docprzeglad_seks_20 - Przegląd Seksuologiczny
download 
Reklamacja Transkrypt
przeglad_seks_20 - Przegląd Seksuologiczny
SEKS W SIECI KORZYÂCI I ZAGRO˚ENIA dr. n. med., mgr psych. Robert Kowalczyk stud. Anita Budna, stud. Ma∏gorzata Rogowska Streszczenie Internet przynosi nam wiele korzyÊci, lecz równie du˝o niebezpieczeƒstw. Przyk∏adem zagro˝enia jakie niesie mo˝e byç uzale˝nienie od cyberseksu. Jest to stosunkowo nowy problem, jednak dotyczy on coraz szerszej iloÊci osób korzystajàcych z Internetu. Do form wirtualnego seksu mo˝na zaliczyç przeglàdanie stron o treÊciach erotycznych, oglàdanie zdj´ç i filmów, korzystanie z chat room’ów o treÊciach zwiàzanych z seksem, czy te˝ rozmów za pomocà komunikatorów internetowych. Powszechnie uwa˝a si´, ˝e zjawisko to niesie z sobà korzyÊci p∏ynàce dla jednostki (tj. roz∏adowanie napi´cia seksualnego, mo˝liwoÊç nawiàzania intymnej relacji pomimo nieÊmia∏oÊci, zrealizowanie marzeƒ seksualnych, itp.), jednak skutki uzale˝nienia sà niewspó∏miernie wi´ksze. ZbiorowoÊcià szczególnie nara˝onà jest grupa nastolatków, gdy˝ cyberseks mo˝e zagra˝aç ich prawid∏owemu rozwojowi seksualnemu. S∏owa kluczowe Internet, Cyberseks, Uzale˝nienie, Efekt rozhamowania, Zespó∏ absytnencyjny TITLE: SEX AND INTERNET. ADVANTAGES AND DANGERS The Internet has a lot of advantages but also brings about numerous dangers. Addiction to cybersex is one of the examples of it. It is a relatively new problem, however, it affects more and more web users. There are various forms of virtual sex, among these are searching erotic sites, watching pictures and films, visiting sex chat rooms or talking via all kinds of Internet communicators. It is generally believed that this phenomenon can be really beneficial for an individual user (i.e. relieving a sexual tension, chance for striking up intimate relationship in spite of shyness, fulfiling sexual dreams) but the results of this addiction are incomparably more serious. The most vulnerable group is teenagers because cybersex violates their natural sexual development. dr. n. med., mgr psych. Robert Kowalczyk Wydzia∏ Psychologii i Nauk o Rodzinie Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Zak∏ad Zdrowia Publicznego Wydzia∏u Nauk o Zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego stud. Anita Budna stud. Ma∏gorzata Rogowska Ko∏o Naukowe Seksuologii przy Zak∏adzie Pedagogiki Resocjalizacyjnej Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie 28 Key words Internet, Cybersex, Addiction, Slackening effect, Abstinence syndrome PRACA RECENZOWANA DEFINICJA CYBERSEKSU W ksià˝ce „Mi∏oÊç w sieci. Internet i emocje” Aaron Ben Ze’ev twierdzi, ˝e „w szerszym uj´ciu cyberseks odnosi si´ do wszelkiego typu czynnoÊci zwiàzanych z seksem, odbywajàcych si´ w cyberprzestrzeni. Oglàdanie materia∏ów o charakterze seksualnym w Internecie równie˝ stanowi jego rodzaj„ [1]. Tak uj´ta definicja pokrywa si´ z podejÊciem zaprezentowanym podczas konferencji „Cyberuzale˝nienia” (Kraków 2007) – Cyberseks przybiera wiele form: „oglàdania pornografii, kolekcjonowania pornograficznych zdj´ç i filmów, nawiàzywania kontaktów i rozmów zarówno na pozornie niewinnych serwisach randkowych, jak i ukierunkowanych na seks portalach erotycznych, pogaw´dek na gadu-gadu lub czatach – od tych polegajàcych wy∏àcznie na flirtowaniu, po takie, w których obydwoje rozmówcy si´ masturbujà, czy te˝ ekshibicjonizmu i podglàdactwa za poÊrednictwem internetowych kamerek” [2]. W opracowaniu „Wszystko o romansie w sieci” (Monica T. Whitty, Adrian N. Carr) zjawisko to jest definiowane w odniesieniu Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2009, nr 20 do zdecydowanie w´˝szego zakresu czynnoÊci. Cyberseks zosta∏ okreÊlony jako „komunikacja synchroniczna prowadzona w cyberprzestrzeni zazwyczaj przez dwie osoby, które wymieniajà si´ komunikatami poÊwi´conymi swoim fantazjom seksualnym czemu towarzyszy masturbacja” [3]. Zaw´˝ona definicja nawiàzuje wi´c do doprowadzania si´ do stanu podniecenia seksualnego przez dwie lub wi´cej stron, w jednakowym czasie, jedynie poprzez s∏owny opis fizycznoÊci, emocji oraz doznaƒ. Dzieje si´ to za poÊrednictwem komunikatorów tekstowych np.: chat. Mo˝na wi´c mówiç o przeniesieniu zachowaƒ seksualnych do Êwiata fikcyjnego. Zdarza si´, ˝e ten rodzaj spotkania internetowego wzbogacony jest o zdj´cia lub wzajemnà obserwacj´ dzi´ki kamerom internetowym. CZYNNIKI SPRZYJAJÑCE PODEJMOWANIU SEKSUALNEJ AKTYWNOÂCI W SIECI ORAZ POTENCJALNE KORZYÂCI Mechanizm trzech A Jednym z najprostszych uj´ç czynników sprzyjajàcych podejmowaniu aktywnoÊci seksualnej w sieci jest koncepcja zwana „mechanizmem trzech A” stworzona przez Cooper’a [3]. Mówi on o Internecie jako Êrodku komunikacji: – dost´pnym (access) – niedrogim (affordable) – anonimowym (anonymous) Mo˝liwoÊç zainicjowania kontaktu erotycznego jest wi´c dost´pna w dowolnie wybranej chwili, bez koniecznoÊci podejmowania szczególnych staraƒ – koszty sà wi´c niewielkie. Cyberprzestrzeƒ umo˝liwia te˝ ukrycie swej to˝samoÊci, co daje poczucie anonimowoÊci [3]. AnonimowoÊç Mówiàc o komunikacji internetowej cz´sto jako najbardziej oczywistà cech´ uznaje si´ anonimowoÊç. Wià˝e si´ ona z poczuciem nieograniczonej wolnoÊç, a nawet bezkarnoÊci. Anonimowy kontakt pozwala czuç si´ wzgl´dnie bezpiecznie, co uznaje si´ za przyczyn´ ∏amania obowiàzujàcych norm czy zwyczajów (np. u˝ywanie wulgarnego j´zyka). Jednak˝e okazuj´ si´, ˝e powszechnie pojmowana anonimowoÊç nie oddaje specyfiki kontaktów internetowych. Mazurek (za: Batorski i in. 2006) definiuje anonimowoÊç jako zjawisko wielowymiarowe, co poniekàd jest przes∏ankà do odejÊcia od uznawania jej jako niezmiennej w∏aÊciwoÊci cyberprzestrzeni. Aby zdefiniowaç anonimowoÊç bierze on pod uwag´ dwie zmienne przypisywane konkretnej interakcji: nieznajomoÊç (ról spo∏ecznych, postaw, cech osobowoÊci, wyglàdu, sposobów zachowaƒ, biografii zwiàzanych z partnerem) oraz nieidentyfikowalnoÊç (subiektywne poczucie mo˝liwoÊci przerwania interakcji tak, aby nie móc jej nawiàzaç w przysz∏oÊci przez partnera). Te dwa aspekty tworzà cztery rodzaje internetowych oddzia∏ywaƒ: nieidentyfikowalni znajomi i nieznajomi, oraz identyfikowalni znajomi i nieznajomi [4]. W kontekÊcie zjawiska cyberseksu, szczególnie istotne wydajà si´ pierwsze dwa wymiary anonimowoÊci. 1. Wymiar „nieidentyfikowalni nieznajomi”. Jest w pe∏ni anonimowy, wià˝e si´ z przelotnymi i krótkotrwa∏ymi kontaktami w takich strukturach, w których nie jest wymagane podawanie danych osobowych. Uczestnicy takich oddzia∏ywaƒ nie sà w stanie zidentyfikowaç rzeczywistych to˝samoÊci. Sytuacja ta pod wp∏ywem motywacji uczestników, czasu jej trwania, dewirtualizacji lub jej perspektywy mo˝e zmieniç si´ zyskujàc identyfikowalnoÊç i/lub znajomoÊç. Relacje te charakteryzuje ma∏a podatnoÊç na Êrodki kontroli spo∏ecznej. Internauci majà subiektywne poczucie bycia wyj´tym spod jakiegokolwiek nadzoru i oceny spo∏ecznej, bycia niewidzialnym i w pe∏ni anonimowym, a co cz´sto si´ z tym wià˝e, poczucia braku odpowiedzialnoÊci prawnej [4]. 2. Wymiar „nieidentyfikowalni znajomi” (inaczej „pseudoanonimowoÊç”). Jest trudny do znalezienia poza cyberprzestrzenià. Jest zwiàzany z uczestnictwem w grupach dyskusyjnych, na forach, czatach, listach. Kontakt taki jest d∏ugotrwa∏y i pomimo, ˝e nie mo˝na ustaliç to˝samoÊci uczestników mo˝na przeÊledziç histori´ ich dzia∏aƒ w Internecie, które podpisywane sà pseudonimem (nickiem). Umo˝liwia to tak˝e zdobycie „reputacji” w danej spo∏ecznoÊci. Zaanga˝owanie emocjonalne w dzia∏ania danej spo∏ecznoÊci i wzrost znajomoÊci partnerów interakcji powodujà rozpoznawanie jednostki w grupie i umiejscowienie jej w hierarchii. Proces ten cechuje zmniejszajàca si´ anonimowoÊç i wzrastajàca wra˝liwoÊç na ró˝nego rodzaju konsekwencje zarówno pozytywne, jaki i negatywne, nale˝àce jedynie do Êwiata wirtualnego. Do sankcji pozytywnych nale˝y na przyk∏ad rozpoznawanie nicka w Êrodowisku interne- Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2009, nr 20 29 towym, indywidualne zaproszenie na kana∏ funkcjonujàcy w trybie invite only (kana∏, w którym uczestnictwo mo˝liwe jest jedynie po otrzymaniu zaproszenia od jego u˝ytkownika). Do sankcji negatywnych zaliczyç mo˝na zablokowanie dost´pu do spotkania (tzw. ban). Sankcje te znajdujà swoje odzwierciedlenie w realnych mechanizmach funkcjonowania spo∏ecznoÊci [4]. Otwarta ekspresja Sieç sprzyja wi´kszej swobodzie i okazywaniu wi´kszej Êmia∏oÊci, ni˝ w kontakcie bezpoÊrednim. Scharlott i Christ (1995) uznali, i˝ osoby nieÊmia∏e chcàc prze∏amaç swe ograniczenia, stajà si´ cz´stymi u˝ytkownikami serwisów randkowych [3]. Odkryli oni, i˝ wypowiadajàcy si´ internauci potwierdzà, ˝e komunikacja zapoÊredniczona daje im mo˝liwoÊç