Część 5: Przykładowe zadanie z języka polskiego
Transkrypt
Część 5: Przykładowe zadanie z języka polskiego
„Matura – to nie tortura” – krok po kroku w stronę egzaminu ustnego z języka polskiego Część 5: Przykładowe zadanie z języka polskiego (egzamin ustny – tekst ikoniczny: dzieło malarskie). 1) Kilka informacji i porad: Zanim przejdziemy do zadania maturalnego – zapoznaj się z kilkoma informacjami i poradami, jak należy pracować z tekstem ikonicznym. Może to być, np.: obraz, plakat, fotografia, ilustracja, rysunek, rzeźba, kadr filmowy, fragment komiksu, graffiti, mural, itp. Czynności, które podejmiesz, by zrealizować zadanie, będą zależały od typu tekstu. W każdym wypadku analizuj treść dzieła pod kątem tematu i środków wyrazu, którymi posłużył się artysta. 2) Jak pracować z tekstem ikonicznym? – krok po kroku: 1 – Przeczytaj uważnie polecenie. Podkreśl zawarty w nim problem. 2 – Zapoznaj się z zamieszczonym tekstem ikonicznym i zastanów się nad jego związkiem z problemem wskazanym w poleceniu. 3 – Zastanów się, do jakich tekstów kultury (przeważnie tekstów literackich) możesz się odwołać, aby w pełni uzasadnić swoje stanowisko wobec problemu. 4 – Przyjmij metodę interpretacyjną, tzn. sformułuj stanowisko wobec problemu w postaci tezy lub hipotezy (Twoim zadaniem będzie dowieść słuszności tego stanowiska na podstawie przytoczonych argumentów i podanych przykładów oraz w odniesieniu do wybranych tekstów kultury, przede wszystkim tekstów literackich). 5 – Dokonaj analizy tekstu ikonicznego, np. według schematu: a) pierwsze wrażenia (Co widać?; Jakie emocje to wywołuje?) b) opis formy (Jakie to jest? Jak to ukazano? – kształt, funkcja, układ części, kolor i in.); c) rekonstrukcja treści (Kto, kiedy, gdzie, jak? – tytuł, temat; kontekst [biografia, historia, kultura, konwencja], klucz interpretacyjny [temat +tytuł +kontekst]); d) analiza i interpretacja (Do jakich refleksji i ocen doprowadzają środki zastosowane w dziele i jego wygląd?); W przypadku analizy dzieła sztuki jako tekstu kultury w powiązaniu z innymi jej tekstami (w tym literackimi) pod kątem danego zagadnienia, ważne jest, aby analiza formy była ściśle powiązana z interpretacją głównych problemów treści dzieła i temu zadaniu podporządkowana. 6 – Wykorzystaj konteksty – wybrane przez siebie teksty kultury. 7 – Podsumuj i sformułuj wnioski. Zapoznaj się z podstawowymi elementami, na które należy zwrócić uwagę podczas omawiania dzieła malarskiego: przyjrzyj się uważnie obrazowi: określ jego nastrój; opisz, jakie refleksje, emocje i skojarzenia w Tobie wywołuje; określ temat dzieła – zastanów się, jaką sytuację lub scenę przedstawia obraz, czego dotyczy, do jakiej problematyki odsyła; zwróć uwagę na tytuł – czy jest on adekwatny do treści przedstawionych na obrazie i podpowiada sposób patrzenia na dzieło, czy pozostaje w zgodności z tematem i ułatwia zrozumienie obrazu, czy może utrudnia – powoduje powstanie wizualno-słownej zagadki; pamiętaj, że tytuł może być istotnym kluczem do interpretacji tekstu ikonicznego; nie pomijaj nazwiska artysty i roku powstania dzieła: biografia malarza (wczesna lub dojrzała praca) albo czas i środowisko, w którym powstało dzieło, mogą okazać się – tak jak tytuł – ważnym kluczem interpretacyjnym wskazującym wprost na odczytanie treści obrazu; rozpoznaj konwencję, w której został namalowany obraz (np. realistyczna, abstrakcyjna, ekspresyjna, symboliczna, aluzyjna, narracyjna); zwróć uwagę, jakie kształty mają elementy przedstawione na obrazie – geometryczne czy organiczne (wzorowane na naturze), uproszczone (umowne), czy przedstawiające (figuralne); zbadaj kompozycję dzieła – zastanów się, w jaki sposób artysta rozmieścił poszczególne elementy na obrazie; pamiętaj, że możesz mieć do czynienia z kompozycją: jednoplanową lub wieloplanową – składającą się z pierwszego planu, drugiego planu, tła; otwartą (nieograniczoną ramą obrazu) lub zamkniętą (zawierającą formy mieszczące się w obszarze przedstawienia); statyczną (spokojną, opartą na liniach pionowych i poziomych) lub dynamiczną (z przewagą linii ukośnych, łukowatych); horyzontalną (akcentującą kierunki