör. sziküosz, lat. Cucumis melo) [a tökfélék családjába tartozó növény. – A Szentírásban a pusztában vándorló izr-k számára a húsos fazék, a kenyér mellett a többféle ~ az Egyiptomban hagyott jólét jele (Szám 11,5). Palesztinában termesztették. Az ~földön hatástalan madárijesztő a babiloni bálványok (Bár 6,69), a szüret után elhagyottan álló csőszkunyhó az elpusztult Jeruzsálem (Iz 1,8) képe. Jón 4,6: tök. – A kúszó, kacsokkal - Wersja 01 01 2017. kapaszkodó szárú, merevszőrös, egyéves, egylaki növény levelei kerekített vese alakúak, egyenlőtlenül, durván fogasak. A legelterjedtebb termésfajta arasznyi, töve felé keskenyedő, zöld alapon hosszanti szakadozott sárga foltsorokat viselő, mélyen gerezdelt héjú kabak, amely teljesen megérve megsárgul és kissé kigömbölyödik. Termesztése laza, tápdús talajon eredményes, ha teljes napsütést kap. Az izraeliták Egyiptomban sajátították el termesztési módját. A táplálkozási fajták mellett étkezési edények készítésére, italok tartására lopótökféléket is termesztettek. – Rokon fajai: a csemegeuborka, szögletes, kapaszkodó szárú, merevszőrös növény öblösen ötszögletű levelekkel. Megnyúlt hengeres, néha görbült, zöld termése éréskor sárguló. Húsa borogatás formájában közismert bőrápoló, terméshúsának leve kiváló szomjúságoltó, levelének teája lázhúzó és gyulladásgátló. Magjából finom étkezési és hurutcsökkentő olajat préseltek. Tiberius császár annyira szerette, hogy üvegházában nevelte. Kerekeken mozgatható „uborkakertjét” étkezések idején gyakran kérette asztalához. – A prófétauborka a sivatagban gyakori apró, ehető termésű tökféle. 2Kir 4,39: Elizeus próféta a tanítványainak készített, és szolgájának tudatlansága miatt súlyosan mérgező keserű főzeléket liszttel ehetővé változtatta. Linné ennek emlékére nevezte el prófétauborkának, amely azonban a történetben vadtök lehetett. – lopótök – A kígyótök, gyorsan növekvő, trópusi ázsiai kúszónövény, csak kultúrából ismert. Finomsallangú, fehér termős virágaiból méteres, kígyó alakú, pirosló termések fejlődnek, amelyek félérett húsát főzelékként fogyasztják. – Az É-Indiából származó, később meghonosított csemege uborka változatait Egyiptomban a bibliai idők kezdetén még nem termesztették. A régóta vitatott héber név a legnagyobb valószínűség szerint a görögdinnyével együtt ősidők óta itt termesztett ~ változatokra vonatkozik, amelyet a legtöbb fordítás egyszerűen csak uborkának nevez, megkülönböztetésül a görögdinnyétől. – A sárga- vagy cukordinnyék közé tartozó Délafrikai eredetű édeshúsú ~ fajták 10-40 cm nagyságú termése alakban, színben és nagyságban igen változó. A hosszú hengeres terméseket a helybeliek „kígyóuborkának” is nevezték, amely azonban nem azonos sem mai termesztett névrokonával, sem a trópusi ázsiai kígyóuborkával, másik nevén kígyótökkel. A dinnye Egyiptomban a legfontosabb népélelmezési cikk volt, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia amelyet a Nílus árterén összegyűlt gazdag iszaprétegen nagy bőségben termesztettek.]; 2. (kolokwinta) Vadtök v. sártök, epetök, sivatagi dinnye, takarmánydinnye, keserűalma (gör. ampelosz agrosz, tolypé agria, lat. Citrullus colocynthis) [a tökfélék családjába tartozó növény.] 3340 macica perłowa – gyöngyház maciczny, -a, -e [przymiotnik od: macica] – méhmacie co do jedzenia? – van (vmi) ennivalótok? macie ładne meble – szépek a bútoraitok macie piękne mieszkanie! – szép lakásotok van! Maciej [imię męskie, zgrecyzowana forma hebr. מתתיהוMatatjahu, oznaczające dar od Boga, dar Jahwe. Imię to nosił apostoł wybrany po samobójstwie Judasza. Do XVI wieku imiona Maciej i Mateusz nie były rozróżniane. Zdrobnienia: Maciek, Maciuś, Maćko, Maciejek, Maciejka, Macias, Maciu, Maciulek.] – 1. Mátyás (magyar keresztnév); 2. Máté [A Máté héber eredetű férfinév. Jelentése (a héber a Mattanaja: יהו)נ(מתrövidítéseként: Mattai: )מתיJahve („Isten”) ajándéka. Máté apostol, Alpheus fia, Lévi, vámszedő volt.] Maciej (dar Pana); Maciej Apostoł, Święty Maciej, scs. Apostoł Matfij (zm. ok. 80) [1. jeden z uczniów Pańskich, wybrany przez los apostołem na miejsce Judasza Iskariota; 2. uczeń Jezusa Chrystusa towarzyszący mu od samego chrztu, losowo wybrany do grona 12 apostołów (Dz 1,15-26) po samobójczej śmierci Judasza, męczennik, święty Kościoła katolickiego i prawosławnego. Święty ten wymieniany jest w Modlitwie Eucharystycznej (Communicantes) Kanonu rzymskiego.] – MÁTÉ (az én ajándékom Jahve, Isten ajándéka, az Úr adománya; ajándékozott) [Alfeus (1) fia (Mk 2,14); eredeti foglalkozása vámszedő vagy adószedő; Lévinek (4) is nevezték (Lk 5,27); amikor Jézus elhívta tanítványának (Mt 9,9; Mk 2,14; Lk 5,27), ünnepi lakomát adott Jézus tiszteletére; a tizenkét apostol közé tartozott (Mt 10,3; Mk 3,18; Lk 6,15; ApCsel 1,13).] Maciej Korwin, łac. Mátyás Corvinus, węg. Hunyadi Mátyás, zwany Sprawiedliwym, węg. Igazságos (ur. 23 lutego 1443 w Koloszwarze (obecnie Kluż-Napoka w Rumunii), zm. 26 kwietnia 1490 w Wiedniu) [król Węgier od 1458 r. i Czech od 1469 r.] – Hunyadi Mátyás (Kolozsvár, 1443. február 23. – Bécs, 1490. április 6.) [magyar király. Nevezik Corvin Mátyásnak, az igazságos Mátyás királynak, hivatalosan I. Mátyásnak, de a köznyelv egyszerűen, - Wersja 01 01 2017. mint Mátyás király emlegeti. Neve latinul és németül Matthias Corvinus. Aláírásában a Mathias Rex (Mátyás király) tűnik fel. Magyarországon 1458 és 1490 között uralkodott. 1469-től cseh (ellen-)király, 1486-tól Ausztria hercege. A magyar hagyomány az egyik legnagyobb magyar királyként tartja számon, akinek emlékét sok népmese és monda is őrzi.] Maciej Korwin (1443-1490), król węgierski od 1458, czeski 1469-1478. Syn słynnego wodza węgierskiego J.K. Hunyadyego, wybrany na króla węgierskiego po bezpotomnej śmierci Władysława Pogrobowca. Korzystając z poparcia papieża Pawła II i czeskich przeciwników Jerzego z Podiebradu w latach 1467-1478 opanował Morawy, Łużyce i część Śląska, koronując się na króla Czech. W 1478 zrzekł się czeskiego tytułu królewskiego na rzecz Władysława Jagiellończyka. Prowadził wojny z cesarzem Ferdynandem II zajmując Styrię, Karyntię oraz Austrię Dolną z Wiedniem (1485). W polityce wewnętrznej opierał się na drobnym i średnim rycerstwie oraz mieszczaństwie, ograniczył rolę możnowładztwa. Mecenas nauki i sztuki, założyciel uniwersytetu w Pozsóny (dzisiejsza Bratysława). maciejka [roślina ozdobna o drobnych liliowych kwiatach, silnie pachnących po zachodzie słońca] – sárga v. görög ibolya, kerti viola Maciejka (Matthiola bicornis) [jednoroczna roślina ozdobna z rodzaju lewkonia; silnie pachnące liliowopurpurowe kwiaty, łodyga płożąca; siana na rabatach.] – Estike (Matthiola bicornis) [Nevét este nyíló, nem túl feltűnő, de annál illatosabb virágairól kapta.] maciejkowy, -a, -e [przymiotnik od: maciejka] – sárga v. görög ibolya-, kerti violamaciejówka (czapka maciejówka) [męska czapka z okrągłym denkiem i paskiem lub sznurkami nad daszkiem] – micisapka, sapka (kis ellenzővel, szegélyzsinórral) Maciek, Maciuś, Maćko – Matyi, Mátyus Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia macierz [1. podn. ojczyzna; 2. zespół elementów, np. liczb lub funkcji, ustawionych w prostokątną tablicę o m wierszach i n kolumnach; 3. słowo występujące w nazwach dawnych polskich stowarzyszeń oświatowych; 4. daw. matka] – (dawno) anya; haza; (mt.) mátrix - Wersja 01 01 2017. a lineáris algebra és a mátrixelmélet központi fogalmát alkotják.] macierz paznokcia – körömágy macierzanka [Macierzanka pospolita, tymianek pospolity, tymianek właściwy, tymian (Thymus vulgaris L. 1753) - krzewinka należący do rodziny jasnotowatych. Pochodzi z rejonów Morza Śródziemnego, jest uprawiany w Europie, Azji, Afryce.] – kerti kakukkfű (Thymus vulgaris) 3341 Zofia Rydet: z cyklu "Macierzyństwo", koniec lat 60.; wystawa w Muzeum Sztuki w Łodzi, czerwiec 1999 macierz [układ zapisanych w postaci prostokątnej tablicy danych nazywanych elementami bądź współczynnikami. Określona na tym zbiorze struktura algebraiczna umożliwia wprowadzenie działań algebraicznych na macierzach. Najczęściej współczynniki macierzy są elementami pewnego ciała bądź pierścienia przemiennego, jednak w ogólności wystarczy dowolna abstrakcyjna struktura, której wielkości można dodawać i mnożyć. Macierze wykorzystuje się do opisu układów równań liniowych, przechowywania współczynników przekształceń liniowych. Macierze bada dział matematyki nazywany teorią macierzy. Dzięki swoim algebraicznym własnościom są one kluczowym pojęciem algebry liniowej. Słowo „macierz” oznacza najczęściej macierz dwuwskaźnikową (tablicę dwuwymiarową), jednak rozważa się również macierze wielowskaźnikowe. Macierze jednowskaźnikowe, czyli tablice jednowymiarowe utożsamia się zwykle z wektorami, patrz niżej. W informatyce odpowiednikiem macierzy jest tablica dwuwymiarowa.] – mátrix [a matematikában számok téglalap alakú elrendezése (táblázata), pontosabban olyan absztrakt mennyiségek táblázata; általánosabban pedig gyűrűk (olyan struktúra, melynek elemeit összeadni és szorozni lehet) elemeinek téglalap alakú táblázata. Mátrixokat szoktak használni lineáris egyenletek leírására, lineáris transzformációk együtthatóinak és olyan adatok tárolására, melyek két paramétertől függenek. A mátrixokat összeadni, szorozni és felbontani lehet különböző módokon, így macierzanka karpacka - Thymus carpaticus Macierzanka piaskowa (Thymus serpyllum) [1. gatunek rośliny wieloletniej z rodziny jasnotowatych. W Polsce jest pospolity na całym niżu. 2. niski półkrzew o płożących się łodygach, na których wyrastają krótkie wzniesione do góry kwitnące gałązki. Liście drobne po roztarciu wydają aromatyczny zapach. Kwiaty różowoliliowe. Kwiatostan główkowaty, należy do najlepszych roślin miododajnych rosnących na piaskach. Występuje w widnych lasach sosnowych i brzozowych. Kwitnie od czerwca do końca sierpnia.] – kakukkfű v. Mezei kakukkfű (Thymus serpyllum L.) Macierzanka tymianek a. Tymianek (Thymus vulgaris L.) [gatunek rośliny należący do rodziny jasnotowatych] – Kerti kakukkfű (Thymus vulgaris) Macierzanka właściwa (Thymus vulgarus) [półkrzew do 30cm. wysokości o łodygach prosto wzniesionych, gałęzistych. Liście prawie siedzące, eliptyczne o brzegach całych, spodem owłosione. Kwiaty drobne. Kielich rurkowatodzwonkowaty o pięciu nierównych ząbkach. Korona do sześciu milimetrów długości z krótką rurką, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3342 dwuwargowa barwy od jasnoróżowej do różowofioletowej. Jest bardzo licznie odwiedzana przez pszczoły. Dostarcza głównie nektaru, pyłku mało. Rośnie w ogrodach, nieścinana kwitnie nieprzerwanie od połowy czerwca do połowy sierpnia.] – Kerti kakukkfű (Thymus vulgaris) Macierzanka zwyczajna (Thymus pulegioides L.) [1. Półkrzew wysokości do 30 (40) cm, tworzący darnie. Pędy kwiatonośne ostro 4-kanciaste, tylko na kantach pokryte krótkimi, zagiętymi włosami; liście eliptyczne, długości 5-18 mm, nagie, cienkie; kwiatostan główkowaty lub wydłużony i przerywany; korona mała, długości do 6 mm. Rośnie w widnych lasach, na łąkach, przydrożach; u nas bardzo pospolita od niżu po regiel dolny. Kwitnie V-X. 2. występuje na suchych łąkach i przydrożach. Również miododajna, ale w mniejszym stopniu niż macierzanka piaskowa.] – hegyi kakukkfű (Thymus pulegioides) macierzyński, -a, -ie [właściwy matce; matczyny] – anyai, anyamacierzyństwo [bycie matką i związane z tym uczucia, doznania, powinności] – anyaság, terhesség (a nő akkor terhes, ha méhében magzat fejlődik) Stanisław Wyspiański (Kraków 1869 - Kraków 1907); Macierzyństwo 1902. Pastel. 62 x 46,5 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa. macierzysty, -a, -e [1. taki, z którym ktoś jest związany urodzeniem, pochodzeniem lub przynależnością; 2. taki, od którego coś bierze początek; 3. taki, z którym ktoś jest - Wersja 01 01 2017. związany pochodzeniem, przynależnością itp.] – anya-; törzsmacierzysty port – hazai kikötő Macintosh (dla nowszych modeli przyjmuje się nazwę Mac) [komputer osobisty firmy Apple, rynkowy następca komputera o nazwie Lisa.] – Apple Macintosh számítógépek (iMac, MacBook, MacBook Pro, Mac Pro) maciora [samica świni lub dzika] – koca, anyakoca, anyasertés, anyadisznó; emse maciorka [1. zdrobnienie od: maciora 2. samica owcy] – anyajuh maciupeńki, -a, -ie; maciupki, -a, -ie [nieduży, malutki] – pici, pirinyó, csöpp; icipici; parányi macka [1. kurczliwy wyrostek u wodnych zwierząt bezkręgowych, np. u pierścienic i jamochłonów, służący im jako narząd dotykowy i chwytny; 2. ostro zakończony pręt służący saperom do badania zaminowanego terenu] – csáp, tapogató macki [czyjeś rozległe wpływy, zwłaszcza organizacji przestępczej] – csáp, tapogató, kar macki polipa – a polip karjai mackintosh, makintosz [wym. mäkntosz] [lekka tkanina nieprzemakalna do szycia płaszczów, kurtek itp.; płaszcz z tej tkaniny; od nazwiska chemika i wynalazcy szkockiego Charlesa Mackintosha (17661843)] – (ang.) mackintosh; esőkabát Macloch (z niem. Mäuseloch) [Tak w staropolszczyźnie nazywano niekiedy: wydrążenie, szparę, szczelinę, rozpadlinę, dziurę, jaskinię, pieczarę w skale, norę w ziemi, framugę, niszę, kozub, wnękę w murze. W przenośni mówiono i o mózgu ludzkim, że ma swe maclochy.] – (daw.) vájat, hézag, nyílás, rés, repedés, hasadék; barlang, sziklaüreg macocha [żona ojca w stosunku do jego dzieci z wcześniejszego małżeństwa] – mostoha, mostohaanya macoszka [1. zdrobnienie od: macocha; 2. popularna roślina stosowana w zielarstwie; bratek; fiołek trójbarwny] – mostonya anyuka; (növ.) árvácska Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia macoszki [bratki] – (növ.) árvácska 3343 macoszy, -a, -e [przymiotnik od: macocha] – mostoha- (po macoszemu: mostohán, kegyetlenül) macoszyn – (ritka) mostohaMacoszyn [Macoszyn Wielki i Macoszyn Mały, wieś powiatu włodawskiego] – Macoszyn Macoszyn Duży [wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie włodawskim, w gminie Wola Uhruska. Często znany także pod nazwą Macoszyn Wielki.] – Macoszyn Duży (lengyel földrajzi név) Macoszyn Mały [wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie włodawskim, w gminie Hańsk] – Macoszyn Mały (lengyel földrajzi név) macoszyn majątek – mostohaszülőktől örökölt birtok macoszyny, -a, -e – mostoha- macramé macramé [Jedna z najstarszych technik dziania. Najczęściej wykorzystywana do takich materiałów jak bawełna, len, wełna, różne kordy itp. Jest wykorzystywana do dekoracji lub akcesoriów dekoracyjnych (bransolety, paski itp.).] – makramé [1. Az egyik legősibb, valószínűleg arab eredetű kelmeképzési technika: fonalak kézi csomózással létrehozott, csipkeszerű hálózata. Ókori eredetű, Európába már - Wersja 01 01 2017. közvetítéssel jutott el (legszebb példái a 15.16. századi Itáliából és Spanyolországból származnak). Készítéséhez leggyakrabban pamut-, len- és gyapjúfonalat, sokszor színes és aranyozott fonalat használtak. Mai változatait dekorációs anyagként és ruhadíszítésre használják. 2. A köplicsipkéhez hasonló, de durvább hatású, csomózott csipke. Leggyakrabban a folklóröltözeteken alkalmazzák.] maczać [zanurzać coś w jakimś płynie lub w czymś sypkim] – áztatni, nedvesíteni, megnedvesíteni, benedvesíteni, bemártani, belemártani, mártogatni maczać pióro w atramencie – a tollat a tintába mártani v. mártogatni maczać palce w czym [brać w czymś udział; być za coś odpowiedzialnym] – (átv.) beleártani magát vmibe maczać ręce w czym – (átv.) benne van a keze vmiben maczać (w czym) palce – [bemártani az ujjakat (vmibe)] beártja magát, beleavatkozni (vmibe) maczać w ciemnej czekoladzie – sötét csokoládéba v. étcsokoládéba mártogatni maczać w czym palce – benne van a keze vmiben; ludas vmiben maczać w czym ręce – részt vesz vmiben; beleavatkozik vmibe; benne van a keze vmiben maczanie – bemártás, belemártás; áztatás, beáztatás maczek [1. zdr. od mak; 2. drobne, gęste pismo] – mákszem, (növény) bujdosó mák; (átv.) apró betűk maczek kalifornijski [eszolcja kalifornijska, pozłotka] – kaliforniai kakukkmák (Eschscholzia californica) maczkiem pisać – nagyon apró betűkkel, gyöngybetűkkel írni; (nyomdászat) mákostészta Maczek kalifornijski (Eschscholtzia californica CHAM.) – Kaliforniai mák (Eschscholtzia) maczeta [1. długi nóż o wygiętym ostrzu, używany do cięcia trzciny cukrowej i wyrąbywania ścieżek w gęstych tropikalnych lasach; 2. rodzaj długiego Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia noża używanego w Ameryce Płd. do wyrąbywania ścieżek w tropikalnej dżungli, a także na plantacjach do ścinania trzciny cukrowej. Maczeta w XIX wieku w Gwatemali służyła również do wykonywania dekapitacji sądowej.] – machete (rövid nyelű cukornádtartó kés) 3344 maczuga, maczugi [1. najstarsza broń obuchowa w postaci pałki z grubym końcem nabijanym ostrymi kamieniami lub kawałkami metalu; 2. przybór gimnastyczny w kształcie pałki; 3. smukła skała, węższa u nasady, szersza u góry; 4. jedna z najstarszych broni obuchowych czy broni w ogóle; znana była od paleolitu, rozpowszechniona na wszystkich kontynentach zamieszkiwanych przez człowieka; 5. (rum.), prawdopodobnie najstarszy rodzaj broni obuchowej w postaci pałki grubszej na jednym końcu, często wybijanej kolcami, ostrymi kamieniami, metalowymi bolcami. Ł. Gołębiowski w książce "Lud polski" z 1830, tak opisuje strój szlachty zagonowej: "Albowiem jej kapota lub (...) bekiesza, najczęściej popielata (...), czerwony pas, szabla, a w jej niedostatku nasiekiwana pałka."] – buzogány, bunkó, bunkósbot; husáng, furkó Maczuga bojowa z XVIII wieku Maczuga skalna [rodzaj skalicy (skałki) o kształcie przypominającym maczugę, smuklejsza forma grzyba skalnego. Najbardziej znana tego typu formacja w Polsce to Maczuga Herkulesa w Pieskowej Skale.] – Maczuga-szikla (képződmény) Kształt maczugowy skały - Wersja 01 01 2017. maczugowy, -a, -e [przymiotnik od: maczuga] – buzogányos, bunkós mać (dawno matka) – (dawno) anya mać [słowo występujące w przekleństwach "kurwa mać", "psia mać", "job twoju mać" i "taka ich mać"] – „anyád” mada [żyzna gleba powstała z osadów rzecznych] – folyami iszap; agyagos talaj Madagaskar (malg. Madagasikara, franc. Madagascar, ang. Madagascar; Republika Madagaskaru Repoblikan'I Madagasikara, République de Madagascar, Republic of Madagascar) [państwo położone na wyspie Madagaskar w zachodniej części Oceanu Indyjskiego, u południowo-wschodnich wybrzeży Afryki. Madagaskar jest czwartą co do wielkości wyspą na świecie.] – Madagaszkár, Madagaszkári Köztársaság (régebbi nevén Malagaszi Köztársaság) [egy szigetország az Indiai-óceánban, Afrika délkeleti partjainál. A fő sziget a negyedik legnagyobb sziget a világon.] Madaj (moje miary) [syn Jafeta. Dał początek narodowi Medów. Jego braćmi są: Gomer, Magog, Jawan, Tubal, Meszek i Tkas.] – MADAI (a közepe, a középső) [Jáfet fia (1Móz 10,2; 1Krón 1,5). Jelenti a médeket is (Ézs 21,2).] Madame (Mme) [1. pani – zwrot grzecznościowy używany we Francji w stosunku do zamężnych kobiet; 2. daw. nauczycielka lub guwernantka będąca Francuzką] – (fr.) madame; asszony, asszonyom; a férjes asszonyok s általában asszonykorban lévő nők megszólítása Madan, Medan (kłótnia) * Ketury i Abrahama synowie – MÉDÁN (civódás, pörlekedés, ítélet, bíró) [Ábrahám fia második feleségétől, Keturától (1Móz 25,2; 1Krón 1,32)] madejowe łoże [1. w bajkach: łoże nabite nożami i kolcami, przygotowane w piekle dla rozbójnika Madeja; 2. żart. niewygodne łóżko] – kínpad, deres; kényelmetlen ágy Madera [oficjalnie Region Autonomiczny Madery (port. Madeira), niezależne politycznie i posiadające odrębną administrację terytorium portugalskie.] – Madeira [a vulkáni eredetű Madeira-szigetek legnagyobbika az Atlanti-óceánban, Lisszabontól 978 km-re. Az Afrikai lemezen fekszik, de Porto Santóval együtt politikailag és kulturálisan Európához tartozik, mint Portugália autonóm régiója.] madera [1. mocne wino portugalskie; 2. sos do mięsa zaprawiony tym winem; 3. cienka, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3345 impregnowana tkanina bawełniana z połyskiem] – i (wino) madeira, madeira-bor (erős, ilatos csemegebor; Madeira atlantióceáni portugál sziget nevéből); ii madera, madeira (egyfajta lyukacsos hímzés, az így készült kelme) [1. madeira hímzés: lyukacsos hímzés finom batisztban; 2. teljes felületén vagy bordürösen egyik vagy mindkét szélén ma már géppel hímzett, jellemzően fehér, áttört mintájú batiszt. Nevét Madeira portugál szigetről kapta, ahol háziiparszerűen, eredendően kézzel varrták. A lakberendezésben könnyű függönyök vagy különleges ágyneműk anyaga lehet.] MADERA Madian (hebr.: Midian) [kraj arabski] – (bibl.) Midián Madianici [szczep arabski, zamieszkały na wschód od Morza Czerwonego w płn.zach. Arabii.] * Midian – (bibl.) midiániták - Wersja 01 01 2017. stosowanie nierównomiernej przędzy. Stosowana na damskie sukienki i bluzki. Nazwa pochodzi od Indyjskiego miasta Madras, gdzie pierwotnie produkowano ten typ tkaniny.] – madrasz [1. Eredetileg mintás, félselyem (a láncfonal selyem, a vetülékfonal pamut) szövet, amely a beidermeier korának ruháin volt divatos 1825 után. Ma egy tömör káróminta elnevezése, általában pamutszöveten. 1930 után terjedt el széles körben a férfidivatban; ma is kedvelt a szabadidő-ruházatban. Az elnevezés a kelet-indiai Madrasz város nevéből származik. 2. Egyenetlen fonalakból készült könnyű, ritka szövésű, vászonkötésű, pamut típusú szövet. Női nyári ruhák, blúzok alapanyaga. Nevét az indiai Madras városáról kapta, ahol eredetileg készítették. 3. Indiai eredetű, kockás mintával a szivárvány minden színében tarkánszőtt pamutkelme. Nevét Madrasz államról kapta, ahol készítése háziiparból fejlődött iparággá. Legkönnyebben szinvilága alapján azonosítható: a klasszikus madraszban ugyanis bármilyen szín előfordulhat, kivéve a fehér.] Madonna [1. Madonna: Matka Boska; też: jej wyobrażenie w sztuce; 2. kobieta o subtelnej, uduchowionej urodzie] – mea domina: úrnőm; (ol.) Miasszonyunk; Mária neve a római katolikus egyházban; Madonna (úrnőm), a nők megszólítása Olaszországban; (egyház) Szűz Máriának a katolikus egyház kultuszában használatos neve; (művészet) Szűz Máriát és a gyermek Jézust ábrázoló festmény v. szobor Warner Sallman - Madonna and Child madowy, -a, -e [przymiotnik od: mada] – folyami iszap-; agyagos talajmadras [1. tkanina bawełniana podobna do gazy; 2. lekka bawełniana tkanina, która jest przewiewna i porowata; o płóciennym splocie i charakterystyczna poprzez Madras-Karo – 1. Madras-Karo; nagyarányú káró, sokszínű, fehér nélkül. [A tipikus rendszertelen karakter a hosszanti és keresztirányban különböző színekből és vonalakból alakul ki.]; 2. Madras-kocka [Fehér alap nélküli, nagyméretű, szabálytalan kockaminta, amelyet tarkán szőtt pamutanyagokon használnak. A színek Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia és a csíkok láncfonal irányban hangsúlyosan eltérnek a vetülékirányú színektől és csíkoktól. A név az indiai Madras régióból ered.] 3346 Madras-Karo madrasa, medresa [szkoła muzułmańska] – (arab) medresze [török főiskola, többnyire a dzsámihoz tartozóan] madrepora, madreporowiec [koralowiec sześciopromienny żyjący w morzach podzwrotnikowych] – (ol.) madrepóra; korallféleség (a forró égövi tengerekben zátonyszerű telepeken élő erős mészvázas tömlőbelű) madreporowy, -a, -e [koral madreporowy koralowiec sześciopromienny o masywnym szkielecie wapiennym, biorący udział w tworzeniu raf i wysp koralowych; madrepora, madreporowiec] – (ol.) madrepóramadrycki, -a, -ie [przymiotnik od: Madryt (stolica Hiszpanii)] – madridi madrygalista [twórca lub wykonawca madrygałów] – madrigálszerző, madrigálénekes madrygał (z włosk. madrigale) [1. wł. madrigale 'jw.'; w dawn. poezji wł.: poemat sielankowy; st.wł. (XIV w.) forma wielogłosowej świeckiej pieśni zwrotkowej o treści satyrycznej a. miłosnej (od XVI w. przeniesiona do muz. kośc.); krótki wiersz opiewający w sposób wyszukany, dworski, zalety jakiejś osoby; 2. wokalna forma muzyczna - jest to utwór wokalny wielogłosowy zwykle poruszający treści o tematyce świeckiej, w charakterze sielankowym. Popularny w okresie XIVXVI wieku. Charakterystyczne dla motetu jest to, iż reprezentuje on formę całkowicie przeimitowaną - co oznacza, że tekst poetycki determinuje strukturę - Wersja 01 01 2017. muzyczną. 3. Tak zwano utwory poetyczne zwykle lekkiej treści, krótkie i o niewielkiej ilości rymów.] – (ol.-fr.) madrigál [(irodalom) meghatározott rímképletű, rövid, enyelgő, szerelmi (később tanító v. szatírikus) költemény; olasz és francia váltakozó vers, 7-11 soros versszakaszokkal, rendszerint csattanóval végződik; (zene) több szólamú, kis énekegyüttesre írt rövid dal]; (átv.) keresett, gáláns beszéd Madryt (hiszp. Madrid) [stolica Hispanii, położony w środkowej części kraju u podnóża Sierra de Guadarrama (Wyżyna Kastylijska) nad rzeką Manzanares.] – Madrid [Spanyolország fővárosa és az azonos nevű tartomány székhelye] Madzia – a Magda beceneve Madziar [Węgier (obywatel Węgier)], Madziarka – magyar (ffi/nő) madziarski, -a, -ie [węgierski] – magyar madziarszczyna [węgierszczyna] – magyarság, magyarosság madziaryzacja [1. proces asymilowania się ludności niemadziarskiej do narodowości węgierskiej; 2. narzucanie wpływów madziarskich (węgierskich) w zakresie polityki, kultury, oświaty; 3. podleganie tym wpływom] – magyarosítás madziaryzm [zob. hungaryzm] – magyarosság, hungarizmus madziaryzować – magyarosítani madziaryzować się – elmagyarosodni madziaryzowanie – magyarosítás madziubdzi – apró, pici, csöpp, pirinyó maestoso [wym. maestozo] [1. muz. poważnie, majestatycznie, triumfalnie; 2. majestatycznie; jest to określenie wykonawcze, często połączone z określeniem wolnego tempa (np. andante maestoso)] – (ol.) maestoso; (zene) emelkedetten, méltósággal (adandó elő); méltóságteljesen maestria [mistrzostwo, artyzm lub biegłość w czymś] – mesterségbeli tudás, nagy művészet maestro [tytuł wyrażający uznanie dla kunsztu muzycznego kompozytora, dyrygenta lub wykonawcy; też: osoba tak tytułowana] – (ol.) maestro, mester; művészek megtisztelő megszólítása mafia [1. organizacja przestępcza mająca powiązania z władzami i policją; 2. grupa osób prowadzących wspólne interesy, nieprzebierających w środkach w realizowaniu swych zamierzeń; 3. termin określa zorganizowaną grupę przestępczą Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3347 o hierarchijnych strukturach, działającą według własnego kodeksu moralnego; Nazwa i korzenie pierwszych organizacji pochodzą z Sycylii (La Cosa Nostra - wł. Wspólna Sprawa), skąd wpływy mafii w XIX wieku rozszerzyły się na całe Włochy, aż do najwyższych struktur politycznych i finansowych.] – (arab→ol.) maffia; aljas, fondorlatos cselszövés; bűnszövetkezet, főleg a XIX. század eleji sziciliai titkos társaság mafijnie – maffiásan mafijność – maffiaság, maffiás jelleg mafijny, -a, -e [związany z mafią; mający charakter mafii] – maffiára vonatkozó, a maffiára jellemző, maffiamafioso [wym. mafiozo], mafios, mafiozo [członek mafii] – maffiózó, a maffia tagja maforion (gr.) [wierzchnia szata, długi kobiecy szal, sięgający od głowy do stóp. Maforion Bogurodzicy jest jedną z najważniejszych relikwii związanych z pamięcią o Niej. Według tradycji znajdował się w kościele Blachernai w Konstantynopolu. Na ikonach Bogurodzica jest przedstawiana w maforionie purpurowego lub niebieskiego koloru. Czasem jest on obrzeżony złotą krajką i ozdobiony trzema gwiazdami (dwie na ramionach i jedna nad czołem Maryi).] – (gör.) Maphorion [Az Istenszülő és a szentek köpenye] mag [1. ktoś, kto posiadł wiedzę tajemną i umiejętność wywoływania zjawisk nadprzyrodzonych; 2. babiloński lub chaldejski kapłan zajmujący się magią i astrologią; 3. w Biblii: mędrzec ze Wschodu (Mędrcy ze wschodu); w - Wersja 01 01 2017. tradycji apokryficznej: każdy z Trzech Króli; 4. czyli osoba parająca się magią, stosuje różnorakie gesty, zaklęcia i inne czynności rytualne mające dać mu władzę nad siłami nadnaturalnymi, które według jego przekonania dadzą mu moc zmiany rzeczywistości. Brak możliwości stwierdzenia powiązania między zastosowanym środkiem a ewentualnym efektem powoduje jednak, że skuteczność działań magicznych i istnienie postulowanych przez nią sił nadnaturalnych pozostaje w sferze wiary.] – (perzsa→görög→lat.) mágus, (tört.) keleti csillagjós; perzsa pap, aki jóslással, gyógyítással is foglalkozott; varázsló, bűvész; (bibl.) MÁGUS [1. keleti csillagjós: perzsa pap, aki jóslással, gyógyítással és varázslással is foglalkozott (Mt 2,1-12); 2. Varázsló is; eredetileg a perzsák egyik vallási kasztja, amely asztrológiával foglalkozott; később az egész Földközitenger mellékén így nevezték általában a jövendőmondókat és a titkos kultuszok képviselőit (ApCsel 8,9; 13,6-8); a napkeleti mágusokról, bölcsekről akik a gyermek Jézust felkeresték, közelebbit nem tudunk (Mt 2); talán Arábia déli részéből jöttek.] magazyn [1. pomieszczenie do przechowywania towarów, surowców, sprzętu itp.; 2. stała audycja radiowa lub telewizyjna poświęcona jakiejś dziedzinie; 3. czasopismo ilustrowane; czasopismo (najczęściej tygodnik), będące uzupełnieniem codziennych wydań określonej gazety, wydawane przez tego samego wydawcę co gazeta, często drukowane na lepszym papierze i o bogatszej zawartości graficznej niż wydania codzienne, ukazujące się w jeden z ostatnich dni tygodnia (czw. - sob.) lub następnego dnia ze względu na najważniejsze wydarzenia w skali tygodnia związane z tematyką gazety 4. duży sklep; 5. zbiór, zapas czegoś; 6. zob. magazynek w zn. 2.; 7. daw. pracownia i miejsce sprzedaży ubiorów] – (arab) magazin; raktár, közraktár; tárház; szalon; szertár; üzlet, áruház; (czasopismo) magazin, újság; (w rewolwerze) tár, tölténytár magazyn amunicji, magazyn amunicyjny – lőszerraktár magazyn celny – vámraktár magazyn centralny – központi raktár magazyn depozytów – letéti raktár magazyn detaliczny – kiskereskedelmi raktár Magazyn dla kobiet – női magazin Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3348 magazyn drobnici – darabáru raktár magazyn dystrybucyjny – elosztó raktár magazyn główny – főraktár magazyn handlowy – kereskedelmi raktár magazyn hurtowy – nagykereskedelmi raktár magazyn ilustrowany – képes magazin; képeslap, képes újság magazyn konfekcji męskiej/damskiej – férfiruha-, nőiruhaüzlet magazyn konfekcji młodzieżowej – ifjúsági üzlet v. áruház magazyn mody [daw.; zob. dom mody] – divatház magazyn konsygnacyjny [1. pomieszczenie służące do czasowego przechowywania towarów przeznaczonych do sprzedania; 2. skład towarów oddanych na przechowanie] – bizományi v. konszignációs raktár magazyn konterenów – konténerraktár magazyn księgarski – könyvraktár magazyn mód a. mody [daw.; zob. dom mody] – divatszalon, divatház magazyn odzieżowy – ruházati bolt magazyn piwa – hordótároló magazyn podręczny – kéziraktár magazyn przygotowaczy – előkészítő raktár magazyn seksowy – szexmagazin magazyn tranzytowy – tranzitraktár magazyn zbożowy – gabonaraktár magazyn żywnościowy – élelmiszerraktár, eleségraktár magazynek [niewielki magazyn do przechowywania czegoś] – kisújság magazynek [1. zasobnik na naboje w wielostrzałowej broni palnej; też: naboje znajdujące się w tym zasobniku; 2. część składowa broni palnej służąca za wewnętrzny zapas naboi, w zależności od typu broni ma najczęściej formę bębenka lub prostokątnego pojemnika. Pojemność waha się od 3 do nawet 100 naboi, w zależności od rodzaju broni (szybkostrzelna, samopowtarzalna, powtarzalna) oraz rodzaju magazynka. Z reguły magazynki pudełkowe mają pojemność od 5 do 32 sztuk amunicji. Magazynki dyskowe mają około 50 szt., a bębny mogą mieć do 100 szt.] – (w rewolwerze) tár, tölténytár magazynier [pracownikiem magazynu], magazynierka – raktáros, raktárnok (ffi/nő) magazynować (magazynuje) – raktározni, elraktározni; tárolni, raktáron tartani; felraktározni magazynować coś – tárolni v. raktározni vmit - Wersja 01 01 2017. magazynować zboże – gabonát tárolni magazynowanie – raktározás, tárolás magazynowanie towarów – az áruk raktározása v. tárolása magazynowy, -a, -e [przymiotnik od: magazyn] – raktári, áruházi Magda [zdrobnienie imienia Magdalena. Występuje jednak również jako samodzielne imię. Imię pochodzi z języka hebrajskiego] – Magda Magda, Magdalenka – a Magdaléna beceneve Magda, Madzia – Magdi, Magdus Magdala (wieża) [miasto na zachód od jeziora Genezaret] – MAGDALA (torony, nagyság) [Város a Genezáret-tó északnyugati partján, Tiberiástól 5 km-nyire északra (Mt 15,39); Mária (3) Magdaléna innét származott.] Magdalena [imię żeńskie pochodzenia biblijnego. Wywodzi się od przydomka Marii Magdaleny, czyli Marii z Magdali, wioski leżącej w pobliżu Jerozolimy.] – Magda, Magdaléna [héber eredetű női név. Jelentése: Magdala városából származó nő. Magyar alakváltozata: Magdolna. Rokon nevek: Aléna, Magda], Magdolna Magdalena [była to także Maria, która pochodziła z Magdala i ją Pan uwolnił od siedmiu złych duchów] – Magdalai Mária (innen a "Magdaléna" = Magdolna melléknév) [akiből Jézus hét démont űzött ki (Mk 16,9; Lk 8,2), követte Jézust a sírba helyezéskor, hogy lássa, hová teszik (Mt 27,61), és elsőként tudta meg, hogy Jézus feltámadott (Mt 28,1-8; Mk 16,9; Jn 20,1.1118).] Magdeburg (dolnniem. Meideborg, pol. hist. Dziewin) [miasto w Niemczech, stolica kraju związkowego Saksonia-Anhalt. Miasto na prawach powiatu. Magdeburg jest siedzibą zarówno biskupstwa ewangelickiego, jak i katolickiego. Działają tu dwie uczelnie wyższe: Uniwersytet Otto-von-Guericke i Wyższa Szkoła Magdeburg – Stendal. W roku 2005 Magdeburg obchodził 1200 lat swego istnienia.] – Magdeburg [város Németországban, Szász-Anhalt szövetségi tartomány fővárosa] magdeburski, -a, -ie [przymiotnik od: Magdeburg] – magdeburgi magdeburskie prawo; prawo magdeburskie (prawo niemieckie; łac. Ius municipale magdeburgense, niem. Magdeburger Recht) [prawo miejskie wzorowane na prawie miasta Magdeburga. Prawo niemieckie – termin powstały w początkach XIII w. na Śląsku i Morawach początkowo jako Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3349 prawo napływającej ludności, a następnie jako wzór przy organizacji samorządowej w miastach i lokacji polskich wsi. Prawo magdeburskie składało się, dla ujęcia całości życia prawnego, z dwu spisów prawa tj. obszerniejszego i bardziej wszechstronnego Zwierciadła Saskiego (łac. Speculum Saxonum) oraz prawa posiłkowego Weichbild dla miast. W kolejnych stuleciach prawo magdeburskie, lub tzw. magdeburgia, stały się synonimem prawa miejskiego.] – magdeburgi jog [Az un. magdeburgi jogok e település révén terjedtek el egész Európában. Ezek a szabad polgárság, az önigazgatás (önkormányzat), a heti piac, és az évi vásárok tartásának joga, s számtalan egyéb előny.] maggiore (wł.; fr. majeur) [tryb durowy, dur; określenie to jest stosowane w nutach, odnosi się ono do części lub odcinków utworu utrzymanych w równoległej tonacji durowej (np. w wariacjach, tańcach, w części środkowej scherzu - w tzw. trio, w marszu, w menuecie itp.), podczas gdy główna tonacja utworu jest molowa. Zob. też minore] – (ol.) maggiore; dúr (hangnem) (zene) magia [1. ogół wierzeń i praktyk opartych na przekonaniu o istnieniu mocy nadprzyrodzonych, które można opanować i wywoływać za pomocą zaklęć, obrzędów i czarów; 2. niezwykła siła oddziaływania; 3. zniewalający urok jakichś miejsc lub osób; 4. to praktyki wpływania na ludzi, przedmioty, zdarzenia czy zjawiska fizyczne za pomocą środków okulystycznych i paranormalnych, a więc zasadniczo nie poddających się weryfikacji za pomocą metody naukowej, kolidujących z podejściem racjonalistycznym. - Powyższe określenia mogą również odnosić się do praktyk stosowanych przez kogoś w celu posłużenia się wspomnianym wpływem, oraz do wierzeń, które wyjaśniają rozliczne zdarzenia i zjawiska w obrębie magii.] – (perzsa→görög) mágia; varázslat, varázslás, boszorkányság; bűvészet, szemfényvesztés, bűbájosság; babonás cselekmények összessége [a mágia bizonyos igék ráolvasása vagy jelképes cselekedetek által akarja a sorsot befolyásolni] magia sympatetyczna [ta bazuje na zasadzie, że podobne wywołuje podobne, magia przenośna bazuje na założeniu, że rzeczy pozostające raz ze sobą w kontakcie nawet po rozdzieleniu będą na siebie oddziaływać] - szimpatetikus mágia: az a hit, mely szerint egy állat vagy ember - Wersja 01 01 2017. lerajzolásával bizonyos hatalom szerezhető az ábrázolás tárgya fölött. Ezzel az elmélettel igyekeztek megmagyarázni az őskőkori művészet bizonyos sajátosságait. A ma élő természeti népek például egy állat alakját a homokba rajzolják, és a vadászat előtt szertartások keretében lándzsáikat beledöfik.] magicznie – varázslattal, mágikusan magiczność – bűvészet, varázslat, mágiaszerűség, boszorkányság magiczny, -a, -e [związany z magią; czarodziejski, tajemniczy] – (perzsa→görög) mágikus; bűvös, varázsos, varázslatos; boszorkányos, ördöngős magiczna siła – mágikus erő v. hatalom magiczne obrządki – mágikus rítusok; szertartások magiczne słowo – bűvös szó Magiedon albo Megiddo [miejsce wojsk] – (bibl.) MEGIDDÓ (csapatok helye, tömegek, seregek tábora; magasztosság) magiel [1. urządzenie do wygładzania wypranej i wysuszonej bielizny; 2. pomieszczenie lub zakład usługowy, w którym odbywa się maglowanie bielizny; 3. pot. ścisk, tłok; 4. pot. szczegółowe przepytywanie, np. na egzaminie lub w sądzie] – (maglownia) mángorló; (átv.) szorítás, nyomás, szorongás magiel elektryczny – villanymángorló magiera, magierka, madziarka, batorówka [1. w Polsce XVI-XVII w. - czapka węg. z grubego sukna, bez daszka, o główce płaskiej, okrągłej a. kwadratowej, obszytej barankiem, zazw. ozdobiona kitą, piórkiem a. barwnymi sznurkami; 2. (Jak czytamy u Zygmunta Glogera) czapka węgierska, zwana niekiedy w późniejszych czasach batorówką, za jeden z przedniejszych ubiorów poczytywana, skoro Rysiński w przypowieściach swoich za Zygmunta III powiada: „Koń turek, chłop mazurek, czapka magierka, szabla węgierka.” Na magierce noszono pióro i dlatego Klonowicz mówi o „magierce zuchwałej.” Magierki sprowadzano kopami do Litwy albo miękki a gruby materjał, z którego je robiono (Vol. leg. IV, fol. 360 r. 1650). Dowodem sprawności rycerskiej było podjąć z konia kopją magierkę z ziemi. Magierka stała się w Polsce strojem popularnym za St. Batorego. 3. zwana też "żarnami", "batorówką", "madziarką". Tzw. "czapka węgierska". Była to okrągła lub czworokątna czapka pozbawiona daszka, o główce płaskiej, okrągłej bądź kwadratowej wykonana z grubego sukna i Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3350 obszyta tzw. "barankiem". Magierkę robiono także na drutach z kremowej wełny. Magierki różniły się wyglądem oraz kolorem w zależności od regionu Polski. Zazwyczaj ozdabiano ją kitą, piórkiem, barwnymi sznurkami i pomponami. Magierki stały się składnikiem polskich strojów ludowych w różnych regionach Polski. Nazwa czapki "magierka" pochodzi z Węgier od węgierskiego "Magyar" (węg. Węgry) tzw. czapka węgierska. W XVI i XVII wieku upowszechniła się w Polsce za czasów panowania Stefana Batorego stając się tradycyjnym ogólnopolskim nakryciem głowy na zimę noszonym do stroju ludowego. 3. czapka węgierska z grubego sukna rozpowszechniona w dawnej Polsce; 4. czapka węgierska z grubego sukna rozpowszechniona w dawnej Polsce] – (daw) magyar sapka magiera Magierka (magyar sapka) - Wersja 01 01 2017. [1. człowiek pokazujący sztuki zręcznościowe; 2. pot. człowiek zręczny i sprytny] – bűvész, varázsló, szemfényvesztő; arg. alak, pasas, pasi, pali magister (mgr.) [1. tytuł otrzymywany po ukończeniu studiów wyższych oraz po napisaniu pracy naukowej i jej obronie; też: osoba mająca ten tytuł; 2. farmaceuta pracujący w aptece; 3. w średniowieczu: wykładowca nauk wyzwolonych; 4. w starożytnym Rzymie: tytuł niektórych urzędników; 5. (z łac. nauczyciel), mgr, tytuł zawodowy nadawany przez wyższe uczelnie po ukończeniu studiów drugiego stopnia (dawniej: magisterskich studiów uzupełniających), a w przypadku niektórych kierunków (farmacja, prawo, psychologia) - studiów jednolitych drugiego stopnia (dawniej: studiów jednolitych magisterskich) oraz wcześniejszym złożeniu i obronie pracy magisterskiej. 6. nauczyciel, mistrz] – (lat.) magiszter (legalacsonyabb egyetemi végzettséget jelző cím); mester, tanító, tanár; tudós; tudományos fokozat; (hist.) egyházi lovagrend nagymestere (mester, nagymester); (med.) patikus magister artium [Magister Artium i Filozofji Doktor] – magister artium; a tudományok mestere, a középkorban előadó az egyetem filozófiai karán. magik magister dixit [nauczyciel tak powiedział] – magister dixit; a mester mondta magister farmacji – gyógyszerészet magisztere; gyógyszerészmester magister filizofii – a filozófia magistere magister kleryków (łac. magister spiritus, spiritualis), zw. też prefektem kleryków [zakonnik wyznaczony do kontynuowania formacji zakonnej młodych profesów] klerikus magiszter (lat. magister spiritus, spirituális) [másképpen a klerikusok prefektusa, a kispapok képzésének folytatásával megbízott szerzetes] magister praw – a jogtudományok magistere magisterium [1. tytuł magistra; 2. egzamin uprawniający do otrzymania tego tytułu; 3. oficjalne stanowisko Kościoła katolickiego w sprawach wiary, nauczanie w sprawach wiary] – a mester címe; mestervizsga; magisterium, magisztérium; egyházi tanítói hivatal a rk. egyházban magisterka [pot. praca magisterska] – szakdolgozat magisterski, -a, -ie – magisteri, magiszteri magistracki, -a, -ie [związany z magistratem] – városi, tanácsi Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3351 magistrala [1. główny szlak komunikacyjny lub transportowy; 2. główny przewód jakiejś instalacji; 3. wewnętrzna ścieżka, po której przesyłane są sygnały z jednej części komputera do innej; 4. to zespół linii oraz układów przełączających służących do przesyłania sygnałów między połączonymi urządzeniami. W komputerach jest rodzajem "autostrady", którą dane przenoszą się pomiędzy poszczególnymi elementami komputera.] – főútvonal magistrala [jest to linia kolejowa o dużym natężeniu przewozów pasażerskich i towarowych. Jedną z najważniejszych linii magistralnych w Polsce jest Centralna Magistrala Kolejowa (CMK), przebiegająca z Zawiercia, przez Opoczno do Grodziska Maz. (niedaleko Warszawy) - a więc w kierunku północ-południe. Oraz Podsudecka Magistrala Kolejowa (PMK), przebiegająca z Legnicy przez Jaworzynę Śląską, Kamieniec Ząbkowicki i Nysę do Kędzierzyna-Koźla, tym razem w kierunku połudnowym.] – vasúti fővonal magistrala – linia kolejowa magistralny, -a, -e – (lat.) magisztrális, nagyszerű, mesteri; a magisztrátushoz, a városi tanácshoz tartozó, vele kapcsolatos; fővezetéki, fővonali magistrat [1. daw. «organ wykonawczy władz miejskich; też: siedziba tego organu; 2. termin używany na określenie organu wykonawczego samorządu terytorialnego w miastach. Przewodniczącym magistratu jest burmistrz lub (w większych miastach) prezydent miasta, a w jego skład wchodzą ponadto wiceburmistrzowie (wiceprezydenci miast) i członkowie zarządu jako ławnicy. Magistrat powoływany jest przez radę miasta; 3. (u Zygmunta Glogera) stara nazwa władzy zarządzającej miastem. Za doby Piastów najwyższą władzę sądową z ramienia panującego sprawował w każdem mieście - Wersja 01 01 2017. wójt (advocatus). Po wójcie następował burmistrz jako przewodniczący rajcom, wybierany przez obywateli miejskich z ich grona. Po rozmaitych miastach różne później bywały obyczaje. Gdzie toczono walki wyborcze zbyt zacięte przy obiorze burmistrza, tam król dozwalał wybierać po dwuch burmistrzów, którzy kolejno urzędowali. Magistrat oprócz rajców miewał ku pomocy swojej urzędników wybieranych zwykle z pośród mieszczan, np. syndyków, szafarzy (którzy rządzili wsiami, do miasta należącemi), notarjuszów, poborców podatkowych, prokuratorów czyli obrońców sądowych, kontrrejestrantów (do rewizyi rachunków), geometrów, budowniczych, panów wodnych. W dzień pełniła służbę przy magistracie milicja miejska czyli milicjanci lub pachołkowie. W nocy obchodzili miasto stróże, śpiewając co godzina i odzywając się grzechotkami, uzbrojeni w halabardy.] – (lat.) magisztárus; (tört.) magas állami hivatal, ill. ilyen hivatalt viselő férfiak a régi Rómában; elöljáróság, városi elöljáróság v. hatóság, tanács; város-, városháza; hatóság Magistratum legem esse loquentem, legem autem mutum magistratum (recte dici potest) - (Z całą słusznością można powiedzieć, że) [urzędnik jest mówiącą ustawą (mówiącym prawem), ustawa (prawo) zaś niemym urzędnikiem.] — (lat.) Magistratum legem esse loquentem, legem autem mutum magistratum; a tisztségviselő nem más, mint beszélő törvény, a törvény pedig nem más, mint néma tisztségviselő [Marcus Tullius Cicero: A törvények.] maglarnia [dział fabryki włókienniczej, gdzie apreturuje się tkaniny; maglownia] – mángorló műhely maglarski, -a, -ie – mángorló, mángorlómaglarz [właściciel bądź pracownik magla], maglarka – mángorló (ffi/nő) maglować [1. wałkować, wygładzać bieliznę w maglu; 2. pot. usilnie kogoś wypytywać o coś; 3. pot. uparcie powracać do tej samej sprawy, szczegółowo, do znudzenia omawiać coś; 4. prasować, wygładzać w maglu lub ręczną maglownicą bieliznę, tkaniny; 2. a) a) usilnie kogoś wypytywać o coś, zanudzać, męczyć pytaniami; b) uparcie powracać do tej samej sprawy, powtarzać ciągle jedno i to samo] – mángorolni; (átv.) leitatni (vkit) maglować co czym – mángorolni vmit vmivel maglować kogo – (átv.) verni, gyűrni, páholni vkit; vallomást próbál kicsikarni vkiből Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3352 maglować skórę – kicserzi a bőrét vkinek, elpáholni vkit maglowanie – mángorlás maglownia – mángorló terem v. üzem; nagy mángorló maglownica [1. mały domowy magiel; 2. część magla suwająca się po wałkach z bielizną; 3. deszczułka z poprzecznymi karbami do ręcznego maglowania] – mángorlógép; mángorló maglownik [część magla, wałek, na który się nawija bieliznę do maglowania] – mángorló posztó v. pokróc magma [1. ciekła, gorąca masa powstająca w wyniku topnienia skał w głębi ziemi i wydobywająca się na powierzchnię w postaci lawy; 2. coś, co nie ma wyraźnego kształtu lub nie zawiera w sobie żadnej istotnej treści] – (gör.) magma; (földtan) a föld belsejének tűzhányók kitörésekor felszínre kerülő izzó, folyós anyaga; a vulkáni kőzetek alapanyaga magmowy, -a, -e [przymiotnik od: magma] – magmás, magmaMagna bestia [Tak nazywano potężną pieczeń z łosia, podawaną nieraz w domach możnych.] – (dawno) nagy jávorszarvas pecsenye Magna culpa dolus est [1. grube niedbalstwo podobne jest zamiarowi (złemu); 2. grube niedbalstwo równoważy zły zamiar; ciężka wina jest podstępem.] – (lat.) Magna culpa dolus est (Dig. L. k. 16. t. 226. fr.); a nagy gondatlanság hasonlít a rossz szándékhoz; a csalás súlyos vétek Magna neglegentia culpa est, magna culpa dolus est [grube niedbalstwo jest winą, gruba wina równa się podstępowi] – (lat.) Magna neglegentia culpa est, magna culpa dolus est; a nagy hanyagság vétség, súlyos vétek csalás magnacki, -a, -ie [związany z magnatem] – mágnás-, főúri; nagyúri magnacka posiadłość – főúti birtok magnalium [stop aluminium z magnezem, czasami z dodatkiem miedzi, odporny na korozję] – magnalium [magnéziumalumínium ötvözet (a két fém nevének összevonásából)] magnat [1. w dawnej Polsce: szlachcic posiadający wielki majątek i wywodzący się z arystokratycznego rodu; 2. właściciel potężnego przedsiębiorstwa, kontrolujący znaczną część rynku w danej branży; 3. możnowładca; bogaty arystokrata; przen. jeden z największych kapitalistów w - Wersja 01 01 2017. jakiejś dziedzinie przemysłu, handlu, finansów itd. (np. m. filmowy, naftowy); 4. (łac. magnus - wielki) - możnowładca, arystokrata. W klasycznym znaczeniu członek jednego z rodów magnackich (magnaterii: książąt, hrabiów, baronów lub margrabiów), dziedzic tytułów i majątku. Nieliczni szlachcice, zwani magnatami, posiadali olbrzymie majątki, liczące wiele folwarków i tysiące poddanych. Posiadali własne miasta, kilkadziesiąt wsi oraz własne wojsko, ale mieli takie same prawa polityczne jak pozostała część szlachty. - Współcześnie określenie to stosowane jest także wobec członków rodzin największych kapitalistów w przemyśle, bankowości, handlu itd. (np. magnat naftowy i finansowy – John Rockefeller, stalowy – Alfred Krupp; tacy magnaci nazywani są np. po angielsku - tycoon albo business magnate).] – (lat.) mágnás, főúr, feudális nagybirtokos, főnemes; (átv.) nagytőkés magnat finansowy – pénzmágnás magnateria [1. warstwa społeczna, do której należeli magnaci; 2. ogół rodów magnackich, możnowładztwo, arystokracja, bogacze]– mágnások, főurak, főúri rend magnateria polska [najwyższa warstwa szlachty w Rzeczypospolitej Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, odpowiadająca średniowiecznemu możnowładztwu i spełniająca rolę arystokracji.] – lengyel főrend; lengyel mágnások magnes [1. ciało mające właściwości przyciągania przedmiotów z żelaza, niklu, kobaltu; 2. coś, co przyciąga, budzi zainteresowanie; 3. ciało lub urządzenie wytwarzające stałe pole magnetyczne] – mágnes (a mágnesesség alapjelenségeit mutató anyagi közeg, amelynek alapvető tulajdonságai a kétpólusú (északi és déli) sarkítottság és a más mágneses anyagokra érintkezés nélkül, a távolból is ható vonzó vagy taszító erő.); (átv.) vonzerő; (rég) delej magnes naturalny – természetes mágnes magnes permanentny – permanens v. állandó mágnes (állandó mágneses fluxust tartó, külső gerjesztés nélküli mágnes) magnes przyciąga – a mágnes vonz magnes trwały [ciało wykonane z materiału ferromagnetycznego o właściwościach magnetycznie twardych, wytwarzający w otaczającej go przestrzeni stałe pole magnetyczne (np. namagnesowany kawałek żelaza)] – állandó mágnes Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3353 magnesować [nadawać żelazu, stali lub innym ciałom właściwości magnesu] – mágnesezni, megmágnesezni magnesować się [nabierać właściwości magnesu] – mágneseződni magnesowanie [proces nadawania lub zwiększania własności magnet. magnetyków przez wywoływanie w nich polaryzacji za pomocą zewn. pola magnet. (pocieranie magnesem trwałym lub umieszczenie w polu magnet. wytworzonym pod wpływem przepływającego w przewodniku prądu elektr.); rozróżnia się m. statyczne, stosowane do materiałów magnet. twardych (ferromagnetyki) i dynamiczne, dla materiałów magnet. miękkich. Miarą zmian własności magnet. materiału jest namagnesowanie (inaczej magnetyzacja), określane w A/m jako moment magnet. jednostki objętości materiału. Przejawem namagnesowania jest wytwarzane przez materiał dodatkowe pole magnet. Dla wszystkich diamagnetyków i większości paramagnetyków pole to jest bardzo małe w porównaniu z zewn. (magnesującym) polem magn., a po usunięciu tego pola zanika (materiał całkowicie się rozmagnesowuje); dla ferromagnetyków dodatkowe pole magnet. jest wielokrotnie większe od zewn. i nie zanika po jego usunięciu (m. ferromagnetyków polega na przebudowie ich struktury domenowej i zachodzi w kilku etapach, do osiągnięcia stanu nasycenia magnet.). Przebieg procesu m. przedstawia się za pomocą krzywych m., których przebieg zależy od "historii magnet." próbki (histereza magnetyczna).] – mágnesezés (valamely mágnesezhető anyagban mágneses állapot keltése mágneses térerősség alkalmazásával) magnesowy, -a, -e [przymiotnik od: magnes] – mágneses, mágnes-; delejes magneśnica [1. część maszyny elektrycznej przeznaczona do wytwarzania strumienia magnetycznego; 2. elektromagnes, którego pole magnetyczne wykorzystywane jest do magnesowania magnesów; 3. część składowa prądnicy, w której wytwarzany jest strumień magnetyczny. Natomiast część prądnicy, w której wytwarzany jest prąd elektryczny nazywamy twornikiem.] – mágnestest, mágnesállvány magneto [zob. iskrownik] – gyújtómágnes; szikragyújtó magneto- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z - Wersja 01 01 2017. magnesem, magnetyzmem] – (gör.) magneto-; mágneses, mágnesmagnetoelektryczny, -a, -e – mágnes-elektromos magnetofon [1. urządzenie do zapisywania dźwięku na taśmie magnetycznej oraz do jego odtwarzania; 2. urządzenie służące do wielokrotnego zapisywania i odtwarzania dźwięku na taśmie magnetycznej (urządzenia zapisujące inne sygnały analogowe na taśmie magnetycznej nazywa się zazwyczaj rejsttratorami magnetycznymi)] – (gör.) magnetofon, magnó; elektromágneses hangfelvevő és lejátszó készülék [ném. Magnetopfon (1935)], magnó, magnókészülék; mágneses hangrögzítő készülék; elektromágneses hangfelvevő és lejátszó készülék [hangok mágneses jelekké való átalakítására, rögzítésére, ill. a mágneses jelként rögzített hangok visszajátszására alkalmas elektroakusztikai berendezés] magnetofon kasetowy – kazettás magnó [olyan mágneses hangrögzítő készülék, amelynél a felhasznált magnószalag egy zárt kazettában van elhelyezve] magnetofon stereofoniczny – sztereó magnó magnetofon wielościeżkowy – többsávos magnetofon (mágneshangkészülék) magnetofonowy, -a, -e [przymiotnik od: magnetofon] – magnetofon-, magnómagnetoindukcyjny, -a, -e – mágneses indukciós; indukciós, magnetoindukciós magnetoindukcyjny przetwornik – magnetoindukciós átalakító magnetometr [przyrząd do pomiaru wielkości, a także kierunku pola magnetycznego, a także jego zmian] – (gör.) magnetométer, mágnességmérő; ezköz a mágneses tér erősségének v. a földmágnesességnek mérésére magneton [jednostka momentu magnetycznego cząstki elementarnej lub zespołu cząstek, stosowana w fizyce atomowej i jądrowej] – magneton [1. a mágneses momentum elemi egysége, atomja. Bohr szerint 1 M. -nyi mágneses momentumot létesít azon elektron, amely a hidrogénatom alappályáján kering (Bohr-féle M. ). (XIII. köt. ); 2. Weisz P. -tól eredő s az elektron mintájára készült elnevezés az atómban levő elemi mágnes számára, 3. a mágnesség elemi egysége, a legkisebb mágneses rész. Fogalmához Weiss svájci fizikus jutott, akként, hogy meghatározta egyetlen molekula mágneses nyomatékát.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3354 magnetooptyczny efekt Faraday'a – Faradayeffektus [1. A Faraday-effektus lényege, hogy a mágneses anyagon (mágneses térerővel rendelkező „átlátszó” rétegen) történő áthaladáskor a fény polarizációs síkja a mágneses tér irányától (É/D) függően tF szöggel elfordul. Az elfordulás iránya megegyezik a Kerr-effektus okozta elfordulás irányával. 2. Az elektromágneses hullám polarizációs síkjának elfordulása az ionoszférában, a Föld mágneses terének jelenlétében. Űrtávközlésnél jelentős, különösen a frekvenciaablak alsó szélén. Az elfordulás mértéke függ az elektronsűrűségtől, a mágneses tér erősségétől és irányától. 1 GHz frekvencián szélsőséges körülmények között elérheti a 150°-ot is. Hatására a különböző polarizációjú adások között egyébként elérhető védelem csökken.] magneto-resistive {rzecz.} (też: MR head); głowica magneto-rezystywna {f.} [komp.] [zł.] – MR (Magneto Resistive) [A mágneses tér hatására kialakuló ellenállás-változás technológiával készült Winchester fej.] magnetotron [Magnetronik jest przeznaczony do terapii pulsującym polem magnetycznym małej częstotliwości. Pod wpływem pola magnetycznego jony znajdujące się w komórkach ciała ulegają przemieszczeniom powodując hiperpolaryzację błony komórkowej i tym samym wzmacniają przemianę materii, szczególnie podczas zachodzących procesów energetycznych. Wzmaga to wykorzystanie tlenu przez komórkę. Poprawione ukrwienie w komórce podczas działania pola magnetycznego wywołuje podniesienie ciśnienia potencjału tlenu.], magnetron [mikrofalowa lampa generacyjna] – (gör.) magnetotron, magnetron; igen rövid elektromos hullámok keltésére használatos elektroncső magnetotron magnetowid [1. urządzenie do magnetycznego rejestrowania i odtwarzania obrazu z taśmy magnetycznej, działające na - Wersja 01 01 2017. podobnej zasadzie jak magnetofon; 2. urządzenie do zapisu obrazu i dźwięku na taśmie magnetycznej oraz do jego odtwarzania na ekranie telewizora lub monitora] – video (kazettás rekorder), képmagnó, videomagnó, videomagnetofon [1. egy olyan berendezés, mely - nevéből eredendően mozgóképet rögzít mágnesszalagra. Két fajtája létezik: orsós és kazettás; 2. VCR (Video Cassette Recorder) (video-kazettás képrögzitő) „VTR”-nek (Video Tape Recorder) is nevezik. Ez a „videorecorder” fogalom, különösen az angol nyelvterületen elterjedt rövidítése.] magnetowidowy, -a, -e [przymiotnik od: magnetowid] – videomagnetoskop [przyrząd służący do wykrywania pola magnetycznego] – magnetoszkóp magnetoskopowy, -a, -e [przymiotnik od: magnetoskop] – magnetoszkópos; magnetoszkópmagnetyczność – mágnesség, mágnesesség magnetyczny, -a, -e – (gör.) magnetikus, mágneses, delejes; (átv.) bűvös, varázsos (erő, befolyás) magnetyt [minerał z gromady tlenków, zaliczany do grupy spineli (żelazowych). Należy do minerałow bardzo pospolitych i wyjątkowo szeroko rozpowszechnionych] – (gör.) magnetit, mágnesvasérc; a vasnak mintegy 75 %-os érce magnetyzacja [suma dipolowych momentów magnetycznych określająca wypadkowy moment magnetyczny danego ciała: ] – magnetizálás magnetyzer [to urządzenie elektromagnetyczne albo magnetyczne poprawiające właściwości wody lub paliwa, np. magnetyzer ograniczający powstawanie kamienia kotłowego] – mágnesező, delejező magnetyzerka [przestarzałe określenie na hipnotyzerkę (kobietę wprowadzającą kogoś w stan hipnozy, usypiającą kogoś sugestią)] – mágnesező, delejező nő magnetyzm [Nazwą magnetyzm określa się zespół zjawisk fizycznych związanych z polem magnetycznym, które może być wytwarzane zarówno przez prąd elektryczny jak i przez materiały Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3355 magnetyczne.] – (gör.) magnetizmus; mágnesség, delejesség, mágnesesség magnetyzm ziemski [ogół zjawisk magnetycznych związanych z Ziemią] – földmágnesesség; a föld delejessége magnetyzować [daw.; zob. hipnotyzować] – mágnesezni, megmágnesezni; (átv.) mágnesezni, delejezni; hipnotizálni; hipnózisba ejteni magnetyzować kogo czym – elbűvölni, elkápráztatni vkit vmivel magnetyzować słuchaczy wymową – beszéddel elbűvölni a hallgatókat magnetyzowanie – mágnesezés, delejezés magnetyzowanie wody – a víz mágneses kezelése magnetyzująco – mágnesező v. delejező módon magnetyzujący, -a, -e – mágnesező v. delejező, elbűvölő, varázslatos Magnetyzująca Rachael Leigh Cook magnetyzujący Nowy Jork – az elbűvölő v. varázslatos New York magnez (Mg, łac. magnesium) [to pierwiastek chemiczny, metal alkaliczny z drugiej grupy głównej. Izotopy stabilne magnezu to 24Mg, 25Mg oraz 26Mg.] – (gör.) magnézium, Mg [(régi magyar nevén: kesereny) a periódusos rendszer egy kémiai eleme. Vegyjele Mg, rendszáma 12. Az alkáli földémek csoportjába tartozó ezüstfehér színű, jól nyújtható, könnyű vegyi elem, szabad állapotban a természetben nem fordul elő.] magnezja – magnézia (Magnesia usta, égetett magnézia, MgO); a felesleges gyomorsav semlegesítésére használják magnezja biała [zasadowy węglan magnezu, substancja stosowana w przemyśle i lecznictwie] – magnézia-fehér (magnesia alba) magnezja palona [tlenek magnezu, substancja stosowana w przemyśle i lecznictwie] – égetett magnézia, MgO magnezjowy, -a, -e [przymiotnik od: magnezja] – magnézia- - Wersja 01 01 2017. magnezowy, -a, -e [przymiotnik od: magnez] – magnáziummagnezyt [nazwa dotyczy: 1. minerał o barwie białej, brunatnej lub żółtawej używany m.in. do produkcji magnezu minerał o barwie białej, brunatnej lub żółtawej używany m.in. do produkcji magnezu; 2. minerału z gromady węglanów; 3. monomineralnej skały osadowej, chemicznej (węglanowej), zbudowanej niemal wyłącznie z minerału o tej samej nazwie; 4. skała pochodzenia hydrotermalnego, występująca w postaci żył w masywach serpentynitowych. Składa się głównie z minerału magnezytu] – (gör.) magnezit (MgCO3); magnéziumkarbonát; a magnézium szénsavas sója; tűzálló téglák gyártására alkalmas ásvány magnezytowy, -a, -e – magnezites Magnificat [kantyk śpiewany w czasie nieszporów. Nazwa pochodzi od pierwszych jego łacińskich słów: „Magnificat anima mea Dominum” („Wielbi dusza moja Pana”). Jest to radosna pieśń dziękczynna, oparta na tekstach ze Starego Testamentu, którą wg Ewangelii św. Łukasza (1, 46-55) wypowiedziała (lub zaśpiewała) Maryja podczas spotkania ze świętą Elżbietą, krótko po Zwiastowaniu. — Magnificat jest mozaiką tekstów ze Starego Testamentu, zwłaszcza z hymnu Anny (1 Sm 2, 1-10)] – Magnificat „Magasztalja...” (az én lelkem az Urat"); [1. Mária énekének kezdősora a latin bibliafordítás szerint. 2. A Magnificat a latin neve annak az egyházi kantikumnak, mellyel Szűz Mária Zakariás feleségének, Erzsébetnek köszöntésére válaszolt. Mária ezekkel a szavakkal közli, hogy Jézussal várandós. Ez az ének Lukács evangéliumában a 1,46-55 számú versekben található.] Magasztalja lelkem az Urat, és szívem ujjong üdvözítő Istenemben. Tekintetre méltatta alázatos szolgálóleányát: Íme ezentúl boldognak hirdet minden nemzedék, mert nagyot művelt velem ő, aki Hatalmas: ő, akit Szentnek hívunk. Nemzedékről nemzedékre megmarad irgalma azokon, akik istenfélők. Csodát művelt erős karjával: a kevélykedőket széjjelszórta, hatalmasokat elűzött trónjukról, kicsinyeket pedig felmagasztalt; az éhezőket minden jóval betölti a gazdagokat elbocsátja üres kézzel. Gondjába vette gyermekét, Izraelt: megemlékezett irgalmáról, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia melyet atyáinknak hajdan megígért, Ábrahámnak és utódainak mindörökké. Dicsőség az Atyának, a Fiúnak és a Szentléleknek Miképpen kezdetben, most és mindenkor és mindörökkön örökké. Ámen. 3356 magnificencja [1. tytuł rektora wyższej uczelni; 2. łac. magnificentia 'wspaniałość' od magnificus (r.ż. magnifica) 'szlachetny; wspaniały' z magnus, tytuł rektora wyższej uczelni] – magnificencia; méltóság, nagyság magnifik [daw. żartobliwie lub ironicznie o żonie] – (lat.) magnificus; remek, nagyszerű, nagyságos; (iskolai) egyetemi rektor címe magnifika [1. daw. żartobliwie lub ironicznie o żonie; 2. przest. żart. żona] – dáma, nagyvilági nő; (tréf.) feleség, élete párja magnitudo (oznaczenie m lub mag) [stopień siły wstrząsu Ziemi w skali Richtera] – (lat.) magnitudo (fényesség); csillagrend, a csillagok fényességének mértékegysége magnolia [drzewo lub krzew o dużych, białych lub różowych kwiatach] – (növény) magnólia; kora tavasszal nyíló, pompás virágú, illatos keleti díszcserje (P. Magnol francia természettudós nevéről); liliomfa Magnolia drzewiasta (Magnolia acuminata (L.) L.) [gatunek drzewa należący do rodziny magnoliowatych. Magnolia ta rośnie w Ameryce Północnej (we wschodnich stanach USA). Sprowadzona została do Europy na początku XVIII wieku. W Polsce jest czasami sadzona, jako roślina ozdobna. Przez skrzyżowanie tej magnolii z magnolią nagą (M. denudata) otrzymano magnolię brooklińską mającą piękne cytrynowożółte kwiaty. Wyhodowano również mieszańce tej magnolii z magnolią purpurową (M. liliflora), czyli magnolię pośrednią oraz krzyżówkę z magnolią gwiaździstą (M. stellata).] – hegyeslevelű liliomfa (Magnolia acuminata L.) [Származás: Észak-Amerika keleti része. Habitus: 30 méter magasra növő, kúpos növekedésű lombhullató fa.] magnoliowy, -a, -e [przymiotnik od: magnolia] – (növény) magnóliaMagog (nakrycie) [według Biblii syn Jafeta oraz wnuk Noego. Był jednym z protoplastów narodów popotopowych, które rozproszyły się po ziemi (Rdz 10:1-5; 1Krn 1:5).] * Gog – MÁGOG (a család kiterjesztése v. növekedése; Góg földje; befedő, tető; magas) [1. Jáfet fia (1Móz 10,2; 1Krón 1,5). 2. Góg földje, különbözőképpen értelmezik: szkíták vagy lídiaiak földje, jelképesen a gonosz seregei, barbár népek - Wersja 01 01 2017. (Ez 38-39; Jel 20,8-9). - Lásd még: GÓG (2).] magot [1. europejska małpa; 2. małpa wąskonosa; 3. małpa z gór Atlasu; 4. małpa zaliczana do rodziny makakowatych; 5. naziemna małpa wąskonosa, jedyny gatunek małpy w Europie; 6. małpa o rudawym ubarwieniu, czerwonej twarzy i szczątkowym ogonie] – berber v. magót v. török majom Magnum ignotum [wielka niewiadoma] – (lat.) Magnum ignotum; nagy ismeretlen Mahajana (skt. mahāyāna "Wielki Wóz", chin.: 大乘, dàshèng; kor. 대승 taesŭng, jap.: 大乗, daijō, wiet. đại thừa) [kierunek buddyzmu, który wyodrębnił się w I wieku p.n.e..] — mahájána buddhizmus [a buddhizmus 3 ágának egyike. A mahájána szanszkrit szó (mahāyāna), jelentése: a nagy jármű, széles út.] Mahanaim, Machanaim (dwa obozy) [miejsce na wschód od Jordanu, gdzieś w pobliżu znanego strumyka Jatibok. Tam Jakuba napotkali dwaj aniołowie. Stamtąd Jakub wysłał posłów do Ezawa. Tam obwołany królem i zamordowanym został Iszboset, syn Saula.] – MAHANÁIM (két sereg, kettős tábor; seregek) [Lévitaváros Gileád (1) területén, a Jordántól keletre, Gád és Manassé határán (Józs 13,26.30; 21,38). Jákób (1) itt titokzatos angyalsereggel találkozott (1Móz 32,2); ide menekült Dávid Absolon elől (2Sám 17,24; 19,32); Isbóset alatt rövid ideig Izráel fővárosa volt (2Sám 2,8). Pontos helye ismeretlen.] maharadża [1. w Indiach - książę (wyższy rangą od radży), władca państwa. 2. historyczny tytuł cesarski władców Indii. Wyższy rangą od radży; 3. historyczny tytuł królewski władców różnych regionów Indii. Wyższy rangą od radży, lecz niższy Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3357 od ćakrawartina lub samrata (cesarza).] – (szanszkrit) maharadzsa; indiai uralkodó (szanszkrit: ’nagy király’) [indiai uralkodói cím, amit hindu vallású uralkodók viseltek, akik egy-egy jelentősebb területet, államalakulatot kormányoztak. Női változata a maharani. A rádzsától a rangja, területének jelentősége különbözteti meg, de nincs vele alá-fölérendeltségi viszonyban. Egyes területek ura rádzsa, másoké maharadzsa. Muszlim vallású megfelelője a navab (magyarul nábob alakban is ismert).Legfőbb uralkodói címként – császárként – nem volt használatban. ] maharani [księżna, żona maharadży] – a maharadzsa felesége maharisi [maharsi, tytuł indyjskiego guru a. przewodnika duchowego] – indiai guru, lelkivezető mahatma [Mahatma Ghandi; tytuł nadawany w Indiach przywódcom duchowym, wybitnym ascetom, mistykom i filozofom] – (szanszkrit, hindu) mahatma (nagy lélek); kimagasló, különös tiszteletben álló személyek címe Indiában Mahdī (arab. ;مهديprowadzony przez Boga) [1. w islamie mesjasz, zbawiciel; Mesjasz. Według niektórych koncepcji (bliższych sunnizmowi) jedynym Mahdim był Jezus – Isa. Częściej jednak sunnici uważają, że Mahdi i Isa połączą swoje siły w ostatecznej walce z antychrystem (fałszywym prorokiem) Dadżdżalem. Przyjście Mahdiego ma poprzedzać atak wojsk niewiernych na miejscowość Lod w Izraelu. Większość szyitów uważa Mahdiego za inną osobę, która ma przyjść na Ziemię tuż przed Sądem Ostatecznym, by zbawić/uratować ludzkość przed Szatanem. Część wyznawców islamu łączy obie koncepcje twierdząc, że Jezus urodzi się ponownie w Damaszku, by pokonać zło. Według zapowiedzi Proroka Mahometa, Mahdi pochodził będzie z jego rodu. Dla szyitów jest to bardzo ważna postać łączona czasem z osobą ostatniego ukrytego imama, który ma poprzedzać Mahdiego, bądź być nim. W historii wiele osób ogłaszało się Mahdim: isma'iliccy kalifowie, Mirza Gulam Ahmad, Mahdi z Sudanu. W roku 1844 mahdim ogłosił się perski kupiec Siyyid Ali Muhammad, znany jako Bab. Jego posłannictwo rozpoczęło nową religię – babizm – i stało się zalążkiem bahaizmu. 2. rel. w islamie: oczekiwany prorok, który ma zostać zesłany przez Allaha w celu dokonani dzieła Mahometa; 3. w szyickiej - Wersja 01 01 2017. doktrynie islamu idea wniesiona przez nawróconych na islam Żydów i chrześcijan do nauki imamitów, głosząca mesjanizm, według którego "imam jest tym, który wypełni ziemię sprawiedliwością i prawością", jest on bowiem namiestnikiem Boga na ziemi. Jest "panem czasu", jest nieśmiertelny i cudownie żywy od chwili swojego zniknięcia czy ukrycia. Przyjdzie jako prawdziwy mesjasz - Mahdi, żeby zaprowadzić na świecie sprawiedliwość.4. imię męskie pochodzenia arabskiego] – (arab) Mahdi [1. a jó útra vezérelt; így nevezik a mohammedánok hite szerint az idők beteljesedésekor megjelenő megváltót, «aki a világot igazsággal tölti el, miután igazságtalansággal volt tele». A Mahdi eszméjének, melynek kifejtésére persa befolyások nagy hatással voltak, keletkezését elősegítette a jámbor mohammedán hivek érzülete az általuk istentelennek tartott Omájjádok uralkodása alatt. Majd az eszkatologia rendszerének egy nevezetes mozzanatává válik a M.-ról szóló tan. Azt hiszik, hogy Fátima ivadékaiból való. A Mahdi neve a próféta nevével egyezik (Muhammed b"Abdalláh), mint a prófétára, ugy ő reá is külső ismertető jel által lehet ismerni. Megjelenését a Daddsál (Antikrisztus) előtünése és Krisztus földrejövetele előzi meg. Az iszlám történetében rajongó világjavítók vagy szándékos csalók gyakran használták a Mahdi szerepét a létező viszonyok felforgatására célzó mozgalmak élesztésére. Az Almohádok birodalmát a Mahdiként fellépő Muhammed b. Tumart alapította. 2. A Mahdi-felkelés a Mahdi által Szudánban kirobbantott dzsihád (szent háború) volt 1882-1898 között az egyiptomi-brit uralom ellen.] Mahol, Machol (taniec) [ojciec czterech synów, znanych z wielkiej mądrości, których tylko król Salomon swoją mądrością przewyższał. Byli nimi: Etan Ezrachita, Heman, Chalkol (Kalkol) i Darda.] – MÁHOL (körtánc, tánc; táncos) [Három híres bölcs embernek, Hémánnak (1), Kálkólnak és Dardának az atyja (1Kir 4,31)] Mahomet, Mohammed, Muhammad ibn Abd Allah ibn Abd al-Muttalib (arab. ;محمد urodzony 3 lipca 570, zmarł 8 czerwca 632) [1. prorok i twórca islamu, założyciel pierwszej wspólnoty muzułmańskiej, która przeobraziła się w teokratyczne państwo religijne. Muzułmanie wierzą, że jest największym i ostatnim prorokiem jedynego Boga, Allaha, a święta księga Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3358 islamu - Koran, została mu przekazana przez Boga w serii objawień. 2. prorok islamu, twórca islamu oraz założyciel pierwszej wspólnoty muzułmanów, która przeobraziła się w teokratyczne państwo religijne. Wyznawcy islamu wierzą, że jest największym i ostatnim prorokiem jedynego Boga, Allaha, a święta księga islamu, Koran, została mu przekazana przez Boga w serii objawień] – Mohamed, Mohamed próféta az iszlám vallás legfőbb prófétája. Eredeti neve Muhammad bin c Abdallāh (Mekka, 570/571 – Medina, 632). [Mohamed fellépése korszakalkotó esemény az arabok és a világ történelmében: az általa alapított iszlám az évszázadok folyamán világvallássá fejlődött, melynek több, mint 1,3 milliárd híve vallja, hogy „Nincs más isten, csak Allah, akinek Mohamed a küldöttje”. Az iszlámban Isten küldöttjének (raszúl Alláh) és a próféták pecsétjének, azaz az utolsó prófétának tekintik, aki az Ó- és Újszövetség után tolmácsolta az emberiség számára az egy Isten végleges üzenetét, a Koránt. Emellett történeti személyiségként is jelentős: a halála előtti tíz évben egyesítette az addig széttagolt arábiai törzseket, akiket ő és utódai, a kalifák, állammá szerveztek és az új vallás nevében sikeres hódító útra indultak Ázsia és Afrika felé.] mahometanin (muzułmanin) [wyznawca mahometanizmu, islamu], mahometanka [wyznawczyni islamu] – (arab) mohamedán (ffi/nő), (vallás) a Mohamed alapította vallás hívője; Mohamed vallását követő; az iszlám vallás követője [a muszlimok elutasítják e kifejezés használatát, mivel emberi alapítású vallásrendszerre utal] mahometanizm [zob. islam] – mohamedánizmus, mohamedán vallás, iszlám mahometański, -a, -ie [dotyczący mahometanizmu, mahometan] – mohamedán mahonia [krzew ozdobny o zimotrwałych, skórzastych liściach i żółtych kwiatach] – mahónia (a kerti mahónia (Mahonia aquifolium) fényes, télen vörösesre változó sötétzöld, örökzöld lombjával, illatos, élénksárga virágával, majd hamvas, kékesfekete bogyótermésével díszítő cserje.) Mahonia ostrolistna (Mahonia aquifolium) – Kerti mahónia (Mahonia aquifolium) mahoniowy, -a, -e [1. dotyczący mahoniu (drzewa); 2. wykonany z drewna mahoniu; 3. mający kolor drewna mahoniu, czerwonawobrunatny] – mahagóni- - Wersja 01 01 2017. mahoń [drzewo otrzymywane z różnych gatunków i rodzajów drzew. Mahoń amerykański pozyskuje się z mahoniowca (Swietenia), natomiast mahoń afrykański (tzw. zamahoń) z grusz afrykańskich (Mimusops). Najwyżej cenione są mahonie amerykańskie] – (indián→ang.) 1. mahagóni v. mahagónifa elnevezést eredetileg a Karib-tenger szigeteiről, KözépAmerikából származó Swietenia mahagoni lombos fafajra, illetve elsősorban az abból nyert faanyagra használták, később a Swietenia nemzetséghez tartozó egyéb fákat, azok nagyon hasonló faanyagát is így nevezték. 