g∏´bszego wnikni´cia we w∏asne „Ja”. Uwidacznia si´ tu rola anonimowoÊci, gdy˝ to w∏aÊnie ona odpowiedzialna jest za efekt emocjonalnego otwarcia si´ na relacje w cyberprzestrzeni. Równie˝ w niej szukamy êróde∏ tak zwanego efektu rozhamowania, opisanego przez John’a Suler’a [3]. Przyjmuje ono dwie formy: – rozhamowanie ∏agodne – ujawnianie skrywanych emocji i pragnieƒ, zachowanie nacechowane szczególnà uprzejmoÊcià, – rozhamowanie toksyczne – zachowanie przepe∏nione z∏oÊcià i agresjà, podejmowanie aktywnoÊci niezwyczajnych dla codziennego ˝ycia (np.: pornografia). Zjawisko cyberseksu zazwyczaj opisywane jest przez dwa skrajne stanowiska. W tym przypadku równie ∏atwo znaleêç zwolenników cybermi∏oÊci, jako mo˝liwoÊci terapeutycznego zwalczenia blokad seksualnych o pod∏o˝u psychologicznym – wtedy mówilibyÊmy o cyberseksie w kontekÊcie rozhamowania ∏agodnego; jak i nietrudno przywo∏aç s∏owa opisujàce seks w sieci jako zagro˝enie sprzyjajàce perwersji i dewiacjom – to uj´cie bli˝sze jest koncepcji rozhamowania toksycznego. nego paradoksu, gdy˝ osoby nieznane, znajdujàce si´ w bezpiecznej odleg∏oÊci i dla których jest si´ anonimowym, wydajà si´ byç bli˝sze ni˝ te realnie znajdujàce si´ obok. Czynniki te skutkujà emocjonalnym otwarciem si´ na partnera interakcji, obdarzeniem go silnà sympatià, która wynika ze sk∏onnoÊci do idealizacji wizerunku swojego interlokutora. Zniesiona zostaje blokada zwiàzana z ludzkimi kompleksami dotyczàcymi wyglàdu, co umo˝liwia skierowanie uwagi na istot´ wysy∏anych komunikatów. W teorii tej dodatkowo podkreÊla si´ fakt, i˝ internauta mo˝e dowolnie manipulowaç swym wizerunkiem, dokonujàc tzw. selektywnej autoprezentacji. „Osoby komunikujàce si´ ze sobà w Internecie potrafià wykorzystywaç w∏aÊciwoÊci interakcji opartej o komunikaty tekstowe i pozbawione elementów wizualnych, aby podwy˝szyç swojà atrakcyjnoÊç do poziomu niespotykanego w interakcjach prowadzonych w Êwiecie realnym” [3]. W porównaniu z komunikacjà bezpoÊrednià internauci majà wi´c wi´ksze mo˝liwoÊci zaprezentowania si´ partnerowi w wybrany przez siebie sposób. Nancy Deuel (za: Wallace 2005) przeprowadzi∏a badania na osobach, które bra∏y udzia∏ w kontaktach za pomocà programów MUD (Multi-User Dungeon), czyli takich, które pozwalajà graç w gry RPG (Role-Playing Game) przez Internet przy u˝yciu interfejsu tekstowego. Korzystanie z tych programów umo˝liwia ich uczestnikom wzgl´dnie bezpiecznie budowaç swojà seksualnoÊç i wypróbowywaç ró˝ne formy wyra˝ania siebie. Jak twierdzi Deuel wirtualny seks to zjawisko, które jest cenione przez u˝ytkowników, gdy˝ uwa˝ajà, je za form´ nauki, rozwoju czy poznania. Jednak takie zachowania mogà si´gnàç za daleko. W cyberprzestrzeni mo˝na znaleêç takie miejsca, w których mo˝liwe jest oddanie si´ praktykom niewyobra˝alnym/niedopuszczalnym w prawdziwym ˝yciu z powodów moralnych lub braku spo∏ecznego przyzwolenia, co wià˝e si´ z ryzykiem lub konsekwencjami prawnymi [5]. Komunikacja hiperosobista Koncepcja ta skupia si´ ona na szczególnej otwartoÊci w Êrodowisku wirtualnym. Walther twierdzi∏, ˝e „niektórzy uczestnicy komunikacji zapoÊredniczonej doÊwiadczajà znacznie wi´kszej bliskoÊci i czu∏oÊci, a tak˝e wi´kszego zainteresowania swojà osobà ze strony partnera, ni˝ uczestnicy analogicznych interakcji bezpoÊrednich, a nawet ni˝ inni uczestnicy komunikacji zapoÊredniczone” [3]. Dochodzi tu do pew30 Autoprezentacja jednostki W ka˝dej interakcji konieczne jest przyj´cie okreÊlonej roli i przyj´cie okreÊlonych dla niej norm zachowania. Wa˝ny jest tu kontekst spo∏eczny; inaczej jednostka b´dzie funkcjonowaç wÊród rówieÊników w Êrodowisku szkolnym, inaczej zaÊ w pracy. Nie bez znaczenia wi´c dla autoprezentacji jednostki jest przeniesienie relacji w Êrodowisko wirtualne. Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2009, nr 20 O Internecie mówi si´ zazwyczaj jako o anonimowym Êrodku komunikacji. „Rodzi to przekonanie na temat braku oczekiwaƒ i zobowiàzaƒ spo∏ecznych. Poznajàc nowe osoby w Internecie, jednostka mo˝e pozbyç si´ swoich „zwyczajnych” sposobów prezentacji w∏asnej osoby” [4]. Wi´ksza otwartoÊç, silniejsza ekspresja daje wi´ksze poczucie kontroli nad reprezentowanymi cechami w∏asnej osobowoÊci. Jednak˝e pojawia si´ tu wàtpliwoÊç czy Internet zamiast otwartoÊci nie sk∏ania raczej u˝ytkowników do tworzenia nowych ról i to˝samoÊci. Anga˝ujàc si´ w czynnoÊci seksualne w sieci, internauta ma szans´ wcielenia si´ w nowe role, czasem zbyt zaskakujàce dla rzeczywistego partnera ˝yciowego, a które od zawsze stanowià element fantazji danej osoby. Na przyk∏ad w grach, gdzie funkcjonuje si´ jedynie pod imieniem bohatera, u˝ytkownik ma „mo˝liwoÊç wyra˝enia ró˝norakich i cz´sto niezg∏´bionych aspektów jaêni, szans´ bawienia si´ w∏asnà to˝samoÊcià i doÊwiadczania nowych to˝samoÊci” [4]. Podczas kreowania postaci widoczny jest mechanizm projekcji. Jest on nieÊwiadomym procesem przenoszenia, na postaç, przez u˝ytkownika istotnych dla niego aspektów „Ja”. Podobnie seks internetowy mo˝e byç dla internauty ekscytujàcà podró˝à w jego ukryte pragnienia. W kontekÊcie ludzkiej to˝samoÊci wa˝na jest identyfikacja z w∏asnym cia∏em, rasà i p∏cià. Jak twierdzi Anthony Giddens (2001) dzieje si´ to, gdy˝ cia∏o jest najwa˝niejszym Êrodkiem, który wykorzystujemy do okreÊlenia swojej to˝samoÊci. Dzieje si´ to m.in. poprzez p∏eç, kolor skóry, makija˝, ubiór, sylwetk´ oraz sposób poruszania si´. Spo∏ecznoÊç cyberprzestrzeni oparta jest na komunikacji tekstowej, wi´c p∏eç czy rasa nie odgrywajà tu a˝ tak wa˝nej roli. Wiadomym jest jednak, ˝e cia∏o w Internecie nie znika, jest za to eksponowane za pomocà ró˝nych form, zarówno tekstowych jak i obrazów, filmów, g∏osu rozmówcy. Warto te˝ zwróciç uwag´ na fakt, ˝e wi´kszoÊç uczestników spo∏ecznoÊci internetowej tworzy swojà internetowà to˝samoÊç spójnà z to˝samoÊcià rzeczywistà, dzi´ki czemu unika rozdêwi´ku pomi´dzy ja realnym i ja stworzonym na potrzeby sieci [4,6]. KorzyÊci z uprawiania cyberseksu Powy˝ej wymienione zosta∏y g∏ówne czynniki sprzyjajàce podejmowaniu kontaktów w sieci. Warto jednak wspomnieç o bardziej namacalnych korzyÊciach p∏ynàcych z samego cyberseksu. Mo˝e byç wykorzystywany przez rzeczywistych partnerów, aby wzbogaciç swoje ˝ycie erotyczne. Daje szans´ zrealizowania swoich fantazji seksualnych niemo˝liwych do zrealizowania w rzeczywistym Êwiecie. Kolejnà zaletà jest mo˝liwoÊç wspomagania bliskich sobie ludzi w zaspokajaniu ich potrzeb seksualnych, gdy niemo˝liwy jest ich kontakt fizyczny, np. z powodu dzielàcej ich odleg∏oÊci. Cz´sto podkreÊlana jest tak˝e rola jakà mogà odgrywaç takie stosunki w przypadku osób niepe∏nosprawnych. Seks w Internecie minimalizuje te˝ obawy przed przemocà seksualnà lub wykorzystaniem. Daje uczestnikom poczucie kontroli, mo˝liwoÊç wycofania si´, gdy coÊ im nie odpowiada bez konsekwencji, czy dodatkowych pytaƒ [7]. CIEMNA STRONA CYBERSEKSU Wg badaƒ profesora Izdebskiego z 2004 r. cyberseks by∏ praktykowany nawet przez pó∏ miliona Polaków [2]. Zdrada...? Dla osób przebywajàcych w zwiàzkach, co raz istotniejszym tematem jest poj´cie zdrady poprzez cyberseks. WyjÊç nale˝y od pytania czy cyberseks z partnerem z poza zwiàzku jest zdradà? Tu nale˝y si´ odwo∏aç do norm na jakich dzia∏a dany zwiàzek. Istniejà relacje, w których dopuszcza si´ kontakty pozapartnerskie, w wi´kszoÊci jednak przypadków realizowanie potrzeb seksualnych z osobà z poza uk∏adu jest ∏amaniem przyj´tej normy. Podczas dyskusji o zdradzie wysuwane sà nast´pujàce kwestie: G∏ówny argument przeciw? – brak kontaktu fizycznego. Podstawowy kontrargument? – silne zaanga˝owanie uczuciowe. Trudno zdefiniowaç tutaj gdzie koƒczy si´ fantazja, a gdzie silne pobudzenie zaczyna ju˝ ingerowaç w emocjonalne aspekty rzeczywistoÊci. W∏aÊnie to mo˝e powodowaç istotne zak∏ócenia w ˝yciu partnerskim. Sawajner podkreÊla, ˝e cyberseks jest „tylko bardziej wyrafinowanà formà masturbacji upoÊledzajàcà i sp∏ycajàcà proces tworzenia si´ wi´zi erotycznej oraz mogàcà byç przyczynà patologii wi´zi partnerskich” [7]. W literaturze nieraz przewija si´ myÊl, i˝ poprzez seks w Internecie realne kontakty seksualne tracà na wartoÊci i atrakcyjnoÊci (teoria dryfu dewiacyjnego). Mo˝e to oznaczaç, ˝e jeÊli internauta odnajdzie prawdziwe zaspokojenie seksualne w wirtualnym Êwiecie, Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2009, nr 20 31 jego seksualnoÊç mo˝e zostaç zamkni´ta w obr´bie sieci, powodujàc istotne zaburzenia w rzeczywistym ˝yciu seksualnym [1,3,7]. 