Praca Agnieszki Chraściny

Konkurs na esej w zakresie
stosunków międzynarodowych
IV edycja, rok akademicki 2010/2011
Temat 1. Prawa człowieka we współczesnym świecie.
Agnieszka Chraścina
uczennica klasy II b
I Liceum Ogólnokształcącego im. Stefana Czarnieckiego
w Chełmie
Strona tytułowa …………………………………………………………………………….I
Spis treści: ………………………………………………………………………………....II
1. Historia idei praw człowieka ……………………………………………………....1
- XX wiek ………………………………………………………………………….1
2. Generacje praw człowieka ………………………………………………………...3
3. Przypadki łamania praw człowieka we współczesnym świecie …………………..4
4. Sudan. Przełomowe wybory parlamentarne 2010 r. ………………………….…..5
5. Współczesny systemy ochrony praw człowieka …………………………………..7
6. Podsumowanie: prawa człowieka we współczesnym świecie …………………….8
Bibliografia oraz spis tabel i rysunków …………………………………………………..III
2
1. Historia idei praw człowieka.
Stan natury to hipotetyczny stan, w którym człowiekowi przysługuje prawo do
korzystania z pełni praw przynaleŜnych mu wyłącznie na mocy urodzenia: jest to więc
prawo do Ŝycia, wolności, korzystania z własności i posiadania równego statusu prawnego
z pozostałymi ludźmi. Z tego punktu widzenia stan natury słuŜy do oceny istniejących
porządków polityczno-prawnych i stanowi podstawę formułowania postulatów politycznych
i prawnych w zakresie praw człowieka. Ustrój niegwarantujący wspomnianego naturalnego
minimum praw człowieka jest traktowany jako bezprawny, co w rozumieniu twórców
koncepcji prawa natury uzasadnia dąŜenie do zmiany władzy, a nawet do jej obalenia.
Podstawę społeczeństwa stanowią wolni ludzie, a państwo jest tylko instytucją
gwarantującą zachowanie moŜliwe maksymalnej wolności dla kaŜdego z nich. Tak więc
ludzie w celu zachowania swojej wolności umawiają się między sobą co do sposobu
ochrony swoich praw i zawierają umowę: władza ma charakter czasowy i podlega ocenie
wyborców, niezaakceptowana przez nich, musi ustąpić miejsca innej.
Aby zapewnić moŜliwe szeroką ochronę praw człowieka, scentralizowany model
władzy został zastąpiony koncepcją trójpodziału władzy – na władzę ustawodawczą
i sądowniczą. Taki model funkcjonowania państwa miał doprowadzić do zagwarantowania
moŜliwie najszerszych gwarancji dla przyrodzonych człowiekowi praw, zwanych
wolnościami. Miał takŜe zapewnić moŜliwość negocjacji uprawnień człowieka, zwanych
prawami.
Z koncepcją praw naturalnych związane jest przekonanie o uprawnieniu kaŜdego
człowieka do oporu (ius resistendi) przeciwko władzy, która narusza prawa natury.
Stanowisko takie akceptowali juŜ Sokrates i św. Tomasz z Akwinu. To dzięki nim, a przede
wszystkim za przyczyną Locke’a, koncepcja ta przeobraziła się w model obywatelskiego
(cywilnego) nieposłuszeństwa1.
- XX wiek.
Wiek XX przyniósł wiele zmian w zakresie praw człowieka. I właśnie od tych zmian
moŜemy mówić o powstaniu pojęcia międzynarodowej ochrony praw człowieka. W tym
okresie nastąpił całkowity postęp w rozwoju doktryny praw człowieka i w ich ochronie. Co
do wcześniejszych czasów – bywało róŜnie. Na podstawie osi czasu w rozwoju Praw
1
A. Kunicka-Goldfinger, Repetytorium* wiedza o społeczeństwie, Warszawa 2010
3
Człowieka (rys. 1) zobaczmy w jak odległych czasach podejmowano juŜ próby uregulowania
praw człowieka.
Rys.1 Oś czasu w rozwoju Praw Człowieka.
XVIII w. p.n.e
Kodeks
Hammurabiego
XIII w.n.e.
1215 r.
1789 r.
Tomasz
Wielka Karta
2
z Akwinu
Swobód
1948 r.