2. Dél-Amerika forró égövi tájain honos fa, amely az egyik legnemesebb és legkeményebb bútorfát adja mahorka (tytoń) – (orosz) mahorka; silány minőségű dohány, kapadohány; főleg csutakból álló vágott dohány [to mahorka nie tytoń: a mahorka nem dohány] maić [zdobić coś zielonymi gałązkami, liśćmi, kwiatami] – lombokkal v. virágokkal díszíteni, megkoszorúzni maić się – lombosodni, kilombosodni; zöldelni, kizöldülni; zöldbe borulni, virágba borulni maik [1.zob. gaik w zn. 2.; ludowy zwyczaj witania wiosny polegający na obnoszeniu po wsi przystrojonej gałęzi sosnowej i śpiewaniu tradycyjnych pieśni wiosennych; gaik; 2. przystrojona na uroczystości witania wiosny gałąź sosnowa] – május; (tájszó) szeptember, liget, virágok, (dawno) vénasszonyok nyara; (ritka) májusi kúra v. üdülés; cserebogár, a lovak tavaszi hasmenése; májusi ünnepség; májusfa mail (program pocztowy) – posta [szószerint posta, legtöbbször az e-mailt, az elektronikus postát értik alatta és azon belül legtöbbször egyszerüen egy elektronikus levelet; ugyanakkor internet-témakörben a hagyományos postát snail mail = csigapostának nevezik] Mail Access Agent (MAA) [program komputerowy lub demon odczytujący pocztę elektroniczną znajdującą się w skrzynkach pocztowych, w celu jej przekazania do MRA, lub bezpośrednio do MUA. Komunikacja odbywa się za pomocą protokołu komunikacyjnego POP3 lub IMAP.] – (inf.) Mail Access Agent (MAA) Mail Delivery Agent (MDA) [program poczty elektronicznej służący do lokalnego rozdzielania i dostarczania poczty elektronicznej do skrzynek pocztowych kont użytkowników.] – MDA - Mail Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3359 Delivery Agent - Levél kézbesítő ügynök (levelező kliensprogramok pl: mutt, pmmail, outlook) mail-reader – (ang.) mail-reader; levélolvasó program [levelezőprogramoknak szerves része; napjainkban az önálló levelezőprogramok mellett minden Web-böngésző is tartalmaz levelezőprog-ramot] Mail Retrival Agent (MRA) [program odbierający pocztę elektroniczną od Mail Access Agent (MAA), zazwyczaj za pomocą protokołu POP3 lub IMAP.] – (inf.) Mail Retrival Agent (MRA) Mail Submission Agent (MSA) [program komputerowy lub demon, którego zadaniem jest odbieranie poczty elektronicznej od klienta poczty elektronicznej, (ang.) Mail User Agent (MUA), w celu dostarczenia jej do serwera poczty elektronicznej (MTA). MSA korzysta z protokołu komunikacyjnego SMTP, w wariancie zdefiniowanym w dokumentach RFC 2476 i RFC 4409.] – Mail Submission Agent (MSA) Mail Transfer Agent, MTA; Serwer poczty elektronicznej (ang.) [program poczty elektronicznej przesyłający wiadomości internetowe pomiędzy adresami poczty elektronicznej, wykorzystujący architekturę oprogramowania typu klientserwer. Niepoprawnie skonfigurowany MTA może stanowić tzw. open relay i służyć do rozsyłania spamu.] – Üzenettovábbító ügynök (mail transfer agent) [Ha feladunk egy elektronikus levelet, az átkerül egy Levél Továbbító Ügynökhöz (MTA = Mail Transfer Agent)] Mail User Agent, MUA; Klient poczty elektronicznej [program poczty elektronicznej służący użytkownikowi komputera do odbioru i wysyłania poczty elektronicznej. W przypadku wysyłania poczty program ten korzystając z protokołu SMTP łączy się z serwerem poczty elektronicznej (MTA) i wysyła mu mejle. W przypadku odbierania poczty, MUA łączy się z MTA i odbiera ją korzystając z protokołów POP3 lub IMAP.] – MUA (Mail User Agent – Felhasználói levelezõügynök) [feladata a levélnek a felhasználói oldalon történõ összeállítása, szerkesztése. Ezek gyakorlatilag a felhasználó által használt levelezõprogramok, ilyen a Mozilla Mail, a Pine vagy az Evolution.] - Wersja 01 01 2017. mailbox; skrzynka pocztowa [Program lub komputer gromadzący listy dla grupy użytkowników poczty elektronicznej. Skrzynka przechowuje listy do momentu ich skasowania przez adresata, sygnalizuje adresatowi o ile jest on zalogowany do sieci nadejście nowych listów i pozwala na wpisanie listów do innych użytkowników] – (ang. mailbox) elektronikus postafiók, postaláda [1. e-mail "postaláda"; 2. tárolóegység egy levél-kiszolgálógépen (mail-server) elektronikus levelek fogadására és ideiglenes tárolására; a legtöbb szolgáltató a levelesláda véges kapacitása miatt annak renszeres ürítését kéri, azonkívül a levelek maximális méretét is megszabja (pl. zeneszám-küldemények terjedelme miatt, amit, ha szükséges, több levélre tördeléssel lehet áthidalni)] mailing list [zob. lista dystrybucyjna] – (ang.) mailing list; címlista [levelezőcsoportok, hírlevél-megrendelők, stb. címlistája; a listakezelő gazdagépnél (list-server) egy egyszerű, pl. feliratkozás (subscribe) paranccsal lehet felirat- kozni és ugyanúgy egy kiiratkozás (unsubscribe) paranccsal a felíratkozást törölni; levelező-csoportok (discussion groups) esetében a gazdagéphez érkező egyéni leveleket a gép mint körlevelet küldi szét a rendelkezésére álló címlistára; hírlevél- (newsletter) küldemények esetében azokat egy központi szerkesztőség állítja össze és küldi szét mint körlevelet; mindkét esetben a levelek mint elektronikus levél érkeznek a feliratkozottak postafiókjába (mailbox) és egy levél-olvasó programmal (mail-reader) olvashatók] mailman {rzecz.} (też: postman, letter carrier, mail carrier); listonosz {m.} – postás, levélkihordó Mailman - 'Mailman' listakezelő program [korszerű, ingyenes listakezelő program] mailserver (E-Mail-Server) – mailserver (E-MailServer) – levélkiszolgáló [1. olyan hálózati szolgáltatás (program, ill. gép), mely képes Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3360 file-ok e-mail levélben való elküldésére, ezek az állományok esetleg más gépeken is lehetnek; 2 az Internet-szolgáltató elektronikus leveleket fogadó, tároló és továbbító kiszolgálógépe; a kimenő leveleket a szolgáltató a SMTP protokoll szerint kezeli; a bejövő leveleket postafiókunkban tárolja és a POP3, IMAP vagy a HTTP protokoll szerint kezeli] mailto [element formatu odnośników do zasobów URL (Uniform Resource Locator), służący do tworzenia odwołań do adresów e-mail.] mailto (-protocol) - 'mailto' elektronikus levelezési protokoll [az Internet levelező rendszerének (e-mail) fontos protokollja] mainframe (ang. main – główny, frame – struktura) (często w Stanach Zjednoczonych nazywany Big Iron) [1. jako komputery używane głównie przez duże organizacje dla krytycznych aplikacji (np. finansowych, statystycznych); 2. komputery mainframe – często o większych rozmiarach, których zastosowaniem jest przetwarzanie dużych ilości danych na potrzeby różnego rodzaju instytucji, pełnienie roli serwerów itp.] – nagygép (angol kifejezéssel: mainframe, szakmai körökben elterjedt kifejezéssel nagy vas) [azokat a nagy és „drága”, nagy teljesítményű számítógépeket jelenti, amelyeket főleg kormányzati intézmények, nagyvállalatok, és bankok használnak az üzletileg kritikus alkalmazásaik futtatására. Általában nagy mennyiségű adat kezelésére, tárolására képesek, amelyeket a statisztika, a nyilvántartások, ERP rendszerek, és a pénzügyi tranzakció feldolgozási folyamatok igényelnek.]; (ang.) mainframe computer – nagyszámítógép [szekrényvagy szobanagyságú számítógép; a személyi számítógépek (PC-k) megjelenése előtt számtalan intézményben működtek ismert, óriási, mágneses szalag-táregységeikkel; ma ilyen méretű gépek terjedelmes össekapcsolt adatbáisokban valamint hálózatközpontokban találhatók; operatív tárolójuk néhány Gigabájt, merevlemez táregységük pedig néhány Terabájt kapacitású is lehet; az óriásgépek ismert képviselői pl. a "Craig" család gépei] mainstream (ang. "główny nurt") [to, w wielu dziedzinach życia, nurt myślowy bądź stylistyczny reprezentowany przez większość artystów, twórców lub innych ludzi zaangażowanych w daną dziedzinę.] – (ang.) mainstream; főirány [1. angol nyelvű szakkifejezés, szó szerinti magyar fordítása: „főáramlat” vagy „fősodrás”. Valamely tudományos vagy művészeti - Wersja 01 01 2017. terület különböző irányzatai közül annak megjelölésére használatos, mely az adott terület célközönségének, valamint szakértőinek többsége által elfogadott és támogatott. 2. A társadalom uralkodó eszméit, a közvélekedést, a főbb szokásokat és irányzatokat foglalja magába. Ez határozza meg a gazdasági, társadalmi és politikai döntéseket, ezen múlik a jövő. A főirány adja a fontos történések keretét. A főirány határozza meg, kinek mi jár, és megteremti a források és lehetőségek elosztásának alapjait.] mainstreaming [pozycjonowanie strategii w głównym nurcie działań i decyzji regionalnych, takich jak np. strategia rozwoju regionalnego, Regionalny Program Operacyjny.] – (ang.) mainstreaming; főirány érvényesítése maiż [1. w łowiectwie: młody ptak łowczy, układany do polowań; maiz; maisz; 2. w języku łowieckim młody orzeł lub sokoł, którego zaczęto wprawiać do polowania. Stąd w dawnej polszczyźnie młodzik niedoświadczony zwany był żartobliwie maiż, tak jak stary bywalec zwany był ćwikiem.] – (vad) fiatal sas v. sólyom maj [piąty miesiąc w roku wg używanego w Polsce kalendarza gregoriańskiego, ma 31 dni. Nazwa miesiąca pochodzi od łacińskiej nazwy Maius (zobacz: kalendarz rzymski). Została ona zapożyczona przez większość języków europejskich.] – május (máj.); Pünkösd hava – Kettősök hava – Tavaszutó hó (w maju: májusban); (átv.) sose, sohanapja (w maju!: sohanapján!) Maja [imię (z pochodzenia greckie lub rzymskie), wywodzące się od imienia nimfy, matki Hermesa lub od rzymskiej bogini przyrody, której imieniem nazwano miesiąc maj.] – Maia, Maja (görögül anyácska) [a görög mitológiában a Atlasz és Plejone hét lánya, a Plejádok közt a legidősebb, nimfa. Testvéreivel együtt Árkádiában születtek, a Külléne hegyen, és néha hegyi istennőknek is nevezték őket. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3361 Maja a legidősebb, a legszebb és a legszégyenlősebb volt közöttük.] maja [krab o kolczastym ciele, czerwonym pancerzu i odnóżach pokrytych włoskami] – (rákfajta) maja [w filozofii indyjskiej: pierwotnie nadprzyrodzona moc, w późniejszych tekstach hinduistycznych: iluzoryczne przejawianie się świata będącego odbiciem jedynej rzeczywistości – brahmana] – májá (māyā) csalódás, áltatás, látszat; [1. indiai vallásokban a májá (māyā) fogalomnak több jelentése van. Elsődlegesen az illúziók és álmok dualitását megjelenítő, fenntartó és kormányzó koncepciót jelenti. A valóságot a májá fátylai rejtik előlünk. 2. Az indiai filozófiában a látható világot tartják mayának.] majaczeć [majaczyć; ukazywać się niewyraźnie, mgliście; zarysowywać się] – derengeni, lebegni; feltűnni a távolban, mutatkozni majaczenie [przywidzenia pojawiające się pod wpływem wysokiej gorączki lub we śnie; też: słowa bez związku wypowiadane w takim stanie] – félrebeszélés, fantáziálás, lázálom majaczenie alkoholowe (łac. delirium tremens) [stan zaburzeń świadomości z iluzjami i omamami oraz urojeniami trwający do tygodnia. Często towarzyszą mu zaburzenia wegetatywne i inne objawy somatyczne. Jest spowodowany nagłym odstawieniem lub zmniejszeniem dawki alkoholu. Prawdopodobnie grają rolę również czynniki toksyczne. Śmiertelność wynosi poniżej 3-4%.] – (lat.) delirium tremens; állandó reszketéssel és beteges képzelődésekkel járó állapot, amelyet a szeszes italok mértéktelen fogyasztása okoz majaczeniowy, -a, -e [dotyczący majaczenia] – lázálommajaczyć [1. zarysowywać się niewyraźnie w oddali lub w tle; 2. mieć przywidzenia, halucynacje; 3. mówić słowa bez sensu w gorączce lub we śnie; 4. odżywać w pamięci] – képzelődni; (o chorym) félrebeszélni majaczy mu się – úgy látszik, úgy rémlik előtte majaczyć się [1. zob. majaczyć w zn. 1.; 2. przywidywać się komuś] – rémleni, kavarog a fejében vmi majaczyć w gorączce – lázában félrebeszél majak [1. przywidzenie, widziadło; 2. łow. łódka okryta trzciną lub gałęziami, używana do polowania na ptactwo wodne]; majaki – lázálom, vízió, látomás; képzelődés mają – bírnak, van nekik - Wersja 01 01 2017. mają bardzo dobrą kuchnię – nagyon jó konyhájuk van mając na uwadze – figyelembe véve, figyelemmel mająca dobrą figurę – jó alakú nő mająca się ocielić a. oszczenić – vemhes v. hasas [az a nőnemü állat, mely meg van termékenyítve, vagyis amelyben magzat fejlődik] mająca wydatne piersi – nagymellű mająca wąskie biorda – keskeny csípőjű mający (-a, -e) anemię – anémiás, vérszegény mający (-a, -e) dobrą sylwetkę – jó alakú mający (-a, -e) dobre serce – jószívű mający (-a, -e) dobre zamiary – jóhiszemű mający (-a, -e) drobną budowę ciała – törékeny mający (-a, -e) dwie lewe ręce – kétbalkezes mający grubą skórę – vastagbőrű mający (-a, -e) kompleksy – gátlásos mający kurzy rozum – tyúkeszű mający mleko pod nosem – tejfölösszájú mający muchy w nosie – átv. szeszélyes mający (-a, -e) nadwagę – túltáplált, túlsúlyos mający (-a, -e) niedowagę – alultáplált mający (-a, -e) nogi iksowate – iksz-lábú; x-lábú mający obowiązek uczęszczania do szkoły, w wieku szkolnym – iskolaköteles mający (-a, -e) opory – gátlásos mający (-a, -e) plamy starcze a. wątrobowe – májfoltos (ffi/nő) mający pociąg do czego – vonzódó mający prawo do emerytury – nyugdíjjogosult mający (-a, -e) talię osy – darázsderekú mający (-a, -e) słabą wolę – akaratgyenge mający (-a, -e) szansę – esélyes mający (-a, -e) tajemnicę – titkolózó mający tremę – lámpalázas mający (-a, -e) umięśnione nogi – izmos lábú mający (-a, -e) uśmiechniętą twarz – mosolygós mający (-a, -e) wielki bruch – nagy hasú Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3362 mający (-a, -e) wielki spust – nagyétkű mający (-a, -e) wykrzywione nogi – ó-lábú mający (-a, -e) z nadwagą – túltáplált mający (-a, -e) zgarbe nogi – formás lábú mający (-a, -e) zmienne nastrojne – rapszodikus mający długi język – nagyszájú; nyelves, cserfes mający iksy – (biz.) ikszlábú mający nogi jak patyki – pipaszárlábú mający nogi w kształcie litery x – (biz.) ikszlábú mający wielkie powodzenie – nagysikerű mający wilczy apetyt – farkasétvágyú mający zeza – kancsal mający zimną krew – hidegvérű mająteczek [1. zdrobnienie od: majątek; 2. mały majątek] – birtokocska, vagyonocska; földecske, vagyonka; kisbirtok majątek [1. ziemia wraz z zabudowaniami będąca czyjąś własnością; 2. czyjś stan posiadania; 3. bogactwo, fortuna; 4. duża suma pieniędzy; 5. w prawie cywilnym oznacza aktywa i pasywa majątkowe. Do majątku mogą wchodzić długi (które są pasywami majątkowymi). Majątek stanowi podstawowy składnik działalności gospodarczej, jest to tzw. majątek produkcyjny. Majątek brutto pomniejszony o zobowiązania stanowi majątek netto.] – birtok, uradalom; ingó, ingatlan; vagyon; (zagroda) tanya majątek, majętność (bogactwo, łakomstwo) [posiadanie majątku nie jest zabronione w Piśmie Świętym. Obok duchowego, majątek ziemski posiadali Abraham, Izaak, Jakub, Job, Dawid, Salomon i inni. Bóg go daje i nie chce, aby ludzie byli żebrakami, ale On także chce, abyśmy tym majątkiem służyli Jemu, biednym, słabym i chorym. Kto tego nie czyni, ten nie posiada miłości. Kto gromadzi bogactwo z chciwości, ten służy bałwanom i popełnia grzech taki zły jak kradzież, kłamstwo wszeteczeństwo itd. Bogacze mają bardzo złą opinię w Piśmie Świętym, ale Pismo Święte mówi także, że kto nie pracuje, ten także nie ma jeść.] – vagyon, birtok, jószág; jómód, vagyonosság; bőség; kapzsiság, mohóság majątek bezpański – gazdátlan birtok (csáki szalmája) majątek donacyjny – adománybirtok [az Árpádkori földbirtok egyik fajtája. - A nemzetségi szállásbirtokkal ellentétben királyi adományozás útján jön létre. Szt István II. törvénykv-ének 2. cikke említi először, és dona regalianak nevezi, Kálmán I. törvénykv-e 20. cikkének értelmében a Szt - Wersja 01 01 2017. István által adományozott birtok oldalágon is örökölhető, a későbbi királyok által adományozott viszont az egyenes ág kihaltával visszaszáll a királyra. Kálmán király ezzel a Szt Istvántól eredő adománybirtokot egyenjogúvá tette a nemzetségi szállásbirtokkal. Az adománybirtok hadi kötelezettségekkel járt. A 13. sz. elején az adománybirtok és a szállásbirtok még megkülönböztethető.] majątek finansowy – pénzvagyon majątek jego poszedł na marne – elúszott a vagyona majątek ludowy – népvagyon majątek marnieje – a vagyon pusztul majątek narodowy [zasób dóbr materialnych nagromadzonych w danym kraju] – nemzeti vagyon majątek nieruchomy [zob. nieruchomość w zn 1.] – ingatlanvagyon v. ingatlan vagyon, ingatlan majątek ordynacki – hitbizományi birtok majątek osobisty [to, co należy do jednego człowieka, co nie jest wspólną własnością] – magánvagyon majątek pański – urasági v. úri birtok majątek państwowy – állami vagyon, állami birtok majątek powstał ze spekulacji – a vagyon spekulációból lett majątek prywatny – magánbirtok majątek ruchomy [zob. ruchomość w zn. 1.] – ingó vagyon v. jószág, ingóság majątek spółki – társasági vagyon majątek trwały [zob. środki trwałe] – maradandó eszközök majątek ziemski – földbirtok majątki kościelne – egyházi birtok v. vagyon majątki obszarnicze – uradalmak, nagybirtokok majątkowo – vagyonilag, vagyonra vonatkozóan, vagyoni vonatkozásban majątkowy, -a, -e – birtok-, vagyon-, vagyoni majątkowe prawo małżeńskie [w całości objęte regulacją prawa świeckiego] – házastársi v. házassági birtokjog [házastársak házassági vagyonjogi szerződést köthetnek; A házastársak osztatlan közös tulajdona mindaz, amit a házassági életközösség ideje alatt akár együttesen, akár külön-külön szereztek, kivéve az, ami valamelyik házastárs különvagyonához tartozik.] majcher [pot. nóż, zwłaszcza duży, używany w bójkach] – (közöns.) halef, bicska majdać (majtać, majtnąć) – lengetni, lóbálni majdan [I potocznie: duży bagaż, czyjeś rzeczy, toboły; II 1. dawniej: plac we wsi, w Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3363 obozie wojskowym lub w warowni; podwórzec, podworzec; 2. dawniej: miejsce, gdzie karczuje się las i obrabia drewno; 3. (Jak czytamy u zygmunta Glogera) Majdan, wyraz turecki, oznaczający w ogólności duży plac, rynek, dziedziniec, na który zbierają się ludzie w pewnym celu. W Stambule jest wiele takich placów, np.: at-mejdan – plac konny, et-mejdan – plac mięsny, ok-mejdan – plac strzelecki. Majdanem nazywali Polacy rynek obozowy, na którym było targowisko dowożonych prowjantów oraz podział i licytacja zdobytych łupów. Niekiedy za połowę ceny dawanej przez kupca lub szynkarza na majdanie towarzysz miał prawo brać z rzeczy zdobycznych to, co mu się podobało. Majdanem nazywano warzelnie saletry, również każdy rynek fabryczny, a zwłaszcza plac wśród lasu, gdzie wypalano potaż, smołę, dziegieć lub terpentynę.] – I nagy csomag; II vásár, piac, vásártér, piactér; térség, üres tér (erdőben, gyárban, a tábor közepén), ácsudvar, (íj forgórésze) Majdan Królewski [wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie kolbuszowskim, w gminie Majdan Królewski; siedziba gminy Majdan Królewski.] – Majdan Królewski (lengyel falu) Majdanek (Państwowe Muzeum na Majdanku) [Konzentrationslager Lublin, Vernichtungslager Lublin, Kriegsgefangenenlager Maydanek, KL Majdanek – niemiecki obóz koncentracyjny oraz jeniecki w Lublinie, funkcjonujący w latach 1941-1944. Nazwa właściwa brzmi KL Lublin, potoczna nazwa "Majdanek" pochodzi od dzielnicy Lublina, na której się znajduje (Majdan Tatarski).] – Majdanek (Állami Múzeum) [Lublin-Majdanek: Lublin városrésze Lengyelországban. 1941-től náci koncentrációs tábor működött itt, ahol legalább 250 ezer ember pusztult el. - Lublin elővárosában, Majdanekben 1941 őszétől - Wersja 01 01 2017. létesített megsemmisítő táborba 1941-ben futottak be az első fogolyszállítmányok, szovjet hadifoglyokkal. 1942-ben lengyelek, majd a nácik által megszállt országok, 26 nép foglyait 1942-1943-ban üzemelő hét gázkamra pusztította el. 1943. november 3án 18000 elhurcolt személyt egyszerre gyilkoltak meg a szögesdrótokkal körülvett Majdaneki haláltáborban. A majdaneki táborban fennállása alatt 400000 embert pusztítottak el.] majdrować [1. pot. nieumiejętnie naprawiać coś; 2. nieudolnie naprawiać jakiś mechanizm, przyrząd, dłubać w nim; majstrować] – piszmogni, elpiszmogni; babrálni, szöszmötölni, elszöszmötölni; pepecselni, kontárkodni majdrować około czego – babrálni vmivel; mesterkedni vmi körül; feszegetni vmit majeran, majeranek [1. roślina o drobnych, szaro omszonych liściach i mocnym zapachu, wykorzystywana w lecznictwie i jako przyprawa; 2. przyprawa z suszonych liści i łodyg tej rośliny; 3. w uprawie jest rośliną roczną lub dwuletnią, osiągającą wysokość 40 cm. Roślina pochodzi z południowo-wschodniej części rejonu basenu Morza Śródziemnego i południowej Azji. Przyprawę tę przywieźli z Indii w rejon Morza Śródziemnego Arabowie. Głównymi producentami majeranku są: Egipt, Francja, Hiszpania, Węgry, Polska, Austria, Niemcy] – majoránna (Majorana hortensis) Majeranek (Majorana hortensis) – majoránna (Majorana hortensis) [pecsenyevirág, majoranna; Az ajakosvirágúak (Labiatae) családjába tartozik, mediterrán vidékeken őshonos, nálunk termesztett egyéves fűszernövény. Íze kellemes.] majeranek ogrodowy [zob. Lebiodka majeranek, (Origanum majorana L.)] – majoránna (Origanum majorana) (névváltozatai: majorána, majoranna, pecsenyevirág) majerankowy, -a, -e – majoránna-; majoránnás majestat [1. dostojeństwo, powaga lub okazałość jakichś osób, zjawisk lub rzeczy; 2. godność i władza monarchy; 3. łac. maiestas dpn. maiestatis 'wspaniałość; autorytet; władza monarsza'; dostojeństwo, powaga; okazałość, wspaniałość; tytuł, godność, władza monarchy] – felség, fenség, nagyság, magasztosság majestat Boży [Majestat Boga jest tak wielki, że gdyby człowiek nie znał Jego miłości, żyłby w lęku przed Nim.] – Isten fensége Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3364 [Isten fensége két fő fejezetre osztható, a mindenhatóságra és a minden - tudásra.] majestatycznie – fenségesen, magasztosan, méltóságteljesen majestatyczny, -a, -e [pełen majestatu, imponujący, dostojny, wyniosły] – fennkölt, felséges, fenséges, magasztos; méltóságteljes majestatyczny charakter – méltóságteljes jellem majestatyczny chód żurawi – a darvak méltóságteljes járása majętność – vagyon, birtok, jószág; jómód, vagyonosság majętny, -a, -e [bogaty, zamożny] – vagyonos, gazdag, jómódú majolika, majoliki [1. fajans powleczony po wypaleniu, białą cynową polewą, malowany i powtórnie wypalany; też: wyrób z tego fajansu; 2. ceramika pokryta nieprzezroczystą polewą ołowiono – cynową o bogatej kolorystyce. Rodzaj fajansu produkowanego we Włoszech od XIV w. Do XVII w.. Z majoliki wyrabiano przede wszystkim bogato zdobione naczynia. Produkcja majoliki rozwinęła się pod wpływem ceramiki mauretańskohiszpańskiej, pierwsze wyroby powstały na Majorce, w XV wieku produkcję rozpoczęto także we Florencji (wprowadzono rzeźby z majoliki).] – (ol.) majolika v. fajansz (a XV. sz.-től kezdve Olaszországban készített, festett, durva faience-edény. Franciaországban pedig inkább a faience (fayence) nevet használták. Nevét Mallorca (Majorka) szigettől kapta, eredetileg az Itáliában készült XV-XVI. sz.-i festett díszítésű ónmázas cserépedények és egyéb cseréptárgyak.) majolika majolikowy, -a, -e [przymiotnik od: majolika] – majolika-, majolikából készült majonez [gęsty sos z żółtek, musztardy, oliwy i przypraw] – (fr.) majonéz, majonázmártás (olajvaj); étolajból, tejfölből, tojássárgájából különféle ízesítő anyagok hozzáadásával készült hidg mártás (olajos, ecetes tojásmártás) - Wersja 01 01 2017. majonezowy, -a, -e [przymiotnik od: majonez] – majonéz-, majonézes majonezowy sos – majonézmártás majony, -a, -e – lombokkal v. virágokkal díszített, megkoszorúzott major (mjr.) [1. stopień oficerski niższy od podpułkownika, wyższy od kapitana; 2. stopień oficerski używany w armiach wielu krajów. W wojsku polskim jest to stopień niższy od podpułkownika, wyższy od kapitana. Major wchodzi w skład korpusu oficerów starszych, natomiast w okresie międzywojennym – w skład korpusu oficerów sztabowych. Odpowiednikiem majora w marynarce wojennej jest komandor podporucznik; 3. muz. skala majorowa, durowa] – 1. (wojsk) őrnagy (őrgy.); 2. nagyobb, idősebb, idősb; 3. (zene) dúr majorat [późn.łac. maioratus 'wyższość' od łac. maior 'większy; starszy' od magnus, 1. ordynacja przewidująca dziedziczenie majątku ordynackiego przez najstarszego syna a. krewnego; majątek tak odziedziczony; 2. ordynacja rodowa – majątek ziemski posiadający swój własny statut, rządzący się swoimi własnymi prawami dotyczącymi dziedziczenia. Rodzaj fideikomisu (fideikomis familijny). 3. dawna zasada dziedziczenia, według której cały majątek przechodził na najstarszego syna lub najbliższego krewnego; też: majątek w ten sposób dziedziczony; 3. zasada przewidująca dziedziczenie ordynacji przez najstarszego syna lub najbliższego krewnego w przypadku braku potomków zmarłego] – (lat.) majorátus; (jog) elsőszülöttség, elsőszülöttségi jog; a családi hitbizománynak az a fajtája, amelynél az utódlás a család legidősebb tagját illeti meg [a) seniorátus: korörökség; b) ízörökség: a legközelebbi ízen álló örökös; primogenitura: elsőszülöttség, az idősebb ágbeli elsőszülött utódlási jogával] majoratowy, -a, -e; majoracki, -a, -ie [związany z majoratem] – elsőszülöttségi, majorátusi majordom, majordomus [1. śrdw.łac. major domus dosł. 'zarządca domu'; hist. najwyższy urzędnik dworu, późn. naczelny dowódca wojsk królów frankijskich (VI-VIII w.); marszałek dworu; zarządca domów wielkopańskich; 2. zarządca i szef służby w rezydencjach; 3. zarządca dworu i dóbr królewskich w państwie frankońskim] – (lat.) major domus, majordomusz; háznagy, udvarmester [a frank királyságban a Meroving királyok Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3365 palotafőnöke; a karoling Heristali Pippin az egész frank királyság major domusa (687)], (tört.) a királyi udvar kormányzója (magyar nádor) Majordomo (program) - 'Majordomo' listakezelő program (a latin = 'házmester'-ből) [népszerű, névlista-kezelő program, amely lelelezőlisták címtárát önműködöen kezeli; a ListServe listakezelőhöz hasonlít; a subscribe paranccsal feliratkozottakhoz körlevél formájában továbbít minden hozzá beérkező levelet; az eredetileg Unix-környezetre írt program ma minden platformon fut, amelyik a Perl nyelvet érti; a program ingyen letölthető az alábbi kiszolgálóról] Majorka [wyspa hiszpańska w zachodniej części Morza Śródziemnego]; Mallorca – Mallorka [(katalánul, spanyolul; ejtsd: [ma'λorka]) Spanyolország legnagyobb szigete, a Baleár-szigetek (katalánul: Illes Balears, spanyolul: Islas Baleares) tagja, mely a Földközi-tengerben, Spanyolországtól délre található.] majorostwo – őrnagy és felesége; az őrnagyék majorowa [pot. żona majora] – őrnagyné majorowy – (zene) dúr majorski, -a, -ie – őrnagyi majoryzacja [odrzucenie większością głosów propozycji mniejszości; też: wykorzystanie przewagi liczebnej w celu narzucenia swej woli] – majorizálás majoryzować [uzyskiwać przewagę liczebną; przegłosowywać, odrzucać propozycje mniejszości] – majorizálni majowy, -a, -e [przymiotnik od: maj] – májusi majówka (maik) [1. wycieczka za miasto wiosną lub latem; 2. pot. nabożeństwo majowe; 3. (u Zygmunta Glogera) szkołach dawnych obchodzono uroczyście rekreację wiosenną, o ile pogoda sprzyjała, zwykle w dniu I-go maja. Już w wilję nie było lekcyi, bo przygotowywano się do upragnionej wycieczki. Dzwonek szkolny i muzyka uczniowska, jak tylko świtać zaczynało, zwoływała wszystkich przed gmach szkolny. Uszykowani w rzędy pod chorągwiami, niby wojsko rycerskie, z dyrektorami i nauczycielami duchownymi na czele, szli zwykle do jakiegoś dworu o milę lub dalej, gdzie gościnny szlachcic, wcześnie o tem uprzedzony, częstował wszystkich radośnie: mleczywem, pierogami, piwem i piernikami domowymi. Niektórzy panowie polscy zapisywali całe folwarki, żeby młodzież szkolna miała się gdzie bawić i czem poczęstowaną być podczas majówki. Gra w piłkę, bieganie do mety, huśtawka, - Wersja 01 01 2017. przebieranie się za żołnierzy, sprawiały radość powszechną. Wieczorem przy śpiewach i muzyce powracano do domu. Na posiedzeniu Towarzystwa Naukowego Krakowskiego d. 15 czerwca 1818 r. profesor literatury Paweł Czajkowski czytał napisany przez siebie wiersz „Majówka na Bielanach krakowskich” (Rocznik Tow. Nauk. Krak., t. IV, str. 255).] – majális, májusi kirándulás; májusi cserebogár [(Melolontha melolontha) egy viszonylag gyakori európai bogárfaj, egyben Magyarország legnagyobb mezőgazdasági jelentőségű cserebogárfaja.]; gyöngyvirág (Convallaria majalis), fiatal erdei fenyő majówkowy, -a, -e – majálismajs [niem. Mais; aust. Kukuruz (Zea mays); kukurydza (ziemia lubliniecka)] – [Słowniczek języka śląskiego] kukorica; tengeri, törökbúza, málé (Zea mays) majster [1. rzemieślnik prowadzący warsztat, szkolący uczniów w swoim rzemiośle; 2. w fabryce lub na budowie: osoba nadzorująca pracę podległych sobie robotników; 3. dobry fachowiec] – mester, művezető; (dawno) pallér; az építés felelős vezetője majster cehowy [Majster, najwyższy stopień w hierarchii rzemieślniczej, pełnoprawny członek cechu rzemieślniczego, właściciel warsztatu; termin występujący w Polsce od początku istnienia cechów (XIII w.). Aby zostać mistrzem należało odbyć przepisane w statucie cechowym lata nauki i przesłużyć określony czas jako czeladnik; po odbyciu wędrówki (w niektórych rzemiosłach) i przedstawieniu świadectw wolnego i prawego pochodzenia oraz po wykonaniu przewidzianej w statucie sztuki mistrzowskiej (majstersztyk), uzyskaniu prawa miejskiego i wniesieniu opłat, kandydat zostawał przyjęty do cechu. Uzyskanie mistrzostwa nie było więc rzeczą łatwą, zwłaszcza że w niektórych cechach liczba mistrzów była ograniczona; pierwszeństwo i ulgi zachowywano dla synów mistrzów (tzw. masłków) oraz dla czeladników, którzy poślubili córkę lub wdowę po mistrzu.] – céhmester (cechmistrz) majster do wszystkiego – ezermester Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3366 majster-klepka [1. pot. ktoś, kto bez przygotowania fachowego zabiera się do różnych prac technicznych i robi to nieudolnie; 2. pot. ktoś, kto we własnym zakresie, za pomocą stosunkowo prostych narzędzi potrafi coś wykonać lub naprawić] – ezermester; kontár, fuser majster kominiarski – kéményseprőmester majster kowalski – kovácsmester majster krawiecki – szabómester majster lakierniczy – fényezőmester, lakkozómester majster murarski – kőművesmester; pallér [(a német Polier-ból), a kőmüveseknél és az ácsoknál az építkezésen a munkavezető, ki a munkát a munkásokkal végrehajtatja] majster odlewniczy – öntő, öntőmester Majster Popsuj – Rontó Pál majster szewski – cipészmester majsterek – mesterke majsterkować [wykonywać lub naprawiać coś za pomocą prostych narzędzi] – barkácsolni, fúrni-faragni [lubię majsterkować: szeretek barkácsolni] majsterkowanie – barkácsolás, fúrás-faragás majsterkowicz [osoba lubiąca majsterkować] – barkácsoló ember majsterkowić [wykonywać lub naprawiać coś za pomocą prostych narzędzi] – barkácsolni majsterski, -a, -ie – mesteri, művészi majsterstwo – mesterség majstersztyk (niem. Meisterstück, dosł. mistrzowskie dzieło) [1. kunsztownie, misternie, mistrzowsko wykonane dzieło, zwł. rzemiosła a. techniki; arcydzieło; zręczna, przebiegła, sprytna sztuczka, manewr, trick; 2. Majstersztyk była to praca czeladnika cechowego, będąca głównym sprawdzianem jego umiejętności przed wyzwoleniem się na mistrza. Musiał się on cechować innowacyjnością i szczególnie starannym wykonaniem, co oceniała rada złożona ze starszych cechu. W zależności od statusu cechu, wykonanie majstersztyku mogło się wiązać też z obowiązkiem wcześniejszego odbycia wędrówki po innych miastach w celu zapoznania się z nowymi pomysłami i technologiami, które mogłyby zostać odzwierciedlone w dziele. W ten sposób zapewniano motywację dla nowych pomysłów, a także przepływ idei i nowych technologii. W języku polskim określenie to jest obecnie używane wobec "szczególnie udanego dzieła sztuki lub - Wersja 01 01 2017. rzemiosła, arcydzieła".] – (ném. Meisterstück) mestermű, remekmű majstrowa [pot. żona majstra] – mesterné majstrować [1. wykonywać lub naprawiać coś we własnym zakresie, prostymi narzędziami; 2. pot. manipulować przy czymś] – mesterkedni; kontárkodni; (dłubać koło czegoś) tenni-venni (tesz-vesz), fúrnifaragni, csinálni, készíteni; összetákolni, összeeszkábálni majstrować koło czego – dolgozgatni v. babrálni vmin majstrowanie – mesterkedés, fúrás-faragás, összetákolás majstrowanie w genach roślin – növényi génmanipuláció; a növényi génekben való mestrkedés majtać, majdać — majtnąć, majdnąć [1. pot. machać czymś luźno zwisającym lub giętkim; 2. pot. rzucać coś lub czymś z rozmachem] – lengetni, lóbálni majtać się, majdać się [pot. o czymś, co luźno zwisa: kiwać się, okręcać się wokół czegoś, unosić się i opadać] – – ide-oda mozogni, inogni, ingadozni; lengeti, lóbálja magát majteczki [stringi, biodrówki, tanga, bokserki, figi, bezszwowe figi] – bugyogó, bugyi, kis bugyi, bugyika majtek [marynarz wykonujący proste prace związane z żeglugą i utrzymywaniem porządku na statku] – matróz, tengerész, hajóslegény, hajósinas majtki [1. dolna część bielizny okrywająca biodra; 2. pot. krótkie spodenki chłopięce; 3. Majtki bieliźniane o zróżnicowanej długości nogawek dla chłopców i mężczyzn. Mogą być one małe i obcisłe lub mogą być rodzajem szortów o różnej długości nogawek. Mogą być z lub bez rozporka. Dolna krawędź slipek musi być dopasowana. Majtki z długimi nogawkami – bokserki, Majtki z krótkimi nogawkami Majtki z nogawkami 3/4] – (kobiece) női nadrág, (figi) női alsó, bugyi; (dziecinne) gyereknadrág [wakacje bez majtek: nyaralás bugyi nélkül; na plazy bez majtek: bugyi nélkül a parton], (męski) rövidnadrág, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia alsónadrág [Férfiak és fiúk által viselt alsóruha, különböző formákban készül. Lehet rövid és szorosan testhezálló, ekkor eleje-hasítékot is kialakíthatnak rajta. Készülhet száras kivitelben is, a szár hossza különböző lehet, akár bokáig is érhet. A nem túl hosszú (legfeljebb combközépig érő) szárral készült férfi-alsónadrág neve: boxer.], férfi alsó, gatya 3367 majtki długie – hosszú bugyi majtki gumowe – gumibugyi, guminadrág majtki obciskające – csípőszorító bugyi majtki wyszczuplające do kolan – combszorítós bugyi majtnąć czym – lengetni v. lóbálni vmit majtnąć nogami – himbálja a lábát majtnąć ogonem – csóválja a farkát majuskuła [1. łac. maiuscula (littera) 'nieco większa (litera)' z maius od maior, wielka litera alfabetu, druk. wersalik, kapitała; pismo majuskułowe, wersalikowe; 2. (z łacińskiego - "nieco większa"), wielka litera, występująca w pismach greckich i rzymskich oraz pochodzących od nich. Współcześnie służy do wyróżniania pewnych kategorii wyrazów. 3. wielka litera alfabetu] – majuszkula, nagybetű (A, B, C…) - Wersja 01 01 2017. Leveleinek szélei furészesek, gyökérzete karós, termése tok. Magja olajat tartalmaz.], kert mák; (kwiat) pipacs; mákvirág; mákszem, mákszemek mak lekarski, mak ogrodowy, m. uprawny (Papaver somniferum L.) [1. gatunek jednorocznej rośliny uprawnej z rodziny makowatych; 2. cały pęd nadziemny z wyjątkiem dojrzałych nasion, szczególnie sok mleczny z niedojrzałych makówek] – mák; kerti mák, díszmák (Papaver somniferum) [a boglárkavirágúak (Ranunculales) rendjében a mákfélék (Papaveraceae) családjának névadó faja, fontos kultúrnövényünk.] Mak piaskowy (Papaver argemone L.) [gatunek roślin jednorocznych należący do rodziny makowatych. Występuje w prawie całej Europie z wyjątkiem części południowowschodniej, w Afryce Północnej oraz w Azji Zachodniej i na Kaukazie[. W Polsce na całym obszarze prócz gór. Archeofit] – (növ.) Papaver argemone L. MAJUSCULUS-KÉZIRATOK; Azok a bibliai kéziratok, amelyeket csupa nagybetűvel írtak. Ellentéte: Minusculus-kéziratok, csupa kisbetüs kéziratok. majuskułowy, -a, -e – nagybetűs mak (Papaver L.) [rodzaj jednorocznych roślin zielnych z rodziny makowatych (Papaveraceae Juss.), rodzimy dla Eurazji, Afryki i Ameryki Północnej. Zalicza się do niego ok. 120 gatunków.] – (lat.) papaver; (növ.) mák [(Papaver Somniferum) a mákfélék családjába tartozik, egyéves növény. Nagyobb mennyiségben Indiában, Kínában és a Közel-Keleten termesztik. Mak polny (Papaver rhoeas L.) [1. gatunek rośliny z rodziny makowatych (Papaveraceae Juss.). Występuje w Europie. Pochodzi prawdopodobnie ze strefy Morza Śródziemnego, w polskiej Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia florze jest archeofitem. Rozpowszechniony na terenie całego kraju.] – Vetési pipacs; Egynyári díszpipacs (Papaver rhoeas); pipacs (növ., Papaver Rhoas L., vadmák, píp a Kőrös mentén, pippancs vagy pillancsvirág Baranyában, pipacs betücserével, pipók a Balatonnál), a mák vad testvére.) [Népies neve: vadmák, pipacsmák, büdös mák, czúczik, lúdmák, pitypalatyvirág, veres mák. A mákfélék (Papaveraceae) családja tartozik. Számos helyen, utak mellett, parlagon hagyott területeken tömegesen előforduló, egyéves növény. Toktermése van. Felálló habitusú, serteszőrös növény, levelei 1-2-szeresen szárnyasan osztottak. A sziromlevelek 4 cm körüliek. Mindegyik virágnak négy lángvörös sziromlevele van, a tövén fekete folttal. Termése fordított tojás alakú, kopasz, többrekeszű, lyukakkal nyíló tok, amit népiesen „borstartónak” neveznek. A csupasz toktermés alul lekerekített, szélességénél 1-2-szer hosszabb, 8-18 barázdával.] 3368 Mak wątpliwy (Papaver dubium) [gatunek należący do rodziny makowatych. Występuje w prawie całej Europie, w Afryce Północnej, Azji Zachodniej, na Kaukazie i w Pakistanie. W Polsce pospolity na niżu. Archeofit..] – bujdosó mák (Papaver dubium) [a boglárkavirágúak (Ranunculales) rendjében a mákfélék (Papaveraceae) családjában a névadó Papaver nemzetség egyik faja.] Mak wschodni (Papaver orientale L.) [czasami nazywany makiem tureckim – gatunek byliny należący do rodziny makowatych. Występuje w stanie dzikim w Azji Mniejszej (Armenia, Kaukaz, Persja). W Polsce jest uprawiany jako roślina ozdobna, czasami dziczejąca (efemerofit).] – évelő díszpipacs (Papaver orientale) [a - Wersja 01 01 2017. boglárkavirágúak (Ranunculales) rendjében a mákfélék (Papaveraceae) családjában a névadó Papaver nemzetség egyik faja.] makabra [coś strasznego, budzącego grozę] – rémség, rettenet, borzalom [oooh !!! makabra!! cholera jasna!! – oh!!! borzalom!! a fene egye meg!] makabreska [1. drobny utwór literacki, zwłaszcza sceniczny, w którym nastrój grozy łączy się z elementami groteski; 2. coś przerażającego i śmiesznego zarazem; 3. drobny utwór literacki, w którym dominują elementy grozy i groteski. Zwykle jest to utwór sceniczny.] – rémtörtént, rémdráma makabrycznie – rémesen, borzasztóan, rettenetesen makabryczność, makabryzm [budzenie grozy; przerażanie] – vminek rémes, borzasztó, rettenetes volta Anja Garbarek, córka kompozytora i saksofonisty Jana Garbarka, jednego z najbardziej cenionych geniuszy współczesnego europejskiego jazzu. makabryczny, -a, -e [przerażający, budzący grozę] – rémes, borzasztó, rettenetes, gyászos makadamizacja [od nazwiska szkockiego wynalazcy metody szybkiej budowy dróg: John Loudon McAdam (1756-1836); pokrywanie dróg makadamem, nawierzchnią tłuczniową dwuwarstwową uwałowaną na podłożu z piasku] – makadámosítás, makadámozás; lehengerelt zúzottkőből útburkolat készítése (I. L. Mac Adam skót mérnöknek, a feltalálójának nevéből) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia makagiga [ciastko z masy karmelowej, miodu i maku, z dodatkiem orzechów i migdałów] – mákos-mézes (keleti) csemege szelet makak (Macaca) [rodzaj małp wąskonosych występujacy od Afryki Północnej po Japonię. Obecnie znanych jest około dwudziestu gatunków makaków z kilkoma podgatunkami i hybrydami.] – makákó 3369 makao, macao [wym. makao] [gra w karty, w której wygrywa ten, kto pierwszy pozbędzie się wszystkich kart] – (port.) makao [hazárd kártyajáték: minden játékos számára 5 lapot kiosztunk és egy lapot felcsapunk. Színre színt, számra számot kell tenni, ha nincs, akkor fel kell húzni egy lapot. A IX-esre alakot lehet kérni, felsőre színt. Ha VII-es kerül ki, akkor - ha a következőnek nincs VII-e - 2 lapot kell felhúznia. Ha van VII-ese, akkor a következő már négy lapot húz fel, stb. Ha valaki ÁSZ-t tesz, akkor a következő játékos "alszik" (nem húz és nem rak - kimarad.] makaron1 [1. kluski z ciasta pszennego bez drożdży; 2. produkt żywnościowy wytwarzany na bazie mąki, wody i niekiedy jaj (mówimy wtedy o makaronie jajecznym) o szerokiej gamie kształtów i zastosowań]; makarony – (ol.) makaróni; metélt tészta, levestészta, metélt (búzalisztből készített száraz csőtészta); kifőtt tészta; száraz tészta makaron2 [iron. makaronizm lub tekst pełen makaronizmów] – makaronizmus makaron czterojajeczny – négytojásos tészta makaron nitki – cérnametélt makaron węgierski podobny do kaszy – tarhonya makaron włoski – olasz makaróni, makaróni, csőtészta makaron z twarogiem i skwarkami z wędzonej słoniny – túrós csusza makaron zapiekany z kurczakiem i warzywami – sütött metélt tészta csirkével és zöldségekkel makaron zapiekany na słodko – rakott tészta makaroniarnia [wytwórnia makaronu] – csőtésztagyár - Wersja 01 01 2017. makaroniarz (1. lekcew. Włoch; 2. żartobliwie lub pogardliwie o Włochu) – tésztagyáros, makaróni evő; (gúny.) olasz makaroniczny, -a, -e [fr. macaronique 'makaroniczny' z dawn. wł. macaronico (dziś: maccheronico) 'jp.' od macarone (dziś: maccherone) 'makaron; głuptas'; pełen makaronizmów] – makarónimakaronik [1. zdr. od makaron1; 2. kruche ciasteczko migdałowe] – csőtésztácska; (mandulasütemény) makaronista [pisarz, mówca używający makaronizmów, obcych wyrazów, zwrotów] – makaronizmust alkalmazó író makaronizm, łacina makaroniczna [1. obcy (zwł. łaciński) wyraz, zwrot, wpleciony w tekst pisany w jęz. ojczystym (rozpowszechnione w lit. pol. XVII i XVIII w.). 2. pochodzące z języka obcego zwroty lub formy gramatyczne wplatane do języka ojczystego; 3. obcy, często łaciński wyraz, zwrot lub obca forma wplecione do tekstu w języku ojczystym; 4. obcy wyraz, zwrot, obca forma językowa wpleciona w tekst mówiony lub pisany w języku ojczystym; 5. język stosowany w utworach satyrycznych, w których miesza się łacinę, najczęściej w formie zwulgaryzowanej bądź zniekształconej, z danym językiem narodowym dla uzyskania efektu humorystycznego. Tworzenie wyrazów czy zwrotów naśladujących słowa i składnię łacińską, także w postaci neologizmów. 6. Bardzo błędnie tak nazywają Polacy język polski popstrzony frazesami albo urywkami frazesów łacińskich, co nie nazywa się makaronem lecz pedantyzmem.] – makaronizmus (olyan szöveg készítése, amelyben több nyelvből vett szavak vannak egymással v. az anyanyelviekkel összekeverve); XVI. sz.-i olasszal kevert latin nyelvű groteszk reneszánsz poézis (fő művelője: Frolengo olasz költő) makaronizować [używać makaronizmów w mowie lub piśmie] – makaróni-nyelven beszélni v. írni; makaronizálni makaronizowanie [wplatanie w utwór pisany w języku ojczystym wyrazów, zwrotów i form gramatycznych z języków obcych (w języku staropolskim przeważnie łacińskich)] – makaronizálás makaronowy, -a, -e [przymiotnik od: makaron] – makaróni makaryzm [(greck.),Najbardziej rozbudowana jest ostatnia para antytez, szczególnie, makaryzm. Termin ten – makaryzm – oznacza formę literacką, która precyzuje Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3370 biblijny sposób życia, szczęście, jakie człowiek osiągnie szukając Boga i słuchając Jego przykazań. Boże błogosławieństwo jest nad błogosławionymi.], (greck.), makaryzmy [błogosławieństwa, zwłaszcza na początku kazania na Górze (Mat. 5, 1—10); przedstawiane nieraz także w dziełach sztuki] – (w biblii) makarizmusok; boldogmondások (Mt 5): 1. Mikor pedig látta Jézus a sokaságot, felméne a hegyre, és a mint leül vala, hozzámenének az ő tanítványai. 2. És megnyitván száját, tanítja vala őket, mondván: 3. Boldogok a lelki szegények: mert övék a mennyeknek országa. 4. Boldogok, a kik sírnak: mert ők megvígasztaltatnak. 5. Boldogok a szelídek: mert ők örökségül bírják a földet. 6. Boldogok, a kik éhezik és szomjúhozzák az igazságot: mert ők megelégíttetnek. 7. Boldogok az irgalmasok: mert ők irgalmasságot nyernek. 8. Boldogok, a kiknek szívök tiszta: mert ők az Istent meglátják. 9. Boldogok a békességre igyekezők: mert ők az Isten fiainak mondatnak. 10. Boldogok, a kik háborúságot szenvednek az igazságért: mert övék a mennyeknek országa. 11. Boldogok vagytok, ha szidalmaznak és háborgatnak titeket és minden gonosz hazugságot mondanak ellenetek én érettem. 12. Örüljetek és örvendezzetek, mert a ti jutalmatok bőséges a mennyekben: mert így háborgatták a prófétákat is, a kik előttetek voltak. makata [1. niewielka tkanina dekoracyjna zawieszana na ścianach lub rozkładana na meblach; 2. (u Zygmunta Glogera) Makata lub makat, od tureckiego wyrazu makad, znaczącego materję bogatą zaścielaną na sofie. W Polsce zawieszano makaty nad łóżkami, nakrywano niemi stoły i siedzenia a w pańskich domach robiono z nich kotary i zawieszano nawet całe ściany. Makaty jedwabne przerabiane złotem lub srebrem sprowadzano z dalekiego Wschodu, tkano także w XVI w. w Krakowie a w XVIII-ym w Słucku u Radziwiłłów i w Grodnie za Tyzenhauza. Córki szlacheckie po domach wiejskich i zakonnice po klasztorach odznaczały się pracowitością w wyszywaniu makat na tle kupionych gładkich tkanin jedwabnych lub wełnianych. Starzy Polacy, którzy woleli widzieć dziewczęta swoje, gdy przędły cienką nić lnianą lub tkały na krosnach płótno, niż haftujące kunsztownie na wzór tureckich pracownic po haremach, mawiali z przekąsem, że „panna, nim ptaszka wyszyje, wołu zje”.] - Wersja 01 01 2017. – faliszőnyeg; arany- v. ezüstszállal átvert posztó makatka [mała makata] – falvédő, kis faliszőnyeg, faliszőnyegecske makatowy, -a, -e; makatkowy, -a, -e – faliszőnyegMakau [Specjalny Region Administracyjny Makau (chin. trad.: 澳門特別行政區; pinyin: Àomén Tèbié Xíngzhèngqū; Yale: Oumun Dakbit Hangjeng Keui; port.: Região Administrativa Especial de Macau) powszechnie znany jako Makau lub Makao (chin. upr.: 澳门; chin. trad.: 澳門; hanyu pinyin: Àomén; Jyutping: ou3 mun4) to jeden z dwóch specjalnych regionów administracyjnych Chińskiej Republiki Ludowej (drugim regionem jest Hongkong), znajdujący się na wschodnim wybrzeżu Chin.] – Makao [Kína különleges közigazgatású régiója az ország délkeleti partjainál.] Make Money Fast (MMF) [zrób szybko pieniądze; znane hasło używane w Usenecie i spamowej poczcie elektronicznej, które ma zachęcać do kliknięcia na podanym adresie i/lub przesłania wiadomości do innych osób. W przeważającej większości przypadków hasło jest oszukańczą próbą wyciągnięcia pieniędzy od nieświadomego podstępu czytelnika.] – Make Money Fast (MMF); "MAKE.MONEY.FAST" [David Rhodes indította el a „Make money fast” (Gazdagodj meg gyorsan!) nevű lánclevelét, amelyet sokan tovább is küldtek. A büntetés az internetelérések letiltása volt, így hamar megálljt tudtak parancsolni a további terjedésnek.] Makeda [pierwsza znana królowa Saby. Makeda to imię wywodzące się z tradycji etiopskiej; w islamskich przekazach nazywana była Bilkis ( ب ل ق يسBilqīs). Inne wersje jej imienia to Nikaule oraz Nicaula. Biblijna Pierwsza Księga Królewska oraz Druga Księga Kronik (por. 1 Krl 10,1-13 oraz 2 Krn 9,1-12) informują, że Makeda złożyła wizytę królowi izraelskiemu Salomonowi, słysząc o jego mądrości i bogactwach. Wizyta ta miała prawdopodobnie miejsce w połowie wieku X p.n.e. Jej celem było najprawdopodobniej pogłębienie dwustronnej wymiany handlowej. Według tradycji etiopskiej Salomon i Makeda spłodzili Menelika I, który jest uważany za pierwszego cesarza Etiopii i założyciela jej starożytnej stolicy – Aksum. W wieku Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3371 IV p.n.e. Królestwo Saby zostało podbite przez arabski lud Himjarytów. W tak zwanych "Proroctwach królowej Saby", wyraz "Saba" jest niesłusznie rozumiany jako imię własne monarchini, a nie nazwa jej państwa.] – Sába királynője [Sába királynőjével a Biblián és a Koránon kívül más forrásokban is találkozhatunk. A régészek Sábát a mai Jemen (Állam DélNyugat Ázsiában az Arab-félsziget délnyugati peremén.) területére helyezik. Ebből következtetve Sába királynőjét sötét bőrűnek valószínűsíthetjük. A Biblia története szerint Sába királynője Izrael akkori királyának, Salamonnak bölcsességéről hallva felkerekedett meglátogatni őt. A királynő gyógynövényekkel, fűszerekkel és arannyal megrakodva érkezett Salamon udvarába, ahol rengeteg időt töltött találós kérdéseket téve fel az uralkodónak. A király minden kérdésre jól válaszolt, így Sába királynője előtt bebizonyosodott Salamon híres bölcsessége. Salamon gazdagsága is nagy benyomást tett Sába királynőjére. Távoztakor ő is ajándékokkal megrakottan tért vissza hazájába. Az Újszövetség Sába királynőjét Dél királynőjeként említi. - A Korán leírása nagyjából hasonlít a bibliai történetre, kiegészítve azzal, hogy a Korán szerint Sába királynője elhagyta pogány hitét és egyistenhívővé lett. - Etióp történek szerint Etiópia királyai Salamonnak és Sába királynőjének közös leszármazottjai. - Sába királynőjének és Salamon királynak találkozása számos irodalmi alkotás, zenei mű és festmény témája lett.] Makiawel; Niccolò di Bernardo dei Machiavelli (ur. 3 maja 1469 we Florencji, zm. 21 czerwca 1527 tamże) [filozof, pisarz społeczny i polityczny, historyk i dyplomata florencki, jedna z kluczowych postaci włoskiego odrodzenia. Jest autorem słynnego i kontrowersyjnego traktatu o sprawowaniu władzy pt. Książę. Od jego nazwiska powstał termin machiawelizm. Idealnym ustrojem dla niego była republika. W 1559 jego pisma znalazły się na kościelnym indeksie ksiąg zakazanych] – Macchiavelli (Niccoló Machiavelli (1469-1527) olasz író, politikus, korának egyik legnagyobb hatású gondolkodója. Sorsa összefonódott a reneszánsz Firenzével és a gyakorlati politizálással.) makiawelicznie – machiavellisztikusan makiaweliczny, , machiaweliczny, makiawelistyczny -a, -e, makiawelski, -a, ie [1. odnoszący się do makiawelizmu, - Wersja 01 01 2017. typowy dla makiawelizmu; 2. przebiegły, podstępny, przewrotny, chytry, obłudny] – machiavellisztikus makiawelista [osoba charakteryzująca się cynizmem i brakiem skrupułów w dążeniu do celu, stosująca zasadę: "cel uświęca środki"] – machiavellizmus híve, követője makiawelizm, machiawelizm [1. koncepcja polityczna zalecająca stosowanie zasady „cel uświęca środki”; 2. postawa charakteryzująca się cynizmem i brakiem skrupułów w dążeniu do celu; 3. uogólniona przez wł. historyka i pisarza polit. Niccolò Machiavelli (1469-1527) w Księciu (1532 r.), praktyka polit. epoki. doktryna polit. zalecająca stosowanie podstępu, przemocy i obłudy w dążeniu do realizacji zamierzeń; cynizm, przewrotność i brak skrupułów w dążeniu do osiągnięcia celów uznanych za godziwe, w myśl zasady "cel uświęca środki"] – machiavellizmus [céljai elérésére minden eszköz alkalmazását jogosnak tartó politika (N. Machiavelli firenzei államférfi és író nevéről)] makieta [1. model czegoś wykonany w zmniejszonej skali; 2. fragment dekoracji teatralnej lub filmowej imitujący autentyczny przedmiot lub budowlę; 3. plan układu graficznego poszczególnych kolumn czasopisma, książki lub innego druku; 3. wł. macchietta 'plamka; szkic, jw.' zdrobn. od macchia 'szkic; plamka; makia, wiecznie zielone zarośla' z łac. macula, techn. model jakiejś kompozycji przestrzennej (np. budowli, pomnika, dekoracji, zespołu arch., konstrukcji maszynowej); druk. plan układu graf. kolumny książki a. pisma] – (fr.) maquette, makett; vázlat, szoborvázlat, modell; minta (valamilyen gép, épület v. képzőművészeti alkotás kicsinyített mása); (nyomda) nyomtatásra előkészített, tördelt szöveg Brzeg makietka [mała makieta] – makettke, vázlatocska, modellecske Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3372 makietować [wykonywać makietę graficzną książki, czasopisma] – (nyomdászat) szövegtükröt, tördelési tükröt készíteni, összeállítani makietowy, -a, -e [przymiotnik od: makieta] – makettmakijaż [kosmetyki nałożone na twarz w celu jej upiększenia; też: nakładanie na twarz tych kosmetyków] – smink makijaż kosmetyki nałożone na twarz w celu jej upiększenia; też: nakładanie na twarz tych kosmetyków] – arcfestés, arcfesték; smink [wieczorowy makijaż: esti smink; letni makijaż: nyári smink] makijaż na walentynki – Valentin napi arcfestés makijaż oczu – szemkikészítés - Wersja 01 01 2017. makler giełdowy – tőzsdei ügynök, tőzsdei alkusz; tőzsdeügynök, tőzsdealkusz, bróker makler morski – hajózási ügynök makler ubezpieczeniowy – biztosítási ügynök makler wekslowy – váltóügynök, pénzváltó maklerski, -a, -ie – (ném.) makier-; alkusz-, ügynöki maklerstwo – közvetítés, ügynökösködés makolągwa (Carduelis cannabina L., 1758) [mały ptak] – kenderike Makolągwa zwyczajna, makolągwa (Carduelis cannabina) [gatunek małego ptaka z rodziny łuszczaków] – kenderike (Carduelis cannabina) [a madarak osztályának verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a pintyfélék (Fringillidae) családjába tartozó faj] makijaż permanentny [makijaż z wszczepionych płytko pod skórę barwników, zwłaszcza korygujących usta i okolice oczu] – tartós smink makijaż, o którym wiesz tylko ty – smink, makownik amelyről csak te tudsz makijaż wieczorowy – esti smink makintosz, mackintosh [wym. makintosz] [1. lekka, nieprzemakalna tkanina używana dawniej na płaszcze i kurtki; też: płaszcz z tej tkaniny; 2. od nazwiska chemika i wynalazcy szkockiego Charlesa Mackintosha (1766-1843) mackintosh [wym. mäkntosz] lekka tkanina nieprzemakalna do szycia płaszczów, kurtek itp.; płaszcz z tej tkaniny] – vízhatlan anyag; esőkabát makler (broker) [1. osoba pośrednicząca w transakcjach finansowych, zwłaszcza giełdowych; 2. osoba lub przedsiębiorstwo pośredniczące w sprawach związanych z zaopatrzeniem statku i wysyłką towarów; 3. jest pojęciem wieloznacznym, używanym na rynku finansowym i kapitałowym w kilku kontekstach znaczeniowych] – (ném.) makier v. makler; alkusz, ügynök, üzletkötéssel iparszerűen foglalkozó egyén makotra – máktörő, mákőrlő [Góra Makotra w Kraju Krasnodarskim, w Rosji: Máktörőhegy] makowaty, -a, -e [o cechach makowatych (rodzina roślin)] – mákszerű makowiec, makownik [ciasto przekładane masą ze zmielonego maku z cukrem i bakaliami] – mákfej, mákgubó; (opium) mákony; (ciastko) mákkal töltött piskóta; mákoskalács, mákosbejgli, mákos torta makowy, -a, -e [odnoszący się do maku albo mający kolor kwiatu maku] – mák-, mákos makówka1 [1. owoc maku w postaci wielonasiennej torebki; 2. żart. głowa] – (makowiec) mákfej, mákgubó; (biz.) fej, emberfej makówa2 [rękawica, rękawica bokserska] [Słowniczek języka śląskiego] – kesztyű; boxkesztyű makówki [niem. Mohnpielen (Mohnklöße, Mohn-Kließa, Mokließa; śł. Mohnkließla a. Mohnpilen; 1. potrawa – deser wigilijny z mielonego maku, słodkich sucharów lub bułki i mleka; 2. potrawa wigilijna popularna na Śląsku, w Wielkopolsce znana jako makiełki.] – [Słowniczek języka Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia śląskiego] mákos guba v. mákos gubó v. bobajka [egy jellegzetes magyar édesség, de ismert Németország keleti felén (Mohnpilen) és Lengyelországban (makówki)] makrela [ryba morska o zielonkawym grzbiecie i jasnym brzuchu] – (holland) makréla (Scomber); 1. úszóhólyaggal nem rendelkező, ízletes húsú tengeri hal, 2. 40-50 cm hosszú, erős testű, apró pikkelyű, kékesfehér színű csontos hal (a mérsékelt és trópikus tengerekben él, húsa ízletes, a konzerviparban feldolgozzák) 3373 makro- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na duże rozmiary lub dużą skalę tego, co jest nazwane drugim członem] – (gör.) makro-, nagy-, óriás-, hosszúmakro [I bardzo duży; II ciąg poleceń wykonywanych przez komputer za jednym razem po podaniu nazwy lub naciśnięciu odpowiedniego klawisza] – makro; nagyon nagy makro (lub makropolecenie) [to zestaw rozkazów realizujący algorytm komputerowy przeznaczony do wykonywania przez określoną aplikację (edytor, arkusz kalkulacyjny, program graficzny) zwykle w celu automatyzacji pewnych czynności lub dokonania zmian w dokumentach bez interakcji z użytkownikiem. Makra pisane są zwykle w skryptowych językach programowania wykonywanych przez interpreter wbudowany w aplikacje, w których są uruchamiane.] – (ang.) macro - makró, utasítássorozat [1.) olyan utasítássorozat, amely pl. egyetlen 'gombnyomással' elindítható; 2.) asszembly programnyelv esetében egy macro egyetlen utasításból kiindúlva meghatározza egy terjedelmesebb feladatkör lebonyolítását] makrobiotyczny, -a, -e – makrobiotikus makrobiotyk [produkt spożywczy nieprzetworzony] – makrobiotikum; makrobiotikus élelmiszer makrobiotyka [1. teoria oraz praktyka żywienia i leczenia przez dietę opartą na produktach nieprzetworzonych; 2. z języka greckjiego "macro" (duży, długi) + "bios" (życie), jest stylem życia polegającym na przestrzeganiu - Wersja 01 01 2017. odpowiedniej diety. Słowo zostało sformułowane przez Christopha Wilhelma Hufelanda z Niemiec, w jego książce, "Makrobiotik, oder die Kunst das menschliche Leben zu verlängern" ("Makrobiotyka, albo Sztuka Rozszerzania Ludzkiego Życia"), z 1796 roku.] – makrobiotika (a hosszú élet tudománya) makrocząsteczka (makromolekuła) [1. cząsteczka zbudowana z wielkiej liczby atomów; 2. cząsteczka polimeru zbudowana z wielkiej ilości atomów; składa się z jednego lub kilku powtarzalnych jednostek (tzw. merów) połączonych w wyniku reakcji chem. zachodzących w przyrodzie lub w procesach polimeryzacji; np. cząsteczka białka, celulozy, polimeru syntetycznego; 3. cząsteczka związku chemicznego składająca się z dużej liczby (kilkadziesiąt do kilku tysięcy) powtarzających się ugrupowań atomów, tzw. merów] – makrorészecske, makromolekula makrocząsteczkowy, -a, -e [przymiotnik od: makrocząsteczka] – makrorészecske-, makromolekulamakroekonom – makroökonómus makroekonomiczny, -a, -e – makroökonómikus makroekonomia [1. nauka zajmująca się współzależnościami w gospodarce narodowej jako całości, badająca dochód narodowy oraz czynniki jego wzrostu; 2. dziedzina ekonomii posługująca się wielkościami agregatowymi (zbiorczymi, dotyczącymi całej gospodarki) do badania prawidłowości występujących w gospodarce jako całości.] – makroökonómia [a modern közgazdaságtan egyik ága, amely – szemben az egyéni fogyasztók és vállalatok viselkedését, a piac működését elemző mikroökonómiával – a teljes nemzetgazdaságokat (és a közöttük lévő kapcsolatokat) vizsgálja, melyek állapotát aggregált változókon (mint a nemzeti jövedelem, az árszínvonal, az összes megtermelt termék és szolgáltatás mennyisége, munkanélküliség, stb.) keresztül jellemzi. Kiemelt céljai közé tartozik, hogy a gazdasági döntéshozókat elemzéseivel segítse annak megértésében, miként érhetőek el az olyan fontos nemzeti (kormányzati) célok, mint a gazdasági növekedés gyorsítása, az árstabilitás és a foglalkoztatás szintjének növelése, vagy hogy miként valósítható meg az erőforrások hatékony allokációja (elosztása).] makrofizyczny, -a, -e – makrofizikai Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3374 makrofizyka [nauka zajmująca się badaniem właściwości ciał materialnych makroskopowych] – (gör.) makrofizika; a szabad szemmel látható testek fizikája makrokefalia, macrocephalia [wielkogłowie] – (gör.) makrokefalia; nagyfejűség: az agyban létrejövő vízgyülemlés (vízfejűség), v. az agy túltengése okozza (kefalonia) [a koponyának kóros megnagyobbodása feltételezve vagy vizfej vagy az agy tultengése által (kefalonia). A koponya ürén belüli az u. n. intrakranialis nyomás ez esetekben jelentékenyen felfokozott miálta a varratok és kutacsok tágulnak s a lapos koponyacsontok erősen kidomborodnak; első sorban azért a koponyatető tágul leginkább; a homlok is kidomborodik, ugy hogy ferdén előre hajolhat; a szemüreg csontos felső fala lefelé domborodik, mi a szemeket kidülleszti; a halántékcsont pikkelye ferde helyzetüvé lesz s a fülek lefelé irányulnak: a nyakszirttáj erősen hátfelé domborodik.] makroklimat [1. klimat dużych obszarów, kształtowany przez czynniki geograficzne, głównie szerokość geograficzną, wysokość nad poziomem morza, rzeźbę terenu, odległość od oceanów. 2. klimat dużych obszarów, kształtowany przez czynniki geograficzne, głównie: szerokość geograficzną, wysokość n.p.m., rzeźbę terenu, odległość od oceanów; 3. klimat (zespół elementów klimatologicznych) charakterystyczny dla większych obszarów na Ziemi, np. strefy, kontynentu, kraju, regionu. Makroklimat zależy od ogólnej cyrkulacji atmosferycznej, szerokości geograficznej, odległości od mórz i oceanów oraz orografii terenu.] – makroklíma makrokosmos [1. wszechświat pojęty jako całość, przeciwstawiany mikrokosmosowi – światu cząstek elementarnych; 2. świat ciał niebieskich w przeciwieństwie do mikrokosmosu – świata człowieka; 3. otaczający człowieka świat i prawa nim rządzące] – (gör.) makrokozmosz, világmindenség, világ, a nagyvilág, a világegyetem (ellentétben a mikrokozmosszal, az emberrel, a kisvilággal) makrokosmiczny, makrokosmosowy, -a, -e – makrokozmikus makromolekularny, -a, -e – makromolekuláris makromolekularny polimer – makromolekuláris anyag (polimer) makromolekuła [1. makrocząsteczka, makrodrobina, cząsteczka (molekuła) polimeru złożona z 103-106 atomów. Makromolekuła często powstaje z - Wersja 01 01 2017. połączenia jednego lub kilku rodzajów jednostek podstawowych, tzw. merów, tworząc strukturę substancji polimerowych; 2. cząsteczka chemiczna (molekuła) złożona z więcej niż ok. 1000 atomów. Makromolekuła często powstaje z połączenia jednego lub kilku rodzajów jednostek podstawowych, tzw. merów, tworząc strukturę substancji polimerowych.] – makromolekula, makrorészecske makropolecenie [w informatyce: ciąg poleceń; makro] – makró makroskopowy, -a, -e [widzialny gołym okiem, bez użycia przyrządów optycznych] – (gör.) makroszkópikus; nagy méretű, szabad szemmel látható makrospora [1. u paprotników różnozarodnikowych: zarodnik, z którego powstaje przedrośle żeńskie z rodniami; 2. duży zarodnik paprotników różnozarodnikowych wytwarzany w zarodni dużej (makrosporangium) na sporoficie; megaspora] – makrospóra makrostruktura [1. układ i wzajemne związki między wielkimi grupami społecznymi składającymi się na społeczeństwo; 2. gruboziarnista budowa skał, minerałów itp. dostrzegalna gołym okiem] – makrostruktúra maksi, maxi I [wym. maks-i] [I 1. mający maksymalne rozmiary, zasięg lub natężenie; II 1. o ubraniu: długi, sięgający do kostek; 2. ubranie sięgające do kostek; 3. Sukienki, a zwłaszcza płaszcze, o długości do kostki. Wylansowane około 1970 roku, jako przeciwieństwo mody mini. Płaszcze maxi były noszone w kombinacji ze spódniczkami mini i szortami.] – maxi, maximális mértékű; maxi (ruha) maksimum (maks.), maximum[wym. maksimum] [I 1. najwyższy stopień, największa możliwa ilość, wielkość lub wartość czegoś; 2. największa ilość a. wartość osiągalna w danym wypadku; ekstremum; punkt szczytowy; punkt największego rozkwitu; najwyższy stopień; najwyżej, najwięcej. II co najwyżej, maksymalnie] – maximum (max.); legmagsabb fok, legfelső határ, csúcsérték; vminek felső határa, csúcsa, vmiből a legtöbb; vminek legmagasabb foka, értéke maksimum globalne [to punkt, w którym funkcja osiąga największą wartość] – (matematika) összes maximum; összes csúcsérték Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3375 maksimum lokalne [to punkt, w którym funkcja jest większa niż we wszystkich punktach jakiegoś otoczenia tego punktu] – (matematika) helyi maximum; helyi csúcsérték maksimum wydajności – a legnagyobb teljesítmény v. teljesítőképesség; a teljesítmény v. teljesítőképesség maximuma Maksym [imię męskie pochodzenia łacińskiego, utworzone od przymiotnika maximus — "największy", przydomka Jowisza. Istnieją liczni święci katoliccy o tym imieniu.] – Maxim (latin eredetű férfinév, jelentése: nagy növésű, magas) maksyma [śrdw.łac. maxima '(prawidło) największe, tj. najogólniejsze, podstawowe' z łac. maximus, maxima, maximum 'największy, -a, -e', stopień najw. od magnus, -a, - 1. zwięźle sformułowana myśl filozoficzna lub etyczna zawierająca pewną zasadę postępowania; 2. ogólna prawda, prawidło, zasada podstawowa, reguła postępowania, zwł. wyrażone w formie aforyzmu, krótkiej sentencji. 3. (inaczej aforyzm, sentencja) - krótka, zwykle jednozdaniowa wypowiedź (prozaiczna lub rymowana), wyrażająca ogólną prawdę, mądrość dotyczącą życia człowieka.] – (lat.) maxima; szabály, irányelv; alaptétel, cselekvésünk erkölcsi mértéke, szabálya maksyma życiowa – életelv, életszabály Maksyma [1. imię żeńskie pochodzenia łacińskiego, utworzone od przymiotnika maximus - "największy", przydomka Jowisza. Wśród patronek tego imienia św. Maksyma (zm. w 304 roku). 2. Żeńska forma imienia → Maksym. Zdrobnienia: Maksa. Inne formy: Maksymilia, Maksymiliana, Maksymina. Obce formy: Maxima (łac.), Maxine, Maxene (ang.), Maxima (hiszp.), Massima (wł.), Maxima (czes., słowac.), Maksima (połud.-słow.).] – Maxima (latin eredetű női név, jelentése: nagy növésű, magas) maksymalista [1. człowiek dążący do osiągnięcia wszystkich stawianych sobie lub innym celów w jak największym stopniu 2. w folozofii: przedstawiciel maksymalizmu], maksymalistka – (lat.) maximalista személy; túlzó, túlhajtott követeléseket, igényeket támasztó személy; egyes pártok szélsőséges szárnyának tagja maksymalistyczny, -a, -e [dotyczący maksymalizmu albo maksymalisty (np. maksymalistyczny plan, maksymalistyczna wizja)] – (lat.) maximalista; meg nem valósítható, túlzott - Wersja 01 01 2017. igényű; a maximalizmussal kapcsolatos, rá jellemző maksymalizacja [maksymalne zwiększenie wielkości lub wartości czegoś] – maximalizáció maksymalizować – (lat.) maximalizálni, maximálni; felső határt, legmagasabb árat, mértéket stb. megszabni maksymalizm [1. stawianie maksymalnych wymagań sobie i innym, wysuwanie maksymalnych żądań; 2. kierunek zakreślający najszersze granice filozofii, uznający też prawdy metafizyczne, intuicyjne, istnienie świata duchowego, nadprzyrodzonego itp.; 3. wysuwanie najdalej idących, skrajnych postulatów, żądań, programów polit.] – (lat.) maximalizmus; valamely elv, követelés, igény túlhajtása, mértéken felüli követelése maksymalnie – maximálisan; a legnagyobb mértékben maksymalny, -a, -e [najwyższy, największy] – (lat.) maximális; legnagyobb, legmagasabb, legfelső, legfelsőbb; legszélső; végső fokú maksymalna dawka leku – maximális gyógyszeradag maksymalna moc szumów żródła (przy energetycznym dopasowaniu odbiornika) – optimális zajteljesítmény maksymalna moc żródła (przy energetycznym dopasowaniu odbiornika) – optimális teljesítmény maksymalna prędkość – legnagyobb sebesség maksymalna temperatura – legmagasabb, maximális hőmérséklet maksymalne wzmocnienie mocy (przy dopasowaniu energetycznym) – maximálisan igénybe vehető teljesítményerősítés maksymalny poziom dźwięku A (LAmax) [maksymalna wartość skuteczna poziomu dźwięku A] – legnagyobb v. maximális A hangnyomásszint (dBA) maksymalny wysiłek – maximális erőfeszítés Maksymilian [imię męskie pochodzenia łacińskiego. Wywodzi się od nazwiska rzymskiego rodu Emiluszów. Żeńskie odpowiedniki tego imienia to Maksymiliana i Maksymilianna.] – Maximilián latin (Maximilianus) eredetű férfinév [feltehetően Maximus és az Aemilianus nevek összevonásával keletkezett]; Miksa [a Miklós régi magyar becéző formájából önállósult, de lehet a Mikhál név becézője is. Később, eredetétől függetlenül a Maximilian magyarítására is alkalmazták.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3376 Maksymilian z Celei, Maksymilian z Lorch (zm. 283 lub 284 w Celje) [apostoł Noricum, męczennik, święty Kościoła katolickiego. Według pochodzącej z XIII wieku tradycji został wysłany przez papieża Sykstusa II do Noricum jako misjonarz, został arcybiskupem Lorch i zginął śmiercią męczeńską w Celje. Historycznie pewne jest przeniesienie jego szczątków przez św. Ruperta w VIII wieku (przed 718). Od 878 znajdowały się one w Altötting, a przed 985 trafiły do Pasawy. Św. Maksymilian z Celei jest patronem diecezji Linz i Passawy. Jego wspomnienie liturgiczne obchodzone jest 12 października.] – Szent Miksa (Maximilian) vértanú [Noricum másként Noricus ager is, dunamelléki római tartomány.] Maksymilian II Habsburg (ur. 31 lipca 1527 w Wiedniu, zm. 12 października 1576 w Ratyzbonie) [cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, król Czech i Węgier w latach 1564-1576 z dynastii Habsburgów. Syn cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, króla Czech i Węgier Ferdynanda I Habsburga i Anny Jagiellonki, córki króla Czech i Węgier Władysława II Jagiellończyka.] - I. Miksa (Bécs, 1527. július 31. – Regensburg, 1576. október 12.) [magyar és cseh király, II. Miksa néven német-római császár (15641576)] makuch [pasza dla bydła i nierogacizny z wyciśniętych nasion roślin oleistych] – (mazőgazdaság) pogácsa, olajpogácsa makuchowy, -a, -e [przymiotnik od: makuch] – pogácsa-, olajpogácsamakuchy lniane – lenmagpogácsa makula – (lat.) makula; 1. mocsok, szennyfolt; 2. erkölcsi fogyatkozás, szeplő makulatura [1. zużyte, zniszczone lub niepotrzebne papiery, książki, gazety, przeznaczone do powtórnej przeróbki na papier; 2. pot. bezwartościowa literatura] – (lat.) makulatúra; (nyomdászat) hulladékpapír, papírhulladék, selejtpapír; csomagolópapír; régi újságok, hibás nyomdai ívek; átv. szennyirodalom makulaturowy, -a, -e [przymiotnik od: makulatura] – (lat.) makulatúra-; (nyomdászat) hulladékpapírmakulaturowe wyroby papierowe [wyroby papierowe z masy papierniczej otrzymanej z wtórnie przetworzonych wyrobów papierowych zwanych makulaturą] – újrahasznosított papír - Wersja 01 01 2017. makutra (makotra) [gliniana misa do ucierania maku lub kremu] – máktörő, mákőrlő Mala causa silenda est [w złej sprawie najlepiej milczeć] (Owidiusz Epistulae ex Ponto) – (lat.) Mala causa silenda est; rosszabb ügyben jobb hallgatni (Ovidius) mala fides superveniens nocet [późniejsza zła wiara szkodzi] – (lat.) mala fides superveniens nocet; a későbbi fölmerült rosszhiszem árt Mala fides superveniens non nocet [późniejsza zła wiara nie szkodzi; tj. nie przeszkadza w nabyciu własności przez zasiedzenie.] – (lat.) Mala fides superveniens non nocet; a későbbi fölmerült rosszhiszem nem árt Malachiasz [imię męskie pochodzenia hebrajskiego, oznaczające "mój posłaniec" albo "mój anioł". Patronem tego imienia jest prorok z V wiek p.n.e., autor biblijnej Księgi Malachiasza, oraz pierwszy irlandzki święty bp Malachiasz.] – Malakiás [héber eredetű férfinév, jelentése: küldöttem, hírnököm] Malachiasz, (hebr) ( מלאכיMal'akhi), (łac.) Malachias, cs. Prorok Małachija (zwiastun) [1. żyjący w V wieku p.n.e. prorok, autor Księgi Malachiasza, będącej ostatnią w grupie dwunastu ksiąg proroków mniejszych Starego Testamentu (w Biblii hebrajskiej Trej Asar ())עשר תרי. Prorok Malachiasz jest świętym Kościoła katolickiego i Cerkwi prawosławnej. Nie ma jednak pewności, czy Malachiasz jest imieniem własnym proroka, czy też imieniem pospolitym oznaczającym wysłańca. 2. ostatni z mniejszych proroków. Działał w pierwszej połowie V wieku przed Chrystusem. Jego proroctwo zawiera naukę głoszoną przez Jana Chrzciciela. Gani formalizm.] – MALAKIÁS (Isten követe, az én követem, az én angyalom) [Próféta Júdában, kb. Kr. e. 450-400; az ÓSZ hasonló nevű könyvének szerzője; a könyvben előforduló néhány adaton kívül nem tudunk róla semmit; valószínűleg Nehémiás (3) kortársa (Mal 2,11-17; Neh 13,23-31). Könyvének fő témája: Izráel bűne és elszakadása, ítélet a hűtlenek felett és áldás a hűségeseknek. Felosztása: 1. a papok bűne (1,1-2,9); 2. a nép bűnei (2,10-4,1); 3. feltámad az igazság napja (4,2-6).] malachit [1. minerał o szmaragdowozielonej barwie, używany do wyrobu biżuterii; 2. kolor szmaragdowozielony; 3. minerał z gromady węglanów. Należy do minerałow pospolitych, szeroko rozpowszechnionych na Ziemi. Nazwa pochodzi od greckiego Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia malache (malwa ) i malakos = miękki aluzja do zielonej barwy minerału i jego niewielkiej twardości.] – (gör.) malachit (ásvány) [[Cu3(CO3OH)2] sötét, mályvazöld színére utaló neve a mályvát jelentő görög malakhosz szóból ered; zöld, rostos, réztartalmú ásvány – féldrágakő; díszítőkőnek és rézolvasztásra használják] 3377 malachitowo – vminek malachitszerű volta malachitowy, -a, -e [1. wykonany z malachitu (np. posążek malachitowy); 2. o kolorze malachitu; szmaragdowozielony] – (ásvány) malachitmalacia [zob. rozmiękniecie; mięknięcie] – (med.) malacia (lágyulás) malaga [mocne, słodkie wino hiszpańskie o złocistej barwie] – malaga; muskotályszőlőkből készített erős, édes bor (Malaga spanyol tartomány és város nevéből) Malajczyk [mieszkaniec Malajów], Malajka – maláj (ffi/nő) Malaje (ang. i malajski Malaya) [nazwa stosowana do dawnych posiadłości brytyjskich na Półwyspie Malajskim (do 1946 r. kilku, następnie jednej powstałej w wyniku ich połączenia), od 1957 r. zaś do niepodległego państwa, które w 1963 roku przekształciło się w Malezję (malajski Malaysia). Dla okresu do 1957 roku stosowana jest także nazwa Malaje Brytyjskie.] – dawn. Malájföld malajski, -a, -ie [przymiotnik od: Malaje (1. dawna posiadłość brytyjska na Półwyspie Malajskim; 2. potocznie: a) Półwysep Malajski; b) Archipelag Malajski)] – malájmalarczyk – festőcske; festőtanonc, festősegéd, mázolóinas malaria [1. choroba pasożytnicza objawiająca się regularnymi nawrotami gorączki i dreszczy, przenoszona przez komary; 2. zimnica (dawna nazwa febra z łac. febris gorączka) tropikalna choroba pasożytnicza, której różne postacie wywoływane są przez jeden lub więcej z 4 gatunków jednokomórkowego pierwotniaka – zarodźca malarycznego z rodzaju Plasmodium: zarodźca ruchliwego - Wersja 01 01 2017. (Plasmodium vivax), zarodźca pasmowego (Plasmodium malariae), zarodźca sierpowatego (Plasmodium falciparum), zarodźca owalnego (Plasmodium ovale). Inne gatunki z rodzaju Plasmodium zarażają zwierzęta. U człowieka najczęściej dochodzi do zakażeń zarodźcem ruchliwym i sierpowatym, przy czym ten ostatni powoduje najcięższą postać choroby.] – malaria; mocsárláz, váltóláz (fertőző betegség, mel mindennap v. 2-3 naponként megismétlődő láz- és hidegrázási rohammal jár. Szúnyogok (anaphelesek) terjesztik) malarka – festőnő malarnia [pomieszczenie, w którym maluje się i barwi różnego rodzaju wyroby] – festőműhely, műterem malarski, -a, -ie [dotyczący malarza albo malarstwa (np. pracownia malarska, zestaw malarski)] – festő-, festészeti, festői malarstwo [to obok rzeźby i grafiki jedna z gałęzi sztuk plastycznych] – festészet, festés, festőművészet malarstwo akwarelowe – víz- és akvarellfestés v. festészet malarstwo awantgardowe – avantgardista festészet malarstwo dekoracyjne – díszítő v. dekorációs festészet malarstwo futurystyczne – futusista festészet malarstwo gestu [action painting [wym. akszn pejnting], action-art (ang.)] – (ang.) action painting; gesztusfesztészet malarstwo historyczne – történelmi festészet malarstwo jaskiniowe [malowidła i rysunki na ścianach jaskiń, pochodzące głównie z okresu kamiennego] – barlangfestészet malarstwo krajobrazowe – tájképfestés v. festészet malarstwo ludowe – népi festészet malarstwo miniaturowe – miniatűrfestészet malarstwo mitologiczne – mitológiai festészet malarstwo monumentalne [malarstwo związane z architekturą, np. freski, mozaiki, witraże] – monumentális festészet malarstwo niefiguratywne – nonfigurális festészet malarstwo o tematyce religijnej – vallásos festészet malarstwo olejne – olajfestés malarstwo pastelowe – pasztell-festészet malarstwo pokojowe – szobafetés malarstwo popartowe – pop-art festészet malarstwo portretowe – portréfestészet malarstwo religijne – egyházi festészet Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia malarstwo rodzajowe – genrefestészet; életkép, zsánerkép malarstwo staroruskie – régi orosz festészet malarstwo ścienne – falfestészet malarstwo witrażowe – szívesablakfestészet malaryczny, -a, -e – mocsárlázas, maláriás malarz [1. artysta zajmujący się malowaniem obrazów; 2. rzemieślnik trudniący się malowaniem mieszkań, budynków lub przedmiotów; 3. osoba zajmująca się malarstwem] – festőművész, festő; (rzemieślnik) festő, mázoló 3378 malarz batalistyczny – hadijeleneteket v. csataképeket festő művész malarz dekoracyjny – díszletfestő malarz gruntuje płótno – a festő bealapozza vásznat malarz pokojowy [osoba malująca pomieszczenia i budynki] – szobafestő; mázoló [jeszcze tylko malarze pokojowi skończa swoją robotę i mieszkanie będzie gotowe: már csak egy szobafestőknek kell befejezniük a munkát és kész a lakás] malatura [1. obraz malowany farbami na ścianie lub na drewnie; 2. sposób malowania; 3. farby użyte do malowania] – festés, festmény Male nostro iure uti non debemus – nie powinniśmy źle korzystać z naszych praw malec [mały chłopiec] – fiúcska, kisfiú, kölyök, srác, tacskó; lurkó; tökmag malcy [małe dzieci] – kisgyerekek Male iure nostro uti non debemus a. Male nostro iure uti non debemus (Gai 1.53) [1. nie powinniśmy posługiwać się źle naszym prawem. Nie można czynić ze swego prawa złego użytku, który prowadziłby do nadużycia prawa. 