poziome) lub wertykalną (koncentrującą się na kierunkach pionowych); centralną (ze wszystkimi kształtami podporządkowanymi centralnie usytuowanemu elementowi) lub diagonalną (ukośną); symetryczną (z równomiernie rozmieszczonymi elementami po obu stronach osi obrazu) lub asymetryczną (z przewagą elementów po jednej stronie dzieła); rytmiczną (złożoną z elementów lub kształtów powtarzających się w określonym rytmie); przyjrzyj się kolorystyce obrazu – rozpoznaj, w jakiej gamie barwnej namalowano dzieło (ciepłej, zimnej; gorącej, chłodnej; ciemnej, jasnej; neutralnej – bieli, szarości, czerni; chromatycznej, achromatycznej – walorowej, od czerni do bieli); określ stopień nasycenia barw – czyli ich intensywność (barwy jaskrawe lub stonowane, pastelowe; nasycone lub nienasycone); wskaż dominantę kolorystyczną – element wyróżniający się, któremu jest podporządkowana gama barwna obrazu; zwróć uwagę, czy artysta zastosował w swojej pracy barwne kontrasty lub akcenty kolorystyczne (elementy w kolorze kontrastowym wobec tła); zauważ, w jaki sposób artysta operuje na obrazie światłem i cieniem – rozpoznaj, gdzie jest usytuowane źródło światła (np. centralnie, z boku, z góry); określ rodzaj światła (naturalne lub sztuczne, punktowe albo rozproszone, mocne, jaskrawe, przymglone lub przygaszone; jednokierunkowe, wielokierunkowe); zwróć uwagę na sposób operowania światłocieniem (np. równomierne oświetlenie wszystkich elementów na obrazie, wydobycie z cienia najważniejszych kształtów, oświetlanie poszczególnych planów dzieła); określ perspektywę – czyli sposób przedstawienia trójwymiarowej przestrzeni na płaszczyźnie obrazu (np. linearna, zbieżna [centralna, boczna, z lotu ptaka, żabia], powietrzna [plany oddalające się, coraz słabsze, walorowe], malarska [plany oddalające się, coraz chłodniejsze], geometryczna); Uwaga! Pamiętaj, że podczas analizowania plakatów teatralnych lub filmowych, rysunków oraz fotografii możesz posłużyć się terminologią podobną do tej, którą stosuje się, omawiając dzieła malarskie. Wykorzystanie specjalistycznego słownictwa wzbogaci Twoją wypowiedź. O innych tekstach ikonicznych (np. rzeźbie, fotografii, kadrze filmowym) w kolejnej części publikacji. 3) Przykład zadania maturalnego: W jaki sposób twórcy późniejszych epok nawiązują do mitologii greckiej? Omów zagadnienie, odwołując się do obrazu Camille’a Corota Orfeusz wyprowadzający Eurydykę z podziemi oraz wybranego tekstu literackiego. Camille Corot Orfeusz wyprowadza Eurydykę z podziemi http://malowane-wierszem.blogspot.com/2011/06/orfeusz-i-eurydyka-czesaw-miosz.html 4) Propozycja konspektu wypowiedzi: WSTĘP a) określenie problemu – wprowadzenie: Różnorodność tematyczna mitów, ich bogactwo oraz wielość problemów, jakie podejmują – to wszystko elementy sprawiające, że mitologia staje się niewyczerpanym źródłem inspiracji dla artystów późniejszych epok. Mity poruszają kwestie nurtujące człowieka niemal od początku istnienia gatunku ludzkiego, odnoszą się do fundamentalnych zagadnień o charakterze egzystencjalnym. b) teza: Twórcy nowożytni sięgają do mitów greckich po to, aby odnaleźć w nich próby oswojenia problemów trapiących ludzkość jak nieuchronność śmierci, rozstania z ukochanym człowiekiem, cierpienia. ROZWINIĘCIE a) przywołanie mitu o Orfeuszu i Eurydyce: przedstawienie osoby Orfeusza, który zszedł do krainy podziemi po zmarłą i wydarł ją piekłu, tracąc jednak przy wyjściu z Hadesu (obejrzał się, chcąc sprawdzić, czy Eurydyka za nim podąża); charakterystyka postawy Eurydyki, która tak naprawdę była bierna, jakby nie zależało jej na wyjściu z Hadesu (należała do królestwa zmarłych); wskazanie obrazu Corota jako ilustracji ważnego momentu w micie: po przekonaniu Hadesa Orfeusz wyprowadza Eurydykę z krainy podziemi. Wiemy, że zaraz zostanie pokonany przez własne emocje i obejrzy się, tracąc żonę na zawsze, ale na razie rozpaczliwie o nią walczy; b) opis obrazu: plan I – Orfeusz prowadzi Eurydykę; w lewej wyciągniętej przed siebie dłoni trzyma lirę, atrybut poety śpiewaka, jego skronie zdobi wawrzyn – poświęcony Apollinowi symbol chwały (tu: symbol artysty uwieńczonego); plan