Deklaracja praw
Powszechna
Człowieka i Obywatela
Deklaracja Praw
Człowieka
Źródło – opracowanie własne
Prawo
ustanowione
przez
Hammurabiego
unifikowało
i
systematyzowało
obowiązujące zasady z wielu dziedzin. Kodeks miał jednak charakter kazuistyczny,
naciągany. Panowało niewolnictwo i nierówność społeczna. A skoro mieszkańcy tego
państwa nie byli równi wobec prawa, to w takim przypadku – w świetle dzisiejszych czasów
– nie moŜna mówić o równości praw człowieka. Kodeks Hammurabiego traktuje się jednak
jako praźródło, zaląŜek myśli prawnej odnoszący się do istoty ludzkiej.
Co się tyczy Tomasza z Akwinu rozbudował on koncepcje wrodzonych, naturalnych
praw człowieka uznając je za nieodłączne samej ludzkiej naturze. Stawia je wyŜej niŜ prawa
stanowione przez władców. W swojej filozofii wyróŜniał prawo sprawiedliwe, które kieruje
się rozumem i dąŜy do dobra wspólnego. Jednak na jego poglądy i głoszone zasady kładzie
się cieniem teoria, Ŝe kobieta według niego jest błędem natury, Ŝe jest istotą pośrednią,
gorszą od męŜczyzny. Według św. Tomasza kobieta miała być upośledzona zarówno
duchowo jak i cieleśnie, wręcz niedoskonała i ułomna... była rodzajem kalekiego,
chybionego, nieudanego męŜczyzny... O zgrozo! I jak to się ma do równości praw człowieka?
No ale jak na XIII w. n.e, to i tak dobrze – jest dostrzegany człowiek, i co jest waŜne,
Ŝe zauwaŜa się wtedy potrzebę ochrony jego praw.
Daleko posuniętym osiągnięciem, w dosłownym tego słowa znaczeniu –
rewolucyjnym, z dziedziny praw człowieka, dającym konstytucyjne wręcz gwarancje, była
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789 r. Deklaracja gwarantowała
zachowanie naturalnych i nieprzedawnionych praw człowieka. Prawami tymi były wolność,
własność, bezpieczeństwo i opór przeciwko uciskowi, równość wobec prawa i sądu,
2
Akt wydany w Anglii przez Króla Jana bez Ziemi.
4
nietykalność osobista, równy dostęp do urzędów i stanowisk3. Deklaracja stała się kanwą,
podstawą wolnościowych idei, dającą początek nowej erze w postrzeganiu wolności
człowieka i jego fundamentalnych i nienaruszalnych praw obywatelskich.
2. Generacje praw człowieka.
Koncepcję trzech generacji praw człowieka zaproponował jeden z prawników
w latach 70. XX wieku. Klasyfikacja ta opiera się na specyficznych kryteriach historycznych,
politycznych i filozoficznych. RozróŜnienie róŜnych generacji praw człowieka nie prowadzi
do ich gradacji i wartościowania. Zmienia się więc dotychczasowa perspektywa, w której
wartości były waŜniejsze niŜ prawa, a prawa osobiste i polityczne traktowano jako kluczowe
dla człowieka. Według twórcy tej koncepcji wszystkie prawa mają taką samą wartość,
wzajemnie się uzupełniają i przenikają. Warto jednak pamiętać, Ŝe prawa trzeciej generacji
są podmiotem wielu kontrowersji, zostały w niewielkim zakresie skodyfikowane i nie
podlegają takiemu egzekwowaniu jak prawa pierwszej i drugiej generacji. Ich polityczne
znaczenie widocznie jest szczególnie w krajach Trzeciego Świata, a niektórych praw (jak
swoiście rozumianego prawa do pokoju czy równego traktowania) jest wyraźny nawet
w krajach autorytarnych, gdzie są często przeciwstawiane prawom pierwszej generacji.
Pierwsza generacja praw człowieka
Trzecia generacja praw
człowieka
człowieka
Prawo do Ŝycia
Prawo do pracy i wynagrodzeń
Prawo do pokoju
Wolność osobista
Prawo do nauki
Prawo do demokracji
Prawo do własności
Prawo do wypoczynku
Prawo do rozwoju
Wolność od tortur, niewoli, poddaństwa,
pracy przymusowej lub obowiązkowej
Prawo do ochrony zdrowia
Prawo do zdrowego
środowiska naturalnego
Wolność sumienia i wyznania (takŜe
Prawo do zabezpieczenia
Prawo do pomocy
myśli i przekonań)
społecznego
humanitarnej
Prawo do uczestnictwa w Ŝyciu
Prawo do wolności i do
kulturalnym
bezpieczeństwa osobistego
Wolność wypowiedzi
3
Druga generacja praw
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789 r..