32 dobnà do gier komputerowych czy sportu. Nieod∏àcznym elementem takich kontaktów sà te˝ liczne wulgaryzmy, którymi pos∏ugujà si´ nastolatki [10]. Inicjacja seksualna w sieci Uzale˝nienie od cyberseksu Dla m∏odzie˝y Internet sta∏ si´ elementem codziennego ˝ycia (komunikacja, pozyskiwanie informacji etc.). Jak wczeÊniej wielokrotnie wspominano sieç mo˝e byç dla jej u˝ytkowników êród∏em wielu zagro˝eƒ. Jednym z nich jest kontakt z treÊciami erotycznymi. Nastolatki cz´sto przyjmujà nast´pujàcà postaw´: cyberseks mo˝e oznaczaç niewinnà zabaw´; w koƒcu to wszystko dzieje si´ „na niby”. Jednak ta „zabawa” mo˝e zak∏óciç prawid∏owy rozwój psychoseksualny. M∏odzie˝ styka si´ z niezwykle silnymi bodêcami, które mogà stanowiç podstaw´ póêniejszych k∏opotów m.in. w stworzeniu realnego zwiàzku opartego na czu∏oÊci, zaufaniu i odpowiedzialnoÊci. Cyberseks jest tani, szybki i wielce gratyfikacyjny, szczególnie dla niedojrza∏ego psychoseksualnie nastolatka, który dopiero zaczyna poznawaç swà seksualnoÊç. Nowosielski (za: Szwajner) podkreÊla, ˝e „cyberseks (...) pozwala na ∏atwiejsze ni˝ w rzeczywistoÊci modyfikowanie zachowaƒ (...), ale równie˝ mo˝e wywo∏aç os∏abienie, a nawet utrat´ hamulców spo∏ecznych” [7]. Mo˝liwe jest te˝ wdrukowanie negatywnego wzorca zachowaƒ seksualnych, poprzez zjawisko imprintingu. Jest to specyficzna forma uczenia si´ na podstawie jednorazowego prze˝ycia o silnym nacechowaniu emocjonalnym. „(...) Na drodze imprintingu mo˝e dojÊç do trwa∏ej fiksacji konkretnego zachowania, podczas którego doÊwiadcza si´ pierwszych silniejszych stanów pobudzenia seksualnego. Powstajàce przy tym skojarzenia odruchowo warunkowe sà tak silne, ˝e nie wymagajà wzmocnienia przez ich powtarzanie, aby utrzymywaç si´ przez ca∏e ˝ycie i determinowaç upodobania i reakcje seksualne”. M∏odzie˝ odczuwajàca bardzo silne napi´cie seksualne w okresie dojrzewania jest wi´c szczególnie nara˝ona na przyswojenie zachowaƒ, które mogà stanowiç podstaw´ do póêniejszych zaburzeƒ w ˝yciu seksualnym [8,9]. Na Podkarpaciu przeprowadzono badania na grupie 500 dzieci w wieku 13–16 lat. 60% dzieci przyzna∏o si´, ˝e wchodzi∏o na strony o tematyce erotycznej, a 27% przyznaje, ˝e wielokrotnie. Z badaƒ wynika równie˝, ˝e dzieci te nie widzà w tym nic z∏ego. Traktujà cyberseks jako rozrywk´ po- Cyberseks jako na∏óg, w zale˝noÊci od podejÊcia, zaliczany jest bàdê do uzale˝nieƒ internetowych, bàdê te˝ uznawany jako forma uzale˝nienia od seksu. Zarówno osoby nieprzejawiajàce wczeÊniej zaburzeƒ w sferze erotycznej, jak i ludzie, którzy nie utracili dotàd kontroli nad iloÊcià czasu sp´dzanego w Internecie, mogà uzale˝niç si´ od cyberseksu [3]. Uzale˝nieniem nazywamy nabytà silnà potrzeb´ wykonywania jakiejÊ czynnoÊci, lub za˝ywania jakiejÊ substancji, czyli ka˝de kompulsywne, nawykowe zachowanie, ograniczajàce wolnoÊç ludzkich pragnieƒ. Powoduje je przywiàzanie lub przykucie pragnienia do okreÊlonego obiektu. Uzale˝nienia dzielimy na fizyczne, psychologiczne, spo∏eczne [11]. Uzale˝nienie fizyczne (fizjologiczne) to nabyta silna potrzeba przyjmowania jakiejÊ substancji (bez wzgl´du na szkodliwe dzia∏anie psychosomatyczne czy spo∏eczne), której towarzyszà dolegliwoÊci fizyczne. Zaprzestanie jej za˝ywania prowadzi do wystàpienia zespo∏u abstynencyjnego [11]. Uzale˝nienia psychiczne to nabyta silna koniecznoÊç sta∏ego wykonywania jakiejÊ czynnoÊci lub za˝ywania jakiejÊ substancji. Niespe∏nienie potrzeby nie wywo∏uje reakcji fizycznych organizmu. Przyk∏adami takich zachowaƒ sà: masturbacja, pornografia, bigoreksja (nadmierne dbanie o t´˝yzn´ fizycznà), hazard, seksoholizm, pracoholizm, zakupoholizm, samookaleczenia, uzale˝nienie zwiàzane z jedzeniem (w tym s∏odyczy), cyberseksem, telewizjà, s∏uchaniem muzyki [11]. Uzale˝nienie spo∏eczne wià˝e si´ z wykonywaniem okreÊlonych czynnoÊci lub za˝ywaniem Êrodków psychoaktywnych np. pod wp∏ywem panujàcej mody lub w grupie ludzi podobnych do siebie (przyk∏adem sà tu subkultury) [11]. Kolejnym wa˝nym dla tematu zagadnieniem jest seksoholizm, okreÊlany cz´sto jako uzale˝nienie seksualne. Jest to choroba, obejmujàca zachowania o pod∏o˝u seksualnym, które majà destrukcyjne skutki dla ˝ycia spo∏ecznego i emocjonalnego jednostki takie jak: masturbacja, natr´ctwa seksualne, cz´sta zdrada, cz´ste oglàdanie pornografii. Uznawany jest za mod´ obyczajowà zwiàzanà z rozpowszechnionà w mediach tematykà Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2009, nr 20 mi∏osnà. Profesor Lew-Starowicz (za: Paw∏owicz) definiuje seksoholizm jako erotomani´, czyli bardzo du˝y, nadmierny pop´d. Seksoholizm jest zaburzeniem wyra˝ajàcym si´ „patologicznym nasileniem erotycznych zainteresowaƒ i aktywnoÊci seksualnej. Seks ma charakter obsesyjny i natr´tny. Staje si´ sensem ˝ycia. Wià˝e si´ to z cz´stà zmianà partnerów”. Seksoholizm mo˝e przybieraç ró˝ne formy, m.in. intensywnà masturbacj´ i presjà z nià zwiàzanà (seks, jako natr´ctwo) oraz uzale˝nienie od seksu zwiàzane z pop´dem i wysokà aktywnoÊcià seksualnà, która zniewala. Przyczyn erotomanii mo˝na si´ upatrywaç m.in. w: poczuciu ni˝szoÊci, nieÊmia∏oÊci, niepewnoÊci, wykorzystywaniu seksualnym w dzieciƒstwie, zawodzie mi∏osnym. Skutkami zaÊ takiego zachowania sà: odsuni´cie si´ od rodziny i przyjació∏, utrata partnerów, problemy finansowe, pope∏nianie przest´pstw seksualnych, cierpienie, poczucie samotnoÊci, a nawet pope∏nianie samobójstw [12]. Kryteria diagnostyczne (wg ICD-10) ● Cyberseks mo˝na zaliczyç do ró˝nych odmian uzale˝nienia od seksu. Kryteria diagnostyczne (wg ICD-10) wskazujà, ˝e o uzale˝nieniu seksualnym mo˝na mówiç, gdy: – sfera seksu, myÊlenia o odbywaniu stosunków seksualnych wype∏nia coraz wi´cej czasu, poczucie, ˝e cia∏o si´ tego domaga; – nasila si´ potrzeba coraz cz´stszego uprawiania seksu, celem roz∏adowania narastajàcego napi´cia; – gdy nie uprawia si´ seksu doÊwiadcza si´ szeregu objawów odstawiennych: podenerwowanie, niepokój, trudnoÊci w koncentracji, napi´cie, bóle w ciele, stany l´kowe, bezsennoÊç; – potrzeba zaspokojenia staje si´ coraz silniejsza, zwi´ksza si´ cz´stotliwoÊç odbywania stosunków seksualnych, a mniejsza cz´stoÊç nie daje ju˝ satysfakcji; – ˝ycie staje si´ podporzàdkowane sferze erotycznej: wyszukiwanie og∏oszeƒ, umawianie spotkaƒ z potencjalnymi partnerami seksualnymi lub sp´dzanie coraz wi´kszej iloÊci czasu przed porno -stronami; – pojawiajà si´ oczywiste straty i konsekwencje zwiàzane z uzale˝nieniem (rozpad wi´zi partnerskiej, koszty ponoszone na wizyty w agencjach, choroby przenoszone drogà p∏ciowà, uszkodzenia narzàdów p∏ciowych etc.) [13]. ● Uzale˝nienie od seksu cybernetycznego wg Kimberley Young [15]. Kimberley Young wymienia nast´pujàce objawy uzale˝nienia od cyberseksu: – poszukiwanie w chat roomach partnerów wy∏àcznie do cyberseksu; – zaabsorbowanie poszukiwaniem partnerów seksualnych lub zdj´ç i filmów pornograficznych podczas pobytu w Internecie; – cz´ste u˝ywanie mo˝liwoÊci anonimowej komunikacji, aby daç upust fantazjom erotycznym bez szans realizacji w realnym Êwiecie; – oczekiwanie nast´pnej sesji on-line z nadziejà uzyskania zaspokojenia seksualnego; – przechodzenie od cyberseksu do seksu na telefon lub realnych spotkaƒ; – ukrywanie swoich kontaktów z sieci przed otoczeniem; – poczucie winy i wstyd z powodu sposobu korzystania z sieci; – masturbacja w czasie sesji on-line; – utrata zainteresowania realnym partnerem na rzecz wirtualnego lub sieciowej pornografii jako g∏ównego êród∏a gratyfikacji seksualnej; – doznawanie pobudzenia przez cyberseks lub treÊci porno i poszukiwanie tego w sieci. Te dwie klasyfikacje ujmujà wiele ró˝nych aspektów uzale˝nienia od uprawiania seksu on-line, poczynajàc od aspektu typowo behawioralnego, przez fizjologi´ a˝ po procesy poznawcze. Czas, jaki osoba uzale˝niona poÊwi´ca erotycznym zabawom w sieci wymyka si´ jej spod kontroli. Wp∏ywa to znaczàco na atmosfer´ domowà oraz stopieƒ zaanga˝owania w ˝ycie zawodowe. Poch∏oni´cie cyberseksem ma wi´c bezpoÊrednie prze∏o˝enie na funkcjonowanie spo∏eczne uzale˝nionej osoby. Utrata kontroli, prócz czasu, dotyczy te˝ myÊli, które natr´tnie krà˝à wokó∏ treÊci erotycznych, cz´sto w postaci rozpami´tywania stosunków odbytych za poÊrednictwem Internetu. Wszystko to cybernetyczny seksoholik utrzymuje w tajemnicy, by tylko nie straciç cennego êród∏a satysfakcji seksualnej. Uzyskanie pobudzenia i zaspokojenia seksualnego staje si´ celem samym w sobie. Wed∏ug Herzyk (2007) podà˝anie za przyjemnoÊcià zdaje si´ byç trendem naszych czasów. Zmiana wzorców kulturowych doprowadzi∏a do odarcia seksu z intymnoÊci i towarzyszàcej mu mi∏oÊci, a w zamian „seks sta∏ si´ dobrze sprzedajàcym si´ towarem”. Wspó∏czesne spo∏e- Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2009, nr 20 33 czeƒstwo nastawione jest na konsumpcj´ i natychmiastowà gratyfikacj´. Zatarciu ulegajà tradycyjne wartoÊci rodzinne, a szybkie ˝ycie przesycone jest materializmem. W takà wspó∏czesnoÊç idealnie wpisuje si´ specyfika cyberseksu [2]. Model ACE [14] Sieç