II – postacie zmarłych, snujące się po krainie podziemi; kształty / barwy / światło – lewa strona obrazu jest ciemniejsza, prawa sprawia wrażenie rozświetlonej; Orfeusz i Eurydyka idą ku prawej stronie (symbolika lewej i prawej strony); tło – bagna, moczary, wysokie drzewa – milczący świadkowie dramatycznej sceny; c) interpretacja: Camille Corot przedstawił na swoim obrazie scenę ukazującą Orfeusza, który wyprowadza Eurydykę z krainy zmarłych. Oglądający obraz zdają sobie sprawę, że poeta śpiewak – któremu udało się ułagodzić Cerbera, przekonać Charona do przewiezienia przez Styks, wzruszyć Erynie i wreszcie namówić Hadesa do wypuszczenia Eurydyki – tak naprawdę skazany jest na klęskę. Wiemy, że zaraz odwróci się, by sprawdzić, czy z żoną wszystko w porządku i wtedy straci ją na zawsze. Mit grecki mówi nieodwracalności śmierci, o tym, że kto raz umrze, już z zaświatów nie wróci. Mówi też o sile miłości i sztuki. Camille Corot utrzymuje swój obraz w konwencji realistycznej, ukazując scenę w sposób prawdziwy, wiernie oddający znaną nam rzeczywistość. Estetyka mimetyczna dostrzegalna jest tak w wyglądzie postaci planów I i II (proporcje i układ ciał, gesty, lira trzymana przez Orfeusza, wieniec laurowy na skroniach), jak i tła (drzewa, moczary). Dominują barwy stonowane, brak jaskrawych kolorów. Lewa strona obrazu jest ciemniejsza, Orfeusz i Eurydyka zdają się kroczyć ku światłości widocznej z prawej strony. Kompozycja całości jest wyraźnie uproszczona. Na obrazie nie znajdziemy postaci o niejasnym statusie ontologicznym (bogów, boginek, duchów, itp.). Bohaterowie II planu – mimo iż należą do świata zmarłych – ukazani są jak normalni, żyjący ludzie. Jednak ich obecność oraz wyczuwalna atmosfera smutku i żalu dowodzą związków malarza z romantyzmem, kierunkiem w malarstwie, który dużą wagę przywiązywał do nastroju dzieła artystycznego. Malarz, poprzez wykorzystanie mitologicznej historii, pokazuje uniwersalność problemu – siłę miłości i będącą w stanie pokonać śmierć, moc sztuki, która otwiera serca i wzrusza. d) przykład z literatury: Obecność mitu w danym dziele można dostrzec w subtelnej aluzji literackiej czy pewnych cechach charakterystycznych. Tak dzieje się w przypadku Dziadów cz. III Adama Mickiewicza, w których podejmuje się kwestię postawy prometejskiej. Konrad w Wielkiej Improwizacji mówi o tym, że (podobnie jak Prometeusz) kocha i cierpi za miliony – poświęca się w imię ludzkości, chce zapewnić jej wolność, sam podjąć decyzję o jej losie i nią władać. Poeta sięga do mitu nie w sposób dosłowny jak Camille Corot, ale subtelny. Czyni tak, aby uwznioślić swego bohatera – zestawić go z największym dobroczyńcą ludzkości, który też zbuntował się przeciwko bogom. ZAKOŃCZENIE a) wnioski: Obaj twórcy sięgają do mitologii jako źródła inspiracji. Przetwarzają mityczne wątki we własny sposób i wykorzystują je dla własnych celów. Ich działanie dowodzi tego, jak ogromny wpływ miały i mają starożytne greckie wierzenia na kształt kultury nowożytnej. b) podsumowanie: Twórcy różnych epok wielokrotnie nawiązują do mitów, szukając w nich inspiracji do przedstawienia własnych przemyśleń o charakterze egzystencjalnym. W zależności od celu, którym się kierują, przywołując mitologiczne historie oraz specyfiki dziedziny, której są przedstawicielami, te nawiązania są bardziej lub mniej zbliżone do znanych z tradycji opowieści. Możesz odwołać się także do innych wybranych tekstów kultury, np.: Dzieje Tristana i Izoldy; William Szekspir – Romeo i Julia; Jan Kochanowski – Tren XIV; Juliusz Słowacki – Przez furie jestem targany jak Orfeusz… Czesław Miłosz – Orfeusz i Eurydyka; Zbigniew Herbert – H.E.O. Mieczysław Jastrun – Stara grecka płaskorzeźba; i inne W podsumowaniu należy nawiązać do sformułowanej tezy, którą uzasadniały omówione przykłady. Następnie sformułować wnioski z interpretacji, dokonać uogólnień. Źródła: „Teraz matura. Język polski. Zadania i arkusze maturalne”; W następnej części – przykład zadania maturalnego na egzamin ustny (inne teksty ikoniczne, np. plakat, fotografia, rzeźba, kadr filmowy) wraz z omówieniem opracowanie: mgr Magdalena Karbowiak