2. nie powinniśmy źle korzystać z naszych praw; 3. Nie powinniśmy źle korzystać z naszego prawa.] – (lat.) Male iure nostro uti non debemus; nem szabad visszaélni jogainkkal - Wersja 01 01 2017. Malec [1.Malec - wieś w woj. małopolskim, w pow. oświęcimskim, w gminie Kęty · 2. Malec - wieś w woj. Podlaskim w pow. wysokomazowieckim, w gminie Ciechanowiec] – Malec (lengyel falvak) maleć [1. stawać się mniejszym pod względem wielkości, liczby lub intensywności; 2. wydawać się mniejszym na skutek oddalenia] – kisebbedni, csökkenni, megcsappanni; kevesbedik; visszafejlődni maledykcja [(ł.) złorzeczenie, przekleństwo] – (lat.) maledictio; gyalázás, szidalmazás; átok maleficium [przestępstwo, występek] – (lat.) maleficium; bűntett, bűncselekmény; kihágás, vétség Maleficiorum societas nulla est [nieważna jest spółka, zawiązana w celu popełnienia czynów bezprawnych] – (lat.) Maleficiorum societas nulla est; a bűncselekmény elkövetése érdekében létrejött társaság érvénytelen malejący, -a, -e – csökkenő malejąca amplituda – csökkenő amplitúdó malejący poziom głośności – csökkenő hangerősségszint maleńki, -a, -ie [zdrobnienie od: mały] – pici, kicsi, kicsiny, apró, pirinyó (po maleńku: apránként, lassanként) maleńka [1. mała dziewczynka; 2. pieszczotliwie w zwrocie do kobiety dorosłej lub zwierzęcia] – kislány; kicsi maleńka chwiłka – (egy rövid) pillanat, máodperc maleńka dziewczynka – kislányka maleńka prośba – apró szívesség, kérés maleńki [pieszcz. małe dziecko; też w zwrocie do osoby dorosłej, czasem do zwierzęcia] – kisgyerek, kisfiú; kicsike ember maleńki domek – kicsi ház, házacska maleńko, malutko, maluśko, maciupko, maluteńko, malusieńko, maciupeńko [zdrobnienie od: mały] – kevés; kicsike, pici maleńkość – kicsinység maleństwo [1. pieszcz. małe dziecko lub młode zwierzę; 2. pot. coś bardzo małego lub błahego] – 1. baba, csecsemő, csöppség, kisgyerek; 2. (wiek) gyermekkor (od maleństwa: gyermekkora óta); gyermekség; 3. (blahostka) apróság, csekélység malicious logic [logika szkodliwa, logika destrukcyjna, także oprogramowanie destrukcyjne; sprzęt lub oprogramowanie wprowadzone do systemu z zamiarem zaszkodzenia poprawnemu funkcjonowaniu systemu.] – destruktív logika (malicious logic) [hardware, software Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3379 vagy firmware, ami illetéktelen célból szándékosan képezi részét egy rendszernek pl. trójai faló.] malicja [złośliwość, chytrość] – (lat.) malícia; rosszmájúság, rossznyelvűség; rosszindulat, rosszhiszeműség; csípős gúny; kissebb fokú rosszindulat maligna [1. łac. maligna (febris) 'złośliwa (gorączka)' r.ż. od malignus 'zjadliwy, zły' od malus 'zły'; ciężki stan chorego połączony z wysoką gorączką, zaburzeniami przytomności i majaczeniem; 2. wysoka gorączka z zaburzeniami świadomości i majaczeniem] – magas láz, lázálom malignus [zob. złośliwy] – (lat.) malignus; rosszindulatú, ellenséges [Olyan orvosi állapotra utal, mely kezelés nélkül veszélyezteti az életet. Leggyakrabban rosszindulatú tumorok jellemzésére használják. malik [1. (prawo i polityka) tytuł nadawany przez muzułmanów władcom obcych państw; 2. (prawo i polityka) Adam,191784, polityk indonezyjski; 3. (religie) nazwa Molocha w Asyrii i Babilonie; 4. (mitologia) strażnik piekieł w mitologii arabskiej] – malik [a király cím arab megfelelője. Régi sémi cím, az i. e. 3. évezredben Ebla királyai a malikum címet viselték. Az iszlám felvétele után háttérbe szorult a török eredetű szultán címhez képest, amikor a kalifa mellett egyre nagyobb szerepet játszottak az iszlámra megtért török segédcsapatok és szultánjaik. A 20. században az arab szultánok – pl. Marokkó – újra a malik címet kezdték használni. Ma a marokkói mellett a szaúdi, jordániai és a bahreini uralkodó is a malik címet viseli.] malina (Rubus idaeus) [1. czerwona malina pochodzi z Wielkiej Brytanii, Skandynawii, aż po Azję, wymaga chłodnego klimatu. Na pnących pędach krzewu rosną czerwone, miękkie owoce o wyśmienitym smaku, jest nazywana królową owoców jagodowych. Doskonała zawartość witaminy C, żelaza i błonnika. 2. krzew o kolczastych pędach i drobnych, różowoczerwonych owocach; też: owoc tej rośliny] – (owoc) málna; málnabogyó; (krzew, cserje) málnabokor Malina właściwa (Rubus idaeus L.) [gatunek rośliny wieloletniej z rodziny różowatych. W stanie dzikim występuje na znacznej części Azji oraz w niemal całej Europie, oprócz Portugalii i Islandii. W Polsce jest pospolity na całym obszarze. Jest - Wersja 01 01 2017. uprawiany w wielu regionach świata] – málna (Rubus idaeus) [Magyarországon őshonos, föld alatti tarackokat hajtó, kb. 2 m magas félcserje. Levelei 3-5, ritkán 7 tagúak, felül simák, alul gyapjasak, szélük fűrészfogas. Májustól augusztusig virágzik. A virágok fehérek, laza fürtökben vagy bugában állnak. Vörös, csonthéjas bogyókból álló terméscsoportja 30-40 nap alatt fejlődik ki és érik be, a szederrel ellentétben leválik a vackáról. Ízletes gyümölcs, konzervipari alapanyag. Magas vízigényű, öntözést igényel. A gyengén savas, tápanyagban gazdag talajt kedveli. Sarjadzással szaporodik. Európában majdnem mindenütt megtalálható, de a mediterrán országokban a hegyekbe húzódott vissza. Nem él Portugáliában, Izlandon, és Skandinávia északi részén. Amerikában őshonos fajtája a fekete málna.] maliniak [1. zarośla malin; 2. pitny miód na malinach] – málnás malinka [1. zdrobnienie od "malina"; 2. cukierek w kształcie i kolorze maliny, nadziewany konfiturą; 3. ślad na skórze po pocałunku; 4. popularna nazwa używana na określenie śladu pozostawionego na skórze po namiętnym pocałunku] – málnácska; kiszívás malinowy, -a, -e [1. dotyczący maliny (krzewu) np. malinowy zagajnik; 2. zrobiony z owoców maliny, mający smak malin, zapach malin; 3. mający kolor dojrzałych owoców maliny, różowoczerwony] – málna-; málnaszínű malinówka [1. odmiana jabłoni o malinowoczerwonych owocach; też: owoc tej odmiany; 2. wódka z sokiem malinowym lub nalewka na malinach] – málnalikőr, vérbélű narancs; (almafajta) Malinówka [5 miejscowości w Polsce] – Malinówka (lengyel falvak) maliny – málna maliny już przejrzały – a málna már túlérett Malitia supplet aetatem [1. natężenie zła uzupełnia wiek (podstawa wcześniejszej odpowiedzialności karnej nieletnich); 2. Nieletni (młodociani), którzy popełnili szczególnie ciężkie przestępstwo mogą odpowiadać jak pełnoletni (dorośli).] – (lat.) Malitia supplet aetatem; A gonoszság kipótolja a hiányzó kort. (Vagyis kiskorú is követhet el szörnyű dolgokat. – a szerk.) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3380 malkontencki, -a, -ie – elégedetlen malkontenctwo [negatywny stosunek do wszystkiego] – elégedetlenség, elégedetlenkedés; állandó, mindennel és mindenkivel szembeni elégedetlenség malkontent [fr. malcontent (dziś mécontent), 1. osoba stale niezadowolona, we wszystkim doszukująca się ujemnych stron; 2. 'niezadowolony'; mal 'źle' z łac. male 'jp.', por. maligna; fr. content 'zadowolony' od łac. contentus p.p. od continēre, zob. kontenans; człowiek niezadowolony ze wszystkiego, we wszystkim doszukujący się wad, niedostatków, ujemnych stron.], malkontentka – elégedetlen, zúgolódó (ffi/nő) Malleus Maleficarum (Młot na czarownice) [to tekst na temat magii, spisany przez dominikańskiego inkwizytora Heinricha Kramera, być może we współpracy z innym inkwizytorem z tego zakonu Jacobem Sprengerem. Tekst ten został po raz pierwszy opublikowany w 1487 i stał się znany jako podręcznik łowców czarownic od XV do XVII wieku. Był uważany za jedno z podstawowych kompendiów wiedzy o czarach, czarownicach i ich związkach z Szatanem. Dzieło to było wielokrotnie wydawane (do 1520 roku ukazało się jego 13 edycji, a w latach 1574 - 1669 było ono wydawane aż 16 razy zarówno w krajach katolickich, jak i protestanckich).] - Malleus maleficarum (németül: Hexenhammer; teljes címe Malleus maleficarum maleficas et earum haeresim ut phramea potentissima conterens; azaz: „Boszorkányok pörölye, mellyel minden boszorkány és az ő eretnekségük igen hathatósan eltiporható”) a boszorkányokról szóló középkori mű, elterjedt magyar címe szerint: Boszorkánypöröly. [1. A boszorkányok kalapácsa; egy domonkosrendi szerzetes iratának címe (1489), amelyben az inkvizíció intézményét védelmezi 2. A Malleus először 1487-ben jelent meg; szerzői inkvizítorok voltak, név szerint Heinrich Kramer és Jacob Sprenger. A könyv felsorolja a boszorkányok által használt varázsigéket és megigézéseket, emellett megdöbbentő részletességgel ecseteli a boszorkányokon alkalmazott kínzómódszereket. A latin kifejezés azt jelenti, hogy „boszorkánypöröly", Institoris és Sprenger sokat emlegetett könyvének címe, mely módszeresen ismerteti a befejeződő középkor és kezdődő újkor boszorkányhitét, éspedig a maleficiumot összeköti eldöntött „nőgyűlölő" értelemben a „delictum exceptum"-nak az eretnekperekből - Wersja 01 01 2017. átvett fogalmával (ördöggel való szerződés, ördöggel való bujálkodás)".] Mallotus philippensis – Kamala (Mallotus philippensis) malować (maluje) [1. pokrywać coś farbą lub lakierem; 2. przedstawiać coś na papierze, płótnie itp. za pomocą rysunku i farb; 3. robić makijaż; 4. opisywać, przedstawiać coś lub kogoś plastycznie, barwnie] – festeni, kifesteni, ábrázolni (lerajzolni); (olejem drzwi) mázolni; sminkelni; festetni, (olajfestékkel) mázoltatni; pingálni malować akwarelą – vízfestékkel festeni, akvarellel festeni malować akwarelowo – tiszta akvarell módszer szerint festeni (lucskosan) malować coś – festeni vmit malować coś żywych barwach – élénk színekkel festeni meg vmit malować do pół aktu – félaktot festeni malować jakiś deseń – vmilyen mintát festeni malować kogoś – kifesteni, sminkelni vkit malować krajobrazy – tájképet festeni malować martwą naturę – csendéletet festeni malować na czerwono – pirosítani malować na płótnie – vászonra festeni malować niebo na niebiesko – égszínkékre festeni az eget malować paznokcie – lakkozni, festeni a körmöket malować pokój – szobát festeni malować portret – arcképet festeni malować rzęsy – festi a szempilláit malować usta – kifesti v. kirúzsozza a száját malować się [1. malować swoje ciało, zwłaszcza robić sobie makijaż; 2. o uczuciach, przeżyciach: uzewnętrzniać się; 3. być widocznym, widnieć na jakimś tle] – kifesti magát, kipingálja az arcát; kendőzi magát malować twarz – festeni az arcát, kifesteni az arcát malować z natury – természet után festeni malować się [1. malować swoje ciało, zwłaszcza robić sobie makijaż; 2. o uczuciach, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3381 przeżyciach: uzewnętrzniać się; 3. być widocznym, widnieć na jakimś tle] – festi magát, kifesti magát malowania ścian kościoła – templomfalak festése malowanie [1. to, co zostało namalowane; 2. coś pięknego] – festés, festészet, mázolás; festésmód, festmény; színezés malowanie na drzewie – fafestés malowanie na ścianie – falképek [a falra festett képek gyűjtőneve] malowanie na szkle – üvegfestés malowanie pokoi – szobafestés malowanie rzęs – szempillafestés malowanie ust – szájfestés malowanie się – arckifestés, önmaga festése, kipingálása malowanka [1. barwny obrazek namalowany przez artystę ludowego lub dziecko; 2. obrazek lub seria obrazków do kolorowania] – kép, színes kép; kis festmény; (książka) kifestőkönyv; mázolmány, pingálmány malowany, -a, -e – festett, mázolt, befestett malowana skrzynia ozdobiona tulipanami – tulipános láda malowane pasemka – melírozás malowany na jasny kolor – világos színre festett malowany olejno – olajjal festett malowany sufit – festett mennyezet malowidła naskalne – sziklarajzok, festmények malowidło [1. obraz malowany farbami, zwłaszcza na ścianie; 2. lekcew. obraz bez wartości] – festmény, kép; mázolmány malowidło pastelowe – pasztellkép malowidło ścienne – falfestmény malowniczo – festőien, színesen malowniczo opisywać swoje podróże – színesen ecsetelni a saját utazásokat v. úti élményeket malowniczność – fetőiség malowniczy, -a, -e [1. efektowny pod względem malarskim; 2. wyrazisty, sugestywny] – festői, színes malowniczy styl opowiadania – színes elbeszélőstílus malowniczy widok – festői látvány - Wersja 01 01 2017. malta [zaprawa murarska (ziemia rybnickoraciborska)] – [Słowniczek języka śląskiego] malter Malta, Republika Malty (Repubblika ta' Malta, Republic of Malta) – państwo wyspiarskie położone w Europie Południowej, na Morzu Śródziemnym, na południe od Sycylii. – Málta [szigetország DélEurópában. A Földközi-tenger középső részén, stratégiai pozícióban elhelyezkedő szigetek fölötti uralomért az évszázadok során sok nagyhatalom harcolt. Málta az Európai Unió (EU) tagállama.] maltańczyk [(1. rycerz, kawaler maltański, joannita (1310-1530 kawaler rodyjski), członek zakonu rycerskiego, zał. ok. 1130 w Królestwie Jerozolimskim; bonończyk, bolończyk, rasa małych psów pokojowych o długiej sierści, czarnym nosie i b. ciemnych oczach; rasa osłów; rasa bezrogich kóz mlecznych; rasa gołębi o wzniesionym, wachlarzowatym ogonie; (M.) mieszkaniec Malty. 2. członek zakonu maltańskiego; 3. (pies) rasa psa domowego; nazwa oryginalna: Maltese jedna z ras psów, należąca do grupy psów do towarzystwa, zaklasyfikowanado sekcji biszonów i ras pokrewnych w podsekcji biszony. Czasami jest mylony z West Highland White Terrierem] – máltai lovagrend tagja; (pies) máltai (selyemszőrű kutyafajta) Maltańczyk [mieszkaniec Malty], Maltanka – máltai (ffi/nő) maltański, -a, -ie [przymiotnik od: Malta] – máltai maltański krzyż [o ramionach zwężających się ku środkowi i trójkątnych wycięciach na końcach (oznaka joannitów)] – máltai kereszt Maltańscy kawalerowie [zob. Joannici; Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników św. Jana Jerozolimskiego z Rodos i z Malty zwany Rodyjskim i Maltańskim (pot. Szpitalnicy, Joannici, Kawalerowie maltańscy) katolicki zakon rycerski] – johannita (máltai) lovagrend [A Johanniták (vagy Jeruzsálemi, Rodoszi és Máltai Szent János Szuverén Ispotályos Rend, Szent János Rend, Máltai Lovagrend és Máltai Lovagok, olaszul Cavalieri dell'Ordine dell'Ospedale di San Giovanni di Gerusalemme or Cavalieri di Malta, franciául Ordre des Hospitaliers, máltaiul L-Ordni tal-Kavallieri ta' San Ġwann ta' Ġerusalem) egy keresztény szervezet, amely amalfi ispotályként kezdte működését Jeruzsálemben 1080 körül, hogy a szegény, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia beteg és sérült keresztes lovagokat ápolja, gyógyítsa. Miután az első keresztes hadjárat megindult, vallási-katonai renddé alakult, saját regulával. Miután az iszlám erők visszafoglalták a Szentföldet, a rend Rodosz szigetére került, majd később Máltára.] 3382 Maltańscy kawalerowie malter, malta [zaprawa murarska] – malter (azaz habarcs) = mész, cement és homok vizes keveréke; habarcs, vakolat maltoza [1. zwana inaczej cukier słodowy. Jest to dwucukier zbudowany z dwóch cząsteczek glukozy, połączonych wiązaniem α-1,4 glikozydowym. Fermentuje. Otrzymywany przez hydrolizę skrobi, stosowany jako środek słodzący, do pożywek bakteriologicznych, stabilizator wielosiarczków. Występuje w słodzie i pośrednich produktach przemysłu fermentacyjnego. 2. cukier słodowy, C12H22O11, dwucukier zbudowany z dwóch cząsteczek D-glukozy, składnik skrobi i glikogenu. Biały proszek o temperaturze topnienia 102,5°C, rozpuszczalny w wodzie, trudno rozpuszczalny w alkoholu etylowym, nierozpuszczalny w eterze dietylowym, ulegający fermentacji. Otrzymywany przez hydrolizę skrobi. Stosowany jako środek słodzący.] – (lat.gör.) maltóz; (vegytan) malátacukor [egy diszacharid; két glükózrészből áll, amelyek α(1→4) glikozid kötéssel kapcsolódnak egymáshoz] maltretować (kogo) [1. fr. maltraiter 'jw.'; mal, zob. malkontent; traiter 'traktować' z łac. tractare, zob. traktament. poniewierać kim, źle się z kim (słabszym) obchodzić; gnębić, znęcać się; 2. znęcać się nad kimś fizycznie lub psychicznie] – (fr.) maltraltálni; kínozni, gyötörni, zaklatni (vkit) maltretować (kogo) – rosszul bánni (vkivel), kínozni, gyötörni, zaklatni (vkit) maltuzjanista, maltuzjanistka – malthusiánus, malthusianista; a malthusianismus híve, követője (ffi/nő) - Wersja 01 01 2017. maltuzjanistyczny, -a, -e; maltuzjański, -a, -ie – malthusiánus, malthusianista; a malthusianismusra jellemző, azzal kapcsolatos maltuzjanizm [1. kierunek ekonomicznodemograficzny oparty na teorii głoszącej, że nadmierny przyrost ludności zawsze prowadzi do niedostatku i bezrobocia; 2. od nazwiska twórcy teorii, ang. ekonomisty: Th. R. Malthus (1766-1834). kierunek ekon.-demograficzny, nawiązujący do teorii ludnościowej Malthusa, głoszącej, że liczba ludności wzrasta szybciej niż środki utrzymania, usiłujący sprzeczności i braki systemu kapitalistycznego usunąć za pomocą ograniczania przyrostu ludności; por. neomaltuzjanizm.] – malthauzianizmus [malthuzianismus; Th. R. Malthus angol pap és közgazdász túlnépesedési elmélete: a lakosság szaporodása gyorsabb, mint a fiogyasztási cikkek termelésének üteme] Teoria rozwoju liczebnego ludności, sformułowana przez anglikańskiego duchownego Tomasza Roberta Malthusa (1766-1834), który ogłosił w 1789 r. dzieło pt. Prawo ludności (wyd. pol. 1925). Autor - na podstawie badań nad wzrostem populacyjnym Ameryki Północnej twierdził, że istnieje stała dysproporcja pomiędzy tempem rozmnażania się ludności a możliwym do osiągnięcia przyrostem artykułów konsumpcyjnych. Liczba ludności wykazuje rzekomo tendencję do powiększania się co 25 lat w postępie geometrycznym, natomiast produkcja środków konsumpcyjnych może wzrastać w tym czasie co najwyżej w postępie arytmetycznym. Stąd w ciągu zaledwie pół wieku w każdym systemie społeczno-gospodarczym musi wystąpić stale powiększająca się rozbieżność pomiędzy liczbą mieszkańców a dostępną ilością środków utrzymania. Przeciwdziałać temu zagrożeniu można jedynie przez program „moralnej wstrzemięźliwości”, na który składa się: późne zawieranie małżeństw, dobrowolny celibat i radykalne ograniczenie prokreacji. W fazie drapieżnego kapitalizmu koncepcje Malthusa były apologią systemu, nadając krzywdzie społecznej znamię prawa natury: „Nie jest w mocy bogatych dać biednym pracę i utrzymanie. Dlatego biedni z samej istoty rzeczy nie mają prawa wymagać od nich jednego czy drugiego”. Wprawdzie tezy Malthusa, jako naukowo nieuzasadnione i pozostające w sprzeczności z faktami, zasadniczo zostały odrzucone, zainspirowały jednak politykę społeczną, odmawiającą najuboższym wszelkiego wsparcia. Na podstawie tych przesłanek uchwalono np. w Anglii w 1834 r. Prawo o ubogich. W fazie narastającego imperializmu koncepcje maltuzjańskie przyjęły postać neomaltuzjanizmu, głoszącego konieczność radykalnego ograniczenia przyrostu naturalnego „ludów i klas niższych”, których rozmnażanie zagraża rzekomo „ludom cywilizowanym”. Podjęta została globalna walka z życiem przez szereg wpływowych i możnych organizacji międzynarodowych, które pod pozorem troski o przyszłe pokolenia, posługując się również argumentami ekologicznymi, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia propagują antykoncepcję, sterylizację i aborcję, a nawet od przyjęcia tych programów uzależniają udzielanie pomocy krajom Trzeciego Świata. Stymulacją neomaltuzjańskiej polityki antypopulacyjnej zajmują się m. in. tzw. Klub Rzymski, Fundacje Forda i Rockefellera, Bank Światowy, Rada Ludnościowa, a zwłaszcza Międzynarodowa Federacja Planowania Rodzicielstwa (IPPF), w której uczestniczy polskie Towarzystwo Rozwoju Rodziny, działające najpierw pod nazwą Towarzystwa Świadomego Macierzyństwa, później przemianowane na Towarzystwo Planowania Rodziny, wreszcie występujące pod dzisiejszą nazwą. 3383 malum in se [czyn zły sam w sobie (nawet jeśli nie jest kryminalnie bezprawny)] - (lat.) „malum in se”, azaz önmagában rossz malum necessarium [zło konieczne] – (lat.) malum necessarium; szükséges rossz malum prohibitium [czyn zły bo zakazany przez prawo] – (lat.) malum prohibitium (rossz, mivel tilos) malus [zły, szkodliwy, występny] – (lat.) malus (rossz, hitvány) malus usus abolendus est [1. należy zwalczać złe zwyczaje (aby nie przerodziły się w prawo zwyczajowe); 2. zły zwyczaj powinien być porzucony. Złe, niebezpieczne zwyczaje powinny być zwalczane, aby nie przerodziły się w prawo zwyczajowe.] – (lat.) Malus usus est abolendus = A rossz szokást mielőbb meg kell szüntetni. malwa [prawoślaz] – (növ.) mályva Malware (MALicious softWARE - złośliwe oprogramowanie) [oprogramowanie zaprojektowane do niszczenia danych lub zagrażania ich bezpieczeństwu] – Malware (MALicious softWARE) [Az angol malware kifejezés az angol malicious software (rosszindulatú szoftver) összevonásából kialakitott mozaikszó. Mint ilyen a rosszindulatú számítógépes programok összefoglaló neve. Ide tartoznak a vírusok, férgek (worm), kémprogramok (spyware), agresszív reklámprogramok (adware), a rendszer működését láthatatlanul ellenőrző gyökércsomagok (rootkit). A számítógépes kártevő programok mennyisége folyamatosan növekszik, és időről időre új típusok terjednek el. Az ellenük való védekezés a köznyelvben víruskereső programnak nevezett szoftverekkel történik.] malversatio [oszustwo] – (lat.) malversatio; sikkasztás malwersacja [1. fr. malversation 'jw.' od malverser 'przest. sprzeniewierzać'; mal, zob. malkontent; łac. versare 'obracać; przeobrażać' od versus, zob. wersja; sprzeniewierzenie, oszustwo finansowe, - Wersja 01 01 2017. defraudacja; 2. przestępstwo finansowe polegające na przywłaszczeniu sobie powierzonego mienia; 3. oszustwo, zwykle natury finansowej] – (lat.) malverzáció; (jog) hűtlen kezelés, sikkasztás; panama malwersować [popełniać przestępstwo finansowe polegające na przywłaszczeniu sobie powierzonego mienia] – sikkasztani; hűtlenül kezelni malwersowany, -a, -e – hűtlenül kezelt; sikkasztott maluch [1. pot. małe dziecko; 2. pot. młode zwierzę; 3. pot. dziecko z najmłodszej grupy w przedszkolu; 4. pot. samochód małolitrażowy, polski fiat 126p; 5. pot. kieliszek wódki] – (átv.) tökmag, kicsi, kis gyerek, kiscsoportos, pöttömnyi; kis állat; polski fiat 126; kiasadag vodka maluchny, -a, -e [grupa najmłodszych dzieci w przedszkolu] – kiscsoportosok (óvódában); kicsinyke, pirinyó maluczko – alighogy, kevés maluczki, -a, -ie [1. niewyróżniający się niczym, przeciętny, skromny; 2. daw. zdr. od mały] - egyszerű (közönséges), átlagos, átlag-; együgyü; (dawno) kicsike maluczki [przeciętny, skromny człowiek] – együgyü (bibliai értelemben) Malum alienum ne feceris tuum gaudium. [Nie ciesz się, bratku, z cudzego upadku.] – Malum alienum ne feceris tuum gaudium. Malum ne alienum feceris tuum gaudium.; Más baja ne legyen örömöd. (Publilius Syrus 60.) malunek [1. obraz, zwłaszcza namalowany przez artystę ludowego lub dziecko; też: ornament ludowy namalowany na czymś; 2. lekcew. coś, co jest nieudolnie namalowane] – kép; mázolmány; díszítés malusieńki, -a, -ie; maluchny, -a, -e [zdrobnienie od: malusi] – pici, ipipici, parányi, kicsi, kicsiny, kicsike; kisdedmalusieńko – édeskevés maluszek [zdrobnienie od: maluch] – kicsinyke maluśki, -a, -ie [zdrobnienie od: mały] – pici, apró; pöttöm maluteńki, -a, -ie [zdrobnienie od: mały] – (malusieńki) pici; icipici; pöttöm Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3384 malutki, -a, -ie [zdrobnienie od: mały] – parányi; icipici; kicsi; kisded-; pöttöm malwa (Alcea L. 1735) [rodzaj z rodziny ślazowatych. Liczy około 50 gatunków, występujących głównie w południowozachodniej i środkowej Azji.] – mályva (Alcea L. 1735) malwa (Althea rosea) – Festő mályva (Althea rosea) [Magyar nemesítésű egynyári mályvarózsa fajták (Alcea rosea annua)] Malwa różowa (Alcea rosea) – Kerti mályvarózsa (Alcea rosea) Malwazja [wino z Lanzarote] – malvázia [1. malvazia: valószínűleg Görögországból származó, de főleg Itáliában és Spanyolországban termesztett szőlőfajta. Különleges zamatú fajtáját termesztik Horvátországban, az Isztriai-félszigeten. Sokoldalúságának köszönhetően gyakran találkozhatunk vele cuvée borokban. A belőle készített italok közül a legismertebbek a francia desszertborok (a Banylus és a Rivesaltes), valamint a madeirabor. Eredetileg került mintegy 10%-nyi Toscana hírességébe, a chiantiba is.; malvázia-bor: a Kanári-szigeteken termő legjobb likőr-borok egyike, az angolok Malmseynek nevezik.] malwersacja [przestępstwo finansowe polegające na przywłaszczeniu sobie powierzonego mienia] – sikkasztás, hűtlen kezelés malwersant [1. defraudant, sprzeniewierzeniec, oszust; 2. potocznie: kanciarz], malwersantka – sikkasztó, gazember, csaló (ffi/nő) Malwina [imię utworzone przez szkockiego poetę Jamesa Macphersona, który użył je w tzw. "pieśniach Osjana" - Malwina była narzeczoną Oskara, syna Osjana. James Macpherson złożył je z elementów pochodzących z języka staro-wysokoniemickiego: mahal "sąd, sprawiedliwość" oraz wini "przyjaciel", można więc przetłumaczyć je jako "sprawiedliwa". Imię to pojawiało się następnie również w literaturze polskiej, np. w utworze Miłość malująca obraz Malwiny L. Kropińskiego oraz w romansie sentymentalnym Malwina, czyli Domyślność serca M. Wirtemberskiej. W 2001 roku miało tak na imię 18910 Polek (220 miejsce wśród wszystkich imion nadanych w Polsce). Były one najczęściej urodzone w latach 80. i 90. XX wieku.] – Malvin, Malvina (skót eredetű női név, irodalmi névalkotás.) Malwinka – Malvinka Małdrat (także: maldrat, małdyt, małdr, osep, maltter, maldrum, maltrum, zentmalter) [1. (u zygmunta Glogera) pochodzi od miary - Wersja 01 01 2017. niemieckiej Maltter, maldrum, maltrum, Zentmalter, która podług Stenzla 12 szefli wynosiła, u nas 4 korce oznaczała; 2. średniowieczna miara dziesięciny pobieranej z jednego łanu uprawnej roli. Małdratem nazywano daninę pobieraną nie w sposób tradycyjny, czyli w snopach (dzieięcina snopowa), lecz zamienioną na gotowe ziarno. Wielkość takiej daniny wynosiła 12 korcy zboża; po 4 korce pszenicy, żyta i owsa. W średniowieczu na Śląsku małdrat równał się 660 litrom czyli około 530 kilogramom zboża.] – (dawno) német mérték után: 660 liter v. kb. 530 kg gabona małdrzyk, mądrzyk [1. przestarzale: a) serek ze słodkiego mleka b) (zwykle w liczbie mnogiej) pierogi z serem lub rodzaj ciasta z serem; 2. w wyrażeniu: (złożyć) ręce w małdrzyk - (złożyć) dłonie na krzyż wewnętrznymi ich powierzchniami do siebie; 3. pewien gatunek sera ze słodkiego mleka] – édes tejből készült sajt; sajtosfánk, małe [zob. młode] – fiatal małe zakłady – kisüzem, kisüzemek Małgorzata [imię żeńskie pochodzenia greckiego. Wywodzi się od greckiego słowa margarites oznaczajacego "perła".] – Margit [női név görög eredetű. Jelentése: gyöngy. Valószínűleg a babiloni mar galliti kifejezésre vezethető vissza, jelentése: a tenger leánya vagy a világosság gyermeke. A Margit név fejlődési sora: Margerita – Margerit – Margrit – Margit. Rokon nevek: Gréta, Margaréta, Margita, Margó, Réta, Rita.] Małgorzata Młodsza, Małgorzata Węgierska (ur. 27 stycznia 1242 na zamku Klis koło Splitu, zm. 18 stycznia 1271) [córka króla Węgier Beli IV i cesarzówny Nikai Marii Laskaris, ofiarowana Bogu z prośbą o uratowanie Węgier z najazdu tatarskiego, dominikanka, mistyczka, stygmatyczka, święta katolicka.] – Árpád-házi Szent Margit (Klissza, 1242. január 27. – Margitsziget, 1270. január 18.) [IV. Béla magyar király és Laszkarisz Mária lánya, Szent Erzsébet unokahúga.] Święta Małgorzata [męczennica, święta Kościoła katolickiego. Żyła na przełomie III i IV w. w Antiochii Pizydyjskiej, jedna z Czternastu Świętych Wspomożycieli.] – Antiokheiai Szent Margit [szűz, keresztény vértanú (Antiokheia, ?-304). Margit, szent névrokonaitól való megkülönböztetésül Antiochiai Szent Margit vértanú szűz, a bizánci egyházban Marina. Életét csak Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3385 legendákból ismerjük, nyilván Diocletianus idejében (307) szenvedett vértanúhalált.] małgorzatka [1. bułka z makiem; 2. odmiana gruszek] – 1. mákos zsemle v. cipó; 2. körtefajta Małgosia, Gosia, Małgorzatka [zdrobnienie od: Małgorzata (imię żeńskie)] – Margitka, Margó małmazja czyli „wino małmaskie” [(u Zygmunta Glogera) tak nazywano w Polsce wina greckie i wogóle południowe, tj. nie madziar czyli węgierskie, ani reńskie i francuskie, ale: zabałkańskie, sycylijskie, kanaryjskie i hiszpańskie. Nazwa pochodzi od miasta Malwazyi w Morei greckiej. Najwięcej małmazyi dostarczały wyspy Kandja (Kreta), tudzież okolica miasta Napoli di Malvasia w Morei. Polacy przekładali małmazję nad wina zachodniej Europy. Volumina legum mówią: „Małmazyi we Lwowie zawsze wielki dostatek bywał, a skład małmazjowy nigdzie indziej nie miał być jak we Lwowie”. To też Wł. Łoziński w swojem dziele „Patrycjat i mieszczaństwo lwowskie” powiada, że w XVI w. Lwów był jednym wielkim składem małmazyi. Wszyscy tam prawie handlowali lub szynkowali małmazją. Kufa jej w r. 1580 kosztowała 50 talarów. Skądinąd wiemy, że w r. 1637 garniec małmazyi płacono trzy ówczesne złote polskie, zatem znacznie drożej od węgrzyna. Do przedniejszych win południowych należały: muszkatel, ipsyma, alikant, latyka i kocyfał, dostarczane przez kupców lwowskich na wszystkie stoły domów możniejszych w Polsce.] – malváziaszőlő, malváziabor, forralt muskotálybor (pl. szicíliai, spanyol, stb.) mało [1. mała lub za mała liczba, ilość kogoś lub czegoś, np. Mam mało pieniędzy.; 2. w małym lub za małym stopniu, zakresie, np. Mało go znam.; 3. słowo, za pomocą którego mówiący koryguje wcześniejszą wypowiedź, uznając, że użyte określenie charakteryzuje się zbyt małym stopniem intensywności, np. Wtedy zaczęliśmy krzyczeć, mało krzyczeć – darliśmy się.; 4. w połączeniu z rzeczownikami i zaimkami osobowymi wskazuje, że dana osoba nie zadowala się tym, co ma, i chce więcej, np. Ciągle mu mało zaszczytów.] – kevés, némi; keveset, kicsi, kicsit (po mału: lassan, lassanként, apránként; o mało, bez mała: majdnem, csaknem, kis híján; za mało: nagyon kevés, túl kevés; nagyon kicsi, túl kicsi, nagyon kicsit) - Wersja 01 01 2017. mało co – éppen hogy; alig; egy kis idő, röviden, rövidesen mało kiedy – ritkán mało książek – kevés könyv mało kto – kevesen mało kto wie o tym – csak kevesen tudnak róla mało nie pęknie – már alig bírja; kis híja, hogy meg nem reped mało osób – kevesen, kevés ember mało pieniędzy zebraliśmy, ledwie dociągnęło tysięca złotych – kevés pénzt gyűjtöttünk, alig ezer zlotyt mało tego – nem elég, hogy…; és ez még nem minden! mało to go wzrusza – kisebb gondja is nagyobb annál mało umiem – keveset tudok mało ważny – kevésbé fontos; jelentéktelen mało zarabiam – keveset keresek mało znacząca partyjka – kis jelentőségű, jelentéktelen pártocska mało zrozumiał z dorywczych wyjaśnień – keveset értett az elhamarkodott magyarázatból mało- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na małe rozmiary lub na niewielką ilość tego, co jest nazwane przez drugi człon] – kismałoazjatycki, -a, -ie (od: Mała Azja) – kisázsiai małodusznie – kishitűen małoduszność – kishitűség, csüggedés, kislelkűség małoduszny, -a, -e [niemający odwagi cywilnej, niezdolny do szlachetnych odruchów, nieumiejący wybaczać; też: świadczący o takich cechach] – kishitű, csüggedékeny, csüggedő [człowiek małoduszny: kishitű ember] małodzietność – kiscsaládosság małodzietny, -a, -e [mający mało dzieci] – kiscsaládos małokalibrowy, -a, -e [o broni: mający niewielką średnicę lufy] – kiskaliberű, kisméretű [karabin małokalibrowy: kiskaliberű űrméret; małokalibrowy pistolet: kiskaliberű pisztoly] małolatek [pot. chłopiec mający kilka lub kilkanaście lat] – kiskorú (fiú) małolatka [potocznie: dziewczyna mająca kilka lub kilkanaście lat] – kislány; kiskorú (lány) małoletni, -a, -ie [w rozumieniu prawa cywilnego to osoba, która nie ukończyła lat 18. Przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletność, której nie traci ani w razie unieważnienia małżeństwa, ani w razie Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3386 rozwodu. Bycie małoletnim wpływa na zakres zdolności do czynności prawnych.] – kiskorú, fiatalkorú [Kto to jest małoletni?: Ki a kiskorú?] małoletność [1. nieletność; 2. (Jak czytamy u zygmunta Glogera) W starożytnem prawie polskiem synowie wychodzili z pod opieki, ale nie z pod władzy ojcowskiej po skończonym 15-ym roku, córki po 12-ym. To była pierwsza epoka pełnoletności, w której zarząd majątkiem mógł być w razie potrzeby oddany. Lata te nazywały się anni discretionis lub legitima aetas. W tym też wieku małoletni sądownie odpowiadali. Później, zdaje się w ślad Statutu litewskiego, annus discretionis był skończony rok 18 dla mężczyzny, a 13 dla kobiety. Taki wiek przyjmuje konstytucja z r. 1768, przepisując zdolność do działania w różnych przedziałach wieku. Podług niej kończy się opieka z rokiem 18 i młodzieniec zyskuje możność zarządu majątkowego. Skończenie roku 20-go nazywało się annus discretionis i dawało szerszą moc do działania. Zupełna zdolność następowała ze skończeniem lat 24, co nazywało się competentia annorum. W województwach pruskich wymagane było 25 lat wieku. Do zastawienia dóbr lub wystawienia wekslu potrzeba było mieć lat 24, do zaciągnięcia długu na dobra bez zastawu – lat 20, do prostego zarządu dobrami i używania praw politycznych, a mianowicie do głosowania na sejmikach, trzeba było mieć lat 18, do możności być obranym na posła – lat skończonych 23; aby wstąpić do zakonu, mężczyzna musiał skończyć lat 24, kobieta – 16. Dodanie lat czyli uznanie pełnoletności, co się teraz nazywa usamowolnieniem, mógł udzielać tylko król. Zawadzki (w dziele „Processus judiciarius”, f. 346) upełnoletnienie takie nazywa annorum discretionis adjudicatio i twierdzi, że było w mocy Sądu Królewskiego, Trybunału oraz Sądu Ziemskiego.] – kiskorúság małolitrażowy, -a, -e [o samochodzie: mający małą pojemność silnika] – kis fogyasztású małomiasteczkowość – kisvárosi jelleg, kisvárosi szűklátókörűség małomiasteczkowy, -a, -e [pochodzący z małego miasteczka lub taki, który jest w jakiś inny sposób związany z niewielkim miasteczkiem i jego środowiskiem] – kisvárosi [sektor małomiasteczkowy: kisvárosi körzet] małomieszczanin [zob. drobnomieszczanin], małomieszczanka – kispolgár (ffi/nő) - Wersja 01 01 2017. małomieszczańskość – kispolgáriság; nyárspolgárság małomieszczański, -a, -ie – kispolgári, nyárspolgári małomieszczański światek – kispolgári világ małomieszczaństwo – kispolgárság małomówność – szűkszavúság, szófukarság małomówny, -a, -e [taki, który rzadko się odzywa, nie lubi dużo mówić] – hallgatag, szófukar, szűkszavú, szótlan, kevésbeszédű, kevésszavú małomówny z natury – természeténél fogva szófukar małoobrazowy, -a, -e – kisképeket vetítő v. tartalmazó małooporowy, -a, -e – kis ellenállású małooporowy filtr powietrza – kis ellenállású légszűrő Małopolanin [mieszkaniec Małopolski], Małopolanka – kislengyelországi, (dawno) galíciai (ffi/nő) Małopolska [historyczna kraina Polski, obejmująca południowo-wschodnią część kraju, w górnym i częściowo środkowym dorzeczu Wisły. Nazwa Małopolska (łac. Polonia Minor – Młodsza Polska) powstała w XIV-XV wieku jako przeciwstawienie Wielkopolski. Stolicą regionu jest Kraków.] – (lengyel területi egység, székhelye: Krakkó); Kis-Lengyelország (lengyelül: Małopolska, latinul: Polonia Minor); „Újlengyelhon” [Lengyelország egyik történelmi régiója az ország déli részén. A Kis-Lengyelország (Małopolska) név a XIV-XV. században alakult ki, mintegy Nagy-Lengyelország ellentéteképpen. Ez a terület hegyes, fennsíkos (Kárpátok, kis-lengyelországi felföld, Świętokrzyskie hegyek, Sandomerzi völgy, Lublini felföld)] małopolski, -a, -ie [przymiotnik od: Małopolska] – małopolski, kis-lengyelországi, galíciai małopolszczyzna – 1. minden ami kislengyelországi, aminek (régi) galíciai jellege van; 2. kislengyelországi nyelvjárás és szokások; 3. a kislengyelországiak által lakott föld małoprocentowy, -a, -e [zawierający mały procent czegoś] – kisszázalékos, alacsony százalékos małoprocentowy typu piwo – alacsony %-os sör małorolny, -a, -e [I mający bardzo małe gospodarstwo rolne; II chłop małorolny] – kisbirtokos, kisföldű, törpebirtokos małorosyjski, -a, -ie – kisorosz [barszcz małorosyjski: kisorosz barszcz] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3387 małoruski, -a, -ie (ukraiński) [dawna nazwa języka ukr.; obecnie rzadko używana; pozostała w związku z nazwą „języki ruskie” na oznaczenie języków wschodniosłowiańskich] – kisorosz, ukrán małoseryjny, -a, -e [o wyrobach jednego typu: wytwarzany w małych seriach] – kisszériás małosolny, -a, -e [zawierający niewielką ilość soli] – sótlan, sószegény małostka [błahostka] – kicsinység, csekélység, semmiség małostkowo – kicsinyesen, aprólékoskodva, aprólékosan; szőrszálhasogatóan małostkowość – kicsinyesség, aprólékosság; szőrszálhasogatás małostkowy, -a, -e [taki, który przywiązuje wagę do rzeczy błahych, a nie widzi tego, co jest naprawdę ważne; też: świadczący o takim usposobieniu] – kicsinyes, aprólékoskodó; szőrszálhasogató małostratny, -a, -e – kisveszteségű [rozgałęźnik małostratny: kisveszteségű elosztó] małość – vminek kicsinyes v. apró volta, csekélység, semmiség małowartościowość – csekélyértékűség, kis értékűség; vminek csekély értékű volta małowartościowy, -a, -e [mający niewielką wartość, przynoszący niewielką korzyść] – csekélyértékű, kis értékű; csekélymałoważny, -a, -e – jelentéktelen, csekély jelentőségű małowymiarowy, -a, -e (od: mały wymiar) – mérethiányos, kis befogadóképességű małoznaczny, -a, -e – kiselentőségű, nem sokat jelentő małpa [1. zwierzę o silnie rozwiniętych półkulach mózgowych i chwytnych kończynach, prowadzące przeważnie nadrzewny tryb życia, żyjące głównie w lasach tropikalnych; 2. obraźl. o człowieku, zwłaszcza złośliwym lub brzydkim; 3. pot. znak @, będący skrótem angielskiego at, używany w adresach internetowych; 4. ssak z podrzędu małp; 5. znak w informatyce oznaczający "at" (na); 6. potocznie: zołza] – majom; (átv.) veszekedő, veszekedős, kötekedő, civakodó; (inf.) kukac; @ ("at"); e-mail címekben a felhasználói azonosító és a postafiókot szolgáltató gép neve közötti jel małpa człekoksztaltna; małpolud – emberszabású majom - Wersja 01 01 2017. Wspinacz na skale Małpolud w Górach Stołowych Autor:. Marcin Karetta małpeczka [1. pieszczotliwie o małpce; 2. małpeczka pazurzasta - mała małpka nadrzewna pochodząca z lasów Środkowej i Południowej Ameryki; matołek] – kis majom, majmocska małpi, -a, -ie [związany z małpą, charakterystyczny dla małpy] – majommałpio – majomszerűen małpiarstwo, małpowanie – majmolás małpiarz – majmoló ember małpiatka [zwierzę z grupy naczelnych niezaliczane do małp, np. lemur, lori, palczak czy wyrak] – makimajom, félmajom Małpiatki (Prosimiae, czasami pisane Prosimii) [pospolita nazwa grupy niedużych ssaków naczelnych. Nazwa Prosimia oznacza "przed małpami" i nawiązuje do wielu prymitywnych cech budowy małpiatek w porównaniu z wyżej rozwiniętymi naczelnymi – małpami właściwymi. Do małpiatek zalicza się lemury, lemurki, indrisy, lorisy, palczaki, galago i wyraki (tarsjusze).] – félmajmok (latinul Prosimiae): a főemlősök alrendje. małpiątko – małpię (kics.) małpikról – (gúny.) majomkirály małpiszon [pot. o człowieku złośliwym, brzydkim lub dziwacznie ubranym] – „majom” [ty małpiszonie! – te majom!] małpka [1. niewielka lub młoda małpa; 2. pot. stugramowa buteleczka alkoholu] – majmocska małpoksztaltny, -a, -e – majomszerű, a majomhoz hasonló malpoksztaltny czlowiek – majomszerű ember małpować [1. pot. bezkrytycznie, ślepo naśladować kogoś, coś; 2. pot. przedrzeźniać kogoś] – majmolni, utánozni małpować kogo/co – majmolni vkit/vmit małpy – majmok małpy – w znaczeniu potocznym, ssaki o czterech chwytnych kończynach, zwykle większe od małpiatek; małpy – w znaczeniu zoologicznym, termin coraz częściej synonimizowany z małpami Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia właściwymi; znaczenie kontrowersyjne, ponieważ zalicza człowieka do małp. W szczególności hasło małpy może oznaczać: o małpy szerokonose, inaczej małpy Nowego Świata o małpy wąskonose, wśród których wyróżniane są: małpy wąskonose zwierzokształtne, inaczej małpy Starego Świata małpy człekokształtne 3388 małpy człekokształtne, ludomałpy (Pongidae) [1. naczelne z rodziny zaliczanej do małp wąskonosych. Należą tu m.in. największe współcześnie żyjące małpy – orangowate: szympanse, goryle, orangutany, a także wymarłe ramapiteki; często rodzina Hylobatidae jest włączana do Pongidae jako podrodzina gibony. 2. małpy wąskonose, najbliżej spokrewnione z człowiekiem, o długich przednich kończynach i szczątkowym ogonie] – emberszabású majmok małpy szerokonose [niewielkie małpy o szerokiej przegrodzie nosowej, długim chwytnym ogonie, niekiedy silnym głosie, żyjące w Ameryce Środkowej i Południowej] – szélesorrú majmok (Platyrrhini) nagycsaládját újvilági majmoknak is nevezik, mert az Újvilág, ezen belül főleg Közép és Dél-Amerika trópusi területein élnek. małpy wąskonose [małpy duże lub średniej wielkości, o wąskiej przegrodzie nosowej, żyjące w Afryce i w Azji] – keskenyorrú majmok [A főemlősök rendjébe tartozó keskenyorrú majmok (Catarrhini) nagycsaládját óvilági majmoknak is nevezik, mert az Óvilág, ezen belül főleg Afrika és Ázsia trópusi és szubtrópusi területein élnek. Orrsövényük keskeny, orrlyukaik lefelé néznek. Fogófarkuk nincs, arcuk csupasz; minden ujjukon köröm nő. Füljáratukban van dobcsont. 32 foguk van.] małuch – kisgyerek mały [pot. «małe dziecko lub młode zwierzę; czasem w zwrocie do osoby dorosłej, młodszej od mówiącego] – kisfiú, fiúcska mała – kislány mały, -a, -e [1. niewielki pod względem rozmiarów, ilości, natężenia; 2. mający stosunkowo niewielką wartość materialną; 3. dający stosunkowo niewielkie zyski, produkujący coś w niewielkich ilościach; 4. niemający większego znaczenia, łatwy do załatwienia, rozwiązania lub naprawienia; 5. bardzo młody, niedorosły; 6. niski, drobnej budowy; 7. niedługo trwający; 8. kierujący się niskimi pobudkami, moralnie niewiele wart; - Wersja 01 01 2017. 9. niewyróżniający się niczym; 10. nic nieznaczący, stojący nisko w jakiejś hierarchii] – kis, kicsi, kicsiny, (o mały włos: egy hajszál híján); apró, kevés; kisfokú mała architektura [elementy dekoracyjne, np. fontanny, rzeźby, uzupełniające kompozycję architektoniczną lub przestrzenną] – dekorációs elemek; szobrok, kisplasztikák mała bieda, krótki żal – kis baj, rövid bánat mała czarna [1. krótka, czarna sukienka wizytowa; 2. mała filiżanka czarnej kawy] – kisestélyi; egy csésze feketekávé mała fala – alacsony hullám mała frekwencja w teatrze – kis látogatottság a színházban mała gastronomia [bary, w których można kupić gotowe przekąski] – bár, bisztro mała gorzelnia – pálinkafőző mała kaloria – grammkalória mała kawa – presszó kávé, kis adag kávé; szimpla kávé mała kolej – kisvasút, modellvasút mała księżniczka – a kis hercegkisasszony mała litera [litera mniejszego formatu i innego kształtu niż duża, np. a, b, c] – kisbetű (a, b, c) mała matura [w dawnym systemie szkolnym: świadectwo ukończenia gimnazjum; też: egzamin zdawany po ukończeniu gimnazjum] – (dawno) kis érettségi; a gimnázium befejezése után adott bizonyítvány Mała Niedźwiedzica [(łac. Ursa Minor, dop. Ursae Minoris, skrót UMi) – niezbyt jasna, ale mimo to ogólnie znana konstelacja okołobiegunowa, ze względu na Gwiazdę Polarną (α UMi), leżącą +/- 1 stopień od północnego bieguna nieba i na końcu tzw. Małego Wozu. Przez starożytnych wyobrażana jako Arkas, syn zamienionej w Wielką Niedźwiedzicę Kallisto. W innych kulturach widziano w niej skrzydło Smoka. Siedem najjaśniejszych gwiazd nazywanych jest Małym Wozem.] – (csillagkép) Kis Medve (latin: Ursa Minor) Mała Nizina Węgierska albo Mała Nizina Naddunajska (węg. Kisalföld, słow. Malá dunajská kotlina, niem Kleine Ungarische Tiefebene) [jedna z trzech jednostek podziału geograficznego Kotliny Panońskiej, zajmująca jej północnozachodnią część.] – Kisalföld (régebben Kis-Magyar-alföld, Győri-medence vagy Pozsonyi-medence) [Szlovákia nyugati síkságát, a Magyarország északnyugati Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3389 részén található „magyarországi Kisalföldet” és az Ausztriában található Seewinkel tájegységet magába foglaló földrajzi terület. A Kisalföld elnevezés a területet a Kárpátmedence nagyobb kiterjedésű síkságát jelentő Alföldtől, vagyis a „Nagyalföldtől” különbözteti meg.] mała porcja – kis adag mała sala – kisterem; kamaraterem mała selektywność – gyenge szelektivitás mała tokarka (zegarmistrzowska) – óraeszterga; precíziós eszterga mała skrzynia – (sp) ugrózsámoly, zsámoly mała syrenka – a kis hableány mała tercja – szűkített terc mała wskazówka – kismutató (óra); kis mutató małe – kicsi małe dziecko – kisded, kisgyerek małe formy rzeźbiarskie – kisplasztika małe pół godziny – rövid fél óra múlva, nem egész fél óra mały bęben – kisdob mały chłopiec – kisfiú mały ekran (telewizja) – tévé, televízió mały flet poprzeczny – harántfuvola Mały Kapral – kis káplár (I. Napóleon Bonaparte) mały koń – (csillagászat) szárnyasló, kis ló mały majątek – kisbirtok mały okrągły chleb pszenny – zsemlecipó mały palec [piąty, najmniejszy palec u ręki lub nogi] – kisujj mały pokój – félszoba mały realizm [nurt realizmu charakteryzujący się zainteresowaniem drobnymi realiami obyczajowymi, życiem codziennym środowisk oraz ich potocznym językiem] – “kisrealizmus” mały sabotaż [akcja konspiracyjna prowadzona w czasie okupacji hitlerowskiej, polegająca m.in. na pisaniu antyhitlerowskich haseł na murach, wysyłaniu ostrzeżeń i dezorganizowaniu akcji propagandowych okupanta] – „kis szabotázs” (a második világháború idején) mały szlem [zob. szlemik] – kis szlem - Wersja 01 01 2017. mały trefl, kier, pik, małe karo [niska blotka w danym kolorze] – kiséretékű kártyalap Mały Wóz [konstelacja gwiezdna znana również pod nazwą Mała Niedźwiedzica] – Kis Göncöl (Kis Medve) [csillagkép legfényesebb, és legismertebb csillaga a Sarkcsillag] mały z niego człowiek – jelentéktelen v. kis ember ő małych rozmiarów – kisméretű małż [mięczak morski lub słodkowodny o ciele bocznie spłaszczonym, osłoniętym dwuczęściową muszlą] – (állat) kagyló małżeński, -a, -ie [odnoszący się do małżonków] – házassági; házastársi, hitvesi małżeńskie łoże – hitvesi ágy małżeństwo [1. związek kobiety i mężczyzny usankcjonowany prawnie; 2. para małżeńska: mąż i żona; 3. zostało ustanowione przez samego Boga. Mąż i żona tworzą jedno ciało. To potwierdzone zostało przez Pana w Nowym Testament. Małżeństwo - rodzina to podstawowa komórka społeczeństwa i kościoła, jest łącznikiem między kościołem a Chrystusem i żywym znakiem planu Bożego względem świata, w procesie przekazu wiary i wychowywania nowych członków Kościoła. W Starym Testamencie Lamech był pierwszym, który wprowadził wielożeństwo, bo pojął dwie żony. Wielożeństwo miało niekiedy dużo wsparcia ze strony samych kobiet starotestamentowych, co widać w tym, że żony patriarchów podsuwały służebne swoje mężom dla utrzymania i rozmnażania potomstwa. W Nowym Testamencie sam Pan wyjaśnił, że wolą Boga było od początku małżeństwo składające się z dwojga ludzi (męża i żony) a tylko twardość serca (własna wola człowieka) doprowadziła do odstąpienia od Bożej zasady. Żona ma być poddana mężowi, a mąż powinien miłować żonę jak własne ciało. Sposób zawierania małżeństwa nie jest podany w Piśmie Świętym. Z Mat. 25 wnioskować możemy, że oblubienice witały oblubieńca zapalonymi pochodniami (lampami) i że odbywały się uroczyste ceremonie weselne, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3390 na które należało przybyć w przyzwoitym, weselnym odzieniu.] – (małżonkowie; mąż i żona) házaspár, házastársak; (związek) házasság, házasélet [Bensőséges személyes, egész életre szóló kötelék férfi és nő között, mindkettő kifejezett egyetértésével (1Móz 1,26-31; 2,18-25; Mt 19,5); Isten által alapított és teremtett rend (Mt 19,3-6); az utódok nemzésére irányul (1Móz 1,28; 29,32); szeretetközösség (1Móz 2,18-24); monogám, azaz mindkét félnek csak egy házastársa lehet (Mt 19,5; 1Tim 3,2); a válás megengedett, ez azonban nem volt Isten eredeti szándékában (Mt 19,3-9); csak akkor megengedett, ha a házasságot paráznaság vagy házasságtörés megrontotta vagy tönkretette (Mt 5,31-32; Mt 19,3-10; Mk 10,2-12; Lk 16,18); az izráeliták nem házasodhattak össze kananeusokkal (5Móz 7,3-4), és voltak törvénybeli korlátozások, amelyek megtiltották más idegenekkel is a házasságot (5Móz 23,3-8); az ÓSZ-i időkben általános szokás volt a többnejűség, de sohasem jóváhagyottan (1Móz 30; 1Kir 11,3); a babiloni fogság után a zsidóknak el kellett bocsátaniok idegen feleségeiket (Ezsd 9-10); férfi és nő egyenjogú társak; mégis a nő engedelmességgel tartozik férjének. A házasság Isten és Izráel (Jer 3,14; 31,32), valamint Krisztus és a Gyülekezete kapcsolatának is a kiábrázolója (2Kor 11,2; Ef 5,23; Jel 21,2.9).] małżeństwo bez zgody rodziców – a szülők beleegyezése nélküli házasság; házasság a szülők akarata ellenére małżeństwo cywilne – polgári házasság; polgári házasságkötés małżeństwo dla interesu – érdekházasság małżeństwo drugie, małżeństwo powtórne – második házasság małżeństwo mieszane (matrimonium mixtae religionis) – vegyes házasság (eltérő vallásúak v. felekezethez tartozók között) małżeństwo na próbę – próbaházasság małżeństwo na wiarę – vadházasság małżeństwo prawnie zawarte – törvényesen megkötött házasság małżeństwo się rozchwiało – a házasság megbukott, felbomlott małżeństwo z interesu – érdekházasság małżeństwo z miłości – szerelmi házasság małżeństwo z rozsądku – érdekházasság małżonek (mąż) [określenie używane w stosunku do mężczyzny pozostającego w związku małżeńskim] – férj; hitves, hitvestárs - Wersja 01 01 2017. małżonek podejmujący odpowiedzialność za małżonkę – felesége iránt felelősséget vállaló férj małżonka [określenie używane w stosunku do kobiety pozostającej w związku małżeńskim]; żona – feleség; hitves, hitvestárs; vkinek a neje; asszony małżonkowie – házaspár; férj és feleség; házasfelek, házastársak małżowiec – lumachelle-márvány (helmintolit) małżowina [1. zewnętrzna część ucha, która u ludzi ma kształt nieforemnej muszli, u zwierząt – wydłużonego lejka; 2. muszla okrywająca ciało małża] – kagyló; fülkagyló małżowina nosowa [każda z trzech rynienkowatych blaszek kostnych znajdujących się na bocznych ścianach jamy nosowej] – orrkagyló małżowina nosowa dolna [(łac. concha nasalis inferior) - parzysta kość czaszki, leżąca przy ścianie bocznej jamy nosowej. Przyczepia się do powierzchni nosowej trzonu szczęki i do grzebienia małżowinowego blaszki pionowej kości podniebiennej.] – alsó orrkagyló małżowina ucha – fülkagyló małżowina uszna [(łac. auricula) - część ucha zewnętrznego odpowiedzialna za pobieranie bodźców akustycznych ze środowiska zewnętrznego] – fülkagyló małżowinowy, -a, -e [przymiotnik od: małżowina] – kagyló-, kagylós mam + Ac. (= T) [mieć] – van nekem, nekem van mam 23 lata/25 lat – 23/25 éves vagyok mam akurat pięć złotych – éppen öt zlotym van mam 2–4 lata, 5–21 lat, 22–24 lata, 25–31 lat, 32– 34 lata, 35–41 lat, 42–44 lata – (…) éves vagyok mam aparat fotograficzny – egy fényképezőgépem van mam bardzo dobrego ojca i bardzo dobrą matkę – nagyon jó apám és nagyon jó anyám van mam bardzo dużą rodzinę – nagyon nagy családom van [mam czterech braci, cztery siostry i czworo dzieci – négy fivérem, négy nővérem és négy gyerek testvérem van; mam dwóch braci, dwie siostry i dwoje dzieci: két fivérem, két nővérem és két gyerek testvérem van; mam jednego brata, jedną siostrę i jedno dziecko: egy fivérem, egy nővérem és egy gyerek testvérem van; mam pięciu braci, pięć siostr i pięcioro dzieci: öt fivérem, öt nővérem és öt gyerek testvérem van; mam trzech braci, trzy siostry i troje Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3391 dzieci: három fivérem, három nővérem és három gyerek testvérem van] mam bardzo dużo pracy – nagyon sok munkám van mam bardzo trudny egzamin u poniedziałek i muszę się uczyć – nagyon nehéz vizsgám van hétfőn és tanulnom kell mam bilet na górne (dolne) miejsce – a jegyem fenti (lenti) helyre szól mam bóle – fájdalmaim vannak mam brata i siostrę – van egy fivérem és egy nővérem; egy fiú- és egy lánytestvérem van mam chęć do czego – kedvem van vmihez mam chęć na co – kedvem van vmire mam chrypkę – rekedt vagyok mam chyba złamaną rękę – azt hiszem, eltört a kezem mam cię za bajbardzo – semmirevalónak tartalak mam coś napiętego – vmi kilátásban van számomra mam cukrzycę – cukorbeteg vagyok mam czas uczyć się języka polskiego – van időm lengyel nyelvet tanulni mam czasu do diabła – fene sok időm van mam czego potrzeba – megvan, ami kell v. amire szükség van mam często krwotoki z nosa – gyakran vérzik az orrom mam czterdzieści pięć lat – 45 éves vagyok mam czterdzieści tzrzy lata – 43 éves vagyok mam dla niego wielki szacunek – nagyon tisztelem őt, nagy tiszteletben tartom mam do ciebie jedno pytanie – van hozzád egy kérdésem; szeretné kérdezni tőled valamit mam do ciebie pilny interes – sürgős v. fontos dolgom van veled mam do ciebie ważną sprawę – ma fontos feladatom van hozzád (veled) mam do Pana/pani prośbę – van egy kérésem önhöz mam do Pan/Pani wielką prośbę – (egy) nagy kérésem lenne önhöz; lenne egy nagy kérésem önhöz mam dobrą ideę – van egy jó ötletem, nagyszerű gondolatom támadt mam dobry humor – jókedvem van mam dobry program – jó programom van mam dochodząca pomoc domowa – bejárónőm van mam dosyć tego – ebből elegem van mam dowody, o co nie trudno – vannak bizonyítékaim, amiket nem nehéz beszerezni mam dużą gorączkę – magas lázam van - Wersja 01 01 2017. mam duże i ładne mieszkanie w domku: kuchnię, przedpokój, duży pokój, pokoik dziecka, pokój do pracy, łażienkę i balkon – nagy és szép lakásom van a házak között: konyha, előszoba, nagyszoba, gyerekszoba, dolgozószoba, fürdőszoba és erkély mam duże pieniądze a. dużo pieniędzy – sok pénzem van mam duże zmartwienie – nagy gondom van; nagy gondban vagyok mam dużo spraw do załatwienia – sok elintéznivaló ügyem van, sok elintéznivalóm van mam dużo zajęc – sok dolgom van mam dwa złote (zł.) – két zlotyim van mam dwadzieścia (trzydzieści, czterdzieści pięć) lat – húsz, harminc, negyvenöt éves vagyok mam dwie walizki i tę torbę – két bőröndöm van és ez a táska mam dwóch (trzech) braci/dwie (trzy) siostry – két (három) bátyám/nővérem van mam dwóch synów – két fiam van mam dwoje (troje, czworo, pięcioro) dzieci – két (három, négy, öt) gyermekem van mam dwoje młodszego rodzeństwa – két fiatalabb testvérem van mam dziurę w zębie – lyukas a fogam mam dziś dobry apetyt – ma jó étvágyam van mam for nad tobą – előnyben vagyok veled szemben mam gazetę – van újságom mam gorączkę i biegunkę – lázas vagyok és hasmenésem van mam honor, donieść panu, że… - becsülettel értesítem önt, hogy… mam honor znać go – van szerencsém őt ismerni mam imieniny i z tej okazji będzie u mnie w sobotę małe przyjęcie. Chciałbym (chciałabym ) zaprosić Pana (Panią) (na to przyjęcie) – névnapom van, és ez alkalomból lesz nálam szombaton kis fogadás. Szeretném önt meghívni (erre a fogadásra) mam jeden grosz (gr.) – egy grosim van mam jeden złoty. (zł.) – egy zlotyim van mam jedną prośbę – van egy kérésem mam jeszcze… – van még nekem…; nekem van még… mam już dosyć tych żartów – elég a tréfából; unom már ezeket a tréfákat mam już tego dosyć – unom már ezt mam już tego potąd! – eddig v. torkig vagyok már vele! mam już tego / go powyżej uszu – torkig vagyok vele!, elegem van belőle! Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3392 mam kaszel – köhögök mam katar – náthás vagyok; megfáztam mam kawalerkę – garzonlakásom van mam kilka forintów, złoty i parę koron – van néhány forintom, złotym és pár koronám mam kogoś, co mnie kocha – van vkim, aki szeret engem mam krewnych w Polsce – rokonaim vannak Lengyelországban mam krwotok – vérzésem van mam kupić trochę chleba i sera – vásárolnom kell egy kis kenyeret és sajtot mam kupić trochę wędliny (białego chleba, żółtego sera, suchej kiełbasy, szmacznej szynki) – vásárolnom kell egy kis felvágottat (fehérkenyeret, sajtot, szárazkolbászt, finom sánkát) mam list (kopertę, zaproszenie, pieniądze) – levelem (borítékom, meghívóm, pénzem) van mam łupanie w kościach – csontszaggatásom van; szaggatnak a csontjaim mam małą rodzinę – kis családom van mam mało czasu a dużo pracy – kevés időm és sok munkám van mam mało pieniędzy – kevés a pénzem mam masię roboty – rengeteg v. tömérdek dolgom van mam mdłości – hányingerem van mam miłą sąsiadkę – kedves szomszédom van mam moc roboty – rengeteg munkám van; nagyon sok a dolgom mam na imię Andrzej – András a nevem; Andrásnak hívnak mam na imię Marianna - nevem Marianna (Mariannának hívnak, Marianna a nevem) mam na imię Y. – a keresztnevem Y. mam na końcu języka – a nyelven hegyén van mam na nazwisko… - a családi nevem… mam na to pewien sposób – megvan erre a módom, van erre módom mam nadzieję – remélem mam nadzieję, że... – remélem, hogy... mam nadzieję, że będzie zadowolony z podarunku – remélem, hogy meg lesz elégedve az ajándékkal mam nadzieję, że czujesz się dobrze; mam nadzieję, że dobrze się czujesz – remélem, jól vagy mam nadzieję, że do tego czasu jeszcze otrzymam od Ciebie wiadomość – remélem, hogy addig még kapok tőled híreket - Wersja 01 01 2017. mam nadzieję, że jeszcze się zobaczymy – remélem, hogy még találkozunk mam nadzieję, że ma pan (pani) czas w piątek wieczorem – remélem, péntek este ráér mam nadzieję, że mi państwo wybaczą – remélem, megbocsátanak mam nadzieję, że mieliście przyjemną podróż – remélem, kellemesen utaztatok mam nadzieję, że w przyszłym roku... – remélem, jövőre.... mam nadzieję, że wkrótce się spotkamy – remélem, hamarosan találkozunk mam nadzieję, że wkrótce się zobaczymy a. spotkamy – remélem, hamarosan találkozunk v. látjuk egymást mam nadzieję, że wkrótce zobaczymy się znowu – remélem, hamarosan találkozunk mam napisać kartkę do domu – írnok egy lapot haza mam napisać list – van megírni való levelem mam narzeczonego – vőlegényem van mam niepłonną nadzieję – biztos reményem van; bizonyos v. biztos vagyok vmiben mam nawał pracy – túl vagyok halmozva munkával; tömérdek v. töméntelen munkám van mam obowiązki – kötelezettségeim vannak; eltartási, családgondozási terheim vannak mam obrzask po tej rozmowie – ez a beszélgetést kellemetlen érzést hagyott bennem mam oddzielny pokój – külön szobám van mam odwagę stwierdzić, że… - merem azt állítani, hogy… mam orkę w biurze – nehéz munkám van a hivatalaban mam osobny pokój – külön szobám van mam ostatnio w biurze straszna harówkę – az utóbbi időben nagy a hajsza a hivatalban mam pannę – van szeretőm mam pecha – pechem van mam pięć złotych. (zł.) – öt zlotyim van mam pieniądze – van pénzem mam pieniądze/nie mam pieniędzy – van pénzem /nincs pénzem mam pieniądze przy sobie – van pénz nálam mam pojutrze ważne spotkanie – holnapután fontos találkozóm lesz mam pokój w…– van szobám….-ban mam pozwolenie na wwóz tych przedmiotów – ezeknek a tárgyaknak a bevitelére van engedélyem mam pragnienie – (chce mi się pić) szomjas vagyok Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3393 mam prawo do tego – jogom van hozzá; ehhez jogom van mam problemy z żołądkiem (z wątrobą) – baj van a gyomrommal (májammal) mam przeświadczenie – az a meggyőződésem mam przewodnik i plan miasta – van útikönyvem és térképem mam przy sobie – nálam van mam przy sobie czterysta złotych i cztery tysiące forintów – négyszáz zloty és négyezer forint van nálam mam reflektanta na kupno mebli – van vevőm a bútorra mam rodziców: mamę, tatę – szüleim: apu és anyu [mama i tata są emeryturami: anya és apa nyugdíjasok] mam się bardzo dobrze – nagyon jól vagyok mam się źle – rosszul érzem magam mam spotkanie z kim – találkozóm van valakivel mam straszny ból głowy – szörnyen fáj a fejem mam syna (córkę) – egy fiam (lányom) van mam syna i córkę – egy fiam és egy lányom van mam takie uczucie, że… – az az érzésem, hogy… mam tam dużo przyjaciół – sok barátom van ott mam tego dość – ebből elegem van mam tego / go dosyć a. dość! – ebből aztán elég!, elegem van belőle! mam też… – nekem … is van mam to dla siebie – ez csak az enyém v. az én számomra van mam to na zawołanie – rendelkezésemre áll mam to na zbyciu – ezt azért, tartom, hogy túltegyek rajta mam to sobie za zaszczyt – megtiszteltetésnek tartom; ezt megtiszteltetésnek tartom; megtiszteltetésnek veszem mam to za żart – ezt tréfának veszem mam to zrobić – ezt meg kellene tennem; ezt el kellene végeznem mam to / go gdzieś a. dupie! – (wulg.) elegem van!, torkig vagyok vele! mam trochę pracy – van egy kis munkám mam tu mieszkać – itt lakom mam tylko rzeczy na własną potrzebę – csak személyes használati tárgyaim vannak mam tylko stan podgorączkowy – csak hőemelkedésem van mam tylko używane rzeczy – csak használt tárgyaim vannak mam tysiąć złotych – ezer zlotyim van mam urodziny – szülertésnapom van mam … X lat – most töltöttem az X.-et mam w tej sprawie zahamowania – ezzel az üggyel kapcsolatban aggályaim vannak - Wersja 01 01 2017. mam większe zmartwienia – legkisebb gondom is nagyobb ennél mam własny kącik – saját kis házam v. kuckóm mam wnuka (wnuczkę) – van egy unokám mam wrażenie – azt hiszem, úgy vélem mam wrażenie, że… – az a benyomásom, hogy…; az az érzésem, hogy…; azt hiszem, hogy…; úgy vélem, hogy… mam wypiek – ég az arcom mam wysokie ciśnienie krwi – magas a vérnyomásom mam wyższwe (średnie) wykształcenie- felsőfokú (középfokú) végzettségem van mam z nim biedę – van vele bajom mam z nim krzyż pański – sok bajom van vele mam z nim tylko zmartwienie – csak bosszúságom van vele mam za dużo pieniędzy – túl sok pénzem van mam za wiele już tych zmartwień – már elegem van a gondból; már megelégeltem a gondokat mam zadzwonić do koleżanki – telefonálnom kell a kolléganőmnek mam zamiar – széndékozom, szándékomban van, szándékomban áll mam zamiar kupić polską gazetę – szándékomban áll lengyel újágot vásárolni mam zamiar uczyć się języka węgierskiego – szándékomban áll magyar nyelvet tanulni mam zamiar pójść do domu towarowego – szándékomban van holnap az áruházba menni mam zamiar to zrobić – szándékomban van azt megcsinálni; szándékozom azt megcsinálni mam zaparcia – székrekedésem van mam zaszczyt – van szerencsém mam zaszczyt donieść – tisztelettel közlöm; van szerencsém bejelenteni mam zatruty cały dzień – (átv.) odavan az egész napom mam zbyt wygórowane wymagania – túlzott igényeim vannak; túl igényes vagyok mam żonę (męża) i dwoje dzieci – feleségem (férjem) és két gyerekem van mama [matka lub teściowa] – mama, anyu, anyuka, anyus, anyuci mamałyga [1. ukr. z rumuń. mamaliga 'jw.'; potrawa pop. w krajach płd.-wsch. Europy - gęste ciasto z kukurydzanej mąki a. kaszy; por. polenta. 2. potrawa z mąki kukurydzianej lub kaszy gotowanej na gęsto; 3. pot. nieapetyczna potrawa o konsystencji gęstej papki] – (román) mamaliga, puliszka; vízben kifőzött kukoricaliszt; málé Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3394 mamba [jadowity wąż, żyjący w tropikalnej Afryce] – mamba (kígyó) Mamba czarna (Dendroaspis polylepis) [gatunek jadowitego węża z rodziny zdradnicowatych zamieszkujący Sahel, środkową i południową Afrykę. Na północy zasięg jej występowania sięga po Dakar.] – fekete mamba (Dendroaspis polylepis) [a hüllők (Reptilia) osztályába, a pikkelyes hüllők (Squamata)) rendjébe, a kígyók (Serpentes) alrendjébe és a mérgessiklófélék (Elapidae) családjába tartozó faj.] mambo [1. kubański taniec ludowy; też: muzyka do tego tańca; 2. kapłanka wudu na Haiti] – (spanyol) mambó; (zene) dél-amerikai népi eredetű, gyors ütemű modern tánc; kezdetben egy afrokubai zene elnevezése volt, a szó vallási értelemben szent cselekedetet jelent; (vall) mambo „mama loa”; vudu papnő mamczenie – dajkálás mamelucy [(arab mameluk - niewolnik), dawne oddziały wojskowe złożone z niewolników kaukaskich i tureckich, którzy od ok. IX wieku stanowili gwardię przyboczną sułtanów średniowiecznego Egiptu.] – (arab) mamelukok (rabszolgák) [(tört.) egyes mohamedán fejedelmek, különösen az egyiptomi szultánok rabszolga-testőrsége: Egyiptomban a felszabadított rabszolgákból álló testőrezredek legénysége; 1250-ben az uralmat kezükbe kerítették, közülük került ki a szultáni dinasztia (1798-ban Napóleon győzte le őket a piramisok alatti csatában); (átv.) a vakon engedelmeskedő kormánypárti képviselők gúnyneve Magyarországon a kiegyezés (1867) után] mameluk [1. żołnierz przybocznej gwardii wojskowej władców egipskich; 2. fanatyczny zwolennik jakiejś władzy lub idei] – mameluk [a Krisztus utáni XIII. században a Kaszpi-tenger és a Kaukázus vidékéről a török szultánok hoztak ide, a - Wersja 01 01 2017. meghódított Egyiptomba, egy sereg rendkívül vitéz és hatalmas erejű idegen rabszolgát. Ezek voltak a mamelukok, kegyetlen és vad nép, megannyi Herkules, igazán ideális testőrség minden keleti despotának. A katona-rabszolgák utódai azonban már nemcsak az országot sanyargatták és tartották rettegésben, hanem nemsokára saját uraiknak is a fejére nőttek. Gyenge kezű uralkodók alatt teljesen magukhoz ragadták a katonai uralmat, Egyiptom trónján három évszázadon keresztül mameluk szultánok ültek, s a konstantinápolyi Magas Porta fennhatóságát csak névleg ismerték el akkor is, amikor I. Szelim szultán végre meg tudta őket fékezni. A szultán csapatai elfoglalták ugyan a Citadellát, de a helytartók és az ország igazi urai továbbra is a rettegett és korbácsos mameluk urak maradtak, maroknyi hatalmas idegen nép a nemzet testében. A négyszáznyolcvan mameluk bej egy-egy kiskirály volt, az állami adminisztráció teljesen az ő birtokuk volt.] mamelucki, -a, -ie – mamelukmamić [1. rozbudzać w kimś próżne nadzieje, zwodzić kogoś fałszywymi pozorami; 2. działać przyciągająco] – csalogatni, csalni; (zwodzić) megtéveszteni, félrevezetni, becsapni, áltatni, ámítani vkit mamić kogo czym – hitegetni vkit vmivel mamić kogo obietnicami – ígéretekkel szédíteni vkit mamić się [wierzyć w coś, co nie może się spełnić] – hinni vmiben mamidło [1. coś, co mami, nęci; 2. przywidzenie, widziadło] – káprázat, szemfényvesztés, bűvészet, varázslat mamienie – ámítás, csalás mamin, maminy, -a, -e [należący do mamy, dotyczący mamy], mamusiny [należący do mamusi, dotyczący mamusi] – anyai, anyás mamina córeczka – anyámasszony katonája maminsynek [pot. chłopiec niesamodzielny, rozpieszczony przez matkę] – anyja fia; anyámasszony katonája mamka [kobieta karmiąca piersią cudze dziecko * Piastunka] – szoptatós dada, dajka mamka karmiąca – szoptatós dajka v. dada mamlać, mamleć [1. pot. żuć powoli, obracając pokarm językiem; 2. pot. mówić wolno, niewyraźnie; 3. obśliniać] – rágcsálni, csámcsogni, csámcsogva enni; összenyálazni; makogni mamlać [żuć, lizać] – [Słowniczek języka śląskiego] rágcsálni, csámcsogni, nyalni, nyalogatni Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia mamlać sie [całować się] – csókolózni, csókolódzik mamlas [niezdara] – [Słowniczek języka śląskiego] mamlasz, fajankó, mafla, ügyetlen, tökfilkó mamma (pierś) – (lat.) mamma; emlő 3395 mamma mia [wym. mamma mija] [żart. wykrzyknik wyrażający silne uczucia, np. zdziwienie, przestrach] – mamma mia Mamma Mia! [film z 2008 roku w reżyserii Phyllidy Lloyd, ekranizacja musicalu pod tym samym tytułem, jednak pomiędzy pierwowzorem scenicznym a ekranizacją występują pewne różnice.] – Mamma Mia! [az azonos című West End-musical 2008-as filmváltozata] mammografia [radiologiczne badanie piersi] – mammográfia; radiológiai emlővizsgálat mammograficzny, -a, -e – mammográfia-, mammográfiai Mamon, Mammon [w średniowieczu: demon będący uosobieniem chciwości, wielbiący dobra i przyjemności świata doczesnego] – Mammon (eredetileg arameus szó: pénz, nyereség értelemmel, tulajdonképen az, amiben valaki bízik; gör. mamonasz) [az újszövetségi szentirásban (Máté 6, 24 és Lukács 16, 9, 11, 13) fordul elő, mint a gazdaság megjelölése, melyet személyes hatalomként megjelenítve, az istennel szembeállítanak; a Károli-fordítás (Luk. 16, 13) Mammonnak írja, innen használatos nyelvünkben, megvető, kicsinylő értelmezéssel, mint a gazdagság gyüjtő fogalma.]; vagyon, pénz; a pénz istensége mamona [1. żart. Pieniądze; 2. bogactwo, złoto, dobra doczesne (Mt 6,24): Nikt nie może dwom panom służyć. Bo albo jednego będzie nienawidził, a drugiego będzie miłował; albo z jednym będzie trzymał, a drugim wzgardzi. Nie możecie służyć Bogu i Mamonie. 3. słowo to pochodzi z aramejskiego i oznacza luksus i bogactwo] – (arameus) mammon [A fényűzés és - Wersja 01 01 2017. gazdagság arám neve (Mt 6,24; Lk 16,11.13). A mammon szelleme, amely a bírvágy szelleme, ellene áll Isten Szellemének. A pénz nem semleges valami; lényegénél fogva "hamis" (Lk 16,9).]; (tört.) a régi asszíroknál a gazdagság és a nyereség istene; (Bibliában) gazdagság; (átv.) a nyereségvágy, a vagyon, a pénz, a mohóság jelképe mamrać (mamrze) – morogni, motyogni mamrać [narzekać] – [Słowniczek języka śląskiego] jajgatni, siránkozni, panaszkodni mamranie – motyogás, mormolás Mamre (tłustość) [1. Amoryta; z braćmi swoimi był po stronie Abrahama w wojnie królów mezopotamskich. 2. Miejsce w pobliżu Hebronu i Machpeli; równina, na której mieszkał Abram.] – MAMRÉ (erő, erősség, kövérség, férfiasság, életerő; szomorúság, kísértés, keserűség, bosszúság) [1. Emóreus férfi, Ábrahám szövetségese (1Móz 14,13.24). 