ma szczególny wp∏yw na spo∏eczne przyzwolenie wobec podejmowania aktywnoÊci seksualnej, zw∏aszcza w formach odbiegajàcych od norm. Interesujàcym wyjaÊnieniem takiego wp∏ywu Internetu jest model ACE, który swà strukturà przypomina wczeÊniej opisywany mechanizm trzech A. Sk∏adajà si´ na niego trzy elementy. Pierwszym jest anonimowoÊç (anonymity). Dzi´ki niej u˝ytkownik czuje si´ panem relacji i przebiegu aktu seksualnego, który mo˝e dowolnie modyfikowaç. Kolejnym sk∏adnikiem teorii jest wygoda (convenience), a wi´c dost´pnoÊç, która zosta∏a omówiona wczeÊniej. Ostatni element to ucieczka (escape) „emocjonalna bàdê psychiczna, która prowadzi do osiàgni´cia odmiennego stanu ÊwiadomoÊci podobnego do stanu pobudzenia po za˝yciu narkotyków” [14]. Fizjologia uzale˝nienia Uzale˝nienie od cyberseksu wymaga cz´sto a˝ kilkuletniego leczenia. TrudnoÊci majà swe êród∏o w mechanizmach fizjologicznych uzale˝nienia. Podobnie jak narkotyk staje si´ cz´Êcià metabolizmu komórkowego cz∏owieka, tak cyberseks wywo∏uje okreÊlony stan psychofizyczny organizmu. Orgazm, który cz´sto jest celem internetowego seksu, równoznaczny jest z wydzielaniem endorfin. Ich dzia∏anie wprowadza u˝ytkownika w stan zadowolenia i b∏ogoÊci, a tak˝e skutkuje zmniejszonym odczuwaniem bólu. Po prze˝ytym uniesieniu poziom tego hormonu spada, a po d∏u˝szym okresie abstynencji uzale˝niony mo˝e odczuwaç „g∏ód seksu”. Bez znaczenia dla popadania w na∏óg, nie pozostaje równie˝ adrenalina, wytwarzana z powodu kontaktu z osobà cz´sto u˝ytkownikowi nieznanà [13]. Zespó∏ abstynencyjny Elementem ka˝dego uzale˝nienia sà tzw. objawy odstawienne. Równie˝ w przypadku cyberseksu widoczny jest ca∏y wachlarz zachowaƒ i stanów specyficznych dla stanu abstynencji. Uzale˝niony u˝ytkownik w pierwszej kolejnoÊci czuje si´ zmuszony do ciàg∏ego zwi´kszania d∏ugoÊci czasu przebywania w sieci, w celu uzyskania sa34 tysfakcji seksualnej. Dzieje si´ tak, gdy˝ stopniowo doznawana przyjemnoÊç staje si´ s∏absza, przy tym samym czasie sp´dzanym w Internecie. Osoba, która znajdzie si´ w sytuacji oddalenia od dost´pu do cyberseksu mo˝e doÊwiadczaç: ró˝nego rodzaju stanów depresyjnych, bezsennoÊci, nadpobudliwoÊci, nadwra˝liwoÊci, silnego l´ku, problemów w skupieniu si´, niepokoju, kompulsji o zabarwieniu erotycznym czy bólów mi´Êniowych. Uzale˝nienie od cyberseksu mo˝e równie˝ powodowaç k∏opotliwe sytuacje w pracy, szkole i podobnych Êrodowiskach. Prowadzi do izolacji, ˝ycia w odosobnieniu. Powoduje tak˝e oddalenie emocjonalne z bliskimi osobami. Po pewnym czasie osoba uzale˝niona od cyberseksu stwierdza, ˝e jest on konieczny do osiàgni´cia satysfakcji seksualnej, a po pewnym czasie staje si´ celem samym w sobie [2,7, 13,14]. OSOBY UZALE˚NIONE Czy istniejà osoby ze szczególnymi sk∏onnoÊciami prowadzàcymi do uzale˝nienia od cyberseksu? Internauta, którego czas pobytu w sieci wynosi minimalnie 5 godzin dziennie, znajduje si´ ju˝ w grupie ryzyka [16]. Stasiƒski (2009) zalicza do niej równie˝ niepe∏nosprawnych i osoby ze zniekszta∏ceniami cia∏a, u których mo˝e wyst´powaç szczególnie niska samoocena [14]. Uzale˝nieniem od cybernetycznego seksu sà te˝ zagro˝one osoby wykorzystywane seksualnie w okresie dojrzewania. Mówiàc o rodzinnym uwarunkowaniu sk∏onnoÊci do na∏ogu, trzeba wspomnieç o wychowywaniu si´ w rodzinach alkoholizujàcych si´, bàdê takich, w których wyst´powa∏ problem przemocy. Szukajàc akceptacji i bezpieczeƒstwa ludzie trafiajà wi´c do sieci, gdzie ryzyko zranienia jest mniejsze ni˝ w rzeczywistoÊci. Oczywistà grupà ryzyka sà te˝ uzale˝nieni od seksu czy z innymi dysfunkcjami seksualnymi. Model ACE powo∏uje si´ na aspekt ucieczki od rzeczywistoÊci. Skumulowane emocje (tj. l´k), stres muszà znaleêç swe ujÊcie, co umo˝liwia cyberseks. Osoby, które nie znajdà dla siebie odpowiednich form aktywnoÊci, umo˝liwiajàcych odpr´˝enie i roz∏adowanie nagromadzonego napi´cia, majà równie˝ wi´ksze sk∏onnoÊci do uzale˝nienia si´ od seksu on-line [2,14]. Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2009, nr 20 Seks a Internet W 2004 roku w Polsce zosta∏y przeprowadzone na szerokà skal´ badania – Seks a Internet – TNS OBOP na zlecenie Schering Polska, które przygotowa∏ prof. Zbigniew Izdebski [17]. W próbie wzi´∏o udzia∏ 1000 internautów od 15. roku ˝ycia. Przesz∏o po∏owa internautów, którzy utrzymujà znajomoÊci zawarte w sieci, rozmawia ze swoimi internetowymi znajomymi na tematy zwiàzane z seksem. 