9. Joanna Tomkowska - Centrum Edukacji Artystycznej

Joanna Tomkowska
W 1993 roku ukończyła Akademię Muzyczną im. Fryderyka Chopina w Warszawie (specjalność
rytmika), a następnie Studium Wychowania Muzycznego Carla Orffa. Jest nauczycielem
dyplomowanym Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Fryderyka Chopina w Olsztynie,
edukatorem Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych, konsultantem Centrum Edukacji
Artystycznej do spraw rytmiki oraz ekspertem Ministerstwa Edukacji Narodowej do spraw awansu
zawodowego. Od 1999 roku prowadzi autorskie warsztaty metodyczne dla nauczycieli z całej
Polski. W roku 2008 wydała płytę DVD Tańczące dźwięki z układami choreograficznymi dla dzieci
w wieku 3–10 lat. Jej pasją jest umuzykalnianie uczniów, zarówno małych, jak i dużych. Ma troje
własnych dzieci. W wolnych chwilach lubi poznawać świat, fotografować i czytać książki.
Materiał udostępniony nieodpłatnie przez Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych
© Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych
© Centrum Edukacji Artystycznej
1
Joanna Tomkowska
PSM I i II stopnia im. Fryderyka Chopina w Olsztynie
Korelacja zajęć rytmiki z kształceniem słuchu z zajęciami zespołu rytmicznego
A. Utrwalenie dźwięków gamy C-dur oraz wartości rytmicznych: ćwierćnuta, ósemki,
półnuta, cała nuta (Piosenka o bałwanie).
Piosenka o bałwanie
(Katarzyna Kiklewicz, Joanna Tomkowska)
Na podwórku bałwan stał
bardzo dużą głowę miał,
oczy – czarne dwa węgielki,
nos z marchewki nie za wielki.
I tak sobie stał, i tak sobie stał.
1. Zabawa inhibicyjno-incytacyjna.
Uczniowie poruszają się swobodnie po sali w rytm muzyki. Na określone wartości rytmiczne
wykonują następujące czynności:
ósemki – kręcą się w miejscu wokół własnej osi,
ćwierćnuta – chodzą ciężko jak bałwany,
cała nuta – klaszczą w ręce na akcent i zacierając dłonie, zataczają nimi przed sobą duże
koło (mogą jednocześnie wypowiadać słowa: „taka kula”).
2. Nauka piosenki – echo dwutaktowe.
3. Zabawa przy piosence jako utrwalenie piosenki.
Dzieci wybierają spośród siebie jednego bałwanka, a następnie tworzą koło wiązane. Kółko
porusza się wokół bałwanka, który stoi w środku i ilustruje ruchem oraz gestem treść piosenki.
Na końcu wybiera sobie jedną osobę, z którą tańczy w rytmie poleczki w czasie przygrywki.
Pozostałe dzieci klaszczą zgodnie z pulsem.
Materiał udostępniony nieodpłatnie przez Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych
© Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych
© Centrum Edukacji Artystycznej
2
4.
5.
6.
7.
8.
Wyklaskanie rytmu piosenki.
Ustalenie metrum i wartości rytmicznych. Realizacja rytmu tataizacją.
Wykonanie rytmu krokami z równoczesnym klaskaniem, a następnie z taktowaniem na 4/4.
Ułożenie rytmu na podłodze za pomocą karteczek z wartościami rytmicznymi.
Wykonanie rytmu z nut.
Wybrane dziecko wskazuje kolejne wartości, pozostałe dzieci klaszczą.
9. Wykonanie rytmu za pomocą instrumentów perkusyjnych.
Dzieci podzielone są na trzy grupy; każda grupa otrzymuje inny rodzaj instrumentów. I grupa
wykonuje tylko ósemki, II – ćwierćnuty, III – całe nuty.
10. Improwizacja ruchowa Śnieżynki i bałwany.
Muzyka: Hans Zimmer – Best friends; Jan Dussek – Rondo z Sonaty c-moll
Dzieci podzielone na dwie grupy (śnieżynki i bałwanki) ustawiają się po dwóch stronach sali.
Śnieżynki poruszają się tylko podczas delikatnej muzyki, bałwany podczas muzyki „cięższej”.
W przerwie zatrzymują się w dowolnej pozie i stoją bez ruchu do momentu, gdy muzyka znów
zaprosi ich do improwizacji.