2. Tölgyes, Hebrontól néhány kmnyire északra (1Móz 13,18; 18,1; 23,17.19; 25,8; 50,13).] mamrot [1. pot. ciche i niewyraźne mówienie; 2. pot. osoba mrukliwa, mamrocząca coś niewyraźnie] – motyogás, mormolás, dörmögés; motyogó, mormoló, dörmögő ember mamrotać (mamrocze) [mówić cicho i niewyraźnie] – morogni, mormogni; mormolni; motyogni; (burczeć gniewliwie) dohogni, dünnyögni, dörmögni; sercegni, kopogni, pattogni, hadarni mamrotanie – motyogás, mormolás, dörmögés; dadogás, morgás, mormogás mamuci, -ia, -ie [przymiotnik od: mamut] – mamut mamunia, mamusia, mamuśka [pieszczotliwie o matce] – anyuci, anyuka, anyu, anyus, anyuka, mama mamut [1. wymarły słoń olbrzymich rozmiarów o gęstej, długiej sierści i zakręconych spiralnie kłach; 2. żółta fasola szparagowa o dużych ziarnach i szerokich strąkach; 3. zob. skocznia mamucia; 4. lekcew. o kimś ze starszego pokolenia; 5. obraźl. o człowieku starym i zacofanym] – (jakut) mammut; kihalt őskori elefántfajta (a jégkorszakban élt) [mamutok (Mammuthus) az elefántfélék családjának egy mára kihalt nemét alkotják az ormányosok rendjén belül]; (átv.) 1. óriási, rendkívül nagy; 2. idejét múlt, ósdi nézeteket valló idősebb ember Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3396 mamut Mamutowiec olbrzymi, sekwoja olbrzymia (Sequoiadendron giganteum) [roślina z rodziny cypryśnikowatych, jedno z najpotężniejszych drzew na świecie. Występuje tylko w górach Sierra Nevada w Kalifornii, odkryta w poł. XIX w. i obecnie chroniona w parkach narodowych.] – Hegyi mamutfenyő (Sequoiadendron giganteum) mamutowy, -a, -e – mamutra vonatkozó, mamutmamy [mieć] – (nekünk) van v. vannak… mamy bardzo dobre kremy – nagyon jó krémeink vannak mamy bardzo dobre wina węgierskie, bułgarskie i francuskie – kitűnő magyar, bolgár és francia borunk van mamy bardzo ładne płaszcze z futrzanym kołnierzem – nagyon szép prémgalléros kabátjaink vannak mamy ciągnik, pługi, kombajn, młocarnię, kosiarkę, snopowiązałkę – van traktorunk, ekénk, kombájnunk, cséplőgépünk, kaszálógépünk, kévekötőgépünk mamy coś ciekawego listu dla ciebie – van valami érdekes levelünk neked mamy defekt – defektet kaptunk mamy dobrego kolegę – jó kollégánk van mamy domek jednorodzinny – családi házunk van mamy dowody, że spiskowano przeciwko nam – bizonyítékaink vannak, hogy összeesküvést szőttek ellenünk mamy dzisiaj gościa i nic w domu nie ma – ma vendégünk van, és nincs itthon semmi mamy dziś czternastego – ma 14-e van mamy dziś czwartego – ma negyedike van mamy gościa z Budapesztu – vendégeink vannak Budapestről mamy jeden pokój (dwa, trzy, cztery pokoje) – egy (két, három, négy szobánk) van mamy jeszcze mały odsetek analfabetów – még kis százalékban van analfabétánk mamy piłną pracę – sürgős munkánk van mamy płyty kompaktowe i kasety z polskimi pieśniami i tańcami ludowymi – lengyel - Wersja 01 01 2017. népdal és néptánc kazettáink és CD-ink vannak mamy skromne mieszkanie – egyszerű lakásunk van mamy tylko zimne mleko – csak hideg tej van mamy wnuków – unokáink vannak mamy z nim komedię! – sok bajunk van vele! cok hercehurca v. cirkusz van vele MAN - (Metropolitan Area Network), sieć metropolitalna (miejska) [1. miejska sieć komputerowa; 2. Sieć obejmująca swoim zasięgiem np. dzielnicę lub miasto. Określenie to obejmuje nie tylko wielkość obszaru, na którym rozmieszczone są stacje, ale również rodzaj podstawowych usług udostępnianych w sieci.] – nagyvárosi hálózat (MAN, Metropolitan Area Network); Városi hálózat (az angol Metropolitan Area Network alapján MAN hálózatok) [olyan (nagysebességű) számítógépes hálózat, mely kb. egy nagyváros méretű területet fog át és ilyen nagyságú közösséget szolgál ki] Man, Manna [była to żywność przesłana w cudowny sposób przez Boga Izraelitom podczas czterdziestoletniej wędrówki po pustyni w drodze do Ziemi Obiecanej. Przestała padać .po przybyciu Izraelitów na zachodnią stronę Jordanu. Miała smak ikoriandru i kolor wonnej żywicy, zwanej bdelium. Tłuczono ją w moździerzach i wypiekano z niej placki. Manna jest typem Chrystusa, który dany został od Boga z nieba dla człowieka pielgrzymującego po ziemi podobnie jak Izraelici po pustyni. Istnieje także pewne podobieństwo do Słowa Bożego (Biblii) którym żyjemy dopóty, dopóki nie przybędziemy do miejsca zgotowanego przez Pana. Skryta manna przygotowana została dla tego, co nie weźmie udziału w złem, które pojawiło się w zborze pergamskim.] – manna [1. Sajátos, dérhez hasonló külsejű táplálék, amelyet Isten csodálatos módon adott a pusztában vándorló népének, Izráelnek (4Móz 11,9; 2Móz 16,1436); semmiféle, általunk ismert természetes anyaggal nem lehet azonosítani. Képes értelemben Isten Igéje, mely ugyancsak természetfeletti módon táplálja a megváltottakat. 2. Manna (mân). Az éhező nép zúgolódását az Úr közbelépése törte le: ezt a terményt, növényt a zsidók mânnak nevezték el (2 Móz 16,14), olyan mint a koriander magja, fehér és íze, mint a mézes pogácsáé (2 Móz 16,15). A botanikusok több növényre is gondolnak, amelyek közül bármelyik lehetett: Alhagi maurorum, Alhagi Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3397 camelorum (tevebokor), Fraxinus ornus (mannakőris) és Tamarix mannifera (tamariska-manna). Valószínűsíteni látszik a fenti fajokat egy 1932-es natali lelet is.] mana [w wierzeniach ludów Oceanii: bezosobowa, nadnaturalna siła przenikająca wszelkie byty] – mana (olyan személy, vagy dolog, amely csodatevő erőkkel van felruházva); Mana- hit: - Nem természet feletti lény, hanem valamilyen speciális erő. - A szerencse fogalmához hasonlítható. Akkor segíti a közösséget, ha nagy mennyiségben jelen van. - A mana bárhol megtalálható. - A mana mennyisége a hatalom szimbóluma. A törzsfőnöknek van a legtöbb, őbenne is van, ezért a törzs tagjai számára a törzsfőnök érintése tilos. - Tabu: a közösség minden tagja számára tilos. A törvények kezdetleges formája. A tilalom jellemzi. Manachem, Menachem (pocieszyciel) [syn Gady; zabił Selluma i objął władzę nad Izraelem (772 - 761 przed Chrystusem). Czynił zło w oczach Boga; uprawiał bałwochwalstwo i był okrutny.] – MENÁHEM (megvigasztalt, vigasztaló) [Izráel királya, istentelen ember, elődjét, Sallumot (1) megölte (2Kir 15,13-22)] management information system {rzecz.} [komp.] [zł.] (też: MIS); system wspomagający zarządzanie {m.} [komp.] [zł.] - MIS Management Information System (vezetői információs rendszer) manager [zob. menedżer] – (ang.) menedzser Manases, Manasses (daje zapomnienie) [1. Starszy syn Józefa i Asenaty, córki Potyfara (około roku 1715 przed Chrystusem). Błogosławiąc wnuków swoich, Jakut) skrzyżował ręce, i tak Efraim (tzn. młodszy syn) otrzymał naczelne błogosławieństwo. Jego pokolenie liczyło w czasie opuszczania Egiptu 32 000, a w czasie wkraczania do ziemi Kanaan 52000. W Kanaan otrzymali przydział ziemi w okolicy górnego Jordanu i Jeziora Galilejskiego. Zapamiętać należy, że połowa pokolenia Manasesa została z całym pokoleniem Rubena i pokoleniem Gad przed Jordanem, tzn. po wschodniej stronie Jordanu. Stali się symbolem chrześcijan, którzy wszystko wiedzą w sprawach wiary, ale nie oddają się całkiem Zbawicielowi. Te pokolenia należały do tych, co najpierw wzięte zostały do niewoli. I chrześcijanie, którzy nie całkiem - Wersja 01 01 2017. oddali się Panu, najpierw porywani zostają przez świat. 2. Król Judy, syn Ezechiasza, ojciec Amona. 698 - 643 przed Chrystusem, czynił zło w oczach Pana. Uprawiał i wspierał bałwochwalstwo. Został zakuty w kajdany przez króla assyryjskiego; modlił się gorąco do Boga i modlitwa jego została wysłuchana, przez co dowiedział się, że Jahwe jest Bogiem. Usunął później bałwany i gorliwie namawiał do służenia prawdziwemu Bogu. Jego zachowanie przypomina nam nieco nawrócenie Saula z Tarsu, późniejszego apostoła Pawła i złoczyńcę, który się nawrócił na krzyżu.] – MANASSÉ (feledékeny, aki elfelejteti; pótlék) [1. Józsefnek (1) és feleségének, Aszenátnak idősebbik fia (1Móz 41,50-51). 2. Izráel népének Manassé után elnevezett törzse (1Móz 50,23; 4Móz 26,28-34; Jel 7,6); ennek a törzsnek a fele a Jordántól keletre telepedett le (4Móz 32,33-42), a másik fele a Jordántól nyugatra (Józs 17,5-10). 3. Júda királya, Ezékiás (1) fia és utóda; bálványimádó volt (2Kir 21,1-7); akik hűek maradtak Istenhez, azokat üldözte (2Kir 21,16); tönkretette az országát (Jer 15,4); foglyul vitték Babilonba (2Krón 33,11), később visszatérhetett, s ekkor megszüntette a bálványimádást (2Krón 33,10-13.15-17). Jézus őse (Mt 1,10). 4. Két zsidó férfi, akik, elbocsátották idegen feleségüket (Ezsd 10,30.33).] manatki [pot. pakunki, rzeczy osobiste, które się ze sobą zabiera w drogę] – holmi, cókmók, cucc, lim-lom, kacat, ruhadarabok Mancheron [mały, krótki rękaw kimono, który okrywa tylko ramiona żakietu, pulowera lub sukienki.] – Mancheron [Kis, rövid, a vállat eltakaró kimonóujj rövid kabátokon, pulóvereken vagy ruhákon.] Top mancheron volanté mandacik [zdrobnienie od: mandat] – kisebb megbízás; bírságocska mandaryn [dostojnik i uczony w dawnych Chinach] – (szanszkrit→port.) mandarin (kínai méltóság); az egykori Kína magas állású hivatalnokainak európai elnevezése Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3398 mandarynka (Citrus reticulata Blanco. syn. C. nobilis Andrews), mandarynki [1. roślina z rodzaju cytrus; drzewo z rodziny rutowatych (Rutaceae). Występuje w stanie dzikim w Azji. Pochodzi prawdopodobnie z Indochin. 2. (Citrus reticulata) małe drzewo z rodziny rutowatych pochodzi z Chin. Obecnie uprawiane w bardzo dużych ilościach w ciepłych obszarach świata. Kilka odmian mandarynek między innymi: klementynka, satsuma, tangerynka i tangela należą do najpospolitszych owoców z grupy cytrusów. Są bardzo bogatym źródłem witaminy C, oraz witamin z grupy B, dostarczają do organizmu potas i kwas foliowy] – (szanszkrit→port.) mandarin; (növény) a narancsfélék családjába tartozó, de kisebb, laposabb gyümölcsöt termő fa, ill. annak gyümölcse mandarynka (Aix galericulata L., 1758) [średni ptak wodny z rodziny kaczkowatych] (állat) Mandarinréce (Aix galericulata L., 1758) mandaryński, -a, -ie [dotyczący mandaryna] – mandarinmandat [1. kara pieniężna za drobne wykroczenie; 2. upoważnienie do pełnienia jakiegoś urzędu udzielane przez wyborców; też: czynności i obowiązki z tym związane; 3. pełnomocnictwo do administrowania niesamodzielnym terytorium; też: terytorium podlegające takiemu pełnomocnictwu; 4. w dyplomacji: pismo władzy wyższej do władz lub jednostek podległych, wydane w sprawach administracyjno-prawnych; 5. daw. pisemne rozporządzenie najwyższych instancj; 5. (Jak czytamy u zygmunta Glogera) Widzimy już ze Statutu Kazimierza Wiel., iż można było popierać sprawę w sądzie lub bronić się przez zastępcę, udzielając temuż moc do tego mandatem. Zastępcy ci zwali się advocati, procuratores, a zlecenie obrony zwano; procuratorium, plenipotencja, mandatum. Sam pozew przed sądy królewskie i sejmowe zwał się także: - Wersja 01 01 2017. mandatum, mandat. Kobietom nawet Kazimierz Wiel. nakazywał, aby stawały w sądzie nie osobiście, ale przez obrońców. Podług Statutu Mazowieckiego, w razie niemożności bronienia się osobiście, sąd winien był każdemu dać obrońcę z urzędu.] – (lat.) mandátum; felhatalmazás, meghatalmazás, megbízás; megbízatás; fizetési meghagyás, (grzywna) bírság; (római jog) megbízási szerződés (választójog) megbízólevél; képviselői megbízás, képviselői szék; (kánonjog) lábmosás szertartása mandat cesarski [np. Po aresztowaniach ogłoszono tzw. mandat cesarski z 13 marca 1621 r., na mocy którego wszyscy kalwińscy duchowni musieli natychmiast opuścić kraj.] – császári mandatum [1. Eredetileg császári és köztársasági tisztviselőkhöz intézett szolgálati utasítások. 2. Később általános formájúak és érvényűek lesznek, és mint közigazgatási szabályzatok (libri mandatorum) az egyes hatóságok feladatkörét határozzák meg egységesen.] mandat poselski [pełnomocnictwo przyznane wybranemu kandydatowi w wyborach parlamentarnych do sprawowania funkcji posła na Sejm RP. Rozpoczęciem sprawowania mandatu – jest dzień złożenia ślubowania poselskiego przed Sejmem; wygaśnięciem – dzień zrzeczenia się mandatu, pozbawienia mandatu, śmierci lub końca kadencji Sejmu. Nie można być równocześnie posłem i senatorem. Mandatu posła nie można łączyć z funkcjami Prezesa: NBP, NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka KRRiT, ambasadora, zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta lub w administracji rządowej z wyjątkiem Rady Ministrów i sekretarzy stanu; mandatu również nie mogą piastować sędziowie, prokuratorzy, urzędnicy służby cywilnej, funkcjonariusze policji i służby ochrony państwa. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu. Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł nie może być pociągnięty bez zgody Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3399 Sejmu do odpowiedzialności karnej.] – képviselői mandátum v. megbízatás mandat karny – büntetőparancs mandatariusz [1. osoba mająca mandat do pełnienia jakiegoś urzędu; 2. państwo lub organizacja mające mandat do administrowania jakimś terytorium], mandatariuszka – megbízott, meghatalmazott (ffi/nő) mandatowy, -a, -e [przymiotnik od: mandat] – mandátum-, mandátumos mandaty (mandata) [były pisemnymi instrukcjami dla namiestników zarówno w prowincjach cesarskich, jak i senackich. Adresowane mogły być również do innych urzędników cesarskich. Najczęściej zawierały postanowienia natury administracyjnej. Zdarzały się wszakże przypadki, że cesarze regulowali nimi sytuację prawną jednostki.] – mandátumok; császári utasítások mandeusz – mandeus (egy kisázsiai keresztény gnosztikus szekta tagja); mandeusok [1. Istenismerők, szíriai-babilóniai eredetű gnosztikus szekta. 2. vallásfelekezet az Eufrát és Tigris alsó folyásánál, a hittérítők János keresztényeknek v. Nazoreusok és Szabioknak nevezik és összetévesztik a Szabeusokkal. Jelenleg az arab nyelvet használják, de régi vallási irataik egy sajátságos, a szirhoz legközelebb álló dialektusban vannak megirva. Szent irataikból Európában a következőket ismerjük: Sidra robba (nagy könyv), mely alaptalanul «liber Adami»-nak is neveztetik, Sidra di Malke (királyi könyv), Sidra di Jahja (János könyve) és még egy pár szertartásos könyv. Vallásuk a gnosztikus dualizmuson alapszik, de világos fogalmat arról alkotni lehetetlen a sok ellenmondás és zűrzavar miatt. Lényege röviden ez: Az emberek kezdetben mint jók és igazak voltak, de négy próféta által tévútra vezettettek. Haláluk után éter-világba kerülnek, hol a «nagy szellem» látása lesz osztályrészük; bűneiktől gyakori keresztség felvétele által tisztulnak meg. Erkölcsi tanításaik tiz parancsolatban gyökreznek. Régente nagyon el voltak terjedve Basraban, Susterben, Bagdadban. A mohammedánok még ma is üldözik őket.] mandola, mandora [1. instrument muzyczny szarpany o owalnym pudle rezonansowym i ośmiu lub dziesięciu strunach; 2. strunowy instrument muzyczny z rodziny szarpanych] – mandora, mandola mandle [migdały] – [Słowniczek języka śląskiego] mandula - Wersja 01 01 2017. mandolina [1. instrument muzyczny szarpany o wypukłym pudle rezonansowym i czterech podwójnych strunach; 2. strunowy instrument muzyczny z rodziny szarpanych posiadający cztery pary strun strojonych w kwintach. Skala mandoliny (zakres dźwięków muzycznych) wynosi od g do fis] – (ol.) mandolin [(zene) négy pár húrral ellátott kis pengetős hangszer. Elsősorban műkedvelő v. népzenei hangszerként, de a műzenében is használatos. Sokféle formájú, méretű, hangolású változata van. Pengetővel szólaltatják meg.]; a jampec hajviselete mandolina akustyczna – akusztikus mandolin mandolina chińska [czterostrunowy chiński instrument muzyczny szarpany; zob. pipa] – kínai mandolin mandolina elektryczna – elektromos mandolin mandolinista, mandolinistka – mandolin-játékos (ffi/nő) mandolinowy, -a, -e – mandolinmandorla (wł. migdał) [w ikonografii światłość w kształcie owalu, w której przedstawia się Chrystusa i Bogurodzicę.] – mandorla [1. Mandula alakú dicsfény Jézus és Mária alakja körül a korai keresztény művészetben. Olasz szó, forrása a kései latin amandola, a latin amygdala változata, ez utóbbi a tisztázatlan eredetű görög amügdalé megfelelője. 2. mandula alakú dicsfény, amely egyes ábrázolásokon Krisztus, ritkábban Mária alakját ötvözi.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3400 Mandragora (Mandragora L.) [rodzaj roślin z rodziny psiankowatych. Rodzaj obejmuje 6 gatunków występujących na obszarze śródziemnomorskim oraz w Azji sięgając na wschodzie po Himalaje. Mandragora lekarska (M. officinarum) znana była już w starożytności, przypisywano jej właściwości magiczne i stosowano jako roślinę leczniczą. Szczególną wagę przywiązywano do korzenia, który często przybierał kształt zbliżony do ludzkiej postaci.] – (ol.) mandragóra (boszorkánygyökér); (növény) a burgonyafélékhez tartozó növény; furcsa, emberformájú gyökerét varázslatra használták (Mandragora autumnalis) Mandragora Jesienna (mandragora autumnalis) – Szerencsegyökér (Mandragora autumnalis) [A Teremtés könyve szerint Jákob két felesége, Lea és Ráchel, állandóan versengtek Jákob kegyeiért. Lea több fiat szült Jákobnak, Ráchel azonban meddő volt. Lea egyik fia, Ruben a mezõn mandragórabogyókat talált(Ter.30,14-16), amit az anyjának adott. Ráchel kért Leától a mandragóra-bogyókból és ellenszolgáltatásul megengedte, hogy Jákob Leával háljon, aki azonnal fiat fogant. Isten végül meghallgatta Ráchelt és ,,megnyitá az ő méhét”; és ő is szült fiat Jákobnak. A Bibliában történik elõször említés egy növényrõl, amit késõbb a ,,szerelemalmájának” neveztek és amit ma is nagyra értékelnek feltételezett nemi vágyat gerjesztõ hatása miatt.] - Wersja 01 01 2017. Mandragora lekarska (Mandragora officinarum L.) [gatunek rośliny należący do rodziny psiankowatych. Pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego (Algieria, Maroko, Tunezja, Jugosławia, Grecja, Włochy, Hiszpania, Portugalia, Izrael, Jordania,Liban; Syria; Turcja), ale rozprzestrzenił się również gdzieniegdzie w innych regionach świata.] – szerencsegyökér v. mandragóra (kutyaalma, földialma, varázsgyökér, ördögalma – Mandragora officinalis, illetve Mandragora officinarurn, dudâim) [a burgonyafélék (Solanaceae) családjába tartozó mandragóra (Mandragora) nemzetség névadó faja. Természetes élőhelye a Földközi-tenger partvidékétől Kis-Ázsiáig terjed, de mivel ősidők óta gyógynövényként ismerik, a világ számos részén meghonosították. Örményországban egy különösen nagyméretű válfaja honos. Sok babona fűződik a növényhez, már a zsidók idején is, oka pedig az, hogy a gyökérelágazás sokszor embert utánzó formát mutat. Többféle alkaloidát tartalmaz, erősen mérgező hatású. Ruben búzaéréskor szed a bogyójából (az hasonlít a burgonya szintén mérgező bogyójához), ami része Ráchel és Lea versengésének (I Móz 30,14—16). A bódultság állapotát jelképezi máshol a mandragóra virág illata (Én 7,13).] mandryl (Mandrillus sphinx) [ssak z rzędu naczelnych rodziny małp wąskonosych] – mandrill, mandrillmajom Mandryl (Mandrillus sphinx) [ssak z rzędu naczelnych, rodziny makakowatych, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3401 blisko spokrewniony z drylem, największa z małp zwierzokształtnych] – mandrill (Mandrillus sphinx) [a cerkóffélék családjába (Cercopithecidae), azon belül pedig a cerkófmajomformák alcsaládjába (Cercopithecinae) tartozó faj. A páviánok közeli rokona, de sok tulajdonsága eltér azoktól. Legközelebbi rokonával a drillel együtt alkotja a Mandrillus nemet. Az emberszabású majmok után ez a legnagyobb ma élő majomfaj.] mandukacja [1. zob. gryzienie a. zgryzienie; 2. czyli czytanie, medytacja i dzielenie się niedzielną Ewangelią] – manducatio (latin = "fogcsattogtatás") [rágás, megrágás; manducatores, a rágáshoz szükséges izmok] MANDUCATIO ORALIS – Krisztus testének szájjal történő evése az úrvacsorában. MANDUCATIO ORALIS HYPERPHYSICA – Az ezzel együttjáró szellemi élvezése a jelenlévő Krisztusnak az úrvacsorában. MANDUCATIO SPIRITUALIS – A szellemi evés. MANDUCATIO INDIGNORUM – A méltatlanok úrvacsoravétele: ők is veszik Krisztus valóságos testét és vérét, de kárhozatukra élnek az úrvacsorával (I.Kor 11,21). mandżeta [1. mankiet; 2. mażeta, mandżeta, manszeta] – (fr.) mancsetta, madzsetta; kézelő; karvédő (vívókesztyűn); karmantyú (csővégek összeillesztéséhez) mandżurski, -a, -ie – mandzsu mane, thekel, fares [aram. měnē', měnē', těkēl, ûpharsîn; ostrzeżenie wypisane niewidzialną ręką na ścianie podczas uczty króla babilońskiego Baltazara (Biblia, Daniel, 5, 25), wyłożone jako: 'policzono, zważono, rozdzielono (królestwo twoje i dano je Medom i Persom)'1. groźne ostrzeżenie; złowieszczy znak; 2. policzono, zważono, rozdzielono – groźne ostrzeżenie, złowieszczy znak (por. palec boży) (Dn 5,25): A oto nakreślone pismo: mene, mene, tekel ufarsin4. 26 Takie zaś jest znaczenie wyrazów: Mene – Bóg obliczył twoje panowanie i ustalił jego kres. 27 Tekel – zważono cię na wadze i okazałeś się zbyt lekki. 28 Peres – twoje królestwo uległo podziałowi; oddano je Medom i Persom». 29 Wtedy na rozkaz Baltazara odziano Daniela w purpurę, nałożono mu na szyję złoty łańcuch i ogłoszono, że ma rządzić jako trzeci w państwie. 30 Tej samej nocy król chaldejski Baltazar został zabity.] – A „mene, mene, tekel, ufarszin” [egy arámi nyelvű mondat a Bibliából, Dániel próféta - Wersja 01 01 2017. könyvének 5. részéből, amelyet természetfeletti erők írtak Bél-sar-uszur (Baltazár) babiloni király (tkp. társrégens) palotájának falára a zsidó templom tárgyait megszentségtelenítő lakoma alatt, és amely megjósolta uralma végét. Magyarul szoktak a „megméretett és könnyűnek találtatott” kifejezéssel is hivatkozni rá, mely utalás a tekel szó jelentésére: „És ez az írás, a mely feljegyeztetett: Mene, Mene, Tekel, Ufarszin! Ez pedig e szavaknak az értelme: Mene, azaz számba vette Isten a te országlásodat és véget vet annak. Tekel, azaz megmérettél a mérlegen és híjjával találtattál. Peresz, azaz elosztatott a te országod és adatott a médeknek és persáknak.” (Dániel könyvének ötödik részében)] Manageable hubs [Inna definicja hubów inteligentnych. Każdy port może być konfigurowany, monitorowany, włączany bądź wyłączany przez operatora sieci z konsoli zarządzania hubem.] – (ang.) Manageable hubs; intelligens hubok [Az intelligens hubok aktív hubként üzemelnek, mikroprocesszorral és hibakereső képességekkel rendelkeznek.] manekin [1. figura w kształcie postaci ludzkiej; 2. osoba o twarzy niewyrażającej żadnych uczuć i sztywnym chodzie; 3. człowiek bezwolny] – (fr.) mannequin, manöken (modelka), próbakisasszony; divatüzletekben alkalmazott nő, akin a ruhákat próbálják; próbababa; (iskola) bábu, báb, mozgatható tagú bábu képzőművészeti tanulmányok céljára manekin krawiecki [trójwymiarowa imitacja damskiego, męskiego lub dziecięcego tułowia, która jest odwracana i dopasowywana do wymaganej wysokości. Wytwarzany w wielu rozmiarach zgodnie ze standardowymi rozmiarami odzieży. Wykorzystywany do przymierzania ubrań.] – próbababa [Emberi (férfi, női vagy gyermek) felsőtestet formázó baba, amelyre ruhadarabokat lehet felhúzni az összeállítás megkönnyítése érdekében. A különböző testméreteknek megfelelően különböző méretekben készül.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3402 manekin manela [1. daw. metalowa bransoleta; 2. dawna ozdoba na rękę, rodzaj bransolety; 3. ozdoba. Były różne: do noszenia na rękach, na ramionach robione ze złota, srebra, brązu. Eliezer dał kilka Rebece.], manelka – (dawno) karkötő, karlánc; karperec manele [1. pot. rzeczy osobiste; 2. (u Zygmunta Glogera) ozdoby niewieście noszone zwykle na lewej ręce, naramienniki, a zwłaszcza bransolety. Jakie było noszenie na szyi, taka musiała być i manela.] – (átv.) személyi dolgok manetka [1. fr. manette 'rękojeść; korbka' od main, techn. mała dźwignia ręczna a. rękojeść, np. do sterowania gaźnika. 2. mała dźwignia ręczna do sterowania urządzeniami] – indikátor, fogantyú manewr [1. ściśle zaplanowany ruch wojsk; 2. zwrot lub obrót pojazdu prowadzący do zajęcia zamierzonej pozycji; 3. zręczne posunięcie; 4. jest to zorganizowany ruch sił i środków w celu zajęcia jak najdogodniejszego położenia w stosunku do nieprzyjaciela i stworzenia warunków do skutecznego działania] – (fr.) manőver; kezelés, műfogás; ügyes mozdulat, (hajózás) a helyes irányt, kedvező helyzetet kereső, a veszélyt kikerülni igyekvő, tervszerű mozdulatsorozat; (wojsko) manőver, hadmozdulat, csapatmozdulat; látszattámadás; hadgyakorlat; (kereskedelem) pénzügylet, pénzművelet; (átv.) mesterkedés, furfang, cselfogás, fortély manewr giłdowy – tőzsdemanőver manewr hipiczny – lovas gyakorlat manewr lotniczy [ewolucja statku powietrznego lub grupy statków powietrznych w powietrzu polegająca na zmianie kursu, prędkości i wysokości lotu oraz ugrupowań bojowych, a także na wykonywaniu skrętów i akrobacji lotniczych.] – légi manőver; repülőhadmozdulat - Wersja 01 01 2017. manewrować [1. wykonywać jakieś ruchy, zwroty w celu ominięcia przeszkód lub zajęcia dogodnej pozycji; 2. poruszać, manipulować czymś; 3. zręcznie działać; też: wpływać na czyjeś poglądy w celu osiągnięcia korzyści] – manőverezni; tevékenykedni, manipulálni; mesterkedni; helyezkedni, lavírozni; (átv.) kihúzza magát manewrować czym – tevékenykedni, manipulálni vmivel manewrowanie – manőverezés; hadmozdulatok végzése manewrowy, -a, -e – hadmozdulatokat végző, manőverező manewrowy [pracownik kolei kierujący manewrowaniem pociągów na stacji] – forgalomirányító; diszpécser manewry [terenowe ćwiczenia wojskowe prowadzone w czasie pokoju w warunkach zbliżonych do bojowych] – hadgyakorlat, gyakorlat, gyakorlatozás; fegyvergyakorlat manewry kawaleryjskie – lovassági hadgyakorlatok manewry wojskowe – hadgyakorlat maneż [fr. manège 'ujeżdżanie koni; 1. zob. ujeżdżalnia; 2. zob. arena w zn. 1.; 3. zob. kierat w zn. 1.; 4. jw.' z wł. maneggio 'ujeżdżanie; maneż' od maneggiare 'urabiać; obracać; kierować' od mano 'ręka' z łac. manus, ujeżdżalnia (koni); kierat; arena. 5. wyraz w XVIII w. często używany w znaczeniu miejsca do nauki konnej jazdy i do biegania koni na lince.] – (fr.) manège, manézs; lovarda, lovagló iskola, fedett lovarda; a cirkusz porondja maneżowy, -a, -e – manézs-, porond-, lovarda Manfred [imię męskie pochodzenia germańskiego. Wywodzi się od słów z języka staro-wysoko-niemieckiego man człowiek i frid - opieka, pokój. Zatem Manfred to osoba „zapewniająca pokój i ochronę”.] – Manfréd [a germán Manfried név normann alakváltozatából ered, jelentése férfi + béke, védelem. Manfred [żeńska forma] – Manfreda [Manfréd női párja] mangan, manganian (Mn, łac. manganium) [to pierwistek chemiczny, z grupy metali przejściowych w układzie okresowym] – (gör.) mangán (Mn); (vegytan) szürkésvörös színű nehézfém, vegyi elem; barnakő, vasszínű fémes elem; főleg ötvözetei fontosak Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3403 mango (Mangifera indica) [drzewo z rodziny nanerczowatych, pochodzące z Indii i tam uprawiane już ponad 4000 lat. Obecnie rozpowszechnione w obszarach tropikalnych całego świata. Dostarcza bardzo cenionych owoców o charakterystycznym, żywicznym smaku, bogate w witaminę A oraz żelazo. Mango zaspokaja dzienne zapotrzebowanie organizmu na witaminę C] – (tamil→sp.) mangó (Mangifera); a Kelet-Indiában honos mangófa sárga színű aromás gyümölcse [a kétszikűek (Magnoliopsida) osztályába, a szappanfaalakúak (Sapindales) rendjébe, és a szömörcefélék (Anacardiaceae) családjába tartozó, édes ízű, egzotikus gyümölcs. Mai neve az indiai man-gay portugál formájától (manga) származik. A mangófa az indiaiak szent fája.] mango, mangowiec [drzewo o słodkich, soczystych owocach z pestką w środku, uprawiane w krajach tropikalnych; też: owoc tego drzewa] – mangófa (Mangifera); meleg égövi fa mangrowia, namorzyny [(lasy namorzynowe, mangrowia) - wiecznie zielone lasy w strefie międzyzwrotnikowej znajdujące się w zasięgu pływów morskich.. Podczas przypływu zalewane są wodą morską (widoczne są wtedy tylko korony drzew). Szczególnie bujna roślinność porasta zabagnione ujścia rzek. Składają się głównie ze słonoroślowych drzew i krzewów, które przystosowały się do ruchomego podłoża i zalewania słoną wodą (m.in. korzenie podporowe i oddechowe).] – (indián→ang.) Mangrove (Rhisphora); a forró égövi őserdők mocsaras talajt kedvelő fája; az iszapba léggyökerek rögzítik, sárgászöld virága van, kérge értékes cserzőanyag mangowy, -a, -e [związany z mango] – mangómangusta [małe, drapieżne zwierzę o wydłużonym ciele, spiczastym pyszczku, długim ogonie i krótkich nogach, żyjące w Afryce i Azji Mniejszej] – (szanszkrit → ang.) mungó, mongúz; (áll.) a mérges - Wersja 01 01 2017. kígyókat pusztító kisebb ragadozó emlős Indiában Mangusta egipska, ichneumon, szczur faraona (Herpestes ichneumon) [gatunek mangusty polującej na jadowite węże, czczony w starożytnym Egipcie] – egyiptomi mongúz [másnéven közönséges ihneumon, vagy Farai-patkány (Herpestes ichneumon) a kis termetű mongúzfélék közzé tartozik] mangusta złocista (Herpestes javanicus) – jávai mongúz, más néven aranymanguszta vagy maláj ichneumon (Herpestes javanicus) a kis termetű mongúzfélék közé tartozik. Mangustowate, ichneumony (Herpestidae) [rodzina ssaków łożyskowych z rzędu drapieżnych, zaliczana do kotokształtnych (Feliformia)] – mongúzfélék (Herpestidae) [a ragadozók (Carnivora) rendjén belül a macskaalkatúak (Feliformia) alrendjének egyik családja 14 nemmel és 32 fajjal] Mania – Mari, Mária, Mári, Marika; Manci mania [1. obsesja, obłęd stan chorobowego podniecenia psychicznego i ruchowego ze wzmożonym dobrym samopoczuciem. W mitologii greckiej personifikacja wściekłości, również starorzymska bogini zmarłych, matka lub babka larów; 2. zaburzenie psychiczne o charakterze zaburzeń afektywnych; zespół objawów; 3. obłęd, szaleństwo] – (gör.) mánia [orvosi neve: cirkuláris elmezavar]; rögeszme, hóbort, szenvedély; (orvosi) téboly; nyugtalansággal, ingerlékenységgel, gondolatszökellésekkel járó elmebaj, amely olykor melankóliával váltakozik v. rögeszmékkel társul; (átv.) beteges, szenvedélyes vonzalom vmi iránt; betegesen túlfeszített lelkiállapot mania prześladowcza – üldözési v. üldöztetési mánia mania wielkości [zob. megalomania] – nagyzási mánia v. hóbort Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3404 maniacki, -a, -ie [odnoszący się do maniaka, właściwy maniakowi] – túlzó, szertelen, fellengző, hóbortos maniacko – túlzóan, szertelenül, fellengzősen, hóbortosan maniactwo – bolondság, rögeszme maniak [I 1. pot. człowiek ogarnięty jakąś myślą, ideą, nadmiernie do czegoś przywiązany; 2. człowiek cierpiący na jakąś manię], maniaczka – (gör.) mániákus, hóbortos, tébolyodott, őrült, eszelős, valamilyen rögeszmében szenvedő (ffi/nő); (átv.) hóbortos, bogaras, szenvedélyes maniak [łow. wypchana skóra zabitego ptaka, służąca do manienia ptaków podczas polowania na nie] – kitömött madárbőr vadászathoz maniak komputerowy [człowiek, którego życie opiera się na użytkowaniu komputera, bez zwracania uwagi na inne rzeczy] – számítógépbolond maniakalny, -a, -e – mániákus manicure [wym. manikür, pop. manikir] [pielęgnacja dłoni, a zwł. paznokci u rąk.] – (fr.) manikűr; kézápolás manicurzystka [fr. manucure, manicure 'manicurzyst(k)a'; łac. manus, manicurzyst(k)a [wym. manikirzyst(k)a] specjalist(k)a w tym zakresie] – manikűrös nő manicurzystka, manikiurzystka a. manikurzystka [wym. manikiurzystka] [kobieta zajmująca się zawodowo robieniem manikiuru] – manikűrös nő manić [1. łow. wabić ptaki podczas polowania na nie; 2. daw.; zob. mamić] – becsapni, rászedni, elkápráztatni Manicheusz, Mani, Manes [perski reformator religii, twórca manicheizmu] – Mani, Manichaeus, Manikhaiosz (Dél-Babilónia, Kr. u. 216 – Bélapat, Kr. u. 277) [Mani perzsa vallásalapító, akinek vallásrendszere keresztyén és perzsa dualisztikus elemeket olvasztott össze.] manicheizm [system religijny stworzony w III wieku przez Babilończyka Maniego (Manesa). Był syntezą wielu religii: staroirańskiego zoroastryzmu, buddyzmu i chrześcijaństwa. Dwa podstawowe elementy systemu filozoficzno-religijnego manicheizmu to dualizm i podkreślanie poznania w procesie wyzwalania się spod wpływu zła. Początkującym adeptem (373382), a później, po nawróceniu i przyjęciu chrztu zdecydowanym oponentem manicheizmu był Święty Augustyn. Manicheizm objął swoim zasięgiem - Wersja 01 01 2017. znaczne obszary Azji, północnej Afryki i Europy.] – manicheizmus (újperzsául: نییآ :luianík ;ināM e niyĀ avrítá ,مان ی摩尼教; pinjin: Móní Jiào) [1. Mani perzsa vallásalapító (Kr. e. 3. sz.) óperzsa és keresztény elemekből álló dualisztikus tanítása; 2. az egyik legnagyobb iráni eredetű gnosztikus vallás, Habár az alapító próféta, Mani írásainak többsége elveszett, számos fordítás és töredékes szöveg fennmaradt. A manicheizmus kozmológiájában tipikus dualista, leírja a jó és spirituális Fényvilág és az ördögi, materiális világ közti harcot. A manicheizmus a Római Birodalomban 297. március 31-től tiltott vallás volt. Caius Aurelius Valerius Diocletianus római császár ekkor mondta el alexandriai beszédét, amelyben az ellenséges perzsáktól származó „rút és visszataszító vallást” üldözendőnek nyilvánította. Már Mani életében rendkívül erős térítőtevékenységet végeztek hívei és tanítványai. A korai középkorra NyugatEurópától Kínáig terjedt ez a vallás. A „Fény Apostola” a tökéletes, végső kinyilatkoztatást hirdette.] maniera [fr. manière 'sposób; maniera' od main 'ręka' z łac. manus, — 1. charakterystyczne, nienaturalne i zwykle irytujące zachowanie jakiejś osoby; 2. specyficzny dla określonego kręgu lub artysty sposób tworzenia; 3. powierzchowne, mechaniczne powtarzanie środków artystycznych czyichś lub własnych; 4. wtórność stylu a. języka art., sposobów (od)twórczych; przest. czyjś styl, indywidualne cechy czyjejś twórczości, sposób, system; (w l.mn.) sposób bycia, zachowanie się, obejście (przest.); ogłada towarzystka; 4. cecha zachowania się, zwykle irytująca; nawyk, przyzwyczajenie; 5. mechaniczne powielanie środków wyrazu; zmanierowanie, sztampa, szablon; 6. charakterystyczny sposób tworzenia, styl, np. maniera stylistyczna pisarza] – (fr.) manír; modor, magaviselet, viselkedés; (w sztuce) mód, forma; modorosság, mesterkéltség, keresettség (stílusban, művészetben) maniera stylistyczna – modoros stílus manierka (niem Feldflasche) [1. blaszany, płaski pojemnik na płyny, używany przez żołnierzy i turystów; 2. jest to niewielkie, zazwyczaj o pojemności do 2 litrów, zamykane naczynie wykonane z twardego materiału i przeznaczone do przenoszenia napojów w warunkach polowych.] – tábori kulacs, csutora Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3405 manierować się [wpadać w manierę, stawać się nienaturalnym, sztucznym, pretensjonalnym, manierycznym] – modoroskodni, különcködni maniery [sposób zachowania w towarzystwie] – viselkedés manieryczny, -a, -e – modoros, mesterkélt, keresett manierysta [1. artysta tworzący zgodnie z jakąś manierą, naśladujący czyjąś manierę; 2. przedstawiciel manieryzmu] – manierista, a manierizmus követője; modoros, mesterkélt stílusban alkotó művész manierystyczny, -a, -e – manierista manieryzm [1. zaburzenie psychiczne; 2. kierunek w sztuce odrodzenia i baroku] – manierizmus manieryzm [kierunek późnorenesansowej (ok. 1520-1600) sztuki wł., zalecający tworzenie bez wzoru naturalnego, na podstawie wyobraźni.] – (fr.-lat.) manirizmus, manierizmus; modorosság; nagy művészek stílusát utánzó művészi irányzat manifest [1. odezwa władzy do narodu; 2. deklaracja publiczna jakiejś organizacji społecznej, partii politycznej, grupy literackiej, zawierająca jej program działania; 3. to, co jest wyrazem czyichś uczuć lub poglądów; 4. publiczny protest lub skarga; 5. dokument zawierający wykaz ładunku na statku; 6. orędzie, odezwa władzy zwierzchniej do narodu; deklaracja programowa partii polit., organizacji społ., grupy lit., art.; (m. okrętowy) dokument zawierający spis ładunków statku w danym rejsie; dawn. protest publiczny, skarga wniesiona do sądu w sprawie krzywdy osobistej. 6. (u Zygmunta Glogera) Tak nazywano zażalenie wniesione do akt sądowych przeciwko doznanej od kogo krzywdzie, z zapowiedzią, że manifest będzie na drodze prawa działać. Manifest był więc wstępem do procesu i zastrzeżeniem swoich praw, którem przerywano przedawnienie. Ale manifest, jeżeli nie był w ciągu roku pozwem poparty, tracił moc i tak samo jak pozew, nie popierany przez rok, upadał. Stąd manifesty bywały ponawiane. Manifest strony przeciwnej, później zaniesiony, nazywano remanifestem. Wnosić manifest do akt ziemskich, grodzkich lub innych nazywało się manifestować. Odwołać swój manifest można było przez reces. Prawo manifestowania się w każdych aktach krajowych było owocem szerokiego rozkwitu swobód osobistych. Urzędnik, - Wersja 01 01 2017. przyjmujący manifest, był tylko obowiązany rzecz po prostu zapisać, strzegąc się wyrazów obelżywych. Manifestować można było tak dobrze krzywdę własną, np. zabór ziemi, niewypłatność dłużnika, obelgi, oszczerstwa, pobicie, jak i krzywdę cudzą lub publiczną, np. swojej ziemi, województwa lub całego narodu. Można było zanieść manifest przeciwko sejmowi i stanom, tylko w sprawach publicznych musiał być manifest przeniesiony do właściwego forum. W dyplomacyi nazywano manifestem zastrzeżenie praw, które się krajowi należały, i deklarację, którą naród czynił przeciw innemu państwu.] – 1. (lat.) manifesztum, kiáltvány, nyilatkozat; testületi kormányv. pártnyilatkozat; (fr.-ném.) manifeszt, nyilvánvaló Manifest Komunistyczny Kiáltvány – Kommunista Manifest partii komunistycznej (niem. Manifest der Kommunistischen Partei) [deklaracja programowa Związku Komunistów (niemieckiej partii komunistycznej), napisana przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa na przełomie lat 1847 i 1848 i ogłoszona w lutym 1848 w Londynie. Wyłożone zostały w niej zasady tzw. socjalizmu naukowego. Manifest zaczyna się słowami Widmo krąży po Europie - widmo komunizmu, a kończy Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się! Hasło to umieszczane było w pasku tytułowym (winiecie) czasopism - organów partii marksistowskich, np. w Trybunie Ludu, Robotniku.] ― A Kommunista Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3406 Párt kiáltványa, v. röv. Kommunista kiáltvány (németül Manifest der Kommunistischen Partei, angolul Manifesto of the Communist Party, oroszul: Манифест коммунистической партии) [Karl Marx és Friedrich Engels közös műve, mely 1848 február 15-én jelent meg. (Olaszországban március 18-án). A világtörténelem legnagyobb hatású és legismertebb politikai szövegei közé tartozik. A kiáltvány a két nagy teoretikus műve, eredetileg egy titkos szervezet, a Kommunisták Szövetsége programját és céljait fogalmazta meg.] manifest koronacyjny – koronázási kiáltvány Manifest lipcowy – júliusi kiáltvány manifest; manifestyczny [jawny, oczywisty] – (med) manifeszt (manifest); tünetekkel járó; nyilvánvaló, látható tünetekkel járó manifestacja [późn.łac. manifestatio 'wyjawienie' od manifestus a. manufestus dosł. 'wzięty (a. dany) ręką; namacalny; jawny' od manus, — 1. pochód lub wiec, mający na celu wyrażenie sprzeciwu wobec jakichś działań politycznych, kwestii społecznych itp. albo poparcia dla nich; 2. ostentacyjne okazywanie swych poglądów lub uczuć; 3. zaznaczenie swego stanowiska w stosunku do kogo a. czego; ostentacyjne okazanie swych uczuć; publiczne wystąpienie masowe dla wyrażenia sympatii, solidarności, protestu; demonstracja.] – (lat.) manifesztáció [vall. Kézzelfogható módon való megnyilvánulás; Istennek a természetben vagy az eseményekben való önmegmutatása]; kinyilatkoztatás, megnyilatkozás; kijelentés; megnyilvánulás; tüntetés manifestacja antywojenna – háborúellenes tüntetés manifestacja protestacyjna – tiltakozó tüntetés manifestacja pierwszomajowa – május elsejei felvonulás manifestacyjnie – tüntetően manifestacyjność – vminek tüntető volta manifestacyjny, -a, -e [związany z manifestacją] – tüntető, tüntetési manifestant, manifestantka – felvonuló, tüntető (ffi/nő) manifestować [1. brać udział w manifestacji, pochodzie, zgromadzeniu, w celu wyrażenia swoich poglądów; demonstrować; 2. jawnie, ostentacyjnie okazywać swoje uczucia] – kinyilatkoztatni, kijelenteni, tüntetni manifestować co czym – megmutatni vkit vmivel; tüntetni vmivel - Wersja 01 01 2017. manifestować się [ukazywać się, uzewnętrzniać się] – manifesztálódik; megnyilvánul; kinyilatkozik; feltűnik; megjelenik; testet ölt; felszínre, kifejezésre jut; érvényesül manifestowanie – manifesztálás; kinyilatkoztatás, kijelentés, tüntetés manifestowy, -a, -e – kiáltványManifestum non eget probatione [1. fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu; 2. to, co oczywiste, nie wymaga dowodu. Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu.] – (lat.) Manifestum non eget probatione; ami nyilvánvaló v. világos, nem kell bizonyítani manifestus – (lat.) manifestus; kézzelfogható, nyilvánvaló, tiszta, világos; nyílt, szembeszökő; (átv.) tetten ért, rajtakapott manikiur [pielęgnacja paznokci u rąk; manicure] – manikűr manikurzystka – kézápoló, körömápoló v. manikűrös nő; manikűröslány [elektroniczna manikurzystka: elektromos manikűröző] manila [włókno otrzymywane z liści banana manilskiego] – (növény) manilakender; a Musa textilis nevű növény levelének rostja (Manila, a Fülöp-szigetek egyik városa nevéről) manilowy, -a, -e; manilski, -a, -ie – manilakender maniok (Manihot Mill. Gard.Dict.Abr.ed4 1754) [rodzaj krzewów i bylin z rodziny wilczomleczowatych. Jest uprawiany głównie w południowej i środkowej Ameryce (także w krajach Afryki).] – (indián→fr.) manióka; forró égövi cserje; gumós gyökerét táplálkozásra használják; az e növény gyökeréből készült liszt manipulacja [1. fr. manipulation 'manipulacja' od manipule 'dawn. garść (miara apteczna)' z łac. manipulus 'naręcze; wiązka; kompania wojska' od manus, precyzyjna, skomplikowana praca ręczna; (zazw. w l.mn.) porządek a. sposób załatwienia, prowadzenia jakich spraw; czynności urzędowe, procedura; kształtowanie a. przekształcanie poglądów a. postaw osób a. środowisk dokonywane poza ich świadomością; 2. wykonywanie precyzyjnych czynności ręcznie lub za pomocą narzędzia trzymanego w ręku; też: ta czynność; 3. wykorzystywanie jakichś okoliczności, naginanie lub przeinaczanie faktów w celu udowodnienia swoich racji lub wpływania na cudze poglądy i zachowania.] – (lat.) manipuláció; kezelés, eljárás, bánásmód, intézés; (gyárakban) kézi munka; (átv.) mesterkedés, ravaszkodás, fondorlat; gyanús tevékenység Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - - 3407 - - - Manipulacja (łac. manipulatio - manewr, fortel, podstęp) - w psychologii oraz socjologii to celowo inspirowana interakcja społeczna mająca na celu oszukanie osoby lub grupy ludzi, aby skłonić je do działania sprzecznego z ich dobrem, interesem. Zazwyczaj osoba lub grupa ludzi poddana manipulacji nie jest świadoma środków, przy użyciu których wywierany jest wpływ. Autor manipulacji dąży zwykle do osiągnięcia korzyści osobistych, ekonomicznych lub politycznych kosztem poddawanych niej osób. Manipulacja - dziedzina sztuki iluzji scenicznej polegająca na wywoływaniu efektów iluzjonistycznych przede wszystkim zręcznością dłoni i odpowiednią mimiką. Najpopularniejsze efekty manipulacyjne, to pojawianie i multiplikacja piłeczek ("Chicago") oraz pojawianie i manipulacje kartami. Iluzję manipulacyjną prezentuje się wyłącznie na scenie. Manipulacja to czynności wykonywane przez człowieka lub maszynę w celu właściwego rozmieszczenia przedmiotów lub narzędzi w przestrzeni roboczej. Dla przykładu, aby zmontować telefon komórkowy należy złożyć w całość wszystkie elementy we właściwej kolejności poprzez odpowiednie nimi manipulowanie. Manipulacja eksperymentalna - mówiąc najogólniej, jest to działanie badacza, jakiemu poddawana jest grupa eksperymentalna podczas eksperymentu. Po dokonaniu manipulacji i uzyskaniu pożądanych efektów, badacz porównuje wyniki grupy poddanej manipulacji i grupy kontrolnej. Manipulacja - mikropowieść Ireneusza Iredyńskiego. Utwór ten powstał w roku 1974, po raz pierwszy wydano go w 1975 r. W roku 1994 powieść ta prezentowana była na antenie radiowej. Traktuje o osamotnieniu człowieka, który znalazł się na obczyźnie, nie znając żadnego języka poza ojczystym. Utwór charakteryzuje się różnorodnością form narracyjnych i opisowych. manipulacja bankowe – bankügyletek, bankműveletek manipulacja magazynowa – raktári manipuláció manipulacja walutowa – valuta-manipuláció manipulacje [czynności związane z załatwianiem jakichś spraw urzędowych] – manipulációk manipulacyjny, -a, -e [związany z manipulacją] – kezelési manipulant [pot.; zob. manipulator w zn. 2.] – (lat.) manipuláló ember, manipuláns; (wojsko) gazdasági v. élelmező altiszt; a manipulátort kezelő személy manipulantka [kobieta manipulująca ludźmi lub faktami dla osiągnięcia własnych celów]; manipulatorka – (lat.) manipuláló nő manipulator [1. urządzenie do zdalnego przesuwania, obracania itp. jakimiś - Wersja 01 01 2017. przedmiotami; 2. ktoś, kto manipuluje ludźmi lub faktami dla osiągnięcia własnych celów; 3. coś, za pomocą czego można manipulować ludźmi; 4. część urządzenia telegraficznego, w której odbywa się nadawanie sygnałów telegraficznych] – (lat.) manipulátor; sugárveszélyes v. robbánásvelyes területen az emberi kéz legfinomabb munkáját is elvégző, távolból irányított készülék manipulator kulkowy [zob. trackball] – trackball, más néven hanyattegér egy számítógépes pozicionáló eszköz manipulowanie [manipulowanie czasem; manipulowanie miejscem negocjacji; manipulacje personalne; manipulowanie problemami; manipulowanie informacją] – manipulálás manipularz [1. Kośc. rz.kat. opaska zakładana na lewe przedramię przez księży odprawiających mszę; 2. opaska zakładana na lewą rękę przez księdza odprawiającego mszę lub asystującego przy mszy; 3. (nazywany również sudarium) W liturgii katolickiej jest to płaska przepaska, tego samego koloru, co ornat i stuła, którą kapłan zakłada na siebie zawieszając na przedramieniu lewej ręki. Łacińska nazwa "manipulus" oznacza snop zboża. 4. naręcznik kapłański, rodzaj krótkiej stuły na lewej ręce księdza, odprawiającego nabożeństwo, ma zastępować miejsce chustki, którą pierwotnie duchowni na ręku zawieszali. 5. Manipularz, manipulum, zastąpił dawną chustę, do osłaniania i obcierania ręki, potu i łez używaną. Jest to pas jedwabny, mniej więcej 72 cm długości, a około 8 cm szerokości, z boków obszyty galonem albo i bez niego, po obu końcach cokolwiek szerszy. Na obu końcach i w środku samym ma wyszyty lub wyhaftowany krzyżyk równoramienny. Końce jego w miejscach, gdzie poczynają się rozszerzać, są zszyte, lub przynajmniej mają sznurki lub tasiemki do związania, aby manipularz mógł się na rękach utrzymać. W znaczeniu symbolicznym jest obrazem cierpień, walk i prac tego życia, które sprowadzą snop zasługi i odpocznienie w wieczności. Jest to szata specjalna subdiakonów, ale jednocześnie jest wspólnym ubiorem subdiakonów, diakonów, kapłanów i biskupów, noszonym tylko podczas mszy św. i odpowiadającym tunicelli, dalmatyce i ornatowi; z kapą jednocześnie nigdy się nie nosi.] – (egyház) manipulus (a csuklót Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia borító egyházi ruhadarab); kézkendő [1. Liturgikus öltözet része, karkendő, amit a diakónusok szenteléskor kapnak; 2. Eredetileg a kézben tartott, az izzadság letörlésére szolgáló kendő volt, mely a 6-11. századtól általánosan a miseruha bal karra erősített, díszes részévé vált. A szubdiakónus, diakónus és a pap viselte. A szubdiakonátus eltörlésével a használata is megszűnt, ma már csak történeti emlék.] - Wersja 01 01 2017. wody na ręce wioślarza] – (u koszuli) kézelő, mandzsetta, (sport) karvédő (vívókesztűn); (u spodni) hajtóka, felhajtó mankiet na guziki – gombos kézelő v. mandzsetta 3408 manipulować [(ludźmi) kierować nimi bez ich wiedzy, często z ich szkodą] – (lat.) manipulálni; kezelni, anyagot feldolgozásra előkészíteni; (átv.) intézni, rendezni, ügyködni; mesterkedni, fondorkodni, gyanús üzelmekkel foglalkozni manipulować czym – manipulálni vmivel manipulowanie [manipulowanie czasem; manipulowanie miejscem negocjacji; manipulacje personalne; manipulowanie problemami; manipulowanie informacją] – manipulálás manipuł [1. jednostka wojskowa w starożytnym Rzymie; 2. staroż. kompania w wojsku rz. (60-120 ludzi)] – (lat.) manipulusz, polübioszi légió (Kr.e. III. sz.) mankament [1. wł. mancamento 'brak; błąd; wina'; brak, niedostatek czego; wada, błąd, usterka, uchybienie; 2. wada, zwykle niewielka] – hiány, hiba, fogyatékosság, zűrzavar mankiecik [zdrobnienie od: mankiet] – kis kézelő mankiet [1. zakończenie rękawa, nogawki u spodni lub skarpetki w kształcie przyszytego lub odwiniętego paska; 2. nakładka na trzonie wiosła w miejscu opierania go o dulkę; 3. gumowy krążek na wiośle kajaka zapobiegający spływaniu mankiet na zatrzaski – patentes kézelő mankiet rękawa [kończący pasek z tkaniny lub dzianiny, doszyty do garderoby jako dana część fasonu. Najczęściej stosowany na dolnych krawędziach rękawów, koszul, koszulek, bluzek, żakietów, płaszczy i spodni. Wykorzystywana także w celu wzmocnienia części garderoby, ułatwiając zapinanie, albo jako element zdobniczy. Najczęściej spotykany typ mankietu to pojedynczy, szeroki i podwójny (o podwójnej szerokości), i mankiet zapinany (odczepiany od rękawa koszuli).] – kézelő, mandzsetta [Kötött, vagy szövött kelméből készült ruhaalkatrész, amit körben varrnak fel a ruhadarab (pl. ing, blúz, dzseki, anorák) ujjának alsó végére. (Hasonlót alkalmaznak egyes típusú nadrágok szárának alján, vagy kesztyűk csuklórészén is.) Használják a ruhaalkatrész megerősítésére, vagy azért, hogy rugalmassága folytán rásimuljon a csuklóra, de díszítőelemként is alkalmazható. Lehet egy-, vagy visszahajtással kétrétegű. Ingeken nyitott kézelőt használnak, amit gombolással zárnak.] mankiet, wykończenie dołu rękawa [dodatkowe sparowanie, które jest tworzone z knit w kształcie węża, stosowany do ochrony nadgarstków przed zimnem.] – csuklószorító [Cső alakú, rugalmas szerkezetű kötött ruházat-kiegészítő, amit a csuklóra húznak, általában a hideg elleni védelem céljából.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3409 mankiet u nogawek spodni, fałda, zakładka [obszar naokoło odciętej części ubrania, który znajduje się między krajką a brzegiem; przeznaczona do fałdowania, umożliwia poszerzenie ub przedłużenie ubrania. Jest niewidoczna w wykończonym ubraniu.] – felhajtás [Kiszabott alkatrész egy szakasza a kelme széle közelében, amit felhajtanak, hogy az alkatrészt rövidebbre vegyék. Ilyenkor a hajtási él alkotja az alkatrész szélét. Általában a belső oldal felé hajtják, hogy a színoldalról ne látszódjék.] manko [1. manco 'manko' z łac. mancus 'ułomny; niedokładny'; handl. niedobór, brak towarów a. pieniędzy, stwierdzony przez porównanie stanu rzeczywistego z rachunkowością; 2. brak towarów lub pieniędzy w sklepie, magazynie itp. stwierdzony podczas kontroli] – (ol.) manko; hiány, pénztári hiány, áruhiány, súlyhiány manko towarowe – áruhiány manna [1. bardzo drobna kasza pszenna; 2. według Biblii: cudowna potrawa zrzucana przez Boga Izraelitom w czasie ich wędrówki po pustyni; 3. roślina zielna o płożących się pędach, wykorzystywana jako karma dla drobiu i ryb; 4. jadalny, słodki sok zakrzepły na powierzchni uszkodzonych pędów niektórych gatunków drzew i krzewów południowych; 5. porost północnoafrykański, mający postać szarych grudek, służący mieszkańcom i bydłu za pokarm; 6. odchody pluskwiaka żyjącego na tamaryszku] – (héber, arab) manna; finom őrlésű dara, (növény) mannakása, mannafű; a Biblia szerint égből hullott eledel (2Móz 21,19) Manna mielec (Glyceria maxima (Hartm.) Holmb.) [gatunek rośliny należący do rodziny wiechlinowatych. Nazywana jest też manną wodną, manną dużą, manną wielką. Gatunek rodzimy pospolity. Występuje w całym kraju, również w Europie i Azji. W Polsce najczęściej spotykana jest na niżu.] – Vízi harmatkása (Glyceria maxima) [A nád után az egyik legelterjedtebb vízi pázsitfűféle. Magas, erőteljes növény. Terebélyes, dús virágbugája elágazó. Vízikásának nevezett barnás vagy kékes színű termését - a vizet csónakkal járva hajnalban, amikor az érett szemek nem peregnek ki könnyen - rostába gyűjtötték, famozsárban hántolták és kásaként fogyasztották. A vízi szárnyasok folyvást nekiúsznak, hogy könnyen lehulló magját megehessék.] - Wersja 01 01 2017. manna z nieba [nieoczekiwany dar, zysk, ratunek w trudnej sytuacji (Wj 16,4; 16,12-15.35): Jahwe powiedział wówczas do Mojżesza: «Oto ześlę wam chleb z nieba, na kształt deszczu. I będzie wychodził lud, i każdego dnia będzie zbierał według potrzeby dziennej. Chcę ich także doświadczyć, czy pójdą za moimi rozkazami czy też nie.(...)I przemówił Jahwe do Mojżesza tymi słowami: «Słyszałem szemranie Izraelitów. Powiedz im tak: O zmierzchu będziecie jeść mięso, a rano nasycicie się chlebem. Poznacie wtedy, że Ja, Jahwe, jestem waszym Bogiem». Rzeczywiście wieczorem przyleciały przepiórki i pokryły obóz, a nazajutrz rano warstwa rosy leżała dokoła obozu. Gdy się warstwa rosy uniosła ku górze, wówczas na pustyni leżało coś drobnego, ziarnistego, niby szron na ziemi. Na widok tego Izraelici pytali się wzajemnie: «Co to jest?» – gdyż nie wiedzieli, co to było. Wtedy powiedział do nich Mojżesz: «To jest chleb, który daje wam Jahwe na pokarm.(...)Izraelici jedli mannę przez czterdzieści lat, aż przybyli do ziemi zamieszkanej. Jedli mannę, aż przybyli do granic ziemi Kanaan.] – égi manna [(gör. man, manna, lat. Manna): titokzatos táplálék, amellyel Izrael fiai a pusztai vándorlás idején táplálkoztak (Kiv 16,4-35; MTörv 8,3.16; Neh 9,20; Zsolt 78,24), míg Kánaánba nem értek és annak termékeit nem ehették (Józs 5,12). A ~ név a Kiv 16,15 szerint Izr. fiainak kérdéséből ered: man hu, 'mi ez?' - 1. Amikor az éhező nép zúgolódott (Kiv 16,1-3), Jahve megígérte, hogy kenyeret hullat az égből (16,4), ezért a ~ a Zsolt 78,24; 105,40: égi kenyér, a 78,25: az erősek (= az angyalok) kenyere, a Bölcs 16,20: az angyalok eledele. - Izr. fiai reggel találták a mannát a pusztában. A 16,4-35 szerint „valami finom szemcsés dolog” volt, mint a dér a földön (16,14), fehér, mint a koriandermag (16,31), íze pedig a mézeskalácsra (16,31) hasonlított. Szám 11,7: a manna „olyan volt, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3410 mint a koriander magja, szemre meg mint a bdellium gyantája”. Egy későbbi leírását a Bölcs 16,19-29 tartalmazza. A Szám 11,8: kézimalommal őrölték v. összetörték mozsárban, fazékban megfőzték és cipót sütöttek belőle (vö. Kiv 16,23). Egy korsó mannát „az Úr elé” (= a szövetség ládája elé) kellett tenni, azaz meg kellett őrizni a jövő nemzedékek számára (16,33; Zsid 9,4: a ládában aranyvödörben őrizték, vö. Kiv 16,33: LXX).] mannowy, -a, -e – mannamano [1. wł., ręka; muz. (m. destra, skr. m.d.) (grać) prawą ręką; (m. sinistra, skr. m.s.) (grać) lewą ręką; (a due mani) - (grać) obu rękami; 2. ręka, mano destra (skr. m.d.) prawa ręka, mano sinistra (skr. m.s.) - lewa ręka; uwaga w nutach, zalecająca wykonanie danej partii przeciwną ręką, niż to zapis normalnie przewiduje, np. na fortepianie] – (ol) mano; (zene) kéz mano- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z ciśnieniem] Manoach a. Manue (spokój) [pochodził z pokolenia Dan, ojciec Samsona] – MANOAH (nyugalom; adomány, ajándék; bőkezű) [Sámson atyja (Bír 13,2; 16,31).] manometr (ang. pressure gauge) [1. przyrząd do pomiaru ciśnienia gazów i cieczy, wyższego od ciśnienia atmosferycznego; 2. ciśnieniomierz z przeponą wykonaną z metalu, która odkształcając się, oddziałuje na wskazówkę mechaniczną przemieszczającą się po skali. Manometr służy do wskazywania ciśnienia. Skala jest standardowo wyrażana w MPa.] – (gör.) manométer; feszültségmérő, nyomásmérő; zárt térben lévő gőzök v. gázok nyomását mérő készülék manometr blaszkowy – hullámos bádoglemezmanométer manometr kontrolujący; manometr maksymalny – ellenőrző feszültségmérő manometr metalowy – fémnyomásmérő, feszmérő, fémmanométer manometr próżniowy [zob. próżniomierz] – vákummérő manometr rtęciowy – higanyos nyomásmérő v. feszmérő, manométer manometr tłokowy – dugattyús nyomásmérő v. feszmérő, manométer manometria [pomiary ciśnień] – manometria; gőznyomásméréstan manometryczny, -a, -e – feszmérő-, feszmérési manowce [1. bezdroża albo boczne, nieuczęszczane drogi; 2. sytuacje, - Wersja 01 01 2017. działania prowadzące do deformacji czegoś lub stwarzające jakieś inne niebezpieczeństwo], manowiec [1. dawniej: błędna droga; 2. dziś tylko w liczbie mnogiej: błędne drogi; bezdroża, wertepy] – tévút, útvesztő, zsákutca Manresa [miasto w północno-wschodniej Hiszpanii, w regionie Katalonia, na północny zachód od Barcelony. Około 66,9 tys. mieszkańców. Po pielgrzymce na Montserrat w jaskini w pobliżu Manresy spędził kilka miesięcy św. Ignacy Loyola. Miasto jest ośrodkiem pielgrzymkowym, a jego nazwa ma znaczenie w symbolice duchowości ignacjańskiej. W mieście znadjują się liczne zabytki, m.in. katedra La Seu, most Vell Pont a także dwa teatry Cosenvatori i Kursal.] – 1. (földr.) Manreza, (Manrésa) [1. város a spanyolországi Katalóniában, Barcelona tartományban. Bages járás székhelye; 2. város Spanyolországban, Barcelona tartományban. Jezsuita kolostor. Textil- és vasipar., (1930) 32.151 lak. Ide vonult vissza Loyolai Szt. Ignác, mielőtt rendjét megalapította; itt írta lelkigyakorlatos könyvének nagy részét. Ma sok lelkigyakorlatos ház neve; a budapesti M. a Zugligetben 1927-ben épült férfi lelkigyakorlatos ház, a jezsuiták vezetése alatt.]; — 2. manréza [jezsuita lelkigyakorlatos ház (Manréza spanyol falu nevéből, ahol Loyolai Ignác a jezsuiták lelkigyakorlatainak szabályzatát megírta). Az első magyar manréza 1927: BpZugligetben épült (lelkigyakorlatos ház és jezsuita noviciátus), melyet a szerzetesrendek föloszlatásakor államosítottak. A rendszerváltozás után Dobogókőn kapott helyette a jezsuita rend egy épületegyüttest, amelyet ~nak neveztek el (lelkigyakorlatos és konferenciaközpont.)]; — 3. Manréza [Ugyancsak a Manréza címet kapta az eredeti lelkigyakorlatos ház időszaki értesítője. Évente négyszer jelent meg 1928 szeptembere és 1944 októbere közt és összesen 60 számot ért meg. Felelős szerkesztői kezdetben Jámbor László és Révay Tibor voltak, a felelős kiadó Révay. 1931-től Sághy Imre vette át ezt a munkát, a kiadók és a nyomdák változtak.] mansarda [1. pokój lub mieszkanie na poddaszu; 2. dach łamany, którego niższa połać jest bardziej pochyła niż górna; 3. facjatka, pokój, mieszkanie na poddaszu pod dachem łamanym, mansardowym (o 2 kondygnacjach, z których niższa jest bardziej stroma); 4. mieszkanie na Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3411 poddaszu. mansarda facjatka, pokój, mieszkanie na poddaszu pod dachem łamanym, mansardowym (o 2 kondygnacjach, z których niższa jest bardziej stroma).] – manzárd, manzárdlakás, padlásszoba, padláslakás (poddasze) [beépített tetőtérben elhelyezkedő szoba vagy lakás. A 18. századi Franciaországban egy speciális alakú tető (úgynevezett "törött tető") neve. Az elnevezés a François Mansart (1598-1666) francia építész, és unokaöccse Jules Hardouin-Mansart (1646-1708), nevéből ered, de nem ők a manzárd feltalálói.] mansardowy, -a, -e [przymiotnik od: mansarda] – manzárdmansjonarz, mansjonariusz (łac. maneo - zostaję) [1. wikariusz przy kościele katedralnym lub kolegialnym; 2. ksiądz w kościele katedralnym lub kolegialnym; 3. w hierarchii kościelnej kapłan niższej rangi, wikariusz, bez obowiązków kościelnych, który z tytułu zapewnionego utrzymania był zobowiązany trwać na miejscu i pełnić wyznaczone funkcje duszpasterskie i liturgiczne przy katedrach, kolegiatach i znaczniejszych parafiach. Mansjonarze tworzyli niekiedy zespoły, mające swój statut. Do ich obowiązków należało np. codzienne śpiewanie Officjum Parvum de BMV (Mały brewiarzyk o NMP, takie Małe godzinki o NMP) oraz odprawianie Mszy św. Niekiedy mansjonarz nie mieszkał na stałe, ale dojeżdżał, by spełnić wyznaczoną mu dokładnym terminem funkcję. Mianem mansjonarza nazywa się także wikariusza w parafii, funkcjonującego na specjalnych prawach, albo kapłana pełniącego służbę przy ołtarzu w bazylice.] – (egyh.) a katedrális v. társaskáptalan papja v. vikáriusa manszeta [1. rodzaj pierścienia lub opaski do uszczelniania tłoków, rur itp.; 2. w szermierce: uderzenie przeciwnika bronią w spód ręki; 3. zob. opaska uciskowa; 4. opaska zakładana pacjentowi na rękę lub nogę w czasie zabiegu; 5. pierścień lub opaska z elastycznego materiału, stosowane do uszczelnienia tłoków, cylindrów i rur; natłoczka] – karvédő (vívókesztyűn); műsz. karmantyú (csővégek összeillesztéséhez) manta [1. olbrzymia, drapieżna płaszczka z płetwami głowowymi podobnymi do rogów, żyjąca w morzach tropikalnych; 2. duża ryba płaszczkokształtna; diabeł morski; 3. samochód typu Opel Manta] – rája [Atlanti ördögrája (Manta birostris)] - Wersja 01 01 2017. mantel [płaszcz] – [Słowniczek języka śląskiego] köpeny, (pałto) kabát, felöltő; palást mantelzak [1. dawniej: tłumok podróżny; tobołek, zawiniątko; 2. (u Zygmunta Glogera) pokrowiec sukienny w kształcie wałka (czworokątny u kirasjerów 1809 – 1814), w który kawalerzysta składał: bieliznę, halstuchy, obuwie, grzebień, szczotki, nożyczki do konia, zgrzebło, szrubokręt, książeczkę służbową, skałki, rajtuzy stajenne itp. Mantelzak był przymocowany zapomocą trzech rzemieni za tylnym obłąkiem siodła. Na denkach mantelzaka bywał naszyty lub wyhaftowany numer pułku, granat lub też tylko taśma lub galon wokoło z wypustką kolorową. W armii Królestwa Kongresowego mantelzaki były gładkie szare; kociołki miedziane przywiązane były do lewego ich boku. B. Gemb. 3. niem. torba podróżna, zwykle skórzana.] – batyu, csomag, útipoggyász, málha; posztó takaró manto [pot. bicie, lanie] – (dawno) „ruha”, verés mantyczyć, mantykować [pot. zrzędzić, nudzić] – untatni; terhére lenni; zsörtölődni mantyk, mantyka [1. potocznie: kobieta zgryźliwa, marudna;]; mantyczka – bogaras, szeszélyes, mormogó, mérges, dörmögő, zsörtöldő; nyűgös ember, piszmogó ember (ffi/nő) mantyka (łc. mantica - sakwa, tobołek) [1. zob. wróżbiarstwo; przepowiadanie przyszłości; 2. dawn. torba żebracza; 3. zrzęda; daw. także tobołek żebraka; 4. w XV w. torba przerzucana przez ramie, zwieszająca sie z przodu i z tyłu. 4. [wym. ...y...] (łac.) mantica 'worek; sakwa' od manus, zob. manuał.nudziarz, zrzęda, tetryk; dawn. torba żebracza. 5. [wym. ma...] (gr.) mantikē 'jw..wróżbiarstwo, sztuka przepowiadania przyszłości; por. mancja.] – (átv.) jóslás, jövendölés; jóstehetség; a jóslás tudománya, képessége; (torba) koldústarisznya mantyla Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3412 mantyla, mantylka [1. szal z koronki, okrywający głowę i ramiona; 2. daw. krótka jedwabna pelerynka damska; mantyla; 3. lekki szal z czarnej lub białej koronki, część narodowego stroju Hiszpanek; 4. dawna, krótka peleryna kobieca; 5. hiszpański strój na głowę i ramiona. Jest to szal z jedwabiu i koronek, przetykany złotem lub srebrem, zwykle długi, skrzyżowany pod brodą. Noszony chętnie w okresie bardzo szerokich sukien. Razem z kwiatem w czarnych włosach, tradycyjny strój hiszpanki. W XIX wieku mantyle z czarnej koronki upinano na wysokim grzebieniu zatkniętym w szynion. 6. dawny ubiór kobiecy] – (spanyol) mantyl, mantilla [Több jelentése is van: eredetileg a spanyol nők fátyla, vagy nagy, háromszög alakú kendő, vagy rövid, női köpeny]; a fejet és a vállat takaró feltornyozott csipkefátyol; könnyű női köpenyke, gallér mantylka – mantyl; köpenyecske, gallérocska mantyna (wł. mantine – płaszczyk) [1. materyjka jedwabna, z której robiono w XVIII wieku żupany pod kontusze męskie i suknie niewieście; 2. rodzaj tkaniny jedwabnej; 3. rodzaj tkaniny jedwabnej] – selyem anyag mantysa [1. łac. mantissa 'dodatek, uzupełnienie'; mat. ułamkowa część logarytmu (umieszczona po przecinku). 2. w matematyce część ułamkowa] – (lat.) mantissza; a logaritmus tizedestört-része manu armata [zbrojna ręka] – (lat.) manu armata; fegyveres kéz; fegyverforgató kéz manu militari [łac., zbrojnie] – fegyveresen, fegyverrel manu propria [łac., własnoręcznie] – (lat.) manu propria; sajátkezűleg; saját kezű aláírás, kézjegy manualistyczny, -a, -e – manualista; a manualizmussal kapcsolatos manualiter (łac. ręcznie) [termin ten w muzyce organowej oznacza wykonanie danej partii utworu tylko na manuale, bez użycia pedału] – (lat.) manualiter (csak kézzel) [pl. BACH,J.S. - Korálelőjátékok orgonára I (manualiter)] manualizm [kierunek w pedagogice przypisujący szczególną rolę pracy ręcznej w procesie nauczania i wychowania] – manualizmus [egy ősi előadóművészeti ág, gyakorlói, a mentalisták, olyan előadóművészek, akik éleselméjűségüket használják arra, hogy a hipnózis v. szuggesztió alapelveivel a gondolatolvasás, a pszichokinézis, a - Wersja 01 01 2017. prekogníció, telepátia vagy az elmekontroll illúzióját keltsék] manualny, -a, -e [1. łac. manualis 'ręczny' od manus 'ręka'; ręczny; 2. odnoszący się do ręki, wykonywany rękami] – (lat.) manuális; kézi, kézzel végzett manuał (wł. manuale, od mano = ręka, skr. M. lub man.) [1. klawiatura ręczna instrumentu muzycznego; 2. daw. podręczna książka lub notatnik; 3. klawiatura ręczna w organach; przest. książka podręczna, brulion, notatnik; 4. jest to klawiatura ręczna w organach, w przeciwieństwie do nożnej, tzw. pedału. Zwykle organy posiadają 2 - 5 manuałów, z których każdy obsługuje pewną grupę głosów] – (lat.) manuál, (zene) orgonabillentyűsor; billentyűzet; (könyvelés) napló, kézikönyv; mérőasztal; (egyh.) manuale; a szertartáskönyv régi neve, ma rituálénak nevezik. manuał ekspresyjny (organy) – echómű, távmű (orona) manuałowy, -a, -e – (lat.) manuálManufacturing Execution System (MES) [określenie tłumaczone jest na język polski jako System Realizacji Produkcji. Systemy klasy MES wykorzystując technologie informatyczne, oprogramowanie, urządzenia elektroniczne i elementy automatyki, umożliwiają efektywne zbieranie informacji w czasie rzeczywistym wprost ze stanowisk produkcyjnych i ich transfer na obszar biznesowy. Informacje o realizacji produkcji mogą być pobierane bezpośrednio z maszyn oraz przy udziale pracowników bezpośrednioprodukcyjnych.] – MES Manufacturing Execution System; Korszerű gyártásiranyitó rendszerek manum de tabula! [łac., ręce (precz) od obrazu! tj. wstrzymaj się wreszcie od dalszych poprawek i ulepszeń! (z Pliniusza St. Historia naturalna, 35, 36 i z Cycerona, Listy do przyjaciół, 7, 25, 1).] – (lat.) manum de tabula! (Kézek (tag) a képtől! – Plinius St. Historia naturalis, 35, 36) manumissio [1. prawn. staroż. rz. wyzwolenie niewolnika spod władzy pana; 2. w starożytnym Rzymie: wyzwolenie niewolnika spod władzy pana] – (lat.) manumissio manufaktura [1. przedsiębiorstwo, w którym produkcja oparta jest na pracy ręcznej, charakterystyczne dla wczesnego kapitalizmu; 2. wczesnokapitalistyczna Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3413 forma produkcji przemysłowej, oparta na podziale pracy rękodzielniczej; przest. wyroby tekstylne, tkaniny] – (lat.) manufaktúra; kézműipar, a kézi munkára alapított, de már a munkások munkájának a közös műhelyben történt egyesítésén és a munkamegosztáson nyugvó korai kapitalista termelési mód, ill. üzem; rőfösáru, textiláru (rękodzielnictwo) manufakturowy, -a, -e [przymiotnik od: manufaktura] – manufaktúra-, kézműipari manuskrypt [1. rękopis; 2. tekst maszynowy lub odręczny przygotowany do druku; 3. rękopis; tekst (ręczny, maszynowy) przeznaczony do składu druk] – (lat.) manuscriptum; kézirat (rękopis) manuskryptowy, -a, -e [przymiotnik od: manuskrypt] – kézirat-, kézirati Many [1. mit. rzym. duchy zmarłych czczone jako bóstwa świata podziemnego; 2. w mitologii rzymskiej były to duchy przodków. Wyobrażenie bogów przodków (Di Manes) powstało w okresie cesarstwa. Znacznie wcześniej powstało pojęcie Lemurów, złych duchów zmarłych, upiorów. Ojciec rodziny specjalnymi obrzędami magicznymi musiał chronić swój dom w czasie nocnego święta Lemuraliów, organizowanego w dniach 9, 11 i 13 maja.] – (lat.) manes; (tör.) a régi rómaiaknál a meghalt ősök szellemei, akiket istenként tiszteltek mańka [1. daw. lewa ręka; 2. (u Zygmunta Glogera) lewa ręka, lewica, stąd mańkut, mańkaty, używający lewej ręki zamiast prawej. Byli biegli rębacze, przerzucający w czasie boju szablę z ręki prawej do lewej dla zadania niespodziewanego ciosu przeciwnikowi. Stąd powstało wyrażenie: zażyć kogo z mańki, czyli podstępnie, chytrze podchwycić.] – bal kéz; bal oldal mańkuctwo [wyższa sprawność ręki lewej od prawej, wykonywanie większości czynności lewą ręką; leworęczność] – balkezesség mańkut [pot. człowiek leworęczny], mańkutka – (leworęki) balkezes, balog, suta (ffi/nő) Mao Zedong, Mao Tse-Tung (ur. 26 grudnia 1893, zm. 9 września 1976) [chiński przywódca komunistyczny; od 1943 r. szef biura politycznego Komunistycznej Partii Chin oraz Przewodniczący Komitetu Politycznego Komunistycznej Partii Chin aż do śmierci.] - Mao Ce-tung (pinjin: Máo Zédōng) (Shaoshan, Kína, 1893. december 26. – Peking, 1976. szeptember 9.) tanító, költő, forradalmár, politikus, a „nagy kormányos”] - Wersja 01 01 2017. maoistowski, -a, -ie – maoista [system maoistowski: maoista módszer v. eljárás] maoizm [jest chińską wersją ideologii komunistycznej. Zapoczątkował ją twórca Chińskiej Republiki Ludowej Mao Zedong i święciła ona największe tryumfy za jego życia. Po śmierci Mao jego ideologia straciła w Chinach na znaczeniu] – maoizmus mapa [1. obraz powierzchni jakiegoś obszaru przedstawiony na płaszczyźnie za pomocą umownych znaków i kolorów; 2. występowanie i rozmieszczenie jakiegoś zjawiska w kraju lub na świecie] – (lat.) mappa; eredetileg vászondarab, (ma) térkép; kép- v. irattartó (íróasztalon) mapa akustyczna – zajtérkép; Zajterhelési térkép: a számítással megállapított környezeti zajhelyzetet mutatja be Lden és Léjjel zajmutatók formájában (itt szintén nem az eddig megszokott vizsgálati, mérési eredményekből származtatott mutatókról van szó). A zajszinteket 5 dB-es sávokban a 25/2004. (XII. 20.) KvVM rendelet szerinti színskálával kellett megjeleníteni. Mapa akustyczna powinna składać się z części opisowej i części graficznej. Część graficzna powinna zawierać w szczególności: mapę charakteryzującą hałas emitowany z poszczególnych źródeł, mapę stanu akustycznego środowiska, z zaznaczeniem terenów, na których występuje przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu, z odniesieniem do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, mapę terenów zagrożonych hałasem terenów dla których przekroczone są poziomy hałasu w stopniu wymagającym podjęcia przedsięwzięć ochronnych w pierwszej kolejności. mapa akustyczna aglomeracji Kraków — [ang. Noise map of Cracow urban agglomeration] – Krakkó és agglomerációjának zajtérképe mapa bitowa [1. ang. bitmap; 2 bitmapa (macierz bitów danych obrazu graficznego) (kat.: informatyka)] – BMP, Bitmap (állományformátum raszteres képeknek) [Szó szerinti fordítása „bittérkép”. Azokat a grafikus adatokat nevezik bitmap-nek, amelyeknél minden egyes képpont egy vagy több bit által kerül ábrázolásra. A képek képernyőn való ábrázolása (a VGA-kártya képfelépítéséről van szó) eredetileg is így történik. A tárolt képadatoknál megkülönböztetjük, hogy csak egyes képpontok kerülnek „bitmap”-ként Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3414 tárolásra, vagy az egész kép felépítését „vektorgrafikaként” tárolják.] mapa całego świata – világtérkép mapa fizyczna [mapa, na której przedstawione jest ukształtowanie terenu] – fizikai térkép [geologiai, hipszometriai, hegyrajzi és vízrajzi térképek]; hegy- és vízrajzi térkép mapa geograficzna – földrajzi térkép mapa geologiczna [mapa przedstawiająca budowę geologiczną danego obszaru] – geológiai térkép mapa historyczna [mapa, na której przedstawione są granice krajów w danej epoce historycznej, stosunki gospodarcze, miejsca bitew itp.] – történelmi térkép v. atlasz mapa kolejowa – vasúti térkép mapa konfliktów akustycznych – konfliktustérkép [a zajterhelés és a Kormányrendelet 9.§ (3) és (4) bekezdésében megadott stratégiai küszöbértékek összehasonlításával készült zajtérkép] mapa konfliktów akustycznych dla hałasów drogowych – közúti konfliktustérkép mapa konturowa, ślepa [mapa, na której są tylko linie lądów, mórz, głównych rzek i gór, niemająca żadnych napisów] – kontúrtérkép, vázlatos térkép mapa lotnicza – légi térkép mapa magnetyczna [mapa przedstawiająca rozkład pola magnetycznego na powierzchni Ziemi] – mágneses térkép mapa morska – tengeri térkép mapa operacyjna – hadműveleti, hadászati térkép mapa plastyczna [trójwymiarowy, wypukły model terenu] – domború v. plasztikus térkép mapa pogody, mapa synoptyczna [mapa, na którą nanosi się wyniki obserwacji meteorologicznych dokonanych na danym obszarze w określonym czasie] – időjárás térkép, szinoptikus térkép, időjárás előrejelző térkép mapa polityczna [mapa, na której państwa lub okręgi administracyjne oznaczone są za pomocą linii odgraniczających i barw] – politikai térkép v. atlasz mapa Polski – Lengyeország térképe mapa przeglądowa [mapa przedstawiająca ogólny obraz lądów i krajów z podaniem najważniejszych obiektów] – szemléltető v. áttekintő v. átnézeti térkép mapa samochodowa – autótérkép mapa sztabowa [szczegółowa mapa wojskowa] – törzskari térkép; részletes katonai térkép - Wersja 01 01 2017. mapa ścienna – falitérkép mapa świata – világtérkép mapa topograficzna [szczegółowa mapa terenu] – topográfiai térkép, helyrajzi térkép mapa turystyczna – túristatérkép MAPI (Messaging Application Program Interface) [API opracowane przez Microsoft umożliwiające programom na wysyłanie i odbieranie poczty elektronicznej. MAPI wykorzystują aplikacje Microsoft, takie jak Outlook, Outlook Express, Exchange. Tzw. Simple MAPI implementuje standard Common Messaging Calls (CMC) X.400. Enhanced MAPI pozwala na pracę grupową. Istnieje także obudowa MAPI w postaci obiektu COM w ramach Collaborative Data Objects (CDO). MAPI pozwala na dostęp do funkcji serwera Microsoft Exchange.] – MAPI (Messaging Application Program Internface) (üzenetküldő alkalmazások programcsatolója) - 'MAPI' interfész (üzenetküldő program interfész) [szerkesztett dokumentum küldését egyszerű- sítő program; Microsoft által javasolt köztesprogram, mely egy Windows-alkalmazásból (pl. egy szövegszerkesztő- ből) közvetlenül küld egy dokumentumot útjára mint levélcsatolmányt; az Outlook Express, Messanger, Eudora és Pegasus levelezők támogatják, de szerver oldali is támogatást is igényel; az eljárás nem vált különösebben népszerűvé] mapka [mała mapa] – kis térkép; térképecske mapnik [płaska i sztywna torba z długim paskiem, przystosowana do noszenia map, planów itp.] – térképtáska, térképtartó mapowanie wypukłości (ang. bump mapping) [w grafice 3D technika teksturowania, która symuluje niewielkie wypukłości powierzchni, bez ingerencji w geometrię obiektu trójwymiarowego. Technika polega na użyciu tekstury, która nie jest jednak bezpośrednio wyświetlana, ale powoduje lokalne zakłócenia (obrót) wektora normalnego. Ponieważ każdy model oświetlenia (np. oświetlenie Phonga) w jakiś sposób wiąże kąt pomiędzy promieniem światła, a wektorem normalnym, to rezultatem Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3415 zakłóceń jest pojawienie się na obrazie złudzenia nierówności powierzchni. Efekt jest bardzo przekonujący, większość ludzi nie zwraca uwagi na fakt, że brzegi obiektu pozostały "niezakłócone".] – (ang.) bump mapping (magyarul bucka leképzés) [1. Egy háromdimenziós objektumra az egyenetlenség látszatát keltő textúrát feszít. Hardver szinten először a Matrox G400 kártya támogatta ezt a technológiát. 