5
Prawo do korzystania z
Prawo do informacji
osiągnięć cywilizacyjnych
(postępu naukowego)
Prawo do wolności twórczości
Równość wobec prawa
artystycznej
Swoboda przemieszczania się
Prawo do słusznego
i sprawiedliwego procesu
Prawo do godnego Ŝycia
Prawo dziedziczenia
Prawo do zdrowia
Prawo do zakładania placówek
Prawo do macierzyństwa
oświatowych
i małŜeństwa
Prawo do strajku zgodnie z
Prawo do czystego
ustawami krajowymi
środowiska naturalnego
Przestrzegania równości praw
Prawo ekonomiczne
Prawo zrzeszania się (ograniczenie np.
męŜczyzn i kobiet w dziedzinie
narodów do własnych
wobec sędziów i Ŝołnierzy zawodowych )
Ŝycia gospodarczego,
zasobów i bogactw
społecznego i kulturalnego
naturalnych
Tajemnica korespondencji
Bierne i czynne prawo wyborcze
Prawo do pracy w
Prawo do skargi na organy państwa
higienicznych i bezpiecznych
warunkach
Źródło – opracowanie własne
Nowoczesna koncepcja praw człowieka opiera się na uznaniu godności ludzkiej za
wartość najwyŜszą, z której wywodzą się inne prawa. Takie sformułowanie znalazło się
w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, która zaczyna się od słów: „PoniewaŜ uznanie
przyrodzonej godności oraz równych i niezbywalnych praw wszystkich członków rodziny
ludzkiej stanowi podstawę wolności, sprawiedliwości i pokoju na świecie…”
Prawa człowieka dotyczą wszystkich, niezaleŜnie od wieku. Prawa człowieka są
powszechne, przynaleŜne wszystkim ludziom, we wszystkich sytuacjach i niezaleŜnie od ich
pozycji społecznej. Są one przyrodzone, co oznacza, Ŝe kaŜda jednostka z chwilą przyjścia
na świat obdarzona jest pewnym ich pakietem. Nie moŜna jej pozbawić administracyjnie
tych praw ani ona dobrowolnie nie moŜe się ich zrzekać.
Prawa człowieka mają charakter dynamiczny, zmieniają się i wzbogacają wraz
z rozwojem społecznym, pojawianiem się nowych problemów cywilizacyjnych,
dojrzewaniem do kompromisów. Zmienia się ich takŜe zasięg przestrzenny4.
4
G. Michałowska, Ochrona Praw Człowieka w Radzie Europy i w Unii Europejskiej, Warszawa 2007
6
3. Przypadki łamania praw człowieka we współczesnym świecie.
Codziennie
w
wielu
rejonach
świata
człowiek
cierpi
z
powodu
niesprawiedliwości, czy teŜ złego traktowania przez drugą osobę. Jednym z wielu
przejawów łamania praw człowieka jest agresja. KaŜdy człowiek codziennie jest w jakiś
sposób obraŜany, wyśmiewany, a takŜe dochodzi do przemocy psychicznej i fizycznej.
Panuje dyskryminacja ze względu na kolor skóry, wyznawanej religii czy orientacji
seksualnej5. Prawa człowieka są takŜe łamane w trakcie panowania wojen i róŜnego rodzaju
konfliktów. A najgorsze co moŜe człowiek człowiekowi zrobić to go torturować, znęcać się,
zabić albo unicestwić wiele istnień ludzkich. Jak moŜna mówić dalej o innych prawach
człowieka skoro podstawowe prawo, prawo do Ŝycia jest łamane w taki sposób. Mam
nadzieję, iŜ wymienione powyŜej przypadki, to tylko nieliczne sytuacje. Nie staną się one
normą, i nie będą na porządku dziennym, choć naleŜy zdać sobie sprawę z tego, Ŝe mają
miejsce czyny, o których nie mamy nawet pojęcia.
4. Sudan. Przełomowe wybory parlamentarne 2010r.
Wybory w Sudanie odbyły się w dniach 11-15 kwietnia 2010 r. Sudańczycy
wybierali w nich swojego prezydenta, władzę ustawodawczą i władze lokalne. Były to
pierwsze wybory od dwóch dekad. Odbyły się jednocześnie na Północy i Południu Sudanu.