11. Ustalenie dźwięków piosenki. Śpiew solmizacją.
12. Połączenie śpiewu z krokami i taktowaniem.
13. Zapis melodii lub śpiewanie z nut.
14. Granie melodii na dzwonkach diatonicznych.
15. Ostinato rytmiczne:
ostinato I = 2 ćwierćnuty (klepanie), 4 ósemki (klaskanie),
ostinato II = 1 półnuta, 2 ćwierćnuty (tupanie),
ostinato III = cała nuta (pocieranie dłonią o dłoń).
16. Ćwiczenie polirytmiczne.
Dzieci śpiewają piosenkę z równoczesnym wykonaniem kolejnych ostinat.
17. Orkiestra:
I grupa gra melodię piosenki na dzwonkach,
II grupa wykonuje na grzechotkach ostinato I,
III grupa wykonuje na bębenkach ostinato II,
IV grupa (jedno lub dwoje dzieci) wykonuje na talerzu ostinato III.
18. Śpiew piosenki w kanonie 2-głosowym.
19. Dyktando pamięciowe.
Po utrwaleniu piosenki dzieci zapisują jej melodię z pamięci.
20. Taniec śnieżynek – układ choreograficzny.
Materiał udostępniony nieodpłatnie przez Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych
© Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych
© Centrum Edukacji Artystycznej
3
Muzyka: Fryderyk Chopin – Etiuda f-moll op. 10 nr 9 (ar. zespół Glass Duo)
Budowa utworu: A B A B1 + koda
Takt: 9/8 i 6/8
Dzieci podzielone na „Jedynki” i „Dwójki” ustawiają się w kole lub dwóch kołach, „Jedynki”
trzymają w dłoniach po dwie chusteczki w białym kolorze, a „Dwójki” – w niebieskim kolorze.
Część A
takty 1–2 (9/8) – „Jedynki” wykonują 3 kroki do środka, obracają się wokół własnej osi
z rękami uniesionymi wysoko do góry
takt 3 (6/8) – „Jedynki” kucają w środku, tyłem do siebie
takty 4–6 = 1–3 – to samo powtarzają „Dwójki”; kiedy „Dwójki” kucają, „Jedynki” wstają
takty 7–8 – „Jedynki” wracają 3 krokami na swoje miejsce, na końcu obracają się
takt 9 – „Jedynki” opuszczają chusteczki na dół, a „Dwójki w tym czasie wstają
takty 10–12 = 7–9 – to samo wykonują „Dwójki”; w tym czasie „Jedynki” kołyszą swoimi
chusteczkami.
Część B (takt 6/8)
takty 1–2 – wszyscy razem biegną 12 drobnymi kroczkami po linii koła
takty 3–4 – wszyscy obracają się wokół własnej osi
takty 5–8 = 1–4 – to samo, ale w drugą stronę; na końcu zwrócenie się twarzą do środka
koła
takty 9–10 – 4 kołysania chustkami na boki
takt 11 – młynek
takt 12 – uniesienie rąk do góry
takty 13–20 – imitacja; w kolejnych taktach nieparzystych (13, 15, 17, 19) „Jedynki”
wykonują cztery ustalone pozy, które są za każdym razem powtarzane przez „Dwójki”
w taktach parzystych
Część B1
9 kołysań chustką na boki i spokojny taniec po całej sali; na końcu stanięcie twarzą do
widowni z rękoma w górze – „Jedynki” po jednej, „Dwójki” po drugiej stronie sceny
imitacja z części B (takty 13–20)
Koda
wirowanie wokół własnej osi
na koniec – stanięcie w dowolnej pozie, a na ostatni dźwięk – upuszczenie chustek na
podłogę
21. Wysłuchanie oryginalnej wersji etiudy Fryderyka Chopina.
Materiał udostępniony nieodpłatnie przez Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych
© Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych
© Centrum Edukacji Artystycznej
4
B. Utrwalenie dźwięków gamy C dur – wykorzystanie melodii dokomponowanej do utworu
The Park On Piano Jana A.P. Kaczmarka (z filmu Marzyciel)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Śpiewanie nut pokazywanych przez prowadzącego na „schodkach dźwiękowych”.
Czytanie głosem nut zapisanych na pięciolinii.
Granie melodii na dzwonkach diatonicznych.