2. nevű eljárás során egy számítógépes 3D-s modell egy egyenetlenebb felületet kap az egyenletes felület helyett. A bump mapping eljárás során úgy kapunk egyenetlenebb felületet, hogy a modell normál-vektorainak irányait szabadon módosítjuk, s így egy bonyolultabb, egyenetlenebb felület illúzióját kelthetjük. Ezt a technológiát használja például a Doom 3 és a Far Cry nevű videojáték is a játékban megjelenő modellekre. ] mapowy, -a, -e [przymiotnik od: mapa] – térkép-, térképi mapy akustyczne Warszawy – Varsó zajtérképe mapy miast – várostérképek Mara [w buddyzmie: symbol śmierci] – Mara (Māra); a halál jele mara [1. widzenie senne; 2. w wierzeniach ludowych: duch zmarłego] – álom; rémkép, álomkép, lidérc, lidércnyomás, képzelődés, kísértet, jelenés mara [smród] – [Słowniczek języka śląskiego] bűz, büdösség Mara (gorzkość) [1. Ziemia Sydończyków. 2. Postój Izraelitów po przekroczeniu Morza Czerwonego, gdzie dostali wodę gorzką, która stała się słodką po wrzuceniu kawałka drzewa przez Mojżesza. Gorzkość jest symboliczna dla śmierci, którą Pan osłodzi mdłością Swoją, co udowodnił cierpieniem i śmiercią poniesioną na krzyżu.] – MÁRA (szomorú, keserűség; úrnő) [1. Ezt a nevet adta magának Naómi (Ruth 1,20). 2. Keserű vizet adó forrás neve Súr (1) pusztájában (2Móz 15,22-25; 4Móz 33,8-9).] - Wersja 01 01 2017. marabut [1. fr. marabout 'jw.; mały meczet; grób marabuta muzułm.' z port. marabuto 'jw.' od arab. marabit 'spokojny, milczący; pustelnik; mędrzec'; muzułm. mnich a. pustelnik, zwł. w Afryce; muzułm. asceta, święty; duży tropikalny ptak afrykański z rodziny bocianów; 2. ptak o łysej głowie, silnym dziobie i nagiej szyi ze zwisającym workiem skórnym, żyjący w Afryce; 3. muzułmański mnich lub pustelnik w Afryce Północnej] – marabu [1.(eredetileg: marbút), arab szó, a. m. megkötött; É.Afrikában a dervisnek megfelelő elnevezés. A marabuság (melynek az afrikai mohamedánok csodás képességet és szent jellemet tulajdonítanak) sokszor bizonyos családokban öröklő tulajdonság. A marabu lakóhelyét Afrikában Závijának (tulajdonképen szögletnek) hivják. Átvitt értelemben a szentek sírjait is. marabunaknak szokták nevezni. 2. marabu; Afrikában és Dél-Ázsiában honos, csupasz nyakú és nagy csőrű húsevő gázlómadár] marabuci – marabuk Marabut afrykański (Leptoptilos crumeniferus) [duży ptak mięsożerny z rodziny bocianowatych, zamieszkujący Afrykę poza jej północną i południową częścią] – afrikai marabu (Leptoptilus), afrikai csupasz nyakú gólyaféle madár maracas, marakas; marakasy (maraca) [instrument muzyczny z grupy idiofonów uderzanych, rodzaj gruchawki, której korpus wykonany jest z gliny, skorupy orzecha lub dyni, osadzony na drewnianym trzonku. Wewnątrz tak utworzonej puszki rezonansowej znajdują się twarde nasiona, kamyczki itp., wydające przy potrząsaniu marakasami charakterystyczny szelest.] – (zene) rumbatök (indián ütős hangszer); maracas v. rumbatök párosával használt, rázással megszólaltatott idiofon hangszer. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3416 Maranatha a. Marana tha (aram. Przyjdź, Panie Jezu! lub zapisane jako maran atha Nasz Pan przyszedł) [1. wyraz ten pochodzi z aramejskiego i oznacza: ''Pan nadchodzi'', albo i ''Przyjdź, Panie!''. Poprawne tłumaczenie tego wiersza powinno brzmieć: ''Jeśli kto nie miłuje Pana, niech będzie przeklęty. Maran ata''. 2. wyrażenie, prawdopodobnie pochodzenia liturgicznego, przyjęte do Nowego Testamentu, gdzie pojawia się tylko raz w Liście apostoła Pawła do Koryntian (1 Kor 16,22). Występuje tam jako grecka transliteracja wyrażenia aramejskiego. Możliwe, że było to pozdrowienie pierwszych chrześcijan. Występuje w modlitwach i pieśniach chrześcijańskich, zwłaszcza w okresie adwentu.] – (héb.) MARAN ATHA (a mi Urunk jön); Uram, jövel! [= zsidókeresztyén formula. Arám szó, üdvözlés és bátorítás valamilyen komoly figyelmeztetés után (1Kor 16,22): „Ha valaki nem szereti az Úr Jézus Krisztust, legyen átkozott! Maran atha”.]; „jövel, velünk az Isten!” (áldásformula) maras [brud, błoto] – [Słowniczek języka śląskiego] szenny, piszok, mocsok, kosz, szutyok; lucsok, sár, latyak, iszap; mocsár maraskino [wł. Maraschino, 1. likier wiśniowy o zapachu gorzkich migdałów; 2. 'likier jw.' od marasca bot. 'wiśnia szklanka'. słodki likier wyrabiany pierw. w Dalmacji, destylowany z fermentowanego soku maraski, gorzkiej dzikiej wiśni dalmatyńskiej, zazw. z dodatkami (jak gorzkie migdały, jaśmin a. wanilia).] – (ol.) maraschino, maraszkino meggylikőr; dalmát meggyből (Maraska) készített likőr Maraton [miasto starożytnej i nowożytnej Grecji, ulokowane na wybrzeżu Attyki] – Marathón (görög város Attika partjainál) maraton [1. bieg w lekkoatletyce na dystansie 42 195 m; 2. najdłuższy dystans w jakiejś dyscyplinie sportowej; 3. długo trwający pokaz filmów lub przedstawień teatralnych; 4. czynność wykonywana bez przerwy przez dłuższy czas] – maraton [(sport) 42 km 195 m távon folytatott futóverseny; Feidippidész görög katona, hogy a marathoni győzelem hírét Athénba megvigye, gyalog futotta meg a 38 km-es utat, a városkapuban, miután elkiáltotta: örüljetek, győztünk! Holtan esett össze; Marathon nevű görög város nevéből] maratończyk [1. biegacz startujący w maratonie; 2. mieszkaniec Maratonu] – sp. maratoni futó; földr. Marathon lakója, marathoni ember - Wersja 01 01 2017. maratoński, a-, -ie [1. przymiotnik od: Maraton (miasto w Grecji); 2. a) związany z maratonem (konkurencją lekkoatletyczną); b) bieg maratoński bieg na dystansie 42,195 kilometra; maraton] – marathoni maraud [od: łupić; grasować] – (fr.) maraud; kimerült, beteg; nyúzott; fosztogató marazm [1. gr. marasmós 'wycieńczenie'; med. ogólne wyniszczenie organizmu; przygnębienie, apatia, depresja; przen. rozprzężenie, zastój, bezwład, inercja. 2. w medycynie oznacza stan wyniszczenia orgazmu; apatię; depresję; przygnębienie] – (Marasmus) sorvadás MARC (ang. MAchine-Readable Cataloging) [format katalogowania danych bibliograficznych w formie elektronicznej] – MARC (MAchine-Readable Catalog) [nemzetközi adatcsere-szabvány számítógéppel készült bibliográfiák, könyvtári katalógustételek különböző rendszerek közötti átviteléhez; a más könyvtáraktól átvett MARC formátumú rekordok saját adatbázisba tölthetők be, így megtakarítható a dokumentumok helyben történő leírása; több országban saját, nemzeti változatai is vannak (pl. USMARC, UKMARC, HUNMARC)] marcato (wym. markato) [określenie wykonawcze: z naciskiem, zaznaczając, akcentując wyraźnie a. wyraziście akcentując] – (ol.) marcato; (zene) nyomatékkal, hangsúlyosan Marcel, Marceli [imię męskie pochodzenia łacińskiego. Wywodzi się od nazwy jednej z gałęzi rzymskiego rodu Klaudiuszów. Imię to bywa nadawane także w formie Marcel] – Marcell [férfinév latin eredetű. A Marcellus családnévből származik, ez pedig a Marcus (magyarul Márkus) becézőjéből. Női párja: Marcella] Marcela – Marcella Marcelina – Marcellina Marcelka – Marcellácska marcepan [1. biaława masa z drobno zmielonych migdałów utartych z cukrem i białkiem; też: wyrób z tej masy; 2. coś bardzo smacznego i wykwintnego] – marcipán marcepanowy, -a, -e [mający smak, zapach marcepanu] – marcipán-, marcipánból való marcha, mercha (z niem. Mähre) [(u Z. G.) nędzna szkapa] – nyomorúságos ló; gebe Marcha Real (pol. Marsz Królewski) [hymn Hiszpanii. Jest jednym z nielicznych hymnów państwowych, który nie ma oficjalnie zatwierdzonych słów, a jedynie Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3417 melodię.] Spanyolország nemzeti himnusza, a Marcha Real („Királyi induló”) [egyike azon kevés nemzeti himnusznak, amelyeknek jelenleg nincs hivatalosan énekelt szövege. spanyol himnusz Európa egyik legrégebbi nemzeti himnusza, eredete ismeretlen. Először 1761-ben említik, a Libro de Ordenanza de los toques militares de la Infantería Española-ban, azaz a spanyol gyalogosok trombitajeleinek jegyzékében, amelyet Manuel de Espinosa állított össze. Itt Marcha Granadera, „a gránátosok indulója” címen említik, de szerzőjét nem tüntetik fel. 1770-ben III. Károly hivatalos Becsület-indulóvá nyilvánította a Marcha Granaderát, ami így helyet kapott a különböző ünnepségeken. A spanyolok nemsokára nemzeti himnuszuknak kezdték tekinteni az indulót, és elnevezték Királyi indulónak, mert mindig hivatalos ünnepségeken, a királyi család jelenlétében játszották.] marchew, marchewka (Daucus L. 1753) [rodzaj roślin z rodziny selerowatych. Rodzaj liczy ok. 25 gatunków pochodzących z rejonu Morza Śródziemnego] – sárgarépa (Daucus carota subsp. sativus) [nagyon fontos zöldségnövény, jelentős vitaminforrás] Marchew zwyczajna (Daucus carota L.) gatunek rośliny z rodziny selerowatych. Występuje w stanie dzikim pospolicie na terenach Europy, Azji i północnej Afryki. Jest również rośliną uprawną. W Polsce w stanie dzikim jest rośliną bardzo pospolitą – vadmurok (Daucus carota) [a kétszikűek (Magnoliopsida) osztályának az ernyősvirágzatúak (Apiales) rendjéhez, ezen belül az zellerfélék (Apiaceae) családjához tartozó faj] marchewka na jarzynę – főzeléknek való sárgarépa marchewka na surowo – sárgarépa nyersen, nyers sárgarépa - Wersja 01 01 2017. marchia [1. (niem. mark) w państwie Franków i średniowiecznym cesarstwie niemieckim: zorganizowany wojskowo okręg pograniczny; 2. teren przygraniczny Cesarstwa Karolińskiego a później Rzeszy Niemieckiej, zorganizowany jako struktura feudalno-wojskowa. Celem istnienia marchii była ochrona cesarstwa przed najazdami z zewnątrz, dlatego tworzono je na szczególnie zagrożonych odcinkach granic. Pan feudalny marchii margrabia (markgraf) podlegał bezpośrednio cesarzowi i miał większy zakres samodzielności, niż hrabia zarządzający hrabstwem w głębi kraju.] – (tört.) határtartomány, őrvidék, őrgrófság marchiwany, -a, -e – sárgarépamarchołt, marchułt [1. bohater średniowiecznych opowieści, przedstawiany jako sprytny i rezolutny chłop, uosabiający ludową mądrość i humor; 2. postać rubasznego i sprytnego chłopa, uosabiającego ludową mądrość i humor; 3. Jedna z najpierwszych książek drukowanych w języku polskim (wyszła w Krakowie u H. Wietora r. 1521) nosi tytuł: „Rozmowy, które miał król Salomon mądry z Marchołtem grubym a sprosnym”.] – (dawno) hős, leleményes, talpraesett személy; népi hős Marchołt [1. bohater średniowiecznych opowieści; 2. demon z mitologii słowiańskiej; 3. polski kwartalnik] – regényhős; démon; lengyel folyóirat marchołtowy, -a, -e – leleményes, talpraesett marcia [tracić życie; umierać] – (ol.) marcia; induló ["Marsz, marsz, Dąbrowski, Z ziemi włoskiej do Polski" (In marcia Dąbrowski dalla terra italiana a quella polacca)] marciale (wym. marczale) = marszowo – marciale (ol., ejtsd: marcsále); indulószerűen marziale (wym. marcjale) = wojowniczo – marciálisan; katonásan Marcin [imię męskie pochodzenia łacińskiego. Wywodzi się od słów „należący do Marsa”] – Márton [férfinév a latin Martinus rövidülése. Jelentése: Mars hadistenhez hasonló, merész. Női párja: Martina. Rokon név: Martos.] Marcin Luter (niem. Martin Luther, ur. 10 listopada 1483 w Eisleben, zm. 18 lutego 1546 tamże) [niemiecki reformator religijny, teoretyk i inicjator reformacji, mnich augustiański, doktor teologii. Autor 95 tez potępiających praktykę sprzedaży odpustów, w których odrzucał możliwość kupienia łaski bożej.] – Martin Luther (magyarosan: Luther Márton, németül Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3418 eredetileg Martin Luder) (Eisleben, 1483. november 10. – Eisleben, 1546. február 18.) [a protestáns reformáció szellemi atyja, lelkész, reformátor. Ágoston-rendi szerzetesként lett teológus és professzor, és a wittenbergi egyetem biblikus tanára.] Marcinek – a Márton beceneve marcinka, marcinki [1. gatunek astra o drobnych, jasnofioletowych kwiatach; 2. astry nowoangielskie lub nowobelgijskie] – őszirózsafélék (Asteraceae) marcjalista [(u Z. G.) wojownik, bojownik, junak, człowiek rycerski.] – (dawno) harcos, katona, hős, lovag Marcjanna [żeński odpowiednik imienia Marcjan. Wśród świętych św. Marcjanna z Cezarei] – Marcjanna Marcjon (ur. ok. 100 w Synopie, w Poncie nad Morzem Czarnym (na terenie obecnej Turcji) [w rodzinie biskupa; zm. po 160) – teolog, herezjarcha chrześcijański, twórca herezji marcjonizmu, częściowo powiązanego z gnostycyzmem.] – Markion (Szinope, Pontusz, 85 k.-160 k.) [tévtanító, a markioniták szektájának alapítója. - A szinopei pp. fia, művelt, gazdag ember. Apja nyilvánvalóan tévtanai miatt kizárta az Egyhból, ezért ~ 130 k. Szmirnába, 139: Rómába ment. Itt fogalmazta meg tanítását és saját Szentírását: átírta a Lk-ot és Szt Pál 10 levelét, ezért 144: itt is kiközösítették. Levélben próbálta igazolni magát, majd „egyházat” szervezett.] marcjonici (marcjonizm) [bliska gnostycyzmowi grupa religijna założona około 145 roku przez Marcjona z Synopy. Szczyt ich działalności przypadał na II wiek i III wiek, choć kilka gmin przetrwało do VI wieku. Ich pismami religijnymi były Ewangelia Marcjona: okrojona Ewangelia Łukasza, z której Marcjon usunął wszelkie elementy i perykopy mogące sugerować związek Jezusa z Bogiem Starego Testamentu (jak np. genealogię Jezusa od króla Dawida), oraz listy świętego Pawła. Była to pierwsza kompilacja pism chrześcijańskich, pierwszy kanon. W wyniku sporów z Marcjonem Kościół zaczął formować swój własny kanon. – Marcjonici, podobnie jak inni gnostycy uznawali Jahwe za boga niebędącego bogiem kochającym, lecz surowym i "sprawiedliwym", i twierdzili, że jest on jedynie pomniejszym bogiem Demiurgiem. Uznawali judaizm za "religię tego świata" i nie uznawali związku chrześcijaństwa z nim. Twierdzili, iż Jezus był wysłannikiem - Wersja 01 01 2017. Najwyższego Boga (Bóg Miłości, Bóg Światła), nie zaś żydowskim Mesjaszem. Zaprzeczali również narodzeniu Jezusa z Marii. Miał on się pojawić po raz pierwszy jako nauczyciel w synagodze w Kafarnaum w piętnastym roku rządów Tyberiusza. Większość twierdziła za Walentynem - co później często powtarzano - że został zesłany światu, przechodząc przez Maryję jakby przez kanał.] - markioniták [Markion által 150 k. Rómában alapított szekta. - Tagjai Markion tanítását vallották, a házasság kérdésében enkratiták voltak, szigorú böjti fegyelemben és a vtságra készülve éltek. A kat. egyh. hierarchikus szervezetét megtartották. 190-ig a szekta fejlődött, majd részekre bomlott, s az 5. sz-ra elenyészett.] marcjonizm – marcionizmus marcowy, -a, -e – márciusi marcowy kawaler – agglegény, öreglegény marcówka [1. kura wylęgła w marcu; 2. owca urodzona w marcu; 3. woda ze śniegu marcowego] – márciusi tyúk v. birka; fiatal csirke; márciusi hólé Marcówka [wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie suskim, w gminie Zembrzyce] – Marcówka (lengyel falu) marcypan, marcypen (po łac. marci-panis, panis martius; po niem. Marzipan) [1. biaława masa z drobno zmielonych migdałów utartych z cukrem i białkiem; też: wyrób z tej masy; 2. coś bardzo smacznego i wykwintnego; 3. rodzaj placka, składającego się głównie z migdałów i cukru. Ponieważ odwieczny zwyczaj polski nakazywał wysadzać się na smaczny i okazały kołacz weselny jako ciasto obrzędowe, więc przybywający z Zachodu do miast polskich aptekarze zaczęli wypiekać marcypany na uroczystości domowe Polaków.] – marzapane, marcipán; őrölt mandulából és cukorból készült sütemény marcypanowy, -a, -e – marcipán-, marcipánból való [torcik marcypanowy: marcipántorta] Mardocheusz (gorzkość uciemiężonych, wielbiący Marodacha) [Beniaminita, kuzyn Estery, żony, króla perskiego Kserksesa (Aszwerusa, 485-465 przed Chrystusem). Nie podporządkował się Hamanowi, ministrowi Kserksesa I, za co ten zarządził wyniszczenie wszystkich Żydów, co dzięki wstawiennictwu Estery, która działała wg wskazówek Mardocheusza, zostało unicestwione.] – MÁRDOKEUS (Merodák tisztelője; tiszta Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia mirtusz; aki balzsamot készít; a Marsnak szentelt) [Benjáminita férfi, Eszter nevelőapja (Eszt 2,5-7); babiloni fogságba hurcolták (Eszt 2,6); megmentette Ahasvérus (2) királyt egy veszedelmes összeesküvéstől (Eszt 2,21-23), s a zsidókat Hámán aljas tervétől, aki minden zsidót el akart pusztítani; megalapította púrim ünnepét.] 3419 Mareczek – a Márk beceneve Marek [1. imię męskie pochodzenia łacińskiego. Wywodzi się od słowa oznaczającego "należący do Marsa". ewangelista; papież w 336 roku; biskup płocki ok. 1075-1088; 2. imię męskie pochodzenia łacińskiego, jedno z najstarszych imion rzymskich (imion właściwych, praenomen), oznaczające "należący do Marsa, związany z Marsem". W Polsce imię to jest notowane od XIII wieku, choć poza współczesnością nie było często spotykane, w formach Marek, Marko, Margusz, Markusz, Merkusz. Zapisana została także żeńska Marka (1263) — żeński odpowiednik imienia Marek lub zdrobnienie od imion żeńskich rozpoczynających się na Mar-, takich jak Margorzata (= Małgorzata) lub Maria — oraz Markusław, staropolskie imię utworzone od imienia Marek poprzez dodanie typowej dla imion słowiańskich cząstki-sław.] – Márk, Márkus [latin – német eredetű férfinév, jelentése: Mars hadistenhez tartozó, neki szentelt; határvidék, erdő védője.]; Márkus [Marek jest średnim bratem: Marek a középső fiútestvér; Merek ma dwóch braci: starszego Janka i młodszego Tadka: Mareknek két fivére van, az idősebbik Jancsi, a fiatalabb Tádé] Marek [jest autorem drugiej Ewangelii. Właściwie nazywał się Jan Marek; był synem Marii; imię ojca jego nie jest podane. Z wujem jego Barnabą towarzyszył Pawłowi w pierwszej podróży misyjnej aż do Pergi w Pamfilii. Tam samowolnie odszedł od Pawła, za co nie otrzymał uznania. Potem popłynął z Barnabą na Cypr, a Paweł dobrał sobie jako dalszego towarzysza podróży Sylasa. Jednak w późniejszych latach Marek znów był przy boku Pawła. Piotr nazywał go swoim synem. W Ewangelii swojej (która jest synoptyczna, bo podobna do Ewangelii Mateusza i Łukasza) przedstawia on Chrystusa jako sługę.] – MÁRK (férfi) v. JÁNOS (3) MÁRK (nagy kalapács) [1. Jánosnak (3), Barnabás egyik rokonának római neve (ApCsel 12,12; - Wersja 01 01 2017. 15,39); Márk evangéliumának a szerzője. 2. A második evangélium szerzője; zsidó neve János, római neve Márkus; nevezik Jánosnak (ApCsel 13,5.13), Márknak (ApCsel 15,39), Jánosnak, akinek mellékneve Márk (ApCsel 12,12.25; 15,37); Jeruzsálemben élt (ApCsel 12,12-17); Barnabás rokona (Kol 4,10); eleinte Pál kísérője volt, annak első missziói útján azonban elvált tőle (ApCsel 12,25; 13,13); mikor ezért Pál vonakodott őt második missziói útjára magával vinni, Barnabással együtt Ciprusba ment (ApCsel 15,36-39); Pál munkatársa (Filem 24); Pál ajánlotta őt a kolossébeli gyülekezetnek (Kol 4,10); ő lehetett az a tanítvány, akiről a Mk 14,51-52-ben szó van; a korai keresztyén hagyomány úgy szól róla, mint "Péter tolmácsa" és az alexandriai gyülekezet megalapítója.] Marek Antoniusz Feliks, Marcus Antonius Felix [grecki wyzwoleniec Klaudiusza, w latach 52-58 n.e. zarządca Judei (procurator), przed nim został oskarżony św. Paweł Apostoł (Dzieje Apostolskie XXIV). Jego bratem był Marek Antoniusz Pallas] Marcus Antonius Felix [Palesztina (római tartomány) procuratora 52-től 60-ig egykori görög rabszolga, aki Ananiás vádja alapján két évig fogságban tartotta Pál apostolt Cezareában.] Marek Ewangelista, cs. Apostoł i jewangielist Mark [apostoł, wedle tradycji Kościoła autor Ewangelii Marka uważanej za najstarszą i jednocześnie najkrótszą spośród ewangelii, kuzyn św. Barnaby, towarzysz św. Pawła, a później św. Piotra. Zgodnie z relacją Papiasza wiernie spisał głoszone przez Piotra nauki. Według tradycji św. Marek został umęczony ok. 68 roku. Uznawany przez Kościół koptyjski za pierwszego patriarchę Aleksandrii i świętego; święty Kościoła katolickiego, anglikańskiego, ewangelickiego, prawosławnego i ormiańskiego] – Márk apostol [evangelista, aki a Lévi törzséből való pap volt és Cirenalka tartományban született.] Marek szerokolistny (Sium latifolium L.) [gatunek rośliny z rodziny selerowatych. Rośnie dziko w Europie oraz na Syberii Zachodniej i w Kazachstanie] – Széleslevelű békakorsó (Sium latifolium) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3420 marengo [1. gruba wełniana tkanina z przędzy ciemnoszarej lub czarnej z jaśniejszymi nitkami; 2. kolor ciemnoszary] – marengó ruhaszövet; sötétszürke marengo [ciemnoszary] – marengó-; sötétszürkeMarengo [o średnie masie lub ciężki wełniany materiał który jest miękki w dotyku, z lekką okrywą na powierzchni, która zakrywa delikatnie jej cztero lub sześcio – łącznikowy splot diagonalny. Tkana z przędzy zgrzebnej lub czesankowej, i zazwyczaj zawierającej przynajmniej 5% białej wełny, która przypomina czarne włókno – czarna powierzchnia z lekką białą masą perłową. Stosowana na męskie i damskie garnitury i lekkie płaszcze. Nazwa pochodzi z języka francuskiego "marengo" (= szary i czarny), który wyraża kolor tej tkaniny.] – Marengo [Közepes súlyú vagy nehéz, puha gyapjú típusú szövet, finom bolyhos felülettel, ami elfedi a szövet négy- vagy hatfonalas sávolykötésű szerkezetét. Finom kártolt vagy fésült fonalból készítik, amely 95 %-ban fekete és 5 %-ban fehér gyapjúszálakat tartalmaz, ezért a kész szövet nem teljesen fekete. Férfiöltönyök, női kosztümök és ruhák készítésére használják. Nevét az olaszországi Marengo városáról kapta.] margaryna [1. tłuszcz spożywczy o konsystencji masła, otrzymywany z olejów roślinnych; 2. jest to produkt spożywczy należący do tłuszczów jadalnych. Wynalazł ją fracuski chemik Hippolyte Mège-Mouries w roku 1869. Jest to produkt będący mieszaniną olejów roślinnych (rzepakowego, sojowego, palmowego, arachidowego i innych), tłuszczów zwierzęcych (smalec, łój), a także substancji dodatkowych. – Jest to tłuszcz będący zamiennikiem i substytutem masła.] – margarin (művaj); állati és növényi zsíradékokból készült vajpótlék; alapanyaga a marhafaggyú (oleomargarin) margarynowy, -a, -e [przymiotnik od: margaryna] – margarin-, margarinos margarytka [złocień wielki, jastuń] – Óriás vagy kerti margitvirág (Chrysanthemum maximum) margerytka [1. fr. marguerite 'stokrotka' z łac. margarita 'perła' z gr. margaritēs 'jp.'; bot. złocień właściwy; 2. roślina ogrodowa o białych kwiatach podobnych do kwiatów rumianku; 3. roślina ogrodowa o białych kwiatach podobnych do kwiatów rumianku] – margaréta, százszorszép (Chrysanthemum leucanthemum) - Wersja 01 01 2017. margerytkowy, -a, -e – margarétamargiel [1. jasnoszara lub brunatna skała osadowa; 2. skała osadowa, zwykle szara; składa się z węglanów (wapnia lub magnezu) i minerałów ilastych, używany do wyrobu cementu, także jako nawóz mineralny (sztuczny)] – márga; kőzet, agyag és mészkő keveréke margiel foluszowy – kallóföld margiel ilasty – agyagos márga, agyagmárga margiel kredowy – krétamárga margiel krzemienny – kovás márga marginalia [1. uwagi robione na marginesie strony; 2. tytuły umieszczane na marginesie strony; 3. rzeczy, sprawy mało ważne lub drugoplanowe] – (újlat.) margináliák, széljegyzetek marginalis [zob. marginesowy] – (lat.) marginalis; lapszéli marginalizacja [wykluczenie z udziału w życiu społecznym jednostek, grup społecznych lub w ujęciu globalnym społeczeństw w stosunku do ich otoczenia społecznego. Wykluczenie społeczne może odnosić się do procesu wykluczania jednostek i grup albo do stanu wykluczenia] – marginalizáció [az a folyamat, amikor csoportok rossz helyzetbe kerülnek] marginalny, -a, -e – (lat.) marginális, lapszéli (jegyzet) margines [1. niezadrukowany lub niezapisany brzeg strony; 2. coś, co jest drugorzędne, uboczne, mniej ważne; 3. to, co się dzieje poza głównym nurtem życia gospodarczego, politycznego lub kulturalnego; 4. przewidywana możliwość zaistnienia czegoś; 5. obszar pomiędzy polem tekstu a brzegiem arkusza papieru] – (lat.) marge, margó; lapszél, üres hely a papírlap szélén; (műszaki) az írógép lapszélbeállítója (na marginesie: mellékesen, zárójelben) margines społeczny [ludzie wykolejeni, naruszający przepisy prawa i normy Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3421 współżycia społecznego] – társadalman kívüli emberek marginesowo – mellékesen marginesowość – mellékesség marginesowy, -a, -e – lapszéli marglisty, -a, -e – márgás, márgával telt marglować [nawozić glebę marglem] – talajt javítani agyagos mészkől, márga segítségével; márgázni marglowanie – talajmeszezés marglowanie gleb [stosowane od starożytności nawożenie gleb marglem dla ich odkwaszenia, polepszenia żyzności i właściwości fizykochemicznych] – termőföld meszezése (mineralizáció) marglowy, -a, -e [przymiotnik od: margiel] – márgás; márgamargrabia (graf) [1. tytuł szlachecki w dawnych Niemczech (łac. comes/comites, fr. comte, marquis, włos. conte, marchese). 2. w państwie frankijskim i w średniowiecznych Niemczech tytuł zarządcy marchii, czyli ziem kresowych, i dowódcy stacjonujących w ich obrębie wojsk. Margrabia posiadał szersze uprawnienia od zarządzającego wewnętrznymi okręgami administracyjnymi. Na stanowisko margrabię powoływał i odwoływał monarcha. Później tytuł niektórych książąt niemieckich, np. władcy Brandenburgii. W czasach nowożytnych tytuł arystokratyczny. 3. (u Zygmunta Glogera) Margrabia czyli mark-grabia, z niemieckiego tytułu markgraf, t. j. hrabia, grabia, jak dawniej mówiono, zarządzający marką. Marką zaś nazywała się straż przednia niemiecka na ziemi słowiańskiej. Naczelnik takiej marki miał zadanie ujarzmiać i, posuwając się coraz dalej w głąb Słowiańszczyzny, zakładać nowe marki jako strażnice germanizmu i zajęte ziemie wynaradawiać. Wielkość Niemiec urosła posuwaniem się w głąb Słowian. Z takich to zaborczych marek, które hołdowały cesarzowi i zarządzane były przez cesarskich margrafów, utworzyły się dzisiejsze państwa europejskie: Saksonja, Austrja i Brandenburgja a z niej królestwo pruskie.] – őrgróf v. márki [NyugatEurópában, illetve a volt gyarmatokon használt, örökletes nemesi cím] margrabina [LUDWIKA Karolina (1667-1695) margrabina brandenburska, księżna neuburska, ojciec: RADZIWIŁŁ - Wersja 01 01 2017. Bogusław (1620-1669) koniuszy litewski] – őrgrófnő Maria [imię żeńskie pochodzenia hebrajskiego מריםMiriam, które oznacza "być pięknym lub wspaniałym". Maria jest biblijnym imieniem matki Jezusa. Aż do XIX w. w Polsce dzieciom nie nadawano raczej tego imienia, było ono bowiem zarezerwowane właśnie dla Matki Boskiej. Zamiast tego dziewczynki nazywano imieniem Marianna lub Maryna. Wyłącznie w odniesieniu do matki Chrystusa we współczesnej polszczyźnie używana jest oboczna, archaiczna forma imienia Maryja. Inne powstałe formy Marii to Mariola, niewiadomego pochodzenia, Marlena jako połączenie Marii i Magdaleny i Marietta pochodząca z języka francuskiego. Zdrobnienia: Marysia, Maryśka, Marynia, Marusia, Mania, Mańka, Marysieńka.] – Mária [bibliai eredetű női név. Eredeti héber formája Mirjam volt, ez a görög és latin bibliafordításokban módosult. Jelentése megfejtetlen, valamennyi magyarázata vitatott. A latin Maria névváltozatnak igen sok származéka alakult ki az európai nyelvekben, ezek egy része a magyarban is használatos.] (Panna Maria: Szűz Mária, Jézus Krisztus édesanyja, József felesége) Maria (imię greckie, pochodzenia hebrajskiego Miriam, co znaczy bunt przeciwko komuś) [w Biblii jest kilka kobiet o tym imieniu: 1. Maria w Biblii Gdańskiej, a Miriam w Biblii Tysiąclecia i inne. Była prorokinią, siostrą Aarona i Mojżesza. 2. Maria, matka Jezusa. Jako dziewica wspomniana w proroctwach Starego Testamentu. Błogosławiona przez wszystkie narody. 3. Maria, siostra Łazarza i Marty. Ona namaściła nogi Jezusowi. Podobnie postąpiła inna niewiasta w domu faryzeusza Szymona. 4. Maria, żona Kleofasa. 5. Maria Magdalena. Została uleczona od siedmiu złych duchów. Pozostawała przy grobie Pana. Ona wypowiedziała słowo: ''Rabbuni''. 6. Maria, matka Marka, w której domu zbierano się na modlitwy; u niej dziewczynka Rode otworzyła drzwi Piotrowi. 7. Maria, chrześcijańska Rzymianka. Maria, Matka Jezusa. W Kościele rzymsko-katolickim i innych kościołach uznawana za Matkę Syna Bożego Jezusa. Otaczana najwyższym po Nim kultem i nazywana ''Matką Boską''. W modlitwach wiernych tego Kościoła czczona również jako ''Królowa Niebios'' i ''Orędowniczka'' - choć w Biblii nie Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3422 znajdujemy nigdzie tych określeń.] – MÁRIA (keserűség, szomorúság, keserű; ellenálló, lázadó, fegyelmezetlen) [Az ÓSZben: "Miriám". 1. Lásd: SZŰZ MÁRIA. 2. Ifjabb Jakab (2) és Józsé (2) anyja (Mt 27,56; Mk 15,40; Lk 24,10), Kleopás felesége (Jn 19,25); Jézus Krisztus megfeszítésének tanúja lett, és húsvét hajnalán ő is kiment a sírhoz (Mt 27,56; 28,1). 3. Magdalai Mária (innen a "Magdaléna" = Magdolna melléknév), akiből Jézus hét démont űzött ki (Mk 16,9; Lk 8,2), követte Jézust a sírba helyezéskor, hogy lássa, hová teszik (Mt 27,61), és elsőként tudta meg, hogy Jézus feltámadott (Mt 28,1-8; Mk 16,9; Jn 20,1.1118). 4. Betániai Mária, Lázár (1) és Márta testvére (Jn 11,1); Jézus dicsérte és magatartását példamutatónak mondta (Lk 10,42), mikor megkente Jézus lábát (Jn 12,3). 5. János Márk anyja, Barnabás nagynénje (Kol 4,10); Jeruzsálemben lakott, a keresztyének a házában összejöveteleket tartottak (ApCsel 12,12). 6. Római keresztyén nő, aki sokat munkálkodott (Róm 16,6).] Maria Dziewica (Maria z Nazaretu) – Szűz Mária Maria Panna – Szűz Mária Maria Teresa Habsburg (ur. 13 maja 1717 w Wiedniu, zm. 29 listopada 1780 tamże) [córka cesarza Karola VI Habsburga i księżniczki Elżbiety von BraunschweigWolfenbüttel, córki Ludwika Rudolfa, księcia brunszwickiego na Lüneburgu, królowa Czech i Węgier, niekoronowana cesarzowa rzymsko-niemiecka od 1745.] Mária Terézia (Erzherzogin Maria Theresia Amalia Walpurga von Österreich), (* Bécs, 1717. május 13. – † Bécs, 1780. november 29.) [a Habsburg-házból származó osztrák uralkodó főhercegnő, 1740–1780 között magyar és cseh királynő, I. Ferenc németrómai császár felesége, a Habsburg– Lotaringiai-ház ősanyja] - Wersja 01 01 2017. Maria z Nazaretu, Miriam, Maryja (aram. הרים Marjam; gr. Μαριάμ, Μαρία María; arab. ال عرب يةMarjam) [matka Jezus Chrystusa, czczona w wielu wyznaniach chrześcijańskich i islamie. Wszystkie imiona są obocznymi formami używanego w Polsce imienia Maria, które używane jest najczęściej. Tytuły Matka Boża, Najświętsza Maryja Panna, Madonna używane są przez wyznawców, głównie w katolicyzmie.] – Szűz Mária [a Biblia (Újszövetség) és a Korán egyik alakja, Jézus édesanyja. A magyarság körében Boldogasszony, és Nagyboldogasszony néven is ismert.] Maria ze Skłodowskich Curie; Maria Skłodowska-Curie (ur. 7 listopada 1867 r. w Warszawie, zm. 4 lipca 1934 r. w Passy) [fizyk i chemik, narodowości polskiej. Obywatelka polska i francuska, większość życia spędziła we Francji, tam też rozwinęła swoją karierę naukową.] – Curiené, Skłodowska Maria (1867-1934), fizikus-kémikus Mariacki, -a, -ie [dotyczący kościoła Najświętszej Marii Panny] – MáriaMarian [imię męskie pochodzenia łacińskiego, które oznacza należący do Mariusa, do rodu Mariuszów] – Marián, Márius [a latin Marianus név rövidülése, aminek a jelentése a Marius nemzetséghez tartozó.] Marianek – a Marian beceneve marianin [członek męskiego zgromadzenia zakonnego szerzącego kult Maryi] – (egyház) marianista rend tagja Marianie [potoczna nazwa Zgromadzenia Księży Marianów Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny (łac. Congregatio Clericorum Marianorum ab Immaculata Conceptionis Beatissimae Virginis Mariae, (skr. MIC). Pierwsze powstałe na ziemiach polskich w XVII w., męskie, katolickie Zgromadzenie zakonne - założone w 1673 przez o. Stanisława od Jezusa i Maryi Papczyńskiego. W 1909 roku Litwin bł. abp Jerzy MatulaitisMatulewicz dokonał jego odnowy i reformy.] – (egyház) marianista rend tagjai marianizm [Marinizm jest kierunkiem w poezji barokowej, zapoczątkowanym i utorzonym przez włoskiego poetę Gimbattistę Marina, i od jego nazwiska pochodzi nazwa. Inaczej mówimy też "konceptyzm", bo gł. założenie tej poezji brzmi: zaszokować odbiorcę nowym "konceptem"(pomysłem). W zakresie formy poeci - mariniści używali duzej ilości rozmaitych chwytów poetyckich: Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3423 anafor, antytez, paradoksów, inwersji, gdyż chcieli zaprezentować się jako mistrzowie sztuki poetyckiej. W zakresie treści często podejmowali "dworskie tematy". Maniera twórczości Marina znalazła wielu naśladowców, w Polsce np. J.A. Mosztyna.] – (lat.) marianizmus; Mária-tisztelet Marianka – Mariannka Marianna [żeński odpowiednik imienia Marian. Potoczne jest ono często błędnie rozumiane jako wynik złożenia dwóch innych imion: Marii i Anny, analogicznie do angilskiego imienia Maryann. Imię Marianna jest w Polsce znane od średniowiecza i aż do XIX wieku było jednym z najczęściej nadawanych imion – zamiast imienia Maria, które było uznawane za święte i zarezerwowane dla matki Jezusa Chrystusa.] – Mariann, Marianna; a Marian női változata [Marianne a francia köztársaság allegorikus alakja. Eredete egy okszitán dalocskához kapcsolódik: „La garisou de Marianno”, ami nagyon népszerű volt 1792 őszén. Egyfajta népi jelkép. Szokás a polgármesteri hivatalokat Marianne-szoborral díszíteni, illetve Marianne-t népszerű színésznőkről megmintázni] Marianna Orańska, [właśc. Wilhelmina Fryderyka Ludwika Szarlotta z dynastii Oranje-Nassau (ur. 9 maja 1810 r. w Berlinie, zm. 29 maja 1883 r. w zamku Reinhartshausen w Nadrenii) – królewna niderlandzka, córka króla Niderkandów Wilhelmina I i jego pierwszej żony – Fryderyki Luizy Pruskiej (Wilhelminy von Hohenzollern).] – Orániai Marianna - Wersja 01 01 2017. Mariańskie Lażnie (czes. Mariánské Lázně, niem. Marienbad) [miasto w Czechach, w kraju karlowarskim] – Marianské Lázné, Marienbad [a nyugat-csehországi híres fürdőháromszög egyik csúcsa, Karlovy Vary és Frantiskovy Lázné mellett] mariasz [fr. mariage 'małżeństwo; wesele; jw.' od marier 'poślubić; skojarzyć' z łac. maritare 'żenić; wydać za mąż' od maritus 'małżonek'. — 1. król i dama tego samego koloru; 2. dawna gra w karty; mariaż w kartach (król i dama tegoż koloru w ręku). 3. ] – (fr.) mariage, máriás (házasság) [grać w mariasza: máriásozni, máriást játszani] Mariawityzm [1. doktryna teologiczna i grupa wyznań starokatolickich oparta o objawienie Miłosierdzia Bożego, którego dostąpiła polska zakonnica Feliksa Kozłowska, która po objawieniach w 1893 roku podjęła misję uzdrowienia polskiego duchowieństwa. Nazwa Mariawityzm pochodzi od łacińskich słów Mariae vitam (imitantes) co w języku polskim oznacza Maryi życie (naśladujący). Nazwa ta wyraża naśladowanie życia Matki Bożej, jej pokory, miłościczystości i modlitwy oraz szerzenie kultu maryjnego. 2. Nazwa Mariawityzm pochodzi od łacińskich słów Mariae vitam (imitantes), co w języku polskim oznacza Maryi życie (naśladujący). Nazwa ta wyraża naśladowanie życia Matki Bożej, jej pokory, miłości, czystości i modlitwy oraz szerzenie kultu maryjnego. ― Pochodzenie nazwy jest według Marii Franciszki nadprzyrodzone. Pochodzi ona z pierwszego objawienia w Dziele Wielkiego Miłosierdzia: Chcę, aby powstała Wspólnota Kapłanów o nazwie Mariawitów. ― W początkach XX wieku przeciwnicy mariawityzmu nazywali go obraźliwie sektą pseudokatolicką, mankietnictwem bądź kozłowityzmem. – grupa wyznań chrześcijańskich powstała w Polsce na przełomie XIX i XX wieku, oparta na objawieniu Miłosierdzia Bożego, którego miała dostąpić polska zakonnica Feliksa Kozłowska, która po objawieniach w 1893 roku podjęła misję uzdrowienia polskiego duchowieństwa. Wspólnota mariawicka działała początkowo w ramach Kościoła rzymskokatolickiego zachowując jego zwyczaje i praktyki pobożnościowe, jednak w 1906, po ekskomunice nałożonej przez papieża Piusa X na założycielkę i księdza J. Kowalskiego, została z niego wyłączona. ― Mariawityzm jest wyznaniem oryginalnie polskim, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia wywodzącym się organizacyjnie z ruchu honorackiego. Współcześnie około 30 tysięcy chrześcijan w Polsce przyznaje się do wyznania mariawickiego.] – (egyh.) mariavitizmus (a lengyel Mária kultusz egyik irányzata) [MÁRIAVITÁK: Lengyel szekta a római katolikus egyházon belül (1905 óta). Tagjai Mária életének követésére kötelezik el magukat.] 3424 [Mariavitizmus katedrálisa (Płock, 1911-1914) W krajobrazie Płocka wyróżnia się neogotycka sylwetka zbudowanego na początku XX wieku klasztoru Starokatolickiego Kościoła Mariawitów - centrum polskiego mariawityzmu. Klasztor mariawitów, mur., 1911-1913 Płock, ul. Kazimierza Wielkiego 27-29 mariolatria, kult Maryji – mariolatria; Mária imádása, Mária kultusza mariologia, czyli nauka o Marii [rozwijała się w Kościele chrześcijańskim dosyć wcześnie. Wynikała ona z dogmatu o dwóch naturach Chrystusa - Boskiej i ludzkiej. Przeciwstawiając się tendencjom jednostronnie podkreślającym tylko Boską naturę Chrystusa, przypomniano, że Jezus jest Synem Marii, w ten sposób - Wersja 01 01 2017. usiłowano zaakcentować Jego człowieczeństwo. Tak postać Marii zarysowała się jakby w cieniu nauki o Chrystusie. Budziła ona szacunek i cześć jako matka Jezusowa, stawiano ją jako przykład wierzącej niewiasty (Łuk. 1,38). Takie znaczenie Marii w nauce chrześcijańskiej uznaje również Kościół Ewangelicki.] – (gör.–lat.) mariológia (a Máriáról, Jézus anyjáról szóló római katolikus tan); a teológiának Szűz Máriával foglalkozó ága¸ teológiai traktátus Mária üdvtörténeti helyzetéről és szerepéről, a dogmatika Mária-dogmákat tartalmazó része. mariaż (małżeństwo) [żart., iron. poślubienie kogo; małżeństwo; mariasz (w kartach)] – (fr.) mariage, (kártya) máriás, dáma és király ugyanabból a színből egy kézben marihuana (trl. gāndźā, slang gras, maryśka, maria, staff, trawa, gandzia, THC, Mary Jane, baka, zielsko, zioło) [1. narkotyk z konopi indyjskich palony w papierosach; 2. wysuszone kwiatostany (niejednokrotnie z niewielką domieszką liści) żeńskich roślin konopi (Cannabis indica) zawierające substancje psychoaktywne z grupy kannabinoli.] – marihuána [mariiuana] [1. A közkedvelt drogok között kiemelkedő jelentőségűnek látszik a marihuána (marijuana), az indiai kender leveléből, levélcsúcsaiból és virágzatából kiszárítás után készült dohányszerű keverék. 2. A vadkender (cannabis) szárított levele. Ismert még hasis vagy "fû" néven is. A hasis tulajdonképpen egy kivonat a növényből, és általában erősebb, mint a marihuána. Bevétele az érzékleti élményeket felerősíti, és eufóriás állapotot hoz létre.] marihuanowy, -a, -e – marihuánamarihuanista [osoba uzależniona od marihuany (narkotyku z konopi indyjskich)], marihuanistka – marihuánát fogyasztó Marika [to imię żeńskie pochodzące od imienia Maria. Jest węgierską formą tego imienia. Znaczenie tego imienia to z języka hebrajskiego "być pięknym, wspaniałym".] – Marica marimba [afrykański instrument perkusyjny, rodzaj ksylofonu] – marimba (xilofonszerű, ütőkkel megszólaltatható egzotikus hangszer) marina [1. obraz o tematyce morskiej; 2. przystań dla jachtów] – tengert, tengeri jeleneteket, csatákat ábrázoló festmény; jachkikötő Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia Mariner [seria amer. bezzałogowych sond kosmicznych wysłanych w okolice Wenus, Marsa i Merkurego] – (ang.) Mariner; a Mars irányába kilőtt amerikai bolgyóközi űrállomás 3425 - Wersja 01 01 2017. marionetka [fr. marionette 'marionetka; manekin; cewka' od Marion zdrobn. od Marie 'Maria'; 1. lalka w teatrze lalkowym poruszana za pomocą nitek lub drutów przyczepionych do jej kończyn i głowy; 2. człowiek pozostający całkowicie pod czyimś wpływem lub na czyichś usługach 1. lalka w teatrzyku kukiełkowym, poruszana od góry za pomocą nitek a. drucików zawieszonych na tzw. krzyżaku; przen. człowiek bez znaczenia, będący bezwolnym, posłusznym narzędziem w czyichś rękach; 3. jest lalką teatralną poruszaną od góry za pomocą nitek lub drucików zawieszonych na tzw. Krzyżaku; 4. Często wykorzystuje się ją do przedstawień, a także w teatrach] – (fr.) marionett; báb (színház), zsinóron rángatott bábu; a bábjáték alakja; (átv.) akaratnélküli báb, idegen akarat vak, engedelmes eszköze Mariner Diagram; Date: 01.01.1965 A diagram of the Mariner series of spacecraft and launch vehicle. Mariner spacecraft explored Mercury, Venus and Mars Mariola [imię żeńskie, pochodna od imienia Maria. Pochodzi od francuskiego Mariolle, oznaczającego małą figurkę Matki Boskiej.] – Mariella [A Mária olasz kicsinyítõképzõs formája.] marinizm, marynizm [1. kierunek i styl w poezji barokowej, charakteryzujący się wirtuozerią formy i kwiecistym słownictwem; 2. kierunek w poezji barokowej, którego głównym założeniem było szokowanie odbiorcy przy pomocy zaskakującego pomysłu (konceptu, stąd nazwa „konceptyzm”). Poeci tego nurtu posługiwali się różnorodnymi chwytami stylistycznymi, by osiągnąć pożądany efekt (aliteracje, anafory, paradoksy, inwersje, parentezy, hiperbole itp.). Wiersze marinistów podejmują zazwyczaj tematykę towarzyską i miłosną.] – marinizmus; (irodalom) dagályos képekben, mitológiai allegóriákban tobzódó költői stílus (G. Marini reneszánszkori olasz költő nevéből) marinistyczny, marynistyczny, -a, -e – marinistamarinista – a marinizmus híve, követője marionetkowy, -a, -e [dotyczący (odnoszący się do) marionetki; przen. niesamodzielny, słuchający cudzych poleceń; mechaniczny] – (fr.) marionett-; bábmarionetkowa klika – dróton rángatott klikk Mariusz [imię męskie pochodzenia łacińskiego. Wywodzi się od nazwy rzymskiego rodu Mariuszów lub imienia boga wojny Marsa.] – Máriusz [latin eredetű férfinév, a Marius nemzetségnévből ered. Rokon név: Márió. A Máriuszok január 19-én ünneplik névnapjukat] Mariuszek – a Máriusz beceneve Marianie – (dawno) Marjanie potoczna nazwa Zgromadzenia Księży Marianów Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny (łac. Congregatio Clericorum Marianorum ab Immaculata Conceptionis Beatissimae Virginis Mariae, (skr. MIC). [1. Pierwsze powstałe na ziemiach polskich w XVII w., męskie, katolickie Zgromadzenie zakonne – założone w 1673 przez bł. o. Stanisława od Jezusa i Maryi Papczyńskiego. W 1909 roku Litwin bł. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3426 abp Jerzy Matulaitis-Matulewicz dokonał jego odnowy i reformy. 2. Jedynym zakonem męskim, powstałym w Polsce w drugiej połowie XVII w. jest zakon Marjanów, którego założycielem był ks. Stanisław a Jesu-Maria Papczyński, ur. 18 maja 1631 r., zm. 17 września 1701 r. On to dręczony widokiem nędzy moralnej ludu prostego, dowiedziawszy się, że zgromadzenie pijarów dla pracy w oświecaniu i umoralnianiu ludu biednego założone, sprowadzono do Polski, wstąpił doń w Podolińcu 1662 r. — Stanisław Papczyński, Stanisław od Jezusa i Maryi Papczyński (ur. 18 maja 1631 w Podegrodziu, zm. 17 września 1701 w Górze Kalwarii) – błogosławiony Kościoła katolickiego, kapłan, zakonnik, pijar, założyciel Zgromadzenia Księży Marianów. Syn Tomasza Papki - kowala i Zofii z Tacikowskich. Na chrzcie otrzymał imię Jan, które potem zmienił na Stanisław. Miał brata i 6 sióstr, przyszedł na świat jako ostatni z rodzeństwa.] – (hist.) lengyel alapítású férfi szerzetesrend [Zgromadzenia Księży Marianów Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny (łac. Congregatio Clericorum Marianorum ab Immaculata Conceptionis Beatissimae Virginis Mariae, (skr. MIC).] Marjawitki [zgromadzenie sióstr Mariae vitae, t. j. życia Maryi, założone przez ks. Józefa Stefana Turczynowicza, proboszcza w Dzięciole a następnie przy kościele św. Stefana w Wilnie, urodzonego przy końcu XVII w., który obrał sobie za zadanie swego życia nawracanie Żydów i około 500 nawróceń takich dokonał.] – (dawno) Mariae vitae nővérek gyülekezete marka [I. 1. znak firmowy umieszczany na wyrobach; 2. jakość lub gatunek wyrobów danej firmy; 3. dobra opinia; 4. daw. znaczek pocztowy; 5. daw. numerek lub żeton; - II. 1. jednostka monetarna w Niemczech i w Finlandii, obecnie zastąpiona przez euro; 2. w średniowieczu: jednostka wagowopieniężna, używana w krajach germańskich; - III. w średniowieczu: germańska wspólnota sąsiedzka] – (ném.) márka, (pieniądz) (dawno) márka, német pénznem; (znak) bélyeg, márka; védjegy, jegy, gyári védjegy, minőségi jelzés, márkajelzés; zseton, játékpénz marka fabryczna – gyári jelzés, gyári védjegy marka firmowa – cégjegy, cégjelzés marka handlowa – kereskedelmi jelzés - Wersja 01 01 2017. marka ochronna – védjegy, védőjegy; árujel; cégjelzés marka pocztowa – postabélyeg marka samochodowa – autómárka marka stemplowa – pecsétbélyeg marka towarowa – áruvédjegy, árujelzés markazyt [mineral, odmiana siarczku zelaza; markasyt] – (arab-gör.) markazit; (ásv.) vasszulfid összetételű vasérc; (divat) ebből készült ékszer, dísztárgy marker [1. gruby flamaster; 2. przedmiot służący do oznaczenia jakiegoś miejsca; 3. laboratoryjny wskaźnik bardzo wczesnego, bezobjawowego stadium choroby; 4. radiolatarnia umieszczana w określonych punktach na trasach lotniczych lub w pobliżu lotnisk, umożliwiająca załodze stwierdzenie, nad jakim punktem znajduje się samolot] – marker; jelölő; szövegkiemelő; (biol) Bármely gén vagy a DNS bármely szerkezeti eleme (akár egyetlen nukleotid), amelynek helyét és biológiai szerepét ismerjük, ki tudjuk mutatni, és ezért előfordulása követhető a következő generációkban. marketing [1. działania mające na celu poznanie potrzeb konsumentów, ustalenie wielkości produkcji oraz metod dystrybucji, sprzedaży i reklamy towarów; 2. handel aktywny, wychodzący naprzeciw potrzeb klienta, próbujący odgadnąć skryte potrzeby klienta, usiłujący te potrzeby uświadamiać oraz pobudzać a nawet kreować, i zaspokajać je.] – (ang.) marketing [1. Szűkebb értelemben a marketing egy olyan vállalati tevékenység, ami a vevők, vagy felhasználók igényeinek kielégítése érdekében elemzi a piacot, meghatározza az eladni kívánt termékeket és szolgáltatásokat, megismerteti azokat a fogyasztókkal, kialakítja az árakat, megszervezi az értékesítést és befolyásolja a vásárlókat. Bizonyos értelemben a fogyasztói igényt is befolyásolja, új termékek bevezetésével, azaz innovációval. 2. Tágabb értelemben a marketing a vállalat egészére kiterjedő filozófia, szemléletmód, amelynek megvalósítása a vállalati felső vezetés feladata, oly módon, hogy a vállalati résztevékenységek integrációjában a marketing szempontok domináljanak. Problémát okoz, hogy a marketing ráfordításokat nehéz beruházásként megjeleníteni, hiszen megtérülése nehezen vagy egyáltalán nem - mérhető. 3. Kiterjesztett értelemben a marketing bármilyen gondolat, eszme, vagy személy eladását, megismerését, népszerűsítését Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia szolgálja. A marketing kiterjed tehát olyan nem nyereségorientált területekre is, mint például az oktatás, a kultúra, a vallás, vagy a politika.] marketing eksportowy – exportmarketing marketing towarów masowych – tömegáruk marketingje marketing tradycyjny – hagyományos marketing Marketing wielopoziomowy, inaczej zwany MLM 3427 (ang. multi-level marketing) [również marketing sieciowy. Termin określający strategię marketingową i sposób funkcjonowania firmy oraz jej współpracowników – niezależnych dystrybutorów. Marketing wielopoziomowy to gałąź sprzedaży bezpośredniej, czyli polega na oferowaniu towarów i usług bezpośrednio konsumentom, na zasadach kontaktów indywidualnych, zazwyczaj w domu klienta, miejscu pracy lub w innych miejscach, poza stałymi punktami sprzedaży detalicznej. Jest to forma sprzedaży detalicznej poza tradycyjną siecią sklepową. Sprzedaż bezpośrednia wymaga osobistej prezentacji produktu i udzielenia stosownych wyjaśnień.] – (ang.) multi-level marketing (MLM) v. network marketing [egy értékesítési vállalkozásforma. A vásárlás-ösztönző marketingformák egy világszerte elterjedt változata. Néhol többszintű értékesítésnek vagy hálózati kereskedelemnek fordítják.] marketing współczesny – korszerű marketing marketingowy, -a, -e – (ang.) marketingmarkier [fr. marqueur 'markier (przy bilardzie itp.)' od marquer; 1. zob. marker w zn. 4.; 2. pracownik stoczni, który znakuje materiał przeznaczony do obróbki lub montażu na pochylni; 3. zob. znacznik w zn. 3.; 4. daw. osoba prowadząca rachunki grających np. w szachy lub bilard w lokalu publicznym; 5. 'znakować, cechować; naznaczać' ze st.skand. merki 'znak'; przest. przy grze w bilard, szachy itp. w lokalu publ. - obsługujący graczy i prowadzący ich rachunki w grze; znacznik, narzędzie roln. do robienia bruzd przy sadzeniu roślin okopowych.] – (fr.) markőr; egyes játékokban a pontokat feljegyző személy; felügyelő, jelző, számláló; felíró pincér markieranctwo – színlelés, szimulálás markierant [1. daw. ktoś, kto udaje, że pracuje; 2. próżniak, bumelant udający, że coś robi, stwarzający pozory pracy, markujący robotę, markierujący] – - Wersja 01 01 2017. szimuláns, színlelő, tettető, mímelő, markírozó ember markierować [potocznie: stwarzać pozory pracy, udawać że sie coś robi; próżnować, bumelować] – (fr.-ném.) markírozni; kiemelni, hangsúlyozni; színlelni, tettetni, mímelni markietan [wędrowny handlarz towarzyszący dawniej wojsku] – (ném.) markotányos; elárusító katonai táborban markietanka (z wł. marcatante, handlarz) [1. kobieta towarzysząca dawniej wojsku, handlarka lub czasem prostytutka; 2. kobieta ciągnąca przy oddziałach wojskowych z przenośnym sklepikiem, handlarka, kramarka obozowa. Sprzedawała żołnierzom żywność i artykuły codziennego użytku, w czasie wojny odkupywała przedmioty pochodzące z kradzieży, łupy wojenne.] – markotányosnő markietański, -a, -ie [odnoszący się do markietana] – markotányosmarkiz [1. tytuł arystokratyczny we Francji, Włoszech, Hiszpanii, pośredni między hrabią a księciem; też: osoba mająca ten tytuł; 2. tytuł arystokratyczny stosowany w Europie, Chinach i Japonii] – (fr.) marquis, markiz, márki; őrgróf [NyugatEurópában, illetve a volt gyarmatokon használt, örökletes nemesi cím. A címet használják egyes kínai és japán nemesi címek lefordítására is. Női megfelelője, a márki rangot viselő nő a márkinő vagy őrgrófnő, míg a márki feleségének megnevezése a márkiné vagy őrgrófné. A nemesi címek rangsorában a hercegi cím alatt, de a grófi cím felett helyezkedik el.] markiza [1. żona markiza; 2. okrągłe ciastko składające się z dwóch herbatników przełożonych masą; 3. składany daszek nad oknami domów lub wystawami sklepów osłaniający je przed słońcem; 4. duży parasol rozpinany nad stolikami w ogródku kawiarnianym, na werandzie lub na plaży; 5. tkanina podobna do rypsu] – (fr.) marquise, 1. márkiné v. nő; őrgrófnő; az őrgróf felesége v. leánya; 2. napellenző, napernyő (bolt fölött) markiza Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3428 markizowy, -a, -e – napellenzőmarkizeta [1. lekka, półprzezroczysta tkanina bawełniana; 2. tkanina bawełniana, lekka i przezroczysta. Tkana mocno skręconej z dwóch nitek przędzy wysokogatunkowej. W dotyku jest nieco szorstka. Może być jednokolorowa lub też drukowana we wzory. Używana na bluzki, suknie i w produkcji firan.] – marquisette (áttetsző cérnaszövet) markizeta, siatka firankowa [zwiewny, cienki (prawie przeźroczysty), lekki bawełniany materiał z mocno skręconej przędzy, najczęściej o gazejskim splocie. Stosowana na damskie letnie sukienki i zasłony.] Markizett [Laza beállítású, vékony, csaknem átlátszó pamut típusú szövet, erősen sodrott fonalakból, gyakran forgófonalas kötésben készül. Nyári ruhákat és függönyöket készítenek belőle.] markotnie, markotno – szomorúan, szomorkodva markotnieć [tracić humor, smutnieć] – szomorkodni, elégedetlenkedni markotno mi – szomorú vagyok markotność – szomorkodás markotny, -a, -e [smutny, przygnębiony] – szomorú, szomorkodó, rosszkedvű, nyugtalan, elégedetlen, bús, komor markować [I 1. pozorować jakąś czynność lub jakiś stan; 2. naśladować coś, zwykle w sposób niezbyt wierny; 3. w brydżu: sygnalizować partnerowi wartość własnych kart za pomocą przewidzianych konwencją wyjść lub zrzutek II pot. nie spać w nocy, lecz np. pracować, czytać, bawić się] – érzékeltetni, jelképezni, bélyeggel ellátni; éjszakázni markowy, -a, -e – márkás markowy produkt – márkás termék Marks a. Karl Heinrich Marx (ur. 5 maja 1818 r. W Trewirze, w Prusach, zm. 14 marca 1883 r. w Londynie) [filozof, ekonomista i działacz rewolucyjny. Twórca marksizmu, współzałożyciel Pierwszej Międzynarodówki.] – Karl Marx (18181883), társadalomfilozófus, a tudományos szocializmus megalapítója (1848-ban - Wersja 01 01 2017. Engelsszel együtt megírta a Kommunista kiáltványt) Karl Heinrich Marx marksista, marksistka [zwolennik, znawca marksizmu] – marxista; a marxizmus híve (ffi/nő) marksistowsko – Marxi módon marksistowski, -a, -ie – marxi, marxista; a marxizmuson alapuló, rá jellemző marksistowska metoda dialektyczna – a marxista dielektikus módszer marksistowsko-leninowski, -a, -ie – marxistaleninista; marxi-lenini marksizm [1. koncepcja filozoficzna, ekonomiczna i społeczno-polityczna stworzona przez K. Marksa i F. Engelsa, zakładająca, że motorem zmian historycznych jest walka klas, prowadząca do utworzenia społeczeństwa komunistycznego; 2. od nazwiska Karola Marksa; system poglądów filoz., polit. i ekon., opracowany przez Marksa] – marxizmus (1. a természet és társadalom fejlődéstörvényeinek, az elnyomott és kizsákmányolt tömegek forradalmának a tudománya, amelyet a dialektikus és történelmi materializmus alapján Karl Marx és F. Engels dolgoztak ki.) marksizm-leninizm [1. teoria marksistowska rozwinięta przez Lenina, będąca podstawą funkcjonowania partii i państwa komunistycznego; 2. od nazwiska Karola Marksa; system poglądów filoz., polit. i ekon., opracowany przez Marksa i Engelsa, rozwinięty przez Lenina] – marxizmus-leninizmus Marlena [jest imieniem żeńskim, formowanym na dwa sposoby: poprzez połączenie imion Maria i Magdalena; tak ukształtowała swój pseudonim artystyczny aktorka Marlena Dietrich, właśc. Maria Magdalena Dietrich von Losch; poprzez połączenie nazwisk Marksa i Lenina; w Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3429 ten sposób kształtowano to imię zwł. w ZSRR] – Marléne Marlenka – Marléne beceneve marmit [głębokie zagłębienie o gładkich ścianach, wyżłobione w skale wskutek erozji wód podlodowcowych] – sima fal mély eróziós mélyedése marmolada [stężona masa z przetartych owoców gotowanych z cukrem] – (spanyol-fr.) marmelád; gyümölcsíz, lekvár marmolada z jabłek – almaíz, almalekvár marmoladka – gyümölcs-cukorka marmoladowy, -a, -e – lekvár-, íz-, marmeládMarmozeta biała (uistiti srebrzysta) (Callithrix argentata) [małpa szerokonosa z rodziny płaksowatych] – ezüst selyemmajom (Mico argentatus) [az emlősök (Mammalia) osztályába a főemlősök (Primates) rendjébe és a csuklyásmajomfélék (Cebidae) családjába tartozó faj. A régebbi rendszerbesorolások még önálló családként sorolták be Callitrichidae néven. Korábban ezt a fajt is a Callithrix nembe sorolták.] Marmozeta zwyczajna, uistiti białoucha (Callithrix jacchus) [małpa szerokonosa z rodziny płaksowatych] – fehérpamacsos selyemmajom v. közönséges selyemmajom (Callithrix jacchus) [a csuklyásmajomfélék (Cebidae) családjába és azon belül a karmosmajomformák (Callitrichinae) alcsaládjába tartozó faj. Családjából ez a leginkább ismert faj és egyben nemének a típusfaja is.] marmur (z gr. μάρμαρος marmaros) [1. twarda skała używana jako materiał budowlany i - Wersja 01 01 2017. rzeźbiarski, błyszcząca po wypolerowaniu; 2. podobny do tej skały krystaliczny wapień poprzecinany żyłkami kalcytu; 3. przedmiot wykonany z tych materiałów; 4. skała mewtamorficzna powstała z przeobrażenia wapieni, rzadziej dolomitów. Składa się głównie z krystalicznego kalcytu lub dolomitu – mamur dolomitowy.] – márvány, márványkő marmur kararyjski, karraryjski [idealnie biały marmur wydobywany we Włoszech w okolicach Carary] – karrarai márvány marmurek [1. zdr. od marmur; 2. deseń przypominający żyłkowany marmur; też: rzecz o takim deseniu; 3. kamień do ostrzenia narzędzi] – köszörűkő, márványpapír-, feketeróka-prém marmurkować [1. wykładać coś marmurem lub jego imitacją; 2. malować lub wytłaczać deseń naśladujący żyłkowany marmur] – (fr.-ném.) marmorizálni; máványszínűre festeni, márványozni; márványszerűvé tenni, márványszerű erezettel ellátni marmurkowanie – máványszínűre festés, márványozás marmurkowanie [wzór na materiale, który najczęściej jest tworzony przez fantazyjną, przędzę typu flamy , ale może być także tworzony przez drukowanie lub techniką wzorowania żakardowego . Charakterystyczne drobne i delikatne cętki, barwione ton w ton tworzą wzór przypominający marmur. Wzór stosowany jest na lekkich tkaninach i dzianinach na letnią odzież damską.] marmoré [Szövetek vagy kötött kelmék mintázási módszere, amellyel nem kifejezett motívumokat, hanem ton-in-ton hatású finom, márványszerű erezetet lehet elérni. Előállítható díszítőfonalakkal (csomós vagy nyomott fonalakkal) vagy jacquardmintázással. Könnyű nyári nőiruha-anyagok mintázására használják.] marmurkowaty, -a, -e; marmurkowy, -a, -e – márványszerű, márványmarmurkowy, -a, -e – feketerókamarmurowa twarz – márványarc marmurowy, -a, -e – márványmarnie – gyatrán, hitványul, nyomorultan; kutyául; pocsékul; vacakul marnie zginąć – nyomorultan, nyomorultul elpusztulni marnieć [1. ulegać niszczeniu, tracić wartość; 2. stawać się słabym, podupadać na zdrowiu] – tönkremenni, elromlani, elkallódni; satnyulni, zülleni, senyvedni, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia pusztulni, semmivé válni; elsorvadni; lankadni; lanyhulni marnieć od czego, marnieć z czego – elsatnyulni vmitől marniutki, -a, -ie – gyatrácska marność – gyarlóság, hiábavalóság, bolondság, mulandóság marność nad marnościami – hiúságok-hiúsága [„Wszystko to marność nad marnościami” wg. Koheleta.] Daniel Naborowski: MARNOŚĆ 3430 Świat hołduje marności I wszytkie ziemskie włości; To na wieki nie minie, Że marna marność słynie. Miłujmy i żartujmy, Żartujmy i miłujmy, Lecz pobożnie, uczciwie, A co czyste, właściwie. Nad wszytko bać się Boga Tak fraszką śmierć i trwoga marnotrawca [osoba, która wykorzystuje rzeczy (częściowo lub wcale), nieoszczędnie nimi gospodaruje, jest rozrzutna], marnotrawczyni – pazarló, tékozló (ffi/nő) marnotrawić [marnować, trwonić pieniądze lub inne dobra] – tékozolni, pazarolni; eltékozolni; elherdálni marnotrawić czas – időt pazarolni marnotrawić majątek – vagyont tékozolni marnotrawienie – tékozlás, pazarlás marnotrawienie czasu i pieniędzy – idő és pénz pocsékolása marnotrawienie energii – energia pazarlás marnotrawnie – tékozlón, pazarlón marnotrawnik [daw. marnotrawca] – dawn. tékozló marnotrawność – tékozlás, pazarlás [to czysta marnotrawność: ez tiszta pazarlás v. pocsékolás] marnotrawny, -a, -e [trwoniący pieniądze, nieoszczędny, rozrzutny] – pazarló, tékozló, mihaszna marnotrawne gospodarowanie – tékozló kezelés, gazdálkodás v. ügyvezetés; tékozlás - Wersja 01 01 2017. Marnotrawny Syn * Odstępca – tékozló fiú marnotrawstwo – pazarlás, tékozlás; pocsékolás marnotrawstwo czasu – időpazarlás, időfecsérlés; időpocsékolás marnotrawstwo mózgów – az agyak fecsérelése marnotrawstwo wody – vízpazarlás marnować (marnuje) [1. zużywać coś bez potrzeby, bez pożytku lub niewłaściwie; 2. nie wykorzystywać czegoś należycie; 3. doprowadzać do zniszczenia nieodpowiednim gospodarowaniem] – pazarolni, elpazarolni; tékozolni, eltékozolni; (pénzt) költeni; fecsérelni, elfecsérelni, pocsékolni, elherdálni; elvesztegetni; tönkretenni marnować co na co – fecsérelni, tékozolni vmit vmire marnować czas – elfecsérelni az időt, időt pazarolni; lustákodni, lopni a napot; tétlenkedni marnować konia – agyonhajszolja a lovat marnować pieniądze – szórni, pocsékolni a pénzt; herdálni, pazarolni v. elherdálni, elpazarolni a pénzt marnować swoje zdolności – véka alá rejti tehetségét marnować swoje życie – tönkreteszi saját életét marnować swój talent – pazarolja a tehetségét marnować zdrowie – fecsérelni, tönkretenni, pocsékolni az egészséget marnować się [1. być marnowanym, ulegać zniszczeniu; 2. nie wykorzystywać w pełni swoich możliwości] – elromlani, tönkremenni; elkallódni marnowanie – pocsékolás; pazarlás, tékozlás Marcin Świetlicki - Marnowanie - love in vain (Robert Johnson) Rozpierdoliłaś mi wakacje. Na stacji stoję sam. Rozpierdoliłaś mi wakacje. Na stacji stoję sam. Być może miałaś jakieś racje. Lecz cała miłość na marne. Na marne. Kiedy pociąg wjeżdża na stację, pracownik kolejnictwa mi w oczy patrzy. Ma wyraz oczu taki jak ty. Lecz ty rozpierdoliłaś mi wakacje. Cała miłość na marne. Na marne. Pompeo Batoni (1708-1797) - A tékozló fiú hazatérése; Kunsthistorisches Museum, Bécs Jest tylko jedno światło dla mnie. Światło jest czerwone. Rozpierdoliłaś mi wakacje. Odjeżdżam w swoją stronę. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia I zanim znów się łudzić zacznę, wiem: cała miłość na marne. Miłość na marne. 3431 marnowanie czasu – időpocsékolás; időpazarlás marnowanie się – kárba veszés marnujący, -a, -e – pazarló marny, -a, -e [1. mający niską wartość lub złą jakość; 2. nieudolny, nieporadny; 3. daw. próżny, bezskuteczny] – ócska, pocsék, silány, vacak, hitvány, értéktelen, rossz; rozoga; hiábavaló, haszontalan, gyatra, gyarló; komisz; hiú; lanyha marna egzystencja – silány életkörülmények marna płaca – hitvány fizetés marna to dla niego/niej pociecha – ez sovány vigasz marnej jakości – gyenge minőségű marny człowiek – semmirekellő, hitvány ember marny koniec – szánalmas, gyászos vég marny los – mostoha sors marny obiad – gyenge ebéd marny pisarz – rossz író Marokańczyk [obywatel Maroka]; Marokanka – marokkó ffi/nő marokański, -a, -ie [odnoszący się do Maroka] – marokkói Maroko, Królestwo Maroka, Al-Mamlakah alMaghribiyyah (arab. الملربية )المملمة [państwo położone w północno-zachodniej Afryce nad Oceanem Atlantyckim i Morzem Śródziemnym. Graniczy z Algierią (na wschodzie), Saharą Zachodnią (na południu) i hiszpańskimi enklawami w Afryce: Ceutą i Mellilą (na północy). Należy do państw Maghrebu.] – Marokkó (hivatalos nevén Marokkói Királyság) [egy arab állam ÉszaknyugatAfrikában. Az Atlanti-óceán partján fekszik, és a Gibraltári-szorostól kezdődően, a Földközi-tengerrel is határos. Szárazföldi szomszédjai, keleten Algéria, délen NyugatSzahara. Az ország neve Marrákes város nevéből ered.] marokin [skóra koźla specjalnie wyprawiona i tłoczona] – (fr.) marokén; szattyánbőr; selyem v. műselyem ruhaanyag Maronici [chrześcijańska ludność z Bliskiego Wschodu zamieszkująca pierwotnie na terenie Syrii i Libanu. Maronici są w przeważającej mierze wschodnimi katolikami, członkami Kościoła maronickiego. Do lat 70. XX wieku maronici mieszkali głównie na terenie Libanu i stanowili około 30 % ludności tego kraju. Zamieszkiwali północne i centralne regiony w paśmie górskim - Wersja 01 01 2017. Libanu i we wschodniej części Bejrutu. Od 1926 r. maronicka nacja odgrywa ważną rolę w życiu politycznym Republiki Libanu. Na mocy niepisanej umowy pomiędzy libańskimi grupami religijnymi z tej społeczności wybierany jest prezydent państwa. Istnieje również liczna diaspora maronicka poza Libanem. Duże skupiska maronitów znajdują się na Cyprze, w Izraelu, w Meksyku, w Stanach Zjednoczonych Ameryki.] - maronici – maroniták [1. a Földközi-tenger keleti medencéjének államaiban élő szír rítusú katolikusok (első pátriárkájuk, Maron nevéről); 2. Szír keresztyének, akik az ortodox egyházból kiváltak, és később a római katolikus egyházhoz csatlakoztak.] Mars [1. mitologiczny rzymski bóg wojny; 2. czwarta według oddalenia od Słońca planeta Układu Słonecznego] – Mars 1. (mitológia) Mars Itália és Róma egyik legrégebbi istene. A római mitológiában Mars (görögöknél Arész) hadisten, akinek a városfalakon kívül, a Mars-mezőn emeltek templomot, mivel fegyveres hadak nem vonulhattak be a város területére. Neki szentelték a március hónapot, azaz a régi kalendárium első hónapját, amikor a télűző szertartásokat végezték. 2. (csillagászat) A Mars a Naptól a negyedik, méret szerint a hetedik legnagyobb bolygó. 3. (átv.) harcos, hős, marcona mars [1. wyraz twarzy; 2. ściągnięte brwi jako znak niezadowolenia; też: groźny, ponury wyraz twarzy; 3. papieros marki Mars] – (a meg nem elégedést kifejező) homlokránc; Mars márkájú cigaretta mars (bocianie gniazdo) [platforma znajdująca się u wierzchołka masztu, służąca do rozpierania want i jako punkt obserwacyjny] – gólyafészek marsel [prostokątny żagiel rozpinany na marsrei] – derékvitorla Marsjanin [1. domniemany mieszkaniec Marsa; 2. przybysz z kosmosu; 3. człowiek niezorientowany w codziennych sprawach lub obco i dziwacznie wyglądający], Marsjanka [fikcyjna mieszkanka Marsa] – marslakó Marsjanin Marvin, ang. Marvin the Martian [postać Marsjanina z kreskówek z serii Zwariowane Melodie wytwórni Warner Bros.. Marsjanin Marvin pojawił się po raz pierwszy w kreskówce pt. Nieziemski Królik (ang. Haredevil Hare) w 1948 roku. Jego największymi wrogami są Królik Bugs, Kaczor Daffy i Prosiak Porky.] – Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia Marvin, a Marslakó (ang. Original Marvin the Martian) [rajzfigura] 3432 marsjański, -a, -ie [przymiotnik od: Mars (planeta)] – mars-, marsbeli, marsbéli marskość – soványodás, zsugorodás marskość nerek – vesezsugorodás marskość wątroby [1. (łac. cirrhosis hepatis) to postępujące włóknienie miąższu wątroby, niszczące strukturę narządu. 2. marskość wątroby jest procesem będącym końcowym stadium przebiegu wielu przewlekłych chorób uszkadzających komórki tego narządu (hepatocyty).] – májzsugorodás [A cirrózis v. köznapi nevén májzsugorodás a máj sejtjeinek nagyfokú károsodását jelenti, amely kötőszövetfelszaporodással jár a máj állományában.] marsowato – marconaképűen marsowość – marconaság, zordság marsowaty, -a, -e; marsowy, -a, -e [groźny, surowy (wyraz twarzy)] – marcona marsowaty mina – marcona arckifejezés marsowa mina – marcona, zord tekintet marsowy wygląd – marcona kinézés Marsylia (fr. Marseille, wł. Marsiglia, prow. Marselha lub Marsiho) [to jest miastem w południowej Francji, drugim co do wielkości miastem tego kraju i trzecim zespołem miejskim. Położona jest w regionie Prowansja-Alpy-Wybrzeże Lazurowe, w departamencie Bouches-duRhône.] – Marseille [Franciaország második legnagyobb városa és legnagyobb kikötője, Provence-Alpes-Côte d'Azur régió és Bouches-du-Rhône megye székhelye] Marsylianka [fr. la Marseillaise 'Marsylianka', śpiewana przez przybyłych do Paryża w lipcu 1792 r. ochotników z Marsylii (Marseille), miasta i portu w płd. Francji: stała się hymnem narodowym uchwałą Konwentu z 14 VII 1795; zatwierdzona w tym charakterze przez Izbę Deputowanych 14 II 1879; francuski - Wersja 01 01 2017. hymn narodowy;] – Marseillaise (francia himnusz); a nagy francia forradalom indulója; szövegét és zenéjét Rouget de Lisle hadmérnök írta 1792-ben marsyjski, -a, -ie – Marseillemarsz [I. 1. posuwanie się naprzód równomiernym, rytmicznym krokiem; 2. równy, rytmiczny krok; 3. przemieszczanie się zorganizowanych grup ludzi i sprzętu w wyznaczonym kierunku; 4. pochód protestującej przeciwko czemuś ludności; 5. utwór muzyczny w takcie parzystym, bardzo rytmiczny; ― II. komenda nakazująca ruszenie równomiernym, rytmicznym krokiem ― III Marsz wojska czyli „ciągnienie”, jak w dawnej polszczyźnie mówiono. Maszerowanie oznaczało chodzenie równym i jednostajnym krokiem: pojedyńczym, podwójnym i biegiem. Rozróżniano marsz: frontowy, ukośny i kontra-marsz, t. j. taki, który miał kierunek odwrotny od frontowego czyli na tylny szereg. Marsz ceremonjalny czyli defilowanie stosowano podczas przeglądu przed wodzem. B. Gemb.] – (fr.) mars; vonulás, menet, menetelés, menet; felvonulás; (wojsko) indulj!; takarodj!; (zene) induló marsz dzienny – nappali menet, egynapi menetelés marsz ceremonialny – ünnepi induló marsz forsowny – erőltetett menet marsz na tamten świat – (szó szerint: indulás a túlvilágra) túlvilági utazás (halál) marsz nocny – éjszakai menetelés; éjjeli menet marsz paradny – díszlépés, díszmenet marsz powolny – lassú menet marsz protestacyjny – tiltakozó menet marsz śmierci [nazwa nadana najpierw przez środowiska więźniarskie, następnie przez historiografię marszom ewakuacyjnym wyruszającym z niemieckich obozów koncentracyjnych przy zbliżaniu się frontów alianckich, przede wszystkim Armii Czerwonej w 1944 i 1945 roku.] – halálmenet marsz triumfalny [utwór muzyczny wykonywany na cześć przybywających znakomitych osób, zwycięskich wodzów i wojsk] – győzelmi induló marsz weselny – nászinduló marsz wojskowy – katonainduló; katonai menetelés, menetoszlop marsz za drzwi! – mars ki! mars kifelé! marsz żałobny – gyászmenet, gyászinduló [Fryderyk Chopin - Marsz Żałobny: 1. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia Chopin - gyászinduló, Op 72.; 2. Chopin szonáta Op.35 No.2 B moll "gyászinduló"] marszałek [1. najwyższy stopień wojskowy w armiach niektórych państw; też: osoba mająca ten stopień; 2. przewodniczący sejmu lub senatu; 3. w średniowieczu: urzędnik zarządzający dworem królewskim lub książęcym, później urzędnik państwowy o bardzo szerokich kompetencjach] – (fr.-ném.) marsall; udvarnagy, tábornagy; elnök; (wojsko) marsall, tábornok Marszałek 3433 (stopień wojskowy): stopień wojskowy; w wielu krajach najwyższy stopień, nadawany dowódcom za wybitne osiągnięcia wojenne. W kilku państwach ustępuje stopniowi generalissimusa. W niektórych armiach (m.in. brytyjskiej i — dawniej — niemieckiej) odpowiednikiem stopnia marszałka jest Feldmarszałek. W armii Austro-Węgier istniały dwa takie stopnie: (niem.) Feldmarschalleutnant (mniej więcej generał broni, podmarszałek) i Feldmarschall. Specjalnie dla Hermanna Göringa Hitler stworzył godność Marszałka III Rzeszy (Reischmarschall), którą mu nadał w r. 1940. Finlandia miała stopień feldmarszałka szw. fältmarskalk) i pełnego marszałka (marskalk). Jedynym fińskim generałem, któremu nadano te stopnie, był Carl Gustaf Mannerheim. – (fr.-ném.) maréchal, marsall; Franciaországban a hadsereg főparancsnoka; tábornok, tábornagy Marszałek Anglii - Earl Marhall of England Marszałek dworski marszałek konfederacki – szövetségi marsall marszałek nadworny – udvarnagy [Jerzy August (1715-1778) marszałek nadworny, kasztelan krakowski] Marszałek Polski: Lengyelország Marsallja marszałek polny [zob. feldmarszałek - w armii niemieckiej i angielskiej: najwyższy stopień wojskowy; też: osoba mająca ten stopień] – feldmarsall marszałek sejmu – az országgyűlés elnöke, a szejm elnöke; a képviselőház elnöke Marszałek Sejmu I RP (Rzeczpospolita): przewodniczący obrad sejmu I Rzeczpospolitej – a lengyel szejm (országgyűlés) elnöke Marszałek Sejmu III RP: w Polsce jest najważniejszym przedstawicielem izby niższej parlamentu, stoi na straży praw i godności Sejmu RP i kieruje jego pracami. Wybierany jest spośród posłów na początku kadencji wraz z zastępcami wicemarszałkami. Marszałek Senatu III RP: w Polsce, stoi na straży praw i godności Senatu Rzeczypospolitej. – szenátus elnöke Marszałek szlachetny: (tört.) a nemesség marsallja (külföldön) Marszałek szlachty: jest to instytucja samorządu szlacheckiego sięgająca czasów I Rzeczypospolitej i trwająca jeszcze w czasach zaborów (zabór - Wersja 01 01 2017. rosyjski). Marszałków dzielono na gubernialnych i powiatowych. Marszałek wielki koronny: lub marszałek koronny łac. mareschalus Regni Poloniae – pierwszy "minister" w Koronie. Posiadał kompetencje zbliżone do współczesnego ministra spraw wewnętrznych. - Historyczny urząd w Polsce w okresie średniowiecza i w I Rzeczypospolitej. Należał do grupy 5 członków Senatu – "ministrów", czyli urzędników administracji centralnej, wywodzących się z czasów Kazimierza Wielkiego. Marszałek wielki koronny był wśród nich najważniejszym "ministrem". Byli to: marszałek wielki koronny, marszałek nadworny koronny, kanclerz, podkanslerzy i podskarbi wielki koronny. Marszałek wielki litewski: urząd centralny I Rzeczypospolitej. Marszałek województwa: urząd utworzony w 1998 w ramach reformy administracyjnej - od 1999 roku przewodniczący zarządu województwa organu wykonawczego samorządu województwa w Polsce przewodniczący zarządu województwa, organu wykonawczego samorządu województwa; Marszałek ziemski: albo marszałek sejmikowy łac. mareschalus, comitiorum director – urząd ziemski I Rzeczypospolitej w Wielkim Księstwie Litewskim Marszałkowie Francji: (fr. maréchal de France) francuski tytuł oficerski, jeden z ośmiu tytułów Wielkich Oficerów Korony Francuskiej; Nazwa wywodzi się od tytułu marescallus Franciae, stworzonego przez Filipa II Augusta i nadanego (ok. 1185) Albéricowi Clément, który stał się pierwszym marszałkiem Francji. W czasach napoleońskich tytuł istniał pod nazwą Marszałka Cesarstwa.. – (fr.) maréchal, marsall; Franciaországban a hadsereg főparancsnoka; marszałkostwo [1. urząd marszałka; 2. marszałek z żoną] – a marsall címe, ragja; a marsall és felesége marszałkostwo wileńskie – vilniuszi marsallság marszałkowa [małżonka marszałka] – marsall felesége [Konstancja Kolumba (1716-1791) marszałkowa nadworna] marszałkować – marsalli rangot viselni; parancsnokolni, elnökölni marszałkować w sejmie – elnökölni a szejmben marszałkowski, -a, -ie – tábornagyi, marsalli Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa (MDM) [1. zbudowana w latach 1950-1952 była pierwszą wielką sztandarową socrealistyzną inwestycją architektoniczną w powojennej Warszawie. Samowystarczalne osiedle przewidziane na 45 000 mieszkańców miało powstać razem z kinami, bibliotekami i teatrami. Zabudowa ul. Marszałkowskiej w socrealistycznym stylu miała sprowadzić robotników do centrum miasta, a tym samym zerwać z burżuazyjnym charakterem przedwojennej Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3434 Marszałkowskiej. Centralną część inwestycji stanowi Plac Konstytucji. Budowa MDM nie została ukończona - na pewnym etapie budowy skończyły się fundusze i nie przekształcono całego planowanego obszaru wg planów. 