Na poniŜszej fotografii moŜemy zauwaŜyć członka komisji wyborczej pokazującego
kartę do głosowania Sudańczykowi mieszkającego w Kenii. Karta do głosowania z
rysunkiem jednej dłoni, oznacza iŜ południe Sudanu będzie niezaleŜnym państwem, zaś
karta z rysunkiem dwóch dłoni w uścisku decyduje, Ŝe południe zostaje częścią Sudanu.
Rys. 2 Karta do głosowania
Źródło6
5
6
http://www.lodzprawczlowieka.pl/kat/lamanie-praw-czlowieka/
http://www.990px.pl/index.php/2011/01/10/referendum-w-sudanie/
7
Z podanych z ostatnich chwil informacji wynika, iŜ z duŜym prawdopodobieństwem
Sudan Południowy będzie nowym niepodległym państwem w Afryce. Wstępne wyniki w
referendum ogłoszone 30 stycznia br. wskazały na 99-procentowe poparcie dla secesji
Południa. Aby stało się to faktem naleŜy teraz tylko oficjalne potwierdzić wyniki.
MiaŜdŜące zwycięstwo zwolenników ogłoszenia niepodległości nie moŜe dziwić.
Południowy Sudan po wieloletnim konflikcie z Północą, nie chce kontynuować swojego
funkcjonowania w ramach jednego państwa. Jednocześnie przywódca północy, i wciąŜ
prezydent całego Sudanu, Omar El Baszir, zapowiedział, Ŝe nie będzie przeszkadzał
Sudańczykom z Południa w secesji i ma nadzieję na ułoŜenie dobrych stosunków z
południową częścią kraju.
OtóŜ referendum z pierwszej połowy stycznia potwierdziło, Ŝe demokracja na
Południu Sudanu nie jest fikcją. Głosowanie, pomimo wielu logistycznych trudności, zostało
przeprowadzone bez zarzutu.
Rys. 3 Opaska na przegubie ręki zwolennika secesji
Źródło7
Ludzie w róŜny sposób okazywali swój pogląd co do moŜliwości wyboru. Jak
moŜemy zauwaŜyć na powyŜszej ilustracji w ruch szły noszone opaski na rękach. TakŜe
były róŜnego rodzaju ulotki nawołujące do secesji.
Do rozwiązania zostało jeszcze parę istotnych kwestii. Wśród nich znajduje się
przynaleŜność pogranicznego regionu Abyei, który oprócz swojego trudnego połoŜenia,
posiada zasoby ropy naftowej. Przywódca południowego Sudanu Salva Kiir jest
zwolennikom referendum w tym regionie. Miałoby ono odbyć się w ciągu najbliŜszych
sześciu miesięcy.
Przeciwnicy secesji z muzułmańskiej Północy nie są jednak tak optymistyczni. Ich
zdaniem oddzielenie się Południa, sprawi, Ŝe o niezaleŜność upomni się teraz Dar Fur,
7
http://www.990px.pl/index.php/2011/01/10/referendum-w-sudanie/
8
połoŜony na Zachodzie Sudanu, w którym El Baszir rozpętał kilka lat wcześniej wojnę.
Jednocześnie na północy Sudanu moŜe dojść do realizacji scenariuszu znanego z Tunezji i
Egiptu, bo Sudańczycy niezadowoleni z rządów Baszkira, w momencie dekompozycji
terytorialnej kraju, są gotowi do zmiany na szczytach władzy.
Secesja Południa była moŜliwa dzięki porozumieniu z 2005 roku, kończącemu ponad
dwie dekady konfliktu między muzułmańską Północą a animistyczno-chrześcijańskim
Południem. Przewidywało ono tegoroczne referendum w sprawie podziału Sudanu.
Zatem juŜ w lipcu powstanie nowe afrykańskie państwo, a Sudan przestanie być
największym krajem Afryki8.
5. Współczesne systemy ochrony praw człowieka.
Właściwie moŜemy w tym momencie wyróŜnić następujące systemy ochrony praw
człowieka, jako kryterium klasyfikacji:
1. Systemy międzynarodowe:
•
Ogólnoświatowe, np. ONZ;
•
Regionalne, np. Rada Europy.