13% wymieni∏o mo˝liwoÊç porozmawiania o sprawach intymnych, takich o których trudno rozmawia si´ z innymi, 12% wspomnia∏o o szukaniu bratniej duszy czy wr´cz mi∏oÊci, 11% – o sposobnoÊci umówienia si´ na randk´. 8% respondentów jest zdania, i˝ powodem przebywania w sieci jest mo˝liwoÊç zapoznania kogoÊ, z kim mo˝na si´ nast´pnie umówiç „na ˝ywo”, czyli w tzw. „realu”, zaÊ dla 4% jest to okazja do poznania ˝yciowego partnera. Do najmniej wstrzemi´êliwych w kwestii rozmów o erotyce cz´Êciej zaliczajà si´ m´˝czyêni (zaledwie 35% takich rozmów nie prowadzi∏o), osoby w wieku 20–24 lata (37%), pozostajàce w zwiàzku nieformalnym (37%), które spotykajà si´ „w realu” z niektórymi ze swych internetowych znajomych (22%) oraz poszukujàce w sieci informacji zwiàzanych z seksem (27%). Jednak, podczas gdy rozmowy internetowe o seksie wydajà si´ internautom bardzo atrakcyjne, to wirtualny seks nie mo˝e byç równie satysfakcjonujàcy jak seks z rzeczywistym partnerem – uwa˝ajà tak niemal wszyscy pytani (97%). Pomimo tak negatywnej opinii na temat cyberseksu, a˝ 65% przyznaje, ˝e przynajmniej raz go uprawia∏o. Poza mo˝liwoÊcià nawiàzywania kontaktów, Internet jest êród∏em wiedzy i informacji na tematy intymne. SpoÊród internautów zapytanych o cele korzystania z Internetu, 28% przyznaje, ˝e przeszukiwa∏o sieç pod kàtem informacji zwiàzanych z seksem. Cz´Êciej takich informacji poszukiwali m´˝czyêni (39%), osoby w wieku 20–29 lat (40%), stanu wolnego (32%) i korzystajàcy codziennie z Internetu (37%). Natomiast rzadziej informacji zwiàzanych ze sferà intymnà poszukiwa∏y kobiety (14%) i osoby pozostajàce w zwiàzkach ma∏˝eƒskich (22%). Z szerokiego spektrum treÊci erotycznych, internauci najcz´Êciej poszukujà w sieci humoru nawiàzujàcego do seksu (61%) oraz erotycznych zdj´ç, filmów, opowiadaƒ bàdê komiksów (57%). Informacji o metodach antykoncepcji poszukuje 36% internautów. Natomiast 29% deklaruje zainteresowanie poradami dotyczàcymi technik seksualnych, zaÊ 20% – poradami w kwestiach problemów seksualnych. 17% odwiedza wirtualne sexshopy, a 13% – czyta anonse i umawia si´ na randki internetowe. ◗ PiÊmiennictwo 1. Aaron Ben Ze’ev. Fragment ksià˝ki: Mi∏oÊç w sieci. Internet i emocje. http://www.polityka.pl/polityka/index.jsp?place=Lead10&news_ cat_id=473&news_id=172491&layout=1&forum_id=3308&fpage= Threads&page=text. 2. Herzyk E. (2007) Uzale˝nienie od cyberseksu – przyczyny i skutki. Referat wyg∏oszony na konferencji Cyberuzale˝nienia. NZS Akademia Pedagogiczna w Krakowie. 18 paêdziernika 2007 r. 3. Whitty M.T., Carr A.N. (2009) Wszystko o romansie w sieci. Psychologia zwiàzków internetowych. Gdaƒskie Wydawnictwo Psychologiczne. 4. Batorski D., Marody M., Nowak A. (2006) Spo∏eczna przestrzeƒ Internetu. Wydawnictwo Szko∏y Wy˝szej Psychologii Spo∏ecznej. Academica. Warszawa. 5. Wallace P. (2005) Psychologia Internetu. Wydawnictwo REBIS. Poznaƒ. 6. Giddens A. (2001) Socjologia. Wydawnictwo Zysk i S-ka. 7. Sawajner O. Zalety i zagro˝enia rozpowszechniania cyberseksu. http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=391. 8. Internetowa baza danych Instytutu Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego http://www.psychologia.edu.pl/index.php?dz= strony&op=spis&id=2105. 9. Forum internetowe INSOMNIA http://www.insomnia.pl/K%C5%82 opotliwe_skutki_masturbacji_%25-_-t615330.html. 10. Pasieczna U. Cyberseks w podstawówce. http://www.resinet.pl/aktualnosci/podkarpacie/cyberseks-w-podstawowce.html. 11. Zatwardnicki S. Rodzaje uzale˝nieƒ. http://www.stop-uzaleznieniom. net/2009/05/rodzaje-uzaleznien/. 12. Paw∏owicz J. Seksoholizm – uzale˝nienie od seksu. http://www.kuria-dodatek.szczecin.opoka.org.pl/index_pliki/seksoholizm.htm. 13. S´dkiewicz J. Seksoholizm. http://www.ochoroba.pl/artykuly/1446-seksoholizm. 14. Stasiƒski P. Erotyczne strony www, czaty, serwisy pornograficzne. http://www.swiatproblemow.pl/2006_10_3.htm. 15. Young K. (1998) Covght in the Net: How to recognize the signs of Internet addiction and a winning stategy for recovery. New York. John Wiley&Sons.. 16. Krupa J. Cyberseksualni. http://www.poradnikzdrowie.pl/seks/problemy-z-seksem/cyberseksualni_34901.html. 17. Izdebski Z. (2009) Badanie – Seks a Internet. TNS OBOP na zlecenie Schering Polska. Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2009, nr 20 35