2. Odbudowa Warszawy przypadła na lata, kiedy formował się obowiązkowy styl realizmu socjalistycznego, dlatego też można odnaleźć w Warszawie liczne przykłady socrealistycznych budowli w centrum. Sztandarową realizacją tamtych czasów była Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa (MDM) zbudowana w latach 1950-1952 w miejscu częściowo zniszczonej zabudowy ulicy Marszałkowskiej. Centralną część założenia stanowił obszerny plac Konstytucji. Jednak stojące przy nim monumentalne gmachy, swymi elewacjami nawiązują do form kapitalistycznej kamienicy czynszowej ordynacji hr. Krasińskich przy placu Małachowskiego z 1913 roku. Bloki usytuowane wokół alei Wyzwolenia przypominają zabudowę paryskiego Placu Vendome.] – Marsalkovszka Lakónegyed (Varsóban) - Wersja 01 01 2017. belerögződött és emiatt már ki sem lehet vasalni.] marszczenie się – ráncolódás, redőződés marszczony, -a, -e – ráncolt, ráncos, redős marszczona spódnica – ráncolt, berakott szoknya marszczyć (marszczy) [1. ściągać, układać w drobne fałdy; 2. powodować pojawienie się drobnych załamań na powierzchni czegoś] – ráncolni, redőzni marszczyć brwi – összehúzza v. összevonja a szemöldökét; (átv.) homlokot ráncolni, haragudni marszczyć czoło – ráncolja a homlokát marszczyć się [1. pokrywać się zmarszczkami; 2. ściągać się w zmarszczki; 3. robić jakąś minę, powodując pojawienie się zmarszczek na twarzy] – ráncosodni, ráncolódni; töpörödni marszobieg [ćwiczenie polegające na przebyciu jakiejś trasy na przemian biegiem i marszem] – futólépés [1. marszobieg 5 x 2 min - bardzo wolny bieg + 3 min marsz + sprawność biegowa; 2. marszobieg 2 x 10 min - wolny bieg + 5 min marsz + sprawność biegowa] Kobiecy marszobieg Pewnego wieczoru zrzuciła go ze schodów jego fascynacji i pogoniła psami złych słów Przez chwilę gotowa kochać w chwilę później odrzuciła na zawsze pod pretekstem słownika wyrazów obcych marszand, marchand [wym. marszã, marszand] [1. osoba zajmująca się handlem dziełami sztuki; 2. kupiec, najczęściej francuski, handlujący dziełami sztuki, zwłaszcza obrazami; po fr., po prostu kupiec. Nie mylić z marszandką (w skrócie modniarka, modystka)] – műkereskedő, galériatulajdonos marszawa [1. Godecja (Marszawa) – biała to jednoroczna roślina osiągająca wysokość ok. 30- 40 cm. Białe, bardzo ozdobne kwiaty pojawiają się w okresie letnim; 2. godecja wielkokwiatowa, azalia letnia] – Tündérkert (Godetia grandiflora) marszczenie [drobne fałdy na tkaninie] – ráncolás, redőzés marszczenie, zmarszczanie [defekt na wykończonej odzieży, co przybiera formę niepożądanego kształtu. Spowodowane przez cięcie lub nieprawidłowe wytwarzanie.] – törés [Kikészítési hiba; a kelme a kezelés közben ráncot vetett, ami Nie na zawsze tylko na kilka dni aby nasiona rzeżuchy zdążyły wypuścić kiełki na mokrym okiennym talerzyku Z wrażliwości złożona ona jak słodka muzyka Kennego G. Sukienkę ma kolorową choć zapowiada ascezę dożywotnią i nieprasowany dres Podała mu rękę... Lecz może jutro znowu zmieni zdanie marszować – menetelni marszowy, -a, -e – menetmarszruta [wytyczona trasa wycieczki, podróży itp.] – útirány, menetirány, menetterv, menetlevél Marszrutowy, -a, -e – útirány-, menetirány-, menetterv-, menetlevélMarta [imię żeńskie pochodzenia biblijnego. Wywodzi się z aramejskiego słowa oznaczającego "pani".] – Márta [héber eredetű női név, jelentése: úrnő. Nem a Márton férfinév párja!] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3435 Marta (dama, oponująca) [była widocznie głową domu, w którym, mieszkała razem z siostrą Marią i bratem Łazarzem w Betami. Była uosobieniem prawdziwej wschodniej gościnności. Gościła Pana, który wskrzesił od umarłych jej brata. Była słabiutką duchowo i więcej interesowała się przyjęciem Pana, niż zgłębieniem Jego nauki, co czyniła jej siostra Maria. Przypuszcza się że była wdową po Szymonie trędowatym.] – MÁRTA (hölgy, úrnő, parancsoló asszony, tanítónő) [Lázár (1) és Mária (4) nővére, Betániában lakott (Lk 10,38-42; Jn 11,1).] marten [zob. piec martenowski] – martinkemence (kemence acélgyártáshoz, nyersvasból ócskavas felhasználásával, P. Martin francia mérnök nevéről) martenowski, -a, -e – martinmartensy [skórzany but o zaokrąglonym czubie i grubej, sprężystej podeszwie] – martensbakancs Martin [imię męskie pochodzenia łacińskiego (Martinus). Wywodzi się od słów "należący do Marsa".] – Márton [férfinév a lat. Martinus rövidülése. Jelentése: Mars hadistenhez hasonló, merész. Női párja: Martina. Rokon név: Martos.] Martin (węg. Turócszentmárton, niem. TurzSankt Martin, łac. Sanctus Martinus / Martinopolis) [miasto powiatowe w środkowej Słowacji, w kraju żylińskim, w historycznym regionie Turiec. Do 1951 nosiło nazwę Turčiansky Svätý Martin.] – Túrócszentmárton (szlovákul Martin, korábban Turčiansky Svätý Martin, németül (Turz-)Sankt Martin)) [város Szlovákiában, a Zsolnai kerület Turócszentmártoni járásának székhelye. A Turóci-medence központja, Turóc vármegye egykori székhelye.] Martusia, Marcia – Mártika martwak [martwa tkanka w żywym organizmie] – csontszilánk martwak szczęki – állkapocscsont szilánk martwica [1. miejscowe obumarcie tkanek; 2. zanik czegoś lub zastój w czymś; 3. warstwa gleby znajdująca się pod warstwą orną; 4. osadowa skała wapienna lub krzemionkowa; 5. rodzaj skały osadowej pochodzenia chemicznego (skała chemiczna). Powstaje w wyniku - Wersja 01 01 2017. wytrącania się węglanu wapnia (martwica wapienna) lub krzemionki (martwica krzemionkowa) z wód źródlanych pod wpływem gwałtownych zmian ciśnienia lub temperatury. - Barwa biała, żółtawa lub szara; struktura silnie porowata.] – kísértet, szellem; elhalás; habkő martwica korkowa (inaczej: korowina) [korowina, rytidom - stanowi pokłady martwego łyka poprzedzielane korkiem i ewentualnie przekształconą felodermą kolejno tworzonych peryderm, funkcjonujący łącznie jako element układu okrywającego. Martwica korowa stanowi okrywę mechaniczną, ochronę chemiczną, ochronę termiczną.Często jest również elementem układu mechanicznego.] – parafás üszkösödés martwica (inaczej: nekroza) [to śmierć martwicza komórki] [Jałowa martwica kości (łac. necrosis aseptica ossium) grupa chorób, w których wspólną cechą jest nekroza kości lub jej fragmentów, nie związana z udziałem zakażenia drobnoustrojami. Jako przyczynę powstawania martwic aseptycznych uznaje się zaburzenie ukrwienia kości, powstałe na różnorodnym tle (zator, uraz, zakrzep, itp.). Początkowo martwy fragment kostny ulega resorbcji, a następnie zostaje odbudowany. Na skutek działania sił i obciążeń, odbudowywany fragment ulega często deformacji.] – (lat.) nekrózis; üszkösödés, elhalás martwica kości – csontüszkösödés martwiczy, martwicowy, -a, -e – üszkös; habkőmartwić [wzbudzać w kimś niepokój, smutek lub obawę] – aggasztani, bántani, nyugtalanítani, búsítani, szomorítani, elszomorítani, leverni, lesujtani martwić kogo czym – megbántani vkit vmivel martwić się [smucić się z jakiegoś powodu, niepokoić się o kogoś, o coś] – aggódni, nyugtalankodni, bánkódni, búsulni, szomorkodni, búslakodni, emésztődni, evődni; gyötrődni martwić się czym – bánkódni vmiért martwić się o co – aggódni, búsulni vmi miatt, vmiért martwieć [1. tracić czucie; 2. stawać się martwym; 3. doznawać uczucia strachu, grozy] – megmerevedni, elhalni, elzsibbadni martwieć ze strachu – elalélni-, majd meghal ijedtében martwienie – megmerevedés, elhalás, elzsibbadás; átv. szorongás martwienie się – szomorúság, aggodalom Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3436 martwo – holtan, élettelenül martwota [1. brak objawów życia; 2. stan odrętwienia, apatii] – élettelenség, dermedtség; elhalás, zsibbadás, érzéketlenség martwość – érzéketlenség, merevedés, dermedés, élettelenség martwy, -a, -e [I 1. taki, w którym ustały procesy życiowe; 2. o przedmiotach i zjawiskach przyrody: nieruchomy, nieożywiony; 3. taki jak u zmarłego: nieruchomy, blady, pozbawiony wyrazu; 4. taki, w którym nic się nie dzieje; 5. taki, który przestał funkcjonować, jest bezużyteczny; 6. niestosowany, nieaktualny] – holt, halott, élettelen Martwe Morze a. Morze Martwe – Holt-tenger martwy [człowiek martwy] – élettelen, halott ember martwa cisza – halotti csönd martwa fala [fala na morzu utrzymująca się przez pewien czas pomimo ustania przyczyny, która ją spowodowała] – elhalt hullám martwa gałąź rzeki (zob. łacha) – holtág martwy krajobraz – holt táj martwa litera (prawa) [ustawa, zarządzenie nierespektowane przez nikogo] – holt betű, alá nem írt szerződés martwa natura [kompozycja malarska przedstawiająca drobne przedmioty, owoce, zabite zwierzęta itp.] – holt természet; halott természet képei martwa piłka [piłka nieuwzględniona, podana lub rzucona w czasie przerwy w grze] – holt labda; játékon kívüli labda martwa pustka – kihalt pusztaság martwa język – holt nyelv martwa litera (prawa) – holt betű; írott malaszt martwa litera prawa [ustawa, zarządzenie nierespektowane przez nikogo] – a törvény holt betűje martwa natura – (művészet) csendélet martwe ciało – holttest martwe włókno [otrzymywane z włókien roślinnych i zwierzęcych, które jest prawie proste lub zgięte, szorstkie, kruche i matowe, i jest stosowane najczęściej w przędzy czesankowej. Na powierzchni tekstyliów nadaje delikatny połysk. W przypadku bawełny, martwe włókno oznaczać może; niedojrzałość, kruchość, słabość i brak zdolności do barwienia się – takie włókno uważane jest za wadliwe.] – holt szálak [1) Elhullott állatok szőre; csaknem egyenes, szalagszerű, néha saját - Wersja 01 01 2017. tenglye körül megcsavarodott, durva, törékeny, matt szálak. Csak kártolt fonalak gyártására használhatók. A holt szálakból készült textília fénytelen, matt. 2) A pamutszálak esetében ezek éretlen, törékeny, gyenge, nem színezhető szálak.] martwe pole [część terenu znajdująca się w zasięgu broni, lecz zasłonięta od jej ognia ukształtowaniem terenu] – halott terület v. tér martwy członek – elhalt testrész martwy inwentarz – holt leltár martwy język – holt nyelv martwy kapitał – holt tőke martwy lód [część lodowca pozbawiona dopływu nowych, poruszających się mas lodowych] – holtjég martwy natura – csendélet martwy płód – halott magzat martwy przebieg [zob. pusty przebieg] – üresjárat martwy punkt [punkt, w którym część urządzenia będąca w ruchu posuwistozwrotnym zatrzymuje się dla zmiany kierunku] – holtpont martwy sezon [okres zastoju w jakiejś działalności właściwy pewnym porom roku] – holtidény, holtszezon Martyna [imię żeńskie pochodzenia łacińskiego, żeńska forma imienia Marcin (łac. Martius). Oznacza ta, która jest związana z rzymskim bogiem wojny, Marsem. Błędnym skojarzeniem jest, że Martyna powstała od imienia Marta. Spotykana jest również forma Marcina. W wielu językach imię to występuje w formie Martina.] – Martina; a Martin női változata Święta Martyna z Rzymu (zm. ok. 226 lub 230 w Rzymie) [męczennica chrześcijańska, święta Kościoła katolickiego i prawosławnego. Według legendy była bogatą sierotą. Opiekowała się biednymi i ubogimi. Podczas panowania Aleksandra Sewera została zatrzymana. Ponieważ nie zgodziła się oddać czci pogańskim bóstwom, poddano ją torturom, a następnie ścięto. — Jedynym źródłem mówiącym o Martynie jest późna legenda, która wyodrębniła się z Passio św. Tatiany i św. Pryski (Passiones Tatianae et Priscae). W XII wieku legendę uzupełniono o szczegóły, że była żoną Hadriana, a wraz z nią śmiercią męczeńską zginęli Konkordiusz i Epifaniusz. W 1634 roku rzekomo odkryto relikwie Martyny w krypcie kościoła w św. Łukasza i św. Martyny na Forum Romanum (SS. Luca e Martina). Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3437 Jej czaszkę otrzymał klasztor przy Via Alessandrina, a papież Urban VIII ułożył hymny ku czci świętej Martyny i uznał ją za patronkę Rzymu. — Martyna z Rzymu jest również patronką matek karmiących piersią. Wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest 30 stycznia. Wyznawcy prawosławia wspominają męczennicę 30 stycznia/12 lutego, tj. 12 lutego według kalendarza gregoriańskiego.] – Szt Martina vértanú leányzó (Róma. 3.század) [„Akit Isten jó természettel, tehetséggel áldott meg, ne fojtsa el, csak jó célra irányítsa.” / Ward Mária az Angolkisasszonyok alapítója. 1585-1645/ Martynka – Martinka martyr (świadek, męczennik) [(gr. martys = świadek, łac. martyr = męczennik)] – (gör.lat.) mártír; tanú, hitvalló, vértanú; (átv.) elgyötört, agyonkínzott ember martyrium {n.}; męczeństwo{n.} – (lat.) mártírium; vértanúság martyrologia (gr. martys = świadek, łac. martyr = męczennik) [1. termin oznaczający cierpienie, męczeństwo; 2. cierpienie i męczeństwo narodu lub wyznawców jakiejś religii] – (gör.) martirológia, martirológium; a keresztény egyház vértanúinak életrajzgyűjteménye és ünnepeik jegyzéke; a vértanúkról szóló tan martyrologiczny, -a, -e – (gör.) martirológiai martyrologium [ułożona kalendarzowo księga liturgiczna zawierająca krótkie dzieje męczenników] – mártírológium; (gör. 'vértanúk jegyzéke'): liturgikus célra készült naptár a vértanúk égi születésnapja alapján. maruda [1. pot. ktoś, kto robi wszystko powoli i zwykle się spóźnia; 2. pot. ktoś, kto ciągle grymasi; 3. pot. ktoś, kto nudzi, naprzykrza się komuś] – piszmogó, unalmas, kellemetlen férfi v. nő maruder [1. żołnierz samowolnie odłączający się od oddziału; 2. człowiek, który się spóźnia lub ociąga ze zrobieniem czegoś] – (fr.) marodőr; fosztogató, martalóc; a hadsereg nyomában járó fosztogatók maruderka – fosztogató, martalóc nő; (wojsko) martalóckodás maruderski, -a, -ie – martalócmaruderstwo – martalóckodás marudnie – lustán, unalmasan, terhesen marudny, -a, -e [1. pot. wykonujący jakąś czynność powoli i niechętnie; 2. pot. taki, który narzeka lub grymasi; 3. pot. taki, którego wykonanie wymaga dużo czasu i cierpliwości] – lusta, unalmas, terhes marudna robota – unalmas, terhes munka - Wersja 01 01 2017. marudny człowiek – lusta, unalmas ember marudzenie – untatás, fecsegés marudziarz – piszmogó, szöszmötölő; szószátyár marudzić [1. pot. robić coś bardzo powoli; 2. pot. zwlekać z czymś; 3. pot. narzekać lub grymasić; 4. pot. prosić o coś, naprzykrzając się; 5. pot. mówić o czymś nudno, rozwlekle] – piszmogni, szöszmötölni; (grymasić) fintorogni; (nudzić) untatni, hosszasan fecsegni, locsogni; zsémbelődni maruna bezwonna (Multicaria inodora) [roślina polna o gałęzistej u góry łodydze i białych kwiatach bez zapachu] – (növ.) Multicaria inodora; morzsika, aranyvirág Marusza (węg. Maros, rum. Mureş) [rzeka w zachodniej Rumunii i w południowowschodnich Węgrzech, lewy dopływ Cisy w zlewisku Morza Czarnego. Długość 883 km, powierzchnia zlewni - około 30 tys. km².] – Maros [(románul Mureş, németül Mieresch vagy Marosch) folyó Közép-Európában, a Kárpát-medencében.] mary [1. nosze dla zmarłych; 2. podwyższenie, na którym ustawia się trumnę ze zwłokami; też: trumna ze zwłokami stojąca na podwyższeniu; 3. (u Zygmunta Glogera) nosidła, na których niosą trumnę do grobu. W regulaminie pogrzebu kr. Zygmunta Augusta znajdujemy, że niesiono chorągwi 30, koni pod przykryciem jedwabnem postępowało 30 i mar pod złotogłowem było 30, po 4 osoby do noszenia ich. Zdaje się, że niesiono za każdą chorągwią jedne mary.] – Szentmihály lova; halottas kocsi; hullaszállító hordágy; Szent Mihály lova [koporsó vitelére alkalmas négylábú állvány, hordozható ravatal]; halottszállító saroglya marynały [polska nazwa fałdzistych spodni męskich sięgających do kolan. Wymyślone we Francji w latach osiemdziesiątych XVI wieku. Wzorowane na bufiastych spodniach marynarzy angielskich. Często zdobione nacięciami tzw. rzezane. W Polsce popularne od pierwszej połowy XVII wieku.] – (daw) buggyos térdnadrág Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. [A térd alatt vagy a vádlinál végződő nadrág, amelynek szárai alul össze vannak fogva, és az anyagtöbblet az alsó pánt alá omlik, pl. knickerbocker] 3438 marynały - Cornelis Ketel, Sir Martin Frobisher marynareczka [zdrobnienie od: marynarka] – kiskabát marynarka1 [1. górna część garnituru lub kostiumu; 2. górna część męskiego garnituru, noszona na koszuli, kamizelce, swetrze, a ostatnimi czasy również na podkoszulku. Występuje w dwóch typach, jako jedno- i dwurzędowa, posiada kieszenie nakładane, kołnierz oraz rękawy pozbawione mankietów. Szyta z różnych tkanin. Ze względu na krój rozróżniamy: marynarkę sportową, klubową, smokingową a także blezer i norfolk.] – 1. (bluza, ubranie) kiskabát, kabát, zakó, zeke marynarka [element smokingu. Jest jednorzędowa lub dwurzędowa, a jej klapy lub klapy w stylu szala są pokryte błyszczącą tkaniną.] – szmokingkabát [A szmokingöltöny része; egy- vagy kétsoros gombolású zakó, hegyes vagy sálszerű reverrel, amit fényes selyemszövet borít.] marynarka dwurzędowa – kétsoros zakó marynarka fałduje się na plecach – a zakó vállban ráncosodik marynarka (frak) [formalny męski f., który składa się z płaszcza żakietowego, spodni garniturowych oraz kamizelki. Zakładanyy na różne formalne okazje. Swój początek miał w Anglii, skąd jego wykorzystanie rozprzestrzeniło się na cały świat. Noszony z cylindrem lub innym czarnym kapeluszem.] – zsakett-öltöny [Alkalmi öltöny, amely zsakettből, zsakettnadrágból és zsakett-mellényből áll. Angliából származik, onnan terjedt el az egész világon. Cilindert vagy más fekete kalapot viselnek hozzá.] marynarka jednorzędowa – egysoros kabát v. zakó marynarka kortowy – kordbársony zakó marynarka leży doskonale, ale nogawki są trochę za długie – a zakó tökéletesen áll, de a nadrág szára kicsit hosszú (túl hosszú) marynarka wieczorowa (smoking) [jest dopasowana, elementy jej przodu mają fason kamizelki od garnituru, i sięga poniżej pasa. Reszta jej przodu jest poszerzona przy bokach i łączy się przez zwężanie z tyłu by sięgać kolan. Frontowe części trzymają się z dala i są ozdobione na każdej stronie rządkiem guzików. Szwy Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3439 boczne są wyraźnie w kierunku grzbietu, tworząc łuk przy pachach i pod łopatkami. Od pasa w dół każdy ma jednokierunkowe ukryte zagięcie, i zamiast tylnego szwa na plecach jest długi rozporek. klapy kołnierza są zamknięte i produkowane są z błyszczącej tkaniny jedwabnej. Smoking jest częścią stroju wieczorowego.] – frakk [Testhezálló zakó, eleje egy mellényhez hasonlít, éppen csak a derék aljáig ér, alsóbb része oldalra kinyílik és hátrafelé szárnyakban folytatódik, melyek leérnek a térdhajlat vonaláig. Bár az elején gombolás van, nyitva hordják. Az oldalvarratok jelentős mértékben hátra kerülnek, ívet alkotnak a karöltőnél a lapocka alatt. Deréktól lefelé az oldalvarratokban egy rejtett hajtás van. A szárnyak hátul nincsenek összevarrva. A hajtóka zárt és fényes selyem borítja. A társasági öltözet része.] marynarka z dwurzędowym zapięciem [posiada dwa rzędy guzików, z których jedne służą jako zapięcie a drugie są ozdobą. Marynarka jest stosunkowo szeroka i posiada klapy i mały dekolt. Zazwyczaj tworzy część garnituru; rzadko stanowi oddzielną część ubioru sportowego. Tendencja skłania do tego aby marynarka taka była dłuższa od jedno-rzędowej marynarki w tym samym rozmiarze.] – kétsoros zakó [Zakó két gombsorral az elejeközép két oldalán, széles áthajtással. Az egyik gombsor csak díszítésül szolgál. Általában öltöny egyik darabját képezi, de néha önállóan vagy sportzakóként is előfordul. Többnyire hosszabbra szabják, mint az azonos méretű egysoros zakót.] marynarka z dwurzędowymi guzikami [marynarka z rękawami i pokrywająca klatkę piersiową który posiada szeroko rozstawionie dwa rzędy guzików. Tylko jeden rząd guzików służy do zapięcia; drugi jest dekoracją.] – kétsoros öltöny - Wersja 01 01 2017. marynarka2 [ogół statków wojennych lub handlowych danego państwa wraz z ich załogami; też: służba na tych statkach] – tengerészet, tengerészeti haderő, flotta marynarka handlowa – kereskedelmi flotta v. tengerészet Marynarka polska, czyli polska Marynarka Wojenna [Pomorzanie, odłam narodu lechickiego, od ujścia Wisły do Odry, nad Baltykiem osiadły, byli oddawna obeznani z morzem, na którem wojowali i handlowali.] – lengyel tengerészet, lengyel haditengerészet marynarka wojenna – hadiflotta; haditengerészet; tengeri haderő; hajóhad marynarkowy, -a, -e – kabát-, zakómarynarski, -a, -e [1. dotyczący marynarza, właściwy marynarzowi, np. węzeł marynarski, kołnierz marynarski itp.; 2. Kotwice, paski i sznury - i Ty możesz być marynarzem. Zobacz co prezentują pojektanci w artykule o stylu marynarskim.] – tengerészeti, tengerész-, matróz marynarskie ubranie – matrózruha marynarstwo – vitorlázás marynarz [1. stopnie wojskowe w polskiej Marynarce Wojennej – lista stopni wojskowych, stosowanych w polskiej Marynarce Wojennej od 1921. W latach 1818-1921 stopnie wojskowe w morskim Rodzaju Sił Zbrojnych były identyczne jak w Wosjkowych Lądowych. 2. - w szerszym ujęciu każdy członek załogi jednostki pływającej bez względu na pełnioną funkcję oraz stopień. Pojęcie to dotyczy wtedy jednakowo: marynarki handlowej, marynarki wojennej oraz żeglugi śródlądowej.] – matróz, tengerész, hajós marynarz otrzymuje urlop lądowy – a matróz szárazföldi szabadságot kap marynata [1. mięso, grzyby, jarzyny itp. konserwowane w occie z dodatkiem przypraw; 2. zalewa octowa do marynowania] – fűszeres ecetben pácolt v. konzervált hal, hús, gomba v. gyümölcs marynista – (fr.) marinista; tengeri táj v. tájak; tengeri képek festője marynistyczny, -a, -e – marinista, tengeri, tengerészeti marynistyczny malarz – marinista festő; tengeri témák festője marynistyka [twórczość artystyczna poświęcona tematyce morskiej] – tengeri képek festése marynować [1. konserwować mięso, grzyby, jarzyny itp. w occie z dodatkiem Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3440 przypraw; 2. pot. przechowywać długo jakąś rzecz, nie robiąc z niej użytku; też: nie wykorzystywać czyichś umiejętności] – (fr.-ném.) marinírozni, marinálni; 1. ecetbe, sóba (fűszeres, ecetes, sós vízben) eltenni, áztatni, pácolni (vadat, halat); konzerválni; 2. elodázni, elhúzni; pácolni, eltesz ecetbe; hevertetni marynować się [1. o mięsie, grzybach, jarzynach itp. : leżeć w zalewie octowej; 2. pot. nie wychodzić z domu, izolować się od towarzystwa] – (étel) fűszeres, ecetes, sós vízben fekszik; (átv.) elszigetelődni, otthon ülni marynowanie – (fr.-ném.) marinírozás; ecetezés, savanyítás marynowanie grzybów – gombák pácolása marynowany, -a, -e – (fr.) marinált; pácolt, ecetben (sóban) eltett; áztatott, pácolt, ecetes, konzervMaryla [forma imienia Maria pochodząca od romańskiego zdrobnienia pierwowzoru.] – Marila; a Mária változata Marynia – Mari, Marika, Mariska Marysia, Maryśka, Marynia – Mari, Marika, Mariska, Marcsa, Manyi Marysieńka, Maryla – Marika, Marcsi marzanka wonna (Galium odoratum, syn. Asperula adorata) [1. gatunek marzanki wykorzystywany w lecznictwie i jako przyprawa do wina; 2. bylina z rodziny marzanowatych występująca w liściastych lasach Europy i północnej Afryki. W Polsce występuje na niżu i w dolnych partiach gór. Jest jednym z około 90 gatunków tych roślin występujących na wszystkich kontynentach.] – szagos müge (Asperula adorata) Marzana barwierska, marzana farbiarska (Rubia tinctorum L.) gatunek rośliny z rodziny marzanowatych (Rubiaceae). Pochodzi z południowo-wschodniej Europy (Jugosławia, europejska część Rosji, Krym) i Azji Zachodniej i Środkowej. Do początków XX w. była uprawiana na dużych przestrzeniach w wielu krajach europejskich, zwłaszcza we Francji i w Niemczech, do celów - Wersja 01 01 2017. farbiarskich i farmaceutycznych. W Polsce jest uprawiana obecnie na plantacjach zielarskich. W zależności od regionu Polski, marzana barwierska znana jest pod wieloma oryginalnymi nazwami: barwica, brocz, czerwone korzenie, czerwony gryk, knap, krap, marzanka, marzann, marzawu, marzanna, marzka, reta. – festőbuzér (Rubia tinctorum) [a buzérfélék (Rubiaceae) családjában a névadó nemzetség egyetlen, Magyarországon is előforduló faja] Marzanna [imię żeńskie, będące najprawdopodobniej przekształceniem imienia Maryjana/Maryjanna (Marianna). Drugie wytłumacznie źródłosłowu tego imienia to pochodzenie od słowiańskiego słowa mor, śmierć (łac. mors, exitus letalis) (patrz opis postaci mitycznej Marzanny).] – Mazsana (női név) Marzanna [1. Marzan(n)a, Mora, Morana, Morena, Marena, Marzaniok, Śmierć, Śmierztecka, Śmiertka, Śmiercicha (z indoeuropejskiego rdzenia *mar-, *mor- śmierć) – słowiańska bogini (demon) zimy i śmierci. Prawdopodobnie złowroga hipostaza Wielkiej Matki, potem zdemonizowana. Słowacka forma teonimu Ma(r)muriena sugeruje związki z Marsem, Marmorem, Mamersem, Mamuriusem Veturiusem (porównaj Morrigan, Badb). Roślinną hipostazą bogini była prawdopodobnie marzanna (Rubia tinctorum, pol. dial. marzena, sczes. mařena, mařana, ros. marená) dostarczająca czerwonego barwnika (kojarzonego zapewne z krwią, również menstruacyjną), porównaj też: ang. madder < sang. maedere, sgmn. matara, sisl. mathra. 2. Marzana, marzanna. Stryjkowski w kronice swojej pisze w XVI w.: „Sarmatowie Cererę, boginią ziemną, wynależycielkę zboża wszelkiego, zwali Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia Marzaną; tej też w Gnieźnie z wielkim kosztem zbudowany kościół, gdzie jej na chwałę dziesięciny wszelkiego zboża po żniwach ofiarowali, prosząc na drugi rok o żyzne urodzaje.” W innem miejscu tenże Stryjkowski pisze: „Chrystusowi ustąpił Grom, Ladon, Marzanna, Pogwizd, Ziewanna.” Bielski powiada: „W Wielkiej Polszcze i w Śląsku siódmego dnia marca topią Marzanę, ubrawszy jako niewiastę.”] – szláv istennő, a halál és a föld istene; démon 3441 Marzanna [1. kukła roślinna, zwykle słomiana, symbolizująca zimę, topiona w rzece na znak końca zimy; 2. szczeciniasto owłosiona bylina z rodziny marzanowatych; marzana] – 1. festőbuzér (Rubia tinctorum) [Dél-Európában és Nyugat-Ázsiában honos és a közönséges galaj, valamint a szagos müge mellett a Rubiaceae (buzérfélék) botanikai családjába tartozik. Évelő, lágy szárú növény, alacsonyan fekvő vagy kúszó, négyszögletű szárral, amelyen kicsiny, lándzsa alakú levelek és sárgászöld virágok ülnek], 2. szagosmüge [májusfű, erdőmesterfű (Asperula odorata L). A buzérfélék (Rubiaceae) családjába tartozik. Illatos, évelő növény. Megtalálható erdőkben, bükkösökben. Fehér színű, kicsiny virágai májusban nyílnak. Keringésjavító hatású gyógynövény.] marząco – álmodozva, vágyakozva marząco spojrzeć – álmodozón tekinteni marzący, -a, -e [rozmarzony, pełen zadumy] – álmodozó, vágyakozó marzec [trzeci miesiąc w roku wg używanego w Polsce kalendarza gregoriańskiego, ma 31 dni. Nazwa miesiąca pochodzi od łacińskiej nazwy Martius = 'miesiąc Marsa' (zobacz: kalendarz rzymski). Od niej wywodzi się większość nazw tego miesiąca w językach europejskich] – március (márc.); az év 3. hónapja, Mars római hadisten neve után van elnevezve; Böjtmás hava – Kos hava (w marcu: márciusban) Marzena, Marzenna [imię żeńskie, które powstało najprawdopodobniej jako zdrobnienie Małgorzaty lub Marzanny. Istnieje możliwość, że zdrabniano tak Martę lub Marię. Jej zagraniczną formą jest imię Marion.] – a Małgorzata változata Marzenka – Margitka marzenie [1. powstający w wyobraźni ciąg obrazów i myśli odzwierciedlających pragnienia, często nierealne; 2. przedmiot pragnień i dążeń; 3. ciąg myśli i wyobrażeń powstających podczas snu; - Wersja 01 01 2017. 4. pot. o czymś doskonałym] – álmodozás, álom, álomkép; ábránd ábrándozás, ábrándkép, vágy, merengés; révület marzenie na jawie [utrata poczucia realności, stan pośredni między jawą a snem] – ábrándozás marzenie o kim/czym – álmodozás vkiről/vmiről marzenie senne (zob. marzenie w zn. 3.) – álom; vágyálom marzenie ściętej głowy – [levágott fej ábrándja] (közb.) fából vaskarika; képtelenség, fejetlen dolog marzłoć [zob. zmarzlina] – örök, örökös; fagy, örökfagy (a talajban) marzną mi nogi – fázik a lábam marznąć (marznie) – fázni; (o wodzie) fagyni, megfagyni; fagyoskodni marznąć z czego; marznąć od czego – fázni vmitől marznięcie – fagyás, didergés marzyca [Schoenus ferrugineus (marzyca ruda)] – (növény) csáté [(növ., savanyufüvek), magasabb sásfajok, Schoenus és Baldingera (vad pántlikafű) gyékény, békabuzogány, kákafajok, alacsony nád és magasabb pázsitok (fodorsás), lápszövő, szittyók és más cyperacea növények összesége, melyek az Alföldön v. a dombvidék medencéiben az állandó mocsaras helyeket magasan és sűrüen beszővén, egyhangu barnás- v. szürkészöld rétséget alkotnak.] [pl. Schoenus nigricans L. Familia: Cyperaceae. Magyar név Kormos csáté, Család: Sásfélék.] Schoenus ferrugineus (marzyca ruda) marzyciel [1. osoba, która chętnie oddaje się marzeniom; 2. o kimś, kto snuje nierealne plany; 3. osoba skłonna do marzeń, zwłaszcza niemożliwych do zrealizowania; osoba żyjąca marzeniami; fantasta], marzycielka – álmodozó, ábrándozó, ábrándos; merengő, képzelődő (ffi/nő) Marzyciel (ang.: Finding Neverland) [jest filmem z 2004 roku, w którym występują takie gwiazdy jak Johnny Depp i Kate Winslet. Jest to oparta na faktach opowieść o autorze Piotrusia Pana Jamesie Barrie, którego doświadczenia życiowe Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia zainspirowały go do napisania tej fantastycznej powieści.] – Álmodozó (film) 3442 - Wersja 01 01 2017. marzycielski, -a, -ie – ábrándos, ábrándozó, álmodozó; rajongó marzycielsko – ábrándosan, ábrándozva marzycielskość – ábrándosság, álmodozás marzycielstwo – ábrándozás, álmodozás; képzelődés marzyć [1. wyobrażać sobie to, czego się pragnie, rozmyślać o rzeczach przyjemnych, często nierealnych; 2. bardzo czegoś pragnąć; 3. daw. śnić, roić we śnie – révedezni; álmodozni, álmodni, ábrándozni; andalogni, merengeni marzyć o kim/czym – ábrándozni vkiről/vmiről marzyć o niebieskich migdałach – (átv.) délibábokat kergetni; álomvárat építeni marzyć się [być czyimś marzeniem] – elrévedni; álmodozni, álmodni, ábrándozni marzymięta orzęsiona (Elshotzia ciliata, syn. E. patrini) – Szálkamenta (Elsholtzia ciliata) Én, Pán Péter (Finding Neverland) Életrajzi / Dráma, 2004 – amerikai-angol filmdráma Rendezte: Marc Forster Főszerepben: Johnny Depp, Kate Winslet, Julie Christie, Radha Mitchell, Dustin Hoffman A sikeres skót színpadi szerző, J. M. Barrie (Johnny Depp) egy nap Porthos nevű bernáthegyi kutyájával tett sétája közben, London Kensington Gardens parkjában találkozik a Llewelyn Davies családdal: négy apátlan árvával, és a négy fiú, nemrég megözvegyült gyönyörű édesanyjával (Kate Winslet). A fiúk hideg és hajthatatlan nagyanyja, Emma du Maurier (Julie Christie) rosszallása és saját felesége (Radha Mitchell) neheztelése ellenére Barrie összebarátkozik a családdal, és a fiúkkal mindenféle huncutságot, tréfát, játékot eszel ki. Barrie képzeőereje vitorlás hajóvá változtatja a domboldalt, az egyszerű botból óriási kard lesz, a levegőbe eregetett sárkány elvarázsolt tündérként lebeg. Így válnak a Llewelyn Davies fiúk annak a Sohaországnak az "Elveszett Fiaivá", ahol mindenki tud repülni, ahol egymást éri a sok csoda, csíny és huncutság, s ahol még az idő is megáll. A fiúkkal átélt csodálatos és izgalmas kalandok adják Barrie számára az ihletet, hogy megírja eredetileg színpadi műként a gyermekirodalom immár százéves klasszikusát, az elveszett árnyékát kereső Pán Péter meséjét. A sors tragikus fintora, hogy épp a premier környékén történik valami, ami arra készteti az írót, és mindazokat, akiket a legjobban szeret, hogy megértsék, mit is jelent igazán hinni valamiben. marża [fr. marge 'brzeg, margines' z łac. margo, 1. różnica między ceną zakupu a ceną sprzedaży towarów, przeznaczona na pokrycie kosztów własnych przedsiębiorstwa handlowego i stanowiąca jego zysk; 2. z1. różnica między kosztem własnym i ceną zbytu lub między ceną hurtową a detaliczną; różnica ceny (a. kursu) tegoż towaru (a. papieru wartościowego) w różnych miejscowościach; różnica między kursem emisyjnym papieru wartościowego a kursem dnia. 2. jest to różnica ceny między kosztem własnym, a ceną zbytu lub między ceną hurtową, a detaliczną. Marża bezpośrednia jest to cena oparta na kosztach produkcji] – (fr.) marge, marzs, margó; vminek a széle, mozgási tér; (tőzsde) különbözet, haszonkulcs, haszonrés; az értékpapíroknál a napi legmagasabb és legalacsonyabb árfolyam közti különbséget jelenti; (cen) árrés marża detaliczna [różnica między ceną hurtową a ceną detaliczną] – kiskereskedelmi haszonrés marża handlowa – kereskedelmi haszonkulcs Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3443 marża hurtowa [różnica między ceną zbytu a ceną hurtową] – nagykereskedelmi haszonrés marża importowa – import haszonkulcs marżowy, -a, -e – széli, szélső masa [1. bezkształtna, ciastowata substancja; też: substancja skrzepnięta lub zbita; 2. wielka ilość czegoś; też: wielkie skupisko ludzi; 3. wielki przedmiot lub przedmioty widziane w niewyraźnych zarysach; 4. wielkość fizyczna określająca zachowanie się ciała pod wpływem działających na niego sił; 5. zespół metalowych części urządzenia, które normalnie nie znajdują się pod napięciem i są połączone z obudową lub podstawą] – (lat.) massza; 1. tömeg, sokaság, egyszerű, szürke emberek; 2. rakás, halmaz (vmely anyagból); 3. tömérdek (mam masę roboty: rengeteg munkám van); zöm; 4. pép, massza, gyurma; alaktalan, képlékeny anyag; töltelék; krém; 5. hagyaték, vagyon; (villamosságtan) test masa akustyczna – akuszikai tömeg; akusztikai tehetetlenség (keménység) masa atomowa – atomsúly masa atomowa (względna) [masa atomu danego pierwiastka chemicznego, odniesiona do 1/12 masy atomu izotopu węgla 12C, przyjętej za atomową jednostkę masy] – a szén atomsúlya masa brutto (zob. ciężar brutto) – bruttó súly v. tömeg masa celulozowa [masa papiernicza, w której skład wchodzą włókna otrzymane ze zdrewniałego surowca roślinnego oczyszczonego z innych niecelulozowych substancji] – (papír) cellulóz tömeg masa cząsteczkowa – molekulatömeg, relatív molekulatömeg [megmutatja, hogy az anyag egy molekulájának átlagos tömege hányszorosa a szén 12-es izotóp atomtömegének 1/12 részének]; molekulasúly; a molekulában levő atomok tömegének összege masa cząsteczkowa (względna) [masa danej cząsteczki odniesiona do 1/12 masy atomu izotopu węgla 12C, przyjętej za atomową jednostkę masy, obliczana jako suma mas atomowych pierwiastków tworzących cząsteczkę] – relatív molekulatömeg [megmutatja, hogy az anyag egy molekulájának átlagos tömege hányszorosa a szén 12-es izotóp atomtömegének 1/12 részének. A relatív molekulatömeg a molekulát felépítő atomok relatív atomtömegéből számolható, ennek jele: Mr. - Wersja 01 01 2017. A molekulatömeg egysége a 126C-izotóp atomtömegének 1/12 része.] masa czekoładowa – csokoládé gyurma v. pép masa długowłóknista [masa papiernicza, w której skład wchodzą szlachetne włókna roślinne, np. bawełniane, lniane, konopne.] – (papírgyártás) hosszúszálas tömeg masa do plombowania zębów – a fogtömés anyaga masa drzewna – fapép masa konkursowa – csődtömeg masa krytyczna [najmniejsza ilość materiału rozszczepialnego, konieczna do tego, by mogła zajść i utrzymać się jądrowa reakcja łańcuchowa] – (vegyt.) kritikus tömeg masa ludzi – tömeg, embertömeg, néptömeg; rengeteg ember, nagy tömeg, sokaság masa mięsna – töltelék masa molowa [masa jednego mola atomów lub cząsteczek, liczbowo równa masie atomowej lub cząsteczkowej] – moll-tömeg masa narodu – néptömeg, embertömeg masa netto [zob. ciężar netto] – nettó tömeg masa papiernicza [półprodukt będący zawiesiną substancji tworzących wyrób papierowy w wodzie. Przez odwodnienie masy papierniczej w maszynie papierniczej uzyskuje się wstęgę wyrobu papierowego.] – papírtömeg (g/m2) masa perłowa (albo macica perłowa) [1. wewnętrzna warstwa muszli mięczaków, mieniąca się tęczowo, używana do wyrobu przedmiotów ozdobnych i inkrustacji; 2. wewnętrzna, silnie iryzująca warstwa muszli niektórych małżów i ślimaków np. perłopławów, używana jako tworzywo dekoracyjne] – gyöngyház [bizonyos puhatestűek héjának a belsején található kemény, színjátszó bevonat. 10-20 µm széles és 0,5 µm vastag aragonitkristályok alkotják, amiket egy rugalmas biopolimerekből álló kötőanyag tart össze. A köpeny nyálkahártyájának sejtjei választják ki, hogy simává tegye a héj belső felületét, és betokozza a parazitákat és a szervetlen törmeléket. Ez az anyag alkotja az igazgyöngyöket is. Az építészetben és az iparművészetben kedvelt díszítőelem.] masa pieniądza – pénztömeg masa pieniądzy – tömérdek pénz masa plastyczna [tworzywo sztuczne] – plasztikus tömeg, műanyag masa powietrza – légtömeg Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3444 masa relatywistyczna [masa ciała znajdującego się w ruchu względem danego układu odniesienia] – relatív tömeg masa spadkowa [mienie pozostałe po zmarłym, dzielone między spadkobierców] – hagyaték masa spoczynkowa [masa ciała będącego w spoczynku względem danego układu odniesienia] – nyugalmi tömeg masa towarowa, rynkowa [ogólna ilość towaru na rynku] – árutömeg, árualap masa upadłości, masa upadłościowa [majątek pozostały po ogłoszeniu przez sąd niewypłacalności dłużnika, podlegający podziałowi między wierzycieli] – csődtömeg masa wiadomości – tömérdek hír, a hírek sokasága v. tömkelege masa właściwa [zob. gęstość w zn. 2.] – saját tömeg masa zysku – nyereségtömeg masakra [1. masowe zabijanie w okrutny sposób; 2. wypadek lub inne tragiczne wydarzenie, w którym jest wielu rannych i zabitych] – vérengzés, vérfürdő, gyilkolás, vérontás, öldöklés, tömegöldöklés, mészárlás; pogrom masakrować [bić lub zabijać ze szczególnym okrucieństwem] lemészárolni, legyilkolni; felkoncolni, kinyírni; szabdalni, kaszabolni; öldökölni, öldösni masallah (ar.) – wszystko w rękach Boga - (ar.) masallah Allah így akarja!; a csodálkozás és a tetszés kifejezése a muzulmán népeknél masara [duża mucha (ziemia lubliniecka)] – [Słowniczek języka śląskiego] nagy légy masarnia [polskie zakłady mięsne, drobiarskie, masarnie] – hentesüzem, hentesüzlet; mészárszék masarski, -a, -ie – hentesmasarstwo – hentes (foglalkozás) masarz [osoba zajmująca się wyrobem wędlin] – hentes, mészáros masaż [1. zabieg leczniczy lub kosmetyczny polegający na rozcieraniu, ugniataniu, oklepywaniu ciała; 2. technika rehabilitacyjna] – (fr.) masszázs, masszírozás; gyúrás, dörzsölés; a test különféle részeinek gyógyítási célból történő kenése és gyúrása masaż aromaterapeutyczny – aromaterápiás masszázs [Az aromaterápiás masszázs bázisolajba kevert, személyre szabott aromaterápiás anyaggal történik.] masaż ciała – testmasszázs masaż dłoni – kézreflexológia - Wersja 01 01 2017. masaż erotyczny [masaż jest znakomitą techniką gry wstępnej, podobnie jak petting. Jest fascynującym uzupełnieniem kontaktów seksualnych.] – szexmasszász; erotikus masszász masaż leczniczy – gyógymasszázs masaż partnerski – partnermasszázs masaż relaksacyjny – relaxációs masszázs masaż serca [metoda reanimacji stosowana w wypadku nagłego zatrzymania akcji serca, polegająca na rytmicznym uciskaniu mostka] – szívmasszázs masaż sportowy – sportmasszázs masaż stóp – talpmasszázs masaż twarzy – arcmasszázs, arcmaszírozás masaże lecznicze i uodporniające – gyógy- és edzőmasszázsok masażować – (fr.-ném.) maszírozni, gyúrni, kenni masażysta (bioenergoterapeuta) [osoba zajmująca się zawodowo robieniem masażu] – (fr.) masszőr, masszírozó; gyúró; dögönyöző, masszást végző személy masażystka [kobieta wykonująca masaż] – masszőz, masszőrnő; női gyúró, dögönyözőlány [młoda masażystka: fiatal masszőrlány] masą v. masami – tömegesen, tömegével masculinum [łac., [wym. masku...] gram. rodzaj męski] – hímnem maseczka [1. zdr. od maska w zn. 1, 5.; 2. okład na twarz z ziół, kremu itp. stosowany w Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia celu odświeżenia i ujędrnienia skóry] – arcpakolás; pakolás; arcpakoló, pakoló maselnica, masielnica [1. duża maselniczka; 2. urządzenie do wyrobu masła], maseliczka – vajtartó 3445 maselnica a. masielnica do wyrabiania masła – vajköpülő és -gyúró berendezés maselniczka – vajtartó masełko [zdrobnienie od: masło] – vajacska; kisadag vaj maska [wł. mascherone 'jw.; morda, pysk' zgrub. od maschera 'maska; poza; bileter teatr; 1. zasłona na twarz (albo część twarzy) z otworami na oczy, nakładana podczas maskarady, obrzędów ludowych lub przez aktorów w teatrze; też: osoba z tak zasłoniętą twarzą; 2. pozorowane zachowanie mające ukryć prawdziwe zamiary i uczucia; 3. twarz zniekształcona, zastygła w jakimś grymasie; 4. odlew twarzy ludzkiej; 5. osłona twarzy chroniąca ją przed działaniem szkodliwych substancji lub przed urazami; też: osłona na nos i usta zapobiegająca rozsiewaniu zarazków; 6. część aparatu tlenowego lub aparatu do narkozy, przylegająca szczelnie wokół ust i nosa chorego; 7. maseczka kosmetyczna; 8. zewnętrzna pokrywa silnika samochodu, samolotu, czołgu itp.; 9. urządzenie służące do zasłaniania pola widzenia, używane przy robieniu zdjęć sztucznie montowanych; 10. naturalna lub sztuczna zasłona stanowisk wojskowych] – (arab→ol.) maskara, (arab→fr.) maszk; álarc; (na twarz; twarz aktora) maszk, álarc, jelmez; (színház) a színész arcának a szerephez való igazítása, kikészítése; (sport) vívóálarc; (obudowa) köpeny; arcvédő (álarc); (halotti) maszk, gipsz lenyomat - Wersja 01 01 2017. maska aktora – színészálarc maska do nurkowania – búvárálarc maska fechtunkowa – vívóálarc maska gazowa – gázálarc (gáz beadagoló álarc) maska gazowa dla konia została wyprodukowana w 1951 r. w ZSRR. Prezentowana pochodzi ze Stada Ogierów w Starogardzie Gdańskim – lóra való gázálarc maska karnawałowa – farsangi jelmez maska kineskopu (również maskownica) [Delta a. IL (ang. In Line; późn. PIL — Precision IL) a. Trinitron (właśc. Aperture Grill): perforowana metalowa przesłona, która służy do nakierowywania wiązek elektronów wysyłanych przez działo elektronowe na właściwe punkty luminoforu.] – Shadow mask, Lyukmaszk, árnyékmasz [Hagyományos megoldás a monitorok és a televíziók képcsövének elemi pontjainak kialakításához. Az egyes színalkotó foszforpontokat lyukmaszkon áthatoló elektronsugár gerjeszti.\r\n\r\n] maska komiczna – komikai álarc maska operacyjna – műtőálarc maska pośmiertna – halotti maszk maska przeciwgazowa – gázálarc (katonai, ipari) maska przeciwsłoneczna – maszk (kamerára) maska pyłochłonna – védőálarc por ellen maska samochodu – karosszéria maska silnika – motortető maska tragiczna – tragikai álarc maska ustno-nosowa – orr- és szájvédő maskarada (bal maskowy) [1. bal, zabawa, w której uczestniczą osoby w maskach lub kostiumach; 2. gra lub pozorowanie czegoś] – (fr.) mascarade; (arab→fr.) maszkarád, maskara; álarcos felvonulás, álarcosbál, jelmezbál Maskarada [1. powieść Terry’ego Pratchetta z 1996, osiemnasta część cyklu świat Dysku; 2. powieść Tomasza Pasyńskiego z 2003, druga część trylogii Sherwood; 3. Wampir: Maskarada (ang. Vampire: The Masquerade) to jedna z gier fabularnych wydanych przez firmę White Wolf, której akcja osadzona jest w Świecie Mroku.] – Maskarada (regények, rémtörténet) maskaradowy, -a, -e [przymiotnik od: maskarada] – álarcosbáli, jelmezmaskarady karnawałowe – farsangi álarcosbál maskaron (maszkaron) – (arab→ol.) maskara, (arab→fr.) maszk; álarc maskota (talizman) – mascotte; 1. provanszál nyaktalizmán; talizmán, szerencsetárgy; 2. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3446 autók hátsó ablakán lógó apró torz babák; 3. szerencsét hozó ember [wróciłem dzieciaczki z maskotami: talizmánokkal hoztam vissza a gyerekeket] maskotka [1. nieduża zabawka, zwykle pluszowa; 2. rzecz lub osoba mająca przynosić komuś szczęście; 3. przedmiot będący znakiem rozpoznawczym jakiejś drużyny lub imprezy] – kabala, kabalababa; üdvöske maskotki – bábfigurák, bábuk; kabalák maskować [1. czynić coś lub kogoś niewidocznym; 2. ukrywać rzeczywiste zamiary, uczucia, nastroje; 3. wiązać jony przeszkadzające w reakcji analitycznej w postać nieaktywną w danych warunkach] – (fr.-ném.) maszkírozni; álruhát ölteni v. öltöztetni, takarni, fedezni, palástolni, álarc alá rejteni; (színház) színész arcát vmely szerephez alakítani, kikészíteni; (wojsko) álcázni, takarni; (akusztika) lefedni, maszkolni (átv.) fedni, rejteni, eltitkolni, elpalástolni; leplezni maskować działa – ágyúkat álcázni maskować się [1. ukrywać swoje prawdziwe zamiary, uczucia, swój charakter; 2. zasłaniać się czymś tak, aby nie być widocznym] – álcázza magát, álruhába öltözni v. öltözködni; leleplezi magát; (átv.) alakoskodni, színészkedni maskowanie [1. przedmioty, urządzenia maskujące; 2. jest to rodzaj zabezpieczenia działań bojowych obejmujący ogół działań zmierzających do wprowadzenia przeciwnika w błąd poprzez: ukrycie wojsk własnych, sprzętu bojowego, obiektów fortyfikacyjnych i tyłowych oraz działań wojsk i zamiarów dowództwa.] – leplezés, rejtés, álcázás; elfedés [az a jelenség, amikor egy erősebb hang jelenléte egy gyengébb hang észlelését megnehezíti v. lehetetlenné teszi. Az elfedőhang a gyengébb hangra nézve az elfedés ideje alatt hallásveszteséget idéz elő.] maskowanie dymem – (wojsko) ködösítés maskowanie taktyczne (nazywane również: maskowaniem bezpośrednim) – taktikai álcázás maskowanie operacyjne – operatív álcázás maskowanie się – rejtőzés, leplezés, alakoskodás, színészkedés maskownica [1. osłona lampy kineskopowej; 2. przyrząd służący do formatowania zdjęć] – keret, foglalat, sablon maskowy, -a, -e [przymiotnik od: maska] – álarcos, álcázott - Wersja 01 01 2017. maskulinizacja [łac. masculinus ‘męski’, 1. opanowanie jakiejś dziedziny życia przez mężczyzn; 2. nadawanie czemuś cech męskich; 3. występowanie cech płciowych męskich u osobników żeńskich; 4. nadawanie formy męskiej rzeczownikowi o odmiennym rodzaju gramatycznym] – maszkulinizáció [(újk.) hím = hímnemü, rapa; androgének hatására a külső genitáliak férfi nemi szervekké alakulnak] maskulinizować – maszkulinizálni; férfiasítani maskulinizować się – maszkulinizálódni; férfiasodni maskulinizm [1. naśladowanie mężczyzn w ubiorze i zachowaniu; 2. ocenianie wszystkiego z męskiego punktu widzenia] – maszkulinizmus; férfiasság masło [1. żółtawy tłuszcz otrzymywany przez ubijanie śmietany zebranej z mleka krowiego; 2. tłuszcz jadalny w postaci zestalonej, otrzymywany z mleka. Składa się w ok. 82% z tłuszczu i 16% wody.] – vaj [emlős állatok tejéből készült, emberi táplálkozásra szolgáló zsiradék] masło deserowe – csemegevaj masło kakaowe [1. tłuszcz otrzymywany z nasion kakaowca, używany m.in. do wyrobu czekolady; 2. (tłuszcz kakaowy) to jadalny, stały tłuszcz roślinny otrzymywany z nasion dojrzałych owoców kakaowca właściwego Theobroma cacao L., stanowi około 50% suchej masy nasion.] – kakaóvaj masło kokosowe [zob. olej kokosowy] – kókuszvaj masło krowie – (tehéntejből készült vaj) masło maślane [pot. żart. wyrażenie składające się z wyrazów to samo lub prawie to samo znaczących; zob. też pleonazm; tautologia] – [vajas vaj] üres beszéd, üres fecsegés, halandzsa; link duma; pleonazmus, tautológia; szöfecsérlés, szószaporítás masło osełkowe – oválisra formázott vajtömb masło przetopione – olvasztott vaj masło rozpłynęło się na patelni – a vaj megoilvad a serpenyőben masło roślinne [margaryna o małej zawartości tłuszczów utwardzonych] – margarin masło śmietankowe – teavaj masło topione, masło przetopione – főzővaj; olvasztott vaj masło wyrabia się z mleka – a vajat a tejből nyerik masłowaty, -a, -e [przypominający masło konsystencją lub barwą] – vajszerű, vajszínű, vajas Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3447 masłowy, -a, -e [1. odnoszący się do masła; 2. drzewa masłowe - tropikalne drzewa, których nasiona zawierają tłuszcze służące do produkcji margaryny i mydła; 3. kwas masłowy - bezbarwna, oleista substancja o nieprzyjemnym zapachu]; maślany, -a, -e – vajas, vajmasny [tłusty, (ale jeżeś masny – ale jestes gruby)] – [Słowniczek języka śląskiego] zsíros; kövér masochista [człowiek, któremu ból sprawia przyjemność], masochistka – (lat.) mazochista; a szenvedésben, önkínzásban kéjelgő v. örömet találó személy (L. SacherMasoch osztrák regényíró nevéről) masochistycznie – mazochistán masochistyczny, -a, -e [odnoszący się do odczuwania przyjemności seksualnej pod wpływem bólu] – mazochistamasochizm [1. znajdowanie przyjemności w zadawaniu sobie cierpień lub w poddawaniu się im; 2. zboczenie polegające na doznawaniu satysfakcji seksualnej pod wpływem bólu i upokorzenia; 3. rodzaj zaburzenia preferencji seksualnych, w którym jednostka odczuwa podniecenie seksualne w sytuacjach, kiedy zadawany jest jej fizyczny i psychiczny ból lub gdy jest poniżana. Przeważającą większość masochistów (jak i sadytów) stanowią mężczyźni] – (lat.) mazochizmus; nemi ingerek felidézése kínzások elszenvedése révén mason [członek masonerii] – szabadkőműves masoneria [międzynarodowy ruch mający na celu duchowe doskonalenie jednostki i braterstwo ludzi różnych religii, narodowości i poglądów] – szabadkőművesség (angolul freemasonry, franciául franc-maçonnerie, németül Freimaurerei vagy Freimaurertum) [világszerte több millió taggal rendelkező heterogén, számtalan formában működő mozgalom, amely – önértelmezése szerint – az erkölcsi értékek, valamint a szellem szabadságának egyetemességét vallva, a felvilágosodás hagyományait követve tevékenykedik. Tagjai ritualizált beavatási szertartásokon keresztül ismerhetik meg a szabadkőművesség kőművesmesterségből származó szimbólumrendszerének mélyebb jelentését.] masoński, -a, -ie [dotyczący masona, masonów] – szabadkőműves masońsko-żydowski, -a, -ie – szabadkőműveszsidóMasora, Masorah, Massora a. Massorah [Masora jest nieocenionym dokumentem, - Wersja 01 01 2017. ulatwiajacym czytanie, zrozumienie i tlumaczenie Pisma Sw." Dodajmy, ze najstarsze dochowane rekopisy hebrajskie nie wychodza poza wiek IX po Chr.4. Masora jest badz co badz dzielem doby pózniejszej, gdy tymczasem Vulgata zawiera tekst w szacie starszej, krytycznie lepszej. Powazne studia wieku XVII wykazaly tez potem, jako teksty grecki i lacinski sa znacznie starsze od hebrajskiego, masoreckiego. A zatem oparcie sie o Vulgate stanowi prosty postulat naukowej krytyki tekstów.] – (héb.) masszóra; a Biblia héber szövegének hagyományos értelmezése és olvasásmódja; a zsidó biblia szövegére vonatkozó adatok összessége, mely több gyűjteményben található [Így nevezik az ótestamentumi szövegek kéziratos másolatait.] Masoreci (hebr. המסורה בעלי, czyt. ba'alei hammasora - panowie tradycji) [żydowscy kopiści Tory, którzy między VI a XI w. stworzyli system zapisu samogłosek w alfabecie hebrajskim.] – maszoréták [A maszoréták megnevezése (baalé hammeszórá, héberül: )מהסורמ צעליa héber mászar igéből származik, aminek a jelentése: átad, hagyományoz.]; zsidó írástudók, akik a szövegek pontossága felett őrködtek, s azokat punktációval is ellátták [A maszoréták zsidó szövegkritikusok ill. a maszóra tudósai voltak. Céljuk a Szentírás héber szövegének (beleértve a helyesírást, olvasást és értelmezést is) egységesítése és rögzítése volt, ők gondoskodtak arról, hogy az Ószövetség régi szövege megmaradjon, és ne romoljon. Ők vezették be a héber írás pontozással történő magánhangzó-jelölését. Körülbelül i. sz. 100-1000 között működtek. – Kezdetben másolóknak, később pontozóknak is nevezték őket. A tibériási és a babilóniai hagyomány alapján két csoportba oszthatók. Különösen nagy tekintélye volt a ben Áser családnak Tibériásban. Hatásuk 1000 körül a córdobai kalifátuson keresztül Európára is kiterjedt, s főként a héber kiejtésben érvényesült. Maimonides (Mose ben Maimun) közvetítésével Áron ben Móse ben Áron szövege lett a mérvadó.] masorz [rzeźnik (ziemia rybnicko-raciborska)] – [Słowniczek języka śląskiego] hentes, hentesmester masować [I rozcierać bolące miejsca, robić masaż; II skupiać, gromadzić w jednym miejscu] – I. masszírozni; II. halmozni, összpontosítani, tömöríteni masować kogoś – masszírozni vkit Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3448 masować się [I masować samego siebie lub być masowanym; II gromadzić się w jednym miejscu] – I. masszírozza magát; II. halmozódni, összpontosulani, tömörülni masowanie – 1. masszírozás; 2. halmozás, öszpontosítás masowiec [1. statek przeznaczony do przewozu sypkich ładunków; 2. statek przeznaczony do przewozu towarów masowych; 3. statek, zazwyczaj z pojedynczym pokładem i dnem podwójnym, zbiornikami szczytowymi i obłowymi oraz z pojedynczym lub podwójnym poszyciem burtowym, przeznaczony głównie do przewozu suchych ładunków masowych luzem, tj. bez opakowania, wsypywanych bezpośrednio do ładowni, jak np. węgiel, ruda, nawozy mineralne, zboża, siarka granulowana, itp.] – szárazárut szállító hajó masoperia, maszoperia [spółka rybacka zakładana od średniowiecza przez rybaków morskich i kupców] – halászcéh Maszoperia na Helu – Halászcéh a Helen; halászcéh a Hel-félszigeten masowo – tömegesen, tömegével masowość – tömegszerűség, vminek tömeges volta masowy, -a, -e [1. obejmujący dużą liczbę ludzi, zwierząt lub rzeczy; 2. przeznaczony dla dużej liczby ludzi] – tömeges, tömegmasowa produkcja – tömeggyártás masowa rzeź – tömegmészárlás masowe wymieranie [gwałtowne (w skali geologicznej) wyginięcie wielu gatunków roślin i zwierząt w wyniku zadziałania globalnych czynników środowiskowych (np. regresji morskich, zasadniczych zmian klimatycznych, wzmożonego wulkanizmu, katastrof kosmicznych).] – tömeges kihalás; kihalási esemény v. tömegkihalás [nagyszámú faj rövid idő alatt bekövetkező kihalását jelenti. Az élővilág története során többször következett be kisebb-nagyobb kihalási esemény. A tömegkihalás többnyire érinti az adott korban élő legtöbb taxonómiai csoportot. Alapvetően kétféle módon következhet be: sok faj gyors eltűnésével, illetve az élőlények specializációjának drasztikus visszaesésén keresztül.] W dziejach życia na Ziemi zidentyfikowano 5 wielkich masowych wymierań: wymieranie ordowickie - ok. 438 mln lat temu wymieranie dewońskie - ok. 367 mln lat temu wymieranie permskie - ok. 250 mln lat temu wymieranie triasowe - ok. 213 mln lat temu - Wersja 01 01 2017. wymieranie kredowe - ok. 65 mln lat temu Wśród ekologów trwa debata na temat znaczenia współczesnego wymierania gatunków (związanego z działalnością człowieka, w szczególności z przekształcaniem i fragmentacją siedlisk, także z eksploatacją gatunków i zawlekaniem organizmów obcych) dla różnorodności biologicznej. Zjawisko to bywa określane mianem szóstej katastrofy. Az öt nagy tömegkihalást illetően – amelyet 1982-ben Jacl Sepkoski és David. M. Raup írtak le – széles körű szakmai konszenzus létezik. Ezek: Ordovícium-szilur kihalási esemény Késő devon kihalási esemény Perm-triász kihalási esemény Triász-jura kihalási esemény Kréta-tercier kihalási esemény masówka [1. pot. zebranie w zakładzie pracy zwołane przez działaczy partyjnych lub związkowych; 2. pot. towar tego samego rodzaju produkowany w wielkich ilościach; 3. pot. literatura, muzyka, film o niewielkiej wartości artystycznej, przeznaczone dla przeciętnego odbiorcy] – tömeggyűlés, röpgyűlés; nagygyűlés; (átv.) tömegáru; tömegtermék mass media [zob. środki masowego przekazu: prasa, radio, telewizja] – tömegkommunikációs eszközök (sajtó, rádió, televízió) massa perditionis "masa odrzucona" (masa zagubiona) – massa perditionis; veszendő tömeg, akik nem rendeltettek üdvösségre (Augustinus mondása) Massachusetts [jeden ze stanów Nowej Anglii, położony w północno-wschodniej części USA na wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego] – Massachusetts [állam az USA keleti partján fekszik.] Massachusetts Institute of Technology (MIT) – Instytut Technologiczny w Massachusetts [1. uniwersytet techniczny w Cambridge w stanie Massachusetts; 2. położony w regionie Nowa Anglia w Stanach Zjednoczonych, założony w 1861 roku z inicjatywy kilkudziesięciu przedsiębiorców z okolic Nowego Jorku i Bostonu. Jego celem jest jednoczesne kształcenie studentów i prowadzenie badań podstawowych – jednak silnie zorientowanych na praktyczne potrzeby społeczne. MIT jest uczelnią całkowicie prywatną. Z punktu widzenia prawa jest spółką akcyjną, której akcje posiada obecnie kilkaset osób – głównie członków rodzin założycieli MIT oraz niektórych jego absolwentów.] – Massachusettsi Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia Műszaki Egyetem (angolul Massachusetts Institute of Technology, gyakran rövidítve MIT-ként, ejtsd: emájtí) [az Amerikai Egyesült Államok Massachusetts államában működő magánegyetem és kutatóintézet. Az MIT Boston városának Cambridge nevű elővárosában, a Charles folyó partján fekszik.] 3449 Massah oznacza - "poddawanie próbie, kuszenie", Meribah "zmaganie, spieranie" [2 Moj. 17:1-7: 1. I wyruszył cały zbór synów izraelskich na rozkaz Pana z pustyni Syn i szli od postoju do postoju. I rozłożyli się obozem w Refidim, gdzie lud nie miał wody do picia. 2. I spierał się lud z Mojżeszem, mówiąc: Dajcie nam wody do picia! Mojżesz im odpowiedział: Dlaczego spieracie się ze mną? Dlaczego kusicie Pana? 3. Ale lud miał tam pragnienie i szemrał przeciw Mojżeszowi, mówiąc: Czy dlatego wyprowadziłeś nas z Egiptu, aby przyprawić nas i dzieci nasze, i dobytek nasz o śmierć z pragnienia? 4. I wołał Mojżesz do Pana, mówiąc: Co mam począć z tym ludem? Niewiele brakuje, a ukamienują mnie. 5. I rzekł Pan do Mojżesza: Przejdź się przed ludem i weź z sobą kilku ze starszych Izraela. Weź także do ręki laskę swoją, którą uderzyłeś Nil, i idź! 6. Oto Ja stanę przed tobą na skale, tam, na Horebie, a ty uderzysz w skałę i wytryśnie z niej woda, i lud będzie pił. Mojżesz uczynił tak na oczach starszych Izraela. 7. I nazwał to miejsce Massa i Meriba, ponieważ synowie izraelscy spierali się tam i kusili Pana, mówiąc: Czy jest Pan pośród nas, czy nie?] - MASSZA (kísértés, próbatétel; teher, súly; ajándék; kijelentés). – 1. Izmáel (1) fia (1Móz 25,14; 1Krón 1,30). 2. A Hóreb hegyén annak a helynek a neve, ahol Mózes vizet fakasztott a sziklából; együtt szerepel Méribával (2Móz 17,1-7; 5Móz 6,16; 9,22; 33,8). Lásd még: MÉRIBA (1). message [dosł. wiadomość. List w poczcie elektronicznej] – (ang.) message; üzenet [a hálózati kommunikációban a partnerek között váltott rövid üzenet, sokszor az elektronikus levél szinonimája] Massively Multiplayer Online Game (MMOG lub MMO) [typ gry komputerowej rozgrywanej jednocześnie przez tysiące lub nawet miliony graczy w Internecie, tak więc dostęp do gry możliwy jest wyłącznie on-line.] – MMOG Massively Multiplayer Online Game (tömeges többjátékos online játék-IBM) massively parallel processing {rzecz.}; przetwarzanie równoległe na wielką - Wersja 01 01 2017. skalę {n.} [komp.] [zł.] - MPP Massively Parallel Processing (teljesen párhuzamos feldolgozás) mastaba [1. staroegipski grobowiec w kształcie ściętego ostrosłupa; 2. (arab ława) – rodzaj grobowca spotykanego w starożytnym Egipcie] – (arab) masztaba; óegyiptomi, csonka gúla alakú sírépítmény, amely alatt a tulajdonképpeni sírhely 10-20 méter mélyen van Master Boot Record, MBR [główny rekord startowy, czyli umowna struktura danych zapisana w pierwszym sektorze dysku twardego. Nazywany też Master Boot Block. Zawiera program rozruchowy oraz tablicę partycji.] – Master Boot Record (MBR) vagy más néven a partíciós szektor (fő rendszerinditó rekord) [1. a merevlemez legelső szektorának (azaz az első lemezfelület első sávjának első szektorának) elnevezése. Csak a particionált merevlemezeknek van MBR-jük. A MBR a merevlemez legelején, az első partíció előtt található meg. 2. A merevlemez első szektora. Itt található a rendszerindító program és a partíció információja.] mast(o)- [pierwszy człon wyrazów złożonych wskazujący na ich związek znaczeniowy z piersią, sutkiem lub ssaniem] – masto- mastodont mastodont [1. zwierzę kopalne podobne do słonia; 2. Mastodonty – to nazwa, którą do niedawna określano niemal wszystkie wymarłe trąbowce niebędące właściwymi słoniami. Zaliczano tu przedstawicieli rodzin: Mammutidae, Amabelodontidae oraz Gomphotheridae. Obecnie jedynie przedstawicieli rodziny Mammutidae nazywa się mastodontami. Najwcześniejszym gatunkiem zaliczanym do tej grupy jest Eozygodon morotoensis z miocenu Kenii. Wywodzi się od niego rodzaj Zygolophodon. Opisano już kilka gatunków zygolofodontów zasiedlających Afrykę (Z. aegyptensis), Europę (Z. tapiroides), Azję i Amerykę Północną.] – (gör.) mastodon; kihalt őskori óriási Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3450 ormányos emlős (a masztodonok igen elterjedtek voltak az óvilági miocénban. Közülük a leggyakoribb a Gomphotherium volt, amely Franciaországból, Kenyából, és Pakisztánból ismert) mastodontowy, -a, -e – masztodonmasturbacja [(inaczej: onanizm (tylko u mężczyzn, patrz: Onan), samogwałt, ipsacja) to zachowanie seksualne polegające na dotykaniu organów płciowych (penisa, okolic pochwy), kończące się najczęściej orgazmem, w celu wywołania przyjemności seksualnej. Zjawisko masturbacji odnosi się zasadniczo do ludzi, aczkolwiek występuje także u części zwierząt. Masturbacja odbywa się bez udziału partnera lub przy jego wyłącznie biernym udziale.] – maszturbáció; 1. (dawno) önfertőzés; 2. önkielgítés [azt a cselekedetet jelöljük így amikor a -többnyire fiatal, házasság előtt lévők- fiúk vagy a lányok saját magukat ingerelve juttatják el magukat az orgazmushoz. Régen erkölcstelen cselekedetnek tartották, ma a kutatások alapján azt lehet mondani, hogy a szexualitás tanulásának egyik eleme a maszturbáció. A házasságban vagy tartós párkapcsolatban élők esetében is előfordulhat maszturbáció, de ez általában a közös szexuális élet rovására történik, mert a maszturbáció csökkenti az egymás iránti szexuális vágyat] - Wersja 01 01 2017. północnej Afryce, a także w Meksyku. Stosowany do sporządzania werniksu do utrwalania malowideł, nasycania podobrazi drewnianych oraz sklejania płócien. Używany był także jako część składowa spoiwa do malowidła przejrzystego aureola.] – (gör.) masztix; 1. egy Kiosz-szigeti fa gyantája, amelyet különböző ipari célokra használnak fel; 2. többféle Földközi-tenger melléki fából nyert, ragasztóként v. lakkozásra használt gyantaféleség mastyks, mastyka [aromatyczna żywica otrzymywana z drzewa mastyksowego; też: substancja, w której skład wchodzi ta żywica] – (gör.) masztix mastyksowy, -a, -e [zawierający mastyks (rodzaj żywicy)] – (gör.) masztixmasurium (Ma) (od nazwy regionu Mazury, wówczas w Prusach Wschodnich) – masurium, mazurium [ritka fémes elem, a mangán homológja] (Nodackné egy német kémikus volt, aki két új elemet fedezett föl, amelyek közül az egyik - a rhénium - létezik is, a másik – a mazurium – azonban nem. Nodackné azt írta Ferminek: ez a sokféle aktivitás talán azt jelenti, hogy az uránmag kettéhasadt. Erre Fermi kiszámította, hogy maghasadás egészen biztosan nem történhetett. És a számításai helyesek voltak. Az egyetlen baj az volt, hogy a számítás hibás atommag-tömegméréseken alapult.) maswerk masturbacyjny, -a, -e [związany z masturbacją] – maszturbációs masturbować się [1. drażnić narządy płciowe w celu przeżycia rozkoszy seksualnej bez udziału partnera lub z jego wyłącznie biernym udziałem; 2. onanizować się, walić konia, uprawiać ipsację] – maszturbálni, önkielégítés végezni Mastyks ["Łzy Chios" - miękka żywica naturalna, pozyskiwana z balsamu, wyciekającego z drzewa Pistacia lentiscus, rosnącego na greckiej wyspie Chios, w Afganistanie, Beludżystanie, zachodniej i maswerk [niem. Maßwerk; 1. ażurowy element dekoracyjny wykonany w kamieniu lub cegle;, 2. polska nazwa laskowanie używana jest rzadko, na ogół dotyczy pionowych podziałów pod rozetą lub pionowych podziałów pól elewacji) geometryczny wzór architektoniczny odkuty z kamienia, używany do wypełnienia górnej części gotyckiego okna, blendy, przeźrocza, wimprgi, rozety, itp.] – (a német Maßwerk szó tükörfordítása) mérmű, mérőmű, kőrács, kőcsipkézet; [körívekből alkotott, áttört geometrikus Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3451 díszítmény, amely a gótikus építészetnek egyik jellemző díszítő eleme. Ha nem áttört, a neve vakmérmű.] maswerkowy, -a, -e [przymiotnik od: maswerk] – mérműves masy ludowe – néptömeg; népi tömegek masy pracujące – dolgozó tömegek; munkástömegek masy plastyczne – plasztmassza; plasztikus v. képlékeny v. formálható anyagok masy robotnicze – munkástömegek masyw [1. potężna bryła lub zwarta masa czegoś; 2. zwarty i jednolity obszar górski; 3. pierścień gumowy na obręczy koła pojazdu] – (lat.) masszívum; tömb; törzs, tömeg; (földtan) kristályos kőzetekből álló hegytömb masyw budowli – háztömb, háztömeg, épülettömeg masyw górski [grupa gór posiadająca podobną rzeźbę, nie wykazująca żadnego uporządkowania grzbietów.] – hegytörzs, hegytömeg; hegytömb; hegység masyw skalny – sziklatömb masywnie – tömören, súlyosan masywnie zbudowany – jó erősen, masszívan épített masywność – tömörség, szilárdság masywny, -a, -e [1. mający mocną budowę i duży ciężar; 2. wypełniony wewnątrz] – (lat.) masszív, tömör, tömött; szilárd, súlyos, nehéz masz [mieć] – neked van; nesze! masz babo placek! – no, már csak ez hiányzott! masz ci los! – no itt van ni!; nesze neked! masz dwa złote i kup papierosów – nesze két złoty, végy cigarettát masz dziwne zapatrywania – különös v. furcsa nézeteid vannak masz iść do domu – haza kell menned masz li dać to daj zaraz – hogyha adsz, adj azonnal; kétszer ad, aki gyorsan ad masz ładne dziecko, widziałem je dziś – szép gyermeked van, láttam ma masz moje wino? – nálad van a borom? masz ochotę na dobry film? - van kedved egy jó filmhez? masz ochotę na kawę? – kérsz egy kávét?, van kedved kávéra? masz ochotę na koncert? – van kedved egy koncerthez? masz ochotę na lody? – kérsz fagylaltot? masz rację – igazad van masz to zrobić! – ezt meg kell csinálnod! - Wersja 01 01 2017. masz tobie! – nesze neked! úgy kellett! masz tu pod nosem! – az orrod előtt van! masz więcej szczęścia, niż rozumu – több a szerencséd, mint az eszed masz wóz i przewóz, masz wóz albo przewóz – két lehetőséged van; két válsztásod van masz za swoje! – most megkaptad? úgy kell neked! masz znaczek (paczkę, zdjęcie, okulary)? – van bélyeged (csomagod, fényképed, szemüveged)? masz zupelną rację – teljesen igazad van maszerować (maszeruje) [1. iść miarowym, równym krokiem; 2. zmierzać dokądś pośpiesznie] – (fr.-ném.) masírozni; vonulni, menetelni, menni maszerować dwójkami – kettes sorokban, kettesével v. párosával menetelnek maszerowanie – menetelés maszkara [1. brzydka, budząca wstręt twarz lub postać; 2. zob. maszkaron; 3. daw. maska; też: bal maskowy; 4. brzydka gęba, brzydka kobieta; straszydło, potwór, poczwara; dawn. maska, bal maskowy; 5. (Jak czytamy u zygmunta Glogera) Tak nazywano zabawy kostjumowe, z wielkim przepychem urządzane podczas obchodów weselnych na dworze królów i magnatów polskich od czasów królowej Bony i zawiązania bliższych stosunków z Włochami. Wybierano zwykle jakiś przedmiot mitologiczny i stosownie do tego przebrawszy się, urządzano pochód publiczny wśród zachwyconego podobnym widokiem ludu, licznych dworzan i gości.] – (ol.) maskara; álarc; álarcos, jelmezes, álarcos jelmez; ilyet viselő személy; torzalak maszkaron, maskaron, [1. motyw dekoracyjny w postaci głowy o zdeformowanych groteskowo rysach; 2. plast. motyw dekoracyjny w kształcie stylizowanej głowy ludzkiej a. na pół zwierzęcej, o groteskowych rysach i zazw. zawiłych splotach włosów.] – (ol.) maszk, maskara, álarc maszkarne ubiory [rodzaj fantazyjnych kostiumów używanych przez tancerzy i artystów występujących podczas dworskich uroczystości weselnych. Często Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia elementem tych ubiorów była maska. Charakterystyczne dla wieku XVI. Zwykle za ubiory dla artystów płacił dwór.] – jelmezek, maskarák - Wersja 01 01 2017. dawnych czasów utrzymywano to zwykle w porządku, chowając skrzętnie najmniejsze kawałki starego żelastwa i rzemieni pod klucz samego jegomości, jejmości, koniuszego lub podstarościego. Ponieważ masztarnia bywała zwykle pod jednym dachem ze stajnią, więc niektórzy i stajnię nazywali masztarnia.] – istálló v. fészer v. félszer [a gazdasági épületek közé tartozó, lehetőleg olcsó kiállítású - sokszor csak deszkákból összerótt - fedett helyiség, melyet kocsiknak, gazdasági eszközöknek stb. raktározására használnak] 3452 maszkaronowy, -a, -e [przymiotnik od: maszkaron] – maszk-, maskara-; álarcos maszkiycić [jeść, wyjadać smakołyki (zob. → zwroty śląskie)] – [Słowniczek języka śląskiego] ínyencséget, italkülönlegességet, ízletes v. finom falatokat fogyasztani maszkycić [1. łasuchować; 2. jeść coś dobrego; 3. zjeść coś słodkiego] [Teatr Śląski im Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] ínyencséget, italkülönlegességet, ízletes v. finom falatokat fogyasztani maszkiytnik [łakomczuch, osoba łasa na słodycze] – [Słowniczek języka śląskiego] ínyenc, torkos, nyalánk maszkytny [lubiący "maszkycić"] – ínyencségeket, italkülönlegességeket, ízletes v. finom falatokat szerető maszkyty [słodycze] – [Słowniczek języka śląskiego] édességek maszt [1. wysoki słup służący do wywieszania flag, umieszczania urządzeń sygnalizacyjnych, oświetleniowych itp.; 2. wysoki słup z drewna lub rur metalowych, na którym rozpina się żagle] – árbóc; oszlop, rúd maszt banderowy – zászlórúd maszt flagowy – zászlórúd maszt główny a. wielki [zob. Grotmaszt] – főárbóc maszt nie zachwiany przez wiatr– a szél által meg nem mozgatott zászlórúd maszt przedni – előárbóc maszt radiostacji – rádió adótorony maszt sygnałowy – jelzőoszlop maszt TV [zob. wieża telewizyjna] – TV-torony masztarnia, masztalnia [1. daw. stajnia lub pomieszczenie obok stajni, w którym przechowywano sprzęt stajenny; 2. komora przy stajni lub wozowni, gdzie chowano sprzęt wszelki stajenny: wszystkie zaprzęgi, siodła, kulbaki, czapraki, popręgi, postronki i t. d. Za masztalerz [1. czes. ma(r)štal 'stajnia' od śr.g.nm. marstal, mahrstal; 1. pracownik stadniny, sprawujący pieczę nad końmi; 2. daw. starszy stajenny mający w dworskich stajniach nadzór nad służbą i końmi; 3. starszy stajenny mający nadzór nad służbą stajenną, końmi i uprzężą, dawn. przy dużych stajniach dworskich, dziś gł. w państwowych stadninach i stajniach ogierów. 