Melodia grana na dzwonkach jako akompaniament utworu The Park On Piano Jana
A.P. Kaczmarka.
Improwizacja na dźwiękach c1 i c2 w części B wykonywana przez jednego lub kilku uczniów
równocześnie.
Wykonanie melodii głosem na tle muzyki. Improwizacja głosem na dźwiękach c1 i c2.
Wprowadzenie pojęcia oktawy czystej.
Przedstawienie ruchem fraz muzycznych:
w kole – naśladowanie ruchów proponowanych przez prowadzącego,
indywidualnie – improwizacja ruchowa.
Wysłuchanie orkiestrowej wersji utworu The Park On Piano.
C. Utrwalenie trójdźwięku C-dur oraz wprowadzenie pojęć: tonika i dominanta na bazie
melodii ludowej Zajączek.
Zajączek (Drybek), taniec ze Śląska
Materiał udostępniony nieodpłatnie przez Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych
© Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych
© Centrum Edukacji Artystycznej
5
1. Nauka piosenki.
2. „Skoki i słuchy” – ćwiczenie inhibicyjno-incytacyjne.
Dzieci poruszają się po sali, skacząc jak zające. Na podane hasło poruszają określoną częścią
ciała:
„skoki” – nogi,
„słuchy” – uszy (pokazują ręce),
„omyk” – ogonek,
„trzeszcze” – oczy,
„strugi” – zęby,
„zając” – całe ciało.
Można też stosować po dwa hasła jednocześnie – wówczas jeszcze bardziej ćwiczymy
koncentrację, podzielność uwagi oraz umiejętność uniezależnienia ruchów od siebie.
3. Powtórzenie piosenki.
4. Przypomnienie trójdźwięku C-dur.
5. Śpiewanie piosenki z jednoczesnym klaskaniem w miejscach, w których występuje trójdźwięk.
Pokazywanie, czy trójdźwięk „idzie” do góry, czy w dół.
6. Poruszanie się krokami w taktach, w których występuje trójdźwięk (t. 1, 2, 4–6) i klaskanie
w pozostałych (t. 3, 7, 8); od taktu 9 – śpiewanie piosenki.
7. Śpiewanie trójdźwięku w odpowiednich miejscach piosenki, w pozostałych – klaskanie rytmu
z zaznaczeniem wartości (ósemki – klaskanie, ćwierćnuty – klepanie o uda); od taktu 9 –
śpiewanie piosenki.
8. Ćwiczenie polirytmiczne:
chodzenie ćwierćnutami, klaskanie rytmu piosenki,
klaskanie ćwierćnut, wykonanie krokami rytmu piosenki.
9. Zbudowanie trójdźwięku na V stopniu gamy C-dur.
10. Orkiestra:
I część (t. 1–8) – akordy wykonywane na sztabkach dźwiękowych: C, C, G, C – granie tylko
na pierwszą miarę taktu (na „raz”),
II część (t. 9–16) – zaznaczanie każdego pierwszej miary taktu na tamburynach, a drugiej
i trzeciej na grzechotkach (wstęp do uzupełnienia ćwierćnutowego).
11. Improwizacja głosem na akordach: C, C, G, C (T, T, D, T) przy akompaniamencie sztabek
dźwiękowych.
12. Taniec Zajączek.
Ustawienie: trójkami
Część I
takty 1–8 – bieganie w małych kółeczkach: na „1” – naskok, na „2” i „3” – zwykłe kroki
Materiał udostępniony nieodpłatnie przez Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych
© Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych
© Centrum Edukacji Artystycznej
6
Część II – przeskoki nożycowe
takt 9 – 1 przeskok
takt 10 – 1 przeskok
takty 11–12 – 6 przeskoków z jednoczesnym obrotem wokół własnej osi
takty 13–16 = 9–12 z drobnymi zmianami
takty 9–16 powtarzają się; na końcu utworzenie dużego koła
takty 1–8 – taniec w kole wiązanym, plecami do środka
takty 9–16 – taniec w trójkach
D. Utrwalenie trójdźwięku C-dur na przykładzie utworu Szewczyk
Utwór pochodzi ze szkoły gry na skrzypcach Skrzypcowe ABC Antoniego Cofalika. Na potrzeby
lekcji został przetransponowany z tonacji D-dur do C-dur.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Wysłuchanie utworu zagranego przez nauczyciela.