2. Systemy ponadnarodowe (np. w ramach Unii Europejskiej).
3. Systemy wewnątrzpaństwowe.
Międzynarodowe systemy ochrony praw człowieka stojąc na straŜy jego praw
i wolności mają między innymi za zadanie tworzyć standardy praw przez wypracowanie
traktatów międzynarodowych w dziedzinie wolności i ochrony praw człowieka na świecie,
a takŜe ustanowieniu instytucji międzynarodowych chroniących prawa człowieka poprzez
umoŜliwienie dochodzenia w sprawie o naruszenia praw, gdy instytucje krajowe nie działają
prawidłowo. Obowiązek składania okresowych raportów przez państwa pozwala tym
instytucjom na ocenę realizacji przestrzegania określonych kategorii praw człowieka w tych
krajach. Kluczową rolę w tym systemie odgrywa moŜliwość wniesienia skargi
indywidualnej, zgłaszanej bezpośrednio przez osobę pokrzywdzoną.
Obecnie obowiązujące w ramach ONZ uregulowania prawne dotyczące praw
i wolności człowieka zostały oparte na wymienionych niŜej dokumentach. Większa część
z nich, wraz z później przyjętymi protokołami dodatkowymi, to traktaty międzynarodowe,
co oznacza, Ŝe tworzą one prawa i obowiązki dla państw – sygnatariuszy.
8
http://afryka.org/?showNewsPlus=5664
9
Prawami człowieka zajmują się teŜ niektóre wyspecjalizowane agendy zewnętrzne
ONZ, takie jak MOP czy UNESCO, tworząc dodatkowy system ochrony praw człowieka.
NajwaŜniejsze dokumenty ONZ dotyczące praw człowieka.
1. Dokumenty o charakterze konstytucyjnym i programowym
•
Karta Narodów Zjednoczonych (San Francisco, 26 czerwca 1948 r.)
•
Powszechna deklaracja praw człowieka (ParyŜ, 10 grudnia 1948 r.)
2. Traktaty międzynarodowe w ramach ONZ
•
Międzynarodowy pakt praw osobistych (obywatelskich) i politycznych (1966 r.)
•
Międzynarodowy pakt praw gospodarczych (ekonomicznych), socjalnych
(społecznych) i kulturalnych (Nowy Jork, 1966 r.)
•
Konwencja w ramach ONZ.
Poza systemem ochrony praw człowieka w ramach ONZ w Europie wypracowano
odrębne rozwiązania prawne, dające szansę skuteczniejszej ochrony tych Ŝe praw.
Chronologicznie pierwszym i najbardziej konsekwentnym jest system przyjęty w ramach
Rady Europy, odgrywa on politycznie istotną rolę w Unii Europejskiej, obejmuje takŜe
państwa pozaeuropejskie skupione w OBWE. Ochrona praw człowieka w ramach
pozostałych systemów regionalnych – poza amerykańskimi – nie gwarantuje nawet takich
zabezpieczeń jak w Europie.
6. Podsumowanie: prawa człowieka we współczesnym świecie.
Poszanowanie praw człowieka oraz praw obywatelskich powinno gwarantować
swoim obywatelom państwo. Tak zawarte gwarancje są zabezpieczeniem nienaruszenia
i ochrony praw człowieka, a ja dodam jeszcze to, Ŝe nie tylko państwo powinno o te
gwarancje zadbać.
My sami powinniśmy być straŜnikami tychŜe praw, bo często bywa tak, Ŝe nie
dbając lub nie wiedząc o tym, sami sobie łamiemy te prawa. Zadbajmy o nie, bo pomimo tak
potęŜnej instytucjonalnej armii, którą reprezentuje Unia Europejska moŜe okazać się,
Ŝe oprócz nas, nikt nie jest w stanie tego zrobić.
Myślę, Ŝe powinniśmy zdecydowanie reagować na sytuacje, z którymi moŜemy
spotkać się z łamaniem praw człowieka, i być na to szczególnie wyczulonym, z
determinacją bronić i walczyć o równe prawa dla ludzi, nas wszystkich, tak jak to czynili
przed nami nasi przodkowie.
10
Spis tabel i rysunków:
Tab. nr 1 Generacje praw człowieka - źródło: opracowanie własne
Rys. nr 1 Oś czasu w rozwoju Praw Człowieka – źródło: opracowanie własne
Rys. nr 2 Karta do głosowania – źródło:
http://www.990px.pl/index.php/2011/01/10/referendum-w-sudanie/
Rys. 3 Opaska na przegubie ręki zwolennika secesji – źródło:
http://www.990px.pl/index.php/2011/01/10/referendum-w-sudanie/
11