2. Wykwalifikowany pracownik zajmujący się końmi w stadninach, stajniach itp.] – (dawno) lovász, lovászmester masztalerski, -a, -ie – (dawno) lovász-, lovászmesteri masztalerstwo – (dawno) lovász foglalkozás, lovászmesterség masztowiec [statek z masztami] – árbócos hajó masztowiec prussia – porosz árbócos hajó masztowina [drzewo nadające się na budowę masztu] – árbóc fa; árbóckésztésre alkalmas fa masztowy, -a, -e [przymiotnik od: maszt] – árbóc-, árbócos, rúdmaszyna [1. urządzenie zawierające mechanizm lub zespół współdziałających mechanizmów, służące do przetwarzania energii albo do wykonywania określonej pracy; 2. pojazd mechaniczny, zwłaszcza samolot; 3. osoba wykonująca coś automatycznie i bezmyślnie; 4. działający sprawnie system organizacyjny; 5. środ. automatyczna broń palna; 6. zespół mechanizmów zdolnych do wykonywania Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3453 pracy użytecznej. Obecnie maszyny najczęściej sterowane są komputerowo] – gép; jármű; szervezet; gépfegyver maszyna cieplna [urządzenie do przetwarzania energii cieplnej w energię mechaniczną lub odwrotnie] – hőtermelő gép; hőtermelő berendezés maszyna cyfrowa – számítógép maszyna do cięcia w celu wydłużania skóry – eresztőgép maszyna do czego – gép vmire maszyna do czyszczenia – takarítógép maszyna do dekatyzowania – dekatálógép maszyna do fakturowa – számlázógép maszyna do golenia – villanyborotva maszyna do grawerowania – matricafúró gép maszyna do karczowania – irtógép maszyna do klejenia i barwienia nitek – színezőírező gép maszyna do kopiowania – másológép maszyna do księgowania – könyvelőgép maszyna do liczenia, maszyna licząca – számológép maszyna do mielenia mięsa – húsdaráló maszyna do nitowania – szegecselő gép, forrasztógép maszyna do pisania – írógép maszyna do pisania elektroniczna z pamięcia – memóriás írógép maszyna do prania – mosógép maszyna do robór ziemny – földmunkagépek maszyna do rozciągania rękawiczek – kesztyűnyújtó v. kesztyűtágítógép maszyna do rozdrabniania mięsa – húsvagdaló, húsaprító maszyna do strzyżenia trawy – fűnyíró maszyna do szycia – varrógép maszyna do tkania – szövőgép maszyna do tłumaczenia – fordítógép, tolmácsgép maszyna do trzepania skór – porológép maszyna do zwyszania futer – szűcsgép; szűcsvarrógép maszyna drukarska – nyomdai gép, nyomógép, sajtó, gyorssajtó maszyna działa – a gép működik maszyna dziewiarska – kötőgép; sikkötőgép maszyna elektrostatyczna [urządzenie do otrzymywania jednoimiennych ładunków elektrycznych przez rozdzielanie i gromadzenie ładunków o różnych znakach] – elektrosztatikus gép maszyna elektryczna – villanygép maszyna formiarska – formázó, formakészítő gép - Wersja 01 01 2017. maszyna funkcjonuje – a gép üzemben van v. működik maszyna górnicza – bányagép maszyna idzie – a gép működik v. megy maszyna indukcyjna [maszyna elektryczna prądu zmiennego wykorzystująca zjawisko indukcji elektromagnetycznej] – indukciós gép (egy- v. háromfázisú kivitelben készülnek) maszyna indukcyjna [maszyna elektryczna prądu zmiennego wykorzystująca zjawisko indukcji elektromagnetycznej] – indukciós gép maszyna kalkulacyjna – kalkulációs gép maszyna kaloryczna – hőerőgép, kalorikus gép maszyna matematyczna, cyfrowa, elektroniczna [daw. komputer] – számítógép, komputer, computer maszyna matematyczna, cyfrowa, elektroniczna [daw. komputer] – számítógép; komputer maszyna muzyczna – zenegép (wurlitzer) maszyna nie działa – a gép nem működik, nem jár maszyna nieczynna – nem működő gép maszyna obrotowa – (nyomdászat) körforgó rotációs gép maszyna odlewnicza – nyersvasöntőgép maszyna odśrodkowa – (lat.) centrifugális gép; fizikai eszköz a központfutó erő hatásainak bemutatására v. kihasználására maszyna papiernicza [zob. papiernica] – papírgép maszyna parowa – gőzgép maszyna piekielna – pokolgép maszyna popsuła się a. zepsuła się – a gép meghibásodott v. elromlott maszyna pracująca bezdrganiowo – rázásmentesen dolgozó gép maszyna prosta [urządzenie pozwalające zastąpić pracę siły na określonej drodze pracą innej siły (zwykle mniejszej) na odpowiednio zmienionej drodze (zwykle dłuższej), np. dźwignia, równia pochyła, kołowrót] – egyszerű gépek maszyna przędzalnicza – fonógép maszyna rolnicza [maszyny używane w rolnictwie] – gazdasági v. mezőgazdasági gép Przykłady maszyn agregat uprawowy – földművelő gépek bukownik – hántológép ciągnik rolniczy – mezőgazdasági vontató, traktor deszczownia – öntözőberendezés glebogryzarka – kultivátor kombajn do buraków – répabetakarító gép; répakombájn Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia kombajn rolniczy – kombájn kombajn zbożowy – arató-cséplő gép; kombajn Kombajn ziemniaczany – burgonyaszedő kombájn kosiarka – kaszálógép, aratógép kosiarka pokosowa samojezdna – önjáró 3454 kaszálógép ładowacz czołowy – homlokrakodó ładowacz przyczepiany – vontatott rakodógép ładowacz zawieszany – függesztett rakodógép młocarnia – cséplőgép opryskiwacz – permetezőgép opylacz – porozógép prasa – sajtológép przetrząsaczo-zgrabiarka – gereblyéző és szénaforgató gép przetrząsacz – szénaforgató gép przyczepa rolnicza – mezőgazdasági pótkocsi rozsiewacz nawozów – trágyaszóró gép roztrząsacz obornika – trágyaszóró gép sadzarka – ültetőgép sieczkarnia – szecskavágógép sieczkarnia samojezdna – önjáró szecskázógép siewnik – vetőgép siewnik punktowy snopowiązałka – kévekötőgép śrutownik – gabonaőrlő, daráló, darálómalom wertykulator – vertikulátor wialnia – szelelőrosta, magtisztító, szeleltető gép; gabonarostáltatógép wóz asenizacyjny – szippantókocsi zgrabiarka – gereblyézőgép Maszyny konne kosiarka konna – lovas kaszálógép, aratógép kopaczka konna – lovas kapa żniwiarka konna – lovas aratógép konny przetrząsacz – lovas szénaforgató siewnik konny – lovas vetőgép maszyna rotacyjna, tzw. "rotacja" [1. maszyna drukarska, w której forma drukowa jest zaokrąglona, a mówiąc dokładniej powierzchnie drukujące tej formy są położone na powierzchni walca; 2. maszyna o obrotowym ruchu części roboczej] – (nyomd) rotációs gép; (nyomd.) körforgó gép maszyna samolicząca – számlálógép maszyna szyfrowa – sifrírozógép; olyan írógépszerű szerkezet, amelyen bizonyos kulcs szerint a betűk úgy állíthatók át, hogy a leírt szöveg csak a kulcs ismeretével olvasható maszyna taśmowa – szalagegyenesítő és nyújtó gép maszyna typograficzna – nyomdagép, gyorssajtó maszyna wektorów nośnych (ang. Support vector machine, SVM) [klasyfikator, którego - Wersja 01 01 2017. nauka ma na celu wyznaczenie hiperpłaszczyzny rozdzielającej z maksymalnym marginesem przykłady należące do dwóch klas.] – Szupport Vektor Gépek (Support Vector Machine – SVM) [a gépek rejtett rétegében elhelyezkedô neuronjaiban található bázisfüggvényekbôl állítják elő a kívánt függvényt. Az SVM-ek működésének lényege, hogy az eredeti megfogalmazásában még komplex nemlineáris megoldást igénylő feladatot, azaz a feladatból származó mintákat, nemlineáris transzformációk segítségével egy a bemeneti mintatér dimenziójánál több dimenziós térbe transzformálja, ahol az már lineárisan megoldható.] maszyna wirtualna (ang. virtual machine, VM) [ogólna nazwa środowiska uruchomieniowego programów. Maszyna wirtualna kontroluje wszystkie odwołania uruchamianego programu bezpośrednio do sprzętu lub systemu operacyjnego i zapewnia ich obsługę. Dzięki temu program uruchomiony na maszynie wirtualnej "myśli", że działa na rzeczywistym sprzęcie, podczas gdy w istocie pracuje na sprzęcie wirtualnym, "udawanym" przez odpowiednie oprogramowanie (maszynę wirtualną). Wykonywanym programem może być zarówno pojedyncza aplikacja jak i cały system operacyjny lub nawet kolejna maszyna wirtualna. Są one zupełnie odizolowane przez maszynę wirtualną od maszyny fizycznej, w odróżnieniu od klasycznego systemu operacyjnego, który tylko zarządza uruchamianiem aplikacji na maszynie fizycznej.] – virtuális számítógép [egy szimulált számítógépet jelent] maszyna urwała mu palec – a gép leszakította az ujját maszyna wiertnicza – fúrógép maszyna wydobywcza – (bány.) fejtő- v. kotrógép maszyna zgniotła mu place – a gép összezúzta az ujjait maszyna zmiażdżyła mu rękę – összezúzta kezét a gép maszyneria [1. wewnętrzna konstrukcja maszyny lub urządzenia; też: zespół maszyn i urządzeń działających łącznie; 2. skomplikowany system działania czegoś] – gépezet maszynista, maszynistka – (piszący na maszynie) gépíró, gépírónő (jestem maszynistką) maszynista (kolejowy) [(maszynista pojazdów trakcyjnych) – pracownik kolejowy odpowiedzialny za prowadzenie pociągów Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3455 oraz wykonywanie pracy manewrowej na stacjach.] – (kierujący lokomotywa) mozdonyvezető (jestem maszynistą) maszynista (przy maszynie) – (dozorujący maszynę) gépkezelő, gépész maszynistka – gépírónő maszynizm [nurt w muzyce XX wieku wyrosly na gruncie futuryzmu, eksponujacy dynamizm, ruch i energie, inspirowany osiagnieciami przemyslu i techniki] – (fr.lat.) masinizmus; gépkorszak; a gépek uralma v. kultusza maszynka [1. urządzenie mechaniczne ułatwiające wykonanie jakiejś czynności lub wykonujące samo jakąś czynność; 2. mała kuchenka; 3. zdr. od maszyna] – kis gép, készülék; gyorsforraló, főző, főzőlap maszynka do golenia – borotvakészülék (elektryczna maszynka do golenia: villanyborotva) maszynka do kawy – kávéfőző, kávéfőzőgép maszynka do krojenia – szeletelő, szeletelőgép maszynka do krojenia chleba – kenyérszeletelő maszynka do krojenia wędlin – felvágott szeletelő gép maszynka do lodów – fagylaltgép maszynka do mielenia – daráló, darálógép maszynka do (mielenia) mięsa – húsdaráló (gép) maszynka do mielenia mięsa – húsdaráló maszynka do papierosów – cigarettatöltő, cigarettatöltő gép maszynka do strzyżenia – hajnyírógép; elemes v. elektromos hajvágó (gép) maszynka do temperowania – ceruzahegyező maszynka elektryczna (do gotowania) – villanyfőző, villanyrezsó maszynka gazowa (do gotowania) – gázfőző, gázrezsó maszynka naftowa – petrofor, petróleumfőző maszynka spirytusowa – spirituszfőző, spirituszlámpa, gyorsforraló maszynopis [tekst napisany na maszynie] – gépírás; gépirat, kézirat maszynopisanie – gépírás maszynopisanie komputerowe – számítógépes írás maszynopismo – gépelt írás maszynownia [duże pomieszczenie dla maszyn i urządzeń] – gépház, gépcsarnok, gépterem; turbinaház maszynowo – gépszerűen; gépmaszynowo gładzone wyroby papierowe [patrz matowe niepowlekane wyroby papierowe] – gépi simított matt papír - Wersja 01 01 2017. maszynowy, -a, -e – gép-, gépi; gépies maszynoznawstwo [nauka o budowie i zasadach działania maszyn] – gépismeret, géptan maszyny elektromagnetyczne – elektromáőgneses v. dinamóelektromos gépek maszyny hydrauliczne – hidraulikus gépek maszyny i urządzenia przemysłowe – ipari gépek és berendezések maszyny indukcyjne – indukciós gépek maszyny pneumatyczne – pneumatikus gépek maszyny proste w fizyce – egyszerű gépek a fizikában maszyny robocze [to maszyna pobierająca energię z maszyn napędowych i dokonująca przemian fizycznych (np. ruch) lub chemicznych na przedmiotach pracy] – munkagépek maszyny rolnicze – mezőgazdasági gépek maścić1 [1. smarować, nacierać coś czymś tłustym; 2. polewać jedzenie tłuszczem] – kenni, megkenni, zsírral bekenni, bezsírozni maścić2 [psuć, zawalać sprawę] – [Słowniczek języka śląskiego] rontani, elrontani, tönkretenni, használhatatlanná tenni maścić co czym – vmit vmivel bekenni maścić kogo – vkit bekenni maścić się [smarować, nacierać swoje ciało czymś tłustym] – megkeni, bekeni magát maściowy, -a, -e [przymiotnik od: maść] – bezsírozott, bekent 1 maść (łac. unguentum) [1. preparat leczniczy w postaci miękkiej masy przeznaczony do smarowania skóry; 2. to półstała postać leku przeznaczona wyłącznie do użytku zewnętrznego. Składa się z substancji leczniczej, która jest rozprowadzona w substancji zwanej podłożem maści] – kenőcs, ír, balzsam maść szpikanardowa * maść nardowa – nárdus olaj [Mária úgy tanulta meg szeretni Jézust, hogy hallgatott a szavára. Ezért volt képes Őt a megfelelő időben szolgálni. Mária először elhitte az evangéliumot, és a hite felébresztette a szívében azt a vágyat, hogy mindenét Jézusnak ajánlja fel. Miatta hordozta Jézus magával a nárdus olaj illatát mindenhová az utolsó földi napjain.] „MAŚĆ SZPIKANARDOWA BARDZO DROGA” Mar. 14:3 Dwie te siostry widocznie uplanowały pomiędzy sobą całą tę sprawę. Marta usługiwała przy stole, a Maria usłużyła w szczególny sposób maścią. Na wschodzie stoły to były kombinacje stołu i kanapy, a o gościach wyrażano się, że przy jedzeniu spoczywali. Było zwyczajem opierać się na jednym łokciu, podczas gdy drugiej ręki używano do Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia przenoszenia potraw ze stołu do ust itd. Ten to sposób siedzeń przyczynił się do tego, że Maria miała łatwy dostęp tak do nóg jak i do głowy naszego Pana i pomazała maścią najprzód Jego głowę, a następnie nogi. Słowo maść wywiera mylne wrażenie; płyn użyty do tej okazji może być lepiej określony słowem perfumy. Ubocznie wspomnianym jest, iż wartość tego była ponad trzysta groszy (Mar. 14:5). Srebrne grosze miały wartości około 16 centów każdy i według takiego liczenia ten alabastrowy słoik (a raczej flakonik) perfum kosztowałby około czterdzieści osiem dolarów; lecz licząc grosz (denarius) jako ówczesną zapłatę za jeden dzień pracy (Zob. Mat. 20:2), to trzysta groszy równałoby się całorocznej zapłacie robotnika, czyli w porównaniu do obecnych zarobków od trzech set do tysiąca dolarów. Bez względu, w jaki sposób chcielibyśmy obliczać, maść ta była w rzeczywistości bardzo kosztowna; a że opis ten nie jest za przesadny wykazanym jest w starożytnej literaturze. Na przykład, napisane jest w pewnej starej książce, że niejaki Horacy ofiarował beczkę wina za bardzo maleńki słoik szpikanardu. Perfumy, a szczególnie eter z róż, nawet w niedawnych czasach ceniony był do 100 dolarów za uncję. Według tej ceny „funt” owych perfum zakupionych przez Marię, miałby wartości 1200 dolarów. 3456 maść ichtiolowa – ichtiolos gyógykenőcs, ichtiolkrém maść peniczylinowa – penicilinkenőcs maść2 [1. barwa sierści u zwierząt; 2. znaczyła to, co dziś częściej nazywają kolorem] – (koni) szín; ló színe maść konia [(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) maści zwierząt Starożytni Polacy dopatrywali związku pomiędzy przymiotami i maścią u koni, ale już ks. Kluk pisze w XVIII w. że z maści nie można poznać cnoty ani przywary konia, bo w każdej maści bywają dobre i złe. Nazwy maści u koni były następujące: wrona, gniada i skarogniada, bułana, kasztanowata, biała, szpakowata, myszata, siwa, mroziasta czyli mrozowata, srokata, rydza, konopiata, gliniasta, dropiata, cisawa, sobolowata. Były więc bułanki, gniadosze, kasztanki, siwki, szpaki, taranty, brunaki, murzynki, deresze. Jeżeli sierść była w w obłączki czyli jabłka, talarki, koń zwał się jabkowitym; maść siwa i biała na starość stawała się gorczyczkowatą. Szaty, sukno, aksamit, kapy i różne tkaniny, były maści rozmaitych. Maścią zwano także smarowanie lecznicze czyli mazidło, a w XVIII w. powszechnie były znane maści: - Wersja 01 01 2017. królewska, szara, pruska i inne.] – a ló színe (szőrzete) 3 maść [iron. rodzaj, gatunek, pochodzenie] – nemzetség, faj, fajta, nem, nemzedék; féleség; eredet, származás maślacz [1. słodkie, rzadziej półwytrawne wino węgierskie; 2. węgrzyn (wino węgierskie) otrzymywane poprzez dolanie gorszych tokajów do pozostałych po dobrych tokajach osadów] – (wino) muskotály; aszubor, máslás maślak (Suillus) [rodzaj grzybów należący do rodziny borowikowatych. Obejmuje ok. 20 gatunków. Występuje w strefie umiarkowanej i chłodnej półkuli północnej. W Polsce dopuszczonych do obrotu jest 5 gatunków.] – vargánya, tinorugomba, barnagyűrűs tinorú (vargánya néven általában nevezett faj latin neve Boletus edulis, népies nevén: úrigomba); barnagyűrűs tinorú (egy régióban, azonos időszakban a vargányák több közelrokon faja is megjelenhet. Ezek között a leggyakoribb a Nyárí vargánya (Boletus reüculatus Schaeff), az Ízletes vargánya (Boletus edulis Bull.: Fr.) és a Bronzos vargánya (Boletus aereus Bull.: Fr.). Tölgyesek, gyertyános-tölgyesek, gyertyános-bükkösök, szelídgesztenyével kevert tölgyesek ritka fajai. A Vörösbama vargánya (Boletus pinophilus Pil. et Dermek) fenyvesek, fenyőelegyes lombos erdők ritka gombája) maślak lepki, maślak szary (Suillus laricinus, S. viscidus, S. aeruginascens) - Zöld facsészegomba - Suillus laricinus (Suillus aeruginascens) maślak limbowy (Suillus plorans) maślak łagodny (Suillus placidus) – csiperke maślak pstry (Suillus variegatus) - Familia: Boletaceae. Magyar név Tarkatinóru, tarka fenyőtinóru, Család: Tinórufélék maślak rdzawobrązowy (Suillus collinitus) Tudományos név Suillus fluryi Huijsm. Szinonímák: Suillus collinitus (Fr.)O. Kuntze, Familia: Boletaceae. Magyar név Rózsástövű fenyőtinóru, Család: Tinórufélék maślak sitarz (Suillus bovinus) - Tehén fenyőtinóru - Suillus bovinus maślak syberijski (Suillus sibiricus) maślak trydencki (Suillus tridentinus) Rozsdavörös fenyőtinóru maślak ziarnisty (Suillus granulatus) Szemcsésnyelű fenyőtinóru Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia maślak zwyczajny (Suillus luteus) - barna gyűrűstinóru maślak żółtawy, maślak błotny (Suillus flavidus) - Lápi fenyőtinóru maślak żółty (Suillus flavus, S. grevillei) tehén tinoru 3457 maślanka [1. kwaskowaty napój mleczny, otrzymywany ze śmietany po oddzieleniu od niej tłuszczu; 2. kwaśny, mleczny płyn powstały w efekcie oddzielenia tłuszczu od zmaślonej śmietany. Wartości odżywcze w 100 g.: Wartość energetyczna 34 kcal Białko 3,3 g Tłuszcz 0,5 g Węglowodany 4 g] – savó, író [a tejföl köpülésekor, a vaj kiválása után visszamaradó savanyú folyadék, mely összetételét illetőleg leginkább a lefölözött tejhez hasonlít] Maślanka (Hypholoma (Fr.) P. Kumm.) [rodzaj grzybów z rodziny pierścieniakowatych (Strophariaceae). Możliwe, iż gatunki z tego rodzaju należą filogenetycznie do łysiczek (Psilocybe)] – kénvirággombák Maślanka łagodna (Hypholoma capnoides), (synonim: Naematoloma capnoides) (Fr.) P. Kumm., 1971 – Fenyő-kénvirággomba (Hypholoma capnoides).[Rendszertani besorolása: bazídiumos gombák törzse (Basidiomycota), azon belül harmatgombafélék (Strophariaceae) családja.] Maślanka wiązkowa, łysiczka trująca (Hypholoma fasciculare), (synonim: Naematolama fasciculare) (E.M. Fries) Kummer. – Hypholoma fasciculare (Huds.:Fr.)Kummer; Magyar név: Sárga kénvirággomba Maślanka ceglasta (Hypholoma sublateritium), (synonim: Naematolama sublateritium) (Schaeff.) Quél., 1873 – Vöröses kénvirággomba, Hypholoma sublateritium Maślanka korzeniasta (Hypholoma radicosum) J.E. Lange, 1923 – Gyökeres kénvirággomba (Hypholoma radicosum) Maślanka długotrzonkowa (Hypholoma elongatum) (Pers.) Ricken, 1915 – Hypholoma elongatum - Wersja 01 01 2017. belül a harmatgombafélék (Strophariaceae) családjához tartozó mérgező faj.] maślany, -a, -e [zrobiony z masła, zawierający masło; mający kolor masła] – vajas maślarnia [zakład, w którym się wyrabia masło] – vajtároló helyiség, vajüzem maślarski, -a, -ie – vajgyári maślarz [przestarzale: osoba zajmująca się wyrobem i sprzedażą masła], maślarka – vajkereskedő (ffi/nő) maślnica [urządzenie do wyrobu masła; masielnica]; maselnica – köpülő, köpü maślnicka [maselniczka] – [Słowniczek języka śląskiego] vajtartó maślniczka [zdrobnienie od: maślnica] – vajtartó mat [I w szachach: posunięcie uniemożliwiające obronę króla i kończące partię; II najniższy stopień podoficerski w marynarce wojennej; też: podoficer mający ten stopień; III brak połysku; IV matowy] – I. (perzsa) matt (sakk); II. (hajózás) altiszt; III. (ném.) matt, fénytelen felület, tompa mata [1. płat plecionki ze słomy, sznurka lub trzciny, używany do przykrywania czegoś; 2. miękkie pokrycie podłogi, używane podczas ćwiczeń i zawodów sportowych] – gyékény; (do wycierania nóg) lábtörlő; (sport) szőnyeg, tatami Mata Hari [właściwie Margaretha Geertruida McLeod z domu Zelle (ur. 7 sierpnia 1876 w Leeuwarden, zm. 15 października 1917 w Vincennes pod Paryżem) - holenderska tancerka, która pod takim właśnie pseudonimem zdobyła sławę w Europie Zachodniej początku XX wieku.] – Mata Hari (Gertrud Margarete Zelle v. Margaretha Geertruida (Grietje) Zelle; 1876. augusztus 7., Leeuwarden – 1917. október 15., Párizs) [holland származású bártáncosnő. A francia hadbíróság 1917-ben a Németország számára végzett kémkedés vádjában bűnösnek találta és kivégeztette] Maślanka wiązkowa (Hypholoma fasciculare (Huds.) P. Kumm.) [1. gatunek toksycznych dla człowieka grzybów z rodziny pierścieniakowatych (Strophariaceae). We wcześniejszych klasyfikacjach zaliczany był do rodzaju Psilocybe jako łysiczka trująca (Psilocybe fascicularis); 2. niejadalny grzyb o żółtozielonym kapeluszu, rosnący kępkami na murszejących pniakach] – sárga kénvirággomba (Hypholoma fasciculare) [az osztatlan bazídiumú gombák (Homobasidiomycetes) osztályában a kalaposgombák (Agaricales) rendjéhez, ezen Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3458 matacki, -a, -ie [właściwy mataczowi; pełen matactw, wykrętów] – csaló, szédelgő, szélhámos matactwo [oszustwo, krętactwo, postępowanie nieuczciwe] – csalás, szélhámosság, szédelgés, hazugság; szélhámoskodás matacz [osoba postępująca nieuczciwie, używająca wybiegów i kłamstw] – szédelgő, csaló, hazug matador [główny uczestnik corridy, zadający bykowi śmiertelny cios szpadą] – (sp.) matador; toreró, viador; a bikaviadalok főszereplője, aki a halálos döfést a bikának megadja; (elavult) matador; kiválóság, tekintély, bajnok, hős Mataniasz, Mattaniasz (dar Jahwe) (im. Matteniah) [1. Prawdziwe imię króla Judy, które król Babilonu zamienił na Sedekiasz, Sedecjasz. 2. Lewita, śpiewak z synów Asafa; kierował chórem w odnowionej świątyni za czasów Nehemiasza. 3. Lewita, jeden z synów Hemana; był kierownikiem w służbie śpiewu i gry na instrumentach. 4. Lewita z synów Asafowych. 5. Lewita, który pomagał przy oczyszczaniu świątyni za czasów króla judzkiego Ezechiasza. 6. Lewita, potomek Hanana. 7. Czterech, co pobrali nie-Żydówki za żony.] – I. 1. MATTENAI (Jahve ajándéka). – 1. Két zsidó férfi, akik elbocsátották idegen feleségüket (Ezsd 10,33.37). 2. Pap Jójada (4) főpap alatt (Neh 12,19). 2. Mataniás (Ezsd. I. Könyve X. rész 30, 37); II. MATTATTÁ (Jahve ajándéka). – 1. Zsidó férfi, aki elbocsátotta idegen feleségét (Ezsd 10,33). 2. Jézus őse (Lk 3,31) match, mecz [1. spotkanie sportowe rozegrane między pojedynczymi zawodnikami lub dwiema drużynami; 2. rozgrywka sportowa między dwoma zawodnikami lub zespołami] – (ang.) match; meccs; játszma, fogadás, verseny, mérkőzés match (ang. zob. zapałki) – gyufa (régiesen gyújtó) [egyik végén gyúlékony anyaggal bevont, dörzsölésre könnyen gyulladó, tűzgyújtásra vagy hőadásra használt éghető (fa)pálcika] matczyny, -a, -e [należący do matki] – anyai matczysko – édesanya, mama - Wersja 01 01 2017. mateczka, mateńka, matuchna, matula, matusia, matuś – anyuka, anyu, mama, édesanya; édes, édesnővérke Matka Maria Franciszka Kozłowska matecznik [w łowiectwie trudno dostępne miejsce w lesie będące ostoją zwierząt] – 1. anyasejt (méhkasban); 2. embernemlátta sűrűség (erdőben); 3. búvóhely, barlang, 4. petefészek Matejko należy do najwybitniejszych malarzy historycznych świata – Matejko egyike a világ legkiválóbb történelmi festőinek matematyczka – matematikusnő matematycznie – matematikailag, mennyiségtanilag matematyczny, -a, -e (mat.) [związany z matematyką] matematikai (mat.), mennyiségtani; számtani matematyk [nauczyciel matematyki a. arytmetyki] – matematikus, számtantanár matematyk [to jeden z najdawniejszych zawodów, znany już w starożytności. Matematyk to nie tylko znawca nauki o liczbach i figurach geometrycznych, jak sądzono dawniej; od XVII w. do liczb i figur doszły granice. Dziś matematykę trudno nawet zdefiniować, ponieważ żadna z definicji nie jest wystarczająca. Może najważniejsze jest to, że matematyk posługuje się w swojej pracy dedukcyjną metodą myślenia, a to znaczy, że dąży do sformułowania praw ogólnych, czyli takich, które obowiązują zawsze i wszędzie.] – (gör.) matematikus; mennyiségtan kutatója v. tudósa matematyka (mat.) [1. nauka posługująca się metodą dedukcji, zajmująca się badaniem zbiorów liczb, punktów i innych elementów abstrakcyjnych; 2. wydział lub kierunek w szkole wyższej obejmujący studia w tym zakresie; 3. nauka matematyki jako przedmiot w szkole; też: lekcja tego przedmiotu; 4. a niegdyś rozumiana jako nauka o liczbach (arytmetyka) i figurach (bryłach) geometrycznych (geometria) oraz liczbach połączonyczh z literami zwanych algebrą. Do dziś w popularnych encyklopediach Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3459 określana jest jako nauka o wielkościach, czyli o stosunkach ilościowych i formach przestrzennych. Z biegiem czasu dodano również do obszaru zainteresowań matematyki wszystko, co wiąże się z pojęciem granicy. 5. Matematyka była niegdyś rozumiana jako nauka o liczbach (arytmetyka) i figurach (bryłach) geometrycznych (geometria). Do dziś w popularnych encyklopediach określana jest jako nauka o wielkościach, czyli o stosunkach ilościowych i formach przestrzennych. Z biegiem czasu dodano również do obszaru zainteresowań matematyki wszystko, co wiąże się z pojęciem granicy. Obecnie definicje te nie są w pełni adekwatne. Niestety nie ma takiej, która by zadowoliła wszystkich. Chyba najlepiej określić matematykę (zdając sobie sprawę z niedoskonałości tej definicji) jako najogólniejszą naukę dedukcyjną.] – (gör.) matematika (mat.); mennyiségtan; számtan matematyka elementarna [część matematyki obejmująca arytmetykę, geometrię elementarną i część algebry] – elemi matematika (algebra, elemi geometria) matematyka stosowana – alkalmazott matematika matematyka wyższa [dział matematyki operujący pojęciem granicy] – (mt) magas matematika mateńka – anyóka mater (łać. matka) – (lat.) mater; anya; (vallás) fogadalmas apácák megszólítása Mater dolorosa [Matka Boska Bolesna; Matka Bolejąca] – (lat.) Mater dolorosa: fájdalmas anya, Szűz Mária MATKA BOLEJĄCA: Utwór jest monologiem matki Chrystusa, cierpiącej pod krzyżem Syna (mater dolorosa). W kolejnych apostrofach Maria zwraca się do całej ludzkości, do syna umierającego na krzyżu, do Archanioła Gabriela i do wszystkich matek świata. Zrozpaczona, bezradna w swoim bólu Maria przypomina zwykłą kobietę, a nie istotę boską. Szczególnie wzruszająca jest apostrofa do syna, któremu pragnie pomóc w cierpieniu: "Synku miły i wybrany Rozdziel z matką swoją rany...". - Wersja 01 01 2017. mater lectionis (l.mn. matres lectionis) [łac., dosł. 'matka czytania' (od jej funkcji wskazywania prawidłowej wymowy osobie czytającej na głos), litera odgrywająca rolę znaku diakrytycznego, jak np. e w ang. wyrazie fine, wskazująca, że i czyta się [aj], a nie [i].] – (lat.) mater lectionis Mater semper certa est a. Mater semper certa est, pater est, quem nuptiae demonstrant; Mater semper certa est, pater vero is est, quem nuptiae demonstrant (D. 2.4.5) [1. matka jest zawsze pewna. Zasada dotycząca ustalenia pochodzenia dziecka; co do ojcostwa. 2. matka zawsze jest znana, ojcem jest ten, na kogo wskazuje związek małżeński; zasada domniemania ojcostwa męża matki; 3. Matka zawsze jest pewna, ojcem ten, którego matka wskaże. 4. Matka jest zawsze pewna, ojcem zaś jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo] – (lat.) Mater semper certa est; az anya személye mindig bizonyos (míg az apáé bizonytalan). [Római jogi axioma.] materac [1. elastyczny przedmiot wypełniony włosiem, gąbką lub powietrzem, służący do spania na ziemi, do wyściełania łóżka, do ćwiczeń gimnastycznych itp.; 2. element konstrukcji obiektów fortyfikacyjnych zabezpieczający stropy, ściany lub fundamenty przed działaniem pocisków i bomb lotniczych; 3. o średniej masie lniana tkanina o gładkiej, gęstej i błyszczącej powierzchni; w charakterystycznym splocie łamanego diagonalu, która tworzy pionowe paski o różnej szerokości. Stosowane na okrycia materaców.] – matrac, ágybetét; matrachuzat [Közepes súlyú, sima, sűrű szövésű, fényes felületű len típusú szövet tört sávoly kötésben, ami különböző szélességű hosszanti csíkokat eredményez. Matrachuzatként használják.]; gumimatrac; (gimnastyczny) szőnyeg; (wojsk) erőd része materac gimnastyczny – tornaszőnyeg materac sprężynowy – rugósmatrac materac włosiany – lószőrmatrac materacowy, -a, -e [przymiotnik od: materac] – matracmateracowy adamaszek [lniana tkanina o gładkiej, gęstej i błyszczącej powierzchni; z przędzy średniej jakości o żakardowym wzorze. Stosowane na pokrycia materaców.] – matrac damaszt [Sima, sűrű, fényes felületű len típusú szövet, finom fonalakból jacquard-mintával szövik. Matrachuzatként használják.] materacyk [zdrobnienie od: materac] – matracocska Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3460 materia1 [łac. materialis 'dotyczący materii' od materia 'materia(ł); przedmiot, treść; substancja' od mater dpn. matris 'matka'; 1. ogół przedmiotów fizycznych poznawalnych za pomocą zmysłów lub istniejących obiektywnie, tj. niezależnie od poznania; 2. pojęcie z dziedziny ontologii (metafizyki) oznaczające rodzaj bytu jedynie istniejącego lub jednego z istniejących; 3. materiał, wątek, treść, którym można nadawać różne formy;4. jedna z podstawowych kategorii filoz., tworzywo przeciwstawiane formie; ogół przedmiotów rzeczywistych; przeciwieństwo ducha; przest. treść, temat, przedmiot, dziedzina; przest. materiał, tkanina; przest. wydzielina ropna; 5. w fizyce klasycznej materia to wszystko co posiada masę i zajmuje określoną przestrzeń. W fizyce współczesnej materią nazywamy wszystko co posiada energię i pęd. Np. foton jest cząstką materialną, ale nie ma masy spoczynkowej. Nie istnieje układ, w którym spoczywałby (nie zajmuje określonej przestrzeni). Jego energię i pęd widzimy (dosłownie, efekt fotoelektryczny).] – (lat.) matéria; (fizyka) anyag; nyersanyag; (medycyna) anyag-, genny; (naftowa, ropa) kőolaj, nyersolaj, ásványolaj materia2 [daw. tkanina, zwykle jedwabna] – tárgy; (elavult) anyag, szövet, kelme materia3 [rzecz, sprawa, o której się myśli, mówi lub pisze] – tárgy, anyag, beszédtéma materia jedwabna – selyemszövet, selyemanyag materia kirowa – fekete (színű) anyag, fekete posztó materia kosmiczna – kozmikus anyag materia kraciasta – kockás anyag materia medica [n. łac., dosł. 'materia medyczna'; farmakognozja, farmaceutyka] - (gör.) farmaceutika; a gyógyszerészet tudománya; farmakognózia; gyógyszerismeret, drogismeret materia międzyplanetarna, miedzygwiazdowa, międzygalaktyczna [gaz i pył rozproszone w przestrzeni międzyplanetarnej, międzygwiazdowej, międzygalaktycznej] – csillagközi anyag materia morowa – moáréselyem, moáréanyag materia organiczna – szerves anyag materia prima [łac. pramateria] – ősanyag materiale principium – materiale principium; anyagi elv. [A reformáció u.n. anyagi alapelve: a kegyelemből hit által való megigazulás tanítása. ] - Wersja 01 01 2017. materialik [zdrobnienie od: materiał] – anyagocska materialista [zwolennik materializmu; pot. człowiek oceniający wszystko z punktu widzenia własnych korzyści, wygód, daleki od ideałów], materialistka – (lat.) materialista; (filozófia) a materializmus híve, követője; (dawno) anyagias, anyagelvű (ffi/nő); mindent a közvetlen anyagi haszon szemszögéből néző ember materialistycznie – materialista módon materialistyczny, -a, -e – (lat.) materialista, a materializmuson alapuló, rá jellemző; anyagelvű; anyagias materialistyczne pojmowanie dziejów – materialista történelemszemlélet materializacja [nadawanie czemuś lub przybieranie przez coś materialnej, fizycznej postaci lub konkretnej formy] – (lat.) materializáció, materializálódás; anyagiasulás; anyaggá válás, testet öltés; megtestesülés, közvetlenül érzékelhető formában való megjelenés, megvalósulás; spiritiszta tünemény: a szellemek alakot tudnak ölteni [A spiritizmus tanítása szerint a szellemek anyagiasulása, testet öltése.] materializm [1. kierunek w filozofii głoszący, że jedynym istniejącym bytem jest materia; 2. kierowanie się w życiu względami materialnymi; 3. jeden z 2. gł. kierunków w rozwoju filoz. wychodzący (w przeciwieństwie do idealizmu) z założenia, że świat istnieje obiektywnie, niezależnie od świadomości, która jest wtórna w stosunku do materii; (m. dialektyczny) dialektyczna postać filozofii materialistycznej, stanowiąca światopoglądową i metodologiczną podstawę marksizmu; (m. historyczny) materialistyczne pojmowanie dziejów] – (lat.) materializmus, anyagelvűség; olyan irányzat, amely szerint csak anyagi valóság van [filozófiai irányzat, amely szerint a világ minden jelenségének leírása végső soron a filozófiai anyag fogalmából - akár történetileg, akár logikailag - levezethető, magyarázható], (dawno) anyagiasság, anyagias dondolkodás, az anyagi javak hajszolása materializm dialektyczny [1. w filozofii marksistowskiej: ogólna teoria ewolucji przyrody sformułowana w kategoriach dialektyki Hegla; 2. kierunek filozoficzny zapoczątkowany w II poł. XIX wieku przez Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, a następnie rozwinięty przez W. I. Lenina, Lwa Trockiego i Różę Luksemburg] – (gör.+lat.) dialektikus Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3461 materializmus; (dawno) a marxista-leninista párt világnézete; a matwerializmus és a dialektika egyesítése materializm dziejowy – történelmi materializmus materializm ekonomiczny [zob. ekonomizm] – (gör.+lat.) ökonómiai materialuzmus; a gazdasági tényezőt túlbecsülő, azt a társadalmi haladás kizárólagos hajtóerejének vélő történetfelfogás materializm filozoficzny – filozófiai materializmus materializm historyczny [w filozofii marksistowskiej: dialektyczna teoria przemian historycznych i społecznych, uznająca bazę ekonomiczną za podstawowy składnik determinujący wszelkie ludzkie działania] – történelmi materializmus [A történelmi materializmus posztulált alaptételeként Marx és Engels A német ideológia című munkájukban annak elismerését fogalmazták meg, hogy (1) valóságos egyének és cselekvéseik léteznek, (2) az egyéneknek anyagi életfeltételeik vannak, (3) ezek az életfeltételek részben készen találtak, részben pedig azokat maguk a cselekvő egyének hozzák létre. Az elmélet alapjainak első részletes kifejtését a két szerző A Kommunista Párt kiáltványa c. munkájában hozta nyilvánosságra.] materializować [1. nadawać czemuś materialną formę; urzeczywistniać; 2. materializować się - przybierać formę materialną; urzeczywistniać się] – materializálni; megtestesíteni materializować się – (lat.) materializálódni; megtestesülni, testet ölteni, anyagi formát ölteni materialnie – materiálisan; anyagelvűen, anyagian, anyagilag materialność – anyagiasság materialny, -a, -e [1. istniejący fizycznie; 2. odnoszący się do dóbr ekonomicznych; 3. dotyczący treści, a nie formy] – (lat.) materiális, testi; 1. pénzügyi, anyagi, a tulajdonnal, pénzzel stb. kapcsolatban álló, rá vonatkozó; 2. (filozófia) anyagi; az anyagra, a tudatunktól függetlenül létező valóságra tartozó, vele kapcsolatos materialne i kulturalne potrzeby – anyagi és kulturális szükségletek materiał [1. to, z czego się wytwarza lub z czego się składają albo powstają jakieś rzeczy lub obiekty; 2. tkanina lub dzianina; 3. zbiór wiadomości i danych z jakiejś dziedziny; 4. słowo wieloznaczne. W najbardziej ogólnym sensie jest to surowiec w postaci pierwotnej lub częściowo przetworzony, z którego - Wersja 01 01 2017. wytwarza się różne produkty] – anyag; (temat) tárgy, téma; ruhaanyag, kelme, szövet; szer, tárgy materiał ażurowy [znakomity ze względu na jego lekką masę, przewiewnośc, porowatość, i przede wszystkim dla jego różnych obszarów grubości powodującej przerwy w strukturze. Te powierzchnie tworzą różnorodne geometryczne desenie, pasy i kratownice; są osiągnięte przez wybór odpowiedniego splotu. Ten skutek może być osiągnięty przez gazejski splot albo przez chemiczny śrdoki, materiał ażurowy poprzez wypalanie wybranych obszarów można wywołać przerwy w części garderoby, albo przez perforowanie. Materiał ażurowy może być wykonany z bawełny, jedwabiu albo wełny. Wykorzytywane w damskich przewiewnych sukienkach, bluzkach, a także do celów ozdobnych. Nazwa pochodzi od francuskiego „ajour“ oznaczając rozbijanie, jak widać w przerwach w materiale.] – azsúr, áttört kelme [Könnyű, jól szellőző, lyukacsos kelme, amelynek fontos jellemzője, hogy sűrűsége helyenként változó. Ezek az áttört részek geometrikus mintázatszerűen vagy csíkokban, rácsosan helyezkednek el, amit megfelelő szövés- ill. kötésmóddal, vegyi kezeléssel (vagyis a kívánt részek kimaratásával), vagy perforálással érnek el. A kelme készülhet pamutból, selyemből vagy gyapjúból. Könnyű női ruhák, blúzok, dekorációs anyagok készülnek ilyen kelmékből. Az elnevezés a francia "ajouré" szóból ered, aminek jelentése: áttört, átlyuggatott.] materiał bawełniany [produkowany z bawełny albo włókien sztucznych, odpadów włókienniczych tego włókna albo mieszaniny takich włókien, które mają podobny charakter do włókna bawełnianego. Jest miękki, łatwy w konserwacji, i jest dobrym termicznym materiałem izolacyjnym. Materiał ten może być poddany różnorodnym obróbkom wykończalniczym. Ma szeroki zakres wykorzystań, które obejmują części garderoby na bieliznę, damską, męskią i dziecięcą, i modne dodatki.] – Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia pamutanyag; pamut típusú kelme [Pamutból, fonható mesterséges szálasanyagból, textilhulladékból származó szálakból vagy ezek keverékeiből, pamutipari eljárással készült fonalból állítják elő és megjelenésében a pamutkelméhez hasonlít. Puha, lágy esésű, jól mosható, jó hőszigetelő tulajdonságú. Minősége számos kikészítési eljárással befolyásolható. Széles körben használatos, alsó- és felsőruházati termékek, női, férfi- és gyermekruhák, divatcikkek, egészségügyi termékek stb. gyártására.] 3462 bawełniany materiał zasłonowy w malowane kwiaty materiał błyszczący [jedwabny materiał o atłasowym splocie przeznaczony na żakiety z klapami lub kołnierzem wykładanym z efektem połysku. Może być błyszczący lub matowy. Jego kolor jest dopasowany od koloru odzieży.] – tükör (2) [Atlaszkötésű, fényes, tömött, selyem típusú szövet, amellyel frakk és szmoking hajtókáját borítják. Színe a ruhadarab színéhez igazodik.] materiał budowlany – építőanyag; épületanyag materiał całkowicie pochłaniający dźwięk – tökéletes hangelnyelő anyag materiał czarny zrudział od słońca – a fekete szövet kifakult a napon materiał do budowy drogi – útépítő anyag materiał do dyskusji – vitaanyag materiał do naprasowywania [Podszewka z klejem wyprodukowana w technologii włókninowej.] – felvasalható közbélés [Ragasztóanyaggal bevont közbélésanyag, ami - Wersja 01 01 2017. hő és nyomás hatása alatt rögzíthető egy másik kelmére.] Ragasztós közbélések fajtái Ragasztós közbéléseket használunk akkor, ha az alapanyag alkatrészeket merevíteni, rögzíteni akarjuk. A közbélések használata megfelel a klasszikus szabóságban a különböző merevítő vásznak használatának. A ragasztós közbélésekkel egyszerűbben, könnyebben érhetjük el azt hatást, amelyet az alkatrészek és ruhadarabok megmunkálásánál szabó mester apáink és nagyapáink elértek. Azonban, ahogy annakidején sem volt mindegy, hogy milyen alapanyag, mely alkatrészének megmunkálásához milyen vásznat használtak, annyira nem mindegy ez ma sem. Sőt, a régebben használatos 2-3 féle vászon helyett most több, mint 20 féle különböző ragasztós közbélés közül kell kiválasztani a megfelelőt. Olyannyira, hogy a lehelletfinom, áttetsző vékonyságtól, a hajdani férfizakókba felhasznált lószőr-vászonnak megfelelő vastagságban is kapható. Nem csak a felhasznált alapanyag vastagsága, hanem rugalmassága is döntő a választásnál. A közbélések ugyanúgy, mint az alapanyagok, vékonyabbak és vastagabbak, szőttek, hurkoltak és nem szőttek (papirjellegűek), rugalmasak és rugalmatlanok, de nem minden esetben merevek. Nehezíti a helyzetet az is, hogy vannak olyan ragasztós közbélések, melyek a megmunkálás során változtatják az alakjukat, összemennek. A közbélések árai is igen változóak. A kiválasztásnál nem szabad, hogy az ár befolyásolja döntésünket. Kizárólag az a lényeges, hogy a megvásárolni kivánt közbélés megfeleljen annak az alapanyagnak, amelyhez használni kivánjuk. A papirjellegű (nemszőtt) ragasztós közbéléseket mellőzzük. A merevebbek pl.: gallér kifordításnál megtörnek, és ezzel megtörik az alapanyag is, kivasalhatatlan töréseket okozva. A puhább, nemszőtt ragasztós közbélés pedig nem váltja be a hozzáfűzött reményeket, nem elég tartós a megmunkálás során. Pl.: egy sarokbeállítás szükségszerű becsípését nem tartja meg kellőképpen. A textiljellegű ragasztós közbélések lehetnek hurkoltak és szövöttek. Mindkettő különböző - az alapanyagnak megfelelő - vastagságban kapható. A (vászonszerű) szövött közbélések soha nem rugalmasak. A vastagabbak kosztümkabátok, kabátok merevitésére valók a vékonyabbakat ruha és nehézselyem holmik rögzítésére használhatjuk. A vékonyabbakat blúzok gallérjába, elejeszélébe és kézelőjébe. A szövött ragasztós közbélések Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3463 szálirányának meg kell egyezni a szabott alkarészek szálirányával. A hurkolt ragasztós közbélések szintén több vastagságban kaphatók. Lehetnek rugalmatlanok és rugalmasak. A rugalmatlanok felhasználási köre megegyezik a szövött közbélésekével, de nem annyira kötött az azonos szálirány. A rugalmasak olyan alapanyagokba használhatók, amelyek maguk is rugalmasak és ezt a tulajdonságukat meg is akarjuk tartani. A rugalmas közbélés a vastagságán kívül alapjában kétféle lehet, és ez befolyásolja a felhasználás körét. Lehet egyirányban és mindkét irányban rugalmas. Ezeknek a közbéléseknek nincs szálirányuk, de a rugalmasság irányának meg kell egyezni az alapanyag rugalmasságának irányával. materiał do nauczenia się – tanulnivaló, tananyag materiał do nauki – tananyag materiał do pakowania – csomagolóanyag materiał dowodowy – bizonyítóanyag materiał drzewny – faanyag materiał dwulewy [podstawowy splot wątkowy, w którym rządek tylnych splotów jest zamienny z rządkiem splotów przednich, tworząc dużą grupę wzorów. Charakterystyczny ze względu na swoją miękkość i objętość. Stosowany w górnej odzieży oraz ubrankach dla niemowląt.] bal-bal kötésű kelme [A vetülékrendszerű kötött kelme egy olyan fajtája, amelynél a szín- és fonákoldali szemkapcsolódások soronként változnak. Kivitelezéséhez speciális kötőgépre van szükség. Nyugalmi állapotban a mintázatlan kelme hosszában annyira összeugrik, hogy mindkét oldalon csak fonákoldali (más szóval: bal oldali innen ered az elnevezés) szemek látszódnak. Az ilyen szemkapcsolódások elhelyezése a kelme felületén minta szerint is történhet. Ezen túlmenően a vetülékrendszerű kelmékre jellemző egyéb mintázási módszerek itt is alkalmazhatók (feltartott szem, színmintázás stb.). Az ilyen kelme nagyon puha, hajlékony. Ezt a kelmeszerkezetet főleg felsőruházati és bébiáruk készítésére használják.] materiał dwuosnowowy [najczęściej jedwabna i bawełniana tkanina, do produkcji której wykorzystuje się jeden wątek i dwie osnowy. Ma średnią masę, a przód i tył - Wersja 01 01 2017. mają taki sam lub zupełnie różny wygląd i różnią się powierzchnią, splotem, kolorem i materiałem. Osnowa może tworzyć małe wzory na przedniej części.] – kettőzött lánccal szőtt szövet [Főként selyemből vagy pamutból szőtt, közepes súlyú szövet, amelynek gyártásához két lánc- és két vetülékfonal-rendszert használnak. Az így kialakuló két szövetréteg két oldala egyforma vagy különböző lehet, utóbbi esetben eltérhetnek a fonalsűrűségben, a kötésmódban, a színben vagy a nyersanyagban. Az alsó láncfonalakból apró minta is kialakítható a felső rétegben.] materiał dwustronny – mindkét oldalán egyforma (szövésű v. festésű) kelme materiał dźwiękochłonny – hangelnyelő anyag v. díszlet materiał dźwiękochłonny (pochłaniający) – hangelnyelő anyag materiał dźwiękowy [to zbiór wszystkich dźwięków, jakimi posługuje się muzyka] – hanganyag materiał dżinsowy [błędna ale często używana nazwa na denim] – farmeranyag [A farmeröltözet ill. farmernadrág anyaga. Ez az elnevezés csak a magyarban használatos, más nyelveken "denim" a neve (v.ö. farmerszövet).] materiał egzemplifikacyjny anyag – dokumentációs materiał elastyczny Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3464 materiał elastyczny [o niskiej/średniej grubości elastyczny, wysoko trwały elastyczny materiał z cienkiej przędzy, o płóciennym splocie. Wykorzystywany do wzmacniania kołnierzyków w garderobie wierzchniej.] – galléralátét [Vékony vagy közepesen vastag, nagyon tartós, rugalmas, vászonkötésű lenszövet; felsőruhák gallérjának megerősítésére használják.] materiał fantazyjny [miękka, gruba bawełniana tkanina drapana po obu stronach, podobna do flaneli. W osnowie przędza jest częściej biała lub surowa; w wątku jest melanż, która daje wygląd marmuru. Wykorzystywany na koszulki, bluzki i odzież sportową.] – Fancy (szövet) [Puha, vastag, a flanelhez hasonló pamutszövet, mindkét oldalán bolyhozott. Láncfonala többnyire fehér vagy nyers színű, a vetülék melanzs, ami márványszerű hatást eredményez. Ingek, blúzok, sportruházat készítésére használják. Az elnevezés az angol "fancy" (ejtsd: fenszi) szóból ered, aminek számos jelentése között szerepel: díszes, különleges.] materiał Flamisol [lekka jedwabna tkanina z matową, lekko ziarnistą powierzchnią; o płóciennym splocie, z krepową przędzą w osnowie i matową przędzą jedwabną w wątku. Ma średnią masę i jest wykorzystywana na damskie sukienki.] Flamisol [Közepes súlyú, finom selyemszövet matt, finoman szemcsés felülettel. Vászonkötésben készül, kreppfonal vetülékkel, a láncfonal matt selyemfonal. Női ruhaanyag.] materiał fluoroscencyjny [Materiał o intensywnej barwie. Cecha ta jest uzyskiwana dzięki specjalnym barwnikom. Materiały takie są wykorzystywane na odzież ochronną dla dzieci, jako odzież ostrzegacza dla strażaków, pracowników drogowych i policjantów itp.] – fluoreszkáló kelme - Wersja 01 01 2017. [Erősen fénylő kelme, amit speciális színezék alkalmazásával érnek el. Ilyen kelméket használnak például jó láthatóságot biztosító védőruhák készítésére közúton dolgozó munkások, rendőrök stb. számára.] materiał gładki – egyszínű v. sima anyag materiał izotropowy – izotróp anyag materiał jedwabny – selyemanyag, selyemszövet materiał jedwabny Honan [gruba, czasami sztywna jedwabna tkanina z szorstką powierzchnią, o płóciennym splocie z nierównej, szorstkiej przędzy tussah jedwabiu. Wykorzystywane na damskie sukienki. Nazwa "Honan" pochodzi od chińskiej prowincjii, która jest dobrze znana i rozpowszechniona w przemyśle jedwabniczym.] – Honan [Vastag, meglehetősen kemény fogású, rusztikus felületű, vászonkötésben szőtt selyemszövet, amit durva, egyenetlen tussah selyemből készítenek. Női ruhák anyaga. Az elnevezés a Honan nevű kínai tartományból ered, hol nagy selyemipar működik.] materiał kameleon [lekka bawełniana, jedwabna lub wełniana tkanina, charakteryzująca się błyszczącą i zmieniającą kolory powierzchnią, którą jest otrzymywany dzięki użyciu w wątku i osnowie nici o różnych kolorach. Wykorzystywana na damskie i męskie płaszcze. Zobacz także tkanina mieniąca się różnymi kolorami.] sanzsan (changeant) [Jellegzetesen színjátszó szövetfelület, amit azáltal érnek el, hogy a lánc- és a vetülékfonalak különböző színűek. Lásd még: sanzsan szövet.] materiał konferencyjny – konferencia kiadványa materiał kontrastowy – kontrasztanyag; (orvosi) a röntgenátvilágítás előtt élesebb kép nyerésére a szervezetbe juttatott sugárelnyelő anyag materiał koronkowy [przewiewna, ażurowa, wzorzysta tkanina lub dzianina, tworzona poprzez sploty więcej niż jedno-nitkowe w systemie. Wykorzystywane w produkcji damskich strojów i bielizny.] – csipkekelme [Áttört mintás, laza szerkezetű kelme, ipari módszerekkel többféle eljárással Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia is készülhet (főleg láncrendszerű kötőgépen vagy csipkeverőgépen). Alsóés felsőruházati termékek és lakástextíliák (pl. függönyök, terítők) készítésére használják.] 3465 Koronkowa sukienka czarna materiał koszulowy [nazwa dla bawełnianej tkaniny wykorzystywanej w produkcji koszul. Tkanina jest lekka, przewiewna i jest łatwa w konserwacji.] – inganyag [Ingek készítésére használt, könnyű, általában könnyen kezelhető pamut típusú szövet.] Alba kapłańska zwykła materiał kropkowany – pettyes anyag materiał kwiecisty [produkowana z tkaniny, najczęściej bawełnianej i jedwabnej z motywami kwiatów, liści i trawy] – virágminta; virágmintás anyag [Virágokat, leveleket és más növényi részeket ábrázoló mintázat, leggyakrabban szöveteken, ezen belül főleg pamut és selyem típusú szöveteken alkalmazzák.] - Wersja 01 01 2017. materiał laminowany1 – laminált anyag materiał laminowany2 [tworzony poprzez zaawansowane technologie; powierzchnia tekstyliów jest związana z folią z pianką poliuretanową. To połączenie odbywa się pod wpływem ciepła, albo innych środków, gdzie powierzchnia foli poliuretanowej się topi, tworząc lepką powierzchnię, która sama w sobie tworzy spodnią powierzchnię tekstyliów, zwiększającą odporność,grubość, przepuszczalność i izolacyjność. Prawą stronę może stanowić materiał (tkany lub nietkany) albo dzianina. Jest stosowane w szerokim zakresie na różnego typu odzież.] – laminált kelme [Rugalmas poliuretán habbal bevont kelme. A bevonás hőhatással történik, a habréteg felülete megolvad és nagyon ragadós lesz, így a habszivacs réteg a teljes felületen ráragad az alap- (ún. hordozó) kelmére, ami lehet szövött, kötött, vagy nemszőtt textília. Az így készült laminált kelme rugalmas, terjedelmes, légáteresztő és jó hőszigetelésű anyag. Igen sok célra használják a ruházati iparban.] materiał Lewant (1) [lekka tkanina z naturalnego jedwabiu, która jest miła w dotyku i o płóciennym splocie. Pochodzi z Bliskiego Wschodu i jest wykorzystywany na damskie sukienki.] – Levantine (selyem, színnyomott) [Könnyű, vászonkötésű selyemszövet valódi selyemből, többnyire színnyomott mintázatú. Női ruhák alapanyaga. Az elnevezés a Földközi-tenger keleti partvidékét jelentő Levante francia változatából ered.] materiał Lewant (2) [lekka, gładka, nieco sztywna bawełniana tkanina o płóciennym splocie, która najczęściej jest drukowana. Stosuje się na damskie sukienki.] – Levantine (pamut) [Finom, sima, meglehetősen kemény fogású, vászonkötésű pamut típusú szövet, jellemzően színnyomott. Női ruhákat készítenek belőle.] materiał lniany [produkowany z włókna lnianego lub jego mieszanki z włóknami bawełny lub sztucznymi włóknami nadającymi mu wygląd i charakter włókna lnianego. Wyróżniający się naturalnym połyskiem, gładkością i nierównomiernością. Nieco sztywny i zimny w dotyku. Nie jest dobrym absorbentem i jest odporne na brud i łatwo się pierze. Stosowany na bieliznę, damskie sukienki i kostiumy, męskie garnitury, odzież roboczą a także do celów technicznych.] – len típusú szövet [Lenből vagy lennek pamuttal vagy mesterséges Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3466 szálakkal való keverékéből készült szövet, amely azonban megtartja lenszerű jellegét: természetes fényét, simaságát, a lenszálak egyenetlenségeiből eredő egyenetlenségét. Meglehetősen kemény, hűvös tapintású. Nem nagyon nedvszívó, de ellenáll a szennyeződésnek és könnyen mosható. Alsóruházat, női ruhák, kosztümök, férfiöltönyök, munkaruhák és műszaki textíliák készülnek belőle.] materiał Milaine [przewiewna, lekka tkanina o płóciennym splocie z bawełnianą osnową i wełnianym wątkiem. Przypomina muślin, i jest stosowana na damskie sukienki.] – Milaine [Könnyű, áttetsző, finom fonalakból szőtt vászonkötésű szövet, amelynek láncfonalai pamutból, vetülékfonalai gyapjúból készülnek. A gyapjú muszlinhoz hasonlít. Női ruhák alapanyaga.] - Wersja 01 01 2017. kelmék (pl. függönyök) és díszítőelemek (paszományáruk, szalagok). (A gallongép ma már nem használatos, ezeket a termékeket ma a hasonló elven működő horgológépeken, ill. a függönyöket raschel-gépeken készítik.)] materiał na piżamę [ustalony i często używany termin dla średniej wagi tkaniny bawełnianejktóra jest wytwarzana w splocie płóciennymz średnio czystych przędz. Ma charakterystyczne pionowe, błyszczące paski w różnych zbiorach, które są osiągnięte za pomocą różnych splotów ( zwykle atłasowego). Może być ze wzorem lub bez. Jest wytwarzany na piżamy, także czasami na bluzki i letnie sukienki.] – pizsamaanyag [Közepes súlyú, vászonkötésű, pamut típusú szövetek elterjedt elnevezése, amit közepes finomságú fonalakból készítenek és jellemzően fényes hosszcsíkok díszítenek. A csíkokat az alaptól eltérő kötésmóddal (főleg atlaszkötésben) állítják elő. Lehet sima vagy nyomott mintás is. Főleg hálóruhák, de emellett blúzok és nyári ruhák készítésére használják.] materiał na gorsety materiał na gorsety, pasy [elastyczna damska część garderoby, która ciasno przylega do ciała sięgając od miednicy do piersi. Do niższej części przyczepione są szelki, do których przyczepia się pończochy. Niższa część może mieć kształt spodenek.] – fűző harisnyakötővel [Rugalmas női ruhadarab, amely szorosan illeszkedik a testre a keresztcsonttól az ülepig. Alsó széléről kapcsokban végződő szalagok lógnak le, amelyeket a harisnya szárához erősítenek. Alsó része esetleg rövidnadrág formájú is lehet.] materiał na lamówki [materiał produkowany na maszynie pasmanteryjnej jako dzianina osnowowa splotem łańcuszkowym) z ruchem wzdłużnym grzebienia igielnicowego lub wątkiem.] – Gallontermékek (horgológépi termékek) [Gallongépen készült, láncrendszerű kötött materiał na podszewki [patrz wyściółka] – töltő kelme materiał na spódnicę – (egy) szoknyára való anyag, szoknyaanyag materiał na spodnie, tkanina na spodnie [jego powierzchnia jest gładka i cienka i najczęściej produkuje się go z wełnianej tkaniny - 100% wełny; materiału składającego się z 45% wełny, 55% poliestrowych włókien z przędzy czesankowej; 70% poliestrowych włókien, 30% wiskozowych włókien; lub z tkaniny Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3467 bawełnianej, z 100% bawełny, lub mieszaniny włókien poliestrowych i bawełnianych. Jest jednokolorowym lub w modny melanż z prążkami lub małymi wzorami. Najczęściej wykorzystuje się flanelę, diagonal, serżę, tkaninę o splocie skośnym dolnym, gabardynę, corduroy, płaszcze wierzchnie, tweey i dżins. Najnowszego typu są rozszerzane spodnie, dla których poziome lub skośne rozszerzone funkcje są stosowane. Specjalne tkaniny i materiały z kompozycją formalnych pasków (są przeznaczone na żakiety, spodnie); spodnie typu sportowego są produkowane z przędzy zgrzebnej.] – nadrágszövet [Sima, finom felületű szövet; anyaga 100% gyapjú, 45% gyapjú/55% poliészter, 80% poliészter/30% viszkóz, 100% pamut, vagy különböző arányú pamut/poliészter keverék. Lehet egyszínű, vagy készülhet melanzs fonalból, csíkos vagy apró mintás kivitelben. Leggyakoribb fajtái: flanel, twill, szerzs, struck-szövet, gabardin, kordbársony, covercoat, tweed, farmerszövet, különleges alkalmi viselethez zsakettnadrágszövet.Újabban készítik elasztánfonal vagy terjedelmesített szintetikus fonal beszövésével nyúlékonyra, rugalmasra is. A sportos nadrágszövetek kártolt fonalból készülnek.] materiał na sukienkę – ruhaszövet; ruhaanyag materiał na ubranie – öltönyre, ruhára való anyag; ruhaszövet; ruhaanyag materiał na worek [szorstka, mocna lniana tkanina z cienkim chwytem; w splocie płóciennym z przędzy jute. Wykorzystywany do produkcji worków i paczek.] – zsákvászon [Durva, erős, sűrű beállítású, vászonkötésű lenvagy jutaszövet. Zsákok és csomagolóanyagok készítésére használják.] materiał na worki – zsákanyag materiał na zabawkę typu miś lub z włosem [miękka, ciężka tkanina o wysokim runie z wełnianych lub syntetycznych włókien, stosowana do płaszczy sportowych, ciepłych wkładów do odzieży oraz jako dekoracyjny element w odzieży sportowej. Nazwa pochodzi z języka angielskiego.] - - Wersja 01 01 2017. Teddy [Puha, nehéz plüsskelme, magas száltakaróval. Gyapjúból vagy szintetkus fonalból készül és sportos kabátok, meleg bélések, sportruhák díszítéseinek készítésére használják.] materiał naukowy – tananyag materiał na ubranie – ruhaanyag materiał naturalny – természetes anyag materiał niezapalny – nem gyúlékony anyag materiał o chwycie "skóra foki" [średniej wagi, czesana tkanina, o długim, gęsty runie, które jest jednokolorowe lub drukowane. Wytwarzana w różnych składach surowcowych. Stosowana do elementów dekoracyjnych, a także do zasłon.] – fókabőr Közepes súlyú, egyszínű vagy nyomott mintás, bolyhozott szövet, sűrű, hosszú száltakaróval. Különböző nyersanyagokból ill. keverékekből készítik. Ruhadarabok díszítésére, valamint függönyök készítésére használják.] materiał o podwójnym wątku [najczęściej bawełniana, czasami wełniana gruba tkanina, która jest miękka w dotyku a tylna strona jest drapana. W produkcji wykorzystuje się jedną osnowę i dwa wątki. Lewa i prawa strona mają ten sam splot, ale kolor wątków jest różny, tak więc osnowa po jednej stronie wzoru ma jeden kolor a wątek po drugiej stronie ma dwa kolory. Wiążące punkty wątku i osnowy muszą pokrywać się więc nie przechodzą na drugą stronę. Materiał o podwójnym wątku jest wykorzystywany w produkcji szlafroków, podomek, itd.] kettőzött vetülékkel szőtt szövet [Többnyire pamutból, esetleg gyapjúból készült vastag, puha fogású szövet, a fonákoldalát rendszerint bolyhozzák. Gyártásához két láncés két vetülékfonalrendszert használnak. Az így kialakuló két szövetréteg azonos kötésű, de ha a vetülékfonal színe csak az egyik láncfonal-rendszer színével egyezik, akkor a szövet egyik oldala egyszínű, a másik kétszínű lesz. A felső és az alsó rétegben a kötéspontoknak fedniük kell egymást, hogy ne üssön át az egyik oldal a másikra. Ilyen szövetet pongyolák, házikabátok készítésére használják.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3468 materiał o splocie rogożkowym (pochodna splotu płóciennego) [pochodna splotu płóciennego w którym płócienny punkt wiążący jest zwiększony do przynajmniej podwojonej podstawowej długości; jest to osiągniete poprzez tkanie razem dwóch lub trzech nici w splocie płóciennym w osnowie i wątku. Gdzie dwie nici osnowy i wątku sa tkane razem, splot powstaje jako Panama. Ten splot jest także wykorzystywany w tkaninach wełnianych na męskie garnitury i płaszcze. W thinpick tkaninie bawełnianej jest wykorzystywany do haftu.] – módosított vászonkötés [A vászonkötésből levezetett kötés, amelynél minden kötéspontot mind lánc, mind vetülék irányban kétszeresre vagy többszörösre növelnek. Ha két-két szomszédos lánc- és vetülékfonal azonosan kereszteződik, ez a klasszikus panamakötés. Gyapjúból vékony öltönyszöveteket, pamutból inganyagokat és hímzési alapszöveteket készítenek például ilyen kötésmódban.] materiał o wyglądzie ręcznie robionego [charakterystyczny ze względu na zastosowanie pojedynczego splotu, zwykle płóciennego; przędze są różnej grubości. Ma wygląd ręcznie-przędzonego. Powierzchnia jest szorstka, bez wykończenia.] – háziszőttes jellegű szövet [Egyszerű, többnyire vászonkötésű szövet, olyan finomságú és kinézetű fonalból, ami a házilag font fonalhoz hasonlít. A szövet durva felületű, általában nem kap semmilyen kikészítést.] materiał o znoszonym wyglądzie [opis materiału, zwykle z dżinsu, który za pomocą specjalnej technologii barwienia osiąga wygląd spranego. Popularny w odzieży codziennej. Zobacz także „znoszony wygląd”.] – mosott hatású szövet [Jellemzően farmerszövet, amit egy speciális színezési technológiával vagy színnyomással olyan külsejűvé tesznek, mintha már sokszor mosták volna. Fiatalok körében népszerű szövet- ill. farmernadrág-típus. Lásd még: koptatott külkép.] materiał ogniotrwały – tűzálló anyag materiał opałowy – fűtőanyag, tüzelő, tüzelőanyag, tüzelőszer materiał opatrunkowy – kötszeranyag materiał palny – gyújtó-; gyúlékony-, éghető anyag; tüzelő, tüzelőanyag, üzemanyag materiał panchromatyczny (z gr. pan - παν wszystko, chroma - χρωμα - powierzchnia lub kolor skóry) [w fotografii monochromatycznej ("czarno-białej") - Wersja 01 01 2017. oraz kinematografii rodzaj materiału fotograficznego (zazwyczaj filmu)] – pankromatikus anyag (minden színre érzékeny anyag) materiał pędny – motorüzemanyag, hajtóanyag; üzemanyag materiał pętelkowy [ciężka tkanina bawełniana która jest miękka w dotyku. Ma jedno lub dwustronne mocne oczka z pochodnej płóciennego lub skośnego splotu. Wytwarzana ze skręconych przędz i stosowana do ręczników, chodników łazienkowych oraz odzieży sportowej.] hurkos felületű szövet; frottír [Közepes súlyú, puha fogású, vászon- vagy sávolykötésű pamutszövet. Egyik vagy mindkét oldalán hurkok állnak ki. Törülközők, fürdőköpenyek, strandcikkek, sportruházati cikkek készülnek belőle.] materiał piroklastyczny (materiał ejekcyjny, ejektamenty, ejekty) – piroklasztikus anyag; piroklasztikus vagy „tűzi törmelékes eredetű” kőzetek materiał podstawowy – alapanyag materiał podszwekowy – bélésanyag materiał poglądowy – szemléltető eszköz materiał pokryty gumą [określenie stosowane niepoprawnie w znaczeniu materiału tekstylnego pokrytego gumą] – gumitextil (A gumizott textília helytelen elnevezése.) materiał połyskujący [sprężysta, błyszcząca i lekka wełniana tkanina, która jest nieco Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3469 szorstka w dotyku i ma lekką porowatą strukturę i zauważalny płócienny, panamski, lub, rzadziej spotykany, diagonalny splot. W wątku i osnowie stosuje się cienką wełnianą przędzę z specjalnej błyszczącej wełny owczej lub moheru. W przeszłości materiał połyskujący był tkany z przędzy bawełnianej w osnowie i zgrzebnego moheru lub błyszczącej przędzy w wątku. Stosowana na damskie sukienki i męskie letnie garnitury. Pierwotnie stosowano na podszewki i odzież roboczą. Nazwa pochodzi a języka francuskiego.] – Lüszter [Könnyű, fényes, nyúlékony, kissé érdes felületű, finoman porózus gyapjú típusú szövet. Rendszerint vászonvagy panamakötésben, ritkábban sávolykötésben készül. Mind a láncban, mind a vetülékben finom, fényes gyapjú- vagy moherfonalakat használnak. Régebben készítették pamut lánc- és durvább moher vagy fényes vetülékfonalakból is. Eredetileg bélések és munkaruhák készítésére használták, ma női ruhákat és férfiöltönyöket készítenek belőle. Az elnevezés a francia "lustre" (ejtsd: lüsztr) szóból ered, aminek jelentése: fény, ragyogás.] materiał powlekany (1) [materiał włókienniczy, do którego jest dodana, zwykle na wierzchniej stronie, warstwa organicznego polimeru, tworzącego stabilną powierzchnię. Taki rodzaj tkaniny jest powszechnie stosowany w produkcji szerokiej gamy odzieży sportowej.] – bevontatos kelme [Olyan kelme, amelynek egyik oldalát valamilyen polimerrel bevonják és ez ott szilárd felületet alkot. A legkülönbözőbb sportruházati cikkek gyártásánál általánosan használnak ilyen kelmét.] materiał powlekany (2) [materiał tekstylny złożony z jednego lub więcej textile f., lub w połączeniu z materiałem nie-tekstylnym (za pomocą środka łączącego lub łączenia mechanicznego). Stosowany do różnych rodzajów odzieży i innych celów.] – kent kelme Egyik vagy mindkét oldalán - Wersja 01 01 2017. valamilyen anyaggal bevont kelme. A bevonat készítésének sokféle célja lehet, pl. ragasztó bevonat készítése ruhaipari közbélésekhez, a bőrhöz hasonló kivitel elérése (lásd műbőr), vagy a műszőrme száltakarójának rögzítése a kelme hátoldalán stb. Ruházati cikkek, lakástextíliák és műszaki textíliák esetében egyaránt gyakran alkalmazott eljárás.] materiał propagandowy – propagandaanyag materiał reklamowy – reklámanyag materiał rozciągliwy (bez elastomeru) [Rozciąganie materiału, które jest spowodowane konstrukcją materiału bez zastosowania nitek elastomerowych. Stosowane w produkcji odzieży.] – természetes nyúlású kelme [Nyúlékony kelme, amely ezt a tulajdonságát csak a kelmeszerkezetnek köszönheti, nincs benne nagy nyúlású fonal. Ilyen például a szegélykötésű kelme.] materiał runowy [sztywna, średnio lub bardzo ciężka wełniana tkanina; jest pełna chwytów i ma krótkie, błyszczące runo, które pokrywa jej sploty skośne lub sploty satynowe. Wytwarzana z pojedynczej przędzy zgrzeblonej. Stosowana do płaszczy damskich.] – bolyhos gyapjúszövet [Közepes súlyú vagy nehéz, telt fogású, meglehetősen merev gyapjúszövet rövid szálbunda felülettel, ami eltakarja a sávolyvagy atlaszkötésű szerkezetet. Egyágú kártolt fonalból készítik, női kabátok számára.] materiał Simplex – Szimplex materiał sukniowy – posztóanyag materiał syntetyczny – szintetikus anyag materiał szkolny a. materiały szkolne – tanszer materiał tartan [szkocki narodowy wzór, zwykle stosowany w tkaninach wełnianych charakterystyczny ze względu na precyzyjne przystosowanie do konkretnych reguł odnośnie składów i proporcji koloru. Szkockie t. mają swój początek w strojach folkowych starodawnych klanów szkockich; każdy klan różnił się od innych kolorami i rozmiarami kratki na swoim stroju. Niektóre klany miały odzież w różnych Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3470 - Wersja 01 01 2017. połączeniach kolorów na różne okazje. Szkocki t. jest jednym z najstarszych i najbardziej estetycznie przyjemnym z klasycznych wzorów wełnianych; jego różne wzory są wciąż odnoszone do nazw oryginalnych klanów. Wzory są popularne w zastosowaniu do damskich sukienek, spódnic, spodni, garsonek i płaszczy; są także wykorzystywane do poszewek w kurtkach sportowych oraz wnętrz walizek, a okresowo stają się modne jako, np., materiał na kurtki męskie. Nazwa pochodzi od szkockiego wyrażenia "scotal tartan" (= wzór klanu). Inne źródła podają pochodzenie określenia od hiszpańskiego słowa "tiritana" (= tkanina w małą kratkę).] – tartan [Jellegzetes mintázatú (ún. "skót kockás") gyapjúszövet, amelynek színösszeállítása és mintázata szigorú szabályokhoz igazodik. Eredetileg a régi skót klánok által használt népviselet és minden klánnak megvolt a jellegzetes színösszeállítása és kockamintája. Egyes klánok különböző alkalmakra más-más mintázatú öltözéket használtak. A skót kockás szövetmintázat az egyik legrégibb és legszebb gyapjúszövet-minta és az ide tartozó mintázatok máig használt elnevezései még tükrözik az egyes klánok neveit. Ilyen mintát alkalmaznak női ruhákon, szoknyákon, nadrágokon, kabátokon, de megjelenik sportos kabátok bélésén, sőt táskákon is. Időnként vissza-visszatér a divatba. A "scotal tartan" kifejezés jelentése egyes magyarázatok szerint: "a klán mintája", bár más magyarázatok az elnevezést a spanyol "tiritana" szóra vezetik vissza, aminek jelentése: "apró kockás szövet" lenne.] materiał tekstylny wzmocniony ściegiem [materiał włókienniczy złożony z jednej lub więcej fleece, zabezpieczony za pomocą połączenia splotów.] varrvahurkolt kelme [A nemszőtt kelmék egy válfaja; a szálbunda megerősítése rajta áttűzött fonalakkal történik. Műszaki területeken használják fel.] materiał tekstylny pokryty gumą [produkowane poprzez wprowadzanie składnika z gumy do materiału włókienniczego za pomocą maszyny wielo-rolkowej lub tarcia. Stosowany w produkcji płaszczó przeciwdeszczowych do celów roboczych.] – gumizott textília [Gumibevonattal ellátott kelme. Védőruhák és esőkabátok készítésére használják.] materiał tiulowy [Siatka produkowana z cienkiej przędzy bawełnianej w tiularce. Nitki osnowy są nawijane na cewki z przędzą i zgodnie z wzorcem tworzy się wzorzysta siatka. Materiał tiulowy jest wykorzystywany jako podstawowy materiał do haftu ręcznego i maszynowego; z wykończeniem krochmalowym może być wykorzystywana na damskie kapelusze.] – bobinet kelme [Finom pamutfonalból készült Varrvahurkolt kelmék fogalma A varrvahurkolt kelmék a nem szőtt textíliák csoportjába tartoznak. A varrvahurkolás elve és az első gép megalkotása Heinrich Mauersberger nevéhez fűződik, akinek az ötletet a használt ruhák varrógéppel történő javítása adta. Mauersberger egy olyan varrógépet készített, melyen egymás mellett több varrótűt helyezett el. A tűk az alattuk lévő fonalakat a fonalak irányára merőlegesen levarrták. A varrvahurkolt kelméket ill. az ezeket gyártó gépeket a feltaláló nevének és születési helyének kezdőbetűiből alkotott elnevezéssel látták el. A varrvahurkolás során tehát a kelme laza vázszerkezetét átvarrással rögzítik. A rögzítés a gyártás teljes szélességében, párhuzamosan vezetett varrófonalakkal vagy a szálbundából kihúzott szálkötegekkel történik. A varrvahurkolt kelméknek több fajtája ismeretes. A kelmék szerkezete alapján 3 fő csoportot különböztethetünk meg: bundaalapú, fonalalapú és kombinált kelmék. A varrvahurkolt kelméket sokféleségük és a gyártási technológiák különbözősége miatt más szempontok szerint is csoportosíthatjuk, mint például a kelmék vázanyaga és a vázanyagok rögzítési módja alapján. Magyarországon 1960 óta gyártanak varrvahurkolt kelméket. Főként a Maliwatt és a Malipol technológia terjedt el. Zsinórkötésű varrvahurkolt kelme képe Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. hálókelme. Készítéséhez a fonalakat apró csévéken tárolják és egymással keresztezve alakítják ki a kelmét. A láncfonalakat a csévéken lévő fonalakkal körültekerik és kiegészítésként egy harmadik, szintén csévéken lévő fonalrendszerből alakítják ki a mintázatot. Egyik változata a bobinet-tüll, amely hímzési alapkelme gyanánt szolgál. A keményített bobinet kelmét női kalapok kiegészítőjeként is használják.] 3471 materiał typu Stretch [rozciągliwa tkania wytwarzana za pomocą połączenia specjalnych elastycznych nici na nierozciągliwych przędzach. Ma różne wyglądy powierzchni i wykorzystuje różne surowce. Jest w płóciennym lub skośnym splocie. Jej elastyczność może być podłużna, odwracalna lub posiadać jednocześnie te obydwie cechy. Stosowana do spodni i odzieży sportowej. Nazwa wskazuje, najbardziej widoczną cechę tkaniny.] – Stretch kelme [A stretch magyarul: nyúlékony - kelme előállításához a szokványos fonalon kívül speciális, nagy rugalmas nyúlású (gumi- vagy elasztán-) fonalat használnak. Jellemzőjük, hogy nemcsak nagy mértékben nyújthatók, hanem a tehermentesítés után megnyújtott állapotukból vissza is térnek eredeti állapotukba (rugalmasak). Ezek a termékek lehetnek szövetek, kötött kelmék vagy fonatolt termékek, sőt készítenek nyúlékony nemszőtt kelmét is. A kelme tulajdonságai és kinézete az alkalmazott fonalaktól és a kelmeszerkezettől függ. A kelme lehet csak az egyik (hossz- vagy kereszt-) irányban, vagy mindkét irányban nyúlékony. Felhasználásuk igen sokrétű, alsó- és felsőruházati cikkek mellett gyógyászati, egészségügyi és műszaki alkalmazásaik is vannak.] materiał w deseń – mintás materiał w drobny rzucik – aprómintás anyag materiał w grochy – (nagy) pöttyös anyag materiał w kostkę – kockás anyag materiał w kratę, materiał w kratkę – kockás szövet materiał w kratki – kockás anyag materiał w kropki – (apró) pöttyös anyag materiał w kwiaty – virágos anyag materiał w najlepszym gatunku – a legjobb minőségű anyag materiał w paski – csíkos anyag materiał w pepitkę – pepita anyag materiał waflowy [miękka bawełniana tkanina o geometrycznej, reliefowej powierzchni, tworzona za pomocą luźnego splotu waflowegoz wypukłymi, wklęsłymi miejscami o dobrej zdolności do przyssania się. Stosowany do ręczników oraz do niektórych rodzajów damskich modnych sukienek. Nazwa pochodzi od splotu waflowego wykorzystywanego do jego produkcji.] – darázskötésű szövet [Puha pamutszövet laza darázskötéssel kialakított geometrikus dombormintázattal, aminek bemélyedései fokozzák a dörzsölő és nedvszívó hatást. Elsősorban törülközők készítésére használják ("darázs törülköző"), de készülnek ilyen mintával nőiruhaanyagok is.] materiał wełniany – gyapjúkelme, gyapjúszövet, gyapjúanyag Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3472 materiał wełniany (1) [stosowany z tkaninami wełnianymi i jest osiągnięty za pomocą spilśnianie (za pomocą mechanicznego tarcia w roztworze mydlanym), czesany w różnych kierunkach, strzyżony i rafinowany, co w tym przypadku oznacza poddanie tkaniny tarciu pod ciśnieniem między dwoma talerzami, zmniejszając powierzchnię tkaniny lub powiększając pęczki filcowanych włókien oraz klastery włosów pokrywających splot. Tkanina jest miękka i gruba w dotyku.] – ratinírozás [1. bolyhos termékeknél speciális helyi mintákat hoznak létre; 2. Ványolt és bolyhozott gyapjúszövetek kikészítési eljárása, amelynél forgó kefékkel vagy keménygumi-tárcsákkal minta szerint kisebb-nagyobb foltokban összerendezik és tömörítik a bolyhos felületet. Az ilyen kelme puha és terjedelmes fogású, a rajta kialakított plasztikus mintázat azonban általában nem tartós.] materiał wełniany (2) [gładka, błyszcząca, średnio ciężka wełniana tkanina, która jest miękka w dotyku; posiada krótkie runo, które ukrywa cały płócienny lub o potrójnie zakończonej osnowie splot skośny. Wytwarzany z czystej, zgrzeblonej przędzy i stosowany do damskich garsonek i płaszczy.] – finom posztó [Közepes súlyú, sima, fényes, puha gyapjú típusú szövet. Rövid száltakaró borítja, amely elfedi a vászon- vagy háromfonalas sávolykötésű szövetszerkezetet. Kártolt fonalból készül és női kabátok, kosztümök készítésére használják.] materiał wiażący – kötőanyag materiał włókienniczy, materiał tekstylny [ogólny termin dla materiałów włókienniczych, wyrobów włókienniczych (w połowie lub całkowicie wykończonych), materiałów przednych, itp. Zawiera przędzę, nić, tkaninę, dzianinę, koronkę, wstążkę, taśmę, materiały włókniste oraz filc.] – textília [Általános megnevezése minden olyan terméknek, amely textilipari eljárással készült. Ezen belül megkülönböztetjük a fonalakat, cérnákat, valamint az ezek tovább-feldolgozásával nyert termékeket (pl. zsinórokat, köteleket, fonalból gyártott kelméket) ill. a szálakból közvetlenül (fonás nélkül) készült nemezeket és ún. nemszőtt kelméket. A "kelme" kifejezés minden lapszerű textíliát magában foglal, függetlenül a gyártási eljárástól. "Kelme" tehát a szövés, a kötés, a csipkekeverés, a nemszőttkelme-gyártás stb. terméke egyaránt.] materiał włókienniczy, tekstylia [określenie stosowane do miękkiej, wydrążonej, - Wersja 01 01 2017. cięzkiej tkaniny bawełnianej. Na jej powierzchni występują kwadraty lub prostokąty w reliefie, tworzone za pomocą splotu płóciennego wytwarzane technologią hollow-web. W kolorze konopnym lub białym, stosowana do serwet (pieluch) i ręczników.] – Tetra Szövet [Puha, háromrétegű pamutszövet, mindegyik rétege vászonkötésű. A három réteget négyzethálószerűen kapcsolják össze kötéspontok, ezáltal a szövetben négyzet alakú "hólyagok", "párnácskák" keletkeznek. Pelenkák készítésére használják, mert nagyon nedvszívó.] materiał wojenny – hadianyag materiał wybuchowy [substancja chemiczna, wybuchająca pod wpływem uderzenia lub iskry, używana do wyrobu amunicji, kruszenia skał, burzenia itp.] – robbanóanyag [A kémiai robbanóanyagok vegyileg vagy másképpen mondva energetikailag instabil anyagok.]; robbanó anyag; robbanószer materiał wybrakowany [którego w cywilu nikt nie chciał zatrudnić] – hulladékanyag materiał wzmocniony ściegiem [Materiał tekstylny wyprodukowany na maszynach typu Arachne. Runo włókna jest splecione wzdłuż splotem osnowowym, na przykład, trykotowym splotem albo łańcuszkowym splotem. Oferuje tylko ograniczone różnorodności wzoru. Ta metoda produkcyjna jest używana najpowszechniej w technicznych tkaninach.] – arachne varrvahurkolt kelme [Arachne gépen készült textil kelme. Készítésénél szálbunda réteget láncrendszerű trikó- vagy zsinórfektetésű fonalakkal varrnak át és így erősítenek meg. Mintázási lehetősége csekély. Főleg műszaki textíliák készítésére használják.] materiał z wełny wielbłądziej [ciężka wełniana tkanina która jest miękka w dotyku i ma okrywę na powierzchni, która przykrywa diagonalny lub atłasowy splot. Produkowana z przędzy zgrzebnej z dodatkiem wełny wielbłądziej, w charakterystycznym beżowym kolorze. Wykorzystywana na damskie i męskie płaszcze. Nazwa pochodzi z Anglii.] Teveszőr-szövet (2) [Nehéz, puha, finom fogású gyapjú típusú szövet, bolyhozott száltakarója elfedi a sávoly- vagy atlaszkötésű szerkezetet. Teveszőrt is tartalmazó kártolt fonalból készül, jellemzően drapp színben. Férfi- és női kabátokat készítenek belőle.