Śpiewanie melodii solmizacją z taktowaniem.
Zaznaczenie w nutach trójdźwięków występujących w utworze.
Granie melodii na dzwonkach diatonicznych: I grupa gra fragmenty, w których występuje
trójdźwięk, II – pozostałe fragmenty.
Utworzenie przez uczniów w grupach prostych ostinat rytmicznych granych na instrumentach
perkusyjnych. Zapis powstałych rytmów na kartkach lub na tablicy.
Równoczesne granie utworu przez nauczyciela oraz ostinat rytmicznych przez uczniów.
Granie akordów: C-dur, C-dur, G-dur, C-dur na sztabkach dźwiękowych.
Improwizacja głosem na wyżej wymienionych akordach.
Materiał udostępniony nieodpłatnie przez Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych
© Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych
© Centrum Edukacji Artystycznej
7
Wesoło
Szewczyk, czeska melodia ludowa
Materiał udostępniony nieodpłatnie przez Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych
© Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych
© Centrum Edukacji Artystycznej
8
E. Grupy szesnastkowe (dwie szesnastki – ósemka i ósemka – dwie szesnastki) – utrwalenie
Muzyka: Johann Strauss (syn) – „Procession of masks” – Polka francuska op. 240
Budowa: A B B C (c c + d d + c) A + koda
Takt: 2/4
1. Taniec.
Część A
Ustawienie: parami w kole, trzymanie jak w tańcach towarzyskich
wstęp (4 takty) – przeczekać
takty 1–2 – pięta, palec, pięta, palec
takty 3–4 – 4 kroki odstawno-dostawne do boku
takty 5–8 = 1–4
takty 9–12 = 1–4
takty 13–14 – pół obrotu w parze
takty 15–16 – 3 klepnięcia o uda, 3 klaśnięcia
takty 17–18 – pół obrotu w parze
takty 19–20 – 3 klepnięcia o dłonie pary
Część B
Ustawienie: koło wiązane
takty 1–2 – 4 kroki do środka koła
takty 3–4 – 4 kroki do tyłu
takty 5–8 – 7 kroków odstawno-dostawnych do boku, na końcu zeskok
Część C
c
Ustawienie: parami, trzymanie jak w Siała baba mak
takty 1–6 – 2 podskoki, 3 przytupy / 3x
takty 7–8 – pięta z przodu, palec z tyłu, 3 przytupy ze zwrotem w drugą stronę
takty 9–16 = 1–8
d
takty 17–20 – krok zmienny polki (prawa, prawa, lewa, lewa)
takty 21–24 – bieg drobnymi krokami w parze, w małym kółeczku
2. Analiza rytmu części A.
Materiał udostępniony nieodpłatnie przez Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych
© Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych
© Centrum Edukacji Artystycznej
9
Granie na bębenkach grup: ósemka – dwie szesnastki i dwie szesnastki – ósemka w miejscach,
w których one występują.
3. Ćwiczenia rytmiczno-melodyczne na bazie rytmizowanej gamy:
wyklaskanie rytmu,
śpiewanie rytmizowanej gamy1,
granie ostinata na bębenku: cztery ósemki, cztery szesnastki, ćwierćnuta,
podział na dwie grupy: jedna śpiewa gamę, druga gra ostinato; zamiana grup,
realizacja gamy z ostinatem indywidualnie przez każdego ucznia,
realizacja gamy z polimetrią: jedna ręka taktuje na 3/4, druga na 2/4, nogi wykonują
ćwierćnuty, a głos realizuje rytmizowaną gamę.
***
Utwory wykorzystane na lekcji:
1.
2.
3.
4.
5.
1
Hans Zimmer – Best friends
Jan Dussek – Rondo z Sonaty c-moll
Fryderyk Chopin – Etiuda f-moll op. 10 nr 9 (ar. zespół Glass Duo i wersja oryginalna)
Jan A.P. Kaczmarek – The Park On Piano
Johann Strauss (syn) – „Procession of masks” – Polka francuska op. 240
Pomysł zaczerpnięty z podręcznika Nasza muzyka 1 Lidii Florek, Ilony Tomery-Chmiel i Tatiany Stachak.
Materiał udostępniony nieodpłatnie przez Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych
© Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych
© Centrum Edukacji Artystycznej
10