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3473 materiał z włókien wiązanych [jest z jednej lub więcej wełen; włókna lub nici są połączone za pomocą środka sklejającego.] – ragasztott kelme [Többrétegű kelme, amelyet két vagy több kelmeréteg egymáshoz ragasztásával állítanak elő.] materiał z włókien wiązanych z okrywą pluszową futerkową [wspólne określenie dla surowych materiałów i wyrobów włókienniczych (w połowie lub w całości wykończonych). Wyrób zawierający surowiec, który nie jest włókienniczy, również określa się jako materiał z włókien wiązanych z okrywą pluszową futerkową w przypadku, gdy właściwości jego powierzchni włókienniczej są podstawą ich użytkowania, a niewłókienniczy materiał jest jedynie dodatkiem.] – ragasztott száltakarójú kelme [Olyan lapszerű termék, amelynek alapja (hordozórétege) nem feltétlenül textília, de amelynek egyik oldalára textilszálakat vagy fonalakat ragasztanak és így az textilkelmeként néz ki. Főleg a szőnyegiparban használják ezt az eljárást.] materiał zanurzony w wodzie poczał farbować – a vízbe áztatott anyag lassan színt eresztett v. kezdte elhagyni a színét materiał zapalny – gyúlékony anyag materiał zastępczy – pótanyag; helyettesítő anyag materiał żakardowy [ogólny termin dla wszystkich wzorów splotu tkaniny tworzonej technologią wzorowania żakardowego na krosnach żakardowych. Złożony mechanizm oczka żakardowego umożliwia tkanie wzorów (kwiaty, liście, wymyślone wzory) o nieograniczonych wymiarach, które nie mogą być wykonane na maszynach (list-krajka)listing machines. Zwykłe materiały żakardowe są adamaszkowe, brokatowe oraz tkaniny na meble. Nazwa została nadana przez francuza Joseph M. Jacquard, który wynalazł ten rodzaj oczka.] – Jacquardszövet [1. Nagy mintaelemű, bonyolult mintás szövetek gyűjtőneve, amit a J.-M. Jacquard által feltalált elven működő ún. jacquard-szövőgépen állítanak elő (lásd: jacquard-minta). Ilyen szövet például a damaszt vagy a brokát. 2. Az ábrás szövetek azon faja, amely kizárólag Jacquard-gép segélyével készül. E szövet jellemzője, hogy az ábrák határvonalai bármily alaku görbék lehetnek, holott a vele rokon damaszkszöveteknél az ábrák határvonalai mindenkor lépcsősek.] materiałochłoność – anyagigényesség - Wersja 01 01 2017. materiałochłonny, -a, -e [taki, którego produkcja lub realizacja wymaga zużycia znacznej ilości materiału] – anyagigényes materiałowo – anyagian; anyagként materiałowy, -a, -e – anyagmateriałoznawstwo [dziedzina wiedzy technicznej (inżynierskiej), zajmująca się opisem materiałów konstrukcyjnych] – anyagismeret materiały [zbiór przedmiotów używanych przy wykonywaniu jakiejś pracy] – (lat.) anyagok materiały apteczne – gyógyáruk materiały archiwalne – levéltári v. okleveles anyagok materiały budowlane – éptőanyagok materiały deficytowe – deficites anyagok materiały dźwiękochłonne i dźwiękoizolacyjne – hangelnyelő és hangszigetelő anyagok materiały eksplozywne – robbanóanyagok materiały izolacyjne – szigetelő anyagok materiały łatwopalne a. materiały palne – gyúlékony anyagok materiały pasmanteryjne – rövidáru materiały pędne [paliwa do silników spalinowych] – üzemanyagok materiały piroklastyczne [odłamki skał, piaski itp. wyrzucane na powierzchnię ziemi podczas wybuchu wulkanu] – piroklasztikus v. „tűzi törmelékes eredetű” anyagok materiały piśmienne – írószerek; íróeszközök materiały podstawowe – alapanyagok materiały pomocnicze – segédanyagok materiały rozszczepialne [pierwiastki o atomach, których jądra ulegają rozszczepieniu w wyniku zderzeń z neutronami, będące podstawowym składnikiem paliw jądrowych] – hasadóanyagok materiały sanitarne – egészségügyi anyag materiały surowe – nyersanyagok materiały wyhaftowane [wywodzi się z ( tkaniny podobnej do Panamy) gładko tkana splotem płóciennym modyfikowanym, tworząc duże otwarte przestrzenie pomiędzy wątkiem i osnową, dając charakterystyczny efekt kratki. Materiały takie są dwustronne i wykorzystywane na damskie sukienki i jako tkaniny do haftowania, które są w tym celu wzmacniane.] – hímzővászon [Panamakötésű, ritka szövésű, puha szövet, a fonalak között nagy nyílásokkal. Hímezni lehet rá, ezért hímzett ruhaanyagnak is használható.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3474 Mateusz [imię męskie pochodzenia biblijnego, wywodzące się od hebrajskiego wyrazu Mattej, imienia Mattanjah oznaczającego "Dar od Boga". Do XVI wieku imiona Mateusz i Maciej nie były rozróżniane. W dawnych źródłach polskich wystepowało jako Mathaeus, Matyjasz, Matyja, Matys(z), Matoz. Zdrobnienia: Mateuszek, Maciaszek, Matysek, Matisiek, Matiś, Mati, Mateo] – Máté [héber eredetű férfinév. Jelentése (a héber a Mattanaja: מת)נ(יהוrövidítéseként: Mattai: )יתמJahve („Isten”) ajándéka.] Mateusz Lewi, (hebr. Mattanjâ, gr. Μαθθαίος, scs. Apostoł i jewangielist Matfiej) [według Nowego Testamentu celnik z Kafarnaum, później apostoł Jezusa, według tradycji autor pierwszej Ewangelii, uznawany za męczennika, święty Kościoła katolickiego, anglikańskiego, ewangelickiego, ormiańskiego, koptyjskiego i prawosławnego.] – Máté apostol, vagy másik nevén Lévi ben Halfai [egyike lehetett Jézus első követőinek és apostolainak. Neve a héber Matthai (a Mattitjahu rövidebb alakja) szóból származik, jelentése: Jahve ajándéka. Civil foglalkozása vámszedő volt, amely foglalkozást (és annak űzőit) az izraeliták megvetették, mivel rengeteget dolgoztak a saját zsebükre is. Máté Kafarnaumban (szülőhelyén) dolgozott, ahol – találkozván Jézussal – felhagyott addigi munkájával és követte Jézust (Máté evangéliuma 9,9 Márk 2,14 Lukács 5,27-32). Jézus halála után ő is elhagyta Palesztinát, és Etiópiában hirdette az örömhírt. Később hitének megtagadását követelték tőle, de ő ezt nem tette meg, és ezért halálra kínozták. Emléknapja: szeptember 21.] Mateuszek, Matysek – a Máté beceneve mątewka (śląska nazwa - rogolka lub fyrlok, poznańska kwirlejka) [przyrząd kuchenny, przeważnie wykonany z drewna. Wykorzystywany jest najczęściej do mieszania surowego ciasta] – derelyeszaggató - Wersja 01 01 2017. matinka [1. fr. matinée 'poranek; koncert przedpołudniowy; jw.' od matin 'poranek; rano' z łac. matutinum 'jp.' od matutinus 'poranny' od Matuta 'staroitalska bogini poranka (Aurora)'; staroświecki poranny strój kobiecy, luźny kaftanik zdobiony koronkami, wstążkami itp., 2. dawny poranny strój kobiecy w formie luźnego kaftanika; 3. rodzaj stroju kobiecego] – reggeli köntös (női) matka [1. kobieta, która urodziła dziecko i zwykle je wychowuje; 2. samica zwierząt mająca potomstwo; 3. przedmiot główny, nadrzędny lub wzorcowy w stosunku do innych tego typu przedmiotów; 4. źródło czegoś; 5. roślina przeznaczona na rozsadę; 6. zakonnica pełniąca wyższe funkcje w zakonie; 7. w grach zespołowych: najważniejszy gracz lub kierownik drużyny; 8. u niektórych owadów: samica zdolna do rozrodu; 9. pot. poufale o własnej żonie, matce dzieci albo o starszej kobiecie; 10. (u Zygmunta Glogera) po staropolsku także mać, macierz, niewiasta dzietna, w największej czci pozostawała zawsze u Polaków, co wpłynęło i na pojęcia ich religijne, podnoszące cześć i miłość dla Matki Boskiej do znaczenia kultu narodowego. Sławę dobrej swej matki każdy szlachcic krwią bronił a słowo zniewagi, rzucone na cudzą matkę, niejeden potwarca życiem przypłacił.] – anya, édesanya, mama; anyóka (egyház) főnökasszony; (állat) (u pszczół) méhkirálynő Matka - Słowo Boże ma dla matki wielkie zadanie i wielkim darzy ją szacunkiem. Matka jest tak ważna jak samo życie, którego jest stróżem. Ewa nazwana została matką żyjących. Stwórca dał jej za zadanie dawanie i pielęgnowanie życia. Oddaną sprawie utrzymania i miłującą matką była Hagar (mimo że jest typem Starego Zakonu). Bóg słyszał jej głos i darzył ją zmiłowaniem; widać, że Bóg słyszy głos matek i ich westchnienia, nawet, gdy nie mają prawdziwego pojęcia o Bogu. Ideał Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3475 miłującej matki widzimy w Jochabed, Jokebed, matce Mojżesza. Ideałem matki jest Maria, matka Jezusa, ta najświętsza z kobiet, którą Chrystus wybrał na dostarczenie Mu ciała, w którym jako Syn Człowieczy, z ludzkim imieniem Jezus, wędrował po ziemi. Ona znała swoje zadanie i zadanie Jezusa; i Jego kazała słuchać, a nie siebie. Z bólem patrzyła na rozpiętego na krzyżu Syna swego. Przykładem dla naszych matek chrześcijańskich są babka i matka Tymoteusza, które zapoznawały Tymoteusza z Pismem Świętym w jego dzieciństwie. Niejeden ewangelista zaznaczał w mowach i pismach, ile on zawdzięcza matce swojej, która pierwsza wskazała mu drogę do zbawienia (co piszący te słowa i o swojej matce, powiedzieć musi). Paweł radził zwracać się do starszych sióstr jako do matek. Nie można także pominąć milczeniem tej przykładnej matki Starego Testamentu, którą była Anna, matka Samuela. Ale Pismo Święte nie milczy także o złych i wyrodnych matkach. Izebel była złym przykładem dla syna swego Ochozjasza, króla Izraela. Atalia, córka Izebel, namawiała syna swego Ochozjasza (różny od poprzedniego) aby źle postępował. Babilon z Obj. 17;5 (fałszywy kościół) jest matką wszeteczeństw. matka, mama, mamusia – anya, anyu matka (któregoś z młodej pary) – örömanya Matka Boska a. Maria z Nazaretu, Miriam, Maryja, Matka Boża, Najświętsza Maryja Panna, Madonna (hebr. i aram. הרים Maryām; gr. Μαριάμ, Μαρία, Maria) [matka Jezusa Chrystusa, czczona w wielu wyznaniach chrześcijańskich.] – Isten anyja; Szűz Mária, Szűzanya; Boldogasszony Matka Boska, Matka Najświętsza, Matka Przenajświętsza [matka Chrystusa] – Isten anyja; Szűz Mária, Szűzanya; Boldogasszony Matka Boska Zielna [święto katolickie obchodzone 15 sierpnia, podczas którego rolnicy święcą zebrane plony] – Nagyboldogasszony [Szűz Mária mennybevételének napja; augusztus 15.] Matka Boska Gromnicza [(dzień) Matki Boskiej Gromnicznej] – Gyertyaszentelő Matka Boża Boża (skr. MB), Theotokos (gr. Θεοτόκος), pot. Matka Boska, Boża Rodzicielka, dawniej Bogurodzica a. Bogarodzica — jeden z dwóch (obok „Najświętsza Maryja Panna”) oficjalnych tytułów Marii z Nazaretu, matki Jezusa, używany m.in. w Kościele katolickim i Kościołach prawosławnych. W wersji współczesnej tytuł ten brzmiałby Matka Boga. Tytuł „Matki Bożej” ogłoszony został dogmatycznie na Soborze Efeskim (431), który zakończył spór dotyczący natury Chrystusa. Tytuł ten daje prawo - Wersja 01 01 2017. do nazywania Maryi Matką Boga (Theotokos) wbrew nestorianom, którzy uważali, że przysługuje jej tylko tytuł „Matka Chrystusa”, jako że Syn Boży był zrodzony przed stworzeniem świata. Kościół katolicki obchodzi uroczystość Bożej Rodzicielki Maryi 1 stycznia.] – Boldogasszony Matka Boża Różańcowa [tytuł używany przez wyznawców katolicyzmu w określeniu do Maryi. W odmienności od innych tytułów i wezwań maryjnych, ten tytuł nie jest związany z określonym wizerunkiem, figurą, sanktuarium, kościołem, a z modlitwą i nabożeństwem różańcowym.] Rózsafüzér Királynője v. királynéja Masolino festménye a legendáról Matka Boska Śnieżna, Najświętsza Maryja Panna Śnieżna, Matka Boża Śnieżna, (wł.) Salus Populi Romani (Ocalenie Ludu Rzymskiego) [wizerunek świętej Maryi znajdujący się w Bazylice Matki Bożej Większej (Santa Maria Maggiore) w Rzymie, pierwszej w Europie i największej rzymskiej świątyni pod wezwaniem Matki Bożej.] – Havas Boldogasszony (Mária-ünnep augusztus 5-én van.) [Eredetileg a Szent Szűz római főtemplomának, a négy patriarchalis bazilika egyikének – Beata Maria Virgo ad Nives, ismertebb olasz nevén Santa Maria Maggiore – fölszentelési évfordulója (440ben szentelték fel). Az ünnep idővel az egyházban is egyetemessé vált. A Münchenikódex Havi Bódoganya, a Batthyány-kódex naptára pedig Havi Boldog Asszony néven Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3476 emlegeti.― A legenda szerint a 4. században Liberius pápa (352. május 17. – 366. szeptember 24.) idejében az örök városban egy János nevű gazdag patrícius és felesége elhatározták, hogy vagyonukat a Szent Szűznek ajánlják fel. A Szent Szűz álomban megjelent a házaspárnak és tudtukra adta, hogy azon a helyen, amelyet másnap hó fog borítani, templomot kell emeljenek tiszteletére. A Szűzanya e szentélyét ezért Havas Boldogasszony bazilikának is nevezik. A felépített bazilikát Szent III. Szixtusz pápa (432. július 31. – 440. augusztus 18.) díszítette remek mozaik képekkel annak emlékére, hogy az efezusi zsinat 431-ben hittételként hirdette ki Szűz Mária istenanyai méltóságát.] matka chrzestna – keresztanya matka chrzestna przy bierzmowaniu – bérmakeresztanya matka jednego z nowożeńców – nászasszony; (anyós) teściowa matka jest zawsze bardzo zadowolona – anya állandóan elégedett matka karmiąca – szoptatós anya, kismama matka ma zawsze czas dla dziecka – az anyának mindig van ideje a gyerekre matka natura – anyatermészet matka niemowlęcia – kismama matka przełożona – (egyház) főnökasszony, apácafőnöknő matka samotnie wychowująca dziecko – gyerekét egyedül nevelő anya matka tego uroczego dziecka – ennek a bájos gyermeknek az anyja matka z trojgiem dzieci – az anya három gyermekkel matka zastępcza [kobieta, która urodziła dziecko innym rodzicom z ich materiału genetycznego] – pótanya matka złajała dziecko – az anya rászólt a gyerekre matkobójca [zabójca własnej matki], matkobójczyni – anyagyilkos (ffi/nő) matkobójstwo [zabicie własnej matki] – anyagyilkosság matkować [1. zastępować komuś matkę lub opiekować się kimś jak matka; 2. mieć nad czymś pieczę] – anyáskodni, az anya szerepét betölteni, nevelni, gondozni matkować komu – anyáskodni vkivel, anyja helyett anyja vkinek matma [środ. matematyka jako przedmiot w szkole; też: lekcja matematyki] – matematika, matek matnia [1. sytuacja bez wyjścia; 2. pułapka na zwierzynę; 3. workowata część niektórych - Wersja 01 01 2017. sieci rybackich, gromadząca złowione ryby] – csapda, kelepce, tőr, lép Matnia Reżyseria: Roman Polański Scenariusz: Gerard Brach, Roman Polański Muzyka: Krzysztof Komeda Zdjęcia: Gilbert Taylor Obsada: Donald Pleasence jako George Françoise Dorléac jako Teresa Lionel Stander jako Richard Jack MacGowran jako Albie Iain Quarrier jako Christopher Geoffrey Sumner jako Ojciec Christophera Renee Houston jako Matka Christophera Robert Dorning jako Philip Fairweather Marie Kean jako Marion Fairweather William Franklyn jako Cecil Jacqueline Bisset jako Jacqueline Trevor Delaney jako Nicholas Rok produkcji: 1966 Tytuł oryginalny: Cul-de-sac Czas trwania filmu: 111 min. Produkcja: Wielka Brytania Gatunek: komedia, dramat W zamku na odludnej wysepce mieszkają George i Teresa stanowiący niezbyt dobraną parę. George sprzedaje fabrykę, by poświęcić się malowaniu i młodej żonie, która z nudów hoduje kury na zamku i zdradza męża z synem sąsiadów. Życie na zamku ulega gwałtownej zmianie, gdy na wyspie pojawia się dwóch rannych gangsterów wracających z nieudanego skoku. matoł [1. obraźl. o kimś bardzo nieinteligentnym lub niezdolnym; 2. zob. kretyn w zn. 2.], matołek – hülye, félkegyelmű, ostoba, fajankó, kretén ember matołowaty, matołkowaty, -a, -e – hülye, félkegyelmű, ostoba, fajankó, kretén matołectwo [1. niedorozwój umysłowy ciężkiego stopnia powstały w wyniku wrodzonej niedoczynności tarczycy, spowodowanej jej brakiem lub niedorozwojem; kretynizm 2. wrodzone zaburzenie rozwojowe, związane z niedorozwojem Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3477 gruczołu tarczowego, występujące na terenach podgórskich ubogich w jod(wole endemiczne)] – szellemi fáradékonyság matować [I sprawiać, że coś traci połysk lub staje się nieprzezroczyste; II w grze w szachy: dawać mata] – I. fényesre csiszolni; II. (sakkban) mattot adni matowienie [wykończenie tkanin jedwabnych, otrzymywane w wyniku redukcji połysku powierzchni tkaniny; osiągane poprzez chemiczną obróbkę powierzchni włókna lub przez utrwalanie obróbki barwiarskiej (pigmentów).] – mattírozás, fénytelenítés [Selyem típusú szövetek kikészítési eljárása, amellyel csökkentik a szövet eredeti fényességét. A szálak felületének kémiai roncsolásával és ott pigment festékrészecskék rögzítésével érik el ezt a hatást.] matowieć [tracić połysk, przezroczystość, gładkość] – homályosodni, behomályosodni, mattá válni, fénytelenedni matowojedwabisty, -a, -e [patrz jedwabisty mat] – selymes matt matowość – tompaság, fénytelenség matowy, -a, -e [1. niemający połysku; 2. nieprzezroczysty; 3. bezdźwięczny, przytłumiony] – I. matt; fénytelen, tompaszínű; II. (sakkban) mattmatowa cera – fakó arcszín matowa skóra – fakó bőr matowe niepowlekane wyroby papierowe [wyroby gładzone wyłącznie w maszynie papierniczej zwane również maszynowo gładzonymi.] – gépi simított matt papír matowa żarówka – opálégő matowe szkło – tejüveg, homályos üveg matowy głos – fénytelen, tompa hang matówka [1. w aparacie fotograficznym: matowa szybka szklana służąca do obserwacji obrazu i nastawiania ostrości; 2. zmatowiona mechanicznie lub chemicznie powierzchnia szkła, na której w aparacie fotograficznym tworzony jest obraz służący do ustawienia ostrości. Jest wykonana na szybie, lub dolnej powierzchni pryzmatu pentagonalnego. Dla ułatwienia pracy jest dodatkowo wyposażona w lupę (soczewkę Fresnela), mikroraster, lub kliny. 3. matowa płytka, na której pojawia się oglądany w wizjerze optycznym obraz. Występuje w lustrzankach. Poza nielicznymi modelami aparatów przeznaczonymi dla zawodowców jest na stałe wbudowana w aparat. Na niej zaznaczone są pola czujników AF, których może być różna - Wersja 01 01 2017. ilość w różnych modelach aparatów, mogą być wyświetlane linie pomocnicze.]– (fényképezés) homályos üveg Matra [pasmo górskie na Węgrzech w Karpatach Zachodnich, na północ od Wielkiej Niziny Węgierskiej, na wschód od pogórza Cserhát i na zachód od Gór Bukowych. W górach Mátra znajduje się najwyższy szczyt Węgier, Kékes (1014 m n.p.m.).] – Mátra [az Északi-középhegység egyik, vulkanikus eredetű tagja, amely 900 négyzetkilométeren terül el a Cserhát és a Bükk között. Itt található Magyarország két legmagasabb hegycsúcsa, a Kékes (1014 m) és a Galya-tető (965 m).] matriarchalny, -a, -e – (lat.-gör.) matriarchális, anyajogú; a matriarchálissal kapcsolatos, rá vonatkozó matriarchat [1. typ organizacji społeczeństwa pierwotnego, w którym dominujące znaczenie miała kobieta; 2. dominacja kobiety w rodzinie; 3. to hierarchiczny ustrój społeczny i polityczny, w którym władzę sprawują kobiety. Termin ten został wprowadzony przez Johanna J. Bachofena w 1861 roku w jego dziele Das Mutterrecht.] – (lat.-gör.) matriarchátus; anyauralom; anyajogú társadalom [Olyan társadalmi rend, amelyben a családi és törzsi életben az anya vonala az előbbre való.] matricida [matkobójca] – (lat.) matricida; anyagyilkos matricidium [matkobójstwo] – (lat.) matricidium, anyagyilkosság matrimonium [małżeństwo] – (lat.) matrimonium; házasság matrimonium Christianum - keresztény házasság matrimonium civile - polgári házasság matrimonium consumatum [małżenstwo spełnione w obcowaniu płciowym] - elhált házasság matrimonium dispar - valláskülönbséggel kötött házasság matrimonium legitimum - törvényes házasság (rég) matrimonium mixtum - vegyes házasság matrimonium putativum - vélt házasság matrimonium ratum - megkötött házasság matrimonium ratum et consummatum megkötött és elhált házasság matrimonium secreto celebrandum - titkos házasságkötés matrimonium simulo - házasságkötést színlel matrimonium validum - érvényes házasság Matrix (pol. 'Matryca') [australijsko-amerykański film science fiction, pierwszy z trylogii filmowej o tej samej nazwie, napisany i Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3478 wyreżyserowany przez braci Larry’ego i Andy’ego Wachowskich. Treść filmu zawiera ukryte przesłania i aluzje, ukazujące topos życia-snu. Kontynuacjami filmu są obrazy Matrix: Reaktywacja i Matrix: Rewolucje. Filmowy obraz zawiera wiele odniesień filozoficznych i religijnych, m.in. słynną, platońską przypowieść o jaskini, która jest zawarta w jego dialogu pt. "Państwo". Łączy w sobie elementy stylu japońskiej animacji, komiksu oraz elementy cyberpunkowe.Matrix został wyprodukowany przez studia Warner Bros. i Village Roadshow Pictures, zdjęcia kręcono na terenie Sydney.] – 1. A Mátrix (The Matrix) [1999-ben bemutatott amerikai–ausztrál koprodukcióban készült sci-fi film Larry és Andy Wachowski írásában és rendezésében, Keanu Reeves, Laurence Fishburne, Carrie-Anne Moss, Joe Pantoliano és Hugo Weaving főszereplésével. A filmet 1999. március 31én mutatták be az Egyesült Államokban. Később további filmek, képregények, videojátékok és animációk követték. A film egy olyan disztopikus jövőt fest meg, melyben az érzékelt világ valójában a Mátrix – egy szimulált valóság, amelyet a mesterséges intelligenciával rendelkező gépek alkottak meg és kibernetikus csatlakozókkal kapcsolják rá az emberek agyát – amelyben az embereket a gépek tenyésztik, azzal a céllal, hogy saját energiájuk forrásaként hasznosítsák őket. A film számos utalást tartalmaz a cyberpunk és hacker szubkultúrákra; filozófiai és vallási elméleteket is felvonultat, úgymint buddhista, Védánta, messianizmus, dualizmus, szókratészi és platóni ideológiák. Mindemellett fejet hajt az Alice Csodaországban, a hongkongi akciófilmek (a koreográfiát Yuen Woo-ping készítette) és a japán animáció előtt. A film elhíresült képi hatásaival is, mint például a bullet time néven ismert lassított felvételek. Az alapötlet azonban nem új. Matrixnak nevezett intelligens számítógép, benne olyan virtuális világgal, amibe a szereplők beléphetnek, már 1976-ban is létezett az angol Doctor Who sci-fi sorozat The Deadly Assassin c. epizódjában.]; 2. Matrix [John S. Quarterman amerikai informatikus klasszikus könyvében ("The Matrix") használt metaforája, ami a világot átfogó számítógépes hálózatok bonyolultságára és belső összefüggéseire utal.] - Wersja 01 01 2017. Film története: Két valóság létezik. Az egyik mindennapi életünk - a másik az, ami mögötte van. Az egyik álom. A másik a mátrix. Neo kétségbeesetten kutatja az igazságot a mátrixról. Erről a titokzatos és ismeretlen valamiről. Neo csak mendemondákból hallott de biztos benne, hogy ez az elképzelhetetlen dolog rosszindulatú, és titokban irányítja az életét. Neo úgy véli, Morpheus, ez a legendák övezte férfi, akit a világ legveszélyesebb emberének tartanak, megmutatja neki az igazságot. Egy éjszaka Neo találkozik egy gyönyörű ismeretlennel, Trinityvel, aki elvezeti őt egy másik világba, ahol Neo találkozik Morpheusszal és személyesen megtapasztalja az igazságot a mátrixról. Neónak egy kérdésre is választ kell találnia, amely ugyanolyan mellbevágó, mint az első. Vajon ő a kiválasztott? Még mielőtt felfoghatná, miről van szó, Neo biztos abban, hogy a kérdésre nem a válasz. Mások, mint Morpheus társa, Cypher egyetértenek. Ám akadnak olyanok is, akik nem egészen biztosak ebben. A mátrixnak védelmezői is vannak. Vezetőjük a könyörtelen és szó szerint fékezhetetlen Smith ügynök. A mátrix őreinek módszerei egyszerre ámulatba ejtőek és rémisztőek. Neo, Morpheus és Trinity élethalálharcot folytat a mátrix gonosz és szinte legyőzhetetlen őrei ellen, hogy választ találjanak kérdéseikre, ráeszméljenek valódi erejükre, és megismerjék sorsukat. Minden mozdulat, minden másodperc, minden gondolat döntő jelentőségre tesz szert, ha ki akarnak szabadulni a mátrix rabságából, és elpusztítani mindazt, amit képvisel. matrona [1. daw. starsza kobieta, zachowująca się statecznie i dostojnie; 2. w starożytnym Rzymie: kobieta zamężna, szanowana ze względu na wysokie stanowisko społeczne i czystość obyczajów] – (lat.) matróna; (tört.) előkelő férjes asszony a régi rómaiaknál; [(lat.) általában tisztességes férjes asszony, egyúttal kifejezése annak a tiszteletnek, mellyel Rómában ősi időktől fogva a nők iránt viseltettek. Csakis matróna viselhette a stólát. Ugyancsak a matrónáknak járt a vittae (párta), melyet csakis szabad római asszonyok viselhettek. Keskeny Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3479 szalagok voltak, melyekkel a hajfürtöket szorították össze.], (átv.) öreg hölgy v. őnagysága; korosabb, tizteletben álló asszony matros – [1. marynarz inaczej; 2. inaczej o marynarzu; 3. marynarz z Rosji; marynarz rosyjski a. rosyjski marynarz; marynarz z "Aurory"; żołnierz na Potiomkinie; marynarz na "Potiomkinie"; marynarz z "Kurska"; 4. marynarz; 5. (n.) majtek; 6. potocznie marynarz; 7. kołysany przez "Potiomkina"] – matróz matryca [1. forma służąca do odlewania, tłoczenia itp. wielu przedmiotów o tym samym kształcie; 2. pojedynczy łańcuch DNA lub RNA, z którego informacja genetyczna jest przekazywana do potomnych komórek lub organizmów; 3. układ tabelaryczny, na którego podstawie określa się zależność logicznej wartości funkcji zdaniowych od wartości logicznej ich argumentów; 4. wyświetlacz ciekłokrystaliczny, zawierający siatkę ciekłych kryształów, w którym każdej najmniejszej części obrazu (pikselowi) odpowiada jeden tranzystor; 5. układ półprzewodnikowy zawierający setki tysięcy czujników światła, zamieniających obraz w sygnały elektroniczne] – matrica; stencil matryca CCD (ang. Charge Coupled Device) [układ wielu elementów światłoczułych, z których każdy rejestruje, a następnie pozwala odczytać sygnał elektryczny proporcjonalny do ilości padającego na niego światła. W cyfrowych aparatach fotograficznych najczęściej stosowane są filtry barwne, dające możliwość rejestracji natężenia określonej szerokości spektrum światła w danym punkcie matrycy. Konstrukcja matrycy została przeprowadzona głównie na użytek naukowy, zaś jej pierwsze zastosowania obejmowały astronomię, gdzie do dziś pozostaje podstawowym narzędziem badawczym, wypierając w zasadzie klisze fotograficzne. Obecnie masowo wykorzystuje się matryce CCD o coraz wyższej rozdzielczości w aparatach cyfrowych, gdzie otrzymane dane po przetworzeniu przez jednostkę centralną aparatu mogą zostać zapisane w postaci plików graficznych. Obecnie stosowane są powszechnie w aparatach fotograficznych matryce o rozdzielczościach rzędu od kilku do kilkunastu megapikseli. Największe matryce stosowane w obserwatoriach astronomicznych mają od 65 do ponad 100 megapikseli.] – (ang.) - Wersja 01 01 2017. CCD (Charge Coupled Device) [1. Töltéscsatolt eszköz. Digitális videokamerákban, lapolvasókban használják. Fényérzékeny cellák rendszeréből áll, melyek a beeső fény erősségének megfelelő elektromos töltést tárolnak. E töltésértékek digitalizálása alapján összeállítható a teljes kép. 2. CCD (Charge-coupled Device, azaz töltés-csatolt eszköz) [egy analóg jelek továbbítására szolgáló elektronikai alkatrészlánc (analóg shift regiszter). Fényérzékeny alkatrésszel, fotodiódával kombinálva a fényt elektronikus jelekké alakító eszköz, mely egymáshoz csatolt kondenzátorokból álló integrált áramkört tartalmaz. Külső áramkör segítségével minden kondenzátor képes átadni a töltését a szomszédjának, így kiolvasható a kép. A CCD-ket a digitális fényképezés, csillagászat területén, videokamerákban és optikai szkennerekben alkalmazzák. A csillagászatban részben fényességmérésre, optikai és UVspektroszkópiára és nagysebességű technikáknál alkalmazzák.] matryca drukarska [druk. wgłębna forma do odlewania czcionek; forma kartonowa odciśnięta ze złożonej kolumny druk.; techn. forma do kształtowania przedmiotów kutych, tłoczonych itp.] – (fr.) matrica; (nyomdászat) anyaminta; nyomóduc, fém- v. papírlemezbe mélyesztett és v. nyomdai forma, amelyről öntéssel nyomásra alkalmas ólomlemezek készíthetők matryca negatywowa płyty gramofonowej – első negatív (hanglemez) matrycowy, -a, -e [przymiotnik od: matryca] – matrica-; matricás matrycujący, -a, -e – matrikuláló, anyakönyvező matrykulować [daw. immatrykulować] – matrikulálni, anyakönyvezni, anyakönyvbe vezetni matrykuła [1. daw. księga wpisowa studentów wyższych uczelni lub członków jakiegoś towarzystwa; 2. daw. legitymacja studencka albo uczniowska; 3. późn.łac. matricula zdrobn. od matix dpn. matricis 'rejestr' z łac. 'maciora; macica; pień odziemek' od mater, legitymacja studenta a. ucznia; hist. lista studentów uczelni a. członków jakiegoś towarzystwa. 4. (u Zygmunta Glogera) znaczy uroczysty zapis osób, zgromadzenie jakieś składających. Podajemy tu na oddzielnej stronicy podobiznę początku pierwszej matrykuły akademii Krakowskiej z czasu jej otworzenia w r. 1400. Obok podobizny oryginału podany jest drukiem tekst łaciński i pod każdym wstępem Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia tłómaczenie jego polskie.] – (lat.) matrikula, anyakönyv; középiskolai és egyetemi leckekönyv 3480 matrymonialny, -a, -e [1. łac. matrimonialis 'małżeński' od matrimonium 'małżeństwo' z mater, małżeński; odnoszący się do kojarzenia małżeństw.; 2. dotyczący małżeństwa] – házassági, házastársi matrimonium 'małżeństwo' – (lat.) matrimonium; házasság matrylokalny, -a, -e [typ rodziny, w której mąż jest włączany do lokalnej grupy żony, w której ona żyje] – anyajogú matrylokalny typ rodziny [typ rodziny, w której mąż jest włączany do lokalnej grupy żony] – anyajogú család matura [1. egzamin z zakresu szkoły średniej, zdawany po jej zakończeniu; 2. świadectwo zdania tego egzaminu uprawniające do starania się o przyjęcie na wyższą uczelnię] – (lat.) matura; érettségi vizsga; (świadectwo) érettségi bizonyítvány matuchna, matula, matunia, matuleńka, matuś – anyuka, anyu, anyuci matulu! – édesanyám! anyukám! anyuskám! matura [1. egzamin z zakresu szkoły średniej, zdawany po jej zakończeniu; 2. świadectwo zdania tego egzaminu uprawniające do starania się o przyjęcie na wyższą uczelnię; 3. egzamin z materiału objętego programem nauczania (podstawą programową) wybranych przedmiotów na poziomie szkoły średniej. Absolwenci szkół średnich nie mają obowiązku przystąpienia do egzaminu, lecz świadectwo jego zdania wymagane jest od kandydatów na wyższe uczelnie. W Polsce za przeprowadzenie egzaminu odpowiedzialna jest Centralna Komisja Egzaminacyjna, pod którą podlegają Okręgowe Komisje Egzaminacyjne zajmujące się przygotowaniem i przeprowadzeniem matury w danym regionie Polski] – érettségi (vizsga) maturalny, -a, -e – érettségi, érettségiző maturzysta [osoba, która zdaje lub niedawno zdała maturę], maturzystka – maturáns;érettségiző (ffi/nő) - Wersja 01 01 2017. Matus primus (studencka, w którą i dyrektorowie grali z uczniami na łapy) [Skrzetułkę i Matus primus, grę studencką, w którą i „dyrektorowie” grali na łapy, wspominają „Wiadomości brukowe” z r. 1817 i 1818.] – (lat.) Matus primus; (dawno) az igazgatóság és a diákok közös egyetemi játéka Matusael * Metuszael – Matusael matusia [pieszczotliwie o matce]; matuś – anyuka, anyu, mama, édesanya matutinum [z łac. matutinum 'jp.' od matutinus 'poranny' od Matuta 'staroitalska bogini poranka (Aurora)'] – (lat.) matutinum, reggel; éjszakai ájtatatosság [A katolikus egyház nyelvén a papi zsolozsmaimádságnak egyik reggel, vagy előtte levő nap estefelé elmondandó első részét jelenti. Áll ez imádság zsoltárokból, olvasmányokból, dicsőitő énekből (himnuszból). A matutinum elnevezés onnan eredt, hogy hajdan hajnalban, reggelre volt elvégzendő. L. Horae canonicae.]; a szerzetesek hajnali zsolozsmája Matuzalem, Metuszelach (hebr. [ )מַ תָׁשּו לְמ1. postać biblijna, syn Henocha najstarszy człowiek wymieniony w Starym Testamencie, mający żyć 969 lat. Matuzalem występuje w Księdze Rodzaju, w rozdziale 5, w wersach 21-27. Był synem Henocha, ojcem Lamecha i dziadkiem Noego. Lamek urodził się wtedy, gdy Metuszelach miał 187 lat (Rdz5,25). Długowieczność Matuzalema stała się przysłowiowa, np. w zwrotach "matuzalowy/matuzalemowy wiek", "matuzalowe/matuzalemowe lata". Wiek Matuzalema był wyrażony w kalendarzu żydowskim, który jest kalendarzem księżycowym, oznacza to, że wiek Matuzalema wynosił ok. 939 lat, ponieważ 33 lata księżycowe odpowiadają 32 słonecznym. 2. ktoś sędziwy (Rdz 5,27): Metuszelach umarł mając ogółem dziewięćset sześćdziesiąt dziewięć lat] – Matuzsálem (Methuséláh, a héb. metuséla, 'erőszakos ember' szóból) [bibliai ősatya, pátriárka. - A Ter 5,1-32: az Ádámtól Noéig fölsorolt ősatyák között a nyolcadik, atyja Hénoch (Énókh), fia Lámech (vö. Lk 3,37), Noé nagyapja. 969 évig élt (Ter 5,27), néhány keleti egyh-ban szentként tisztelik. A „matuzsálemi kor” a hosszú élet jelképe. Néhány keleti egyházban szentként tisztelik.] matuzalowy wiek [bardzo podeszły wiek, późna starość (Rdz 5,27)] – matuzsálemi kor; igen magas életkor (Matuzsálem bibliai pátriárka nevéről, aki a legenda szerint 969 évet élt) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3481 Matylda [imię żeńskie pochodzenia germańskiego. Pochodzi od słowa oznaczającego "ta, która jest silna, odważna w walce". Jedną z form tego imienia jest Mechtylda.] – Matild, Matilda [germán eredetű női név, jelentése: hatalom + harc.] MAU (Media Attachment Unit) [Urządzenie nadawczo-odbiorcze podłączane do portu ALU na karcie sieciowej Ethernet i zapewniające elektryczne i mechaniczne podłączenie do światłowodu, skrętki lub innych mediów.] – MAU (Media Attachment Unit) Mauretania [prowincja rzymska na terenie dzisiejszego północnego Maroka i północnej Algierii. W 42 roku n.e. cesarz Klaudiusz podzielił Mauretanię na dwie prowincje - Mauretanię Tingitana (głównie na terenach północnego Maroka z głównymi ośrodkami administracyjnymi w Tingis i Volubilis) oraz Mauretanię Caesariensis ze stolicą w Cezarei.] – Mauritánia v. Mauretania Caesariensis [a Római Birodalom egyik provinciája volt. A Kr. u. 1. században Claudius császár Afrika legnyugatibb provinciáját, Mauretaniát (a Mauri nép földje – innen ered a mór szó) két részre osztotta: Mauretania Caesariensisre és Mauretania Tingitanára.] mauretański, -a, -ie [związany z Mauretanią] – mórMaurycek, Rycek – Móricka Maurycjusz [imię męskie pochodzenia łacińskiego], Maurycy [imię męskie pochodzenia łacińskiego. Wywodzi się od słowa oznaczającego "pochodzący z Mauretanii", "Maur".] – Móric, Mór [latin eredetű férfinév, jelentése: mór, szerecsen.] Święty Maurycy, łac. Mauritius, również Maurycy i towarzysze (zm. ok. 286 lub na przełomie III i IV wieku w Agaunum, dzisiejsze Saint-Maurice d'Agaune) [dowódca oddziału legendarnej Legii Tebańskiej (primicerius), męczennik, święty Kościoła katolickiego, ewangelickiego, ortodoksyjnego i koptyjskiego.] – Szent Móric [Szeptember 22-én ülte meg a régi katolikus egyház kedvelt szentjének, Móricnak a neve napját. Móric (Mauritius) katonaszent volt, Róma keresztény hitű thébai (egyiptomi) légiójának parancsnoka. A legenda szerint Galliában, 287-ben, császári parancsra végezték ki hitéért összes katonájával együtt. Ausztria és Mantova patrónusa, az olasz és a német reneszánsz művészeinek kedvelt modellje, az égi légiók közül szeptemberét vezényli - Wersja 01 01 2017. Mihály főangyal keze alatt. Szerecsenként ábrázolják – neve azt jelenti: „mór” (görög mauron = „fekete”) –, talpig vértezetben, jelvényével, a szardíniai Szent Móric-rend vörös keresztjével. Mint jelvénye is mutatja, a sötét bőrű Móric katonatársával, az aranyhajú Györggyel párban áll. György a világosság győzelmét hirdeti, Móricnál bőrének színe és vértanúságának időpontja ad naptári értelmet a thébai légió értelmetlen halálának.] mauzer [1. rodzaj karabinu wielostrzałowego lub pistoletu automatycznego; 2. od nazwiska nm. konstruktorów broni, braci Wilhelma (1834-82) i Paula (1838-1914) Mauserów; wojsk. rodzaj karabinu a. pistoletu (karabin Mauser 98 był gł. ręczną bronią palną w Wojsku Polskim w międzywojniu); rodzaj karabinu powtarzalnego a. pistoletu automatycznego] – (wojsko) mauser; gyalogsági lőfegyverfajta (a feltaláló Mauser testvérek nevéből) mauzoleum [1. monumentalny grobowiec w formie wolno stojącej, bogato zdobionej budowli; 2. bogato zdobiona budowla będąca rodzajem grobowca] – (gör.-lat.) mauzóleum; síremlékül szolgáló díszes építmény [Mauszolosz ókori kisázsiai király nevéről, akinek a kisázsiai Halikarnasosban lévő síremlékét az ókori világ hét csodája között emlegették (i.e. 352)] Mauzoleum Lenina (ros. Maвзoлeй Лeиuиa)monumentalny grobowiec przy Placu Czerwonym w Moskwie, umiejscowiony w bezpośrednim sąsiedztwie północnowschodniej części murów Kremla, wzniesiony w latach 1929-1930 wg projektu Aleksieja Wiktorowicza Szczusiewa w stylu konstruktywistycznym, będący miejscem ostatniego spoczynku przywódcy rewolucji październikowej, dyktatora Rosji Radzieckij, Włodzimierza Ilicza Lenina, a w latach 1953-1962 również jego następcy, Józefa Wissarionowicza Stalina [Josif Wissarionowicz Dżugaszwili gruz. (Иocиф Bиccapиoнoвич Джгaшвили) ps. Stalin (Сталин)] – Lenin mauzóleuma (Moszkvában) Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3482 mawiać (mówić) [mówić, powtarzać coś wielokrotnie lub mieć zwyczaj coś mówić] – mondogatni, mondani, ismételgetni; mázolni, ákom-bákomozni; (átv.) elmosni, megsemmisíteni mawyrzuty sumienia – furdalja a lelkiismeret Maxima est capitis deminutio, cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit. [1. Capitis deminutio maxima; 2. Maxima est capitis diminutio, cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit; quae accidit incensis, qui ex forma censuali venire iubentur. — Gajusz, fragm. G 1,160] – (lat.) Maxima est capitis deminutio, cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit. - A legnagyobb a capitis demintuio, ha egyszerre veszíti el szabadságát és polgárjogát. Maximo cum studio [z najwyższą starannością] – (lat.) Maximo cum studio; legnagyobb gondossággal Maximum Transmission Unit (MTU) [rozmiar największego datagramu (w bajtach), który można przekazać przez warstwę protokołu komunikacyjnego. Dla protokołu IP MTU ścieżki definiuje się jako najmniejsze z MTU dla wszystkich urządzeń biorących udział w transmisji. RFC 1191 opisuje technikę Path MTU discovery, która umożliwia określanie MTU dla ścieżki między dwoma hostami IP w celu uniknięcia fragmentacji.] - MTU (REG_DWORD azonosító neve) Maximum Transmission Unit (maximális átviteli egység) [amikor Interneten adatokat küldünk-fogadunk, azok "csomagokban" érkeznek gépünkre. A csomagok a sávszélességtol függoen széttöredezhetnek, kedvezotlenül befolyásolva a rendelkezésünkre álló sávszélesség kihasználtságát, ezért érdemes az MTU értékét módosítanunk a saját Internet szolgáltatónknak megfeleloen. A megfelelo MTU érték felderítésének legegyszerubb módja, ha a Start menü Futtatás pontjában lefuttatjuk az alábbi parancssort: ping -f -l csomagméret www.szolgáltató.hu A -l után kell megadnunk egy csomagméretet, pl. 1472, 548. Addig érdemes próbálkozni, amíg megtaláljuk a legnagyobb értéket, amire még nem kapunk töredezettségi üzenetet. A felderített számot kell a regedittel a fenti ágon az MTU karakterlánc értékének megadnunk.] Maximus pericula semper dant veniam culpae [wielkie niebezpieczeństwo wyłącza zawinienie] – (lat.) Maximus pericula - Wersja 01 01 2017. semper dant veniam culpae; nagy veszedelem kizárja az indoklást mazać (maże) [1. powlekać, smarować 2. pisać niedbale, bazgrać 3. wymazywać, ścierać 4. mazać się - pot. płakać] – kenni, bekenni, szétkenni; mázolni; szétmázolni mazać kogo/co czym – bekenni vkit/vmit vmivel mazać się [głośno płakać; szlochać] – sírni, nyűgösködni mazać się [zob. walać] – (festék) fogni mazagran [1. napój z osłodzonej kawy, z dodatkiem koniaku lub rumu, podawany z lodem; 2. Składniki: 8 łyżek zmielonej kawy naturalnej, cukier, 3 kieliszki rumu, kostki lodu; Kawę zalać 1 l wrzątku, i odstawić na kilka minut. Napar przecedzić, przyprawić do smaku cukrem i rumem. Mocno schłodzić. Podawać z kostkami lodu.] – konyakos jegeskávé mazak [1. zob. flamaster; 2. pot. gruby pędzel lub szczotka służące do nakładania farby; 3. pot. szczoteczka z trzonkiem służąca do rozsmarowywania pasty na obuwiu] – filctoll, rosttoll mazanie – kenés, mázolás, (átv.) elmosódás; feledésbe (való) merülés mazanie się – (magát) kenés mazanina [pot. niestaranne albo nieudolne pismo lub rysunki] – mázolmány, mázolás, ákombákom mazdaizm [1. staroirański kult boga Ahura Mazdy (Ormuzda), który uważany był za Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3483 uosobienie wszelkiej mądrości, dobra i prawdy, bóstwa walczącego ze złem oraz stwórcy pierwszego człowieka – kapłana Gajomarata. Odwiecznym wrogiem żyjącego w krainie światłości Ahura Mazdy był Angra Mainju. Mazdaizm to podstawa staroperskiej religii – zaratusztrianizmu. Zaratusztrianizm powstał wskutek zreformowania przez Zaratustrę (proroka i domniemanego autora niektórych partii Awesty) starych wierzeń irańskich. 2. Mazdaizm to staroirańska religia, która opiera się na kulcie boga Ahura Mazdy (Ormuzda). Początek tej religii sięga najprawdopodobniej VIII w.p.n.e. Był on uważany za uosobienie mądrości dobra i prawdy, walczącego ze złem oraz stwórcy pierwszego człowieka kapłana Gajomarata.] – zoroasztrizmus v. mazdaizmus; Zarathustra perzsa vallási rendszere a főisten (Ahura Mazda) neve után [az iszlám térhódítása előtti régi iráni vallás. A mazdaizmus ősi perzsa vallás körülbelül az i. e. 9–8. században keletkezett. Később (az i. e. 6–5. században) összeolvadt Zarathustra (görög változatban Zoroaszter) próféta tanításaival. Zarathustra gáthái képzik a Zend-Aveszta ma ismert töredékeinek nagy részét, ez a Jaszna.] Mazdaznan [W nurcie filozoficzno – żywieniowym mieści się również koncepcja Mazdaznan (HANISH, 1982) wywodząca się ze starożytnej Persji, mająca nielicznych zwolenników w Niemczech i Holandii.] – Mazdaznan; a perzsa világnézet modern felújítása. mazer [1. inaczej: słój drzewa; słoje drzewne widoczne na przekroju pnia; 2. deseń imitujący takie słoje; 3. technika zdobnicza polegająca na malowaniu takiego deseniu], mazerunek – bütyök, erezet mazgaić się [głośno płakać; szlochać] – nyafogni, siránkozni; piszmogni, ügyetlenkedni mazgaj [pot. osoba skłonna do płaczu] – bőgőmasina; piszmogó, ügyetlen mazgajowatość; mazgajstwo – siránkozás, nyafogás; hanyagság, ügyetlenség mazgajowaty, -a, -e – nyafogó, siránkozó; hanyag, piszmogó, ügyetlen mazia – máz - Wersja 01 01 2017. maziać [pokrywać mazią] – mázolni; mázzal fedni mazidło [pot. półpłynna substancja służąca do smarowania, wcierania] – gyógykenőcs; paszta, kulimász maziowaty, -a, -e - ragacsos, pasztaszerű, kenődő, elkenődő maziówka (synovium) [wewnętrzna warstwa torebki stawowej] – ízületi hártya (synovium) mazistość – ragadósság, ragacsosság, vminek ragacsos volta mazisty, -a, -e, maziowaty, -a, -e [mający konsystencję mazi] – ragadós, ragacsos maziste błoto – ragadós sár maznąć [1. pobrudzić kogoś lub coś jednym ruchem czymś co się rozmazuje; 2. potocznie: napisać lub narysować coś szybko, niestarannie] – (ritka) bemázolni, bekenni, bemaszatolni, bepiszkítani maznońć [uderzyć] – [Słowniczek języka śląskiego] ütni, vágni; beütni, megütni, leütni; csapni mazowiecki, -a, -ie [przymiotnik od: Mazowsze] – mazóviai Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie – Varsói Mazóviai Vajdasági Hivatal mazowszanin, mazur [członek zespołu „Mazowsze”] – a Mazowsze Együttes tagja Mazowszanin [mieszkaniec Mazowsza], Mazur [mieszkaniec Mazur lub Mazowsza] – mazóviai férfi Mazowsze (łac. Mazovia) [kraina historyczna położona w środkowym biegu Wisły oraz dorzeczu jej dopływów w centralnej oraz północno-wschodniej Polsce. Historyczną Stolicą Mazowsza jest Płock, który jest także najstarszym miastem tego regionu – prawa miejskie – 1237. Nazwa krainy pierwotnie brzmiała Mazow (por. łac. Mazovia) i stanowiła albo nazwę dzierżawczą od nazwy osobowej Maz (por. Mazury), oznaczającej człowieka mieszkającego w błotach ('umazanego'), albo nazwę topograficzną, oznaczającą 'błotnisty kraj'. Pojawiała się także forma Mazosze (od słowa Mazoch, którym nazywano mieszkańców Mazowsza), Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3484 natomiast Mazowsze jest rezultatem kontaminacji tych dwóch form.] – Mazóvia [egy történelmi országrész Lengyelországban és földrajzi régió a mai Lengyelországban, a Visztula középső folyásánál, valamint Lengyelország középső ás észak-keleti mellékfolyóinak vízgyűjtőjénél. Lengyel neve Mazowsze, németül Masowien. Nevét a Mazowszan szláv törzsről kapta.] Mazur [popularne polskie nazwisko] – Mazur (lengyel név) mazur [1. ludowy taniec figurowy; muzyka do tego tańca; 2. muzyczna forma stylizowana oparta na jednym z trzech tańców: mazurze, oberku lub kujawiaku. Zwykle w formie pieśni dwuczęściowej. Metrum nieparzyste 3/4. Rytm synkopowany. Silne akcenty na drugą, a niekiedy na trzecią część taktu. W zależności od tańca, na jakim jest oparty, Tempo od wolnego (kujawiak) do szybkiego (oberek). Mazurki komponowali m.in. Fryderyk Chopin, Karol Szymanowski, Claude Debussy], mazurek – (taniec i utwór muzyczny) mazurka - Wersja 01 01 2017. Mazurek (wróbel mazurek) (Passer montanus L., 1758) [mały ptak z rodziny wróbli, osiadły (tylko nielicznie koczujący lub przelotny), zamieszkujący Europę i Azję. Introduktowany w Ameryce Północnej i Australii. W Polsce liczny ptak lęgowy.] – mezei veréb (Passer montanus) a madarak osztályának verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a verébfélék (Passeridae) családjába tartozó faj. mazurek Dąbrowski [polska pieśń patriotyczna, od 26 lutego 1927 oficjalny hymn państwowy Rzeczpospolitej] – Dabrowski mazurkája (lengyel himnusz) Jeszcze Polska nie zginęła, Kiedy my żyjemy. Co nam obca przemoc wzięła, Szablą odbierzemy. Marsz, marsz Dąbrowski, Z ziemiwłoskiej do Polski. Za twoim przewodem Złączym się z narodem. 1. Tekst według pisowni rękopisu Wybickiego (według: J.S. Kopczewski, O naszym hymnie narodowym, NK, Warszawa 1988) 2. Aktualna treść (na podstawie załącznika nr 4 do ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych – Dz. U. z 2005 r. Nr 235, poz. 2000) Bardzo często spotykanym błędem w wykonaniu Hymnu jest użycie słów: Jeszcze Polska nie zginęła, póki my żyjemy, podczas gdy poprawny zwrot to kiedy my żyjemy mazur kajdaniarski – börtön-mazurka (lengyel forradalmi dal) mazurek [1. a) tradycyjne ciasto wielkanocne z masy bakaliowej na cienkim, kruchym spodzie; b) rodzaj wielkanocnego wypieku, zwykle z kruchego ciasta, przekładanego bakaliami i lukrowanego; c) tradycyjne, słodkie ciasto kuchni polskiej. Mazurki piecze się w okresie Wielkanocy; 2. zdrobnienie od: mazur (taniec ludowy); utwór muzyczny będący stylizacją mazura 3. krótki utwór muzyczny w rytmie 3/4 stylizowany na mazura; 4. ptak z rodziny wróbli; wróbel mazurek; mały ptak o szarobrązowym upierzeniu] – mazuri tészta v. kalács, rakott tészta, töltött torta; húsvéti édessütemény; (áll.) mazuri veréb MAZUR KAJDANIARSKI „Do mazura stań wesoło, Buntownicza wiaro Suń wesoło, dalej w koło, Warszawo i Karo ! Wróg ma dla nas kajdan dużo, Ma też dużo turem, My weseli, bo kajdany Dzwonią nam mazurem! Nam pałacem turma , Kara, Dla nas strój balowy Katorżnicza kurtka szara I znaczek ponsowy W tych pałacach i w tych strojach Hulamy ochoczo, Bo nam myśli i sumienia Zgryzoty nie mroczą. Uczuć naszych mur nie studzi, Płoną one żarem, I w tym piekle żyjem młodzi Całym życia czarem! Dziewcząt naszych ocząt blaski Nie mgłą łzy zwątpienia, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3485 Bohaterskich ich serduszek Nie łamią cierpienia. I wesołych piosnek dźwięki Z ich ust płyną mile, Że nie zgadniesz, jak bolesne Przeżywały chwile. Gdy którego stryczek zdusi, I to bagatela, Bo człek każdy umrzeć musi, Gwałt rodzi mściciela. Nasi pomszczą, jak należy, Śmierć zmarłego brata, I na grób mu zamiast wieńca Rzucą głowę kata. Zgrzyt łańcuchów i szczęk broni To mazur ochoczy. Od tej nuty serce rośnie I śmieją się oczy. A gdy tańca czas nadejdzie, Nasze kazamaty Wam wybiją takt mazura Łańcuchem o kraty. Taki będzie silny, dziarski, Że pękną ogniwa, A nasz mazur kajdaniarski Pół Polski zaśpiewa. I po kraju dźwięk przeleci Jako marsz parady, W takt mazurka pójdzie raźno Lud na barykady. Gdy na skoczne te akordy Wstanie lud nasz cały, To najśmielsi poprowadzą Raźny mazur biały. Po nim słonko mrok rozproszy, I znikną jak mara Turmy, kraty i kajdany Z gospodarką cara. Pod dach własny każdy wróci Zdrów, wesół i dziarski I dzieciakom swym zanuci Mazur kajdaniarski” Mazurka [mieszkanka Mazur lub Mazowsza] – mazóviai nő v. lány mazurki Szopena – Chopin mazurkái mazurkowy, -a, -e [przymiotnik od: mazurek] – mazuri marurski, -a, -ie – mazóviai mazurszczyzna – minden ami mazóviai, aminek mazóviai jellege van; mazóviai tájszólás és szokások; Mazóvia földje mazurzenie – mazóviai tájszólás mazurzyć [1. wymawiać spółgłoski sz, ż, cz, dż jak s, z, c, dz, np. capka zamiast czapka; 2. wymawiać spółgłoski dziąsłowe sz, dż, ż, cz jak zębowe (dentalne) s, dz, z, c] – mazóviai tájszólással beszélni Mazury [kraina geograficzna w północnej Polsce] – Mazúria, (Pojezierze Mazurskie) Mazuri-tavak - Wersja 01 01 2017. [1. czarna, oleista ciecz będąca pozostałością po destylacji ropy naftowej, używana jako paliwo; 2. olej ciężki, olej opałowy oleista ciecz będąca pozostałością po destylacji niskogatunkowej ropy naftowej w warunkach atmosferycznych (ciśnienie normalne), do 350 °C. Składa się z węglowodorów wysokocząsteczkowych] – mazut, pakura maź [1. gęsta, kleista substancja; 2. gęsta, lepka, często brudząca substancja] – máz; kátrány, kocsikenőcs maź płodowa [tłusta, szarobiała substancja pokrywająca skórę noworodka] – magzatmáz [Vernix caseosa; kenősajtra emlékeztető faggyú a frissen született újszülött bőrén. A terhesség félidejétől kezdve termelődik. A különböző testtájakon különböző vastagságú réteg, legtöbb a háton, a füleken és a köldök tájékán szokott lenni. A magzatmáz védi a magzati bőrt a magzatvíz áztató hatásával szemben, síkossá teszi bőrt a szülés idejére, a megszületés után megvédi a kiszáradástól; ezenfelül bőrfertőzésekkel szemben védő tulajdonsága van, továbbá tápláló vitaminokat tartalmaz. Korábban szinte az egészet eltávolították az első fürdetés alkalmával, manapság bővebben hagynak belőle a bőrön, ahonnan rövid időn belül felszívódik.] maź stawowa (łac. synovia) [1. kleisty płyn na powierzchni kości stawów, 2. substancja mająca za zadanie zmniejszać tarcie w stawach przez smarowanie powierzchni chrząstek. W niektórych stawach (np. kolanowym) warstwa maziowa może wpuklać się do jamy stawowej, wytwarzając fałdy maziowe (łac. plicae synowiales) wypełnione tkanką tłuszczową. Warstwa maziowa może czasami uwypuklać się na zewnątrz jamy stawowej, tworząc tzw. kaletki maziowe (łac. bursae synoviales), mające połączenie z jamą stawową. Kaletki maziowe ułatwiają ślizganie się przebiegających obok nich ścięgnach lub mięśniach. Maź stawową wytwarza błona maziowa.] – izületi nedv (új-lat. synovia) [1. csak mozgás mazut Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3486 hatására kezd el termelődni; az ízületi nedv nemcsak a súrlódáshoz biztosít „kenőanyagot”, de a porcréteg tápanyagellátását is ez adja; 2. sűrü, ragadós és csuszamlós nedv, melyet az ízületekben (forgókban) az ízületi tok (capsula articularis) belső savós lemeze (capsula synovialis) választ ki a célból, hogy a porcogóval bevont ízületi csontvégek sikamlósak legyenek. Az ízületi nedv vizből, fehérjéből és egy nyulós, a nyálkában is előforduló nyálkaanyagból (mucin), végül sókból s ezek között legnagyobb mennyiségben konyhasóból áll.] maźnica [1. element zestawów kołowych taboru szynowego, korpus łożysk ślizgowych 2. naczynie do przechowywania mazi, smoły, dziegciu] – kátrányhordó, kőolajtartó; kenőcsatorna maża, mazia [(Jak czytamy u zygmunta Glogera) Tak nazywano dawniej w Polsce wóz kryty, t. j. z budą, do przewożenia ciężarów i towarów służący, w kilka wołów lub koni zaprzęgany. Nazwa pochodzi od smarowania czyli mazania osi wozowych smołą. Mazurzy, mieszkając przeważnie w borach sosnowych, trudnili się od wieków wypalaniem smoły i jako biegli w tej sztuce rozchodzili się przez kilka wiekow po lasach Litwy i Rusi. Gdy różne plemiona otrzymywały swe nazwy od cech zewnętrznych, które rzucały się w oczy ich sąsiadom, bardzo być może, że znana już w XI wieku nazwa Mazurów poszła bądź od wozów, jeżeli takich używali, bądź od smoły czyli mazi, należącej do ich pierwotnej kultury. O ile wóz ciężarny musiał być mazią smarowany i miał w podróży naczynie ze smołą zwane dotąd maźnicą, o tyle wózki małe, lekkie, jednokonne były nieraz przez tych, którzy smoły nie posiadali a lasami latem jeździli, smarowane bedłkami, które nazywają dziś maślukami, a prawdopodobnie wówczas od mazania zwano maźlukami.] – (dawno) zárt, fedett ökrös v. lóvontatta kocsi (áruk, rakományok szállítására) - Wersja 01 01 2017. mącenie – zavarás, kavarás mącenie na rynku – zavarás a piacon mąciciel [osoba wprowadzająca zamieszanie i niepokój] – rendbontó, rendzavaró, csendháborító, izgató, lázító, bújtogató, zavarcsináló ember Mąciciel Team – lázító csoport mącicielski, -a, -ie – rendbontó, rendzavaró, csendháborító, izgató, lázító, bújtogató mącić (mące) [1. (płyn) burzyć, bełtać, mieszać 2. (np. spokój) zakłócać, niepokoić 3. gmatwać, wprowadzać zamęt 4. skłócać kogoś, poróżniać ze sobą; 5. Czynić coś niejasnym, zwłaszcza celowo; 6. gmatwać, komplikować, lub kłamać.] – zavarni, megzavarni, összezavarni, zavart kelteni, kavarni, zavarossá tenni mąci mu się w głowie – megzavaroni, zavarba jönni mącić ciszę – zavarja v. megzavarja a csöndet mącić co czym – felzavarni, felkavarni vmit vmivel mącić głowę, mącić komu w głowie – megzavarni vkinek a fejét mącić wodę – vizeket zavarni mącić zmysły – megzavarja a gondolatait mącić się [1. stawać się mętnym, nieprzezroczystym; 2. tracić jasność myślenia, ostrość widzenia itp.] – megzavarosodni, zavarossá válni, elhomályosodni, elhomályosulni mąciwoda (mąciciel) [pot. ktoś, kto sieje zamęt, mąci, podżega] – bajkeverő, zavargó; zavarcsináló ember mączka [1. jakakolwiek substancja w postaci drobnego proszku; 2. zdr. od mąka] – finom liszt; porcukor mączka cukrowa – porcukor mączka krochmalowa – keményítőliszt mączka krzemienna – kőpor mączka rybna – halliszt mączka ziemniaczana – burgonyaliszt Mącznica lekarska (Arctostaphylos Uva ursi (L.) Spreng.) [gatunek rośliny z rodziny wrzosowatych (Ericaceae)] – Medveszőlő v. orvosi medveszőlő (Arctostaphylos Uva ursi) [a hangafélék családjába tartozó növényfaj] mącznik [brunatny chrząszcz, którego larwy podgryzają korzenie roślin lub żerują w ziarnie i mące] – lisztbogár Mącznik młynarek (Tenebrio molitor) [chrząszcz z rodziny czarnuchowatych, osiągający 12-20 mm owad dorosły, larwa 30mm] – nagy lisztbogár (Tenebrio molitor) [a rovarok (Insecta) osztályának a bogarak (Coleoptera) rendjéhez, ezen belül a Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3487 mindenevő bogarak (Polyphaga) alrendjéhez és a gyászbogarak (Tenebrionidae) családjához tartozó faj] mączny, -a, -e [zrobiony z mąki, zwierający mąkę] – lisztes, liszttartalmú; lisztszerű mączne potrawy – tésztás ételek mączysty, -a, -e [podobny do mąki] – lisztes, lisztszerű, lisztre emlékeztető mądrala [pot. o kimś przemądrzałym] – okos, okoskodó, tudálékos; tudákos; ravasz, ravasz róka mądrość [1. wiedza nabyta przez naukę lub doświadczenie i umiejętność jej wykorzystania; 2. cecha tego, co jest mądre; 3. to, co jest mądre; też ironicznie: o rzeczy pozornie mądrej, trudnej, a w rzeczywistości niezbyt skomplikowanej; 5. wielka cnota. Podobna do chytrości, która jest fałszywą mądrością i nią posługuje się szatan. Przeciwieństwem do mądrości jest głupota. Przy wybieraniu mężów do obsługiwania biednych i wdów w zborze jerozolimskim apostołowie kazali wybrać mężów mających dobre świadectwo, Ducha Świętego (musieli być odrodzeni duchowo) i musieli posiadać mądrość. Salomon prosił o mądrość i ją otrzymał od Boga, ale nie zawsze jej używał wg woli Boga i mimo wielkiej mądrości stał się ofiarą bałwochwalstwa. Pan Nasz Jezus Chrystus jest Drogą, Prawdą i Życiem, czytamy w Jana 14;6, ale On jest i Mądrością wg opisu w Przyp. 8;22-36.] – bölcsesség [Isten egyik tulajdonsága (Péld 3,19); A héber nyelv együtt említi más erényekkel, mint a szorgalom, becsületesség, egyenesség, önuralom, jó hírnév; magába foglalja az ügyes kézművességet (2Móz 28,3) és a harci vitézséget (Ézs 10,13), éleslátást (1Kir 2,6); bölccsé Isten félelme által lesz az ember (Zsolt 111,10; Jób 28,28); találkozunk megszemélyesített alakjával is (Péld 8; Mt 11,19); Jézus maga az isteni bölcsesség (1Kor 1,30; Kol 2,2-3); az Írás szembeállítja a hívő ember bölcsességét e világ bölcsességével (1Kor 1,19-27).]; okosság; tudás, ész, értelem mądrość Boża – Isten bölcsessége mądrość książkowa – könyvízű, könyvből vett bölcsesség Mądrość Syracha [Syr], Eklezjastyka [Ekli] [jedna z ksiąg dydaktycznych (mądrościowych), zaliczanych przez Kościół katolicki i prawosławny do ksiąg deuterokanonicznych Starego Testamentu. Przez wyznawców judaizmu i Kościoły protestanckie uważana za apokryf.] – „Széfer Ben Szira" (Ben Szira - Wersja 01 01 2017. könyve) [Ben Szira, Simon ben Jésua ben Eleázár (Kr. e. 2. század) zsídó író. Életéről mindössze annyit tudunk, hogy Jeruzsálemben élt, és héber nyelven alkotott. Kr. e. 170 körül írott velős mondásaiból összeállított gyűjteménye „Széfer Ben Szira" (Ben Szira könyve) címen lett ismeretes.] mądrość życiowa – életbölcsesség mądry, -a, -e [1. mający dużą wiedzę, inteligencję, doświadczenie i umiejący je wykorzystać; 2. świadczący o erudycji, rozsądku, dobrze obmyślony; 3. wymagający wiedzy, zdolności, rozumu; 4. umiejący sobie radzić w różnych sytuacjach] – bölcs, értelmes, okos, eszes; (chytry) ravasz, számító, agyafúrt mądra rada – jótanács mądre oczy – értelmes szemek mądrej głowie dość dwie słowie – (közm.) [okos fejnek elég két szó] kevésből is sokat ért az okos; okos többet fordít egy pénzen, mint más aranyon; okosnak nem sokat kell a szájába rágni mądry głupiemu ustąpi a. ustępuje – (közm.) okosabb enged mądry, jakby rozumy całego świata pojadł – okoskodó, beképzelt; úgy tesz, mintha ő találta volna fel a spanyolviaszt v. mintha kanállal ette volna a tudást mądry Polak po szkodzie – (közm.) <okos a lengyel a kár után> saját kárán tanul a lengyel; okos lett a kárvallott lengyel; késő bánat; eső után köpönyeg; utólag könnyű okosnak lenni mądrze – okosan, bölcsen; agyafúrtan mądrzeć [stawać się mądrzejszym] – okoskodni; okosodni; okosabbá lenni v. válni; okulni mądrzenie się – okulás mądrzyć się [pot. popisywać się swoją wiedzą] – okoskodni, okvetetlenkedni; nagyképűsködni; bölcselkedni; él az eszével; ravaszul kieszelni (vmit) mądziak psi (Mutinus caninus) [gatunek grzyba podstawkowego (rząd sromotnikowce, Phallales), występujący rzadko, saprotroficznie na żyznych próchnicznych glebach w wilgotnych lasach liściastych, rzadziej iglastych, lub w zaroślach wierzbowych] – Erdei kutyaszömörcsög (Mutinus caninus) [Ez a virág egyedi és érdekes. Valójában egy erdei gomba, kicsi, vékony, hosszúkás formával és keskeny csúccsal. Általában kisebb csoportokban él az erdőkben levő kőtörmelékek között. Európában és Amerika északi részén. Azt mondják róla, hogy nem ehető, de vannak olyan híresztelések is, miszerint fogyasztható, és igen ízletes. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia - Wersja 01 01 2017. Amíg egy virágra jellemzőek az élénk színek, a jó illat, ami vonzza a rovarokat és a méheket, a kutyaszömörcsög inkább egy rothadt pálpusztai sajtra emlékeztet, és kellemetlen szaga inkább elriaszt a fogyasztásától.] 3488 mąka [1. produkt otrzymywany przez zmielenie nasion niektórych zbóż; 2. proszek ze zmielonych ziaren zbóż, rzadziej z owoców lub innych części roślin] – liszt mąka fosforytowa – foszforliszt, őrölt foszfát mąka kartoflana, ziemniaczana [mąka z ziemniaków] – burgonyaliszt mąka kostna – csontliszt mąka krupczatka – grízesliszt, rétesliszt mąka kukurydziana – kukoricaliszt mąka owsiana – zabliszt mąka pierwszego gatunku – nullásliszt mąka pszenna – búzaliszt mąka razowa – darált rozsliszt; rozsliszt mąka tatarczana – tatárkaliszt mąka tortowa – simaliszt mąka z kasztanów – gesztenyeliszt mąka z kukurydzy – kukoricaliszt mąka zbija się w grudki – a liszt megcsomósodik mąka ziemniaczana – burgonyaliszt, keményítő mąka żytnia – rozsliszt Mąkla tarniowa (Evernia prunastri) [to gatunek grzybów z rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae)] – tölgyfazuzmó (Evernia prunastri) mąkowanie (bielenie twarzy) – arcfehérítés (világosítás) mątwa [rodzaj mięczaków zaliczany do rzędu dziesięciornic (Decabranchia), do którego zaliczają się również (wymarłe) belemnity oraz kalmary] – tintahal, szépia Sepia prashadi mąż [1. mężczyzna pozostający z kobietą w związku małżeńskim (w stosunku do tej kobiety); 2. o mężczyźnie godnym szacunku ze względu na zalety charakteru, umysłu lub szczególne zasługi; 3. ma być głową swojej żony, którą ma miłować jak swoje własne ciało. Gdy Słowo Boże mówi, że mąż jest głową żony, to tym samym chce także powiedzieć, że wkłada na niego wielką odpowiedzialność. Mąż ma wielkie zadanie i powinien zdawać sobie sprawę z tego, że wykonywaniem tego zadania spełnia on wolę Boga, dlatego też w jego modlitwach nie powinno brakować próśb o mądrość i miłość od Boga.] – férj, (vkinek) az ura; férfi, férfiú; ember; (dawno) (derék) férfi, ember O mężach Nie trzeba męża mierząc po urodzie. Nie to mąż, co zwykł zamki obronne wojować, ale ten, co umie swoje afekty miarkować. Niebyłbyś nigdy świętym, gdybyś się nie żenił. Mąż stale trwały znieść wszystko gotowy. Dobry mąż dla żony, dobry ojciec dla dzieci. U dobrego męża żoneczka jak róża, a u złego draba we trzy lata baba. Lepszy mąż bez miłości, niż pełen zazdrości. Poty mąż żony po śmierci żałuje, dopóki się kapusta w garnku nie ugotuje. Poty mężowska żałoba, póki nie wstawią żony do groba. Mąż żonę oszlachca. Chceszli mieć co tajemnego, nie zwierzaj się żonie z tego. Żadnym sposobem nie da się wiedzieć: ślad orła po powietrzu, ślad po skale węża, droga z młodu męża. Koło kraku, kołu bzu, nie wierz mężczyźnie jako psu. Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3489 Niedobrze tam, gdzie mąż w spódnicy, a żona w gatkach chodzi. Mąż głową domu, a żona szyją. Nie tak sromota, gdy mąż sam przez się błądzi, jako gdy niewiasta mężem swoim rządzi. Gdzie mąż stary, żona młoda, każe czepiec, słucha broda. Mąż i żona to dwa ciała, a jedna dusza. Mąż i żona od Boga przeznaczona. Mąż i żonka to jedna kieszonka. Mąż doradza, a przy żonie władza. Mąż i żona, kruk i wrona. Mąż rogaty diabłu oddaje żonę w swaty. Mąż z jelenimi rogami. Mąż obraca rożen, a gach je pieczenie. Mąż z żoną we dnie się pokłócą, a w nocy pogodzą. Miły w tym domu pokój przemieszkuje, gdzie mąż przygrywa, żona przyśpiewuje. Nie śpiewaj przy jedzeniu, bo twoja żona będzie miała głupiego męża. Byk pobodzie, kokot podziubie, gonsior uszczypie, kaniec ugryzie, a chłop miołby być dobry? Kiedy mąż żony nie bije, to w niej wątroba gnije. Choć gryzie i kopie, ni ma jak przy chłopie. Niedobrze tam, gdzie mąż żonie w garnki zagląda. Co mąż to wąż, co żona, to męczeńska korona. Jaki pan mąż, podobnaż pani żona. Jagżeś żadnymu, chłopie, nie ulegoł, to ulegniesz babie. Nie masz na świecie małżonka, na którego by nie krakała żonka. I mądry mąż zgłupieje przy złej, zrzędnej żenię. mąż i żonka, to jedna kieszonka – (közm.) férj, feleség egy zsebből él mąż jest zazdrosny o żonę – a férj féltékeny a feleségére mąż opatrznościowy – megmentő, a sors által küldött ember mąż stanu [wybitny polityk lub dyplomata] – államférfi mąż wielkiej nauki – nagytudású v. nagy tudományú férfi mąż zaufania [osoba obdarzona zaufaniem, wybrana przez grupę ludzi do reprezentowania jej interesów] – bizalmi, megbízott; bizalmi ember v. férfiú MBone (Multicast Bone) inaczej magistrala multiemisyjna [polega na rozsyłaniu po całym świecie cyfrowych multimediów, - Wersja 01 01 2017. które są nadawane na żywo za pośrednictwem Internetu. Z punktu widzenia technicznego Mbone jest nakładaną siecią wirtualną zbudowaną na bazie Internetu.] – MBONE (Multicast IP backbone) [az Interneten az IP multicast technika segítségével létrehozott virtuális hálózat, melyen nagy és megbízható sávszélesség-igényű hang- és mozgóképalkalmazások (pl. videokonferencia, távoktatás) is működhetnek, melyeket az eredeti TCP/IP protokoll nem tenne lehetővé; nálunk 1996 óta folynak kísérletek az MBONE használatával.] Mbps (megabits per second) - (megabitów na sekundę) [Mb/s oraz Mbps to skróty na oznaczenie milonów bitów na sekundę. Mała litera "b" określa, że miara dotyczy liczby bitów, a nie bajtow.] – Mbps; Mb/s [adatátviteli sebesség (átviteli sebesség] m-Commerce [wydzielony w sposób naturalny z e-commerce obszar handlu elektronicznego, w którym istotną rolę odgrywają urządzenia mobilne. Obszar ten określany jest najczęściej jako mcommerce, czyli dostęp do komercyjnych usług oferowanych w ramach e-commerce poprzez telefon komórkowy i inne urządzenia przenośne (definicja zaproponowana przez M. Macutkiewicza). Rozwój tej podgałęzi e-commerce jest przejawem dążenia firm do dostępności oferty niezależnie od miejsca i czasu, w którym się aktualnie druga strona transakcji znajduje. Wydawcy prasy wprowadzili we wrześniu 2009 w Polsce możliwość zamówienia recenzowanych na swoich łamach produktów przez wysłanie wiadomości SMS. Ta odmiana mcommerce zyskuje coraz większą popularność.] – M-commerce (mobile commerce, mobil kereskedelem) [Az elektronikus kereskedelmen belül a mobil kereskedelem egy határozottan növekvő részt képvisel és újdonsága, valamint eltérő sajátosságai miatt ezt külön névvel illetik. Az m-kereskedelem alapvetően a mobiltelefonok adatátviteli lehetőségeire, Internet elérési képességére alapoz. Lehetőségei óriásiak, a jövőben jelentős térnyerésére lehet számítani.] mchowy, -a, -e [przymiotnik od: mech] – mohos, bolyhos; moha-; pihés Mchy (Bryophyta) [gromada roślin telomowych obejmująca małe, osiągające od 1 do 10 cm wysokości organizmy, przeważnie żyjące skupiskowo w ocienionych i wilgotnych miejscach. Nie wykształcają one prawdziwych liści, łodyg czy korzeni, Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3490 zamiast nich posiadają listki (mikrofile), łodyżki oraz chwytniki, spełniające podobne funkcje, lecz mające odmienną budowę. W rozwoju mchów wyróżnia się dwa następujące po sobie pokolenia: płciowe (gametofit) wytwarzające gametangia (plemnie i rodnie) oraz bezpłciowe (sporofit) wytwarzające zarodniki.] – lombosmohák (Bryophyta) [nem szövetes szárazföldi növények, a növények országának egyik törzse. A „tipikus” mohák tartoznak ide.] mchy opełzły pień drzewa – a moha ellepte a fa törzsét MD5 (z ang. Message-Digest algorithm 5 - Skrót wiadomości wersja 5) [algorytm z dziedziny kryptografii. Jest to popularna kryptograficzna funkcja skrótu, która z dowolnego ciągu danych generuje 128bitowy skrót. Algorytm został opracowany przez Ronalda Rivesta (współtwórcę RSA) w 1991. W 2004 znaleziono sposób na generowanie kolizji MD5, co obniża jego bezpieczeństwo w niektórych zastosowaniach (np. podpisywaniu plików).] – MD5 (Message-Digest algorithm 5) [1. egy 128 bites, egyirányú kódolási algoritmus. Az RFC 1321-es internet szabványban foglaltak szerint használják internetes adatok kódolására, illetve titkosítási kulcsokban. Az MD5kódolást biztonsági alkalmazások széles skálája használja adatellenőrzésre, például fájlok eredetiségének (sértetlenségének) vizsgálatára. Az MD5-kódolást az RSA algoritmus megalkotóinak egyike, Ronald L. Rivest professzor fejlesztette ki 1991-ben az elavult MD4 lecserélésre. 1996-ban felfedeztek egy nem súlyos hibát az MD5 kódjában. Adatbiztonsági szakemberek ennek hallatán más hashelési algoritmusok használatát (például SHA-1) javasolták az MD5-tel szemben. 2004-ben további biztonsági rések láttak napvilágot, ami még inkább megkérdőjelezte az MD5 használatának megbízhatóságát. 2005 óta elektronikus aláírás területen használata nem javasolt, és 2010. december 31-ével az utódja, az SHA-1 algoritmus is kiváltandó az SHA-256 algoritmussal. 2. Egyirányú hashfüggvény. Algoritmusa az input üzenetből 128 bites outputot készít, mely egyértelműen azonosítja az üzenetet ill. állományt így adatintegritás-ellenőrzésre is használható. Az MD5-öt Ron Rivest fejlesztette ki az RSA-nál, elsősorban digitális aláírással dolgozó rendszerekhez.] MDI (ang. Multi Document Interface wielodokumentowy interfejs) [sposób - Wersja 01 01 2017. prezentacji okienek poprzez graficzny interfejs użytkownika polegający na wyświetlaniu wewnątrz okienka nadrzędnego okienek wchodzących w skład danego programu (aplikacji). Przeciwnym podejściem jest wyświetlanie każdego z okienek osobno, taki sposób prezentacji nosi nazwę SDI (ang. Single Document Interface). Także typ oprogramowania, głównie służącego do pracy z różnego rodzaju dokumentami, lecz nie tylko. Przykładem Multi Document Interface mogą być pakiety biurowe: OpenOffice.org, Microsoft Word lub WordPerfect a także przeglądarka internetowa Opera.] – MDI (több dokumentumos felület, angolul Multiple Document Interface) [az olyan grafikus alkalmazásokat jelöli, amelyben az alkalmazáshoz tartozó ablakok egyetlen főablakon belül helyezkednek el (néhány kivételtől eltekintve), ellentétben az SDI, vagyis egy dokumentumos felülettel, ahol a különböző ablakok függetlenek egymástól. Hosszú viták alakultak ki az eltérő módok használhatóságáról, illetve hogy mely esetekben hasznosabb az egyik vagy a másik mód. Az alkalmazások sok esetben egy keverék megoldást alkalmaztak, például a Microsoft megváltoztatta az Office szövegszerkesztő felületét SDI-ről MDI-re, majd később mégis visszaállt az eredeti SDIre. A megvalósítás módja ugyancsak változik a különböző fejlesztésekben.] mdlący, -a, -e [taki, który mdli] – émelyítő mdleć [1. tracić przytomność; 2. tracić siłę; 3. tracić przytomność, najczęściej na skutek braku tlenu w mózgu] – ájulni, elájulni; elalélni, eszméletét elveszíti, elveszti az eszméletét; émelyegni; elerőtlenedni mdleć od czego, mdleć z czego – elájulni vmitől mdleć ze znużenika – erőtlenedik a fáradtságtól mdlenie – ájulás, aléltság mdlić [1. wywoływać mdłości; 2. wywoływać uczucie niesmaku lub obrzydzenia] – émelyíteni, hánytatni; émelyegni, kavarogni mdli mię (mnie) – émelyeg a gyomrom; rosszul vagyok; kavarog a gyomrom mdławy, -a, -e [trochę mdły] – émelyítő; bizonytalan, fakó, halvány, színehagyott mdło – ájulósan, aléltan mdło mi – émelyeg a gyomrom mdłości [1. zob. nudności (stgr. ναυτεία, łac. nausea, vomitus, ang. nausea); 2. nieprzyjemny stan przy zbliżaniu się wymiotów] – hányinger, ájulás, aléltság, undor, rosszullét; émelygés; szédülés Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone Polsko Węgierska Encyklopedia 3491 mdłość [brak wyrazu, wyrazistości, ekspresji; bezbarwność, nijakość] – (lat. nausea) émelygés, szédülés, gyengeség, erőtlenség, lanyhaság, rosszullét mdły, -a, -e [1. bez wyrazistego smaku; 2. przyprawiający o mdłości; 3. słabo świecący, zamglony; 4. pozbawiony wyrazu, ekspresji] – émelygő, émelygős; édeskés; erőtlen, gyenge; unalmas; (étel) undorító, ízetlen; émelyítő; (blask, fény) halvány mdła potrawa – ízetlen, undorító étel mdłe ciało – erőtlen, ernyedt test mdłe światło – halvány fény MDMA (pigułki ecstasy, XTC) [półsyntetyczna substancja psychoaktywna o działaniu empatogennym, euforycznym i psychodelicznym, pochodna metamfetaminy.] − MDMA (3,4- - Wersja 01 01 2017. metiléndioxi-N-metil-amfetamin), [az ecstasy (E, X, vagy XTC) nevű pszichedelikus kábítószer hatóanyaga. Az anyagot főleg dance-partykon (rave szubkultúra) használják. Az MDMA birtoklása a legtöbb országban illegális és büntetőjogi következményekkel járhat. A szert a 70'es években fedezték fel, és a poszttraumás streszszindrómában szenvedőknél alkalmazták terápiaszerűen, mivel hatása alatt blokkolja az agyban a félelmet, emellett nagyon erős boldogság- és empátiaérzeted ad a használójának, melyek gyakran "rohamokban törnek" rá. Az MDMA az úgynevezett proszociatív drogok közé tartozik, mivel felszabadítja a gátlásokat, és ezzel megkönnyíti a kommunikációt. Hallucinációt nem okoz, esetleg nagy mennyiség esetén.] Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU Wydanie poprawione i rozszerzone